Book Title: Agam Sutra Satik 41B Pindniryukti MoolSutra 2b
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003379/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala desaNasa jagamayuvANi (saTIka) bhAga:-26 :saMzodhaka sampAdakazca mani dIparatnasAgara For Brivale & Personal Use Only ww.jainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda - kSamA- lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyo namaH * Agama suttANi (saTIkaM) 41 / 1 41/2 saMzodhakaH sampAdakazca : -: muni dIparatnasAgara ravivAra 2056 tA. 14-4-2000 bhAga : 29 oghaniryuktiH piNDaniryukti 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU. 11000/ 5 Agama zruta prakAzana phra -: saMparka sthala : 'Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga- 1, phleTa naM. - 13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, ahamadAbAda (gujarAta) khAnapura, caitra suda 11 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktimUlasUtrasya viSayAnukramaH 237 268 358 oghaniyukteirviSayAnukramaH piNDaniyukteiviSayAnukramaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH / mUlAGkaH viSayaH pRSThAGka: 1-20 maMgalaM, prastAvanA gAthA 31-100 piNDa -546 pratilekhanAdvAram | 14 | -435 / udgama -1706| piNDadvAram 130 -557 | utpAdana -1114) upadhipramANa dvAram | 214 -677 | eSaNA |-1139, anAyatanavarjana dvAram 230 -683/ saMyojanA |-1142 pratisevanA dvAram 233 / -696 | pramANa -1146] AlocanAdvAram 234 | -702 | aGgAra-dhumra |-1160| vizodhidvAram | 235 | -712) upasaMhAra 384 409 / 413 - - oghaniyuktiH 0 mUla gAthA 811 ) bhASya gAthA 322 prakSepa gAthA 32 piNDaniyuktiH ) mUla gAthA 671 O bhASya gAthA 37 prakSepa gAthA - - - 1165 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnAsAgara sUrIzvarajI | ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU, saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI nAradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIca pArzvanAtha 2. mUrti, jaina saMgha, devaphInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. pa.pU. zAsana prabhAvaka-kricArAgI AcAryadevazrI vijaya kacakacaMdra | sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sahastha taraphathI nakala eka -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 1lmI aThThAi nimitte zrI cAritraratna phA.. TrasTa taraphathI nakala eka. pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdevI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA | vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma. nI preraNAthI jenA ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala epha. pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI rAtrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI sImyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA | sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala che. -pa.pU. ratnAsacArAdhako sAdhvIthI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vinaiyA sA.zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra, -5.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsammetazikhara tirthoddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA,nA ziSyA apratima vaicAvRSyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI naphala eka. -5.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiyAvRSyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI kaivalyazrIjI manA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRSyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAmrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 235 namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadharatrI sudharmAsvAmine nmH|| 41 piNDaniyuktiH (mUlasUtra) - saTIkaM [dvitIyaM mUlasUtra] bhadrabAhusvAmi racitaM mUla (niyuktiH) + bhASyaM + malayagiriAcArya racitA vRttiH jayati jinavarddhamAnaH parahitanirato vidhuutkrmjrjaaH| muktipthcrnnpossknirvdyaahaarvidhideshii|| natvA gurupadakamalaM gurUpadezena pinnddniyuktim| vivRNomisamAsenaspaSTaM shissyaavbodhaay|| da. Aha-niryuktayo na svatantrazAstrarUpAH kintu tattatsUtraparatantrAH, tathA tadvyutpattyAzrayaNAta, tathAhi-sUtropAttAarthAHsvarUpeNasambaddhA apiziSyAna, pratiniyujyante-nizritaM sambaddhA upadizyaM vyAkhyAyante yakAbhistA niyuktayaH, bhavatA'pi ca pratyajJAyi- 'piNDaniyuktimahaM vivRNomi,' tadeSA piNDaniyuktiH kasya sUtrasya pratibaddheti ?, ucyate, iMha dazAdhyayanaparimANathUlikAyugalabhUSito dazadai kAliko nAma zrutaskandhaH, tatra ca paJcamadhyayana piNDaiSaNAnAmakaM, dazavaikAlikasya ca niyukticaturdazapUrvavidAbhadravAhusvAminAkRtA,tatrapiNDeSaNAbhidhapaJcabhidhapaJcamAdhyayananiyuktiratiprabhUtagranthatvAtpRthak zAstrAntaramiva vyavasthApitA, tasyAzca piNDaniyukti riti nAma kRtaM, piNDaiSaNAniyuktiH, piNDAniyukti ritimadhyamapadalopisamAsAzrayaNAda, ata eva cAdAvatra namaskAro'pina kRto. dazavaikAlikaniyuktyantargatatvena tatra namaskAreNaivAtra vighnopazamasambhavAta, zeSA tu niyuktirdazavaikAlikAniyuktiriti sthApitA / asyAzca piNDaniryukterAdAbiyadhikArasaGgrahagAthA piDe uggamauppAyaseNA joyaNA pamANaM c| iMgAla thUma kAraNa aTTavihA piNddnijuttii|| vR. 'piNDa saMdhAte' piNDanaM piNDaH saGgAto bahanAmekatrasamudAyaityarthaH samudAya samudAyibhyaHkathazcidabhinna iti ta eva bahavaH padArthA ekatra samuhitAH piNDazabdanocyate. sa ca piNDA yadyapi nAmAdi bhedAdanekaprakAro vakSyaMta tathA'pIhasaMyamAdirUpabhAvapiNDopakArakA dravyapiNDo gRhIpyate, so'pi cadravya piNDA yadyapyAhArazayyopadhibhedAt triprakAraH, tathA'ppatrAhArazuddheH prakAntatvAdAhArarUpa evAdhikariSyata, tatastarimannAharararUpe piNDa viSayabhUte prayamata udgamo vaktavyaH, tatra udgamaH utpattirittyarthaH, udbhazabdena caiha udgamagatAdASA abhidhIyanta, tathAvivakSaNAt,tato'yaMvAkyArthaH-prathamataudgamagatAAdhAkarmikAdayA doSAvaktavyAH, tataH uppAyaNa'tti utpAdanutpAdanA, dhAtrItvAdibhiH prakAraiHpiNDasyasampAdana mitibhAvaH, sA vaktavyA, kimuktaM bhavati / - udgamadoSAbhidhAnAnantaramutpAdanAdoSA dhAtrItvAdayo vaktavyAH, tata 'esaNa'ttieSaNameSaNAsAvakta vyA. eSaNA tridhA-tadyathA-gaveSaNaSaNAgrahaNaiSaNAgrAsaiSaNAca, tatra gaveSaNe. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238. piNDaniyuktiH mUlasUtraM anveSaNa eSaNA-abhilASI gaveSaNaiSaNA, evaM grahaNaiSaNA grAsaiSaNA'pi bhAvanIye, tatra gavaiSaNaSaNA udgamotpAdanAviSayetitadgrahaNainaivagRhItAdraSTavyA,grAsaiSaNAtvabhyavahAraviSayA,tataHsaMyojanAdigrahaNena saugRhISyate,tasmAdihapArizeSyAdeSaNAzabdenagrahaNaiSaNAgRhItAdraSTavyA,grahaNaiSaNAgrahaNecagrahaNaiSaNAgatA doSA veditavyAH, tathAvivakSaNAta, tato'yaM bhAvArtha: utpAdanAdoSAnidhAnAnantaraM grahaNaiSaNAgatA doSAH zaGkitamrakSitAdayo'midhAtavyA, tataH saMyojanA vaktavyA, tatra saMyojanaMsaMyojanA- gRddhyA rasotkarSasampAdanAyasukumArikAdInAMkhaNDAdibhiH saha mIlanaM, sA dravyabhAvabhedAd dvidhA, vakSyati ca-'davve bhAve saMyojaNA ya' ityAdi, tataH pramANaM kavalasaGkhyAlakSaNaM vakta vyaM, cakAraHsamuJcaye, sacabhinnakamatvAtkAraNazabdAnantaraMdraSTavyaH, tataH, 'iMgAladhUma' tti aGgAradoSo dhUmadoSazca tathA bhavati tathA vaktavyaM, tadanantaraM kAraNa'tti yaiH kAraNairAhAro yatibhirAdIyate yaistu na tAni kAraNAnicavaktavyAni.sanecavibhakti lopaArSatvAta.tadevama aSTavidhA' aSTaprakArAaSTamirAdhikAraiH sambaddheti bhAvArthaH, piNDaniyukti : pinnddssnnaaniyuktiH|| syAdetad. ete'STAvaghyarthAkirAH kiM kutazcitsambandhavizeSAyAtAH uta yathAkathaJcidvaktavyAH, ? ucyate, sambandavizeSAdAyAtAH tathAhi. piNDeSaNA'dhyayanarniktirvaktumupakrAntA, piNDaiSaNA'dhyayanasya catvAryanuyogadvArANi, tadyathA-upakramo nikSepo'nugamotayazca tatranAmanippanne nikSepepiNDaiSaNA'dhyayanamitinAma, tataHpiNDaitiadhyayanamitica vyAkhyeyaM,tatrAdhyayanamitiprAgevadrumapuSpikA'dhyayanevyAkhyAtam, ihatupiNDaitivyAkhyeyaM,tataevaeSaNA, eSaNA ca gaveSaNaiSaNA grahaNaiSaNA grAsaiSaNA ca, gaveSaNaiSaNAdayazca udmAdividhayAstataste vaktavyAityaSToM pinndddyo'rthaadhikaaraaH| tatra prathamataH piNDa iti vyAkhyAyate, vyAkhyA ca tattvabhedaparyAyaH, ataH prathamata: piNDazabdasya paryAyAnabhidhitsurAhamU.(2) piMDa nikAya samUhe saMpiMDaNa piMDaNA ya smvaae| samusaraNa nicaya uvacaya cae ya jumme ya rAsI y|| vR. etesarve'pisAmAnyataHpiNDAzabdasyaparyAyAH, vizeSApekSayAtuko'pikkApirUDhaH, tatrapiNDazabdo guDapiNDAdirUpesaGghAterUDho, nikAyazabdobhikSukAdisaGghAte,samUhazabdomanuSyAdisamudAye,saMpiNDanazabdaH sevAdInAM khaNDapAkAdezca parasparaM samyaksaMyoge, piNDanAzabdo'pi tatraiva, kevala mIlanamAtre saMyoge, samavAyazabdo vaNigAdInAM samAte, samavasaraNazabda: tIrthakataH sadevamanajAsurANAM parSadi. nicayazabdaH sUkArAdisaGghAte. upacayazabda: pUrvAvasthAta- pracurIbhUte samAtavizeSe, cayazabda iSTikAracanAvizeSe, yugmazabdaHpadArthadvayasajhAte,rAzizabdaHpUgaphalAdisamudAye,tedavamihayadyapipiNDAdayaHzabdA:lokapratiniyata eva saGghAtavizeSa rUDhAH, tathA'pi sAmAnyatA yad vyutpattinimittaM saGgrAtatvAmAtralakSaNa tatsarvaSAmapya viziSTamitikRtvA sAmAnyataH sarva piNDAdayaH zabdA ekAryikA uktA: tato na kshciddossH|| tadevaMpiNDazabdasyaparyAyAnabhidhAyasampratibhedAnAcikhyAsurAhamU. (3) piMDassa u nikkhevo caukkao chakkao va kaaybvo| nikkhavaM kAUNaM paravaNA tassa kaayvvaa|| / vR. 'piNDasya' prAgukta zabdArthasya tuzabdaH punararthe, saca nikSepazabdAnantaraM yojyo, nikSepo' nAmAdinyAsararUpaH, punazcatuSkakaH, SaTkakovAkarttavyaH,tatracatvAraHparimANamasyeticatuSkaH, "saGkhyA'tezcAzattiSTeH kaH" iti kaHpratyayaH, tobhUyaH svArthikakapratyayavidhAnAJcatuSkakaH, evaMSaTkako'pivAcyaH, iha yatra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 mUlaM-3 vastuni nikSepo na samyag vistarato'vagamyate'vagato vA vismRtipathamupagatastatrAppavazyaM nAmasthApanA. dravyabhAvarUpazcattaSkako nikSepaH karttavya iti pradarzanArthaM catuSkakagrahaNaM, yatra tu tathAvidhagurusampadAyataH savistaramadhigatobhavattinApyadhigatovismRtiyamupagatastatrasavistaraMnikSepovakta vyaitinyAyapradarzanArthe SaTkakagrahaNaM, tathA cokta. jattha yajaM jANijjA nikkhevaM nikkhive nirvsesN| jattha vi jANijjA caukyaM nikkhive tsy|| tatatraitadatroktaM bhavati-yado SaTko nikSepaH samyagadhigato bhavati adhigato'pi ca na vismRtastadA SaTkarUponikSepakartavyaH,anyathAtuniyamatazcatuSkarUpaiti evaMcanikSepaMkRtvAtasyapiNDasyaprarUpaNAkarttavyA, yena piNDenehAdhikAra sapiNDaHta prarUpaNIya itibhaavaarthH| idamevacanAmAdibhedopanyAsenavyAkhyAyAH phalaM yaduta yAvanto vivakSitazabdavAcyAH padArthA ghaTante tAn sarvAnapi yathAsvarUpa vaivikatyenopadazya yena kenacinnAmAdyantatamenaprayojanaMsayukti puurvmdhikriyte|shessaastvpraakriyntetthaacoktm- 'aprastutArthApA. karaNAtprastutArthavyAyuraNAJca nikSepaH phalavAniti, iha 'catuSkaH, SaTko vA nikSepaH karttavya' ityuktaM tatra nAnirdiSTasvarUpaM catuSkaMSaTakaMvA nikSepaMziSyAHsvayamevAvagantamIzAstato'vazyatatsvarUpaMnirdeSTavyaM tatra SaTkenirdiSTatadantargatatvAccatuSko'nnirdiSTobhavati,tata-saevaSaTakanikSeponirdizyateiti, mU. (4) kulae u caubbhAgassa saMbhavo chakkae cauNhaM c| niyamena saMbhavo atthi chakkagaM nikkhive tmhaa|| vR.yathA kulake catuHsetikApramANecaturbhAgasyasetikApramANasyasambhavo vidyamAnatA'vazyaMbhAvinI, evaM SaTke nikSipe caturNA nikSepasya catuSkarUpasya nikSepasya niyamena avazyaMtayA sabhmavo'sti, tatastameva SaTakakamahi nikSipAmi-SaTkarUpameva nikSepaM parUpaNAmi, tasmin prarUpite tasyApi catuSkarUpasya nikSepasya prruupittvbhaavaaditibhaavaarthH|| pratijJAtameva nirvAhayatima. (5) nAmaMThavaNApiMDo davve khetteyakAla bhaavey| eso khalu piMDasa u nikkhevo chavviho hoi|| vR. 'nAma' ti nAmapiNDaH sthApanApiNDaH dravye' dravyaviSayaH piNDo dravyapiNDaH, dravyasya piNDa ityarthaH, tathA kSetre' kSetrasyapiNDa,evaM kAlApiNDobhAvapiNDazca, eSaH' anantaroktaHkhalu piNDasya piNDazabdasya nikSepo bhvti|| tatra nAmApiNDasya vyAkhyAnAya sthApanApiNDasya tu sambandhayAnAhama. (6) goNNaM samayakayaM vAjavAvi havejja tadabhaeNa kyN| taM biMti nAmapiMDa ThavaNApiMDaM ao vocchN| vR. iha yana piNDa iti varNAvalIspaM nAma sanAmApiNDaH, nAma cAsau piNDazca nAmapiNDa iti vyutpatteH, nAma ca catundrA, tadyathA-gANasamayajaMtadbhayajamanubhayajaMca, tatraguNAdAgataMgANama,athako'sAguNaH? kathaM ca tata Agatam ?, ucyate, iha zabdasya vyutpattinimittaM yo'rtho yathA jvalanasya dIpanaM 'jvala dIptA' viti vacanAt saguNaHguNazcehaparatanno vivakSitonapAribhASiko rUpAdiH, tenayadyacchabdasyavastunipravarttamAnasya vyutpattinimittaMdravyaMgaNaHkriyAvAsagaNaityabhidhIyate.tatradravyaMvyatpattinimittaMzraGgIdantI viSAmItyAdau, guNojAtarUpaMsuvarNesvAdurasAzvetaityAdau, kriyA tapanaHzramaNodIprohiMsrojvalanaityAdau, jAtizcanAmno vyutpattinimittaM na bhavati, kintu pravRttinimittaM yathA gozabdasya gojAtiH, tathAhi-gozabdasya gamanakriyA vyutpatinimittaM na gotvaM gacchatIti gauriti vyutpatteH, kevalamekArthasamavAyabalAdgamanakriyayA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 piNDaniyuktiH mUlasUtraM khurakakudalAGgulasAsnAdimattvaM pravRtninimittamupalakSyate iti gacchatyagacchati vA gopiNDe gozabdasya pravRttiH, evaM sarveSvapi jAtizabdeSu nAmasuvyutpattinimittavatsu bhAvanIyaM, ye tu jAtizabdA vyutpattirahitA yathAkathaJcijjAtimatsu rUDhimupAgatAsteSu vyupattinimittameva nAstIti kutastatra jotaryutpatitinimittatvaprasaGga?, tasmAjjAtiH paratantrApi nazabdasya vyutpattinimittamitinasA guNagrahaNena gRhyate, yetu gotvaviziSTAgomAnityAdayojAtivyutpattinimittAnatenAmarUpAititairvyabhicAra ,tatogumadAgataMgoNaM, vyutpattinimittaM dravyAdirUpaM guNamadhikRtya yadvastunipravRttaM nAma tadvauNanAmetibhAvArthaH etadeva ca nAma loke yathArthamityAkhyAyate, tathA samayajaM yadanvartharahitaM samaya eva prasiddha yathaudanasya prAbhatiketi nAma, ubhayacaM yadguNaniSpannaM samayaprasiddhaMca, yathAdharmavvajasyarajoharaNamitinAma, ihahisamayaprasiddhamanvarthayuktaM , ca, tathAhi bAhyayAbhyantaraM rajo hiyeta aneneti rajoharaNaM, tatra bAhyarajo'pahAritvamasya supratItam, Antararajo'paharaNasamArthazca paramArthataH saMyamayogAH. tethAM ca kAraNamidaM dharmaliGgimiti kAraNe kAryopacArAdrajoharaNamityucyate. uktaM ca hareirao jIvANaM bajhaM abhitaraM ca teNaM / rayaharaNaMti paJcai kaarnnkjjokyaaraao|| ___ saMyajogA itthaM raoharA tesi kAraNaM jennN| rayaharaNaM uvayArA bhannai teNaM rao km|| anubhayajayadanvartharahitaMsamayAprasiddhaM ca, yathAkasyApipuMsaHzauryakrauryAdiguNAsambhavenopacArAbhAve siMha iti nAma, yadvA devA ena deyAsuriti vyutpattinimittAsambhave devadatta iti nAma / evaM piNDa iti varNAvalIrUpamApinAmagauNAdibhedAcaturdA,tatrayadAbahanAMsajAtIyAnAMvijAtIyAnAMvAkaThinadravyANAmekatra piNDane piNDa iti nAma pracartate tadgauNaM, vyutpattinimittasya vAcye vidyamAnatvAt, yadA tu samayaparibhASayA pAnIye'pi piNDa iti nAma prayujyate tadA samayaja, loke hi kaThinadravyANAmekatra saMzleSe piNDa itipratItaM, na tu dravyadravyasaGghAte, tataH piNDanaM piNDa iti vyutpattayAghaTanAnna gauNam, atha ca samaye prasiddhaM, tathA ca AcArAne dvitIye zrutaskandhe prathame piNDaiSamAbhidhAne'dhyayanesaptamoddezakasUtre se bhikkhUvA bhikkhuNIvA gAhAvaikulaMpiMDavAyapaDiyAe anupaviThThasamANepuNapApaNaMpAsejjA,taMjahAtilodagaMtusodagaMvA' ityAdi. atra pAnIyamapi piNDazabdenAbhihitaM, tataH pAnIye piNDa iti nAma samayaprasiddhaM, na cAnvarthayukta bhiti samayajamityucyate, yadApunarbhikSurbhikSukIvAbhikSArthapraviSTAsatIgRhapatikuleguDapiNDamodanapiNDavAlabhate tadA piNDazabdastatra pravarttamAna ubhayajaH, samayaprasiddhatvAdanvarthayukta tvAMzca. yadA punaH kasyApi manuSyasya piNDaitinAma kriyate nacasarIrAvayavasaGkhyA -vivakSAtadAtadanubhayaja||sampratigAthAkSarANiviviyante. yatpiNaMDa iti nAma gANaM, yadvA samayakRtaM samaya-prasiddhaM, yadvA bhavvettadubhayakRtam, ubhayaM-guNaH samayazcataca tadubhayaM catabhayaM tenataMtabhayakRtaM,samayaprasiddha manvaryayuktaM cetyarthaH, apizabdAghadvA'nubhayanamanvatha4. vikalaM samayAprasiddhaM ca tannAmapiNDaM buvata tIrthakaragaNa-dharAH, ata Urdhva sthApanApiNDamahaM vakSya / / enAmeva gAthAM bhASyakRtsaprapaJca vyAcikhyAsu- prathamaM gauNaM nAmamU. (7) guNanipphannaM goNNaM taM ceva jahatthamatthavI beti| tuMpuna khavaNo jalano tavaNA pavano piivaay|| bhA. 1] vR. guNena paratantreNa vyutpattinimittena dravyAdinA yanniSpannaM nAma tadgauNaM, yaJca (sya) guNaniSpanna tadguNAttasmin vastunyAgatamiti tatajAgata" ityenanANpratyayaH, tadevacagauNanAma arthavidaH' zabdArthavidogathArthebruvate,gauNaMcanAmatridhA,tadyathA-dravyanimittaM guNanimittaM kriyAnimittaMca, etaccaprAgevabhAvitaM. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 mUlaM. tatra piNDa iti nAma kriyAnimittaM, piNDannamiti vyutpatteH tata udAharaNAnyapi kriyAnimittAnyeva darzayati-'taM puna' ityAdi, tatpunagauMNaM nAma kSapaNa ityAdi, tatra kSapayati, karmANIti kSapaNa:-kSapakarSiH ihaM kSapakarSeH kSapaNalakSaNAM kriyAmadhikRtyakSapaNa iti nAma pravRttamatau gauNama, evaM zeSeSvapyudAharameSa bhAvanA kAryA, tathA jvalatItijvalano-vaizvAnaraH, tapatItipano-raviH, pakte punAtItivApavano-vAyuH,pradIpyateitipradIpa-dIpaka likA. cakAro'nyeSAmapyevaMjAtI yAnAmudAharaNAnAM smushcyaayH|| tadevaM sAmAnyato gauNaM naamvyaakhyaatN| mU.(8) piMDaNa bahRdavvANaM paDivakkheNAvi jattha piNddkkhaa| so samayako piMDo jaha suttaM piNddpddiyaaii|| [bhA, 2] vR. bahUnAM sajAtIyAnAM vijAtIyAnAM vA kaThinadravyANAM yat piNDanama-ekatra saMzleSastatra piNDa iti nAma pravarttamAnaM gauNamiti zeSo. vyutpattinimittasya tatra vidyamAnatvAt tathA pratipakSaNApyatra, prakaraNAtpratipakSazabdaH kaThinadravyasaMzleSAbhAvavAcI. tato'marthaH-yatra pratipakSeNApi-bahUnAM dravyANAM mIlanamantareNa tAvatpiNDaitinAmapravartata eva nakAcittatravyAhatirityadhizartha, samayaprasiddhayA piNDAkhyA' piNDa iti nAma,sapiDAkhyAvAnnAmapiNDaHsamayakRta ityucyate,tantranAmanAmava-torabhedopacArAdevaM nirdezaH,upacArAbhAve tvayamarthaH-tatravastunitatpiNDaitinAmasamayakRtamiti,etadevadarzayati-jahasutaMpiMDapar3iyAI yathetpudarzane piNDati piNDapAtagrahaNaM, tata evaM gAthAyAM nirdezo draSTavyaH piMDavAyaDipAe' ityAdi, AdizabdAta pavidve samANe' ityAdisUtraparigrahaH tazcaprAgeva darzitam. iyamatra bhAvanA-atra sUtre prabhUtakaThinadravyaparasparasaMzleSAbhAve'pi pAnIye piNDa iti nAmAnvaryarahitaM samayaprasiddhayA prayujyate; ata idaM samayajamabhidhIyate iti // sampratyubhayajaM piNDa iti nAma darzayati / mU. (9) jassa puna piMDavAyaThyA paviThThasa hoi sNpttii| guDaoyaNapiDehiM taM tdbhvypiNddmaaiNsu|| [bhA. 3] vR. yasya punaH kasyacitpipaNDapAtAryatayA-piNDapAtaH-AhAratnAbhastadaryatayA sAdhohapatigRha praviSTasyasatobhavatiAsamprAptiH, 'guDaoaNapiDehiM ti vyatyayo'pyAsA mimitaprAkRtalakSaNavazAtSaSTyarthe tRtIyA, tato'yamoM-guDaudanapiNDaorgu'piNDasyaudanapiNDasya cetparthaH, guDaudanagrahaNamulapakSaNaM, tena saktu piNDAdezca yA samprAptistaM guDapiNDAdikaM tadubhayapiNDaM guNaniSpannasamayaprasiddhapiNDazabda. vAcyamuktavantastIrthakaragaNadharAH, ihApinAmanAmaktorabhedopacArAdevaMgAthAyAMnirdezaH upacArAbhAvetvayaM bhAvArthaH-tadviSayaM piNDa iti nAma ubhajayama, anvaryayukta tvaatsmprsiddhtvaashceti|| mU. (10) ubhayAirittamahavA anna pi huasthi loiyaM naam| tAbhippAyakayaM jaha siihgdevdttaaii| [bhA.4] 1. athave ti nAmaghrakArAntaratAdyotakaH, 'ubhayAtiriktaM' gANasamayajavibhinnam, anyadapyasti lAMkika lokaprasiddhamAtmAbhiprAyakRtaM nAma, anubhayanImatibhAvArthaH, tadevAdAharaNasamarthayamAnaAha-yathA siMhakadevadattAdi, AdizabdAghajJadattAdiparigrahaH, idaM hi siMhadevadattAdikaM nAma zauryakrauryAdiguNanibandhanopacArAbhAvedevAenaMdayAsuritivyutpattyArthAsambhavecayamyakasyAcidAtmA'bhiprAyataHpitrAdibhiddIyamAnaM gauNamanvArthavikallatvAnnApi samayaprasiddhamata ubhayAtirikta miti, evaM piNDa ityapi nAma ubhayAtiriktaM bhaavniiy||nnupinndditinaamniyukti gAthAyAmamayAtiriktaM nopanyastaM,tatkathaMbhAdhyakRtAvyAkhyAyate?, tadayuktaM, nopanyastamityasiddheH, apizabdena tatra sUcitatvAta, tathA cAha bhASyakRt - 261 16 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 piNDaniyuktiH- mUlasUtraM ma. (11) goNNasamayAirittaM iNamannaM vA'visUiyaM naam| jaha piMDautti kIrai kassai nAma mnuusss|| [bhA. 5] vR. idaMpiNDaitinAmaanyadvA gauNasamayAtiriktaM gauNasamayajavibhinnamapizabdasUcitamasti, tadeva darzayati-yathA kasyApimanuSyasya piNDaiti nAma kriyate, taddhinagauNaM prabhutadravyasaMzleSaNAsambhavAccharI. rAvayasaGghAtasyacAvivakSaNAtanApisamayakalama,ataidamumayAtirikta miti|nusmykRtomyaati-riktyorn kazcitparasparaM vizeSa upalabhyate, ubhayatrApyanvarthavikatvAdAtmAmiprAyakRtatvAvizeSAca, tatkathaM dvayorUpAdAnaM?, sAGketikamityevocyatAm. evaM hi dvayorapi grahaNaM bhavati tadayuktama. abhiprAyAparijJAnAd iha hiyallaukikaMnAmasAGketikaMtatpRgajanAHsAmayikAzcavyavaharanti,yatpunaHsamayaevasAGketikaMtatsAmayikA evana pRthgjnaaH| tathA cAha bhASyakRd. mU. (12) tulle'vi abhippAe samayaprasiddhaM na giNhae loo| jaMpuna loyaprasiddhaM taM sAmaiyA uvacaranti / / [bhA.6 . vR. ihAbhiprAyazabdena padaikadeze padasamudAyopacArAdabhiprAyakRtatvamucyate, tatrAyamarthaH-abhiprAyeNa. icchAmAtreNa kRtaM na tu vastubalapravRttamabhiprAyakRtaM, tasya bhAvo'bhiprAyakRtatvaM sAGketikatvamityarthaH, tasmiMstulye'pi samAne'pi. AstAmasamAne ityapizabdArthaH', samayaprasiddhaM 'lokaH, pRthagajanarUpona gRhyAti-nasamayaprasiddhenasAGketikenanAmrAvyavaharati,nakhalu pRthagajanobhojanAdikaMsamuddezAdinAsamayaprasiddhenasAGketikenanAmnAvyavaharati, yatpunallokaprasiddhaM tatpRthagajanAHsAmayikAzcopacaranti,tata itthaM samayakRtobhayAtirektayoH svabhAvabhedAd tadayorapi pRthagupAdAnamarthavata, etena gauNobhayakRtayorapi svabhAvabhedasUcanena pRthagupAdAnaM sArthakamupapAditaM draSTavyaM, tathAddi-yadyapi gauNamupayakRtaka cAnvarthayukta tvenAviziSTaM, tathApi yaddhauNaM tatpRthagajanAH sAmayikAtha vyavaharanti, yatpunaH samayaprasiddhaM gauNaM tatsAmayikA eva na pRthajjanAH, tethA tena prayojanAbhAvAta, samayaprasiddhena hi nAmnA gauNenApi yathoktasamayaparipAlananiSpannacetasAMgRhItavratAnAMprayojanaMnagRhasthAnAm ataHsvabhAvabhedAttayorapipRthagupanyAsaH saarthkiti||tdevnaampinnddoniyukti kRtopadarzitobhASyakRtAsamrapaJcavyAkhyAtaH,sAmprataMyatpUrvapratijJAtaM niyukti kRtA- 'ThavaNApiMDa ato vocchaM' tatsamarthayamAnaH sa evAhama. (13) akkhe varADae vA kaTe puttheva cittkmmevaa| . sabbhAvamasambhAvaM ThavaNApiMDa viyaannaahi|| vR.sata iva vidyamAnasyevabhAvaH sattA-sadabhAvaH, kimuktaM bhavati?-sthApyamAnasyendrAderUpAGgopAGgacihnavAhanAharaNAdiparikararUpAya AkAzavizeSo yadarzanAtsAkSAdvidyamAnaivendrAdilakSyata sa sadabhAvaH, tadabhAvo'sadbhAvaH, tatra sadbhAvasamabhAvaMcAzritya akSa candanaka kapadaM varATake vAzabdA'GgalAyakAdi. samuzcayArthaH, ubhayatrApi ca jAtAvakavacanaM, tathA kASTha' dAruNi 'pusta' DhiullikAdau, vA zabdo lepyapASANasamuJcaye,citrakarmANivAyApiNDasyasthApanAsA'kSAdiHkASThAdiSvAkAravizevApiNDatvenasthApyamAna-sthApanA piNDaH, iyamatrabhAvanA-yadAkAtmapye upalacitrakarmaNivAprabhUtadravyasaMzleSarUpaHpiNDAkAra: sAkSAdvidyamAnaivAlikhyate.yadvAakSAHkarpadakAaGgulIyakAdayovAekatrasaMzleSyapiNDatvenasthApyanteyathaiSa piNDaH sthApita iti tadA piNDAkArasyopalamyamAnatvAtsadbhAktapiNDasthApanA, yadAtkenasminnakSe varATake'GgalIyake vA piNDatvena sthApanA eSa piNDo mayA sthApita iti tadA tatra piNDAkArasyAnupalabhya Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 mUlaM-13 mAnatvAta, akSAdigataparamANusavAtasya cAvivakSaNAdasadbhavataH piNDasthApanA, citrakarmaNyapi yadA ekaviddhAlikhanena piNDasthApanA yaSaiva piNDa Alikhita iti vivakSA tadA prabhUtadravyasaMzleSAkArAdarzanAdasadbhAvapiNDasthApanA, yadA punarekabindrAlikhane'pi eSamayA guDapiNDa odanapiNDaH saktu piNDo vA''likhita iti vivakSAtadA sadbhAvataH pinnddsthaapnaa|| amumeva sadbhAvAsadbhAvasthApanAvibhAgaM . ma. (14) ikko uasabbhAve tirkhA ThavaNA u hoi sbbhaave| cittesu asambhAve dArualeppovale sivro|| bhA.7] vR. eko'kSo varATako'GgulIyakAdirvA yadA piNDatvena sthApyate tadA sA piNDasthApanA asadbhAve' asadbhAvaviSayA, asadbhAvikItparthaH, tatra piNDAkRteranupalabhyamAnatvAt, akSAdigataparamANusaGghAtasya caavivkssnnaat|ydaatutryaannaamkssaannaaNvraattkaanaamngguliiykaadiinaaNvaaprsprmektrsNshlessnnkrnnenpinnddtven sthApanAtadAsApiNDasthApanA sadabhAve' sadabhAvikI.tatrapiNDAkRterupalabhyamAnatvAta trayANAMcetyupalakSaNaM tena dvayorapi bahUnAM cetyapi draSTavyaM / tathA 'citreSu' citrakarmasu yadaikabiddhAlikhanena piNDasthApanA tadA sA'pyasadbhAve, yadA tu citrakarmasvapi anekavindusaMzleSAlikhanena prabhUtadravyasaGgAtAtmakapiNDasthApanA tadAsAsadbhAvasthApanA, pinnddaakRtsttrdrshnaat|tthaadaaruklepyaalessupinnddaakRtismpaadnenyaapinnddsy sthApanAsa itaraH'sadbhAvasthApanApiNDaH ttrpinnddaakaarsydrshnaat||tdevmuktHsthaapnaapinnddH,smptidrvypinnddsyaavsrH, noAgamatastridhA, tadyathA-jJazarIradravyapiNDaH bhavyazarIradravyapiNDaH zarIrabhavyazarIraMvyatirikta dravyapiNDana, tatra piNDazabdArthajJasyayaccharIraM siddhazilAtalAdigatamapagatajIvitaM tadbhUtapiNDazabdArthaparijJAnakAraNatvAtjJazarIradravyapiNDaH, yastubAlakonedAnImavabudhyatepiNDazabdArtham atha cAvazpamAyatyAM tenaiva zarIreNa parivarddhamAnena bhotsyate sa bhAvapiNDazabdArthaparijJAnakAraNatvAd bhavyazarIradravyapiNDaH // zarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyapiNDaM niyukti kRdAhama.(15) tiviho udavvapiMDo saccitto mIsao acittoy| ___ ekkekassa ya etto nava navabheAu ptteyN|| vR. jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyapiNDastridhA, tadyathA-sacitto mizro'cittazca, tatra mizraH, . sacittAcittarUpaH, iha pRthivIkAyAdikaH piNDatvenAbhidhAsyate, saca pUrve sacito bhavati. tataH svakAyazastrAdibhiH prAsukIkriyamANaH kiyantaM kAlaM mizro bhavati. tata UrdhvamacitaH, tata etadarthakhyApanArthaM sacittamizrAcittAH krmennoktaaH| 'ito' bhedatrayAbhiSAdhAnadanantarama' ekaisya' sacittAdebhedasya pratyeka navanava bhedAvAcyA bhvnti| puDhavI AukAA teU vAU vaNassaI cv| . iMdiya taiMdiya cauro paMceMdiyA cv|| vR. ihapiNDazabdaHpUrvagAthAto'nuvartamAnaHpratyekaMsambadhyate.tadyathA-pRthivIkAyapiNDo'pUkAyapiNDatejaskAyapiNDo vAyukAyapiNDo vanaspatikAyapimDo dvIndriyapiNDastrIndriyapiNDazcaturindriyapiNDaH pavendriyapiNDazca // sampratyASAmeva navAnAM bhedAnAM sacittattvAdikaM bibhAvayiSuH pRthivIkArya bhAvayatimU. (17) puDhavIkAo tiviho saccitto mIsao ya accitto| saccitto puna daviho nicchayavavahArao cev|| vR. pRthivIkAyaritravidhaH. tadyathA-sacitto mizro'cittazca, sacitaH, punadhiA. tadyathA- nizcayato Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 piNDaniyuktiH-mUlasUtra vyvhaartshc|| etadeva nizcayavyavahArAbhyAM sacittasyadvaividhyaM pratipAdayatimU. (18) nicchayao sacitto puDhavimahApabvayANa bhumjjhe| acittabhIsavajjo seso vvhaarsccitto|| vR. nizcayata- sacitaH pRthivIkAyo dharmAdInAM pRthivInA mervAdInAM mahAparvatAnAmupalakSaNametat tena TaGkAdInAM ca, bahumadhvayabhAgeveditavyaH, tatrAcittatAyA mizratAyAca hetUnAM zItAdInAmasambhavAta, zeSaH punaH acittamizravoM vakSyamANasthAnasambhavimizrAcittaMvyatirikto nirAbAdhAraNyabhUmyAdiSu vyavasthito vyavahArataH sacito veditvyH| uktaH // sacittapRthivIkAyaH, samprati tameva mizramAhamU. (19) khIradumaheTThapaMthe kaTTole iMdhane yamIso u| porisiega duga tigaMbahuiMdhanamajjhathove y|| vR. 'khIradumehaTTa' tti kSIradrumA' vaTAzvatthAdayasteSAmadhastAna-tale yaH pRthivIkAyaH sa mizraH, tatra hi kSIradrumANAMmAdhuryeNazastratvAbhAvAkiyAnsacita-zItAdizastrasamparkasambhavAJcakiyAnacitaitimizratA, tathA pati grAmAnnagarAdvA bahiryaH, pRthivIkAyovartate so'pi mizro, yatastatra gantrIcakrAdibhirya utsAtaH pRthivIkAyaHsakiyAnsacittaHkiyAMzcazItavAtAdibhiracittIkRtaitimiznaH, kaTTole'ttikRSToelavidAritaH so'piprathamatohalenavidAryamANaHsacita-tataHzItavAtAdibhiHkriyAnacittIkizyate itimizraH,tathA''o jalamizrita-, tathAhi-meghasyApijalaM sacittapRthivIkAyasyopari nipatat kiyantaMpRthivIkAyaM virAdhayati tatA jalArdrapRthivIkAyo mizra upapadyate, so'ppantarmuhUrtAdanantaramacittIbhavati, parasparazastratvena dvayorapi pRthivyapakAyayoracittIbhavanasambhavAt, yadA tvatiprabhUtaM meghajalaM nipatatitadA tajjalaM yAvannAdyApi sthiti badhnAtitAvata mizraHpRthivIkAyaH, sthitibandhetukRtesatisacitto'pisambhAvyate, tathA indhane' gomayAdau mizraH, tathAhi-gomayAdikamindhanaM sacittapRthivIkAyasya zastraM, zastreNa ca paripIDyamAno yAvannAdyApi sarvathApariNamati tAvanmizraH / atraivendhanaviSaye kAlamAnamAha- 'porisI' tyAdi, bahindhanamadhyagata ekAM pauruSI yAvanmino madhyamendhanasampRktastu pauruSaudvikam alpenandhanasampRkta stu pauruSItrikaM tata urvamacitta iti|| tadevamukto mizraH pRthivIkAyaH, sAmpatamacittamAhama. (20) sIuNhakhArakhatte agiilonnuusaNbilenehe| vukaMtajoNieNaM payoSaNaM teNima hoi|| kR.ihasarvatrasaptamItRtIyA'rtheprAkRtalakSaNavazAta,tathAcAhapANiniHprAkRtalakSaNe- 'vyatyayo'pyAsA' mityavasUtra saptamI tRtIyAthai, yathA tisutesualaMkiyA puhvI' iti, tato'yamarthaH-zItoSNakSArakSatreNa, tatra zIta pratItama uSNaH-sUryAdiparitApaH kSAraH-yavakSArAdiH kSatraM karISavizeSaH- etaH, tathA agniloNUsaaMbilanahe' iti agni:-vaiznAvaraH lavaNaM pratItama USaHUSarAdikSavAdbhavo lavaNimasammizro rajovizeSaH, AmlaM-kAdhika snehaH-tailAdiH etaizvAcitaH pRthivIkAyo bhavati, iha zItAgnamlakSArakSatrasnehAH parakAyazastrANi, USaH, svakAyazastram, uSNezveha sUryaparitAparUpaH, svabhAvoSNaH tathAvidhapRthivIkAyaparitApa-rUpAvAgRhyate nAgniparitApalpastasyAgnigrahaNenaivagRhItatvAta,tataHso'pi,svakAyazastropAdAnena parakAyazastropAdAnena cAnyAnyAni svakAyaparakAyazastrANupulakSyante, yathA kaTukaraso madhurarasasya svakAyazastramityAdi.etenapRthivIkAyasyActittatayAbhavanaMcatu pratiyAditaMdraSTavyaM, tadyathA-dravyataHkSetrataH kAlato bhAvataca, tatra skAyena parakAyeNa vA yadicittIkaraNaM tadravyataH yadA tu kSArAdikSetrotpannasya Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-20 madhurAdikSetrotpannasyacatulyavarNasyabhUmyAdeH pRthivIkAsyaparasparaM samparkeNAcittatAbhavanaMtadA tata kSetrata, kSetrasyaprAdhAnyena vivakSaNAt, yadvAmA bhUdaparakSetrodabhavena pRthivIkAyAntareNa saha mIlanaM, kintvanyatra kSetre yojanazatAtparato yadA nIyate tadA savvo'pi pRthivIkAyaH sarvasmAdapi kSetrAdyojana zatAbarddhamAnIto bhinnAhAratvena zItAdisamparkapazrAvazyamacittIbhavati, itthaM kSetrAdikrameNAcittIbhavanamapkAyAdInAmapi bhAvanIyaM,yAvadvanaspatikAyikAnAM,tathAcaharItakyAdayoyojanazatAdvarddhamAnItA'cittIbhUtatvAdISaSAdyarthe sAdhubhiH pratigRhyate iti / kAlatastacittatA svabhAvataH svAyaHkSayeNa, sA ca paramArthato'tizayajJAnenaiva samyakparijJAyatenachAnasthikajJAnenetinavyavahArapathamavatarati.ataeva catRSA'tipIDitAnAmAphisAdhUnAM svabhAvataH svAyuHkSayeNAcittIbhUpatamapi taDAgodakaM pAnAya varddhamAnasvAmI bhagavAna nAnujJatavAna, itthaMbhUtasyAcittIbhavanasthachadmasthaAnAMdallakSatvenamAbhUtusarvatrApitaDAgodakesacitte'pipAzcAtyasAdhUnAM pravRttiprasaGga itikRtvA, bhAvato'cittIbhavanaM pUrvavarNAdiparityAgato'paravarNAdiyatA bhavanaM / pUrvavarNAdiparityAgato'paravAdiyatAbhavanAtadevamukto'citto'pi pRthiviikaayH| etenacAcittena sAdhUnAMprayojanaM. tathA cAha- 'bukkaMta' ityAdi, vyutkrAntAH-apagatAyoniH-utpattisthAnaMyatratena vidhvastayoninA-prAsukena 'idaM vakSyamANasvarUpaM prayojanaMsAdhUnAM bhavati // tadevopadarzayatimU. (21) avaraddhigavisaMbaMde lavaNena va surabhiuvalaeNaM vaa| accittarassa ugahaNaM paoyaNaM teNimaM va'nnaM / / vR.aparAdhanam aparAddhaM-pIDAjanakatAtadasyAstItiaparAdviko-latAsphoTaHsappAdidaMzovAvidhaM. pratItaM tacca dadrUprabhutiSu cAritaM sambhavatitayorupazamanAyabandha iva bandhaH pralestasmin kartavye'cittapRti. vIkAyasyagauramRttikAkedAratarikAdirUpasyagrahaNaMprayojanaM,yadvAlavaNenapratInena accittassa'ttivibhaktipariNAmeneha tRtIyAntaM sambadhyate, acittenAlavaNabhaktabhojanAdau prayojanama, athavA surabhyupalena-gandha pASANena gandharohakAkhyena prayojana, tena hi pAmAprasUtavAtaghAtAdi- kriyate, vAzabdo vikalyArthaH, athavA tena pRthiviikaaynedmnytpryojnm|| tadevAhamU. (22) ThANanisiyaNatuyaTTaNa uccArAINa ceva ussggo| ghuTTagaDagalagalevo emAipaoyaNaM bhuhaa|| vR. iha sAdhubhiH sacittamizraparihAradvAreNAcitte bhRtalapradeze yata sthAna-kAyolmoM vidhIyate. yacca ni|danama-upavezanaMyaccatvamvatana-svApaH, yazca ucArAdInAMpurISaprastravaNazleSamaniSTayUtAnAmutsargaH, tathA yoghuTTako kepitapAtramRNatAkArakaHpASANoyecaDagalakAH purISotmagAMnantaramapAnaproJchanakapASANAdikhaNDarUpA yazcalapA bhogapurapASANAdiniSpannastAmbakapAtrAbhyantara dIyate, evamAdi bahadhA bahaprakArama. acittana pRthivIkAyana prayojanam / ukta: sacittAdibhavabhinnamAhama. (23) AukkA tivihIM saccitA mIsaAya accitto| saccittopuna davihonicchayavavahArao cev|| vR. apkAyaritravidhaH tadyathA-sacinA mizro'cinazca natra sacino dvidhA nizcayato vyvhaartshr| mU. (24) dhanaudahI ghanavalayA karagasamudahANa bhumnjhe| - aha nicchayasaccitto vavahAranayassa agddaaii|| vR. ghanodadhayaH' narakapRthvInAmAdhArabhRtAH kaThinatoyA samudrAH, dhanavalayAH' tAsAmavanarakapRthivInAM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM pAzvartivRttAkAratIyAH ye ca karakAH' dhanopalAH tathA samudrahRdAnA' lavaNAdisamudrapadmAdihRdAnAM ca bahamadhyabhAge ya'kApyAH 'aha'tti eSa sarvA'pyakApyo 'nizcayasacittaH ekAntasacittaHzeSastu avaTAdi' avaTavApItaDAgAdisthaH, ihAvaTAdisyo'vaTAdizabdenoktaH, tAtsthyena tadvayapadezapravRtteH, yathA maJcAH krozantItyAdau. tatrAvaTaH kUpastadAdigato'pkAyo 'vyavahAranasya vyavahAranayamatena scittH|| mU. (25) usiNAdagamanuvatte daMDe vAse ya pddiymittmi| mottUNAdesatigaM cAulaudage'bahupasannaM // vR. anuvRte daNDe, atra jAtAvekavacanaM. tato'yamarthaH-anuvRtteSu triSu daNDeSu-utkAleSu yaduSNodakaM tanmizramitiprastAvAdagamyate,tathAhi-prathamedaNDejAyamAnekazcitpariNamatikazcinnetimizraH dvitIyeprabhUtaH pariNamatistoko'vatiSThate.tRtIyetusarvopyacittobhavati,tato'nuddhRteSutriSudaNDepUSNodakaM(mizra)sambhavati, tathAvarSe -vRSTaupatitamAtrayajjalaMgrAmanagarAdiSupramRtatiryagmanuSyapracArasambhaviSabhUmauvartatetadyAvannAdyApyacitIbhavatitAvanmizramavagantavya grAmanagarAdibhyo'pibahistAdyadistAkamadhajalaMnipatAtitadAnIM tadapi patitamAtraM mizramavaseyaM, pRthivIkAyasamparkatastasya pariNamamAnatvAt, yadA'pyatiprabhUtaM jalaM megho varSati tadA'pi prathamato nipatat pRthivIkAyasamparkataH pariNamamAnaM mizra, zeSaM tu pazcAnipatat sacittamiti. tathA 'muktvA ' parihatya Adezatrika matatrikaM, taduktA mizratAna grAhyetibhAvArthaH, 'cAunodakaM' taNDulodakam 'abahuprasannaM nAtisvacchIbhUtaM. mizramiti gAthArthaH / abahuprasannamityatrAdAvakAralopa ArthatvAta / / mU. (26) bhaDaMgapAsavalaggA utteDA bubbuyA na sNmti| jAtAvamIsaMgataMdulAyarajhaMtijAva'nne| vR.taNDulodaketaNDulaprakSAlanabhANDAdanyasminabhANDaprakSipyamANeyetruTitvAbhANDakasyapArtheSu utteDA' bindavolanAHteyAvanna zAmyanti vidhvaMsamupagacchantitAvattattaNDulodakaMmizramityeke 1. aparepunarAhaH. taNDulodake taNDulaprakSAlanabhANDakAdaparasmina bhANDake prakSipyamANe ye taNDulodakasyopari samudbhUtA budabudAste yAvadadyApi nazAmyanti' navinAzimiyati tAvattattaNDalodakaM mizramiti 2, anye punarevamAhaHtaNDulaprakSAlanAnantaraM taNDulA rAjhumArabdhAstataste yAvanna rAdhyanti. yAvannAdyApi sidhyantIti bhAvaH tAvattattaNDalodakaM mizramiti 3 // eSAM trayANAmapyAdezAnA dUSaNAnyAhamU.(27) ee u anAesA tinnivi kaalniymss'sNbhvo| lukkhayarabhaMDamapavaNasaMbhavAsaMbhavAIhiM / / vR. paMta trayo'pyAdezA anAdezA eva. tuzabda evakArArtho bhinnakramaza. kutA'nAdezAH ? ityAhakAlaniyamasyAsambhavAnaM, na khalu bindavapagama buqhudApagame taNDalapAkaniSpattI vA sadA sarvatra pratiniyata eva kAlaHyanapratiniyatakAlasambhavinA mizratvAdaddhamacittattvasyAbhidhIyamAnasyanavyabhicArasambhavaH, kathaM pratiniyattaHkAlA naghaTata? itikAlaniyamAsambhavAha-'lukkhayaraM tyAdi. rUkSatarabhANDapavanasaMbhavAdibhiH, atrAdizabdAccirakAlasalilabhinnatvAdiparigrahaH iyamaya bhAvanA-iha yadApAkataH prathamamAnItaM cirAnItaM vA snahananAdinA na bhinna bhAgada tadrUkSamucyata, snahAdinA tu bhinna snigdha, tatra rUkSa bhANDe taNDulAdaka prakSipyamANeyebindavaH pAzca'Su lagnAstebhANDasyarUkSatayAjhaTityevazoSamupayAnti. snigdhetubhANDabhANDasya snigdhatayAcirakAlaM tataHprathamAdezavAdinAMmaterukSebhANDebindUnAmapagameparamArthatomizrasyApyacittattvasambhAvanayA grahaNaprasaGgaH, snigdhe tubhANDe paramArthato'cittasyApi bindanAmanapagame mizratvena sambhAvanayA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-27 247 nagrahaNamiti nathAbudabudA apipracurakharapavanasamparkatajhaTitivinAzamupagacchanti, pracurakharapavanasamparkAbhAve ciramapyavatiSThante, tato dvitIyAdezavAdinAmapimate yadAkharapracurapavanasamparkato jhaTiti vinAzamaiyakhrbudabudAstadAparamArthato mizrasyApitaNDulodakasyAcittavanasambhAvanayAgrahaNaprasaGga, yadAtukharapracurapavana-samparkAbhAvecirakAlamapyatiSThantebubudAHtadAparamArthato'cittasyApitaNDulodakasyabudbudadarzanato mizratvazaGkAyAM na grahaNamiti / ye'pi tRtIyAdazavAdinaste'pi na paramArtha paryAlocitavantaH, taNDulAnA cirakAlapAnIyaminnAbhinnatvenapAkasyAniyatakAlatvAta,tathAhi-yecirakAlasalilabhinnAhastaNDulAna ca navInA indhanAdi sAmagrI ca paripUrNA te satvarameva niSpadyante, zeSAstu mandaM, tatasteSAmapi matena kadAccinmizrasyApyacittatvasambhAvanayAgrahaNaprasaGgaH,kadAcitpurAna-cittIbhUtasyApimizrutvazaGkAsambhavA. dagrahaNamiti tryo'pynaadeshaaH|| samprati yaH pravacanAvirodhI AdezaH prAgupadiSTastaM vibhAyiSurAha. mU. (28) jAva na bahuppamannaM tA mIsaM esa itya aaeso| hoipamANamacittaM bahuppasannaM tu nAyavvaM / / vR.yAvattaNDulodakaM nabahaprasannaM nAtisvacchIbhUtaMtAvanmizramavagantavyama, eSaH atra'mizravicAraprakrama bhavatyAdezaHpramANaM,nazeSaH, yattu bahuprasannam' atisvacchIbhUtaM tadacittaM jJAtavyaM tato'cittatvenatasyagrahaNe na kshcidossH| ukto mizro'pkAyaH, adhunA tamevAcittamAhamU.(29) sIuNhakhArakhatte agliilonnuusaNbilenehe| bukkaMtajoNieNaM paoyaNaM teNimaM hoi| vR.iyaMgAthAprAgivavyAkhyeyA, navaraMpRthivIkAyasthAne'pkAyAmilApa-karttavyaH ihayAsvakAyaparakAyazastrayojanA dravyakSetrakAlabhAvapekSayA vA'cittatvabhAvanA sA'pi prAgiva yathAyogamakAye'pi bhAvanIyA tathAyadAdadhitelAdisatkeSu ghaTeSu kSiptasyazuddhajalAderuparidadhyAdyavayavasatkAtarI jAyatetadA sA yadiparistharAtakayApauruSyAtatpariNamatti.madhyamabhAvAcettarhidvAbhyApAruSIbhyAM,stokAcettarhitisRbhiH pauruSIbhiritI / / iha tenavyukrAntayonikanApkAyenedaM prayojanamityuktama. atastadeva darzayatti mU. (30) parisayapiyaNahatthAidhovaNaM cIradhovaNaM ceva / Ayamana bhANadhuvaNaM imAi paoyaNaM bhuhaa|| da. paripeko-daSTavaNAderutthitasyopari pAnIyena pariSecanaM. pAnaM taDapanodAya jalasyAbhyavaharaNaM, 'hastAdidhAvana karacaraNaprabhRtizarIrAvayavAnAMkAraNamuddizyaprakSAlanaM, cIvaradhAvana vastraprakSAlanam, asya bhinnavibhakti nirdezona saMdava sAdhunopadhiprakSAlanaM kartavyamitipradarzanArthaH, AcamanaM' puraSAtsamgAnantaraM zaucakaraNa bhANadhuvarNati pAtrakAdibhAjanaprakSAlanama.evamAdikama, AdizabdAta snAnakAyAMdiparigrahaH. acittanApkAyana prayojana, badhA' brahaprakAraM draSTavyama // iha cIvaradhAvanAmityuktaM . tacca saMyatAnA varSAkAladavAka kalpata na zeSakAla, zeSakAle tvanakadASasambhavAt, tAnava doSAn darzayati. mU. (31) uubaddha dhuvaNa bAusa baMbhavinAso aThANaThavaNaM c| saMpAimavAivahA pAvana-bhUAvaghAA ya / / . vR. varSAkAlasya pratyAsannaM kAlamapahAya zeSe Rtubaddhe kAle cIvarasya dhAvane caraNaM bakuzaM bhavati, upakaraNakuzatvAta, tathA 'brahmavinAzaH' maithanapratyAkhyAnabhaGgaH, prakSAlitavAsaHparidhAnabhUSitazarIro hi virUpA'pigmaNIyatvanapratibhAsamAnoramaNInAMramaNayogyo'yamitiprArthanIyobhavati, kiMpunaHzarIrAvayava Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM rAmAyakApasAbhitaH ?, tataH samastakAminInAM prArthayamAnAnAM salalitadarzitatigragvalitAkSa nirIkSaNA bhATanavyAjopadarzitakakSAmUlasaddhattatAramaNIyayapInakaThinapayodharAvistAragambhIranAbhIpradezaparibhAvanato'vazyaM brahmacaryAdapabhraMzamadhizrayate, tathA sthAnasthApanam, iyamatra bhAvanA-yadi nAma kathazcittaveditayA saMyamaviSayaniSprakampadhRtyavaSTambhato nabrahmacaryAdapabhradhizrayate,tathA asthAnasthApanam, iyamanabhAvanA-yadinAma kathazcittattvavaditayAsaMyamaviSayaniSpakampadhratyavaSTambhatonabrahmacaryAdapabhrazyati,tathA'pilokenaso'sthAne sthApyate, yathA nUnamayaM kAmI, kathamanyathA''nmAnamitthaM bhUSayati ?. na khalvakAmI maNDanapriyo bhavatIti, tathA saMpAtimAnAMmakSikAdInAM prakSAlanajalAdiSu nighatataM vAyozca vadhaH' vinAzo bhavati, tathA 'plAvanena prakSAlanajalapariSThApanepRthivyArellaNena, bhUtopaghAtaH' pRthivyAzritakITikAdisattvopamardobhavati,tasmAnna Rtubaddhe, kaalevstrprkssaalniiym||nnetedossaavrssaakaaldrvaagpidhaavnesmbhvntittstdaaniimpinciivraanni prakSAlanIyAni. tanna. tadAnIM cIvarAprakSAlane'nekadoSasambhavAta tAnavAhamU. (32) aibhAra cuDaNa paNae sIyalapAuraNajIragallanne / / ohAvaNakAyavaho vAsAsu adhovaNe dosA // vR. iha varSAkAladAMgapi yadi vAsAMsinaprakSAlyante tadAnIm 'atibhAraH' gurutvaM vastrANAM bhavati, tathAhi-vAsaMsi malAvidvAni yadA jalakaNAnupakta samIraNamAtreNApi spRSTAni bhavanti tadA'pi sa malaH llinnIbhUya-dRDhataraM vastreSusambandhamApadyate, kiM punarvarSAsusavataH salilamayISu?,tatovarSAsullinnamalasamparkatovAsAMsigaptarabhArANibhavanti,tathA'cuDaNantivAsasAMvarSAkAladagipyadhAvanevarSAsujIrNatA bhavatizATobhavatItyarthaH, kimuktaM bhavati?-yadinAmavarSAkAladavyAMgapivastrANinaprakSyAlyantetatovarSAsu teSAmalallinnatayAjIrNatAbhavanenazATobhavati,nacavarSAsvabhinavavastragrahaNaM. nacAdhika-, malasyAdrIbhAvataH, 'panakaH vanaspativizeSaHprAcuryeNopajAyate,tathAcasatiprANivyApAdanaprasaktiH , tathAnirantaraMsarvataHprasaraNa nipatati varSe zItala ca mArute vAti malasyAdrIbhAvataH zItalIbhUtAnAM vAsasAM prAvaraNe bhuktA''hArasyAjIrNatAyAma-apariNatI glAnatA' zarIramAndyamujjRmbhate,tathAcasatipravacanasyA-prabhAjanA,yathAaho vaTharaziromaNo'mI tapasvino naparamArthatasvattvavedino ye nAma varSAsvaprakSAlitAnAM vAsasAM paribhoge mAnyapupajAyateityetadapinAvabudhyantetepRthagjanAparicchedyasvargApavargamArgamavagacchantItiduHzraddhayaM, tathA varSAsvaprakSAlitAni vastrANi prAvRtya bhikSAdyarthaM vinirmAtsaya sAdhomeghavRSTau malinavastrakambalasamrpakatA'pkAyavirAdhanA bhavati, ete 'varSAsthiti varSAkAlapratyAsanno'pikAlo varSA icyucyate. tatsAmIpyAta. bhavati ca tatsAmIpyAttacchandavyapadezI tathA gaGgAyAM ghoSa ityatra, tato varSAsu' va pratyAsannekAle vstraadiinaamprkssaalndossaaHtsmaadvshyNvrssaakaaldrvaagvaasaaNsiprkssaalniiyaani|yNcsmpaatimsttvaapvaa. tAdayA doSAdhIvaraprakSAlana prAgaktAsta'pi sUnAktanAtyA yatanayA pravatrtamAnasya na sambhavantIti vaMdativyama / yA hi sUtrAjJAmanusRtya yatanayA yampaka pravartate sa yadyapi kazcitprANyupamaIkArI tathApi nAmA pApabhAgabhavati,nApitIvraprAyazcittabhAgI, sUtravahumAnatoyatanayApravarttamAnatvAt.vakSyaticasUtram- 'apatte cciya vAsesavvaM uvahiMdhuvaMti jayaNAe' iti tatonakazciddoSaH nApitadAvastraprakSAlane vakuzaMcaraNaM sUtrAzayA pravarttamAnatvAt. nApyasthAnasthApanadoSo, lokanAmapi varSAsu vAsasAmaprAkSalena doSaparijJAnabhAvAta na caite'nantaroktA atibhArAdayo doSA Rtubaddhe kAlevAsasAmaprakSAlane sambhavanti, tasmAna tadA prakSAlana yuktamiti sthitam / / samprati varSAkAladagipi yAvAnupadhirutkarSato jaghanyatazca prakSAlanIyo bhavati Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 mUlaM-32 __ 249 tAvattamabhidhitsurAhama.(33) appattacciya vAsa savvaM uvahiM dhuvati jynnaae| asaie udavassaya jahannao pAya nijjogo|| vR.'aprApse eva' anAyAteeva'varSe' varSAkAle, varSAkAlAtamanAgarvAktanekAleityarthaH jalAdisAmagyAM satyAM uvadhim' upakaraNaMyatanayAyataya- prakSAlayanti, 'dravasya'jalasyapunaH 'asati' abhAve.jadhanyato'pi pAtraniryogo'vazyaMprakSAlanIya ihanispUjyujirupakArevartate.tathAcoktaM - pAThodUrakhalenijjogouvayAro' iti, tato niryajyate-upakriyate'neneti niryoga-upakaraNam, akartarItyanena dhana pratyaya- pAtrasya niyogaH pAtraniryogaH-pAtropakaraNaM pAtrakabandhidiH, uktaM ca-"pettaM pattAbaMdho pAyadvavaNaM capAyake sriyaa| paDalAiM rayattANaM ca gocchao paaynijjogo||" iti / Aha-kiM sarveSAmeva vastrANi varSAkAladAgeva prakSyAlyante? kiM vA'sti kaSAzcidvizeSaH ?. astIti bruumH|| keSAmiti cedata Aha. mU. (34) AyariNa gilANAya ya mar3alA mailA puNo'vi dhaavNti| mAhu guruNa avaNNo logaMbhi ajIraNaM iyre|| vR.ihayekutapUrviNobhagavatpraNItapravacanAnugatAcArAdizAzAstropadhAnAniadhItinaHsvasamayazAstreSu jJAtinaHsakalasvaparasamayazAstrArtheSukRtinaHkAritinazrapaJcavidheSvAcAreSupa3vacanArthavyAkhyAdhikAriNa: saddhammadazanA'bhiyuktAH sUrayaste AcAryAH, AcAryagrahaNamupalakSaNaM tenopAdhyAyAdInAM prabhUNAM parigrahaH, teSA, tathA glAnAH' mandAH teSAMca,punaHpunaHmalinAnivastrANi dhAvyante micAryapIti,prastute'rthekAraNamAha'mAhu' ityAdi.mAbhavatu, hunizcitaM, gurUNAMmalinavastraparidhAneloke avarNa' azlAdhA, yathA-nirAkRtatho'mI maladurabhigandhopadigdhadehAstata- kimeteSAmupakaNDaM gatairasmAbhiriti, tathA 'itarasmin glAne mA bhavatvajIrNamitibhUyo bhUyo malinAni teSAM prkssaalynte| samprati ye upadhivizeSA na vizramyante tannAmagrAha gRhItvA teSAM dhAvane vidhimAha.. mU. (35) pAyassa paMDoyArA dunisijna tipaTTha potti ryhrnnN| ___ee unavIsAme jayaNA saMkAmamA dhuvnnN|| vR. pratyavattAryate pAtramasimanniti pratyavatAraH-upakaraNaM pAtrasya pratyavatAraH pAtravarjaH pAtraniyogaH SaDvidhaH, tathA rajoharaNasya sakte Dha nipaye, tadyathA-bAhyA abhyantarA ca, iha samprati dazikAbhiH saha yA daNDikAkriyatesAsUtranItvAkavalavabhavatinasadazikA,tasyAnipadyAtrayaM tatrayAdaNDikAyAupariekahastapramANAyAmA tiryagveSTakatrayapRthutvA kambalIkhaNDarUpA sA AdyA nipadyA, tasyAzrAgre dazikAH sambadhyante, tAM ca sadizikAmagra rajoharaNazabdanAcAryA grahISyati, tatA nAmAviha grAhyA, dvitIyA tu panAmeva niSadyA tiyaMga vabubhirvaSTakarAvaSTayantA kizcidadhikaharatapramANAyAmA hastapramANamAtrapRthutvA vastramA niSadyA sA abhyantarA niSadyocyata, tAyA tu tasyA evAbhyantaraniSadyAyAstiryagvaSTakAna kurvatI caturaGgalAdhikaika. hastamAnAcaturasrA kambalamayIbhavati,sAcopavezanopakAritvAdadhunApAdaprAJchanakamiti rUDhA, sAbAhyA niSadyetyabhidhIyata. miliniSadyAtrayaMdaNDikAsahitarajAharaNamucyate tatorajoharaNasyasakte TreniSadye itinavirudhyate,tathAtrayaH paTTAH, tadyathA-saMstArakapaTTauttarapaTTazyolapaTTazca etecasupratItAHtathA pAtti'tti mukhapotikA, mukhapidhAnAyapota-vastramukhapotamukhapotamevahasvaM caturaGgulAdhikavitAstimAtrapramANatvAta mukhapotikA, mukhavaritraketyarthaH, ativartantesvArthe pratyayakAH prakRtiliGgavacanAnI ti vacanAcca prathamato Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 piNDaniryuktiH- mUlasUtra napuMsakatve'pi pratyayaM samAnIta strItvaM tathA rajIharaNaM 'ti daNDikA vaMSTakatrayanisaMjjaM ca syaharaNaM.' bAhyAbhyantaraniSadyArahitamakaniSadyaM sdshrjaahrnnmiti| etAnupadhivizeSAna'navizramayeta 'nAparibhogyAn sthApayeta. kasmAditi cet ?, ucyate, prativAsaramavazyameteSAM viniyogabhAvAt, tato yatanayA - vastrAntaritena istena grahaNarUpayA saGkramaNA-SaTpadikAnAmaprakSAlanIyeSu vastreSu saGkramaNaM. tato 'ghAvanaM' prakSAlanamiti / enAmeva gAthAM bhASyakRda gAyAtryeNa vyAkhyAnayati mU. (36) pAyarasa paDoyAro pattagavajjo va pAyanijAMgAM / donni nisijjao puna abhiMtarabAhirA ceva / / saMthAruttaracolaga paTTA tini u havaMti nAyavvA / muhapottiyatti pottI eganisejjaM ca rayaharaNaM / / ee una dhIsAme paidinamuvaogao ya jayaNAe / saMkAmiUNaM dhIvaMti chappar3ayA tattha vihiNA u // mU. (38) [ bhA. 10 ] vR. etAstistrA'pivyAkhyAtArthAH, navaraM saMkamiUNa' ityAdi, tatravizrAmAbhAvesatiyatanayASaTpadikA anya saGkramayya vidhinA 'dhAvayati' prakSAlayanti / / tadevamavizramaNIya upadhiruktaH, tadbhaNanAJca zeSo vizramaNIyopathiMgamyate, tatastasya vizramaNavidhiM bibhaNiSuridamAha mU. (39) mU. (37) navasAmijjar3a taM evaM vIyarAya ANAe / patte dhovaNakAle uvahiM vIsAmae sAhU | vR. yaH punarupadhiH prApteH dhAvanakAle - prakSAlanakAle, anena akAlaprakSAlane bhaguvadAjJAmaGgalakSaNaM doSamupadarzayati, 'vizramyate' niHzeSaSaTpadikAvizodhanArthamaparibhuktoM dhriyate tamupaviM 'vItarAgA''jJayA" sarvajJopedezena, sarvajJoktamavadhAryeti bhAvaH evaM vakSyamANena prakArema sAdhuvizramayetat / / vizramaNAprakArammU. (40) abbhiMtara paribhAga uvariM pAuNDa nAidUra ya / tini ya tinna ya evaM nisiM tu kAu paricchijjA / / vR. ss sAdhUnAM ddhI kalpA kSaumI ekaH kambalamayaH, tatra yadA te prAbriyante udA ektaH kSaubho'bhyantaraM prAvriyaMta, zarIra lagnaH prAbriyate ityarthaH, dvitIyaH kSAmastasyApari, tRtIyaH kambalamayastasyApyupIra, tataH prakSAlanakAle vizramaNA vidhiprArambhe rAtrau svapna abhyantaparibhogaM sadaiva zarIrema saha saMlagnaM paribhujyamAnaM kSobha kalpamupari zeSakalpadrayAdvahiMstrINi dinAni yAvatprAvRNoti yena tatsthAH SaTapadikAH kSudhA pIDyamAnA AhArArtham athavA zItAdinA pIDyamAnAstaM bahiH prAvizyamANaMkalpamahAyAntare kalpadraye zarIra vA laganti, eSa pathamo vizramaNAvidhiH, evaM trINi dinAni prAvRtya tanastrINyeva dinAni yAvachAtrA svApakAlaM nAtihAra sthApayati, kimuktaM bhavati ? - svApakAle saMstArakataTa evaM sthAparyAta, yena prathama vizramaNAvidhiH, tata ekA 'nizAM rAtriM, tuH samuccaye, svapan svApasthAnasyApari lambamAnamadhAmukhaM zarIralagraprAya paryantaM prasAritaM kRtvA saMsthApayet. saMsthApya ca pazcAtparIkSeta. dRSTavyA prAvaraNena ca SaTpadikA nibhAlayet, tadyathA- prathamaM tAvaddaSTayA nibhAlayet dRSTavyA nibhAlitA api yadi na dRSTAnataH sUkSmaSaTpadikArakSaNArtha bhUyaH zarIre prAvRNoti, yenatAAhArArtha zarIrelaganti, evaM parIkSaNekRtayaditA nasyustadA prakSAlayat, athasyustahiMpuna- punarnirmAlya yadA na santIti nizcitaM bhavati tadA prakSAlayet evaM saptabhirdinaiH kalpazodanA, etadanusAreNa zeSasyApyupadheH zodhanA bhAvanIyA / iha vizramaNA prakSAlanIyasyAparibhogarUpA uktA tato yattasya bahi- prAvaraNAdirUpaH [bhA. 8] [bhA. 9] Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.40 251 paribhAgaH saparamArthato'paribhogaitina tadA vishrmnnaavirudhyte||enaamev gAthA bhASyakRda vyAkhyAnayatima. (41) ghovatthaM tinni dine uvariM pAuNai taha ya AsannaM / dhArei tinni diyahe egadina uvari laMbata [bhA. 11] vR. iyaM vyAkhyAtArthA / atreca vikSamaNAvidhau matAntaramAha. mU. (42) keI ekkevanisi saMvAseuMtihA pricchNti| pAuNai jaina laggati chappaiyA tAhi ghovNti| vR. kecid eke sUraya evamAhurekekA nizAM' rAtri tridhA' tribhiHprakAraH pUrvoktaHsaMvAsyatadyathA-ekAM nizAM zodhanIyaM kalpaM bahiH prAtRNoti, dvitIyAM nizAM saMstArakataTe sthApayati, tRtIyAM tu nizAM svapan svApastAnasyoparilambamAnamadhomukhaprasAritaMzarIralanaprAyaparyantaMsthApayati, vaMtridhAsaMvAsya parIkSante' dRSTavyA nibhAlayanti, nibhAlitAzcanna dRSTAstata: sUkSmaSaTpadikAvizodhanArtha zarIra prAvRNvanti. prAvRte ca yadi nalagaMti' na lagnAH pratibhAsanteSaTpadikAstataH prakSAlayanti, laganti cattarhi bhUyo bhUyastAvadRSTayA shriirpraavrnnncpriikssntyaavnnsntiitinishcitNbhvti,ttHprkssaalyntiiti.essaa'pividhirdvssnnaatsmiiciinivaa''caarysyprnibhaastitimnyaamhe||vstrprkssaalncjlenbhvti,atojlgrhnnevidhivishessmaahmuu.(43) nivvodigassa gahaNa keI bhANesu asui pddisho| gihibhAyaNesu gahaNaM Thiya vAse miisgNchaaro|| vR.varSAsugRhacchAdanaprAntagalitaMjalaM nIbodakaM tasya.ihayadivarSAkAladavAMkasarvo'pyudhiH kathazcitsAmagyabhAvato na prakSAlitastarhi prApta varSe sati sAdhubhirnIvAdakasya-gRhapaTalAntottIrNasya jalasya vastraprakSAlanArthe grahaNam' AdAnaM karttavyaM, tadvi rajoguNDitadhUmadhUmrIkRtadinakarAtapasamparkasoSmatIvasaMsparzataH pariNatvAdacitam, atastadvahaNena na kAcidvirAdhanA. nIvrodakasya grahaNe kecidAhuH bhAjaneSu' svapAtreSu nIdrodakamyagrahaNaM kartavyamiti, atrA''cArya Aha- 'asui paDisaho' 'asuiti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH tato'yamarthaH- 'azucitvAd' apavitratvAtparokti vidhinA nIbodakagrahaNasyapratiSedhaH, nIbAdakaM hi malinamalinatvAccAzucitataH kathaM yeSapAtreSubhojana vidhIyate teSu tasya grahaNupapanna bhavati?.mAbhUtUloka pravacanagardA yathA'mI azucaya iti, tataH gRhibhAjaneSu gRhisatkeSu kuNDikAdiSu bhagneSu tasya nIbodakasya grahaNaM, nIvroTakagrahaNaM sthite nivRtte varSe vRSTauM, antarmuhuAdamitigamyate. antarmuhartena sarvAtmanApariNamasambhavAta.nAsthita, kimityAha- mIsagatimizrakaM, nipatativarSenIvodakaMmizrabhavati. tathAhi-pUrvanipatita macittIbhUtaM tatkAlaM tu nipatatsacittamiti mizraM, tataH sthita varSe tatpratigrAhya, tasmiMzca pratigRhIta tanmadhye bhAra prakSipyaMta, apicaMkSAraprakSepasamalamapijalaprasannatAmAbhanati. prasannanaca nalanaprakSAlyamAMnAnyAcAryAdivAsAMsi sutajAMsi nAyanta. tata etadarthamapi kSAra prakSepA nyaayH| sampani dhAvanagatamava kramavizeSamAha__ mU. (44) gurupaJcakkhANigilANasahamAINa dhAvaNaM puvvaM / . to appaNo puvvamahAkaDe ya iyare duve pcchaa|| vR. gurupratyAratyAniglAnazakSAdInAM pUrva prathama dhAvanaM kuryAda tataH pavAdAtmanaH chyamatra bhAvanA. iha sAdhubhiH paramahitamAtmanaHsamIkSamANairavazyaM gurvAdiSu vinayaH prayokta vyaH vinayalAdava samyagdarzanajJAnacAritravRndrisambhavAd, anyathAdurvinItasyasatogacchavAsasyavAsambhavataHsakalamUlahAniprasakteH, tato dhAvanapravRttanasAdhunAprathamatoguraSNAm-AcAryANAMvAsAMsiprakSAlanIyAni.nataHpratyAkhyAninAM-kSapakaprabhRtInAM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rapura piNDaniyuktiH-mUlasUtraM tadanantaraMglAnAnAMtato'pyanantaraMzakSakAdInAM tatrazakSA abhinavapravrajitAAdizabdAdvAlAdiparihagrahaHsUtre ca'seimAINa' ityatramakAro'lAkSaNikaH, tataH' tadanantaramAtmAnaH ihasarveSAmapigurvAdInAyathAyogaMtrivi. dhAnyapiprakSAlanIyavastrANisambhavanti, tadyathA-yathAkRtAnyalpaparikammANibahaparikarmANica.tatrayAni parikarmarahitAnyeva tathArUpANi labdhAni tAni yathAkRtAni, yAni caikaM vAraM khaNDitvA sIvitAni tAnyalparikANi. yAnI ca bahudhA khaNDitvA sIvitAni tAni bahuparikammANi, tatastatrApi dhAvanakramamAha. 'puccamAhAgaDe' yatti. pUrve' prathamasarveSAmapiyathAkatAnivAsAMkidhAvayeta.pazcAtkrameNa itare dve, kimarthamiti ceta? ucyate vizuddhAdhvayasAyasphAtinimitta. tathAhi-yAnyalpaparikarmANitAnibahukammapikSayAstokasaMyamavyAdhAtakArINi bhavantIti tadapekSayA zuddhAni. tebhyo'pi yathAkRtAnyatizuddhAni, manAgapi palimanthadoSakAritvAbhAvAta.tatoyathAyathApUrvaparvazuddhAniprakSyAlyantetathAtathAsaMyamabahumAnavRddhibhAvato vizuddhAdhyavasAyasphAtiriti pUrvayathAkRtAnItyAdikramaH||sampratiprakSAlanakriyAvidhimupadarzayati. mU. (45) acchoDapiTTaNAsu ya na dhuve dhoe payAvarNa na kre| paribhoga aparibhoga chAyAvaha peha kllaannN|| vR. ihavastrANidhAvanaAcchoTanapiTTanAbhyAMnadhAveta, tatraAcchoTanaM rajakairivazilAyAmAsphAlanaM piTTana-dhanahI naraNDAramaNIbhiriva punaH punaH pAnIyaprakSepapurassaramudratyotpiDanena kuTTanaM, sUtre ca saptamI tRtIyA'rthe, yathA 'tisutesualaphiyA puhavI' ityAdau, tuzabdo'nukta samuccayArthaH, saca pANipAdena pramujya pramujya yatanayA prakSAlayAditi samuzcinoti. tato dhaute' prakSAlite, dhAvana jalasparzajanitazItAphnodAyAtmanovastrasyavAzoSaNAyAgre pratApananakuryAt,mAbhUtadhAvanajalAdrIbhUtahastAditovastratovAkathicadibandanipAtenAgnikAyavirAdhanA, yadyevaMtarhikathaMvastrasyazoSaNakarttavyabhitizoSaNavidhimAha-paribhogyAni aparibhogyAnicayathAkramaMchAyA''tayoHzoSayetsa,sUtrecavibhakti lopaArSatvAt,paribhomyeSuhivastreSu tathApUrvazodhiteSvapikathazcitaSaTpadikA sambhavanti, sAcaprakSAlanakAletathApamarditA'pikathaJcijjIvitA satI dinakarA''tapasamparka bhriyante, tatastadrakSaNArtha tAni chAyAM zoSayeta, itarANi tvAtape, doSA'bhAvat. tAni ca chAyAyAmAtapeca zoSArtha visAritAni nirantaraM pahi'tti prekSeta, yena parAskadino nApaharanti, iha pUrvoktAvidhinA yatanApurassaramapi dhAvyamAne vastreSu kathaJcidvAyuvirAdhanArUpaH SadikopamAdirUpo vA'saMyamo'pi sambhAvyate, tatastacchandrayarthatasya sAdhoguruNA kalyANasaMjaM prAyazcitaM deym|| mU. (46) tiviho teukAo saccitto mIsaA ya accitto|| saccitto puna duvihAM nicchyvvhaaraacev|| vR.trividhastejaskAyaH tadyathA-sacittA mizrA'cittatha.sacitta:panadividhaH nidhytiivyvhaartshr| nizrayavyavahArAbhyAmava sacittasya dvavidhyamAha. mU. (47/1) iTTagapAgAINa bahamanjha vinjamAi nicchyo| iMgAlAI iyarAtti vR. iSTakApAkaH pratItaH, AdizabdAt kambhakArapAkakSurasakathanatulyA (cullayA) diparidrahaH. teSAM ca bahumadhyAMga vidyudAdizva. vidyudullApramukhatanamkAyo nizcayataH sacittaH, zeSastvaGgAgadikAH, aGgAra jvAlArahito'gniH, AdizabdAd jvAlAdiparigrahaH, vyavahArataH scit|| samprati mitha tejaskAyamAhamU. (47/2) mammuramAIDa misso u| vR. 'murmura:' kArISo'gniH. AdizabdAdavidhyAnAdiparigrahaH ityaMbhUto mizra iti|| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 48 mU. (48) oyaNavaMjanapAnagaAyAmusiNodagaM ca kummAsA / DagalagasarakkhasUI pippalamAI u uvaogo // vR. odanaH zAlyAdi bhakta vyaJjanaM- patrazAkatImanAdi pAnakaM kAJjikaM, tatra hyavazrAvaNaM prakSipyate, tatastadapekSayA kAJcikasyAgrikAyatA AyAmam avazrAvaNam uSNodakam - uddhRttatridaNDam, eteSAM capadAnAM samAhAradvandvaH, cakAro maNDakAdisamucayArthaH, 'kulmASAH ' pakkA mASAH, ete caudanAdayo'gniniSpannatvenAgnikAryatvAdagrayo vyapadizyante, bhavati ca tatkAryatvAtacchabdena vyapadezo yathA drammo bhakSito'nenetyAdau, odanAdayazvAcittAstata eteSAmacittAgrikAyatvenAbhidhAnaM na virudhyate, tathA 'DagalakA:' pakveSTakAnAM khaNDAni ' sarajaskaH ' bhasma 'sUcI' lohamayI vastrasIvanikA, athavA sarakkhasUitti rakSA bhasma saha rakSayA varttateitisarakSAsUcI, kimuktaM bhavati ? - rakSAsUcIceti, 'pippalakaH' kiJcidrakaH kSuravizeSaH, AdizabdAnnakharadani-kAdiparigrahaHetAniitisarakSA sUcI, kimukta bhavati ? - rakSA sUcI ceti, 'piplalakaH kiJcidrakraH kSuravizeSaH AdizabdAnnakharadanikAdiparigraha. etAnica DagalakAdIni pUrvamagnirUpatayA pariNatAnyAsIran, tato bhUtapUrvagatyA sampratyapyanikAyatvena vyapadizyante'cittAni ca, na caiteSAmacittAnikAyatvAbhidhAne vi rodhaH / sampatyacittAgnikAyasya prayojanamAha- 'uvaogo' eteSAmodanAdInAM ya upayogI bhojanAdAvupayujyamAnatA tadacittAlikAyena sAdhUnAM prayojanaM, dravyAdibhedAcca caturvidhatvamacittAgnikAyasya prAgiva yathAyogaM bhAvanIyam // uktastejaskAyaNiyapiNDaH samprativAyukAyapiNDamahA mU. (49) vAukkAo tiviho saccitto mIsao ya accitto / saccitto puna duviho nicchayavavahArao ce // vR. vAyukAyastrividhaH, tadyathA - sacitto mizro'ciMttazva, sacittaH, punardvidhA - nizcayato vyavahAratazca // etadeva nizrayavyavahArAbhyAM sacittasya dvaividhyamacittaM cAha mU. (50) saMvalaya ghanatanuvAyA aihima aiduddine ya nicchayao / vavahAra pAiNAI akkaMtAI ya accitto // 253 vR. saha valayairvarttante iti savalayA ye 'dhanatanuvAya'tti vAtazabdaH pratyekamAbhisambadhyate, ghanavAtAstanuvAtAca, kimuktaM bhavati ? - ye narakapRthivInAM pArzveSu ghanavAtAstanuvAtA vA vaLayAkAraNe vyavasthitA valayazabdavAcyAH, ye na ca narakapRthivInAmevAvastAd ghanavAtAstanuvAtAca, tathA 'ar3ahima ar3aduddine ati atizayena hime nipatati atizayena ca 'durddina' meghatimire meghairgaganamaNDalasyA''cchAdane ye vAyavaH, ' sarvo'pi vAyukAyo nizrayataH sacitaH, atihimAtidurddinAbhAve tu yaH 'prAcInAdivAtaH' pUrvAdidigvAtaH sa vyavahArataH sacitaH, yastu AkrAntadikaH' AkrAntapaGkAdisamutthaprabhRtikaH paJcamakArI vakSyamANasvarUpaH so'citta iti / AkrAntA disvarUpamevAha eSa mU. (51) akkasaMdhatAghAne dehAnue ya pIliyA isu ya / acitta vAukAo bhaNio kammaTTamahaNehiM // vR. AkrAntaM-pAMinAkrAnte kartumAdau yovAtAciditi zabda kunsamucchalati, yazrAdhmAtemukhavAtamRta hatyAdau varttate yo vA 'ghoNe' tilapIDanayantre tilapIDanavazAtsazabdaM vinirgacchannapulabhyate, yazca 'dehAgunataH ' zarIrAzritaH, ucchavAsaniHzvAsavAtAnisargarUpaH, 'pIlitaM ' sajalaM nizrotyamAnaM vastrAdi, AdizabdAtAlavRntAdiparigrahaH, teSu cayaH sambhavati vAtaH eSa paJcaprakAro'pi vAtaH karmASTakamayanairacittaH pratipAditaH / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 piNDaniyuktiH mUlasUtraM samprati mizraM vAyukArya pratipipAdayiSurdatyAdisthasyAcittavAtakAyasya jala sthitasya kSetramAzritya sthalasthitasya (ca) kAlamAzrityAcittAdivibhAgamAha__mU. (52) hatthasayamegagaMtA daio accitta bIyae miiso| taiyaMmi u saccitto vatthI punnporisidinesu|| vR. idoddharvamapATitenApanItamastakena nikarSitacantirvartisasthiAdikacavareNAparacamamayasthigalakasthagitApAnAcchidreNasaGkIrNamukhIkRtagrIvAntarvivareNAjApazcorantarasyazarIremaniSpannazcarmamayaH prasevakaH kotthAnakAparapAyo dRtiH, vAtakAyo'cittaH, prathame ca hastazate'tikrAnte sati dvitIye pravizan mizro bhavati, sa ca mizrastAvadbhavati yAvad dvitIyahastazataparyantaH tato dvitIye hastazate'tikrante tRtIye pravizan sacitto bhavati, tata Uddharva sacitta eva, athavaikasminneva hastazate gamanena Agamanena punargamanena krameNAcittatvAdi kamavagantavyaM,yadivA-hastazatagamanakAlaM paribhAvyaikasminnapi sthAne jalamadhyasthita. syokta krameNAcitta-tvAdikaM paribhAvanIyaM, itigrahaNaM copalakSaNaM tena vastAvapyevaM dRSTavyaM. bastica dRtivatsvarUpatobhAvanIyaH, navaramaparacarmamayasthiggalakasthagitagrIvAntarvivaro'tiviSTamurkhAkRtapAzcAtya pradezaH sa vijJeyaH, tathA 'vatthI punaporasidinesuttisthale snigdhaMrukSaMcakAlamAzritya baptiH' vastistho vAtaHupalakSaNametat,tenadatistho'pivAtaHsthalasyaHsnigdharUkSaMcakAlamadhikRtyayathAkramapauruSISu dineSu cAcittAdirUpo veditvyH|| enameva gAthA'vayavaM bhASyakRd vyAkhyAnayatimU. (53) niddheyaro ya kAlo egNtsinniddhmjjhimjhnno| lukkhovi hoi tiviho jahanna manjho ya ukkoso|| [bhA. 12] mU. (54) egaMtasiNiddhabhI porisimegaM aceaNo hoi| biiyAe saMmIso taiyAi saceyaNo vtthii|| mU, (55) majhimani do porisI accittu mIsao tie| cautthIe sacitto pavaNo daiyAi mjhgo|| [bhA. 14] mU. (56) porisitigamaccitto niddhajahannaMmi mIsaga cutthii| saccitta paMcamIe evaM lukkhe'vi dinvudd'ii|| [bhA.15] vR. iha kAlaH sAmAnyato dvividhaH, tadyathA-snigdho rukSazva, tatra yaH sajalaH sazItaca strigvaH, uSmo rukSaHsnigdho'pitrithA, tadyathA-ekAntasnigdhomadhyayojadhanyazca tatraekAntasnigdhaHatisnigdhaH,rUkSo'pi tridhA, tadyathA-jadhanyomadhyamautkRSTa- utkRSTonAmaatizayanarUkSaH tatraikAntAhigdhakAlebastigatovAyukAyaH upalakSaNametat tana dRttistho'piekA pauruSAM yAvadacetano bhavati, datiyasyAstu pAruSyAH prArambhe'pi mizraH, pacatAvadyAvatparipRNAM dvitIyApauruSI, tRtIyasyAM tupAmadhyAmAditaeva sacitaH tataH Udava sacitta eva, madhyama tusnigdhakAla dvai pAruSyo yAvadacittastRtIyasyAM tu pAruSyA mizraH, catuthyAM sacetanaH, jadhanya ca snigdhakA le ityAdimadhyagatovAyuH pauruSItrikaMyAvadacittaH, caturthapauruSyA mizraH, paJcamyAM tu sacetanaH, evaM rukSe'pi draSTavyaM kevalaM natra dinavRddhi: karnavyA sA caivaM jaghanyarakSakAla bastyAdigataH pavanA dinamekamacitto dvitIye dina mizrastutIye sacittaH, madhyamarUkSakAle dinadvayamacittastRtIyadine mizrazcaturthadina sacetanaH, utkRSTarUkSakAne dinatrayamacittazcaturthadine mizraH paJcamAdine sacitaH / / sampratyacitta vAyukAyaprayojanamAha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-57 255 mU. (57) daieNa vatthiNA vA paoyaNaM hojja vAuNA muninA / gelanaMmi va hojA sacittamIse prihrejjaa|| vR. 'datinA' dRtisthena 'bastinA' bastisthena veti samucaye nadyAdyuttAre prayojanaM bhavedrAyunA muneH anena jalasyovAyu-guhyate,athavA glAnatve' mandatvesativAyunAprayojanaM bhavati, kvApihirogedRtyAdinAsaMgRhya vAto'pAnAdauprakSipyane, anenasthalasyogRhItaH,sacittamizrIyuyantanaHparihareta,jalamadhyetvazakyeparihAra prAyazcittaM pshcaadbhigRhyiiyaat|| tadevamuktIvAyukAyapiNDasamprati vanaspatikAyapiNDamAhamU. (58) vaNassaikAo tiviho sacitto mIsao ya acito| saccitto puna viho nicchayavavahArao cev|| vR. vanaspapitakAyastrividhaH, tadyathA-sacitto mizro'ccittazca, sacittaH punarddhidhA. tadyathA-nizcayato vyavahAratazca // idameva nizcayavyavahArabhyA sacittasya dvaividhyaM mizraca pratipAdayatimU. (59) savvo'va'naMtakAo sacitto hoi nicchynyss| vavahArassaya seso mIsA pvvaayrottttii| . vR.nizcayayanayasya matena sarvo'pi 'anantakAyaH' vanaspatikAyaH sacitto bhavati, zeSaH puna- 'pratyeka' nimbAmrAdikaH 'vyavahArasya vyavahAranasya matena sacittaH, mizro mlAnaloTTAdiH, tatra pramlAnaH sarvo'pi vanaspatikAyo'rddhazuSkojJeyaH, tatrahi-yo'zaHzuSkaH so'cittazeSastusacittaitimitraH, 'loTTa'gharamRdicUrNaH, tatrakAcinnakhikA sambhavantitAthasacittAHzeSastacittaitimizraH, AdizabdAttatkAla dalitakaNikAdiparigrahaH, tatrApi kiyanto'vavavA adyApyapariNatA iti sacittA- kiyantastvacittA iti mishrtaa|| mU. (60) puSphANaM pattANaM saraDuphalANaM taheva hriyaannN| vaMTami milANaMmI nAyavvaM jiivvippjddhN| va.puSpANAMpatrANAM zalAdaphalAnAM' komalaphalAnA, tathA haritAnA' vrIhikAdInAM vante prasavabandhane 'mlAne' zuSkaprAye jJAntavyaM svarUpaM jiivviprmuktm| sampratyacittavanaspatikAyasya prayojanamAha. mU. (61) . saMsthArapAyadaMDagakhomiya kappA ya piiddhphlgaaii| osahabhesajjANi ya emAipaoyaNaM bhuhaa|| vR.ye'mI 'saMstArakAdayaH' zayyApaTTadAyaH yatibhirabhisaGgRhyante. yAni ca pAtrANi ye ca 'daNDakAH' daNDavidaNDAdayaH,yaucakSaumaukalpIyaccapIThaphalakAdikama,atrAdizabdatkapalikAdiparigrahaH,yAni auSadhAnibheSajAnicetyevamAdika bahudhA bahuprakAraMprayojanamatticanavanaspatikAyasya,iha auSadhAni kevalaharItakyAdIni bheSajAni' tuteSAmeva dvayAdInAmakamatramAlitvA cUrNAni. yahA'ntarUpayAgInyoSadhAni bahirupa. yogIni pralapArdAni bhessjaani| ukto vanaspatikApiNDaH, samprati dvIndriyAdipiNDacatuSTayaM pratipipAdayiSustatprayojanaM copacikSipsuridamAhamU. (62) biyatiyaucaropaMciMdiyA ya tippabhii jattha usmeNti| saTTANe saTTANa yA piMDA taNa kajamiNaM / / - vR. yatramelakesvasthAnesvasthAnesveSAm,-AtmIyAnAMsthAnam-avasthAnaMyatratatra, sajAtIyavargarUpe ityarthaH, dvicituSpazcandriyAstriprabhRtayaH saMyanti ekatra saMzliSTAbhavanti, tadyathA- trayaH trayaH catvAraH catvAra ityAdi, viprabhRtigrahaNaMcopalakSaNaM, tenadvauddhAvapiyatrasaMzliSyataHsapiNDaHsvasthAnesvasthAneitibhUyo'pi Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 piNDaniryuktiH- mUlasUtra sambadhyate, tayo'yamarthaH teSAM dvindriyAdInAM svajAtauM svajAtAM sapiNDo veditavyaH, so'pi catridhA, tadyathAsacitto mizro'cittazra tatra sacittastriprabhRtInAM akSAdInAM jIvatAmekatra saMzleSaNa milanaM, mizrasteSAmevakeSAJcitajjIvatAM keSAJcinmRtAnamekatra saMzleSaH, acittojIvavipramuktAnAMteSAmevAkSAdInAmekatramilanaM, tena ca piNDena atra jAtAvekavacanaM 'taiH' dvIndriyAdipiNDai: 'kArye' prayojanam, 'idaM' vakSyamANam // mU. (63) diparibhogo akkhANa sasippasaMkhamAINaM / teiMdiyANa uddehigAdijaM vA vae vejjo !! cauriMdiyANa macchiyaparihAro AsamacchiyA ceva // mU. (64 / 1) bR. ihasAdhodvandriyAdInAM yathAsambhavaM prayojanaM dvidhA, tadyathA zabdena zarIreNa ca, tatra zabdena prayojanaM zukanAdiparibhAvane, tathAhi zaGkhazabdamAkarNyamAnaMprazastaM mahAzakunamAmanti zAkunikAH, zarIreNa prayojanaM tridhA, tadyathA sampUrNena zarIreNa tadekadezena zarIrasamparkasamudbhUtena cAnyena vastunA. tatrAmISAM caturNAmapi prayojanAnAM madhye kimapi keSAJcitsAdhUnAmapayogavadbhavati, keSAJcittu catvAryapi, tatrIndriyANAM sampUrNazarIreNa prayojanaM sAkSAdabhidhatte dvIndriyANAM 'paribhogaH' upayogo'kSANAM 'suzukti zaGkhAdInAM' zuktizaGkAdisahitAnAM tatra 'akSA:' candakAH 'zukta yaH' supratItAH patra svAtinakSatrasambhavijalamparkato mauktikAnijAyante, 'zaGkAH' zambUkAH, AdizabdAtkaparchAdiparigrahAH, tatrAkSANAM kapardakAdInAM copayogaH samavasaraNasthApanAdau zaGkhazukti kAnAM cakSuH puSpakAdyapanodAdau, trIndriyANAM paribhogamAha- trIndriyANAM paribhoga uddedikAdi, iha uddehikAzabdena uddehikAkRtavalmIkamRttikA parigRhyate, AdizabdAvanyasyApyevaMvidhasya trIndriyamRttikAdeH parigraha- saparibhogaH paribhogavipayatvAt, yadvA'tra kamrmasAdhanaH paribhogazabdo vivakSaNIyaH paribhujyateiti paribhogaH - paribhujyamAnatA (sa) ca uddehikAmRttikAdeH sarpadaMzAdau dAhopazamanAya veditavyaH, yadvA kimapi vaidyastrIndriyavizeSazarIrAdikaM vAhyapralepAdinimittaM vadet tadvA paribhogastrIndriyANAM tathA caturindriyANAM madhye bhakSikANAM parihAraH purISaM paribhogaH, tadbhivamananiSedhAdau pratyalamupavarNyate, yadvAazvamakSikA upajyate akSibhyo'kSarasamuddharaNAya caiveti evaMprAya caturindriyaparibhogasamuJcayArthaH / / mU. (64/2) paMceMdiyapiMDaMmi u avyavahArI uneraiyA || vR. pacendriyapiNDe upayogaviSayatayA paribhAvyamAne sarvo'pi tiryagAdipiNDo yathAyogamupayogaM samAyAti, nairayikAH punaH 'avyavahAriNaH' anupayogani // tatra paJcendriyatiryagupayogamAhacammati naharomasiMga avilAichagaNagomutte ! mU. (65) svIradadhimAiyANa ya paMciMdiyatiriyaparibhogo // vR. patrendriyatirathAM paribhogazrarmAsthidantakharAmazrRGgAvilAdicchagaNaNomUtre kSIradadhyAdInAM ca tatra caNaH paribhAga kSurAdidharaNArtha kozakAdikaraNa, asthno gRchranakhikAdeH, taddhi zarIrasphoTApanAdAdyartha vAhyAdI vadhyate, dantasya zUkaradaMSTAyAH, sAhidaSTiSupuSpikApanAdAyagharSitvA kSipyate, nakhAnAM jIvavizeSasatkAnAM tantripanno, hikambalaH sAdhUnAmupayogavAn, zrRGgamahiSyAdisatkasya, tadvimArge gacchAtparibhraSTAnAM . sAdhUnAM mIlanAya vAdyate tathA'vinnAdichagaNasya gaGgArikAyA gaDDukasya vA, AdizabdAdanyeSAM ca purISasya, gomUtrasya pAmAdyupamardane, kSIradInAM bhojane // samprati manuSyasya sacittAdibhedAt trividhasyApyupayogamAhamU. (66) saccitte pavvANa paMthuvaese ya bhikkhdaanaaii| sIsaDiga accitte mIsaTThisakkhapahapucchA / / * Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-66 257 vR. sacitta iti SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAt sacittasya manuSyasya prayojanaM pathi puSTa upadezaH kathanaM, tatA bhikSAdAnama, AdizabdAhasatyAdidAnaM copayogaH, ziraso'sthi, taddhi liGge vyAdhivizeSApanodAya gharSitvA dIyate, yadvA kadAcitkazcitparisaSTo rAjAdiH sAdhUnAM vinAzAyA kRtodhamo bhaveta, tatasye sAdhavaH ziro'stikamAdAya kApAlikaveSeNa naMSTrA dezAntaraM vajitumicchantIti tena prayojanaM, tatA mizrasya, manusyasyopayoga:, 'aTTisarakkhi'tti asthimiH' AbharaNakalpaH bhUSitasya sarajaskasya sarakSAkasya vA bhasmAvaguNThitavapupkasyetparthaH, kApAlikamya pArzva yatpathi viSaye prcchnm|| mU.(67) khamagAikAlakajjAiesa pucchijja devayaM kci| paMthe subhAsubhevApucchejaha divva uvogo|| vR.kSapakAdiH, AdizabdAdatrA''cAryAdiparigrahaH, kSapakasya hi tapovizeSAkRSTatvena prAyaH samAsannA eva devatA bhavanti tata iha sAkSAtkSapakagrahaNaM kRtaM. 'kAlakAryama' maraNarUpaM prayojanaM, tadAdikeSu prayojane pasthiteSu kAciddevatAMpacchet. tathApathiviSayeSu zubhAzubhe' sApAyatve nirapAyatvevA devatAMkAcana pRcchet, eSa divyaupayogaH' devtaavissyupyogH||tdevNscittaadibhedbhinnstriprkaaro'pidrvyaapinnddHprtyekNpRthiviikaayaadibhedaanvidh uktaH, sampatyeteSAmeva navAnAM pRthivIkAyAdInAM dvayAdimizraNato mitraM dravyapiNDammU. (68) ahamIsaoya piMDo eesiMciya navaNha piNddaannN| dugasaMjogAIo nAyavyo jAva caramotti // vR.athetyAnantaryadyotene.kevalapRthivIkAyAdipiNDabhidhAnAnantaraMmizrakapiNDovyAkhyAyateitidyotayati, mizrakaH' sajAyavijAtIyadravyamizraNAtmakaH piNDa eteSAmevanavAnAMpiNDAnAMdvayAdisaMyogAtmako jJAtavyaH, tadyathA-pRthivIkAyo'pkAyazceti dvikasaMyogeprathamobhaGgaH, pRthivIkAyastemajakAsya iti dvitIyaH, evaM dvikasaMyogeSatrizadbhaGgAbhAvanIyAH, tatAtrikasaMyogepRthivIkAyo'pkAyastejakAsya itiprathamobhaGga pRthivIkAyo'pkAyo vAyukAya iti dvitIyaH evaM trikasaMyoge caturazItirbhaGgAH, tathA catuSkasaMyoge pRthivIkAyo'pkAyastejaskAyobAyukAyaitiprathamobhaGgaH, pRSibIkAyo'pkAyastejaskAyovanaspatikAya ini dvitIyaH, evaM catuSkasaMyoge SaDviMzaM zataM bhaGgAnAM bhAvanIyaM, paJcakasaMyoge'piSayizaM zataM. SakasaMcoge caturazItiHsaptakasaMyogeSaTatriMzat.aSTakasaMyoga nava, navakasaMyogeekaH, sarvasaGghayayAbhaGgAnAM paJcazatAni dvayadhikAni. eteSAM ca bhaGgAnAmAnayanArthamiyaM karaNagAthA___ubhayamuhaM rAsigaM hiTinAnaMtareNa bhaya pddhmN| lachaha rAsivibhatte tassuvari guNittu sNjogaa| asyAkSaragamanikA-iha navAnAMpadAnAMvyAdisaMyogabhaGgAAnetumabhipretAstatastAvatpramANAdvau rAzI ubhayamusvAsthApyata sthApanAcaMya?23456789/187654321 akasyAparinavakA,tataparyantavartina ekakasyAnantaraNa drikalakSamanaparitanarAzA prathamaGgaM navakarUpaM bhajata tasya bhAgahAraM kuryAt, nato labdhAH sAzcitvAraH, tana ca sAIcatuSkaNAdhArAzinAparitana prathama'Gka vibhakta labdhana tasya dvikalakSaNasyAGkasyoparitanamamaSTakalakSaNaM guNayet -tA'yeta, jAtA SatriMzat itthaM ca guNayitvA 'saMyogA.' saMyogabhAvAcyAH, yathAdvikasaMyogabhaGgASaTatriMzaditi nanobhUyo'pitrikasaMyogabhaGkAnayanAyaprathamA dahitA karaNagAthA vyApAryate, adhastane rAzau sthitena dvikAdanantareNa trikeNoparitanarAzivyavasthitaM trikoparitanasaptakarUpAkApekSayA AdyaMSatriMzadvapamaGgaMbhajet, tatolabdhAdvAdazataivAdhArazinoparitene'the, vibhakte labdhaMstrikalakSaNasyAGkasyoparitanaM saptakalakSaNamajhaM guNayana, guNite ca sati jAtAzcaturazItiH 26 | 17 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 piNDaniyuktiH mUlasUtraM etAvantastrikasaMyogeSvapi bhaGgA AnetavyAH. yAvannakkasayoge eko bhaGgaH, tathA cAha - 'jAva carimo'tti tAvadvikasaMyogAdiko mizrapiNDo jJAtavyo yAvazcaramo navakaniSpanna ekasavayo mizrapiNDaH, sa ca lepamadhikRtyopadayate, ihAkSasya dhuribhrakSitAyAM rajorUpaH pRthivIkAyo lagati, nadImuttarato'pkAyaH, lohAmayAvapanagharSaNe tejakAsyaH, yatra tejastatra vAyuriti vAyukAyo'pi, vanaspatikAyo ghUreva, dvitricaturindriyAH sampAtimAH sambhavanti, mahiSyAdicarmamayanADikAdazca ghRSyamANasyAvayarUpaH yazcendriyapiNDaH, itthaMbhUtena cAkSasya khaanena lepaH kriyate ityasAvupayogI, itizabdo mizrapaNDisamAptaH, etAvAneva dravyapiNDo mizraH sambhavatIti / sampatyasyaiva mizrapiNDasya kAnicidudAharaNAnyupadarzayatimU. (69) sovIrA gorasAsava vesaNa bhesajja neha sAga phle| poggala loNa guloyaNa negA piMpphA usNjoge|| vR. 'sauvIraM kAJjikaM,tacyApkAyatejaskAyavanaspatikAyAdipiNDarUpaM, tathAhi-tatrApphAyastaeDalaghAvanaM tejaskAyo'vazrAvaNaM vanaspatikAyastaNDulAvayavA yatsamparkatastaNDulodakaM gaDulamupajAyate, lavaNavayavAzcakecanatatralavaNasammizrataNDulodakAdibhiHsahapatantitatastatrapRthivIkAyo'pisambhavatIti, evamanyatrApi bhAvanA khadhiyA, karttavyA, tathA 'gorasaM' takrAdi, taccApkAyatrasakAyasammizrabhavati, tathA 'AsavaH' madya,tacyApkAyatejaskAyavanaspatikAyAdipiNDarUpaM, 'vesana' jIrakalavaNAdi, tazca vanaspatipRthivIkAyAdipiNDarUpaM, 'bheSaja' yavAgUprabhRti, tacApkAyatejaskAyavanaspatikAyapiNDarUpaM, 'snehaH' dyutavazAdi, tazca tejaskAyatrasakAyAdipiNDarUpaM, 'zA kaH' vatthulabharjikAdirUpaH, sa ca vanaspatikAya. pRthivIkAyasatrakAyAdipiNDarUpaH, 'phalam' AmakalAdi, taJceha pakaM grAhyaM tatastadapItthameva bhAvanIyaM, 'poggalaM' mAsaM,tadapIhapakkaMgRhyate,tatastadapizAkavadbhAvanIya, lavaNaM pratItaM,taccApkAyapRthivIkAyarUpaM, 'guDDaudanau,pratItau, tAvapiphaladbhAvanIyo,evamanye'pyanekeyathAsambhavaM saMyogepiNDAbhAvanIyAH, kevalaMtaM taM saMyogaM paribhAvyayo yanna dvikasaMyogAdAvantarbhavati sa tatra svymeviintaavniiyH|| mU. (70) tinni upaesasamayA ThANATTiiu davie tyaaesaa| __ caupaMcamapiMDANaM jatthajayA ttpruuvnnyaa||| . vR. iha kSetrakAlapiNDau nAma ThavaNApiMDa davva khette ya kAla bhAve ya' iti gAthAnirdezakramApekSayA caturthapaJcamapiNDau, kSetrama-AkAzaMkAlaH-samayavivartarUpaH,tatratrayaHpradezAHkSetraprastAvAdAkAzapradezAHtathA traya samayAH kAlasya nivibhAgA bhAgAH, tuzabdo vizeSaNArthaH sa ca parasparamanagatA iti vizeSayati. 'caluSpaJcamapiNDayo-'kSetrakAlapiNDayA:svarUpama, iyamanabhAvanA-trayaHparasparamanugatAAkAzapradazAstrasyaH parasparamanugatAH samayA yathAkrama kSetrapiNDa kAlapiNDa iti veditavyAH vigrahaNaM copalakSaNa. tena dvicaturAdiyA'pi dravyAH , tadeva kSetrakAlapiNDA nirUpacaritA pratipAdya samprati tAvevasApacArAvabhidhata'ThANadviiudavietayAesA' 'davietti'dravye-pudagalaksandharupesthAnam-avagAhasthitiH-kAlato'vasthAnaM sthAnaM ca sthitithasthAnasthitI dAbhyAM sthAnasthititaH atra paJcamI 'yapaH kamNadhAre' ityanena sUtreNa tato'yamarthaH sthAnasthitiMcAzritya yastadA''deza:-kSetrakAladeza:kSetrakAlaprAdhAnyavivakSayAkSetraNakAlena ca vyapa-dezastasmAzcatuSpaJcamapiNDayoH parUpaNA kAryA, kimuktaM bhavati ? skandharUpe pudgaladravye'vagAhacintA-mAzritya kSetraprAdhAnyavivakSayA yadA kSetreNa vyapadezo yathA ekaprAdeziko'yaM dviprAdeziko'yaM triprAdezika ityAdi sa itthaM kSetrato vyayadizyamAnaH kSetrapiNDa ityucyate, kSetrato vyapadiSTaH Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.70 251 piNDaHkSetrapiNDaitivyutpatteH,yadAtukAlatA'vasthAnamadhikRtyakAlaprAdhAnyavivakSayAkAlenavyapadezoyathAekasAmayiko dvisAmayikaityAditadAsakAlapiNDo'pibhaNyate, kAlatovyapadiSTaH piNDaHkAlapiNDaiti samAsA''zrayaNAta, athavA vipradezAdyAtmakakSetrapiNDe yadivA trisamayAdyAtmake kAlapiNDe yadavasthita pudgaladravyaM tattadAdezAt kSetrakAlavyapadezAt-kSetrakAlopacArAdityarthaH, yathAkrama kSetrapiNDaH kAlapiNDaH / prakArAntareNasopacArIkSetrakAlapiNDAvAha. 'jatthajayAtatparUvaNayA' 'yatra' vasatyAdauyadAprathamapauruSyAdA 'tatparUpaNA' piNDaprarUpaNA kriyate sa piNDaH prarUpyamANo nAmAdipiNDo vasatyAdikSetramAdhikRtyakSetrapiNDa ucyate. yathA'mukavasatirUpakSetrapiNDaiti, prthmaurussyaadikNtukaalmdhikRtykaalpinnddoythaa'mukprthmprhraadiruupHkaalpinndditi|| ihatinniueesasamayA' ityatraparaAkSepamAha-nanumUrteSudravyeSuparasparamanuvedhataH saGghayAbAhalyatazcapiNDaitivyapadezo ghaTate, kSetrakAlayostunaparasparamanuvedhonApikAlesaGkhyAbAhulyaM, tathAhi-kSetramAkAzamucyate 'khettaM khalu AgAsa' miti vacanAta. taJca nityamakRtrimattvAta, tataH sadaiva vivikta pradezAtmakatayAvyavasthitAmitikathamAkAzapradezAnAmanuvedhaH?,ekatra mizraNAbhAvAta,kAlo'pi pUrvAparasamayavikiktovArttamAnikasamayarUpaeevapAramArthikaH, pUrvAparasamayovinaSTAnutpannatvenaparamArthato'sattvAt, saMtAcaparasparamanuvedhaH saGkhyAbAhulyaM vA nAsataMsadasatAMvA,tataHkAladvayamapinopapadyate itikathaM tatra piNDa itivyapadezaH?, atra pratividhAnamabhidhitsurAha mU. (71) muttadaviesu jujjai jai anno'nnANuvehao piNddo| muttivimuttesuvi so jujjai nanu saMkhabAhullA / / vR. nanuyadi mUrteSu dravyeSu anyo'nyAnuvedhataH' parasparAnuvedhataH, saMkhavAhullA' ityapyatra sambadhyate, 'saGkhyAbAhulpatazra dvayAdisaGkhyAsambhavatazca piNDa iti vyapadezo 'yujyate' yogamupauti ghaTate ityarthaH, tarhi sa piNDa iti vyapadezaH mUttivimukteSvapi' mUttirahiteSvapi amUtteSvityarthaH, kSetrapradezakAlasamayeSu yujyate, tatrApi piNDazabdapravRttinimittasyaparasparAnuvedhasyasaGkhyAbAhulasyacasambhavAttathAhi-sarve'pi kSetrapradezAHparasparaMnairantaryalakSaNenasambandhenasambadAavitiSThante,tatoyathAvAdaranippAditicaturasrAdidhane parasparanairantaryarUpAnuvedhanaH zaGkhyAbAhulyatazca iti vyapadezaH pravartate tathA kSetrapradezeSvapi piNDazabdaprarvattamAnonavirudhyate, tatrApipUrasparanarantaryarUpasyAnuvedhasyasaGgyAbAhulyasyacasambhavAt, tathAkAlo'pi paramArthataHsandravyaMca,tataHso'pipariNAmI, sataH sarvasyapariNAmitvAbhyupagamAda, anyathA sattvAyogAta, etazcAnyatradharmasaGgrahaNiTIkAdau vibhAvitamitinehabhUyovibhAvyate,granthagauravabhayAta.pariNAmI cAnvayI tenatenarUpaNa pariNamAna ucyate, tato'stivArttamAnikasyApi samayasyapUrvAparasamadhAbhyAmanuvedhaH, kevalaM to bAparasamayAvasantAvapi buddhayA santAviva vivakSitau, tataH saGkhyAbAhUlyamapi tatrAstIti piNDazabdapravRttyaviyarAdhaH / samprati kSetra piNDazabdapravRttyavirodhaM dRSTAntadvAreNa samarthayatemU. (72) jaha tipaeso khaMdho paesesu jo smogaaddho| avibhAgiNa saMbaddho kahaM tu nevaM tadAdhAro? vR. yathA kazridanirdiSTavyaktikaH tripradezikaH triparamANvAtmakaHskandhastridhvapyAkAzapradezAMcavagADhI na tvekasmin dvyo|typishbdaarthH 'avibhAgena sambandho' vibhAgo- 'narantaryAbhAvastadabhAvo'vibhAgo nairantaryamityarthaH tena sambandho nairantaryasambandhasambaddha iti bhAvaH, piNDaitivyaparidazyate, nairantaryeNAvasthAnabhAvAta, saGgyAbAhulyatazca, evaM tripradezAvagADhatriparamANuskandha iva tadAdhAraH-triparamANuskandhAdhAra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM pradezastrasamudAyaH kathaM tu na piNDa iti vyapadizyate ?, so'pi piNDa iti vyapadizyatAm ubhayatrApyukta nItyA vizeSAbhAvAt || samprati jattha jayA tapparUvaNayA' ityetadvayAcikhyAsurnAmasthApanAdravyabhAvapiNDAnAM yogavibhAgasambhavAt pAramArthikaM piNDatvaM kSetrakAlayostu yogavibhAgAsambhavat aupacArikaM pratipAdayannAhamU. (73) ahavA cauNhayamA jogavibhAgena jujjae piMDo / desu jahiyaM tu piMDo vaNijjai kIrae vAvi // 1 } vR. athaveti prakArantarayotane, pUrvaM hi kSetrakAlayoyathAsaGkhyaM pradezamayAnAM parasparAnuvedhata saGkhyAbAhulyatazcapAramArthikaMpiNDatvamuktaM yadvAtannayujyata eva, yogavibhAgAsambhavAt, tathAhi loke yatra yoge sati vibhAgaH karttuM zakyate vibhAge vA satiyogaH tatra piNDa iti vyapadezaH, na ca kSetra pradeza yoge satyapi vibhAgaH karttuM zakyaH, nityatvena teSAM tathA vyavasthitAnAmanyathA kartumazakyatvAt, tato na tatra pAramArthikaM piNDatvaM, yathA samayo varttamAna eva san nAtIto'nAgato vA, tayorvinaSTAnutpannatvenAvidyamAnatvAt, tato'tra vibhAga eva na tu kadAcanApi yoga iti pAramArthikapiNDatvAbhAvaH, tato'nyathA kSetrakAlapiNDaprarUpaNA karttavyeti prakArAntaratA, 'caturNAM ' nAmasthApanAdravyabhAvapiNDAnAM 'yogavibhAgena' yogavibhAgasambhavena niyamAtpiMDa iti vyapadezo yujyate, tathAhi nAmnaH piNDo nAmanAmavatorabhedopacArAt yadvA nAmnA piNDo nAmapiNDa iti 'vyutpatteH puruSAdikameva bhaNyate, tasya ca hastapAdAdibhiravayavairyukta syApi khaGgAdibhivirbhAgaH kartuM zakyate atyasti yoge sati vibhAga, yadvA pUrva garbhe mAMsapezIrUpasya sato hastAdibhiravayavairviyogaH pazcAtkrameNa taiH saha saMyoga iti vibhAge satiM yogaH tataH piNDarUpatA, tathA sthApanApiNDe'kSatrikAdirUpe pUrvaM vibhAge sati. saMyogaH saMyogevAsati vibhAga iti piNDarUpatA, dravyapiNDe'pi guDaudanAdike vibhAgapUrvakaH saMyogaH saMyogapUrvako vA vibhAgaH supratIta iti pAramArthika piNDarUpatA, bhAvapiNDe'pi bhAvabhAvadatoH kathaJcidabhedAtsAdhvAdireva mUrtI vigrahavAn gRhyate, tatra saMyogavibhAgau nAmapiNDa iva tAtvikA viti pAramArthikA piNDarUpatA, kSetra - kAlayostUkta nItyA na saMyogavibhAgAviti na tatra piNDazabdapravRttiH, tasmAnnAmAdipiNDa eva tattat kSetranivAsAdikaM paryAyamudbhUtarUpaM vivakSitvA kSetrapiNDakAlapiNDazabdAbhyAM vyapadizyate, tathA cAha- 'dosujahiyaMtu' ityAdi 'dvayoH' kSetrakAlayoH 'yatra' vasatyAdaupadA vA prathamapauruSyAdau yaH piNDo nAmAdirUpo vyAvarNyate yadvA yatra gRhe mahAnasAdau vA piNDo guDapiNDAdirmodakAdipiNDo vA kriyate yadA vA prathama praharAdau niSpAdyate sa vyAvarNyamAno nAmAdipiNDaH kriyamANo vA guDaudanAdipiNDastatkSetrakAlApekSayA kSetrapiNDa kAlapiNDazca vyapadizyate, yathA'mukavasatyAdikSetrapiNDaH prathamapauruSIpiNDa - ityAdi / uktau kSetrakAlapiNDau, samprati bhAvapiNDabhidhitsurAha mU. (74) Duviho ubhAvapiNDI pasatthao ceva appasattho ya / eesiM dopahapi ya patteya pavvaNaM vAcchaM // vR. dvividhaH ' dviprakAraH bhAvapiNDaH, tadyathA prazasto'prazastaca, tata etayordvayorapi pratyekaM prarUpaNAMprarUpyete dvAvapibhAvapiNDau yayA gAthApaLatyA sAprarUpaNA tAM vakSye // pratijJAtameva gAthAcatuSTayena nirvAhayatimU. (75) egavihAi dasaviho pasatthao ceva appasatthA ya / saMjarma vijjAcaraNe nANAditigaM ca tiviho / nANaM daMsama saMjamo va vaya paMca chacca jANejnA / piMDesaNa pANesaNa uggahapaDimA ya piMDammi || mU. (76) - Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-77 __261 mU. (77) pavayaNamAyA nava baMbhaguttio taha ya samaNadhammo y| esa pasattho piMDobhaNio kmmtthumhnnehiN|| mU. (78) pasattho ya asaMjama annANaM aviraI ya micchtN| kohAyAsavakAyA kammaguttI ahammo y|| vR. prazasto prazastazca bhAvapiNDaH pratyeka dazavidhaH' dazaprakAraH, kiMrupaH? ityAha- ekavidhAdikaH' ekavidhodvividhastrividhazcaturvidhoyAvadazavidhaiti,tatraprathamatauddezakramaprAmANyAnusaraNAtprazastaMbhAvapiNDaM dazavidhamapyabhidadhAti- saJjame'tyAdi, tatrai kavadhiH prazasto bhAvapiNDaH saMyamaH. iha saMyamo jJAnadarzane vinA nabhavati, pUrvavyalAbhaH punaruttaralAbhebhavaMti siddhaH' itivacanaprAmANyAta.tatojJAnadarzana saMyama evAnta te vivakSite iti saMyama evaMkaH prazastabhAvapiNDatvena pratipAdyamAno na virudhyate, dvividhaH piNDo vidyAcaraNe' vidyA-jJAnaM-caraNaM-kriyA, atra samyagadarzanaM jJAna evAntarbhUtaM vivakSitamiti na pRthaggaNitaM, vivakSA hi vakatradhAnA. vaktA ca kadAcitsaMkSepaNAbhidhitsustAM tAM pratyAsattimadhikRtya tattadantarbhAvenAbhidhatte kadAcitpunirvizeSaparijJAnotpAdanAyavisteraNAbhidhitsaH sarvavaiviktyenapathakapratipAdayati.tataHkadAcina jJAnAditrikaM saMyama iti pratipAdyate kadAcita jJAnakriye iti kAdAcitpunaH paripUrNamapi sA kSAdyathA jJAnAditrikamiti na kazciddoSaH, trividhaH piNDaH, punaH 'jJAnAditrika jJAnadarzanacAritrANi, caturvidhaH piNDo jJAnadarzanatapaHsaMyamAH, paJcavidhaH paJcannatAni-prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaikhunaparigrahanivRttilakSaNAni, atrApijJAnadarzanaantarbhUtavivakSiteitinapRtagANite,rAtribhojanaviramaNamapyateSupaJcasuyathAyogamantarbhUtaM vivakSitaMtatAnapaJcavidhatvavyAghAtaH, evamuttaratvApiyathAyogamantarbhAvabhAvanAbhAvanIyA, SadhiobhAvapiNDaSaDvratAni, tatrapaJcavratAnipUrvoktAnyevaprANAtipAtaviramaNAdIniSaSThaM turAtribhojanaviramaNalakSaNaM, tathA saptavidhepiNDe-saptapiNDeSaNA:saptapAnaiSaNAHsapta avagrahapratimAH, tatrapiNDeSaNA:pAnaiSaNAcasaptasaMsRSTAdayaH tAzcemAH sasaTThama saMsaThThA uddhaDa taha appalevaDA ceva / uggahiyA paggahiyA unjhiyadhammA ya sttmiyaa|| avagrahapratimA basativiSayaniyamavizeSAH tathA'STavidhaH piNDo'STau pravacanamAtaraH, tAtha paJca samitayastistro guptayaH, tathA navavidhaH piNDo nava bahyacayaguptayaH, tAsAM cedaM svarUpaM vasahi kaha nisijidiya kuTuMtara puvvakIliya pnniie| ar3amAyAhAra bibhUsaNaM ca nava bNbhguttiio|| 'nathA ce'tti samucaye, dazavidhaH piNDo dazaprakAra: zramaNadharmaH, sa cAyaM khaMnI yamaddavajjava muttI tava saMjame ya boddhavyaM / sadhaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jidhmmo|| prazastabhAvapiNDasyopasaMhAramAha- 'esa' ityAdi. eSa'dazaprakArA'pi bhAvapiNDaH kASTakamarthana:nIrthakRdibhamaNitaH anena svapanAdhikA vydaaymaah| samprati aprazastaMbhAvapiNDa dazavidhamapi krayaNAha"apasatyA ya ityAdi, aprazastaH punabhAMbapiNDa ekavidhA'saMyamAviratyabhAvaH, atrAjJAnamithyAtvAdAni sANyapyantabhUtAni vivakSyante tatA na kazciddoSaH, dvividhA'jJAnAviratI, cazabdA mithyAtvazabdAnantaraM yojanIyaH amithyAtvakaSAyAdayaH sarve'pyatraivAntarbhUtA vivakSitAstatonadvividhatvavyAghAtaH evamuttaratrApyantarbhAvabhAvanIyA trividhI mithyAtvaM cazabdAdanAnAviratI ca. canarvidhaH catvAra: kodhAtyaH krodhamAnamAyAlAbhAHpacAzravadvArANiprANAtipAtamaSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharUpANi SaDvidhaH 'kAya'tti kAyavadhAH-pRthivIkAyikAdivinAzAH saptavidhaH karmaNi-karmaviSayo draSTavyaH ihakarmazabdenakarmabandhanivandhanabhRtAadhyavasAyAgRhyante.bhAvapiNDAdhikArAta.tataAyurvarjazeSasaptakarmabandhanibandhana-bhUtAHkASAyikA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM jakASAyikA vA pariNAmavizeSA jAtibhedApekSayA saptabhedAH saptavidho'prazastA bhAvapiNDa, aSTavidho'pi bhAvapiNDaH karmaviSayaH tatrApIyaMbhAvanA-kaSTikabandhanibandhanabhUtAH kASAyikAH pariNAma-vizeSA jAtibhedApekSayA'STabhedA aSTavidho'prazasto bhAvapiNDa-, 'aguttIo'tti navabrahmacaryaguptipratipakSamatA navabrahmacaryaguptayaH, tathA adharmo-dazavidhadharmapratipakSabhUto dshvidho'prshstobhaavpinnddH| mU. (79) bajjhai bajenakamma so savvo hoi apystyou| muccaiyajenaso una pasatthaonavari vinneo|| vR. iha yena bhAvapiNDenaikavidhAdikena pravarttamAnena 'karma' jJAnavaraNIyAdi badhyate, cazabdo'. nukta samuzcayArthaH, sacadIrghasthitikadIrghasaMsArAnuvabandhivipAkakaTukaMca yenavadhyate iti samuzcinoti, sa sarvo'prayaprazastobhAvapiNDojJAtavyaH.yenapunarekavidhAdinAprarvattamAnenakarmaNaHsakAzAtazanaiHzanaiHsarvAtmanA vA mucyate sa prazasto bhAvapiNDo vijJeyaH, Aha-piNDo nAma bahUnAmekatra mIlanamucyate. piNDanaM piNDa iti vyutpatteH bhAvAzthasaMyamAdayoyadApravartantetadaikasaGkhyAeva. ekasmin samayaekasyaivAdhyavasAyasyabhAvAta, tataH kathaM piNDatvam ? iti, atrottaramAhamU. 180) saNanANacarittANa panavAje ujattiyA vaavi| so so hoi tayakkho pajjavapeyAlaNA piMDo / / vR. iha cAritragrahaNena tapaHprabhRtyapi gRhyate, tasyApi viratipariNAmarUpatayA cAritrabhedatvAta, tato darzanajJAnacAritrANAM pratyekaye ye 'paryavAH' paryAyAH avibhAgaparicchedarUpAyadAyadA yAvanto' yatparimANA vartantasasatadAtadAtattadAkhyo-darzanAkhyojJAnakhyazcAritrAkhyaH paryavapeyalAnApiNDaH' paryAyapramANakaraNena piNDaH paryAyasaMhativikSayA piNDobhavatItyarthaH, iyamatrabhAvanAihayadAsaMyamaeva kevala prAdhAnyena vivakSyate na tu satI api jJAnadarzana saMyamasya tadavinAbhAvitvena tayostatraivAntarbhAvavikSaNAt, tadA ye tasya saMyamasyAvibhAgaparicchedAkhyAHpayAMyAstesamudAyenaikatrapiNDIbhUyavyavatiSThante, parasparaMtAdAtmyasasambandhena sambaddhatvAt, tataHsaMyamaparyAyasaMhatyapekSayA piNDaiti saMyamaekavidhabhAvapiNDatvenocyamAno na virudhyate, yadA tu tasminneva saMyamarUpe'dhyavasAya pRthaga jJAnavivakSA kriyAvivakSA ca bhavati. yathA-vastu. yAthAtmyaparicchedarUpo'zo jJAnaM prANAtipAtAdiviratirUpaH pariNAmavizeSastu kriyeti tadA ye jJAnasyAvibhAgaparicchedarUpAHparyAyAsteparasparaMtAdAtmyasambandhenAvasthitAitijJAnapiNDaH,yetukriyAyA avibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste kriyApiNDaH, tato dvividho bhAvapiNDo jJAnakriyAkhyaH pratipAdyamAno na virudhyata, yadA tu tasminneva saMyamarUpe'dhyavasAye pRthaga jJAnavivakSA darzanavivakSA cAritravivakSA ca, yathA vastRyAthAtmyaparicchaMdapA'zA jJAnaM tasminneva vastuni paricchidyamAna jinarityamukta ma ata idaM tayatipratipattinibandhanaM rucirUpaH pariNAmavizaSA darzanaH, prANAtipAtAdivirAtirUpastu pariNAmavizeSacAritramiti, tadA ye jJAnasyAvibhAgaparicchedarUpAH paryAyAsta samuditA jJAnapiNDA ya ta darzanasyata darzanapiNDa: yeta cAritrasyatecAritrapiNDaiti trividho jJAnadarzanacAritrAkhyo bhAvapiNDa upapadyata. yadAtu napAcyA'pi pariNAmA bhavati bhinnazca cAritrAdvivakSyate nadA trayaH piNDAH pUrvoktAzcaturthastu tapaHpiNDa ini caturvidhIbhAvapiNDaH, yadA tapazcamahAvratAnyavakevalAni vivakSyantejJAnadarzanatapAMsipanastatraivAnta tAni tadA ye prANAtipAtaviratipariNAsyAvibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste parasparaM samuditasvAta prANAtipAtaviratipiNDaH ye tu bhRSAvAdaviratipiriNAmasya te mRSAvAdaviratipemDaH evaM yAvadha parigrahaviratipariNAmasya Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-80 263 te parigrahaviratipiNDa iti paJcavidhA bhAvapiNDa upapadyate, evaM zeSeSvapi piNDeSu piNDatvabhAvanA bhaavniiyaa| evamaprazasteSvapi bhAvapiNDeSu / / tadevaM piNDanaM piNDa iti bhAvaviSayAM vyutpattimadhikRtya saMghamAdeH piNDatvamuktam, athavA bhAvapiNDavicAre piNDazabda- kartRsAdhano vivakSyate, yathA piNDayati-karmaNA sahAtmAnaM mizrayatIti piNDo bhAvazAsau piNDazabhAvapiNDaH, etadevAhama. (81) kammANa jena bhAvana appage ciNai cikkaNaM piNddN| so hoi bhAvapiMDo piMDayae piMDaNaM jmhaa|| vR.pena bhAvena pariNAmavizeSaNakarmaNAMpiNDaM cikkaNanti anyo'nyAnuvadhenagADhasaMzleSarUpamAtmAni cinotisabhAvobhavatibhAvapiNDaH,avahetumAha-yasmAtpiNDanamitipiNDayateAtmAsvenasahayenatatpiNDanaM. karma jJAnAvaraNIyAdi tatpiNDayati-AtmanA saha sambaddhaM karoti sa bhAvastasmAtkAraNAtsa bhAvapiNDa ityucyate.atra cetyaM prazastAprazasvabhAvanA yenabhAvana zubhaM karma AtmanyupacIyatesaprazastobhAvapiNDaH yena tvazubha so'prazasta iti // tadevamukto bhAvapiNDaH, tadaktau ca vyAkhyAtAH SaDapi nAmAdayaH pinnddaaH| mU. (82) dadhe acitteNaMbhAvaMbhi SasatthaeNi pgyN| uccAriyatthasariA sIsamai vikovnndvaae|| vR.'iha' asyAMpiNDaniyuktI dravye dravyapiNDaviSaye 'acittena' acittadravyapiNDena bhAve bhAvapiNDaviSaye punaH prazastena' prazastabhAvapiNDena 'prakRtaM prayojana, yadyevaM tarhi zeSAH kimarthamAbhihitAH? ataAha'uccArie' tyAdi, zeSA-nAmAdayaH piNDAH punaruccaritArthasahazA uJcaritaH pratipAditaH yo'rthaH piNDa. zabdenAnvarthayuktena tatsahazA:-tena tulyAH, teSAmapi piNDA ityevamuccAryamANatvAt, tataH ziSyANAM matevikopanaM prakopanaMjhaTititattadarthavyApakatayAprasarIbavanaMtadarthamuktAH ,iyamatrabhAvanA-jaigatinAmAdayo'pi piNDA ucyante. tatrApi pUrvokta prakAreNa piNDazabdapravRttidarzanAt, kevalamiha teSAM madhye'cittadravyapiNDena prazanacabhAvapiNDenAdhikAraH,nazeSairaprastutatvAditi,asthArthasyavaiviktyenapratipAdanArthazeSanAmAdi. piNDopanyAsa iti| Aha-mumukSaNAM sakalakarmazuGkhalAbandhavimokSAyaprazastenabhAvapiNDena prayojanaMbhavatu, acittenatu dravyapiNDena kiM prayojanama?. ucyate.bhAvapiNDopacayasya tadpaSTammakatvAda, etadevAhamU. (83) AhAraudahisajjA pasatthapiMDassuvaggahaM kunni| AhAre ahigAro aTTahiM ThANehiM so subho| . va.ihAcitadravyapiNDastridhA-AhArarUpaupadhiyaH, zayyArUpaca.evacatrividhA'piprazastasya-jJAnasaMyamAdiraspasyabhAvapiNDasya upagrahama' upaSTambhaMkarAMti, tataritravidhanApyetanayatInAMprayojana, kaMvalamiha grantha adhikAraH' prayojanama, AhAra AhArapiNDa.sa cASTabhiH sthAna-udmAdibhiH parizuddho yathA yatInAM gavaSaNIyA bhavati tthaa'bhidhaasyt|| kiM kAraNamatra vizeSata AhArapiNDana prayojanama?. ata Aha. mU. (84) nivvANaM khalu kaja nANAitiga ca kAraNaM trs| __nivvANakAraNANaMcakAraNa hoi aahaaro|| vR.ihamumukSUNAM kArya kartavyanirvANamavana paMkhaluzabdo'vadhAraNArthaH zeSagyasarvasyApitucchatvAta, 'tasya' nirvANasya kAraNaM jJAnAditrikaM jJAnadarzanacAritrarUpaM 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH iti vacanaprAmANyAta, tatastadavazyamupAdeyama. upAyasevAmantareNopayaprApyasambhavAta, teSAM jJAnAdInAM nirvANakAraNAnAM kAraNamaSTibhiH sthAna- parizuddha AhAra- AhAramantareNa dharmakAyasthiterasambha-vAta, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 piNDaniyuktiH- mUlasUtraM udbhamAdidoSaduSTasya ca cAritrabhraMzakAritvAt // etadevAhArasya nirvANakAraNajJAnAdikAraNatvaMjaha kAraNaM tu taMtU paDassa tasi ca hoMti pamhAI / nANAitigassevaM AhAro mokkhanemassa || mU. (85) vR. yathA paTasya tantava kAraNaM teSAmapi tantUnAM kAraNAni pakSmANi bhavanti, 'evama' anena prakAreNa jJAnAditrikasya mokkhanamassa tti namazabdo dezyaH kAryAbhidhAne rUDhaH, tato mokSI nemaH- kArya yasya tasya kAraNaM bhavatyAhAra - / iha kathit jJAnAdInAM mokSakAraNatAmeva na pratipadyate, vicitratvAtsattvacittavRtteH, tatastaM prati jJAnAdInAM mokSakAraNatAM dRSTAntena bhAvayati mU. (86) jaha kAraNamanuvaha kajja sAhei avikalaM niyamA / makkhakkhamANa evaM nAmAINi u avigalAI // vR. yathA vIjAdilakSaNaM kAraNanupahatama- agnyAdibhiravidhvastama 'avikalaM' paripUrNasAmagrIsampannaM niyamAdaGkurAdilakSaNaM kAryaM janayati evam anenaiva prakAraNa jAnAdInyapyavikalAni paripUrNAni tuzabdAdanupahatAnicaniyamataH mokSakSamANi ' mokSalakSaNakAryasAdhanAnibhavanti, tathAhi saMsArApagamarUpI mokSaH, saMsArasya cakAraNaM mithyAtvAjJAnAviratayaH tatpatipakSabhUtAni cajJAnAdIni, tato mithyAtvAdijanitaM karmmaniyamatojJAnAdyAsevAyAmapagacchati, yathA himaprapAtajanitaM zItamanalAsevAyAmiti, kAraNAnimokSasya jJAnAdIni, tAnicaparipUrNAnituzabdAdanupahatAnica, anupahatatvaMca cAritrasyodmAdidoSaparizuddhAhAragrahaNe sati, nAnyathA, tato'STabhiH sthAnarAhAro yatibhirgrAhya ityetadanna vakta vyam, ata AhArapiNDenehAdhikAraH / tadevamuktaH piNDa, sampatyeSaNA vakta vyA, tataH piNDasyopasaMhArameSaNAyAzropakSepaM cikIrSuridamAhamR. (87) saMkhevapaMDiyattho evaM piMDo mae samakkhAo / phuDaviyaDa pAyaDatvaM vocchAmI esaNaM etto // vR. ' evaM ' pUrvoktenaprakAreNa 'saGkSepa piNDitArthaH ' saGkSepaNa-samAsenasAmAnyarUpatayetyarthaH piNDitaHekanamIlitaH tAtparyamAtravyavasthApito'rthaH abhidhayaMyasyasatathArUpaH piNDomayAvyAkhyAtaH, 'itaH 'uddharvam 'eNAma' eSaNAbhidhAyikAM gAthAsantatiM sphuTavikaTaprakaTArthA, sphuTaH-nirmalaH na tAtparyAnavabodhena kazmalarUpaH vikaTaH- sUkSmamatigamyatA durbheda - prakaTaH- tathA vidhiviziSTavacanaracanAvizeSataH sukhapratipAdyo yo'kSareSvavyAkhyAneSvapi prAyaH svameya parisphuranniva lakSyate sa prakaTa iti bhAvArthaH arthaH- abhidheyaM yasyAH sA tathAM tA vathye / / tatra tattvabhedaparyAyairvyAkhye 'ti prathamataH sukhAvabodhArthameSaNAyAH vyAkhyAmU. (88) saNa varaNA maragaNA ya uggIvaNA ya boddhavyA / ee upasaNAra nAmA egaDiyA hoti // vRM. eSaNA gavapaNA mArgaNAdagIpanA etAni cazabdAdanaveSaNAprabhRtIni caSaNAyA ekArthikAni nAmAni bhavanti, tatra 'iSu icchAyA' eSamaNa eSaNA icchA, gaveSaNA- anvaSaNA gaveSaNaM gaveSaNA mAgaNaM mArgaNA, uddIpanam udropanA / / evaM nAmAnyabhidhAya samprati bhedAnAbhidhitsurAha mU. (89) nAma davaNA davie bhAvami ya esaNA muNayantrA / davyaM bhAve ekkekyA i tivihA muNeyavvA / / vR. eSaNA caturvidhajJAtavyA, tadyathA nAmaSaNA sthApanaghaNA tathA 'dravye' dravyaviSayaSaNA 'bhAva' bhAvaviSayA ca. tatranAmaiSaNA eSaNAiti nAmayadvA-jIvasyAjIvasyavaiSaNAzabdAnvartharahitasya eSaNA iti nAma kriyatesa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-80. 265 nAmanAmavatorabhadopacArAta. yadvA-nAmnA eSaNA nAmaSaNA iti vyutpattanarmiSaNetyabhidhIyate, sthApanaSaNA eSaNAvataH sAdhyAdeH sthApanA, ihaSaNAsAdhvAderabhinnA tata upacArAsAdhvAdireva eSaNetyabhidhIyate. tataH sa sthApyamAnaH sthApaneSaNA, sthApyate iti sthApanA sthApanA cAsau eSaNA sthApanaiSaNA, dravyaSaNA dvidhA. Agamato noAgamataca. tatrA''gamata eSaNAzabdArthasya jAtA tatra cAnupayuktaH, 'anupayogo dravya miti vacanAta, noAgamanastridhA. tadyathA-jJazarIravyaiSaNA bhavyazarIradravyaiSaNA jJazarIrabhavyazarIvyatiriktadravyaiSaNA ca, tatraiSaNAzabdArthajJasya yacchariramapagatajIvitaM siddhazilAtalAdigataM tadbhutabhAvatayA jazarIradravyaiSaNA, yastu bAlako nedAnImeSaNAzabdArthamavabudhyate atha cAyatyA tenaiva zarIrasamucchayeNa parivarddhamAnena bhotsyate sa bhAvibhAvakAraNatvAdbhavyazarIradravyaSaNA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAtu dravyaSaNAsacittAdidravyaviSayA,bhAveSaNA'pi dvidhA-AgamatonoAgamataca, tatraAgamataeSaNAzabdArthasya parijJAtA tatra copayuktaH, 'upayogobhAvanikSepa' iti vacanAta. noAgamato gaveSaNAeSaNAdibhedAta vidhA. tatra nAmaSaNAM sthApaneSaNAM dravyaSaNAM Agamato noAmataca jJazarIrabhavyazarIrarUpAM bhAvaSaNAtvAgamataH sujJAnatvAdanAdRtyazeSAMdravyaSaNAbhAvaSaNAMcavyAcikhyAsuridamAha- 'davve' ityAdi, dravye-dravyaviSayA 'bhAve ca' bhAvaviSayA, ekaikA trividhA' triprakArA jJAtavyA. tatra dravyavidhayA trividhA sacittAdibhedAta. tadyathAsacittadravyaviSayA acittadravyaviSayA mizradravyaviSayA ca, bhAvaviSayApi tridhA gaveSaNAdibhedAt, tadyathAgaveSaNaivaSA grahaNaiSaNA grAsaiSaNA ca // tatra dravyaiSaNApi sacittadravyaviSayA tridhA, tadyathA-dvipadaviSayA catuSpadaviSayA apadaviSayA ca, tatra prathamatI dvipadadravyaviSayAmeSaNAmAhamU. (90) jammaM esaiego suyassa anno tamesae nhuuN| sattuM esai anno paeNa anno ya se macchaM / / vR. iha yadyapi eSaNAdIni catvAri nAmAni prAgekAthikAnyuktAni, tathA'pi teSAM kathazcidarthabhedo'. pyasti. tathAhi eSaNA icchAmAtramAbhidhIyate, tacca gaveSaNAdAvapi vidyate, ataeva gaveSaNAdaya eSaNAyAH paryAyAuktAH, gaveSaNAdInAMtuparasparaMniyato'pyarthabhedo'sti,tathAhi-gaveSaNamanupalabhyamAnasyapadArthasya sarvataHparibhAknaM mAgaNaM-nipuNabujhyA'nveSaNama, udropana-vivakSitasyapadArthasya janaprakAzacikIrSA tata eteSAMkrameNAdAharaNAnyAha-eka ko'pyanirdiSTanAmAdevadattAdikaHsantatyAdinimittaM sutasya janma' utpatti 'eSate' icchati.idamaSAmAyA udAharaNama.anauyaHpanAko'piyajJadattAdikaH sutaM kvApinaSTama eSate gaveSayate, idaM gaveSaNAyA udAharaNama, anyaH ko'pi viSNamitrAdikaH padena' padAnusAreNa dhUlAMbahalabhUmisamutthacaraNapratibimbAnusAraNetyarthaH zatruma eSata'mRgayata.iTamArgaNAyAudAharaNama. anyaHpunaH sa'tasya zanAH mRtyu'maraNama epata udApayati.sarvajanaprakAzamRtyabhidhAnumabhilapatItyarthaH iTamadropanAyA udAharaNamA taMdavamuktA sacirnAdrapadravyaviSayAeSaNA, sampraticittacatuSpadApadaviSayAM miviSayAmacittaviSayAMca ma. (91) emava sssuvicuppyaapyacittmiissu| jA jattha jujjae esaNA uta tattha jaaejnaa|| vR. pavamava' dvipadamitrava zaSaSvapi dvipadabhyo vyatiriktavapi catuSpadApadAcittamizreSu gavAdiAjapUrakAdidrammAdikaTakakayarAdyAbharaNavibhUSitasutAdirUpeSu dravyaSa viSayeSu yA yatraSaNA. icchAgaveSaNAmArgaNAdirUpA yujyate' ghaTane tAM natra pUrvAkta gAzrAnusAreNa yojayeta. yathA ko'pi dagdhAbhyavahArAyagAmicchati kA'pipunastAmavakvApinaSTAMgaveSayate. anyaHpunastAmevagAMparAskandibhirapahiyAmANAM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH- mUlasUtra gavATipadapratibimbAnusAreNa mRgayate, ko'pi punaH svazIryaprakaTanAya janaprakAzaM vyAghramapagatAsu. cikIrSati, evamapadAdiSvapi bhAvanA kaaryaa|| uktAdravyaiSaNA, sAmprataMbhAvaiSaNAM triprakArAmabhidhitsurAha. ma. (92) bhAvesaNA utivihA gavesagahaNesaNA u boddhvvaa| gAsesaNA ukamasI pannattA viiyraagehiN|| vR. 'bhAvaH'jJAnAdirUpaHpariNAmavizeSaHtadviSayAeSaNAbhAvaiSaNA, yathAjJAnadarzanacAritrANAmakadezataH samUlaghAta vAghAtonabhavati tathA piNDAdereSaNamiti bhAvaH, sA'pi tridhA' triprakArA'kramaza' krameNaprajJaptA vItarAgaH kenakrameNa? ityataAha. 'gavese'tyAdi,pUrvagaveSaNeSaNAtatograhaNaiSaNAtatogrAsaSaNA|kasmAtpunaritthaM gaveSaNAdInAM krama? ityAha.mU. (93) agaviTThassa ugahaNaM na hoi na ya aghiysspribhogo| esaNatigassa esA nAyavvA AnupuJcI u|| vR. ihana agaveSitasya' aparibhAvitasyapiNDAdargrahaNa, nApyagRhItasyaparibhAgaH, tataeSaNAtrikasya 'eSA' pUrvoktA AnupulvI' krame jJAtavyaH / / samprati gaveSaNAyA nAmAdIna bhedAnAhapU. (94) nAma ThavaNA davie bhAvaMmi gavesaNA muneyavvA / davvaMmi kuraMgagayA uggamaupyAyaNA bhaave|| vR. 'nAma'tinAmagaveSaNAsthApanAgaveSaNAetecaeSaNeiksaprapaJcasvayamevabhAvanIye, dravye dravyaviSayA 'bhAve' bhAvaviSayA, tatra dravyaviSayA AgamanoAgamabhedAdvidhA, tatrA''gamato gaveSaNAzabdArthajJAtA tatra cAnapiyuktaH, anupayogodravya mitivacanAta,noAgamatastrighAjJazarIrabhavya-zarIratadvyatirikta bhedAt, tatra jJazarIrabhavyazarIrarUpe dravyagaveSaNe eSaNe iva bhAvanIye. jJazarIrabhavyazarIravya-tirikta-gaveSaNA sacittAdidravyajavaSayA, tatra kuraGgagajA udAharaNaM, tathA cAha- 'davvaMmi kuraMgagayA' dravye dravyaviSayAyAM gaveSaNAyAM kuraGgAH mRgAH gajAH-hastino dRSTAntAH, bhAve' bhAvaviSayA gaveSaNA 'uggamauppAyaNa'tti sUcanAtsUtrajamajata nyAyAdudramotpAdanAdoSavimuktAhAraviSayA / yaduktaM - 'davvaMmi kuraMgagayA' iti. mU, (95) jiyasattu devi cittasama pavisaNaM knngpittttpaasnnyaa| dohana dubbala pucchA kahaNaM ANA ya purisANAM / / mU. (96) . sIvannisariyamoyagakaraNaM siivnnirukkhhettesu| Agamana kuraMgANaM pasattha apasattha uvamA u|| vR.sugama.navaraMbhAvArthaHkathAnakAdavasaMyaH taccadaM-kSitipratiSThitaMnAmanagaraM tatra rAjA jitazatrutastasya bhAyAM paTTamahAdevI nAmnA sudarzanA, tasyAH kadAcidApannasattvAyA rAjJA saha citrasabhAyAM praviSTAyAcitra likhitAna kanakapRSThAnmRgAnavalAkyatanmAMsabhakSaNadAhRdamanAyata. dAhrada cAsampadyamAnetasyAH khedavazataH zarIrasya dAbalyamabhavata, tacca dRSTvA nRpatiH sakhadaMtAMpRSTavAna. yathA-hA priya! kimatIva zarIra tava dAbalyamajAyata?,tataHsAdauhRdamacakathata. tato gajAsatvaraMkanakapRSThakuraGgAnayanAya puruSAna preSitavAna.te'pica puruSAHsvacasicintarAmAsaH- iyasya yadallabha yatatrAsakta ayanapramAdabhAvabhanamAnaHsukhanavabadhyate, kanakapRSThAnAMcakuragANAmiSTAnizrIparNIphalAni,tAnicasampratinavidyante,tatastatsadRzAnmodakAnkRtvA zrIparNIvRkSataleSu sarvataH puJjakapunakAkAreNa kSiptvA teSAM samIpe pAzAna sthApayAma iti tathaiva kRtaM. te ca kanakapRSThAsaravonijanayUthAdhipatinAsahasvecchayAparibhramantasatatrAgatAH yUthAdhipatizcazrIparNIlalAkArAna dAhala Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puJjakapuJjakasthitAnmodakanavalokya mRgAnuktavAna, yathA-bhosaravo! yuSmAkaM bandhanArthamidaM kenApidhUrtena kRtaM kUTaM vartate, yato na samprati zrIparNIphalAni sambhavanti, na ca sambhavantyapi punakapuJjakAkAreNa ghaTante. athamanyathAstathAvidhaparibhramadrAtasamparkataHpunakapunakAkAreNaghaTante, datapyayuktaM nanupurApivAtAvAnti sma, na tu kadAcanApyevaM punakapuJjakAkAreNabhavanti sma, tathA caitadeva niyukti kAraH paThatimU. 197) viiamayaM kuraMgANaM. jayA sIvanni siiyi| purAvi vAyA vAyaMtA, na una puMjakapuMjakA // vR. vidita' pratItam, etatkuraGgANAM yadA zrIparNI sIdati' dhAtanAmanekArthatvAtphalati, tasmAnnedAnI phalAni sambhavanti, sambhavantu vA tathA'pi kathaM puJjakapuJjakAkAreNa sthitAni?. vAtatrazAccennanu purApi vAtA bAnti sma, napunareva' puJjakaputrakAH phalAnAmabhavana, tasmAtkUTamidamasmAkaM bandhanAya kRtaM vartate iti mA yUyameteSAmupakaNThaM gamata. evamukte yaistadvacaH pratipannaM te dIrgha vino vaneSa svecchAvihAramukha bhAginavAjAyanta, yastvAhAralampaTatayA tadvacA na pratipannaM te pAzavandhanAdiduHkhabhAginA'bhavana / iha yadyUthAdhipataH zrIparNIphalasadRzamodakadravyasadoSatvanirdoSatvanirdoSatvaparyAlocanaM sA dravyagaveSaNA / iha niryuktakAreNa pasatthaapasantha uvamA u' iti pratipAdayatA dAntiko'pyarthaH sUcito draSTavyaH, sa cAyaMyUthAdhipatisthAnIyA AcAryAH mRgayUthasthAnIyAzca sAdhavaH, tatra ye guruniyogata AdhAkAdidoSa. duSTAhAraparihAriNaste prazastakuraGgopamA draSTavyAH, ye tvAhAralAmpaTayato gurvAjJAmapAkRtyAdhAkAdiparibhogiNo babhUvuHte aprazastakuraGgasadRzA veditavyAH, atrArthe ca kathAnakamidaM-haranto nAma sannivezaH, tatra yathA''gama viharantaH samitA nAma sUrayaH samAyayuH, tatra ca jinadatto nAma zrAvaka AsIt, saca jinavacanasAdhubhakti parItacetA dAnazauNDaH kadAcitsAdhunimittaM bhaktamAdhAkarma kAritavAna, sUrayazca sarvamapitaMvRttAntaM kathaJcitparijJAtavantaH, tatastaiHsAdhavastatrapravizanto nivAritAH, yathA-bhoHsAdhavastatra sAdhunimitta AhAraH kRtovartate itimA tatrayUyaMgamata, evamukte yastadvacaH pratipannaM te AdhAkarmaparibhogajanitapApakarmaNAnabaddhAgurvAjJAcaparipAlitA,tataHzuddhazuddhatarasaMyamapravRttibhAvatomukti-sukhabhAgino. 'bhavan. yaistvAhAralAmpaTayato bhAvinaM doSamavagaNayyAdhAkarmaNi jhaSA iva baDizanivezite mAse pravRttAH te kugatihatvAdhAkarmaparibhogato gurvAjJAbhaGgatazca dIrghatarasaMsArabhAginA jaataaH|| sAmprataM gajadRSTAntamAhamU. (98) hatthiggahaNaM gimhe araha hiM bharaNaM ca srsiinnN| __ accudaeNa nalavaNa AraddhA gayakulAgamanaM / / vR. hastigrahaNaM mayA kAryamityavaM rAjJazcintA, tatastadgrahaNAya grISmakAla'pi puruSapreSaNA taizca sarasInAmarabaTTakaMbharaNaM kRtaM. tato'tyaTakana nalavanAnyatizayana praraDhAni. nato gajakuMlagyAgamanamiti mAthAkSarArthaH / / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccadama-AnandaM nAma puraM. natra ripumardanA nAma rAjA. tasya bhAyAM dhAriNI, tasyacapurasyapratyAsannaMganakulazatasahasrasaMkulaM vindhyamaraNyaM tatorAjAkadAcidgajabalaM mahAbalamityavazyaM mayA gajA grahItavyA iti paribhAvya gajagrahaNAya satvaraM puruSAna prerayamAsa. te ca puruSAcintitavantA yathA-gajAnAM nalacArirISTA, yA ca samprati grISmakAla na sambhavati, kintu varSAsu, tataidAnImaraghaTTa:sarasIrbibhRmAyenanalavanAnyatiprarUDhAnibhavantIti, tathaivakRtaM, nalavanapratyAsannAthasarvataH pAzA maNDitAH itaca paribhramanto yUthAdhipatisahitA hastinaH samAjagmuH, yUthAdhipatizca tAni nalavanAni paribhAvya gajAna prati uvAca-bhoH stambaramA ! nAmani nalavanAni svAbhAvikAni. kintvasmAkaM bandhanAya Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 piNDaniryuktiH- mUlasUtra kenApidhUrtena kRtAni kUTAni yata evaM nalavanAnyatiprarUDhAni sarasyAM vA'tIva jalasambhRtA varSAsu sambhavanti nedAnIM grISmakAle, atha bravIran pratyAsannavindhyaparvatanirjharaNapravAhata evaM sarasyo bhUtA nalavanAni cAtiprarUDhAni tato nAmUni kUTAni, tadayukta m, anyadA'pi hi khalu nirjharaNAnyAsIran na caivaM kadAcanApyattijalabhRtAH sarasyo'bhUvan tathA caitadarthasaGgrAhikAmeva niyukti kAro gAthAM paThatimU. (99) viDayameyaM gajakulANaM, jayA rohaMti nalavaNA / annayAvi jharaMti hRdA, na ya evaM bahuodagA // vR. viditametad rAjakulAnAM yadA 'rohanti' atizayena prarUDhAni bhavanti nalavanAni, tasmAnnAbhUni svAbhAvikAni, atha nirjharaNavazAdevaM prarUDhAni tata Aha- anyadA'pi hRdA jharanti, na tvevaM kadAcanApi bahUdakAH sarasyo'bhavan, tasmAddhUrtena kenApyamUni kRtAni kUTanIti mAtra yUyaM yAsiSTa, evamukte yaistadracaH pratipannaM te dIrghakAlaM vanasvecchAvihArasukhabhAgino jAtAH, yaistunakRtaM te bandhabubhukSAdiduHkhabhAginaH ihApi gajayUthAdhipaternalavanasadoSaparibhAvanaM dravyagaveSaNA, dAntikayojanA tu pUrvavat svayameva bhAvanIyA. tadevamuktA dravyagaveSaNA, sAmprataM bhAvagaveSaNA kartavyA, sA ca udgamAzuddhAhAraviSayA mU. (100) uggama uggovaNa maggaNaH ya egaDiyANi yAni / nAmaM ThAvaNA davie bhAvaMmi ya uggamo hoI // vR. udgama udgopanA mArg2aNA ca ekArthikAnyetAni nAmAni, sacodgamacaturthA bhavati, tadyathA- 'nAma' ti nAmodgamaH-yadudgamaitinAma, athavA jIvasyAjIvasya vAyad udgama itinAmasanAmanAvatorabhedopacArAt, yadvAnAmnA udgamonAmodgama iti vyutpattena modaugamaHsthApanodgamaH udgamaH sthApyamAnaH, 'dravye' dravyaviSayaH, 'bhAve' bhAvaviSayaH / / tatra dravyodgamo dvidhA - Agamato noAgamatazra, noAgamato'pi tridhAjJazarIrabhavyazarItadvyatirikta bhedAt tatrA''gamatono AgamatazrajJazarIrabhavyazarIrarUpau dravyagaveSaNAvad bhAvanIyau, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyodgamaM tathA noAgamato bhAvodgamaM ca pratipAdayatimU. (101) davvaMmi laDDugAI bhAve tivihoggamo muneyavvA / daMsaNanANacarite carituragameNettha ahigAro // vR. 'dravyaM' dravyaviSaye udgamaH 'laDDukAdI' laDDukAdiviSayo laDDukAdeH sambandhI veditavyaH, atrA''dizabdAda jyotirAdiparigrahaH, tathA 'bhAve' bhAvaviSayaH 'trividhaH' triprakAraH jJAtavyaH, tadyathA - 'darzane' darzanaviSayaH jJAne jJAnaviSayaH, 'cAritra' cAritraviSayaH, atra tu cAritrodgamenAdhikAra:- prayojanaM, cAritrasya pradhAnamokSAGgatvAta, tathAhi jJAnadarzana satI api na cAritramantareNa kamammalApagamAya prabhavataH, zreNikATA tathA'nupalambhAt caritraM punaravazyaM jJAnadarzanAvinAbhAvi svarUpeNApi cAbhinavakammAM pAdAnaniSedhapUrvApArjitakarmmApagamakaraNasvarUpaM tatastatpayadhAnaM mAnasyAnaM pradhAnAnuyAyinyaca prekSAvatAM pravRttayaH. tato'tra cAritrodgamena prayojanam // laDDukAdarityatrAdizabdena labdhaM jyotirudgamAdirUpaM dravyAdarAma - mU. (102) joisataNosahINaM mehariNakarANamuggamo davveM / in go jattoya jayA jahA ya dabburagamI baccI // vR. jyotiSAM candrasUryAdInAM tRNAnAM darbhAdInAM auSadhInAM zAlyAdInAM meghAnAM jIbhUtAnAM RNasyauttamarNAya dAtavyasya karANAM rAjadeyabhAgAnAM upalakSNametata anyeSAmapi dravyANAM ya udgamaH sa 'dravye' dravyaviSayo dravyasya sambandhI veditavyaH sa purnardravyodgamaH 'yataH yasmAnsakAzAta 'yadA' yasmina kAle Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-102 269 yathA' yana prakAraNa bhavati tathA vAcyaH, tatra jyotiSA maghAnAM ca AkAzadezAta tRNAnAmoSadhInAM ca bhUmeH RNasya vyavahArAdeH karANAM nRpatiniyukta puruSAdeH, tathA yadeti jyotiSAM madhye sUryasya prabhAta zeSANAMtu kasyApi kasyAzriddhelAyAM tRNAdInAM prAyaH zrAvaNAdau, tathA yatheti jyotiSAM meghAnAM cA''kAze prasaraNena tRNAnAmauSadhInAMcabhUmI sphoTayitvAUddhvaM nissaraNenaRNasyapazcakazatAdivarddhanarUpeNa karANAM prativarSa gRhasya TrammadvayAdi grAhyamityevaMrUpeNa evaM zeSANAmapi dravyANAM yato yadA yathA ca yathAsambhavamudagamo - bhAvanIyaH / iha prAga 'davvaMmilaDDugAI' ityuktaM, tena ca laDDukapriyakamirakathAnakaM sUcitam / mU. (103) vAsaharA anujattA atthANI jogga-kiDDakAle y| ghaDagasarAvesu kayA u moyagA lddddugpiyss|| mU. (104) joggA ajiNNa mAruya nisagga tisamuttha to suismuttho| AhAruggamaciMtA asuitti duhA malappabhavo / / mU.(105) tassevaM varagguggameNa sammattanANacaraNANaM / jugavaM kamuggamo vA kevalanANuggamo jAo !! cU. 'vAsagRhAta' vAsabhavanAtanuyAtrA-nirgamaH,tataAsthAnyAyogyakrIDAsAvyadhIyata,tataH kAle' bhojanavelAyAMtasya'laDDukapriyasya'modakapriyasyakumArasyayogyAghaTeSuzarAveSucakRtvAmodakAjananyA preSitAH, teca parijanenasaha svecchetena bhuktAH, tato bhUyo'pi yogyakrIDA nirIkSaNAsakta cittatayA tasya rAtrI jAgaraNabhAvataste modakA na jIrNAH, tatojIrNadozaprabhAvato'tIva pUtigandho mArutanisargo'bhavat, tataAhArodgamacintAjAtA,yathA trisamutthA' ghRtaguDakaNikkAsamudbhavAetemodakAH, tataHzucisamutthAH, sUtrecajAtAkevacanaM, kevalaMdvidhAmalaprabhavo'yaMdehaH, tatastatsamparkato'zucayojAtAityevaMtasyavairAgyodgamena jJAnadarzanacAritrANAM yugapatkrameNa vA udgamo jAtaH, tataH kevalajJAnodgama iti gaathaakssraarthH|| bhAvArthastukathAnakAdavaseyaH,taccedam-zrIsthalakanAmanagaraM tatra rAjAbhAnuH, tasyabhAryA rukmiNI, tayA surUpanAmA tanayaH, sa ca yathAsukhaM paJcabhirdhAtrIbhiH paripAlyamAnaH prathamasurakumAra ivAnekasvajana hRdayAbhinandanakumArabhAvamadhiruroha.tataHzuklapakSacandrabimbamivapratidivasaMkalAbhirAbhivarddhamAnaHkrameNa kamanIyakAminIjanamanaHprahlAdakAriNI yovanikAmadhijagAma, tasmai casvabhAvata eva rocante modakAH tato loke tasya modakapriya iti nAmaprasiddhimagamata, sa cakumAro'nyadA vasantasamaye vAsabhavanAtprAtarutthAya AsthAnamaNDapikAyAmAjagAma, tatra ca nijazarIruvaNimASAkRtasurasundarI-rUpAhaGkAramanoharavilAsinIjanagItanRttAdikaMparibhAvayituMprAvartata,tatracasthitasyabhAjanavalakA-yAmAgatAyAMbhojananimitta jananI pradhAnazarAvasampuTeSu zeSaparijananimittaM ca ghaTeSu kRtvA mAdakAna preSitavatI, tatastena parijanana saha mAMdakA yathecchaM bubhujire. te ca rAtrAvapi gItanRttAdivyAkSiptacittatayA jAgaraNabhAvato na jANAH. tato'jINaMdoSaprabhAvato'dhAvAto'tIva pUtigandhinieMjagAma. tadgandhapudgalAzca sarvataH paribhramantastannAsikAM pravivizuH, tatastaM tathArUpaM pUtigandhamAghrayA cintayAmAsa, yathA'mI modakA dhRtaguDakaNikAdiniSpannAstataH zucidravyasamutthA evaMta kavalamayaM yA dahA jananAzoNitajanakazukrarUpadvidhAmalaprabhavatvAdazucirUpaH, tatasamparkavazato'zucirUpAjAtAH, dRzyantecakarpUrAdayo'pipadArthAHsvarUpataH surabhigandhayo'pidehasamparkataHkSaNamAtreNadabhigandhayojAyamAnAH,kSaNAntarezarIragandhasyaivapUtyAtmaka syopalambhAta,tata itthamazucipasyonekApAyazatasaGkulasyazarIrasyApikRtayegRhamAsAdya narakAdikugati. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 piNDaniyuktiH mUlasUtra vinipAtakArrANipApakarmANisaMvantetasacatanAapimohamayajanadrApahatavivekacetanatvAdacatanAvaparamArthato beditavyAH, yadapi ca teSA zAstrAdiparijJAnaM tadapi paramArthataH zarIrAyAsaphalaM, yadvA tadapi pApAnubandhikammodayatastathAvidhakSayopazamanibandhanatvAdazubhakarmakAryeveti tattvavedinAmupekSAspadaM, vidvattA hi sA tattvavedinAMprazaMsAe yAyathA'vasthitaMvastuvivicyaheyopAseyahAnopAdAnapravRttiphalA, yAtusakalajanmAbhyAsapravRttyA kathamapi paripAkamAgatA'pi satI sadaiva tathAvidhayApakammodayavazata ekAntAzacirUpeSvapi yuvatijanavadanajaghanavakSoruhAdizarIrAvayaveSu ramaNIyakavyAvarNanaphalA sA ihaloke'pi zarIrAyAsaphalA paraloke ca kugativinipAtaheturityupekSaNIyA, ye punaH paramarSayaH sarvadaiva sarvajJamatAnusAritakAMgamazAstrAbhyAsato viditayathA'vasthitaheyopAdeyavastavaitthaM zarIrasyAzucirUpatAM paribhAvya yuvatikalevareSu nAbhirajyantenApi karmANisvazarIskRte pApAnisamAcaranti kintu zarIrAdinispRhatayA nirantaraM samyakzAstrAbhyAsato jJAnAmRtAmbhodhinimagnAH samamitrazatravaH pariSahAdibhirajitAH sakalakarma-nimmalanAya yatante te dhanyAsta tattvavedinastAnahaM namasakaromi tadanuSThitaM ca mArgamidAnImanutiSThAmi, ityevaM tasya modakapriyasyakumArasyavairAgyodgamanasamyagdarzanajJAnacAritrANAmudgamobabhUva, tataHkevalajJAnodagamaiti / tadevamuktaM modakapriyakumArakathAnakaM, sampratiyaduktaM cAritrodgamenAdhikAra' iti,tatracAritrasyo. dagamenAdhikAraH zuddhasyadraSTavyonAzuddhasya, azuddhasya mokSalakSaNakAryasampAdakatvAyogAt, nakhalubIjamupahatamaGkaraM janayati, sarvatrApyanupahatasyaiva kAraNasya kAryajanakatvAta, cAritrasadya ca zuddhaH kAraNaM dvidhA, tadyathA-AntaraM bAhya ca, te dve api pratipAdayatimU. (106) . dasaNanANappabhavaM caraNaM suddhesu tesu tssuddhii| caraNena kammasuddhI umgamasuddhA crnnsuddhii|| vR. iha yato jJAnadarzanapayabhavaM cAritra, tatastayoH zuddhayostasya cAritrasya zuddhirbhavati nAnyathA, tasmAdavazyaM cAritrazuddhinimittaM cAritriNA samyagjJAne samyagdarzane ca yatitavyaM, yatnaca nirantaraM sadgurucaraNakamalaparyupAsanApurassaraM sarvajJamatAnasiritAMgamazAstrAbhyAsakaraNam, etena cAritrazuddherAntaraMkAraNamuktama,athacAritrazuddhyA'pikiMgrayojanaMyenetyaMtacchandriranveSyate?.ataAha-caraNena karmazuddhiH, caraNenavizuddhenakarmaNo jJAnAvaraNIyAdikasyazuddhiH apagamobhavati, tadapagamecAtmanoyathA'vAsthitasvarUpalAbhAtmako mokSaH, tato mokSArthinAcaraNazuddhirapekSyate. tathA na kevalayoreva jJAnadarzanayoH zuddhI cAritrazuddhiH kintUdgamazuddhI caaritrshuddhiH| etenabAhya kAraNamuktaM tatazcaraNazuddhinimittasamyagadarzanajJAnavatApi niyamata udgamadoSaparizuddha AhAro graahyH|| ta codgamadASA: SoDazaH nirdizati mU. (107) AhAkammuddasiya pUIkamme ye mIsanAe y| ThavaNA pAhuDiyAe pAoara kIya pAmicca / / ma. (108) pariyaTTie abhihaDa ubhinna mAlohaDa iy| acchijne anisaTTe ajjhAyarae ya solsme|| vR, 'AdhAkammaMti' AghAnaM AghA 'upasargAdAta' ityApratyayaH, sAdhunimitta cetamaH praNidhAnaM. yathA'mukasya sAdhoH kAraNenamA bhaktAdipacanIyamiti, AdhayA karma-pAkAdikriyA AdhAkarma tadyogAd bhaktAdyapyAdhAkarma,ihadoSAbhidhAnaprakrame'piyaghoSavato'bhidhAnaMtadoSadoSavattorabhedavivakSayAdraSTavyaM, yadvAAdhAya sAdhuMcetasipraNidhAyayatkriyatebhaktAditadAdhAkarma, pRSodarAditvAdyalopaH. 1, tathA uddezanam Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-108 uddezaH-yAvadarthikAdipraNidhAnaM tena nivRttamAdezika 2. tathA udgamadoSarahitatayA svataH pavitrasya sato bhaktAderanyasyAvizuddhakoTikabhaktAderavayavena saha samparkataH pUteH pUtIbhUtasya karma-karaNaM pRtikarma tadyogAdbhaktAdyapi pUtikarma 3, tathA mizreNa-kuTumbapraNidhAnasAdhupraNidhAnamIlanarUpeNabhAvena jAtaM yad bhaktAditanmizrayAtaM 4,tathAsthApyate-sAdhunimittaMkiyantaMkAlaMyAvAnnedhIyateitisthApanA, yadvA sthApanaM sAdhubhyo deyamitibadyA deyavastunaHkiyanItaM kAlaMvyavasthApana sthApanA, tadyogAiyamapisthApanA5,tathA kasmaicidiSTAyapUjyAyavAbahumAnapurassarIkAreNayadabhISTaMvastudIyatetatprAbhRtamucyate,tataHprabhRtamivaprAbhRtaM sAdhubhyobhikSAdikaMdeyaMvastu,prAbhRtamevapayAbhRtikA, ativartantesvArthepratyayakAH prakRtiliGgavacanAnI'ti vacanAta pUrva napuMsakatve'pikapratyaye samAnIta sati strItvaM. yadvA-pra iti prakarSaNa Aiti sAdhunAdalakSaNamaryAdayA bhRtA nirvartitA yakA bhikSA sA payAbhRtA, tataH svArthikakapratyayavidhAnAt prAbhRtikA 6, tathA sAdhunimittaM maNyAdisthApanena bhitAdhapanayanena vA prAdaH prakaTatvena deyamya vastunaH karaNaM prAduSkaraNaM tadyogAdbhaktAdyapi prAduSkaraNaM, yadvA prAduH prakaTaM karaNaM yasya tat prAduSkaraNaM 7, ____ tathA krItaM yatsAdhvartha mUlyena parigRhItaM 8. tathA pAmicce' iti apamitya-bhUyo'pi tava dAsyAmI. tyevamabhidhAyayatsAdhunimittamucchinnaMgRhyatetadapamityama, iharAdapamityagRhyatetadapyupacArAdapamityuktaM 9, tathA parivartitaM-yatsAdhunimittaM kRtaparAvarta 10 tathA abhihRtaM yatsAdhudAnAya svagrAmAtparagrAmAdvA samAnItama, abhi-sAdhvabhimukhaM hRtaM sthAnAntarAdAnIm abhihatamiti vyutpatteH, 11. tathA udbhedanam ubhinnaMsAdhubhyoghRtAdidAnamittaMkutupAdermukhasyagomayAdisthagitasyodghATanaMtadyogAddeyamapighRtAdiubhinnaM 12, tathA mAlAta-maJcAderapahRtaM-sAdhvarthamAnItaM yadbhaktAdi tanmAlApahRtaM 13, tathA Acchidyatte. anicchato'pibhRtakaputrAdeH sakAzAtsAdhudAnAyaparigRhyateyattadAcchedya 14,tathAnanisRSTaMsarvaiHsvAmibhiH sAdhudAnArthamanujJAtaMyattadanisRSTaM15,tathAadhi-AdhikyenaavapUraNasvArthadatAdrahaNAdeHsAdhvAgamanamavagamya tadyogyabhakta siddhyarthaM prAcuryeNa bharaNama adhyavapUra:.saeva svArthikakapratyayavidhAnAdadhyavapUrakaH tadyogA. dbhaktAdyapyadhyavapUrakaH, SoDaza udgmdossaaH| tadevamuktAnyudgamadoSanAmAni,samprati yathoddezaM nirdeza iti nyAyAtprathamataAdhAkarmadoSavyAcikhyAsustatpratibaddhadvAragAthAmAhamU. (109) AhAkammiya-nAmA egaTThA kassa vAvi kiM vaavi| parapakva ya sapakave caurogahaNe ya aannaai|| vR. iha prathamata AdhAkarmikasya nAmAnyekArthikAni vaktavyAni, tatastadanantaraM kasyArthAya kRtamAdhAkarmabhavatItivicAraNIyaM, tadanantaraM cakimvarUpamAdhAkarmetivicArya,tathA parapakSaH' gRhasthavargaH 'svapakSaH sAdhvAdivargaH tatraparapakSanimittaM kRtamAdhAkarmanabhavati,svapakSanimittaM tukRtaM bhavAni vaktavyaM tathA AdhAkarmagrahaNaviSaya catvArA'tikramAdayaH prakArA bhavatIti vaktavyaM. tathA grahaNa' AdhAkarmaNA bhaktAnerAdAna AjJAdayaH sUcanAtsUtra miti nyAyAsAjJAbhaGgAdayA doghA vktvyaaH|| mU. (110) AhA ahe ya kamme AyAhamme ya attakamme y| paDisevamaNa paDisuNaNA saMvAsa'numAyaNA cava / / vR. AhAaheyakamme'ttiatrakarmazabdaHpratyekamabhisambadhyate, cakArazcakammetyanantaraMsamuccayArthoM draSTavyaH,tataevaMnirdezojJAtavyaH-AdhAkarma adhaHkarmaca,tatrA''dhAkamrmetiprAmukta zabdArthama,adhaHkammati adhogatinibandhanaM karma adhaHkarma, tathAhi bhavati sAdhanAmAdhAkarma bhunAnAnAmadhogatiH, tanni Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 piNDaniyuktiH mUlasUtraM bandhanaprANatipAtAdyAsraveSu pravRtteH, tathA AtmAnaMdurgatiprapatAkAraNatayA hantivinAzayatItyAtmanaM. tathA yatpAcakAdisambandhikarma-pAkAdilakSaNaMjJAnAvaraNIyAdilakSaNaMvAtadAtmanaHsambandhi kriyate aneneti aatmkrm| etAni ca nAmAnyAdhAkarmaNo mukhyAni samprati yunayaH pratiSevaNAdibhiH prakArestadAdhAkarma bhavati tAnyapyabhedavivakSayA nAmatvena pratipAdayati-paDisevaNetyAdi' pratisevyate iti pratiSevaNaM, tathA AdhAkarmanimantraNAnantaraMpratizrUyate-abhyupagamyateyataAghAkarmatatpratizravaNaMtathAAdhAkAmabhoktRbhiH sahasaMvasana-saMvAsanadvazAt zuddhAhArabhojyapi AdhAkarmabhAjIdraSTavyaH, yo hitaiHsahasaMvAsamanumanyatesa teSAmAdhAkarmabhoktRtvamapyanumanyate,anyathAtaiHsahasaMvasanamevanecchet.anyaccasaMvAsavazataHkadAcidAdhAkarmagatamanojagandhAghrANAdinA vibhinnacittaH san svayamapyAdhAkarmabhojane pravarteta. tataH saMvAsa AdhAkarmadoSahetutvAdAdhAkarmauktaHtathA anumodanam anumodanA-AdhAkarmabhoktRpayazaMsA.sA'pi AdhAkarmasamutthadhApanibandhanatvAdAdhAkarmapravRttikAraNatvAcya AdhAkarmeti uktaM . amISA ca pratiSavaNAdInAmAdhAkarmatvamAtmakammarUpaMnAmapratItyaveditavyaM tathAcavakSyati-'aAkaraikamamityAdi' ihaAdhAkarmatizabdArthAvicAreAdhayAkarma AdhAkarmetyuktaM ,sA'picAdhAnAmAdibhedAccaturdAtadyathAnAmAdhAsthApanAdhAdvyAdhAbhAvanAdhA ca, tatranAmAdhAsthApanAdhAdravyAdhA'pi ca agAmato noAgamatazca sazarIrarUpAbhavyazarIrarUpA ceSaNevabhAvanIyA,jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAMtudravyAdhAmabhidhitsurAhamU. (111) .dhanujuyakAyabharANaM kuDuMbarajnadhuramAiyANaM c| khaMdhAI hiyaM ciya davvAhA aMtae dhnuno| vR. iha dravyAdhAyAM vicAryamANAyAmAdhAzabdo'dhikaraNapradhAno vivakSyate AdhIyate'syAmityAdhA, Azraya AdhAra ityanAntaraMtatra dhanuttidhanuH cApaMtadAdhA-AzrayaHpratyaJcAyAitisAmarthyAdgamyate, yUpaH' pratItaH, 'kAyaH' kApotI yayA puruSAH skandhArUDhayA pAnIyaM vahanti 'bharA yavasAdisamUhaH, tathA 'kuTumba' putrakalatrAdisamudAyaH, rAjyaM pratItaM,tayo' dhUH cintAAdizabdAnmahAjana prabhRtiparigrahaH, teSAMcayathAsaGghayaM dravyAdhA-dravyarUpa AdhAraH skandhAdi hRdayaM ca, tatra skandho valIvAdiskandho narAdiskandhazca parigRhyate, AdizabdAdgantryAdiparigrahaH, tatra yUpasya dravyAdhA dravyarUpa Azrayo vRSabhAdiskandhaH sa hi yUpastatrA''ropyate, kApotyA Azrayo naraskandhaH, naro hi pAnIyAnayanAya kAyortI skandhena vahati. bharasyAzrayogantryAdiH mahApramANohibharogantryAdinaivAneta zakyatenAnyena, tathAkaTambacintAyArAjyacintAyAvAzrayaH hRdayaM manaH, hRdayamantaraNacintAyAayogAta,dhanurviSayebhAvanAmAha- anteka' karahasanaM dhanuSaH sambandhini pratyaJcA''ropyate tato dhanuH pratyAzcAyA AzrayaH, evaM zeSANAmapi yUpA dInAM pratyAzrayatvaM bhAvanIyaM, tacca bhAvitameva || uktA dravyAdhA, sampayati bhAvAdhA vakta vyA. yA ca dvidhA-Agamato nAAgamatazca tatrAgamataAdhAzabdArthaparijJAnakuzala tatra cApayuktaH upayogAbhAvanikSaya itivacanAta. noAgamatastu bhAvAdhA yatra tatra vA mana:praNidhAnaM, tathAhi-bhAvo nAma mAnasikaH pariNAmaH tasya cAghAnaniSpAdana bhavati manasastadanuguNatayA tena tena rUpeNa pariNamane sati nAnyathA, tato manaHpraNidhAnaM bhAvAdhA, sA caha prastAvAtyAdhudAnArthamodanapacanapAcanAdiviSayA draSTavyA tyA yatkRtaM kamma AdanapAkAdi tadAdhAkarma, tathA cAha niyukti kRtamU.(112) . orAlasarIrANaM uddavaNa tivAyaNaM ca jassaTTA manamAhittA kIrai AhAkammaM tyNti|| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM. 192 273 vR. audArikaM zarIraM yeSAM te AvArikazarIrAH- tiryazrI manuSyAna, tatra tiryaJcaH ekendriyAdayaH paJcendriyaparyantA draSTavyAH. ekendriyA api sUkSmA bAdarAtha, nanviha ve'padrAvaNayAMgyAstiryaJcaste grAhyAH, na ca sUkSmANAM manuSyAdikRtamapadrAvaNaM sambhavati, sUkSmatvAdeva, tataH kathaM te iha gRhyante ?, ucyate, iha yo yasmAdavirataH satadakurvvannapiparamArthataH kurvvanneva avaseyo yathA rAtribhojanAdanivRtto rAtribhojanaM, gRhasthazra sUkSmaikendriyApadrAvaNAdanivRttaH, tataH sAdhvartha saamArambhaM kurvan sa tadapi kurvvannavagantavya iti sUkSmagrahaNaM, zraddhA-ekendriyA bAdarA eva gayAhyA nasUkSmAH, tathAca vakSyati bhASyakRt "orAlaggahaNeNaM. tirikkhamanuyAhavA suhumavajjA" teSAmaudArakazarIrANAM yadapadrAvaNam - atipAtavivarjitA pIDA, kimuktaM bhavati ?sArdhvamupaskriyamANeSvodanAdiSu yAvadadyApi zAlyAdivanaspatikAyAdInAmatipAtaH prANavyuparamalakSaNona bhavatitAvadarvAgrarttinI sarvA'pipIDA apadrAvaNaM, yathA sAdhvarthaM zAlyodanakRte zAlikaraTeyavidvAradvayaM kaNDanaM, tRtIyaM tu kaNDanamatipAtaH tasmin kRte zAlijIvAnAmavazyamatipAtabhAvAta. tatastRtIyaM kaNDanamatipAtagrahaNena gRhyate vakSyaticabhASyakRta-" udavaNaM puNa jANa ADavAyavivAjjiyaM pIDa"ti, uddavaNazabdAtpuratA vibhaktilopa ArSatvAt, tathA tipAyaNaM' ti trINikAyavAgmanAMsi yaddhA trINi dehAyurindriyalakSaNAnipAtanaM cAtipAtovinAzaityarthaH, tatracatridhAsamAsAnivakSA, tadyathA-SaSThItatpuruSaH paJcamItatpuruSa- stRtIyAtatpuruSazca tatra SaSThItatpuruSo'yaM trayANAM kAyavAGmanasAM pAtanaM vinAzanaM tripAtanama, etacca paripUrNagarbhajapacendriyatiryagmanuSyANAmavaseyam, ekendriyANAM tu kAyasyaiva kevalasya vikalendriyasammUrcchimatiryagmanuSyANAM tu kAyavacasoreveti yadrA - trayANAM dehAyurindriyarUpANAM pAtanaM vinAzanaM tripAtanam idaM ca sarveSAmapi tiryagmanuSyANAM paripUrNa ghaTate, kevalaM yathA yeSAM sambhavati tathA teSAM vaktavyaM yathaikendriyANAM dehasyaaudArikasya AyuSaH- tiryagAyUrUpasya indriyasya- sparzanendriyasya, dvIndriyANAM dehasyaudArikarUpasya AyuSastiryagAyukaindriyayozca sparzana rasanalakSaNayorityAdi, paJcamItatpuruSastvayaM-tribhyaH - kAyavAGmanobhyo dehAyurindriyebhyo vA pAtanaM - cyAvanamiti tripAtanam, atrApi tribhyaH paripUrNebhyaH kAyavAGmanobhyaH pAtanaM garbhajapaJcendriyatirya1manuSyANAm ekendriyANAM tu kAjAdeva kevalAd vikalendriyasaMmUrcchimatiryaGganuSyANAM tu kAyavAgbhyAmiti, dehAyurindriyarUpebhyastu tribhyaH pAtanaM sarveSAmapi paripUrNa sambhavata, kevalaM yathA yeSAM sambhavatittathA teSAM prAgivavakta vyaM, tRtIyAtatpuruSaH panarayaM-tribhiH kAyavAGganobhirvinAzakenasvasambandhibhiH pAttanaM vinAzanaM tripAtanaM, cazabdaH samuccaye, bhinna- vibhakti nirdezazabdopAdAnaMcayasya sAdhvarthamapadrAvaNaM kRtvA gRhI svAtharamatipAtaM karoni tatkalpyaM, yasya tu gRhI tripAtanamapi sAdhvartha vidhatte tanna kalpyamiti khyApanArtham, itthaMbhUtamaudArikazarIrAbhANamapadrAvaNaM tripAtanaM cayasya sAdherekasyAnekasya vA'rthAya nimittaM 'mana AghAya' cittaM pravattyaM kriyate tadAdhAkampaM bruvata tIrthakaragaNadharAH // imAmeva gAthAM vyAkhyAnayatimU. (113) orAlaggahAgaMNaM tirikkhamanuyA'havA suhumavanA ! udavaNaM puna jANa avAyavivajjiyaM pIDaM / kAyavamaNo tini u ahavA dehAuiMdiyappANA / sAmittAvAyANe hoDa tivAoM ya karaNesuM / / hayiyaMmi samAheuM egamaNaMgaM ca gAhagaM jo u / vahaNaM karer3a dAyA kAyeNa tamAha kammati // mU. (114) [bhA. 16] [bhAM. 10] mU. (115) [bhA. 19] vR. sugamAH, navaraM 'dehAuiMdiyappANe' ti dehAyurindriyarUpAstrayaH prANAH, 'sAmitte 'tyAdi, svAmitve 2618 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 piNDaniyuktiH mUlasUtraM svAmitvaviSaye sambandhavivakSayetibhAvArthaH, evamapAdAne-apAdAnavivakSayA karaNeSu viSaye karaNavivakSayA atipAtobhavati, yathAtrayANAMpAtanaMtriyAtanaM, yadvA-tribhyaHpAtanaMtripAtanaM,tribhirvAkaraNabhUtaiHpAtanaMtripAtanaM, bhAvArthastu prAgevopadarzitaH / / tadevamuktamAdhAkarmanAma, sampratyadhaH karmanAma vakta vyaM, tadapi cAdhaHkarma caturdA, tadyathA nAma, sthApanA dravyaM, bhAvA etaccAdhAkarmavattAvadvaktavyaM yAvannoAgamato jJazarIrabhavyazarIrarUpaM dravyAdhaHkarmA, jJazarIrabhavyazarIvyatiriktaM tu dravyAdhaHkarma niyukti kRdAha mU. (116) jaM davvaM udagAisu chUDhamahe vayai jaM ca bhaarennN| sIIe rajjueNa va oyaraNaM davvahekammaM / / vR.yatkimapi dravyam upalAdikam udakAdibhu'udakadugdhAdiSumadhyekSiptaM sat bhAreNa svasyagurutayA agho vrajati, tathA jaM ceti yacca sIIe'tti nizreNNA rajjvA vA avataraNaM puruSAdeH kRpAdau mAlAdervA bhuvi tataH agho'yo vrajanamavataraNaM vA dravyAdhaHkarma, dravyasya-upalAderadhaH adhasajJatAdagamanarUpamavataraNarUpaMvA karma drvyaadhHkrmetivyutptteH|| sampratibhAvAdhaHkamago'vasaraH tacca dvidhA-AgamatA noAgamataca, tatra Agamato'dhaHkarmazabdArthajJAtA tatra copayuktaH, noAgamata AhamU. (197) saMjamaThANANaM kaMDagANa lesAThiIvigesANaM / bhaavNahekreiitmhaatNbhaavhekmm|| vR.saMyamasthAnAnAMvakSyamANAnAM kaNDakAnAM saGkhyAtItasaMyamasthAnasamudAyarUpANAm,upalakSaNametat SaTsthAkAnAMsaMyamazreNezca,tathAlezyAnAMtathAsAtavedanIyAdirUpazubhaprakRtInAMsambandhinAMsthitivizeSANAM casambundhiSuvizuddheSu vizuddhatareSusthAneSuvartamAnasantanija bhAvam' adhyavasAyaMyasmAdAdhAkarmabhuJjAnaH sAdhuradhaH karoti-hIneSu hInatareSu sthAneSu vidhatte tasmAttadAdhAkarma bhAvAdhaHkarma, bhAvasya pariNAmasya saMyamAdasambandhiSuzubheSu zubhatare sthAneSu vartanasya adhaH-adhastaneSuhIneSu hInatareSusthAneSu karma-kriyA yasmAttabhAvAdhaHkammeti vyutpatteH / enAmeva mAthAM bhASyakRd gAthAtrayeNa vyAkhyAnayati tatthAnatA ucarittapajjavA hoti sNjmtttthaann| . saMkhAIyANi u tANi kaMDagaM hoi nAyavvaM // [bhA. 19] mU. (119) saMkhAIyANi ukaMDagANi chaTThANagaM viniddiSTuM / chaTTANA u asaMkhA saMjamaseDhI munneynvaa|| [bhA. 20 mU. (120) kiNhAiyA ulesA ukkosvisuddhitthiivisesaaaa| esi visuddhaNa appaM taggAhago kunni|| [bhA. 21] vR. iha savotkRSTAdapi dazavirativizuddhirasthAnAjjadhanyamapi sarvavirativizuddhisthAnamanantaguNam, anantaguNatAcasarvatrApiSaTasthAnakacintAyAMsavaMrjAvAnantakapramANanagaNakAraNadraSTacyA,jhyaMcAvabhAvanAjaghanyamapi sarvavirativizuddhisthAna kavaliprajJAcchedakana chidyate, chittvA chittvA canirvibhAgAbhAgAH pRthaka kriyante, teca nirvibhAgAbhAgAH sarvasaGkalpanayAparibhAvyamAnAH sarvotkRSTabhedenadezaviratizuddhisthAnagatA nirvibhAgA bhAgAH sarvajIvanAnantakarUpeNa guNakAraNa guNyamAnA yAvanto jAyante tAvatpramANAH prApyante, atrApyayaM bhAvArthaH-iha kilAsatkalpanayA sarvotkRSTasya dezavirativizuddhisthAnasyanirvibhAgAbhAgA daza sahasrAti, sarvajIvanantakapramANazca rAziH zataM, tatastena zatasaGkhyena sarvajIvAnantakapramANena rAzinA dazasahasrasaGkhyAHsavotkRSTadezavirativizuddhisthAnagatAnirvibhAgAbhAgAguNyante,jAtAnidazalakSANi, Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-120 275 etAvantaH kila sarvajaghanyasyApi sarvavirativizuddhisthAnasya nirvibhAgA bhAgA bhvnti| samprati sUtramanusiyate- 'tatra' teSu saMyamasthAnAdiSu vakta vyeSu prathamataH saMyamasthAnamucyate iti zeSaH, 'anantA' anantasaGkhyAH pAzrAtyAsatkalpanayA dazalakSaNapramANA ye cAritraparyAyAH sarvajaghanyacAritra. satkavizuddhisthAnagatAnirvibhAgAbhAgAHtesamuditA:saMyamasthAnam arthAtsarvajaghanyaMbhavati.tasmAdanantaraM yadvitIyasaMyamasthAnaMtatpUrvasmAdanantabhAgavRddha,kimuktaM bhavati?-prathamasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA dvitIyasaMyamasthAne nivibhAgA bhAgA anantatamena bhAgenAdhikA bhavantIti, tasmAdapi yadanantaraM tRtIya tattoto'nantabhAgavRddham, evaM pUrvasmAdattarottarANyanantatamena bhAgena vRddhAni nirantaraM saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAniyAvadaGgulamAtrakSetrAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANAni bhavanti, etAvanticasamuditAni sthAnAni kaNDakamityucyate, tathA cAha. 'sakhyAtItAni' asaGkhyeyAni tuH punararthe tAni' saMyamasthAnAni kaNDakaM bhavati jJAtavyaM, kaNDakaM nAma damayaparibhASayA'GgulamAtrakSetrAsaGkhyayabhAgagatapradezarAzipramANA saGkhyA'bhidhIya tathA coktaM . "kaNDaMti itthabhaNNaiaMgulabhAgoasaMkhejo"asmAcca kaNDakAtparatoyadanyadanantaraM saMyamasthAnabhavati tatpUrvasmAdasaGkhyeyabhAgAdhikam, etaduktaM bhavati-pAzcAtyakaNDakasatkacaramasaMyagasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA kaNDakAdanantare saMyamasthAne nivibhAgAbhAgA asaGkhyeyatamena bhAgenAdhikAH prApyante, tataH parANipunarapikaNDakamAtrANisaMyamasthAnAniyathottavamanantabhAgavRddhAnibhavanti,tataHpunarapyekamasakhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam, tato bhUyo'pi tataH parANi kaNDakamAtrAjaNa saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarapyekamasaGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam, evamanantabhAgAdhikaH kaNDakapramANaH saMyamasthAnairvyavahitAni asaGkhyeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvattAnyapi kaNDakamAtrANibhavanti, tatazcaramAdasaGkhyeyabhAgAdhikAtRsaMyamasthAnAtparANiyathottaramanantabhAgavRddhAni kaNDakamAtrANi saMyama sthAnAni bhavanti, tataH paramekaM saGkhyeyabhAgAdhika saMyamasthAnaM, tato mUlAdArabhya yAvantisaMyamasthAnAniprAgatikrAntAnitAvantibhUyo'pitenaivakrameNAbhidhAyapunarapyesaGkhyeyabhAgAdhika saMyamasthAnaM vaktavyama, idaM dvitIya saGkhyeyabhAgAdhika saMyamasthAnaM tato'nenaiva krameNa tRtIyaM vaktavyam, amUni caivaM saGgyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvakta vyAni yAvatkaNDa-kamAtrANi bhavanti, tata ukta krameNabhUyo'pi saGkhyeyabhAgAdhikasaMyamasthAnaprasaGgesaGgyeyaguNAdhakamekaMsaMLamasthAnaM vaktavyaM tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekaM saGgyaguNAdhikaMsaMyamasthAnaMvakta vyaM,tatobhUyo'pimUlAdArabhyatAvanti saMyamasthAnAnitathaiva vaktavyAni. tataH punarapyakaM saGgyeyaguNAdhikaM saMyamarasthAnama, __ amRnyAyavaM rAjhyayaguNAdhikAnisaMyamasthAnAnitAvadrakta vyAniyAvatkaNDakamAtrANibhavanti,tata ukta krameNa punarapi saGkhyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'saGkhyeyaguNAdhika' saMyamasthAnaM vaktavya, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tenaiva krameNa bhUyo'pi vaktavyAni, nataHpunarAdhyakamasaGyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaMvaktavyam.tatAbhUyo'pimUlAdArabhyatAvantisaMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni, tataH punarapi ekamasaMkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vakta vyam. abhUni caivamasaGkhyeya. guNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tataH pUrvaparipATyA punarapyasaGkhyeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'nantaguNAdhikaM saMyamasthAnaMvakta vyaMtataHpunarapimUlAdArabhya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM tAvantisaMyamasthAnAniprAgatikrAntAnitAvanti tathaiva krameNabhUyA'pivakta vyAni, tataHpunarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthanaM vaktavyaM, tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva krameNa bhUyo'pi tataHpunarapyekamanantaguNAdhikaMsaMyamasthAnaMvaktavyaM,evamanantagalaNAdhikAnisaMyamasthAnAnitAvadvakta. vyAniyAvatkaNDakamAtrANibhavanti,tatobhUyo'piteSAmuparipaJcavRddhyAtmakAnisaMyamasthAnAnimUlAdArabhya tathaiva vaktavyAni, yatpunaranantaguNavRdristhAnaM tanna prApyate SaTsthAnakasya parisamAptatvAta, itthaMbhUtAnyasamayeyAnikaNkAnisamuditAniSaTsthAnakaMbhavati,tathA cAhabhAdhyakRt 'saMkhAIyANiukaMDagANichaTTANagaM viNiddiSTuM sugama, asmiMzca SaTsthAnake SoDhA vRdriruktA, tadyathA-anantabhAgavRddhirayaGgyeyabhAgavRddhi: saGkhyeyabhAgavRddhiH saGgyeyaguNavRddhirasaGgaceyaguNavRddhiranantaguNavRddhizca, tatra yAzo'nantatamo bhAgo'saGkhyeyatamaHsaGgayeyatamovAgRhtayeyAzastusaGJyeyo'saGakhyeyo'nantovAguNakAraHsanirUpyate. tatrayadapekSayA'nantabhovRddhatAtasyasarvajIvasaGkhyApramANenarAzinAbhAgohiyatahatecabhAgeyallabdhaM so'nantatamobhAgaH, tenAdhikamuttaraM saMyamasthAnaM, kimuktaM bhavati?-prathamasya saMyamasthAnasya ye nivibhAgA bhAgAsteSAM sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinAbhAge hRta satiyelabhyante tAvatpramANainirvibhAgaigirdvitIya saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA adhikAH prApyante, dvitIyasya saMLamasthAnasya ye nirvibhAgA bhAgAsteSakA sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati yAvanto labhyante tAvatpramANanirvibhAgairadhikAstRtIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgAH prApyante, evaM yadyat saMyamasthAnamanantabhAgavRddhamupalabhyate tattatpAzcAtyasya pAzrAtyasya saMyamasthAnasya sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati yadyallabhyate tAvatpramANena tAvatpramANenAnantatamenabhAgenAdhikamavagantavyam, asaGkhyeyabhAgAdhikAnipunarevaM pAzrAtyasyapAzcAtyasya saMyamasthAnasya satkAnAM nirvibhAgabhAgAnAmasaGkhyeyalokAzapradezapramANena rAzinA bhAge hRte sati yadyallabhyatesaso'saGkhyeyatamobhAgaHyayastenatenAsaGghayatamenabhAgenAdhikAniasaGkhyeyabhAgAdhikAni veditavyAni, saGgayeyabhAgAdhikAni caiva-pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasyotkRSTena saGkhyayena bhAge hRte sati yadyallabhyate sasa saGkhyeyatamo bhAgaH, tatastena tena saGghayeyatamena bhAgenAdhikAni saGgyeyabhAgAdhikAnisaMyamasthAnAniveditavyAni, saGghayeyaguNavRddhAnipunarevaM pAzcAtyasyapAzcAtyasya saMyamasthAnasya yayenivirabhAgA bhAgAstete utkRSTena saGghayeyakapramANena rAzinAguNyante, guNitIcasati yAvantobhavanti tAvatpramANAni tAvatpramANAni saGgyeyaguNAdhikAnisaMyamasthAnanAni draSTavyAni evamasaGgyeyaguNavRddhAni anantaguNavRddhAni ca bhAvanIyani, navaramasaGgoyaguNavRddhA pAzcAtyasya saMLamasthAsya nirvibhAgA bhAgA asaikhyeyalokAkAzapradezapramANanAsaGkhyeyenaguNyante,anantaguNavRddhAtusarvajIvapramANanAnantena,itthaM ca bhAgahAraguNakArakalpanaM mA svamanISakAzalpakalpitaM saMsthAH, yata ukta karmaprakRtisaGgahaNyAM SaTasthAnakagatabhAgahAraguNakAravicArAdhikAra "savvajiyANaprasaMkhajjalAMga saMkhijjagarasa jiTTarasa / bhAgo tisu guNaNAttisu' iti, prathamAcca padasthAnakAdarddhavamukta krameNaiva dvitIyaM SaTsthAnakamuttiSThati, evameva ca tRtIyam, evaM SaT sthAnakAnyapi nAvadvAcyAni yAvadayaGgyeyalAkAkAzamadezapramANAni bhavanti, uktaM ca. chaTThANagaNavasANe annaM chaTThANayaM puNo annN| evamasasA logA chaThANANaM munneyvvaa|| ___ itthaMbhUtAni cAsaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni SaT sthAnakAni saMyamazreNirucyate, tathA cAha'chaTThANA uasaMkhA saMjamaseDhI muNeyanvA' / tathA 'lesAutti kRSNAdayo lezyAH, sthitivizeSA utkRSTAnAM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-120 sarvotkRSTAnAM sAtAvedanIyaprabhRtInAM vizuddhaprakRtInAM sambandhinA vizuddhAH sthitivizeSA vaditAvyAH, tata eteSAM saMyamasthAnAdInAM sambandhiSuzubheSusthAneSu vartamAnastadgAhakaH-AdhAkarmagrAhakaAtmAnameteSA. saMyamasthAnAdInAM vizuddhAnAmadho'dhastAtkaroti // yadi nAma saMyamasthAnAdInAmadhastAdAtmAnamAdhAkarmagrAhI karoti tataH kiM dUSaNaM tasyApatitamata Aha. mU. (121) bhAvavayAramAhe umappage kiMcinacaraNaggo AhAkammagahI aho aho nei appaannN|| vR. bhAvanAM-saMyamasthAnAdirUpANAM vizundrAnAmadhastAta hIneSu hInatareSu adhyavasAyeSu 'avatAram' avataraNamAtmani AdhAya' kRtvA kizcinUnacaraNaggo' iti iha caraNenAgraH-pradhAnazcaraNAnaH, saca nizcayanayamatApekSayAkSINakaSAyAdirakaSAyacAritraH parigRhyate,nacatasya pramAdasambhavo nApilolyam, ekAntena lolAdimAhanIyasya vinAzAta. tato na tasyAdhAkarmagrahaNasambhava iti kizcinnyUnagrahaNaM. kizcinnyUnena caraNenAnaH pradhAnaH kizcinnayUnacaraNAgraH sa ca paramArthata upAzAntamAha ucyata, atizayakhyApanArtha caitaduktaM tato'yamarthaH kiJcinnyUnacaraNAgro'piyAvadAstAMpramattasaMyatAdiriti,AdhAkarmagrAhIadho'dhAratnaprabhAdinakAdA~ nayatyAtmAnam, etddssnnmaadhaakrmgraahinnH|| etadeva bhAvayatimU. (122) baMdhar3a ahebhavAUpakarei ahomuhaaiikmmaaii| ghanakaraNaM tibveNa ubhAveNa cao uvacao ya / / vR.AdhAkammaMgrAhIvizuddhebhyaHsaMyamAdisthAnebhyo'vatIrya aghaH' adho'dhovartiSuhIneSuhInatareSubhAveSu vartamAno'dhobhavasyaratnaprabhAdinArakarUpasyabhavasyasambandhiAyuH karoti' badhnAti,zeSANyapikANi gatyAdinAmArdAni adhomukhAni' adhogatyabhimukhAni adhogatinayanazIlAni ityarthaH, prakaroti prakarSaNa dussahakaTukatIvrAnubhAvayuktatayA karoti-badhnAti, baddhAnAM ca satAmAdhAkarmaviSayaparibhogalAmpaTyavRddhino nirantaramupajAyamAnena tIvraNa tIvratareNa 'bhAvena' pariNAmena ghanakaraNaM yathAyogaM nidhattirUpatayA nikAcanArIpatayA vA vyavasthApana, tathA pratikSaNamanyAnyapudgalagrahaNena caya upacayazca, tatra stokatarA vRddhizcayaH, prabhUtatarA vRddhirupacayaH, etena ca vyAkhyAprajJaptisUtramAcAryeNAnuvartitaM, tathA cavyAkhyAprajJaptA vAlApakA "AhAkamma bhujamANe samaNe niggathe aTThakammapagaDIo baMdhai ahe pakarai ahe ciNai ahe uvaciNai" ityAdi / tataevaM matimU. (123) tesiM guruNamudaeNa appagaMdagaIe pviitN| nacAi vidhAra aharagati niti kmmaaii|| vR.napAma' adhAbhavAyurAdInAM karmaNAM guraSNA adhoganinayanasvabhAvanayA guruNAMcaMguNi napAma. udayana vipAkavadanAnubhavarUpaNa, vipAkavadanAnubhavara pAdayavazAdityarthaH. dargatA prapatannamAtmAna 'vidhArayituM nivArayitum AdhAkambhagrAhI na zaknoti yatA'taH kammANi adhAbhavAyurAdIni udayaprAptAni balAda adharagati narakAdispaniyanti, na cakarmaNAM ko'pibalIyAna. anyathA na ko'pi narakaM yAyAta. navA kArapidaHkhamanubhavana, tasmAdAdhAkamma adhogatinibandhanaminyadhaHkammatyucyatAtadevamukta madhaHkarmati nAma, sampratyAtmaghnanAmno'vasaraH, tadapi cAtmaghnaM catuddhA, tadyathA-nAmAtmaghnaM sthApanAtmaghnaM dravyAtmaghnaM bhAvAtmaghnaMca, idamapyadhaHkarmavattAvadbhAvIyaM yAvannoAgamatoz2azarIradravyAtmaghnaM bhavyazarIradravyAtmaghnaM. jazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyAtmaghnaM niyukti kRdAha Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 278 piNDaniyuktiH mUlasUtraM mU. (124) aTTAe anaTTAe chakkAyamaddaNaM tu jo kunni| aniyAeya niyAe AyAhammatayaM beti|| vR.yogRhI arthAya svasyaparasya vA nimittam anarthAya' prayojanamantareNaevamevapApakaraNazIlatayA 'aniyAeyaniyAetti'nidAnaMnidA-payANihiMsAnarakAdidaHkhaheturitijAnatA'piyavAsAdhUnAmAdhAkarma nakalpateitiparijJAnavatA'piyajjIvAnAMprANavyaparopaNaMsAnidA,tanniSedhAdanidA,pUrvokta parijJAnavikalena satA yatparaprANanivarhaNaMsA anidetibhAvArthaH, athavA svArthaMparArthaM ceti vibhAgenoddizyayata payANavyaparoNa sAnidA, tanniSedhAdanidAyatsvaputrAdikamanyavAvibhAgenAvivicyasAmAnyenavidhIyate,athavAvyApAdyasya satvasyahA! dhiksampratyeSamAMmArayiSyatItiparijAnatoyatprANavyaparopaNaMsAnidA, tadviparItA anidA, yadajAnato vyApAdyasya sattvasya vyApAdanamiti / / tathA cAha bhASyakRtmU. (125) . jANaMtu ajANato taheva uhisiya ohovaavi| jANaga ajANagaMvA vahei aniyA niyA esA / / [bhA.22 vR. vyAkhyAtA, tato nidayA'nidayA vA yaH SaTakAyapramardanaM karoti-SaNNAM pRthivyAdInAM kAyAnA prANavyaparopaNaM vidaghAti, tatSaTakAyapramaInaM AtmaghnaMnoAgamato dravyAtmaghnaM buvanti tIrthaka gnndhraaH| atha SaTakAyapramardanaM kathaM noAgamato dravyAtmaghnaM!, yAvatAbhAvAtmaghnaM kasmAnnabhavati?, ata Aha. mU. (126/1) davvAyA khalu kaayaa| vR. 'kAyAH pRthivyAdayaH khalu' nizcayena dravyAtmAno' dravyarUpA AtmAnaH, jIvAnAM guNaparyAyavattayA dravyatvAt, uktaM ca "ajIvakAyA dhammadhikiAzapudgalAH, dravyANijIvAce" ti| tatasteSAM yadupamaInaM tadrvyAtmaghnaM bhvti| uktaM dravyAtmaghnaM, sampratibhAvAtmaghnaMvaktavyaM taccadvidhA-AgamatonoAgamatazca, tatra Agamata AtmaghnazabdArthajJAtA tatra copayuktaH noAgamato bhAvAtmaghnamAha mU. (126/2) bhAvAyA tini nAmAINi / parapANapADaNarao caraNAyaM appaNo hnni|| vR. 'bhAvAtmAno' bhAvarUpA AtmAnaH 'trINi jJAnAdIni' jJAnadarzanacAritrANi, Atmanohi paramArthika svasvarUpaMjJAnadarzanacaraNAtmakaM, tatastAnyeva paramArthata AtmAno nazeSa dravyamAnaM, svasvarUpAbhAvAt,tato yazcAritrI san pareSAM pRthivyAdInAM ye prANAM-indriyAdayaH teSAM yatpAtanaM-vinAzanaM tasminrataH-AsaktaHsa AtmanadharaNarUpaMbhAvAtmAnaMhanti. caraNAtmanicahate jJAnadarzanarUpAvaghyAtmAnauparamArthatohatAveva draSTavyaumU. (127) nicchayanayassa caraNAyavighAe naanndNsnnvho'vi| vavahArassa u caraNe hayaMmi bhayaNA u sesANaM / / vR. nizrayanayamya matena caraNAtmavighAMta sati jJAnadarzanayorapidhA-vidhAtA draSTavyaH jJAnadarzanayAhiM phalaM caraNapratipattirUpA sanmArgapravRtiH sA cannAsti tarhi te api jJAnadarzane paramArthatA'satA eba. svA. kAyAMkaraNAta,uktaM camUlIkAyAM caraNAtmavighAtajJAnadarzanavadho'pi.tayozcaraNaphalatvAta.phalAbhAva cahetornirarthakatvAditi, apica-yazvaraNapratipadyA''hAralAmpaTyAdinAtatonavinivartatesaniyamAdabhagabadAjAvilApAdidoSabhAgI, bhagavadAjAvilopAdau cavartamAnona samyagajJAnI nApi samyagdarzanI, ukna ca. "ANAe cciya caraNaM tabbhaMge jANa kiM na bhggNti| ANaMca aikvaMttA kassAesA kuNai sesaM ? / / ( tathA) "jo jahavAyaM na kuNai micchadiTTI taoha ko anno / vaDei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // tatazcaraNavidhAte niyamato jJAnadarzanavighAtaH, 'vyavahArasya vyavahAranayasya punarmatena hate caraNe zeSayoH' Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-127 27. jJAnadarzanayoH bhajanA' kvacidbhavataHkvacinna, yaekAntanabhagavatAvipratipannastasyanabhavatoyastudezaviratiM bhagavati zraddhAnamAtraMvAkurutetasyavyavahAranayamatenasamyagadRSTitvAbhavataiti, tato nizcayanayamatApekSayA caraNAtmani hate jJAnadarzanarUpAvapyAtmAnau hatAveveti paraprANavyaparopaNarataH samUlaghAtamAtmaghna iti paraprANavyaparopaNamAtmaghnaM,tacca sAdhorAdhAkarmabhuJAnasyAnumAdanAdidvAreNaniyamataHsambhavatItyupacArata AdhAkamajarma Atmaghnamityucyate // tadevamuktamAtmaghnanAma. sampratyAtmakarmanAmno'vasaraH, tadapi cAtmakarmacaturdA, tadyathA-nAmAtmakarma sthApanAtmakarmadravyAtmakarmabhAvAtmakarmaca,idaMcAdhAkammeva tAvabhAvanIyaMyAvannoAgamatobhavyazarIradravyAtmakarma,jazarIrabhavyazarIvyatiriktaM tudravyAtmakarma mU. (128/1) davaMmi attakammajaM jo umamAyae tayaM davvaM / vR. yaHpuruSo yadrammAdikaMdravyaM mamAya' mametipratipadyatetata-mametipratipAdanaMtasyapuruSasya davvaMmi attakammatijJazarIrabhanyazarIravyatiriktaM dravye dravyaviSayamAtmakarmabhavati.AtmasambandhitvenakarmakaraNama Atmakarmati vyutpattyAzrayaNAta / bhAvAtmakarma ca dvidhA, tadyathA-AgamatI noAgamatazca. tatrA''gamata AtmakarmazabdArthajJAtA tatra copayuktaH noAgamataH punarAha mU. (1.28/2) bhAve aMsuhapariNao parakammaM attaNo kunni|| vR. 'azubhapariNataH azubhenaprastAvAdAdhAkarmagrahaNarUpeNabhAvanapariNataHparasya-pAcakAdeHsambandhi yatakarmapacanapAcanAdijanitaMjJAnAvaraNIyAditata Atma sambandhi karoti, tacca parasambandhinaHkarmaNa: atmIyatvena karaNaM bhAve' bhAvataH Atmakarma, noAgamato bhAvAtmakammatyarthaH, bhAvena-pariNAmavizeSeNa parakIyasyAtmasambandhitvena karma-karaNa bhAvAtmakammati vyutptteH|| etadeva sAyA gAthayA bhAvayatimU. (129) AhAkammapariNao phAsuyamavi sNkilittttprinnaamo| AyayamANo bajjhaitaMjANasu attakammaMnti || ma. (130/1) parakamma attakammIkarer3ataM jo u gihirNbhNje| vR.prAsukama-acatanam upalakSaNametadaeSaNIyaMcasvarUpeNabhaktAdikamAstAmAdhAkammetyapizabdArthaH, 'sakliSTapariNAmaH san' AdhAkarmagrahaNapariNataHsana AdadAno' gRhNAna yathA'hamatizayenavyAkhyAnalabdhimAn madaguNAzcAsAdhAraNavidvattAdirUpAH sUryasya bhAnava iva kutra kutra na prasaramadhirohanti?,tato madagaNAvarjita eSa sarvo'pi lokaH paktvA pAcayitvA ca mayamiSTamidamodanAdika prayacchatItyAdi.sa ityamAdadAnaH sAkSAdArambhakartava jJAnAvaraNIyAdikamma'NA badhyata, tatastada gAnAvaraNIyAdikamabandhanamAtmakammaM jAnAhi. iyamatra bhAvanA-AdhAkarma yahA svarUpaNAnAdhAkammApi bhakti vazato madarthamanniSpAditamityAdhAkarmagrahaNapariNatA yadAgRhNAtitadAsasAkSAdAMgambhakavarabapariNAmavizeSatA jAnAvaraNIyAdikammaNAbadhyata.yadipunarna gRhNIyAttarhinabadhyata.tata AdhAkarmagrAhiNAyatparasyapAcakAda: kammatadAtmanA'pikriyata itiparakarmaAtmakarmakarAtAtyucyata. etadevaspaSTaMvyakti - parakammatyAdi, tata AdhAkarma yadA sAdhargahItvA bhuktaM sa parasya pAcakAdaryatkarma tadAtmakarmIkaroti, Atmano'pi sambandhi kagatIti bhAvArthaH / / amuca 'bhAvArthamasya vAkyasyAjAnAnaH gharI jAtasaMzaya: praznapati mU. (130/2) tattha bhave parakiriyA kahaM nu annattha saMkamai ? / / vR. 'tatra' parakarma AtmakarmIkarotItyatra vAkye bhaveta parasya vaktavyaM yathA-kathaM parakriyA parasya satka jJAnAvaraNIyAdikarma anyatra AdhAkarmabhojaka sAdhA saMkrAmati?. naivaM saGakrAmatIti'bhAvaH, na khalu Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 piNDaniyuktiH mUlasUtraM jAtucidapiparakRtaM karmatta anyatra saGkrAmati,yadipunaranyatrApi saGkrAmatatarhikSapakazreNimadhirUDhaH kRyAparItacaMtAH sakalajagata,jjantukarmanirmUlanApAdanasamarthaH sarveSAmapi jantUnAM karma jJAnAvaraNIyAdyAtmani saGkramayyakSapayet, tathA casatisarveSAmekakAlaM muktirupajAyeta,nacajAyate,tasmAnnava parakRtakarmaNAmanyatra saGkramaH, uktaM cakSayakazreNiparigataH sa samarthaH sarvakarmiNAM karma / kSapatiyumeko yadi karmasakramaH syaatprkRtsy|| parakatakarmaNi yasmAnna kAmati saGkramo vibhaagovaa| tasmAtsattvAnAM kammaM yasya yatnena tddym|| tataHkathamucyate-parakarma AtmakarmIkarotIti? idaMcavAkyaM pUrvAntargatamanyathA'pikacitparamArthamajAnAnA vyAkhyAnayanti, tatastanmatapAkartumupanyasyannAha mU. (131/1) kUDauvamAikei parappautte'vibeMti bNdhotti| vR. kecit svayUthyAevapravacanarahasyajAnAnAH kUTopamayA kuTadRSTAntanabruvata paraprayukta 'pi' pareNa pAcakAdinA niSpAdita'pyodanAdA sAdhostadgrAhakasya sAdhAvandho na pAkakartuH, tataH parasya yatkarma jJAnAvaraNIyAdisambhavatitadAdhAkarmagrAhIsvasyavasambandhikarotItiparakarmaAtmakammIMkarotItyucyate, nadetadasadattaraM, jinavacanAviruddhatvAta,tathAhi-parasyApisAkSAdArambhakartRtvenaniyamataHkarmabandhasambhavaH, tataH kathamucyate tadgrAhakasya sAdhorbandho na pAkakartuH ?, na ca mRgasyApiparaprayukti mAtrA bandhaH, kintu svasmAdeva pramAdAdidoSAt, evaM saadhorpi| tathA caitadeva niyukti kRdAha mU. (131/2) bhaNaiya gurU pamatto banjhai kUDe adakkhoya mU. {132) emeva bhAvakUDe bajjhaijo asubhbhaavprinnaamo| tamhA u asubhabhAvo vajeyaco payatteNaM / / vR. 'bhaNati pratipAdayati. caH'punararthe, punararthazrAyam-ekekecanasamyagagurucaraNaparyupAsanAvikalatyA yathA'vasthitaMtatvamaveditAro'nantaroktaM bruvata, guru:punarbhagavAnazrIyazobhadrasUrirevamAha, etenetadAvedayatijinavacanamavitayaM jijJAsunA niyamataH prajJAvatA'pi samyamgurucaraNakamalaparyupAsanamAsthayama, anyathA prajJAyA avatathyAnupapattaH ukta ca __ tattatprekSamANAnAM, puraannairaagmairvinaa| anupAsitavaddhAnAM, prajJA nAtiprasIdati // guruvacanamava darzayati-magA'pikhala kUTaH yasa badhyate yaHpramatto'dakSazca bhavati.yastvapramattA dakSazvasa kadAcanApi na badhyata, tathAhi-apamattA mRgaH prathamata eva kUTaMdazaM parihati. atha kathamapi pramAdarazAta kUTaMdazamapi prAptA bhavati tathApi yAvannAdyApi bandhaH patati tAvadakSatayA jhagiti tadviSavAdapasarpati, yasnu pramattA dakSatAhitazca sa badhyate eca, tasmAnmagA'pi badhyate paramArthataH svapramAkriyAvazatA na paraprayuktimAnAta, rambamaca ananavamRgadRSTAntAkA prakAraNa bhAvakUTa saMyamarUpabhAvabandhanAyakRTamiva kUTamaAdhAkammaM tatra sa 'badhyata' jJAnAvaraNAdikarmaNA yujyata. yo'zubhabhAvapariNAma: AhAranAmpaTayana AdhAkarmagrahaNAtmakAzubhabhAvapariNAmAnazeSaH, nakhalvAdhAkarmaNikRte'piyAnatadgrahNAtinApibhujhate sa jAnAvaraNIyAdinA pApana badhyate. na hi kUTa sthApita'pi yo mRgastadaza eva nA''yAti AyAto'japa yatnatastadazaMpariharatisakRTanabandhamApnoti, tannaparapratukti mAtrAdvandhAyanaparokta nAtyAparakRtakarmaNa AtmakammIkaraNamupadyate, kintvazubhAdhyavasAyabhAvataH, tasmAdazubho bhAva AdhAkarmagrahaNarUpa: sAdhunA prayatnena varjayitavyaH, parakarma Atmakarma karotItyatra ca vAkye bhAvArthaH prAgaMva darzitaH. yathA parasya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-132 281 pAcakAdaryakarma tadAtmakarmIkaroti, kimuktaM bhavati? tadAtmanyapi karma karotIti, tato na kazciddoSaH, parakarmaNazrAtmakakiraNamAdhAkarmaNA grahaNa bhojana vA sati bhavati, nAnyathA, tata upacArAdAdhAkarma aatmkrmetyucyte||nnutdaadhaakmbhydaasvyNkrotynyaivaaNkaarytikRtNvaa'numodtetdaabhvtu doSo. yadA tusvayaM na karoti nApi kArayati nApyanumodane nadA kastasya grahaNe doSa iti?, atrAhamU. (133) kAmaM sayana na kuvvai jANato puna tahAvi tggaahii| baDhai tappasaMga agiNhamANo u vaarei|| vR. 'kAma' sammatametad, yadyapi svayaM na karotyAdhAkarma upalakSaNametanna kArayati, tathA'pi madarthametaniSpAditamiti jAnAno yadyAdhAkarma gRhNAti tarhi tadgrAhI 'tatprasaGgama' AdhAkarmagraNaprasaGga vardrayati, tathAhi-yadA sa sAdhurAdhAkarma jAnAno gRhNAti tadA'nyeSAM sAdhUnAM dAyakAnAM caivaM buddhirupajAyatenA''dhAkarmabhojane kazcanApidoSaH kathamanyathAsasAdhu nAno'pigRhItavAniti tataevaM teSAMbuDhyutpAda santatyA sAdhUnAmAdhAkarmabhAjane dIrghakAlaM Sar3ajIvanikAyavidhAta:, sa paramArthatastena pravartyata, yastu na gRhNAti sa itthaMbhUtaprasaGgavRddhiM nivArayati, pravRttaravAbhAvAt. tathA cAha- 'agiNhamANo uvArei tato'ti. prasaGgadoSabhayAtkRtakAritadoSarahitamapi nAdhAkarma bhuJjIta, anyacca tadAdhAkarma jAnAno'pi bhunAno niyamato'numodate, anumodanA hi nAma apratiSedhanam, azapratiSiddhamanumata miti vidvatpravAdAt. tata AdhAkarmabhojaneniyamato'numodanAdoSo'nivAritaprasaraH, apica-evamakadhAkarmabhojanekadAcinmanojJAhArabhojanabhinnadaMSTratayA svayamapi pacelpAcayedvA, tasmAnna sarvathA''dhAkarma bhokta vyamiti sthitam / / tadevamuktamAtkamakammetinAma,sampratipratiSevaNAdIninAmAnivakta vyAni tAnicAtmakammetinAmAGgatvena pravRttAni tatasteSAmAtmakamrmetinAmAGgatvaMpravRttAni tatasteSAmAtkamrmetinAmAGgatvaMparasparaMgurUlaghucintAM ca cikIrSuridamAhamU. (134) attIkarei kamma paDisevAIhiM taM puna imehiN| tattha guru Aipaya laha laha lahagA kmenniyr|| vR. tatpunAnAvaraNIyAdikaM parakarma 'AtmIkaroti' AtmasAtkaroni 'ebhiH' vakSyamANasvarUpaH pratiSevaNAdibhiH, tataHpratiSevaNAdiviSayamAdhAkApipratiSevaNAdinAma. tatra teSAM pratiSevaNAInAM caturNA madhye 'AdiparTa' pratiSevaNAlakSaNaM guma' mahAdoSaM. zeSANi tu padAni pratiSevaNAdIni laghulathulaghukAni draSTavyAni. pratiSavaNA'pekSayA pratizravaNaM laghu pratizravaNAdapi saMvAsanaM laghu saMvAsanAdapyanumodaniita / / sampratyaMtaSAmeva pratiSavaNAdInAM svarUpaM dRSTAntAMtha pratipipAdayiSuratadviSayAM pratijJAmAhamU. (135) paDisavamAINaM daagnnaanumaaynnaavmaannaanN| jahasaMbhavaM saruvaM sodAharaNaM pavakkhAmi || vR. pratiSavaNAnAM dvArANAmanumAdanAparyavasAnAnAM yathAsambhavaM yayasya sambhavati tasya tatsvarUpaM 'sodAharaNa sadRSTAntapravakSyAmi tatraprathamataHpratiSevaNAsvara-paMvaktavya tatrApiyaAdhAkarmasvayamAnIya bhuktaM ya AdhAkarmapratisavI pratAta ev|| kavalamihaye paMgaNApa tamAdhAkarmabhunAnagya na kazriddASa iti manyante tanmatavikuTTanArtha paraNopanItasyA''dhAkarmaNA bhojane pratiSevaNAdoSamAhamU. (136) annaNAhAkammaM uvanIya asai coio bhnndd| yarahattheNaMgAra kahaMto jahana Dajjhai h|| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 mU. (137) evaM khu ahaM suddhA dosA detassa kUDadavamAe / samayatthama jANato mUDho paDisevaNaM kuNai // piNDaniyuktiH- mUlasUtra vR. anyena' sAdhunA bhaktAdikamAthAkarmma' upanItaM' gRhasthagRhAdaunIya samarpitaM tadyo'znAtisa pratiSevaNAM karotIti sambandhaH, sa cAdhAkarmma bhuAnaH kenApyapareNa sAdhunA dhiggarhAmahe yacca tatra bhavAnvidvAnapi saMyato'pyAthAkarmma bhuJjateti cAditaH vikSiptaH san pratyuttaraM bhaNati yathA na me kazciddoSaH, svayaMgavahaNasyAbhAvAta, yo hi nAma svayamAdhAkarma gRhItvA bhuGkte tasya doSo, yastu pareNopanIyaM bhuGkte tasya na kacit tathA cAtra dRSTAntAM yathA parahastenAGgArAn karSayanna dahyate, evamahamapyAdhAkarmmabhojI 'khu' nizcitaM zuddha eva doSaH punardadato yathA parasya svahastenAGgArAnAkarSataH, evaM 'kUTayA upamayA' alIkena dRSTAntena samayArthaM ' bhagavatpravacanApaniSadaM jassaTTA AraMbho pANivaho hoi tassa niyameNaM / pANivahe vayabhaMgo doggaI caiva // ityAdirUpam ajAnAnaH, ata eva mUDhaH pratiSevaNaM kurute / tadevamuktaM pratiSevaNasya svarUpaMmU. (938) uvaAgami ya lAbha kammaragAhissa cittarakkhaTTA | Aloie sulaTaM bhAi bhAMtassa paDisuNaNA // vR. ihayo gururupayogaSa raNavelAjA karmmagrAhiNa AdhAkarmmagrahaNAya pravRttasya ziSyasya cittarakSArthaM ' mano'nyathAbhAvanivAraNArthaM dAkSiNyAdyupeto 'lAbhaM bhaNati' lAbha iti zabdamuccArayati, tathA''thAkarmmaNi gRhasthagRhAdAnIya Alocite zrAddhikayedaM karoTikayA dattamityevaM nivedite 'sulabddhaM' zobhanaM jAtaM jattvayedaM labdhamiti bhagati tasya guroritthaM bhaNataH pratizravaNaM nAma doSaH, sUtre tu strItvanirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi liGga vyabhicAri, yadAha pANiniHsvaprAkRtalakSaNe- "liGgaM vyabhicAryapIti, pratizravaNaM ca nAmAbhyupagamaH // mU. (139) saMvAso upasiddho anumoyaNa kammabhoyagapasaMsA eesimudAharaNA ee u kameNa nAyavvA // vR. 'saMvAsaH' AdhAkarmmabhoktRbhiH sahaikana saMvasanarUpaH prasiddha eva. anumodanA tvAthAkamrmmabhojakaprazaMsA-kRtapuNyAH sulabdhikA ete ye itthaM sadaiva labhante bhuJjate vetyevaMrUpA // tadevamuktaM pratiSevaNAdInA caturNAmapi svarUpaM, sampratyeteSAmeva pratiSevaNAdInAM krameNa etAni' vakSyamANasvarUpANi udAharaNAni jJAtavyAni sUtre ca udAharaNazabdasya puMlliGgatA prAkRtalakSaNavazAt // tatra yAnyudAharaNAni vaktavyAni teSAM nAmAni kramaNa pratipAdayati mU. (140) paDisevaNAe tenA paDisuNaNAe u rAyaputtI u / saMvAsami ya pallI anumoyaNa rAyaduTTI ya // vR. pratiSevaNasya staMnA udAharaNaM, pratizravaNasya tu rAjaputraM rAjaputrIpalakSitAH zeSAH puruSAH, saMvAsa 'pallI' pallIvAstavyA vaNijaH, anumodanAyAM rAjadRSTI, rAjaduSTApalakSitAstatprazaMsAkAriNaH / tatra prathamataH pratiSevaNasambadhinaM stenadRSTAntaM bhAvayati mU. (141) goNIharaNasabhUmI neU goNio pahe bhakkhe / nivvisayA parivesaNa diyAvi te kRviyA ghatthe // vR. iha gAthAkSarayojanA sugamatvAtsvayameva karttavyA kevalaM 'niviMzakA' upabhoktAro, niSpUrvasya vizerUpabhoge varttamAnatvAt, tathA coktam- "nirveza upabhogaH syAta', 'krUjakAH vyAhArakAriNaH, gavAM vyAvarttakAityarthaH, 'dhatthe' itigRhItAH kathAnakamucyate - iha kvacidgrAme bahavo dasyavaH, te cAnyadA kutazritsa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 mUlaM-141 nivezAdgAapahRtyanijagrAmAbhimukhapracalitAHgacchatAMcataghAmapAntarAleka'pyanyadasyavaHpathikA militavantaH, tataste'pitaiHsArddha vrajanti, vrajantazcasvadezaprAptAH, tataH prAptaH svadeza iti nirbhayA bhojanavelAyAM katipayAgAvinAzyabhojanAyatanmAsapaktumArabdhavantaH,asmithaprastAvekezrapyanye'pipathikA:samAyayuH, tataste'pi tairdasyubhibhoMjanAyanimantritAH, tato gomAMse pakke ke'pi caurAH pathikAcabhoktaM pravRttAH ke'pi gomAMsabhakSaNaM bahupApamiti paribhAvya na bhojanAya pravRttAH kevalamanyebhyaH pariveSaNaM vidadhati, atrAntare ca niSpratyAkAranizitakaravAlabhISaNamUrtayaH samAyayuH kUjakAH, tatastaiH sarve'pi bhoktAra: parivaSakAtha parigRhItAH, tatra ye pathikA apAntarAle militAdate pathikA vayamiti bruvANA api cauropanItagomAMsabhakSaNapariveSaNapravRttatayA cauravadduSTA iti gRhItA vinAzitAzca / / amumevArtha dArTAntike yojayatimU.(142) je'viya parivesaMtI, bhAyaNANi dhrtiy| te'vi bajhaMti tibveNa, kammaNA kimu bhoinno?|| vR. iha caurANAM ye'pAntarAne bhojanavelAyAM vA ye militAH pathikAstatrApi ye pariveSamAtraM bhAjanadhAraNamAtraMdAkRtavantaste'pikUjakairAgatyabaddhAvinAzitAzra, evamihApiyesAdhavo'nyebhyaH sAdhubhyaH AdhAkarmapariveSayanti vAdharantite'pi tIvreNaMdussahaviSAkenanarakAdigatihetunA karmaNA badhyante, kiM punraadhaakrmbhojinH?|tt etaddoSabhayAtpariveSaNAdimAtramapyAdhAkarmaNaHpratiSevaNaM yatibhirna karttavyama, ihacIrasthAnIyAAdhAkarmanimantriNaHsAdhavogomAMsabhakSakacaurapathikasthAnIyAHsvayaMgRhItanimantritAdhAkarmabhojinA gomAMsapariveSakAdisthAnIyA AdhAkarmapariveSakAdayaH gomAMsasthAnIyamAdhAkarma pathasthAnIyaM mAnuSaM janma kUjakasthAnIyAni karmANi maraNasthAnIyaM nrkaadiprpaatH|| mU. (143) sAmatthaNa rAyasue piivahaNa sahAya taha ya tuhikkaa| tihapi hu paDisuNaNA rannA siTThami sA nNthi|| vR. guNasamRddhaM nAma nagaraM, tatra mahAbalo rAjA tasya zIlA nAma devI, tayorvijitasamaro nAma jyeSThaH kumAraH, sacarAjyaMjighRkSaHpitariduSTAzayazcintayAmAsa-yathAmamaiSapatAsthaviro'pinamriyate nUnaMdIrghajIvI sambhAvyate tato nijabhaTAn sahAyIkRtyainaMmArayAmIti. evaM cacintayitvA nijabhaTaiH samaMmantrayituM prAvarttata, tatrakazciduktaM vayaMsAhAyakakAriNo'parairuktam-evaMkuru,kecitpunastUSNIpratipedire,aparepunazcatasyapratipadyamAnAHsakalamapitadvRttAntarAjanivedayAmAsaH tatArAjAyasAhAyakaMpratipannAyecaivaMkurvityuktavanno ye'picatUrNItasthaHtAna sarvAnapijyeSThaMcakumAraMvaivasvatamukhapraticikSepa yastvAgatyanivaditatapUjitAH. gAthAkSarayAjanA tviyaM- sAmatthaNa svabhaMTa: saha paryAlocanaM. 'rAjasueli tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaHrAjasutanakattuMmArabdhamiti zeSaH tatrakazcidaktaM -pitRhanane kartavya tavamahAyAkyamiti tathA iti samuccaya cazabdA nukta samuccayArthaHyacakacidavakurvitibhASinavantaitisamuccinAni kaMcitpunastUSNAkA jAtA:mAnanAvasthitAH, eteSAM ca trayANAmapi pratizravaNadoSaH, yastu rAja ziSTaM teSAM sA tat pratizravaNaM nAsti / / mU. (144) bhuMjana je bhuMjasutaio tusinIe bhaMjae pddhmaa| niNhapi ha paDisuNaNA paDisehatamya sA nnthi|| vR.ihakilakanApisAdhunA catvAraHsAdhava AdhAkarmaNe nimantritAyathAbhuGgdhvaM yUyamenamAhAramiti, tavaM nimantraNe kRte prathamo bhukte, dvitIyaH prAha nAhaM bhubhukSva tvamiti. tRtIyo maunAmAzritaH, caturthaH punaHpratiSiddhavAnyathA nakalpanesAdhUnAmAdhAkarmatasamAdahanabhuneiti.tatratrayANAmAdyAnAMpratizravaNadoSaH, Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 piNDaniyuktiH mRtnasUtraM caturthasyapratiSedhataH sA'tatpratizravaNanAsti,atrAha-nanvAdyasyAdhAkarmabhuJAnasyapratiSevalakSaNaeva doSaH, kathaMpratizravaNadoSauktaH? ucyate, ihayadA''dhAkamanimantritaHsaMsnadabhojanamabhyupagacchatitadAnAdyApi pratiSevaNamitipratizravaNadoSaH tatauddhavaMtupratiSevaNaM, ttonkshcidossH||athaamiissaamevbhojkaadiinaaNkskH kAyikAdiko doSaH syAd ?, ata Aha. mU. (145) ANaMta jagA kammuNA ubIyassa vAio doso| taiyassa ya mAnasio tIhiM visundho cautyo u|| vR. iha ya AdhAkarmaNaH svayamAnetA yazcAnItasya nimantritaH san bhoktA tau dvAvapi karmaNAAnayanabhojanarUpayAkAyakriyayAtuzabdAnmanasAvAcAcadoSavanto, dvitIyasyatubhuikSvatvaMnAhaMbhu iti bruvANasya vAcikA doSaH upalakSaNametanmAnasikazca. tRtIyasyatu tRSNI sthitasya mAnasiko, yastu caturthaH satribhirapidArvizuddhaH tsmaacyturthklpensrvdevsaadhunaabhvitvym|smprtidRssttaantoktsykumaarsy ye doSAH saMprabhavanti tAnupadazyAMdhAkarmaNA bhoktari yojayati. mU. (146). paDisevaNa paDisuNaNA saMvAsa'numAyaNA ucurovi| piyamAraga rAyasue vibhAsiyavvA jaijane'vi || vR.pitRmArakerAjasutepratiSevaNapratizravaNasaMvAsAnumodanArUpAcatvAro'pidoSAdhaTante,tathAhi-tasya svayaM pittamAraNAyapravRttatvAtprativeSaNaM.vayaM tavasahAyAiti nijabhaTavacanaMpratipadyamAnasyapratizravaNaM. taireva sArddhamekatranivasanenasaMvAsaH, teSubahumAnakaraNAdanumodanA, evaM yatijane'pyAdhAkarmaNobhokta ri vibhA. SitavyAH' yojanIyAH, atra yaH svayamAnIyAnyaiH saha bhukte tatra prathamato yojyante, tasyA''dhAkarma gRhasthagRhAdAnIya bhuJAnasya pratiSevaNaM, gRhasthenA''dhAkarmagrahaNAya nimantritasya tadgrahaNAbhyupagamaH pratizravaNaM, yasmai tadAdhAkarma AnIya saMvibhAgena prayacchati tena sahakatra saMvasataH saMvAsaH, tatraiva bahumAnakaraNAdanumodanA,yazcAnyenA''nInamAdhAkarmanimantritaHsanbhujhate tasyaprathamatonimantaNA'nantarabhyupa. gacchataHpratizravaNaM,tatobhunAnasyapratiSevaNaM, nimantrakeNasahaikatra saMvasataHsaMvAsaHtatrabahumAnakaraNAdanu modanA,tedavaMyatrapratiSevaNaMtatraniyamatazcatvAro'pidoSAH pratizravaNecakevaletrayaH, saMvAsedo,anumodanAyAM tvanumodanava kevalA, ata evAdipadaM guru zeSANi tu padAni lghulghulghukaaniiti|| saMvAse pallIdRSTAntaMmU. (147) pallIvahami naTTA corA vaNiyA vayaM na coratti | napalAyA pAvakaratti kAuMranA uvAladdhA / / vR.vasantapugnAmanagaraM tatrArimardanAnAmarAjA.tasyapriyadarzanAdavI.tasyavasantapurasyapayatyAsannA bhImAbhidhAnApallInasyAM ca bahavA bhillara pAdamyavaH parivasanti vaNijazca tecadAsyavaHsaMdevamvapallyA vinirgatya makalamapyarimadanagaMjamaNDalamupadravanni na sakazcidasti rAjJaH sAmantA mANDalikA vA yastAna sAdhayati natA'nyadAtatkRtaMsakanamaNDalApadravamAkaryamahAkApAvazapUritAmAnasorAjAsvayaMmahatIMsAmagrI vidhAya bhillAnaprati jagAma. bhillAzca palliM muktvA sammukhIbhUya saGgAmaM dAtumudyatAH, rAjA pravalasenAparikalitatayA tAna manipyavagaNayya sotsAhA hantumArabdhavAna, te cavaM hanyamAnAH kapi nava parAsI babhUvuH, ka'pi puna: palAyitavantaH, rAjA ca sAmarSaH pallanI gRhItavAna!, vaNijazca tatratyA na vayaM cArAstataH kimaramAkaMrAjAkariSyati? iti buddhyAnAnezana.rAjJAcate'pigrAhitAH tatastairvijJapayAMcakre yathAdeva! vayaM vaNijona cArAiti, tato gajA'vAdIta-yUyaM caurebhyo'pyatIvAparAdhakAriNo ye'smAkamaparAdhakAri Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 mUla-145 bhizrIraH saha saMvasatheti, tato nigRhiitaaH| gAthAkSarayojanA tu sugamatvAtsvayaM kAryA / dAntika yojanA - mU. (148) AhAkaDabhoIhiM sahavAsA taha ya tbvivjnpi| dsnngNdhprikhaabhaavitisuluuhvittipi|| vR.bhAvanA-yathAvaNijAMcaureHsahakatrasaMvAsodoSAyababhUvatathAsAdhUnAmapyAdhAkarmabhoktabhiHsahakatra saMvAsodoSAyavaditavyaH, yataH tadvivarjamapi'AdhAkarmaparihAramapitathA surukSavRttimapi suSTa-atizayana rukSA dravyato vikRtyaparibhogeNa bhAvato'bhiSvaGgAbhAvena niHsnehA vRttiH varttanaM yasya sa tathA tamapi AdhAkarmasambandhinyA darzanagandhaparikathA 'bhAvayanti' AdhAkarmaparibhogavAJchApAdanena vAsayanti) tathAhi darzanam' avalokana, tacca manojamanojJatagadhAkAhAraviSayaM niyamAdvAsayati, yataH kasya nAma zakundAvadAto rasapAkabhidhAnaniSNAtamahAsUpakArasusaMskRtaH zAlyAdyodano na manaHkSobhamutpAdayati, gandho'pi sadyastApinaghRtAdisambandhI nAsikandriyApyAyanazIlo batlAdapi tadabhojane zraddhAmupajanayati, parikathA'picaviziSTaviziSTataradravyaniSpAditamAdakAdiviSayAvirdhAyamAnAtadAsvAdasampattyAzaMsAvidhI ceta utsAhajayaturmAzvarA, tathAdarzanAta, tato'vazyamAdhAkarmabhoktRbhiH saha saMvAso yatInA doSAyati / / mU. (149) rAyAroha'varAhe vibhUsio ghAio nyrmjjhe| dhannAdhannatti kahA vahAvaho kappaDiya kholaa|| vR.zrInilayaM nAma nagaraM tatra guNacandro nAma rAjA, tasya guNavatIpramukhamantaHpuraM, tatraiva ca pure surUpo nAma vaNika, sa ca nijazarIrasaundaryavinirjitamakaradhvajalavaNimA kamanIyakAminInAmatIda kAmAspadaM svabhAvatazca paradArAbhiSvaGgalAlasaH, tataH so'nyadA rAjA'ntaH purasannivezasamIpaM gacchannantaHpurikAbhiH sasnehamavalokitaH, tenApicatAHsAbhilASamavekSitAH,tatojAtaHparasparamanurAgaH,datIniveditaprayogavazena ca tAH pratidinaM tena sevitumArabdhAH, rAjJA ca kathamapyayaM vRttAnto jajJe, tato yadA so'ntaHpuraM prAvizattadA nijapuruSaigrAhito. grAhayitvAcya yairevAbharaNairalakRto'ntaHpuraM praviveza tairevAbharaNairvibhUSito nagaramadhye catuSpathe sakalajanasamakSaM vicitrakadarthanApurassaraM vinipaatito| rAjA cAntaHpuravidhvaMsenAtIva dUnamanAstasmin vinAzite'pi na kopA''vezaM muJcati, tato herikAn preSayAmAsa, yathA re ! durAtmAnaM taM ye prazaMsantiyevA nindantitAn dvayAnapi mahyaM nivedaya? iti, evaM cate preSitAH kASpaTikaveSadhAriNaHsarvatrApi nagareparibhramanti. lokAMcataM vinAzitaM dRSTvA kecanabruvate.yathA aho!jAtenamanujanmanA'vazyaMtAvanmarttavyaM paraM yA asmAdRzAmadhanyAnAM dRSTipathamapi kadAcanApi nAyAnti tA apyeSa yathAsukhaM cirakAlaM bhuktvA mRtastasmAdanya eSa iti, apare buvate adhanya eSa ubhayalokaviruddhakArI. svAminA'ntaHpurikA hi janAtulyAH, tatastAsvapyeSa sazcarana kathaM prazaMsAmarhati ziSTebhyaH ? iti, tatasta draye'pi harikarnivaditA rAjJA. rAjJA ca ye tasya nindAkAriNasta sabu itikRtvA pUjitAH, itara tu kRtAntamukha prAkSiNyanta, gAthAkSarayojanA tvava-rAjJo'varodha-antapura: dviSaye'parAdha yerevA''bharaNavibhUSitA'ntaHpura praviSTastarava vibhUSitonagaramadhyeghAtitaH tataHkArpaTikaveSadhAriNa: 'kholAH'herikArAjJAniyuktAH, lokAnAMcatadviSayA dhanyAdhanyakathA, natA dhanyakathAkAriNAM vinAzaH itaraSAM tvavinAza iti, dASTAntiyAMjanA tvavam- eka sAdhavastAvadAdhAkarma bhuJjate, tatrApare jalpanti dhanyA ete sukhaM jIvanti. anye bruvatadhigatAna ! ye bhagavatpravacanapratiSidamAhAramazvanti, tatra ye prazaMsinaste karmaNA badhyante itare tu na, ihAntaHpurasthAnIyamAdhAkarma, antaHpuradrohakAristhAnIyA AdhAkarmabhojinaH sAdhavaH, nRpasthAnIya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 piNDaniryuktiH- mUlasUtra jJAnAvaraNAdikaM karma, maraNasthAnIyaH saMsAraH, tatra ye AdhAkarmmabhoktR prazaMsakAste kammarAjJo nigrAhyAH, zeSastvanigrAhyAH // sampratyanumodanAprakArameva darzayati mU. (150) sAuM pajjattaM AyareNa kAle riukkhamaM niddhaM / taraguNavikatthaNA abhuMjamANe'vi aNumannA // * vR. AdhAkarmmabhojina uddizya kecidevaM bruvate vayaM tAvanna kadAcanApi manojJamAhAraM labhAmahe, ete punaH saMdevasvAdulabhante tadapi ca ' paryAptaM paripUrNa, tatrApi AdareNa' bahumAnapurassaratatrApi kAle prastutabhojanavelAyAM tadapi 'Rtu' zizirAdiRtUpayogi tathA snigdhaM' ghRtapUrAdi, tasmAdanyA amI sukhaM jIvanti, evaM tadguNavikatthanayA' tadguNaprazaMsayA 'abhuJjane'pi' anabhyavaharatyapi 'anumanyA' anumodanA, iha anumanyAjanito doSo'pi kArye kAraNopacacArAdanumanyetyuktaH, tato'yamarthaH - abhuJjAne'pi' anumodanAdvAreNAdhAkarmmabhojinaiva doSo bhavatIti, anyetu tadguNavikatthanAmevaMyojayanti-AdhAkarmmabhojinaMkA'pi kandarpeNAnAbhogena vA pRcchati sAdhu labdhaMtvayA bhojanaM, tathA paryAptaM tathA AdareNa bhaktyA ityAdi ?, tatrApyavirodhaH / / tadevamuktAnyAdhAkarmaNo nAmAni taduktau ca yaduktaM prAg mUladvAragAthAyAm 'AdhAkammiyanAmA' iti tadyAkhyAtaM samprati 'egaTTA' ityavayavaM vyAcikhyAsuridamAha mU. (151) AhA ahe ya kamme AyAhamme ya attakamme ya / jaha vaMjaNanANattaM attheNa'vi pucchae evaM / / vR. atra para evaM pRcchati, yathA AdhAkarmma adhaHkarma AtmaghnamAtmakarmma ityeteSu caturSu nAmasu vyaJjanairnAnAtvaM vidyate, tathA 'arthenApi' athapikSayApi, nAnAtvamasti kiMvAna? iti, pucchatazcAyamabhiprAyaHiha AdhAkammAdInAM nAmnAM sarveSAmapi vyutpattinimittaM pRthak pRthaguktaM tadyathA-AdhayA karmma AdhAkarma, atra sAdhuviSayapraNidhAnapurassarapAkAdikriyAsvArambho vyutpattinimittam, adho'dhaHkarmma adhaH karma, atra vizuddhebhyaH saMyamAdisthAnebhyo'dho'dhastarAmAgamanam, AtmAnaM hantItyAtmaghnAmiti, anna caraNAdyAtmavinAzanaM, parakarmma Atmakarmmakriyate ityAtkarmma, atraparakarmmaNa AtmasambandhitayAkaraNaM, tato'tra saMzayo, yathA vyutpattinimittaM pRthak pRthagbhannamevaM pravRttinimittamapipRthakpRthag bhinnaMyathA ghaTapaTazakaTAdizabdAnAM, kiMvA na yathA ghaTakalazAmbhAdInAmiti, atra 'AhA ahe ya kamme' ityAdAvakSarayojanA prANiva bhAvanIyA // evaM pareNa prazne kRte sati ziSyamatiprAgalbhyAdhAnAya sAmAnyato nAmaviSayAM caturbhaGgikAmAhamU. (152) egaTTA evaMjaNa egar3A nANavaMjaNA ceva / nANa evaMjaNa nATTA vaMjaNAnANA / / vR. iha nAmAni jagati pravarttamAnAni kanicidupalabhyante ekArthAni ekavyaJjanAni kAnicidekArthAni nAnAvyaJjanAni kAnicinnArthAni ekavyaJjanAni kAnicitpunarnAnArthAni nAnAvyaJjanAni // asyA eva caturbhAGgikAyAH krameNa laukikanidarzanAni gAthAyenopadarzayati mU. (153) diTTaM khIraM vIraM evaM egavaMjaNaM loe / egaTTaM bahunAmaM dRchra pao pIntu khIraM ca // gomahisiyAkhIraM nANaGkaM egavaMjaNaM neyaM / mU. (154) assessagaDarA hoi pihatthaM pinAmaM // vR. ihasarvatrApi jAtAkavekacanaM, tato'yamarthaH- ekArthAni ekavyaJjAninAmAnilokepravarttamAnAnidRSTAni, 3 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.154 287 yathA kSIraM kSIramiti, iyamatra bhAvanA ekatra kvacidgRha godugdhAdiviSaye kSIramiti nAma pravRttamupalabdha tathA'nyatrApigodugdhAdAvevaviSayekSAramitinAmapravarttamAnamupalabhyate.evaMtato'pyanyatragRhAntare,tato'mUni sarvAyapi kSIraMkSIramityevarUpANinAmAniekArthAniekavyaJjanAni, tathAekArthAnibahuvyAnarUpANinAmAni yathA dugdhaM payaH pIlu kSIramiti, amUni hi nAmAni sarvANyapi vivakSitagodugdhAdilakSaNaikArthAbhidhAyitayA nAnApuruSairekakAlaMkrameNakapuruSeNavAprayujyamAnAniekArthAninAnAvyaJjanAnicatatodvitIyebhaGgenipatanti, nAnArthAnyekanyadhanAni, yathA-gomahinyajAsambandhiSukSIraMkSIramitinAmAnipravarttamAnAni, etAnihinAmAni sarvANyapi samAnavyaJjanAni bhinnabhinnagodugdhamahiSIdugdhAdirUpArthavAcakatayA bhinnArthAni ca tata ucyantenAnArthAnyekavyaJjanAni, nAnArthAni nAnAvyaJjanAni yathA ghaTapaTazakaTarathAdIni nAmAni // tadevamuktAni caturbhaGgikAyA nidarzanAni, sAmpratamimAmeva caturbhaGgikAmAdhAkarmaNi yathAsambhavaM gAthAdvayena yojayati. mU. (155) AhAkammAINaM hoi daruttAi paDhamabhaMgo u| AhAhekammati ya biio sakiMda iva bhaMgA / / . mU. (156) AhAkammatariyA asanAI ucauro tiybhNgii| .. AhAkamma paDuccA niyamA sunno crimbhNgo|| 1.AdhAkammAdInAM nAmnAyugapadbahubhiHpuruSairekenavAkAlabhedenaikasminneva azanAdirUpe vastuniyad 'dviruktAdi dviruccAraNAdi,AdizabdAtatriruccAraNAdiparigrahaH sabhavatiprathamobhaGgaH, kimuktaM bhavati?. ekatravasatAvazanaviSayekenApyAdhAkamrmetinAmaprayuktaM,tathA'nyatrApivasatyantare'zanaviSayeevAdhAkamrmeti naampryujyte,tthaattaa'nytraapivstyntre,taanymuunisrvaannypyaadhaakmmetinaamaaniekaarthaaniekvynyjaani itiprathamebhaGge'vataranti,AdhAkarmaadhaHkamrmetyAdInitunAmAnivivakSitAzanAdirUpaikaviSayepravarttamAnAni dvitIyo bhaGgaH, ekArthAni nAnAvyaJjanAnItyevaMrUpadvitIyabhaGgaviSayANi 'sakkiMda ive'tti yathA indraH zakra ityevamAdIni nAmAni, tathA 'azanAdayaH' azanapAnakhAdimasvAdimarUpAH catvAra 'AdhAkAntaritA' AdhAkarmazabdena vyavahitA yathA'zanamAdhAkarma pAnamAdhAkammetyevamAdi, tRtIyabhaGgaviSayAH, atrApyayaM bhAvArtha:-yadA'zanAdayaH pratyekamAdhAkarma AdhAkammati dezabhedena bahubhiH puruSairekakAlamekena vA puruSeNa kAlabhedenocyatetadAtAniAdhAkarmaAdhAkammatinAmAninAnArthAnyekavyaJjanAnItitRtIyebhaGge'vataranti, AdhAkarmarUpaM nAmAzritya punazcaramo bhaGgo nAnArthAni nAnAvyaJjanAnItyevarUpo niyamAcchnya AdhAkarma AdhAkammatyevamAdinAmnAM sarveSAmapi samAnavyaJjanatvAta. upalakSaNametata. tena sarvANyapi nAmAni pratyeka caramabhaGgenavartanta,yadAtuko'pyazanaviSaye AdhAkammeMtinAmaprayukte pAnaviSayetvadhaHkammetikhAdimaviSaye tvAtmaghnamiti khAdimaviSaya tvAtmakammati tadA'mUni nAmAni nAnArthAni nAnAvyaJjanAni ceti caramo'pi bhaGgaHprApyata. ihavivakSitAzanAdirUpakaviSayapravartamAnAni AdhAkammAMdhaHkarmaprabhRtIninAmAnidvitIyabhaGga uktastatastadeva bhAvayatimU. (157) . iMdatthaM jaha saddA puraMdarAI unaaivttNte| ahakamma AyahammA taha Aha naaivttt|| vR. yathA indrArtham' indrazabdavAcyaM devarAjarUpaM purandarAdayaH' purandarazakra ityevamAdayaH zabdA nAtivartante-nAtikramanti, tathA adhaHkarmaAtmaghnAzabdo upalakSaNametata Atmakarmazabdaca 'Aha'nti sUcanAtsUtrAmitinyAyAdAdhAkarthi-AdhAkarmazabdavAcyaM nAtivartante, yadevayenadoSeNaduSTamAdhAkarma Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra88 piNDaniyuktiH mUlasUtra zabdavAcyamAMdanAdi tadeva tenaiva doSaNa duSTamadhaHkamAMdiyA'pi zabdA buvate iti bhaavH| etadeva bhAvayati. mU. (158) AhAkammeNa ahekarati jahaNaipANa bhyaaii| jaMtaM AyayamANo parakamma attaNo kunni|| vR. AdhAkarmaNAbhujyamAnena kRtvA yasmAdvizuddhebhyo vizuddhatarebhyaHsaMyamAdisthAnebhyo'vatIryAdha. staadaatmaanNkrotitenkaarnnentdevaadhaakrmadhHkmmetyucyte.tthaaysmaadaadhaakmm'nnaabhunymaanenkRtvaa saeva bhAktA paramArthatAH 'prANAna dvIndriyAdIna bhUtAn' vanaspatikAyAn upalakSaNametat jIvAn sattvAMzca hanti vinAzayati, jassaTTA AraMbho pANivaho hoi tassaniyameNa' iti vacanaprAmANyAta, prANAdIvaghnana niyamataHcaraNAdirUpamAtmAnaMhanti, pANivahevayabhaMgo' ityAdivacanAttataAdhAkarmaAtmaghnamityucyate, tathA yat' yasmAtkAraNAt tat AdhAkarma AdadAnaH parasya-pAcakAdeHsambandhiyatkarma-Arambhajanita jJAnAvaraNIyAdikamutpannamAsIta tadAtmanA'pi karoti. tatastadAdhAkarma Atmakammatyucyate. tasmAdadhaHkArdAni nAmAni sarvANyapi nAdhAkarmazabdArthamativartanta iti dvitIya bhaGge'vataranti / tadavaM mUladdhAragAthAyAM egaTThA ityapi vyAkhyAtaM, samprati kassavAvi' ityavayava vyAcikhyAsurAhamU. (159) kassatti pucchiyamI niyamA sAhammiyassa taM hoi| sAhimmayassa tamhA kAyavva parUvaNA vihiNA / / vR. 'kasya puruSavizeSasyaarthAyakRtamAdhAkarmabhavAtipareNapRSTeuttaramabhidhIyate,niyamAtsAdharmikaya kRtaM tat' AdhAkarma bhavati, tasmAtsAdharmikasyAgamoktena vidhinA prarUpaNA krtvyaa|| mU. (160) nAma TAvaNA davie khette kAle apavayaNe liNge| saNa nANa caritte abhiggahe bhAvaNAoya|| vR. 'nAma tinAmnisAdharmikaH sthApanAsAdharmikaH, dravye dravyaviSayaHsAdharmikaH, evaM kSetrasAdharmikaH, kAlasAdharmikaH, pravacanasAdharmikaH, liGgasAdharmikaH, darzanasAdharmikaH, jJAnasAdharmikaH, cAritrasAdharmika abhigrahasAdharmikaH, 'bhAvaNAo yatti bhAvanAtaca sAdharmiko bhavati, tadevaM dvAdazadhA saadhrmikaaH|| mU. (161) nAmaMmi sarisanAmo ThavaNAe kttttkmmmaaiiyaa| davvaMmi jo ubhavio sAhami sarIragaM cNv|| mU. (162) khette samANadesI kAlaMmi smaannkaalsNbhRo| pavayaNi saMghagayaroliMga ryhrnnmuhpottii|| ma. (163) dasaNa nANe caraNe tigapaNapaNa tiviha hAi u critt| TavvAio abhiggaha aha bhAvaNamo aniccaaii|| dR. nAmni' nAmaviSayaH sArmikaH sadRzanAmA, kimuktaM bhavati? vivakSitasyasAdhAyannAmataMdavayadA itarasyApitadAnIM saitarastasyasAdhAnAmamAdharmikobhavati.yathAdevadattanAmnaHsAdhArdevadattanAmA kazcit, tathA sthApanAyAM' sthApanAviSayesAdharmikaH kAThakammAdikA'dAsamayapratimAprabhRtikA,ihasnehavazAta kazci. nijaputrAdaH sAdhAjIvato manasya vA kASTamayI pratimA kArayati yA pratimA anyaSA jIvatAM saMyatAnAM sthApanAsAdharmikaH,AdizabdAtpASANAdikapratimAparigrahaH, anenasadbhAvasthApanAsAdharmikaukto, yadA tvakSAdau sAdhusthApanA tadA so'sadbhAvasthApanAsAthamirakaH, tathA dravye bhAvapradhAno'yaM nirdezaH 'dravyatve' dravyatvaviSayaH sAdharmiko yo bhavyo yogyaH sAdharmikatvasya, kimuktaM bhavati?-yastenaiva zarIrasamucchayeNa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28, mUlaM-163 pravarddhamAnana sAdhoH sAdharmikA bhaviSyAti sa bhavya ityarthaH, tathA yacca sAdharmikazarIraM siddhizilAtalAdigatamapagatajIvitaMbhavyazarIrarUpo'tItasAdharmikazarIrarUpazcadravyasAdharmikaH, 'kSetre kSetraviSayaH sAdharmikaH, 'samAnadezI' samAnadezasambhUtaH, kAlasAdharmikaH samAnakAlasambhUtaH, pravacanasAdharmikaH sAdhvAdicatuSTayarUpasaGghamadhyAdanyatamaH kazcit, liGgasAdharmiko rayaharaNamuhapottI iti sUcanAt sUtramitinyAyAtarajoharaNamukhapotikAdyupakaraNavAna, darzanasAdharmikaH samAnadarzanaMH, darzanaMcatridhA.tadyathAkSAyika kSAyopazamikamaupazamikaM ca. tato darzanadvAreNa yaH sAdharmikaH so'pi tridhA. tadyathA-kSAyika. darzanasAdharmikaH kSAyopazamikadarzanasAdharmika aupazamikadarzanasAdharmikazca, tatra kSAyikasamyagdRSTeH kSAyikasamyagdRSTiH kSAyikadarzanasAdharmikaityAdi, 'jJAnasAdharmikaH' samAnajJAnaH jJAnaMcapadhadhA, tadyathAmatijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaHparyavajJAna kevalajJAnaMca. tato jJAnadvAreNa sAdharmiko'pipaJcadhA, tadyathAmatijJAnasAdharmika ityAdi.tatra matijJAnino matijJAnI matijJAnasAdharmika ityaadi| cAritrasAdharmikaH samAnacAritraH, cAritramapi ca paJcadhA. tadyathA-sAmAyikaM chedopasthApanaM parihAra vizuddhikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca, tatazrAritreNa sAdharmiko'pi paJcadhA, tadyathA sAmAyikacAritrasAdharmikazche dopasthApanikacAritrasAdharmika ityAdi, tatra sAmAyikacAritrasya yo'paraH sAmAyikacAritraHsasAmAyikacAritrasAdharmika ityAdi, jatajavahahoiucarite matAntareNapunazcAritrecAritraviSayaH sAdharmikastrividho bhavati, yatazcAritraM matAntareNa tridhA'tra vivakSitaM, tadyathA-kSAyika kSAyopazamikamIpazamikaM ca, tatastadvAreNa yaH sAdharmikaH so'pi tridhA. tadyathA-kSAyikacAritrasAdharmika ityAdi, tatra kSAyikacAritrasyAparaH kSAyikacAritraHkSAyikacAritrasAdharmika ityAdi, abhigrahA dravyAdaudravyAdiviSayAzcaturvidhAstadyathA-dravyAbhigrahAHkSetrAbhigrahAHkAlAbhigrahAHbhAvAbhigrahAzcatadvAreNaAdharmikA api caturvidhAstadyathA-dravyAbhigrahasAdharmikAH kSetrAbhigrahasAdharmikA ityAdi, tatra dravyAbhigrahasyAparo dravyAbhigraho dravyAbhigrahasAdharmika ityaadi| bhAvanA dvAdazadhA, tadyathA-anityatvabhAvanA (1) azaraNatvabhAvanA (2) ekatvabhAvanA (3) anatyabhAvanA (4) azucitvabhAvanA (5) saMsArabhAvanA (6) karmAzravabhAvanA (7) saMdarabhAvanA (8) nirjaraNabhAvanA (9) lokavistArabhAvanA(10)jinapraNItadharmabhAvanA(11)bodhidarlabhatvabhAvanA(12), bhAvanAdvAreNa sAdharmikA api dvAdazadhA. tadyathA anityatvabhAvanAsAdharmiko'zaraNatvabhAvanAsAdharmika ityAdi, tatrAnityatvabhAvanAsahitasyAparo'nityatvabhAvanAsahito'nityatvabhAvanAsAdharmikaityAdi tadevaM vyAkhyAtAH sarve'pi sAdharmikAH sampratyetAnavAdhika vya kalpyAkalpyavidhirvakta vyaH. tatra nAmamAdharmikamadhikRtya prathamataH kalpyAkalpyavidhigAthAyana pratipAdayatima. (164) jAvaMta devadattA gihIva agihIca tasidAhAmi / no kappaI gihINaM dAhaMti visesiye kppe|| ma. (165) pAsaMDIsuvi evaM mImAsIsesu hoi ha vibhaasaa| samaNesusaMjayANa visarisanAmANavina kppe|| vR. iha ko'pi pitari mRte jIvati vA tannAmAnurAgatastannAmayutebhyo dAnaM ditsurevaM saGkalpayati, yathA yAvanto gRhasthA agRhasthA vA devadattAstebhyo mayA bhaktAdikamupaskRtya dAtavyaM, tatraivaM saGkalpe kRte devadattAkhyasya sAdhArna kalpate, devadattazabdena tasyApi saGkalpaviSayIkRtatvAta. yadA punarevaM saGkalpayati, 26 1 19 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM yathA yAvantA gRhasthA devadattAstebhyo dAtavyamiti, tadA evaM vizeSita' nirdhAri sati tadyogyamupaskRtaM devadattAkhyasyasAdhoHkalpate,tasyavivakSitasaGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, tathApAkhaNDiSvapimizrAmizreSvevaM pUrvokta prakAreNavibhASAkarttavyA,ihasAmAnyasaGkalpaviSayAmizrAucyante,yathAyAvantaHpAkhaNDinodevadattA iti, pratiniyatasaGkalpaviSayAstvamizrAyathAyAvantaHsarajaskAHpAkhaNDinoyadivAsaugatAdevadattAityAdi. tatrayAvantodevadattAHpAkhaNDinaiti mizrasaGkalpekRtenakalpatepAkhaNDidevadattazabdAbhyAM devadattAkhyasyApi sAdhoHsaGkalpaviSayIkRtatvAt,yadApunaramizraHsaGkalpoyathAyAvantaHsarajaskAHpAkhaNDinodevadattAyadivA yAvantaH saugatA devadattA yadvA sAdhuvyatirekeNa sarve'pi pAkhaNDino devadattAstebhyo dAsyAmIti, tadA devadattAkhyasya sAdhoH kalpate, tasya saGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, yathA ca pAkhaNDiSu mizrAmizreSu vibhASA kRtA tathA zramaNeSvapi mizrAmizreSu karttavyA, zramaNA hi zAkyAdayo'pi bhaNyante, yato vakSyati'niggaMthasakkatAvasageruyaAjIva paJcahA smnnaa'| . tatoyadeva mizraHsaGkalpAyAvantaHzramaNAdevadattAkhyAstebhyo dAsyArmAtitadAdevadattAkhyasyasAdhAna kalpate,tasyazramaNadevadattazabdAbhyAMsaGkalpaviSayIkRtatvAta,yadApunarevamamizraH, saGkalpoyAvantaHzAkyAH zramaNAyadivAAjIvikA devadattAyadvA-sAdhuvyatirekeNasarve zramaNAdevadattAstebhyodAsyAmItitadAkalpate tasya vivakSitasaGkalpavidhIkaraNAbhAvAt, saMyatAnAM tu nirgranthAnAM visadazanAmnAmapi saGkalpe kRte devadattAkhyAdeHsAdho kalpate, kimuktaM bhavati? caitranAmno'pisaMyatasyoddezenakataMdevadattAkhyasyasAdhorna kalpate, tathAbhagavadAjJAvijRbhaNAt, yadApunastIrthakarapratyekabuddhasaGkalpanenakRtaMtadAkalpate,tIrthakarapratyekabuddhAnAM saGghAtItatvenasaGghamadhyavarttibhiHsAdhubhiHsahasAdharmikatvAbhAvAt, saMjayANauvisarisanAmANavi na kappe' iti vacanAcyArthApattyA yAvanto devadattA ityAdau visahazacaitrAdinAmnAM sAdhUnAM kalpata eveti pratipAditaM draSTavyaM tadevamukto nAmasAdharmikamadhikRtya kalpyAkalpyavidhiHmU. (166) nIsamanIsA ca kaDaM ThavaNAsAhammiyami u vibhaasaa| davve mayatanubhattaM na taMtu kucchA vivjjejjaa|| vR.ihako'pigRhIgRhItapravrajyasyamRtasyajIvatovApitrAdeHsnehavazAtapratikRtikArayitvAtatpurato DhaukanAyabaliMniSpAdayati, tanniSpAdanaMcadvidhA,tadyathA-nizrayAanizrayAca,tatrayerajoharaNAdiveSadhAriNo mapitRtulyAstebhyodAsyAmItisaGkalpyaniSpAdayatitadAtaliniSpAdanaMnizrAkRtamucyate.yadAtvevaMvidhaH saGkalponabhavati, kintvevamevaDhokanAyabaliniSpAdayatitadAtadvaliniSpAdanamanizrAkRtamucte,tathA cAha. 'nIsamanIsA va kaDaM' iha prathamA tRtIyArthe veditavyA, tato'yamarthaH-nizrayA'nizrayA vA yatkRta-niSpAdita bhaktAdisthApanAsAdharmikaviSaya tatra vibhASA karttavyA, yadi nizrAkRtaM tadapi ca DhaukitamaDhAkitaM vA narhina kalpata, anizrAkRtaMtuDhAkitamaDhAkitaMvA kalapate.paraMtatrApipravRttidoSaprasaGgatipUrvasUrayA niSadhamAcakSata nathA dravya' dravyasAdharmikaviSaye yanmRtatanubhaktaM tatkAlaM mRtasya sAdhAyAM tanustasyAH puratA DhAkanAya yadazanAditatputrAdinAkRtaMtanmRtatanubhaktaM,tadapidvidhA-nizrAkRtamanizrAkRtaMca,tatrasAdhubhyodAsyamIti saGkalpya kRtaM nizrAkRtamitarattu svapitrAdibhakti mAtrakRtamanizrAkRtaM, tatra yannizrAkRtaM tanniSedhayati naiva kalpate, itaratvanizrAkRtaM kalpate, kintu tadgrahaNe loke jugupsA-nindA pravattate, yathA aho ! amI bhikSavA niHzUkA mRtatanubhaktamapi na pariharantIti tato vivarjayanti ttsaadhvH|| mU. (167) pAsaMDiyasamaNANaM gihiniggaMthANa ceva u vibhaasaa| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.167 jaha nAmami taMhava ya khelekAle ynaayvvN|| vR.yathA nAmni' nAmasAdharmikaviSayepASaNDinAMzramaNAnAM gihitti' sUcanAtsUtramitinyAyAdgRhyagahiNAM nigraMnyAnAM ca vibhASA katA tathA kSetre kAleca vibhASaNaM jJAtavyaM, tatra 'kSetra' saurASTrAdikaM 'kAlo' dinapauruSyAdikaH tatrakSetraviSayevibhASAevaM yadisaurASTradezotpannebhyaH pASaNDibhyomayAdAtavyamitisaGkalpaH tadA saurASTra dezotpannasya sAdhorna kalpate, saurASTra dezotpannatvena tasyApi saGkalpaviSayIkaraNAta, zeSadezotpannAnAM tu kalyate, teSAM saGkalapaviSayIkaraNAbhAvAt, yadi punaH saurASTradezotyannebhyaH pASaNDibhyaH sarajaskebhyoyadivAsaugatebhyoyaddhAsAdhuvyatirekeNasarvapApaNDeibhyodAsyAmItisaGkalpaHtadAsaurASTradezotpannasyApisAdhoHkalpate, tasyasaGkalpAkroDIkaraNAta, eva' zramaNeSvapisAmAnyataHsaGkalpiteSu nakalpate. mAdhuvyatirekeNatusaGkalpiteSukalpatetathAgRhyagRhiSusAmAnyataHsaurASTradezotpannatvena saGkalpiteSunakalpate kevaleSu tu gRhiSu kalpate. nirgrantheSu tu saurASTradezotpanneSvasaurASTra dezotpanneSu vA saMkalpiteSu saurASTradezotpannAnAmanyadezotpannAnAMvAsarvathAnakalpate. tadevaM kSetrasAdharmika vibhASAbhAvitA, evaM kAlasAdharmika'pi bhAvanIyA,yathAvivakSitadinajAtebhyaHpASaNDibhyomayAdAtavyamitisaGkalpitettasyApitaddinajAtasyasAdhArna kalpate, tasyApi tadinajAtatvena saGkalpaviSayIkaraNAta, zeSadina jAtAnAM tu kalpate, saGkalpaviSayI. karaNAbhAvAta, ityAdi sarvaM pUrvoktAnusAreNa bhAvanIya, pravacanAdipadasaptake punarevaM pUrvAcAryavyAkhyApravacanaliGgadarzanazAnacAritrAbhigrahabhAvanArUpeSusaptasupadeSudrisaMyogabhaGgAeka-viMzatiH, tadyathA-pravacanasya liGgena sahako, darzanena saha dvitIyA, jJAnena saha tRtIyaH, evaM yAvadbhAvanayA saha SaSTha bhaGgAH, evaM liGgasya darzanAdibhiH saha paJca, darzanasya jJAnAdibhiH saha catvAraH, jJAnasya cAritrAdibhiH saha trayaH, cAritrasyAbhigrahabhAvanAbhyAM dvau, abhigrahasyabhAvanayAsahaika ityekaviMzatiH, hateSu caikaviMzatisaGkhyeSubhaGgeSu pratyeka mekaikA caturbhAGgikA; tadyathA-pravacanataH sAdharmiko na liGgataH, liGgataH sAdharmiko na pravacanataH, pravacatanaH sAdharmiko liGgatazca, na pravacanato na liGgatazca, zeSeSu bhaGgeSu yathAsthAnaM caturbhaGgikA drshyissyte|| mU. (168) dasa sasihAgA sAvagapavayaNa sAhammiyA na linggenn| liGgeNa usAhammInopavayaNa nihagA svve|| vR. pravacanataH sAdharmikA na liGgana aviratasamyagdRSTerArabhya yAvadazamI zrAvakapratimA pratipannA ye zrAvakAste'tra draSTavyAH, kuta ityAha-dasasasihAgA' ityatra nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana miti nyAyAddhetau prathamA. tato'yamarthaH yataste dazamI zrAvakapratimA pratipannAH sazikhAkAH zikhAsahitAH kezasahitAevetyarthaH, tataste pracanata eva sAdharmikAbhavanti naliGgato, yetvakAdazI zrAvakapratimA pranipannAsta niSkazA ityAdinA liGgato'pi sAdharmikA bhavantIti tadvivarjanIma. eteSAM cAAMya yatkRtaM tatsAdhanAMkalpata.tathAliGgataHsAdharmikAnapravacanatAnilavAH, taSAMpravacanabahirbhUtatvanapravacanataHmAdharmikatvAbhAvAn, liGgatuteSAmapirajAharaNAdikavidyataitiliGgataHsAmikAH, taSAmapyAyakRtaMsAdhUnAMkalpate, nivAzca dvidhA-loke nivatvena jJAtA ajJAtAca, tatra ye jJAtAste iha grAhyAH, ajJAtAnAM loke sAdhutvena vyavahArANabhAvataHpravacanAnnavartitvAta.ihAdyabhaGgaddhayanaudAhatezeSamuttaraMbhaGgayasvayameva zrotAro'vabhAsyanna iti buddhyA niyukti kRnodAhRtavAn, anenaiva ca kAraNena zeSANAmapi caturbhaGgikANAmAdyameva bhaGgadyamudAhariSyatinottaraMbhaGgadvayaM, vayaM tusukhAvabodhAjodAhariSyAmaH, tatrAsyAmevaprathamacaturbhaGgikAyAMpracavanayaH sAdharmikA liGgatazcetitRtIyabhaGge udAharaNaMsAdhavaHekadazIpratimAMpratipannAH zrAvakAvA, tatrasAdhUnAmaya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM kRtaM na kalpata zrAvakANAMtvayakRtaMkalpate, napravacanataH sAdharmikA nApiliGgatastIrthakara-pratyakabuddhAH, teSAM pravacanaliGgAtItvAt, teSAmarthAya kRtaM kalpate, dvitIyA caturbhaGgikA pravacanataH sAdharmikA na darzanato, sAdharmikA na pravacanataH sAdharmikA darzanataca.napravacanato na darzanataH, tatrAdyabhaGgadvayodAharaNamAhamU. (169) visarisadasaNajuttA pavayaNasAhammiyA ndsnno| titthagarA patteyA no pvynndNssaahmmii|| vR. pravacanataH sAdharmikA na darzananaH, 'visadRzadarzanayuktAH' vibhinnakSAyikAdisamyaktvayuktAH sAdhavaHzrAvakAvA, kimuktaM bhavati? ekeSAMsAdhUnAMzrAvakANAMvAkSAyopazamikaMdarzanamapareSAMtvaupazamikaM kSAyikaMvAteparasparaMpravacanataH sAdharmikAnadarzanataH, tatra sAdhUnAmarthAya kRtaM sAdhUnAM na kalpate zrAvakANAM tvayakRtaMkalpatetathAdarzanataHsAdharmikAnapravacanataHtIrthakArAHpratyekabuddhAvAsamAnadarzanAveditavyAH, teSAmarthAya kRtaMsAdhanAM kalpate. pravacanataHsAdharmikA darzanatazca sAdhavaHzrAvakAvAsamAnadarzanAH, atrApi sAdhUnAmayikRtaMnakalpatezrAvakANAMtvArthAyakRtaMkalpata.napravacanatAnApidarzanatastIrthakarapratyakabuddhanivAH, tatra tIrthakarAHpratyekabuddhAcavibhinnadarzanAveditavyAH, nilabAthamithyAdRSTayaH pratIyAeva, eteSAMca sarveSAmarthAya kRtaM klpte| tRtIyA caturbhaGgi pravacanataH sAdharmikA na jJAnataH sAdharmikA na pravacanataH, pravacanato'pi sAdharmikA jJAnatazca, pravacanato nApijJAnataH, evaM caturthyapi caturbhaGgikA pravacanasya cAritreNa saha veditavyA, etayoIyorapi caturbhaGgikayorAdyamAya bhaGgaddhayamatidezenodAharati. mU. (170/1). nANacarittA evaM nAyavvA hoMti pavayaNeNaM tu| vR. yathA pravacanena saha darzanamuktam, evaM jJAnacAritre api pravacanena saha jJAtavye, tadyathA-pravacanataH sAdharmikA najJAnataH, visadazajJAnasahitAH sAdhavaH zrAvakA vA, atrApi yadi sAdhavastarhi nakalpate, atha zrAvakAstarhi kalpate, jJAnataH sAdharmikA na pravacanataH, tIrthakarAH payatyekabuddhA vA samAnajJAnAH, teSAmarthAya kRtaMkalpate,pravacanataHsAdharmikAjJAnatatha, sAdhavaHzrAvakAvAsamAnajJAnAH, atrApisAdhvarthakRtaMnakalpate, zrAvakANAMtvayakRtaMkalpate,napravacanatonApijJAnatastIrthakarapratyekabuddhanihnavAH, tatratIrthakarA pratyekabuddhazca vibhinnajJAnA veditavyAH, nilavAstu mithyAdRSTitvAdajJAninaH pratItA eva, eteSA' sarveSAmapyAyakRtaM kalpate, tathA pravacanataH sAdharmikA na cAritrataH sAdhavaH zrAvakAca, tatra sAdhavo visadRzacAritrasahitA veditavyAH, zrAvakANAM tvaviratasamyagdRSTInAM sarvathA viratyabhAvena dezavaritAnAM tu dezacAritratayA cAritrataH sAdharmikatvAbhAvaH supratItaH, sAdhvarthaM cetkRtaM na kalpate zrAvakArthaM cettarhi kalpate, cAritrataH sAdharmikAna pravacanataH tIrthakarapratyekabuddhAH samAnacAritrAH, teSAmarthAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikAcAritrataca sAdhavaH samAnacAritrAH teSAmarthAya kRtaM nakalpate,napravacanatA nApi cAritratatIrthakarapratyakabuddhinilavA, natra tIrthakarapratyakabandrAvisadRzacAritrAvaditavyAH,nivAstvacAritriNa eva.etaSAMcasaMrvaSAmapyAyakRtaM klpte||pnycmiictunggikaaprvcntHsaadhrmikaanaabhigrhtH, abhigrataHsAdharmikAnapravacanataH,pravacanatA'pi asAdharmika abhigrahataca, napravacanato'pi nApyabhigrahatazca, evaM SaSThyapi caturbhaGgikA pravacanasya bhAvanayA yaha veditavyA, etayA yorapi caturbhaGgiyoH pratyekamAya bhaGgadyamudAharati mU. (170/2) pavayaNao sAhammI nAbhiggaha sAvagA jinno|| mU.(171) sAhamma'bhiggaheNaM nopavayaNa niNha tittha ptteyaa| evaM pavayaNabhAvaNa etto sesANa vocchaami|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-171 293 .. vR. pravacanataH sAdharmikA nAbhigrahataH zrAvakA yatayatha visadRzAbhigrahasahitAH, tatra zrAvakANAmAya kRtaMkalpatenasAdhUnAma,abhigrahaNasAdhArmikAnapravacanena, nivatIrthakarapratyekabuddhAH, eteSAMcAyata kalpate, pravacanataHsAdharmikAabhigrahatavasAdhavaHzrAvakAzcasamAnAbhigrahAH, atrApi zrAvakANAmAyakRtaM kalpatenasAdhUnA,napravacanatonApyabhigrahataH,tIrthakarapratyekabuddhanihavAvisahazAbhigrahakalitAnirabhigrahA vA.teSAmAyakRtaMkalpate, evaMpavayaNabhAvaNa'ttievaM-pUrvoktenaprakAreNapravacanabhAvaneti-pravacanabhAvanAcaturbhaGgikA bhAvanIyA, tadyathA-pravacanataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, sAdhavaH zrAvakA vA visadRzabhAvanAkAH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM, bhAvanAtaH sAdharmikAna pravacanataH, nivatIrthakarapratyekabuddhAsteSAmarthAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikA bhAvanAtazca, sAdhavaH zrAvakAzca samAnabhAvanAkAH tatra zrAvakANAmAya kRtaM kalpatena sAdhUnA, na pravacanato nApi bhAvanAtaH tIrthakarapratyekabuddhanihavA visadRza. bhAvanAkAH eteSAmayikRtaMkalpate.tadevamuktAnipravacanAzritAnAMSaNNAMcaturbhaGgikAnAmudAharaNAni pattI sesANavAcchAmittiitaUvaMzaSANAMcaturbhaGgikANAmudAharaNAnivakSyApratijJAtamevAtidazenanirvAhayatimU. (172) liMgAIhivi evaM ekekkaNaM tu uvarimA neyaa| . je'nanne uvarillA te mottuM sesae evaM // vR. 'liGgAIhivi' ityatra saptamyarthe tRtIyA tato'yamarthaH-evaM-pUrvokte na prakAreNa liGgAdiSvapiliGgadarzanaprabhRtiSvapipadeSuekakenaliGgAdinApadena uparitanAni' darzanajJAnobhRtInipadAninayet, kimuktaM bhavati ?liGgadarzanaprabhRtiSu padeSu darzanajJAnAdibhiH padaiH saha yAzcaturbhaGgikAstAH pUrvoktAnusAreNodAharet, atIvedaM sakSiptataramuktam, ato nyakSeNa vivakSuridamAha je'nanne' ityAdi, ye ananye udAharaNApekSayA anyAzAnabhavantibhaGgAHtAnmuktvAzeSakAnbhaGgakAna evaM-vakSyamANaprakAreNajAnIta, iyamatrabhAvanA iha liGgadarzanayorye catvAro bhaGgAH sodAharaNA vakSyante-tAdRzI eva prAya udAharaNApekSayA liGgajJAnaliGgacaraNayorapi bhaGgAH, tatastAnmuktvA liGgadarzanaliGgAbhigrahAdisatkAna bhaGgAnudAhararijyamAti, tatra liGgadarzanayoriya caturbhaGgikA, liGgataH sAdharmikA na darzanataH, darzanataH sAdharmikA na liGgataH, liGgato'pi sAdharmikA darzanatazca na liGgato nApi darzanataH tatrAdya bhaGgaddhayamudAharatimU.(173) liGgena usAhammInadasaNe vIsudaMsi jai ninnhaa| patteyabuddha titthaMkarAyabIyaMmi bhNgmi|| vR.liGganasAdharmikA nadaMsaNe' ityatratRtIyArthesaptamInadarzanana, 'vizvagadarzanA vibhinnadarzanAyatayA nivAzca. upalakSaNamatana, vibhinnadarzanAekAdazapratimApratipannAH zrAvakAca. tatra nilavA mithyAdRSTitvAnna darzanataHsAdharmikAH, atracaninavAnAM zrAvakANAMcAAyakRtaMkalpatanayatInAM.dvitIyabhaGgadarzanataHsAdharmikA na liGgata ityavarUpa pratyakabaddhAstIrthakRta ekAdazapratimApratipannavAH zrAvakAca samAnadarzanA jJayAH, teSAmavikRtaMkalpata,zaSabhaGgadvayaMvayamudAharAmaliGgataHsAdharmikAdarzanayazcasamAnadarzanAsAdhavaekAdazI pratimAMpratipannAH zrAvakAza.atrApi zrAvakANAmayikRtaMkalpatenasAdhUnA,naliGgatonApidarzanatAvisadazadarzanAH pratyakabundratIrthakarA ekAdazapatimApratipannavarjAH zrAvakAzca, teSAmarthAya kRtaM kalpata, liGgajJAnacaturbhaGgikA tvevaM, liGgataH sAdharmikA najJAnata.jJAnataHsAdharmikAnaliGgataH.liGgataHsAdharmikA jJAnataca, na liGgano nApi jJAnataH, asyAzrutarbhaGgikAyA AdyabhaGgadayodAharaNAni prAyo liGgadarzanacaturbhaGgikA. dyadvayasadRzAnItikRtvA niyukti kRnnodAharati, tto| vayamavoTAharAmaH liGgataH sAdharmikA na jJAnataH Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 piNDaniyuktiH mUlasUtraM vibhinnajJAnA yatayaekAdaza pratimA pratipannAH zrAvakA nivAztha, atrApi zrAvakANAM nivAnAM cAyikRtaM kalpate na yatInAM, jJAnataH sAdharmikA na liGgataH samAnajJAnAstIrthakarapratyekabuddhA ekAdazapratimAvarjAH zrAvakAtha,teSAmAyakRtaMkalpate,liGgataHsAdharmikAjJAnatazthasamAnajJAnAHsAdhavaekAdazIpratimAMpratipannAH zrAvakAca. atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM, na liGgato nApi jJAnato, vibhinnajJAnAH pratyekabuddhatIrthakarA ekAdazapratimApratipannavargaH zrAvakAca, eteSAmarthAya kRtaM kalpate, liGgacaraNayoriyaM caturbhaGgikA, liGgataH sAdharmikAna caraNataH, caraNataHsAdharmikAna liGgatoH liGgataHsAdharmikAzcaraNataca, na liGgato nApi caraNataH, asyA api caturbhaGgikAyA udAharaNAni prAyaH pUrvasadRzAnItikRtvA niyukti. kRnnodAhRtavAntato'hamevodAharAmi, liGgataHsAdharmikAna caraNato vibhinnacAritrAyatayaH, ekAdazIMpratimAM pratipannAH zrAvakA nivAtha, atra zrAvakANAM nivAnAM cArthAya kRtaM kalpate na yatInAM caraNataH sAdharmikA naliGgataH. pratyekabuddhAstIrthakRtazcasamAnacAritrAH teSAmarthAya kRtaMsAdhanAM kalpate. liGgataHsAdharmikAtharaNatazca samAnacAritrA yatayaH, teSAmarthAya kRtaMna kalpate, naliGgato nApi caraNato visadRzacaraNAH prtyekbuddhtiirthkraaekaadshprtimaavrjaa:shraavkaac,tessaamyikRtNklpte||linggaabhigreyoshcturbhnggikaaiyN liGgataH sAdharmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA na liGgato, liGgataH sAdharmikA abhigrahatazca, na liGgato nApyabhigrahataH, tatrAdyaMbhaGgadvayamudAharatimU. (174) liMgena ubhAbhiggaha anabhiggaha vIsu'bhimgahI cev| jai sAvaga bIyabhaMge patteyabuhA ya titthyraa|| vR.liGgena sAdharmikA nAbhigrahato'nabhigrahAH, yadvA viSvaNabhigrahiNo' vibhinnAbhigrahakalitA yataya ekAdazIMpratimAMpratipannA zrAvakAcaveditavyAH, upalakSaNametannivAzca,atrApinilavAnAMzrAvakANAMcAya kRtaMkalpatenayatInAm 1,abhigrahataHsAdharmikAna liGgata ityevaMrUpedvitIyebhanepratyekabuddhAstIrthakarAzcazabdAdekAdazapratimAvarjA:zrAvakAzcasamAnAbhigrahAdraSTavyA:eteSAmayikRtaMkalpate2, liGgataHsAdharmikA abhigrahatazca samAnAbhigrahAH sAdhava ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakA nivAzca, atrApi zrAvakanihavAnAmayikRtaMkalpatenayatInAM 3,naliGgatonApyabhigrahatazcavisadRzAbhigrahAstIrthakarapratyekabuddhakAdazapratimAvarjazrAvakAH, etessaamyikRtNklpte| liGgabhAvanayoriyaMcaturbhaGgikA-liGgataHsAdharmikA na bhAvanAtaH bhAvanAtaH sAdharmikA na nimato liGgataH sAdharmikA bhAvanAtathana liGgato nApibhAvanAtaH / mU. (175/1) evaM linggenbhaavn| vR. yathA liGge abhigrahaNa bhaGgayudAhRtamevaM bhAvanayA''pyudAharttavyaM / taccaivama-liGgataH sAdharmikA na bhAvanAtaH. bhAvanArahitA viSvagabhAvanA vA yanaya ekAdazI pratimA pratipannA: zrAvakA nivAzra, atra zrAvakanihavAnAmayikRtaMkalpatanasAdhanAmAya?,bhAvanAtaHsAdharmikAnaliGgataH. pratyakabulAtArthakRta ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakAca samAnabhAvanAkAH, etaSAmAya kRtaM kalpata 2, liGgataH sAdharmikA bhAvanAtaca samAnabhAvanAkAH sAdhava ekAdazI pratimAMpratipannaH zrAvakA nivAzca, atrApi zrAvakanilavAnAmAMya kRtaMkalpanenayAnAM3.naliGgatA nApibhAvanAtovisadRzabhAvanAkAstIrthakarapratyekabujhekAdazapratimAvarjazrAvakAH, etaSAmAyakRtaMkalpatetidevaMliGgaviSayApaJcacaturbhaGgikA uktAH,sampratidarzanasya jJAnAdibhiHsahavaktavyAH,tatradarzanajJAnayoriyaMcaturbhaGgikA darzanataHsAdharmikAnajJAnataHjJAnataHsAdharmikA nadarzanataH darzanato'pi sAdharmikA jJAnatazcana darzananA nApi jJAnataH, tatrAdyaM bhaGgadrayamudAharati. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-175/1 ---_ 295 mU. (175/2) dasaNanANe ya pddhmbhNgou| jai sAvaga vIsunANI evaM ciya biiybhNgo'vi|| vR. darzanajJAne' darzanajJAnaviSayAyAM caH' samuccaye, prathamobhaGgo darzanataHsAdharmikAnajJAnata ityevarUpaH 'viSvagajJAninaH' vibhinnajJAnA:samAnadarzanAyatayaHzrAvakAzaveditavyAH, tatrazrAvakANAmayikRtaMkalpate nayatInAmaya kRtam / evameva jJAnataH sAdharmikA na darzanata ityevaMrUpo dvitIyo bhaGgo'pi jJAtavyaH, tatrApi yatayaH zrAvakAcaveditavyA ityarthaH, kevalaM vibhinnadarzanA:samAnajJAnAH, atrApikalpyAkalpyavidhiHprAgiva, jJAnataHsAdharmikAdarzanatazcasamAnajJAnAHsamAnadarzanAyatayaHzrAvakAca.atrApikalpyAkalpyavidhiHprAgvat, na jJAnato nApi darzavato visadRzajJAnadarzanAH sAdhavaH zrAvakA nihavAzra, atra zrAvakanilavAnAmarthAya kRtaM kalyate na sAdhUnAM ||drshncrnnyoshcturbhnggikaa tviyaM-darzanataHsAdharmikA nacaraNataH caraNataH sAdharmikAna darzanataH darzanato'pi sAdharmikAcaraNatazcana darzanato nApi caraNataH tatrAdya bhaGgadvayamudAharatimU. (176) saNacaraNe paDhamA sAvaga jaiNo ya bIyabhaMgA u| jaiNo visarisadaMsI dase ya abhiggahe vocchN| vR.'darzanacaraNe' darzanacaraNacaturbhaGgikAyAMprathamobhaGgodarzanataHsAdharmikAnacaraNataityevaMrUpaHsamAnadarzanAH zrAvakAvisahazacaraNA yatayazca, atra zrAvakANAmAya kRtaM kalpatena yatInAmarthAya kRtaM 1, dvitIyo bhaGgaH punazcaraNataH sAdharmikAnadarzanata ityevaMrUpo visadRzadarzanAH samAnacAritrA yataya eteSAmarthAya kRtaM na kalpate 2, darzanataH sAdharmikAzcaraNatazca samAnadarzanacaraNA yatayaH, atrApi na kalpate 3, nadarzanato nApi caraNato nivAvisadRzadarzanA zrAvakAvisadRzadarzanacaraNAyatayazca tatranihavazrAvakANAmayikRtaMkalpate nayatInAM,darzanAbhigrahayoriyaMcaturbhaGgikA-darzanataHsAdharmikAnAbhigrahataH, abhigrahataHsAdharmikAnadarzanataH, darzanataH sAdharmikA abhigrahatazca, na darzanato nApyabhigrahataH, tatrAdyaM bhaGgaddhayamudAjihIrSuridamAha-dasaNa' ityAdi, darzane'ibhagrahe cAdyabhaGgadvayamadhikRtyodAharaNaM vkssye| pratijJAtameva nirvAhayati mU. (177/1) sAvaga jai vIsa'bhiggaha paDhamo bIo ya vR. samAnadarzanAH viSvagabhigrahAH' vibhinnAbhigrahAH zrAvakA yatayaza darzanataH sAdharmikA nAbhigrahata evarUpaH prathamo bhaGgaH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInaNAM, dvitIyo'pi bhaGgo'bhigrahataH . sAdharmikAnadarzanataityevalakSaNaH zrAvakayatirupaeva kevalaMteyatayaH zrAvakAcavisadRzadarzanA:samAnAbhigrahA veditavyAH, upalakSaNamatata.tenanihavAzcasamAnAbhigrahAHjJAtavyAH atrazrAvakanihavAnAmayikRtaMkalpata nayatInAM, darzanataHsAdharmikAabhigrahatazcasamAnardanAbhigrahAHsAdhuzrAvakAH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpata nagAdhUnA,nadarzanatonApyabhigrahatAvisadRzadarzanAbhigrahA: mAdhuzrAvakanivAH atrakalpyAkalpya vidhirditaaybhgvt|drshnbhaavnyaariyN caturbhaGgikA-darzanataHsAmikA nabhAvanAtA.bhAvanAtaHsAdharmikA na darzanataH, darzanatA'pi sAdharmikA bhAvanAtaca, nadarzanatA nApi bhaavnaatH| asyA AdyabhaGgadyamAhamU. (177/2) bhAvaNA cevN| vR. yathAdarzanana abhigraha udAhRta evaM bhAvanA'pyudAharnacyA, yA cavaM darzanataH sAdharmikA nabhAvanAtaH, visahazabhAvanAkAH samAnadarzanAH zrAvakA yatayaH, bhAvanAtaH sAdharmikA na darzanato visadRzadarzanasaMvAna bhAvanAkAHsAdhavaHzrAvakAnivAzcadarzanataHsAdharmikAbhAvanAtAsamAnadarzanabhAvanAkAHsAdhuzrAvakAH, nadarzanato nApibhAvanAtovisadRzadarzanabhAvanAkAHsAdhuzrAvakanilavAH, atracaturdhvapibhaGgeSukalpyAkalpya Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM vidhiHprAgivAtadevaMdarzanaviSayAapicatamracaturbhaGgikAuktAH, sampratijJAnasyacAritrAdibhiHsahavaktavyAH, tAzcAtidezanAha. mU. (177/3) nANeNa'vi nejjevaM vR. yathA darzanena saha catasacaturbhaGgikA uktAH evaM jJAnenApi saha cAritrAdIni padAnyadhikRtya tisazcaturbhaGgikAbhAvanIyAH atIvadaMsaziptamukta mataHspaSTaMviviyatte-jJAnacaraNayoriyaM caturbhaGgikA,jJAnataH sAdharmikAna caraNataH, caraNataHsAdharmikAnajJAnataH, jJAnato'pisAdharmikAcaraNatazzanajJAnato'pi nApi crnntH| tatrajJAnataH sAdharmikA na caraNataH, samAnAjJAnAH zrAvakA visadRzacaraNasamAnajJAnAyatayazra, atra zrAvakANAmarthAya kRtaMkalpatenayatInAM 1.caraNataHsAdharmikA najJAnatovisadRzajJAnAHsamAnadharanAyatayaH, atranakalpate2.jJAnataHsAdharmikAcaraNatazcasamAnajJAnacaraNAyatayaH, atrApinakalpate 3.najJAnatonApi caraNatovisadRzajJAnacaraNAyatayovisadRzajJAnAHzrAvakAnihavAzca.atrazrAvakanihnavAnAmAyakRtaMkalpate nayatInA 4.jJAnAbhigrahayAriyaM caturbhaGgikA jJAnataHsAdharmikA nAbhigrahata abhigrahataHsAdharmikAna jJAnata jJAnato'pisAdharmikA abhigrhtshc,njnyaantiinaapybhigrhtH|ttrjnyaantHsaadhrmikaanaabhigrhtHsmaanjnyaanaa visarazAbhigrahAH sAdhuzzavakAH, atra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate nasAdhUnAmar 1. abhigrahata sAdharmikA najJAnato visadRzajJAnA:samAnAbhigrahAHsAdhuzrAvakA:samAnAbhigrahAnihavAzca, atrApi zrAvakanihavAnAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM 2, jJAnataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnajJAnabhigrahAH sAdhuzrAvakAH, atra kalpyAkalpyavidhiH prathamabhaGga iva 3, na jJAnato nApyabhigrahato visahazAbhigrahAH sAdhuzrAvakA visadRzAbhigrahA nihavAzra, atra dvitIyabhazro iva kalpyAkalpyabhAvanA 4, jJAnabhAvanayoriyaM caturbhaGgikA. jJAnataHsAdharmikAnabhAvanAtaH,bhAvanAtaHsAdhamirakAnajJAnataH,jJAnato'pisAdharmikAbhAvanAtaca,najJAnato naapibhaavnaatH|ttrjnyaantHsaadhrmikaanbhaavnaatHsmaanjnyaanaavisdRshbhaavnaakaaHsaadhushraavkaaH1,bhaavnaatH sAdharmikA na jJAnato visadRzajJAnAH samAnabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH samAnabhAvanA nihavAzca 2, jJAnataH sAdharmikA bhAvanAtatha samAnajJAnabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH3, na jJAnato nApibhAvanAto visadRzabhAvanAH sAdhuzrAvakA visadRzabhAvanA nivAzca 4.atrcturdhvpibhnggekssuklpyaaklpybhaavnaapraagiv|tdevN jJAnaviSayA api tisazcaturbhaGgikA uktAH, samprati caraNena saha yaccaturbhaGgikAddhayaMtadudAhartumAha ma. (177/4) . etto caraNena vocchaami|| vR.itiUddhacaraNena saha yedvecaturbhaGgiketaddAharaNAnivalyaMtatracaraNAbhigrahayoriyaM caturbhaDigakAcaraNataH sAdharmikAnAbhigrahataH, abhigrahataHsAdharmikAna caraNataH.caraNato'pisAdharmikA abhigrahatadhAna caraNatA naapybhigrhtH| tatrAdya bhaGgadyamudAjihApurAha mU. (178 /1) jaiNA vAsAbhiggaha paDhamA biya niNhasAvaganaiNA u|| vR.caraNataHsAdharmikAnAbhigrahataityavaMrUpaHprathamobhaGgaH,samAnacaraNA viSvabhigrahA'vibhinnAbhigrahA yatayaH. atra na kalpate, abhigrahataH sAdharmikA na caraNataH ityevaMrUpo dvitIyo bhaGgaH samAnAbhigrahA nivAH zrAvakA vibhinna caraNAyatayatha, atra thAvakANAMnilavAnAMcAAyakRnaMkalpatenayatInAM2, caraNata:sAdharmikA abhigrahatacasamAnacaraNAbhigrahAyatayaH,atrunakalpate 3,nacaraNatonApyabhigrahataHvisadRzAbhigrahacaraNAH sAdhavo visadRzAbhigrahAHsAdhavo visahazAbhigrahAH zrAvakanivAzca,atrakalpyAkalpyabhAvanAdvitIyabhaGga iva4, caraNabhAvanayoriyaMcaturbhaGgikA caraNataHsAdharmikAnabhAvanAta:bhAvanAtaHsAdharmikAnacaraNataHcarataNaH Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 178 / 1 sAdharmikA bhAvanAtaca na caraNatAM nApi bhAvanAtaH asyA udAharaNAnyatidezata Aha mU. (178/2) evaM tu bhAvaNAsuvi vR. yathA caraNena sahAbhigrahe udAhRtam evaM bhAvanAsvapyudAharttavyaM, taccaivaM caraNataH sAdharmikA na bhAvanAtaH samAnacaraNavibhinnabhAvanA yatayaH 1. bhAvanAtaH sAdharmikA na caraNataH samAnabhAvanA nihnavAH zrAvakA vibhinnacaraNA yatayazva 2, caraNataH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnacaraNabhAvananA yatayaH 3, na caraNato nApi bhAvanAto 'visadRzacaraNa bhAvanAH sAdhavo visadRzabhAvanAH zrAvakA nihnavAzra 4, atra caturSvapi bhaGgakeSu kalpyAkalpyavidhiH prAgiva / tadevaM caraNaviSaye'pi dre caturbhaGgike ukte, sampratyabhigrahabhAvanayozcaturbhaGgikAMvocchaM dopahatimANitto // 217 mU. (178/3) vR. itiUrdhvadrayorantimayoH - abhigrahabhAvanAlakSaNayoH padayocaturbhaGgikAmuDhAharaNatovakSye / tatra tayoriyaM caturbhaGgikA abhigrahataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, bhAvanAtaH sAdharmikA nAbhigrahataH, bhAvanAtaH sAdharmikA abhigrahataca, nAbhigrahato nApi bhAvanAtaH / tatrAdyaM bhaGgadrayamudAjihIrSurAha mU. (179/1) jar3aNAM sAvaga niNhava paDhame bir3ae ya huMti bhaMge y| vR. abhigrahataH sAdharmikA na bhAvanAta ityevaMrUpai prathame bhaGge bhAvanAtaH sAdharmikA nAbhigrahata ityevaMrUpe dvitIye ca bhaGge yatayaH zrAvakA nihravAzca bhavanti, kevalaM prathamabhaGge samAnAbhigrahA visadRzabhAvanA veditavyAH, dvitIye bhane punaH samAnabhAvanA visadRzAbhigrahAH, abhigayAtaH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnabhAvanAbhigrahAH sAdhu zrAvakanihnavAH, nAbhigrahato nApi bhAvanAto visadRzabhAvanAbhigrahAH sAdhuzrAvakanihnavAH / atra caturSvapi bhaGgeSu zrAvakanihnavAnAmarthAya kRtaM kalpate nasAdhUnAmiti / tadevamuktA ekaviMzatirapi caturbhaGgikAH, samprati sAmAnyakevalinaM tIrthakaraM cAdhikRtya kalpyAkalpyavidhiM kathayati mU. (179/2) kevalanANe titthaMkarassa no kappai kayaM tu // vR. 'kevalajJAne' kevalajJAninaH sAmAnyasAdhoH, upalakSaNametat, tena tIrthakara pratyekabuddhavarNAnAM zeSasAdhUnAmityarthaH, tIrthakara tIrthakaragrahaNamupalakSaNaM tena pratyekabuddhasya cArthAya kRtaM jathAkramaM na kalpate. tuzabdasyAnuktArthasamuccAyakatvAt kalpate ca, iyamatrabhAvanA - tIrthakarapratyekabudvarjazeSasAdhUnAmarthAya kRtaM na kalpate, tIrthakara pratyekabuddhAnAM tvarthAya kRtaM kalpate, tathAhi tIrthakaranimittaM suraiH kRte'pi samavasaraNaM tatra sAdhUnAM dezanAzravaNArthamupavezanAdi kalpate. evaM bhaktAdyapi, evaM pratyekabuddhasyApi / patteyabuddha niNhava uvAsae kevalIvi Asajja / mU. (180 ) khaDyAie ya bhAve paDucca bhaMga u jAMejjA / / vR. pratyekabuddhAna nilavAna upAsakAna' zrAvakAna kevalinaH' tIrthakarAna apizabdAcchaMSasAdhUMzrAzritya tathA kSAyikAdInabhAvAna' kSAyikakSAyopazamikApazamikAnidarzanAni cazabdAdvicitrANajJAnAni caraNAni abhigrahAn bhAvanAzra pratItya bhaGgAn yojayet, te ca tathaiva yojitAH tatra prathamacaturbhaGgikAM pravacanaliGgaviSyAmadhikRtya vizeSataH kalpyAkalpyavidhimAha mU. (181 ) janya utar3ao bhaMgo tattha na kappaM tu saMsae bhayaNA / titthaMkarakavaliNI jahakappaM no ya sesANaM / / vR. yatra sAdharmika tRtIyo bhaGgaH pravacanataH sAdharmikA liGgatazretyevaMrUpastatra na kalpate, yataH pravacanato liGgataca sAdharmikAH pratyekabuddhatIrthakaravajAM yatayaH tatasteSAmarthAya kRtaM na kalpate. tuzabdo'nuktasamucca Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20.8 piNDaniyuktiH mUlasUtraM yArthaH, saca zrAvakamyekAdazIpratimAMpratipannasyatRtIyabhaGgabhAvinA'pyAyakRtaMkalpateitisamuccinoti, kecidAhuH ekAdazI pratimAM pratipannaH sAdhukalpa iti tasyApyarthAya kRtaM na kalpate. tadayuktaM . mUlaTIkAyAmasyArthasyAsammatatvAt, mUlaTIkAyAM hi liGgAbhigrahacaturbhaGgikAviSaye kalpyAkalpyavidhirevamaktaH. "line no abhiggahe jai sAhU na kappai nihatthaniNhave kappai'tti iha liGgayutA gRhasthA ekAdazI pratimAM pratipannAH zrAvakAevalabhyanta, tatasteSAmAyakRtaMkalpyamuktaM . sesaebhayaNa'ttizeSakebhaGgakatraye bhajanA' vikalpanA kvacit kathaJcitkalpate kvacida, bhaGgacatuSTayamapyadhikRtya sAmAnyata udAharati. ___ 'titthaMkare tyAdi, yathetyudAharaNopanyAsArthaH tIrthakarakevalino'rthAya kRtaM kalpate, iha tIrthakara utpannakevalajJAna eva prAyaH sarvatrApi bhUmaNDale payatIto bhavati. pratItasya ca tIrthakarasyArthAya kRtaM kalpate nApratItasya tataH ke valigrahaNaM yadA punazchadmasthAvasthAyAmapi tIrthakaratvena pratIto bhavati tadA tasyAmapyavasthAyAMtannimittaMkRtaMkalpate.tIrthakaragayahaNaMcapratyekabuddhanAmupalakSaNaM tenateSAmapyAyakRtaM kalpata, noyasesANaM'tizeSasAdhUnAmarthAya kRtaMnakalpata.idaMcasAmAnyatauktaM tato'mumevArthamupajIvya tRtIyavarje zeSebhaGgatraye bhajanAspaSTamupadarzyate-pravacanataH sAdharmikA na liGgataH, ekAdazapratimApratipannavarjAH zeSazrAvakAsteSAmAyakRtaMkalpate,yetucaurAdimuSitarajoharaNAdiliGgAHsAdhavasteSAmayikRtaMnakalpate, dravyaliGgApekSayAsAdharmikatvAbhAve'pibhAvatazcaraNasAdharmikatvAt, liGgataHsAdharmikAnapravacanatonihavAH te yadi loke nivatvena khyAtAstatasteSAmarthAya kRtaM kalpate. anyathA na, na pravacato na liGgattaH tIrthakarapratyekabuddhAsteSAmarthAya kRtaM kalpate, tadevaM prathamacaturbhaGgikAmadhikRtya kalpyAkalpyavidhisaktaH, etadanusAreNa ca zeSAsvapi caturbhaGgikAsu vijJeyaH, sa ca prAgeva pratyekaM drshitH| sarvatrApyayaM tAtparyArthI 'vadhAraNIyaH yadi tIrthakarAHpratyekabuddhA nivAHzrAvakAvA tarhiteSAmarthAya kRtaMkalpatesAdhUnAmarthAya kRtaM nklpte|tdevmuktHklpyaaklpyvidhiH, taduktIca AhAkammiyanAme'tyAdimUladvAragAthAyAM kassa vAvI' ti vyAkhyAtaM, sammati kiM vAvI ti vyAcikhyAsurAha...mU. (182) kiMtaM AhAkammati pucchie tsmruuvkhnntthN| saMbhavapadarisaNatthaM ca tassa asanAiyaM bhnni|| vR.kiMtadAdhAkarmatiziSyeNapRSTe'tatsvarUpakathanArtham'AdhAkarmasvarUpakathanArtha tasya' AdhAkarmaNaH sambhavapradarzanArthaM ca 'azanAdikam' azanapAnavAdimasvAdimaM gururbhaNati, iyamatra bhAvanA. azanAdisvarUpamAdhAkarma-azanAdAvevacAdhAkarmaNaHsambhavaH,tatoguruHkimAdhAkarmaitipRSTaHsannazanAdikameva vakti, tathA ca zayyambhavasUrirAdhAkarma darzayana piNDaSaNAdhyayane'zanAdikamabhidhatte, tadyathA asaNaM pAnagaM cava khAimaM sAimaM htaa| jaMjANijja sRNijjA vA. samaNaTThA pagaDaM imaM / taM bhava bhattapANaM tu. saMjayANa akppiyN| daMtiyaM paDiyAiva.nama kappar3a taarisN| mU. (183/1) sAlImAi avaMDe phalAi suMThAi sAima hoi| vR.zAlyAdikamazanam, avaTa iti vApikRpataDodyapalakSaNaM, tataH kRpavApItaDAgAdau yajjalaM tatpAnaM, tathA phalAdi' phalaM nAlikarAdi, AdizabdAccizciNikApuSpAdiparigrahastat khAdimaM, zuNThyAdika svAdima, tatra zuNThI pratItA, AdizabdAt harItakyAdiparigrahaH / tadevaM vyAkhyAtAnyazanAdIni, sampratyeteSvevAdhAkarmarUpeSu pratyeka bhaGgacatuSTayamAha mU. (183/2) tassa kaDanidriyaMmI suddhamasuddhe ya cttaari|| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-183/2 . vR.tasyatiprastAvAt sAdhorAya kRtami tyatrabuddhAvAdikarmavivakSAyAMkta pratyayaH, tatA'yamarthaH kartu prArabdhaM, tathA tasya sAdhorAya niSThita' sarvathApayAsukIkRtamiti. atraviSaye catvAri' iti catvArobhaGgA bhavanti, tatraprathamaeSa evabhaGgaH tasya kRtaM tasyaniSThitaM, dvitIyastasyakRtamanyasyaniSThitRtIyo'nyasyakRtaM tassa niSThitaM. caturtho'nyasya kRtamanyasya niSThitaM tatra prathamo vyAkhyAto dvitIyAdInAM tubhnggaanaamymrthH| pUrvatAvattasyasAdhorAyakartumArabdhaMtatodAtuHsAdhuviSayadAnapariNAmAbhAvato'nyasya AtmanaHsvaputrA. devAM'rthAya niSThAM nItaM, tathA prathamato'nyasya-putrAderAtmano vA'rthAya kartumArabdhaM tataH sAdhuviSayadAnapariNAmabhAvataH sAdhorAyaniSThAMnItaM,tathAprathamataevAnyasyanimittaMkartumArabdhamanyasyaivacanimittaMniSThAM nItama.evamazanepAnekhAdimesvAdimecapratyekaMcatvArazcatvArobhaGgAbhavanti,tatra saddhamasuddheya tiASatvAta zuddhAvazuddhau ceti draSTavyaM, tatra zuddhI-sAdhorAsevanAyogyau tau ca dvitIyacaturthabhaGgI, tathAha-kriyAyA niSThA pradhAnA.tatA yadyapiprathamataHsAdhunimittaMkriyA prArabdhAtathApiniSThAmanyanimittaM nIteti dvitIyobhaGgaHsAdhoH kalpata,caturthastubhaGgaHzuddhaeva, natatravivAdaH, azuddhau-akalpanIyo.tAcaprathamatRtIyo.tatraprathamaekAntenAzuddha eva sAdhvartha prArabdhatvAnniSTitatvAcca, tRtIye tu bhaGge yadIyapi pUrva na sAdhunimittaM pAkAdikriyA''rambhastathApi sA sAdhunimittaM niSTAM netA, niSThA ca pradhAneti na kalpate / tadevamAdhAkarmasvarUpamuktaM, sAmpratamazanAdirUpasyAdhAkarmaNaH sambhavaM pratipipAdayiSuH kathAnakaM rUpakaSaTkenAha. mU. (184) kodavarAlagagAme vasahI ramaNijna bhikkhsjjhaae| ___ khettapaDilehasaMjaya sAvayapucchujjue khnnaa|| mU. (185) jujjai gaNassa khettaM navari gurUNaM tu ntthipaaugN| sAlittikae ruMpaNa paribhAyaNa niyygehesu|| mU. (186) volitA te va anne vA, aDatAtattha goyrN| suNaMti esaNAjuttA, baalaadinnsNkhaa|| mU. (987) ee tejesimo raddho, sAlikaro ghare ghre| dinno vA se sayaM demi. dehi vA biMita vA imaM / ma. (188) thakke thakkAvaDi abhattae sAlibhattayaM jaayN| majjhayapaissamaraNa, diyrssysemyaabhjjaa| mU. (189) cAulAdagapi se dehi.saaliiaayaamkNjiyN| kimayati kayaM nAuM, vajjata'nnaM vyNtivaa|| vR.ihasaGkalAnAmagrAmaH tatrajinadattanAmAzrAvakatasya bhAryA jinamati,tatra cagrAma kodravArAlaMkAzca prAcuraNAtpadyanta ititaSAmava karaMgahI 2 bhikSArthamaTantaHsAdhavAlabhante, vasatirapirIpazupaNDakavivarjitA samabhUtalAdiguNaratiramaNIyA kalpanIyA ca prApyane, svAdhyAyo'pi tatra vasatAmavighnamabhivarddhata, kevalaM zAlyAMdanAnaprApyate iti na kecanApisUrayobhareNa ttraavtisstthnte|anydaacsngklgraamprtyaasnne bhadrilA. bhidhAne grAmakacinyUraya:samAnagmuH,taznagalagrAmakSetrapratyupakSaNAyasAdhavaHpreSyanta, mAdhavo'pitatrAgatya yathAgamaMjinadattasyapAdhaivasatimayAciSata, jinadattenApiyasAdhudarzanasamucchalitapramodabharasamubhinnaro. mAzcakacakitagAtreNatebhyovasatiHkalpanIyAupadezi,sAdhavazcatatrasthitAH, yathAgamaMbhikSApravezanenabahirbhUmI sthaNDinanirIkSaNena ca sakalamapi grAmaMpratyupekSitavantaH jinadatto'pi ca zrAvako vasatAvAgatya yathAvidhi Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 piNDaniyukti:- mUlasUtra sAdhUna vanditvA mahattaraM sAdhumapRcchat-bhagavan ! rucitamidaM yuSmabhyaM kSetraM ?, sUrayo'tra nijayamAMmanAsmAkaM prasAdamAdhAsyanti ? tataH sa jyeSThaH sAdhuvAdIt varttamAnayogena tato jJAtaM jinadattana- yathA na rucitamidametebhyaH kSetramiti, cintayatica- anye'pi sAdhavo'tra samAgacchanti paraM na kecidavatiSThante, tanna jAnAmi kimatra kAraNamiti, tataH kAraNaparijJAnAya teSAM sAdhUnAmanyattamaM kamapi sAdhumRjuM jJAtvA papraccha, saca yathAvasthitamukta vAn yathA'tra sarve'pi guNA vidyante, gacchasyApi ca yogyamidaM kSetra, kevalamAtrAcAryasya prAyogyaH zAlyodano na labhyate iti nAvasthIyate / 2 tata evaM kAraNaM parijJAya tena jinadattazrAva keNAparasmAdgramAt zIlAbIjamAnI nijagrAmakSetrabhUmiSu vApitaM, tataH sampanno bhUyAn zAliH, anyadA ca yathAvihArakramaM te vA'nye vA sAdhavaH samAyAsiSuH, zrAvakazra cintamAsa- yathaitebhyo mayA zAlyodano dAtavyo yena sUrINAmidaM yogyaM kSetramiti paribhAvya sAdhavo'mI sUrInAnayanti tatra yadi nijagRha eva dAsyAmi tato'nyeSu gRheSu kodravarAlakakUraM labhamAnAnAmeteSAmAdhAkarmmazaGkotpatsyataM tasmAtsarveSvapi svajanagRheSu zAliM praSayAmIti, tathaiva ca kRtaM, svajanAMzcoktAna yathA svayamapyamuM zAliM paktvA bhuJjata, sAdhubhyo'pica dadata, eSa cavRttAntaH sarvo'pibAlAdibhiravajagme, sAdhavadha bhikSArthamaTanto yathA''gamameSaNAsamitisamitA bAlAdInAmuktAni zRNvanti, tatra ko'pi bAlako vakti - ete te sAdhavo yeSAmarthAya gRhe zAlyodanI nirapAdi, anyo bhASate - sAdhusambandhI zAlyodano mahyaM jananyA dade, dAtrI vA kvacidevaM bhASate - dattaH parakIyaH zAlyodanaH sampratyAmItyaM kimapi dadAmi, gRhanAyako'pi kvApi brUtedattaH zAlyodanaH parakIyaH sampratyAtmIyaM kimapi dehi, bAlako'pi kvApi ko'pyanabhijJo jananIM brUte - zrama sAdhusambandhinaM zAlyo danaM dehIti, anyastvaSaharidraH saharSa bhASate - aho ! thakke thakkAvaDiyamasmAkaM sampannaM, iha yad avasare'vasarAnurUpamApatati tAt thakke thakkAvaDiyamityucyate, tataH sa evamAha-yenAbhakte bhaktAbhAve'smAkaM zAlibhakta mudapAdi / atraivArthe sa laukikaM dRSTAntamudAharati, sUragrAme yazodharAbhisvadhAnA kAcidAbhIrI tasyA yogarAjI nAmabharttA, vatsarAjo nAmadevaraH, tasya bhAryA yodhanI, anyadA camaraNaparyavasAno jIvaloko maraNaM cAniyatahetukamaniyatakAlamiti yodhanIyogarAjI samakAlaM maraNamupAgatI, tato yazodharA devaraM vatsarAjamayAcatatava bhAryA'haM bhavAmI devaro'pi ca mamApi bhAryA na vidyate iti vicintya pratipannavAn, tataH sA cintayAmAsaaho ! avasare'vasarApatitasmAkamajAyata, yasminnevAvasaMre mama patiH paJcatvamupAgamat tasminnevAvasare mama devarasyApi bhAryA mRtyumagacchata, tato'haM devareNa bhAryAtvena pratipannA, anyathA na pratipadyeta / - tathA kvApi bAlako jananImAcaSTe mAtaH ! zAlitaNDulAdakamapi sAdhubhyAM dehi, anyastvAhazAlikAJjikaM, tata evamAdIni bAlAdijanajalpitAniM zrutvA kimetAditi pRcchanti pRSTaM ca sati ye cajavastaM yathAvatkaMthitavantIyathAyuSmAkamarthAvadaMkRtamiti, yatumAyAvinaH zrAvakaMNavA tathA prajJApitAstanakathayanti kevalaM parasparaM nirIkSantaM, tata evaM nUnamidamAdhAkammaiti parijJAya tAjana sarvANyapi gRhANi parihRtyAnyaMSu bhikSArthamaTanti sma, ye ca tatra na nirvahanti sma te tatrAnirvahantaH pratyAsanne grAme bhikSArthamagacchana, evamanyatrANyAdhAkarmma sambhavati, tacca bAlAdijalpitavizeSasvagatya kathAnakAMkta sAdhubhiriva niyamato niSkalaGkasaMyamamicchunA pariharttavyaM, sUtraM tu sakalamapi sugamaM, navaraM 'rUpaNa' tti ropaNaM 'paribhAyaNa' tti gRhe paribhAjanaM 'se' iti etebhyaH 'annaM'ti anyaM graamm| tadevamukto'zanasyAdhAkarmmaNaH sambhavaH, samprati pAnasyAhamU. (190 ) loNAgaDodae evaM vANittu mahodagaM / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-100 DhakkieNa'cchate tAva, jAva sAhutti aagyaa|| vR.yathA'zanasyAdhAkarmaNa: kathAnakasUcanenasambhava ukta stathA pAnasyApyAdhAkarmaNo vaditavyaH, kathAnakamapi tathaiva, kevalamayaM vizeSaH kvacidagrAme sarve'pi kUpAH kSArodakA AsIrana, kSArodakA nAmAmalakodakA vijJayAH, na tvatyantakSArajalAH, tathA sati grAmasyApyavasthAnAnupapatteH. tatastasmina lavaNAvaTe kSetre kSetrapratyupekSaNAya sAdhavaH samAgacchan, paribhAvayanti sma ca yathA''gamaM sakalamapi kSetraM. tatastannivAsinA zrAvakeNa sAdaramuparudhyamAnA api sAdhabo nAvatiSThante, tatastanmadhyavartI ko'pi Rjuko'navasthAnakAraNaM pRSTaH sa ca yathAvasthitaM tasmai kathayAmAsa-yathA vidyante sarve'pyatra guNAH, kevalaM kSAraM jalamiti nAvatiSThante, tato gateSu teSu sAdhuSu sa madhurodakaM kUpaM khAnitavAn, taM khAnayitvA lokapravRttijanitapApabhayAdphalakAdinA sthagitamukhaMkRtvAtAvadAste yAvatte vA'nyevA sAdhavaH samAyayuH, samAgateSu ca mAdhuSu mA mama gRhe kevale AdhAkarmikazAbhUditi pratigRhaM tanmadhuramudakaM bhAjitavAna, tataH pUrvokta kathAnakaprakAreNa sAdhavo bAlAdInAmulnApAnAkAdhAkarmeti ca parijJAya taM grAma parihatavantaH, evamanyatrApyAdhAkarmapAnIyasambhavAMdraSTavyaH te'picabAlAghallApavizeSaHparikalayyakathAnakokta sAdhava iva prihreyuriti| sUtraM sugmm| samprati khAdimasvAdimayorAdhAkarmaNoH sambhavamAhamU. (191) kakkaDiya aMbagA vA dADima dakkhA ya biiypuuraaii| khAima'higaraNakaraNati saaimNtigdd'gaaiiy|| vR. 'karkaTikA' cirbhuTakA 'AmrakANi' cUtaphalAni, dADimAni drAkSAzca pratItAH, bIjapUrakAdikam, AdizabdAtkapityAdiparigrahaH, etAnAzrityakhAdimaviSaye adhikaraNakaraNaMbhavet'pApakaraNaMbhavet, etAni saadhuunaaNshaalnkaadikaaryessupryujynteititessaaNvpnaadikuryaaditibhaavH|tthaa trikaTukAdikaM suNThIpippalImaricakAdikamAzrityasvAdimeadhikaraNakaraNaMbhaveta, sAdhUnAmauSadhAdyarthamabhUmikalpanteititeSAropaNAdi kuryAditi bhaavH| samprati yaduktaM prAk tassa kaDaniTTiyammI'tyAdi, tanna kRtaniSThitazabdayorarthamAha. mU. (192) asanAINa cauNhavi aamNjsaahughpaauggN| taM niTThiyaM viyANasu udakkhaDaM tU kaDaM hoi|| vR. azanAdInAM caturNAmapi madhye yat 'Amam' apariNataM' sat sAdhugrahaNaprAyogyaM kRtaM, prAsukIkRtamityarthaH taMniSThitavijAnIta.upaskRtaMtuatrApibuddhAvAdikamavivakSayAMkta pratyayaHtato'yamarthaHupaskartumArabdhamiti bhAvaH, kRtaM bhavati jJAtavyam / etadeva vizeSato bhAvayatimU. (193) kaMDiya tiguNukkaMDA uniTTiyA negdgunnukkNddaa| niTTiyakaDo u karo AhAkamma ttugunnmaahu|| vR.ihayataNDulAHprathamataHsAdhvarthamuptAHtataHkramaNakaraTyAjAtAstataHkaNDitAH kathaMbhUtAHkaNDitAH? ityAha triguNotkaNDAH triguNaM-bIna vArAn yAvat ita-prAbalyena kaNDanaM chaTanaM yeSAM ta triguNotkaNDAH, jInavArAnakaNDitAityarthaH teniSThitAucyante,yepunarvapanAdArabhayayAvadekaguNotkaNDAdviguNotkaNDAvA kRtAvartantetakRtAH athavAmAbhUvanasAdhvarthamuptA kevalaMyekaraTayaH santaHsAdhvayaMtriguNAtkaNDakaNDitAste nipThitA pacyante, ye tvekaguNotkaNDaM dviguNotkaDaM vA kaNDitAste kRtAH, atra vRddhasampradAyaH-iha yadyekaM vAraM dvau vA vArI sAdhvartha kaNDitAstRtIyaM tu vAramAtmanimittaM kaNDitArAddhAcate sAdhUnAM kalpante, yadi punarevaM dvau vA vArau sAdhvartha kaNDitAstRtIyaM vAraM svanimittameva kaNDitA rAdhAstu AtmanimittaM te keSAzci Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukti:- mUlasUtraM dAdezanaikenAnyasmai dattAstenApyanyasmAyityatMyAvatsahasrasaGkhyesthAne gatAH, tataH paraMgatAH kalpantenAvAMk apareSAM tvAdezena na kadAcidapi yadi punarekaM dvI vA vArI sAdhunimittamAtmanimittaM vA kaNDitAstRtIyaM tu vAramAtmanimittaM rAdrAH punaH sAdhvarthaM te kalpante, yadi punarekaM dvau vA vArau sAdhunimittamAtmanimittaM vA kaNDitastRtIyaM tu vAraM sAdhvarthameva, taireva ca taNDulaiH sAdhunimittaM niSpAditaH kUraH sa niSThitakRta ucyate, niSThitairAdhAkarmataMDulaiH kRto - niSpAdito rAddha ityarthaH niSThitakRtaH, sasAdhUnAM sarvadhAna kalpate, kutaH ? ityAha 'AhAkammaM' ityAdi, AdhAkarmma pratItaM dviguNamAhustIrthakarAdayastaM niSThitakRtaM kUraM, tatraikamAdhAkarmmaniSThitataNDularUpaM dvitIyaM tu pAkakriyArUpaM, tadevamukto niSTitakRtazabdayorarthaH, samprati catuSvapyazanAdiSu kRtaniSThitatA bhAvyate tatra vapanAdArabhya yAvadvAradvayaMkaNDanaMtAvatkRtatvaM tRtIyavAraMtu kaNDanaMniSThitatvam, etaccAnantaramevoktaM pAnekUpAdikaMsAdhunimittaMkhanitaM, tanojalamAkRSTaM, tato yAvatprAsukIkriyamANaM nAdyApi sarvathA prAsukIbhavatitAvatkRtaM prAsukIbhUtaMcaniSThitaM, khAdimekarkaTikAdayaH sAdhunimittamuptAH krameNa niSpannA yAvaddAtrAdinA khaNDitAH tAni ca khaNDAni tAvannAdyApi payAsukIbhavanti tAvatkRtatvamavaseyaM. prAsukIbhUtAnicatAni niSThitAni / evaMsvAdime'pivijJeyaM / sarvatrApicadvitIyacaturthabhaGgI zuddhI, prathamatRtIya tvazuddhAviti / samprati khAdimasvAdimamAzritya matAntaraM praticikSipsurAha mU. (194 ) chAyapi vivajjanaMtI keI phalaheugAivuttassa / taM tu na jujjai jamhA phalaMpi kappaM biiyabhaMge // vR. iha 'phalahetukAde: ' phalahetoH puSpahetoranyasmAdvA hetoH sAdhvarthamuptasya vRkSasya 'kecid agItArthAzchAyAmapyAdhAkarmmikavRkSasambandhinItikRtvA 'vivarjayanti' pariharanti, tattu chAyAvivarjanaM na yujyate, yasmAtphalamapi yadarthaM sa vRkSa Aropitastata AdhAkumrmmakavRkSasambandhidvitIye bhaGge tasya kRtamanyArtha niSTitamityevaMrUpe varttamAnaM sat kalpate kimuktaM bhavati ? - sAdhvarthamArobite'pi kadalyAdI vRkSe yadA phalaM niSpadyamAnaMsAdhusattAyA apanIyAtmasattAsambandhi karotitroTayati ca tadA tadapikalpate, kiMpunazchAyA?, sA hi sarvathA na sAdhusattAsambandhinI vivakSitA, na hi sAdhucchAyAnimittaM sa vRkSa AropitastatkathaM na kalpate ? // mU. (195) parapaccaiyA chAyA na visA rukkhovva vaTTiyA kattA / 302 naicchAe u dume kappai evaM bhaNaMtassa // vR. sAchAyA 'parapratyayikA' sUryahetukA. navRkSamAtranimittA, tasminasatyapisUryAbhAve abhAvAt, tathAhichAyAnAmapArzvataH sarvatrAtapapariveSTitapratiniyatadezavarttI zyAmapudgalAtmaka AtapAbhAvaH itthaMbhUtA cachAyA sUryasyaiva anvayavyatirekA, caturvidhatvena drumasya, drumastu kevalaM tasyA nimittamAtraM, na caitAvatA sA duSyati. chAyApudgalAnAM drumapudgalebhyAM bhinnatvAta, naca 'vRkSa iva' taruriva' kartrA vRkSAropakaNa vRddhiMnItA tadviSayatathArUpasaGkalpasyaivAbhAvAt, tatAM nAdhAkapiMkI chAyA / kiM ca yadyAdhAkarmikI chAyati na tasyAmavasthAnaM kalpate tata evaM parasya bhaNatAM yadA ghanapaTalaMrAcchAditaM gaganamaNDalaM bhavati tadA tasmin drume naSTacchAye sati tasyAdhaH zItabhayAdinA'vasthAnaMkalpate itiprAptaM, nacaitadyuktaM, tasmAtsa evadruma AdhAkarmmikastatsaMspRSTAzrAdhaH katipaya pradezAH pUtiriti pratipattavyaM, na tu cchAyA''dhAkarmikrIti / punarapi pareSAM dUSaNAntaramAhamU. (196) caDhai hAi chAyA tatthikkaM pUyaMpi va na kappe / naya AhAya suvihie nivvattayaI ravicchAyaM // vR. iha chAyA tathAtathAsUryagativazAdarddhate hIyate ca tato kherastamayasamaye prAtaH samaye cAtidrAdhIyasI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.196 vivarddhamAnA chAyAsakalamapigrAmamabhivyApya vartata, atastatspRSTaM sakalamapi gayAmasambandhi vasatyAdikaM 'pUtikamiva' tRtIyodgamadoSaduSTamazanAdikamiva na kalpate, na caitadAmamopadiSTaM, tannAdhAkarmikI vRkSasya chAyA, apica-prAgevaitaduktaM sUryapratyayAsAchAyAnavRkSahetukA,nacasUryaHsuvihitAnAdhAyachAyAMnivartayati tataH kathamAdhAkarmikI? / yadi punarAdhAkarmikI bhavet, tarhi... mU. (197) aghaNaghaNacArigagaNe chAyA naTThA diyA puno hoi| kappai nirAyave nAma AyavetaM vivjjeuN|| vR.aghanA-viralAghanA meghAHcAriNaH paribhramaNazIlAyatraitthaMbhUtegagane.viralaviraleSunabhasimegheSu paribhramatsu ityarthaH, chAyA naSTApi satI divA punarapi bhavati, tato megherantarita sUrye nirAtape' AtapAbhAve tasya vRkSasyAdhastanaM pradezaM sevituM kalpate, Atapetu taM varjayituM na cAyaM viSayavibhAgaH sUtre'padizyatena ca pUrvapuruSAcIrNonApipareSAMsammataH tasmAdasadetatparokta miti|ihpuurvvRksssmbndhitvenchaayaamaadhaakrmikiimaashngky naDhacchAe umekappai' ityAdhuktam,idAnIMturavikRtatvenAdhAkarmikImAzaya kappainirAyave nAma' ityAdyuktam, atonpunruktaataa|smprtichaayaanissitaanigmnmgiitaarthdhaarmikaannaaNpressaaNkicidaashvaasnNc vivakSurAha. mU. (198) tamhA na esa doso saMbhavaI kmmlkkhnnvihuunno| taMipayaha aighiNillA vajjemANA adosillaa|| vR. yasmAtphalamapi dvitIye bhane kalpate tathA ravihetukA chAyA ityAdi coktaM tasmAdAdhAkarmikI chAyetiyo doSa ucyate sa eSa doSo na sambhavati, kRtaH? ityAha-'karmalakSaNavihIna' iti, atra hetIprathamA, kammaiticaAdhAkamrmeti draSTavyaM tato'yamarthaH yata AdhAkarmalakSaNavihInaeSa doSaH nahitarivachAyApi kAvRddhiMnItAityAdi, tasmAnnaiSadoSaHsambhavati,athavA tAmapi odhAkarmikavRkSacchAyAM huH nizcittam 'atighRNAvantaH' atizayena dayAlavo vivarjayantaH pre'dossvntH| tadevamukta mAnuSaGgika, taduktau ca 'AhAkammiyanAma' ityAdimUladvAragAthAyAM kiMvAvi?' iti vyAkhyAtaM.samprati parapakkho yasapakkho' iti dvAradvayaM vyAkhyAnayana prasaGgato niSThitakRtayoH svarUpaM tAbhyAmutpannaM bhaGgacatuSTayaM cAha.. . mU. (199) parapakkho ugihitthA samaNo samaNIu hoi u spkkho| ___ phAsukaDaraddhaM vA nidriyamiyaraM kaDaM savvaM // mU. (200) tassa kaDaniTThiyamI annassa kaDami niTTie tss| ___caubhaMgA ittha bhave caraNadurga hoi kappaM tu|| vR. iha parapakSaH gRhasthAH' zrAvakAdayaH, taSAmarthAya kRtaM sAdhUnAmAdhAkarmanabhavati, svapakSaH zramaNAH' sAdhavaH samAuttizramAyAtinyaH teSAmayikRtaMsAdhUnAmAdhAkarmaditavya tathAprAsukaMkRtaMkaraTyAdikaM sacaMtanaM sat sAdhvarthaM nizcetanAkRtaM yacca svayamacatanamapi taNDulAdikaM kUratvena niSpAditaM tanniSThitamityucyate, itaratpunareSaguNadviguNakaNDitataNDulAdikaM sarvaM kRtamiti / atra ca kRtaniSThitaviSaye tasya sAdhArAya kRta niSTita ca tathA anyasyApyAya kRte tasya sAdhArarthAya niSThite bhaktAdau caturbhaGgikA bhavati, tatraprathamatRtIyabhaGgausAkSAddarzitI dritIyacaturthI tugamyau,tau caivaM-tasyakRtamanyasyaniSThitamanyasya kRtamanyasyaniSThitaM tatropAttayordvayorbhaGgayoH caramau-anuktau pAzcAtyau draubhaGgau, (dvitIya) caturthAvityarthaH, prathamasya hi dvitIyaH pAzcAtyastRtIyasya tu caturthaH, tata upAttapayathamatRtIyabhaGgApekSayA caramau dvitIyacaturthoM Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 piNDaniyuktiH mUlasUtraM labhyeta, tasmiMzaramaddhika bhavatikalpyamazanAdi, etacca yadyapiprAgevoktaM tathApi visaumaraNazIlAnAsmaraNAya bhUyo'pyukta miti na kshciddossH| uktaM parapakSasvapakSarUpaM dvAradvayaM, samprati cauro' itimU. (201) cauro aikkamavaikkamA yaaDyAra taha anaayaaro| niddarisaNaM cauNhavi AhAkamme nimaMtaNayA || 1. AdhAkarmaNi viSaye kenApyabhinavena zrAddhena nimantraNe kRte catvAro doSAH sambhavanti, tadyathAatikramovyatikramo'tIcAro'nAcArazca, etacatvAro'pisvayamevasUtrakRtAvyAkhyAsyante. eteSAMcacaturNAmapi nidarzana' dRSTAnto bhAvanIyaH, tamapi ca vkssyti| tatra prathamata AdhAkarmanimantraNaM bhAvayani- . mU. (202) sAlIghayagulagorasa navesu vallIphalesu jaaesuN| dAne ahigamasaDDhe AhAyakae nimNtei|| vR. 'zAliSu' zAlyodaneSu tathA ghRtagaDagoraseSu sAdhUnAdhAya SaTakAyopamaInana niSpAditeSu naveSu ca vallIphaleSu jAtaSu sAdhunimittamacittIkRteSu dAne' dAnaviSaye ko'pyabhinavazrAddhaM: avyutpannazrAvako nimantrayate, yathA bhagavan ! pratigRhNIta yUyamasmadgRhe shaalyodnaadikmiti| tatazcamU. (203) AhAkammaggahaNe aikamAIsuvaTTae cusu| neurahArigahatthI cutigdugegclnnenN|| vR. AdhAkarmagrahaNe atikramAdiSu catuSu doSeSu vartate, saca yathAyathA uttarasminnuttarasmin doSe vartate tathA tathA tadoSajanitAtpApAdAtmAnaM mahatA kapTena cyAvartayitumIzaH, atra dRSTAntamAha-'neure'tyAdi iha nUpurapaNDitAyAHkathAnakamatiprasiddhatvAbRhattvAccanalikhyate, kintudharmopadezamAlAvivaraNAdevaragantavyaM, tatranUpuraM-maJjIraMtasyahAro-haraNaMzvazurakRtaM tenayAprasiddhAsAnUpurahArikA, AgamecAnyatra nUpurapaNDiteti prasiddhA,tasyAHkathAnakeyohastIrAjapatnIsaJcArayana prasiddhaMsanUpurahArikAhastIsayathA cautigadagaega. calaNeNati pazcAnupUrvyA yojanA, ekena dvAbhyAM tribhizcaturbhizcaraNairAkAzasthairmahatA mahattareNa kaSTanAtmAnaM vyAvartayitumIzaH tathA'dhAkarmagrAhyapi, iyamAtra bhAvanA-nUpurahArikAkathAnake g2ajJA hastI svapatnI miNDAbhyAMsahachinnaTasamAropitaH,tato'piunachinnaTaGkaparvatAgrabhAgevyavasthApyAgretanamekaMkaMciccaraNamAkAzekAritaH, sacatathAkAritaHsan stokenaiva klezenataMcaraNavyAvartya tatradaparvataAtmAnaMsthApayituM zaknoti.evaMcasAdhurapikazcidajatakramAkhyaMdoSaprAptaHsanastokenavazubhAdhyavasAyenataMdoSavizodhyAtmAnaM saMyama sthApayitumIzaH, yathA casahastI caraNAdvayamagretanamAkAzasthaMkza na vyAvarttayituM zaknoti. evaMca sAdhurapivyatikramAkhyaM doSaM viziSTazubhenAdhyavasAyenavizodhayituSTei, yathAcasahastIcaraNatrayamAkAzasthamaMkana kenApi pAzcAnyena caraNana sthitA gurutareNa kaSTana byAvattapitaM kSamaH, tathA sAdhurapyatIcAradoSa viziSTataraNa zubhanAdhyavasAyana vizodhiyituM prabhuH. yathA ca sa hastI caraNacatuSTayamAkAzasthitaM sarvathA na vyAvartayitumIzaH, kintu niyamatA bhUmI nipatya vinAzamAvizati, evaM sAdhurapyanAcAra vartamAno niyamataH saMyamAtmAnaM vinaashyti|iti dRSTAnte caraNacatuSTayaM hastinAnotpaTitaM, kintu dAntike yojanAnurodhAta sambhAvanAmaGgIkRtya prtipaaditm| sampratyatikramAdInAM svarUpamAhamU. (204) AhAkambhanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi| payabheyAivaikkama gahie taieyaro gilie|| vR. AdhAkamanimantraNe sati eva AdhAkarma pratizrRNvati' abhyupagacchati atikramo bhavati. saca Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-204 305 pAtrodgrahaNAdArabhyatAvatayAvannAdyApyupayogakaraNAnantaraMgrahaNAyapracalati, padabhedAdau'capadasya-caraNasya bhedaH-utpATanaM tadAdA, AdizabdAdgamane gRhapravezane karoTikotpATane grahaNAya pAtraprasAraNe vyatikramo doSaH, gRhIta tvAdhAkarmaNi tRtIyo'tIcAralakSaNo doSaH, saca tAvadyAvadvasatAvAgatya gurusamakSamAlocya svAdhyAyaM kRtvA gale tadAdhAkarma nAdyApi prakSipati, gilite tvAdhAkarmaNi itaraH' catuthoM dossHanaacaarlkssnnH| tadevaM cauro' iti vyAkhyAtaM. samprati gahaNe ya ANAI iti vyAkhyAnayannAhamU. (205) AnaDaNo yadosA gahaNe jaMbhaNiyamaha ime te u| __ ANAbhaMga'navatthA micchatta virAdhanA cev|| vR. yadukatam 'AdhAkammiyanAme'tyAdimUladvAragAthAyAmAdhAkarmagrahaNe AjJAdayaH' AjJAbhaGgAdayo doSAH te ime, tadyathA-AjJAbhaGgo'navasthA mithyAtvaM virAdhanA c|| tatra prathamata AjJAbhaGgadoghaM bhAvayati. mU. (206) ANaM savvajiNANaM giNhato taM aikkamai luddho| ANaM ca aikamaMto kassAesA kuNai sesN?|| vR. tad AdhAkarmikamazanAdikaMlubdhaHsangRhNAnaHsarveSAmapijinAnAmAjJAmatikrAmiti, jinAhi sarve'pyetadeva bruvanti sma-yaduta mA gRhNIta mumukSavo ! bhikSava AdhAkarmeikAM bhikSAmiti tatastadAdadAno jinAjJAmatikrAmiti,tAMcAtikrAmankasayanAma!AdezAd-AjJAyAH zeSa kezazmanuludhanabhUzayanamalinavAsodhAraNapratyupekSaNAdyanuSThAnaMkaroti?,nakasyApItibhAvaH, sarvasyApisarvajJA''jJAbhaGgakAriNo'nuSThAnasya naSphalyAt // anavasthAdoSaM bhAvayatim. (207) ekkeNa kayamakajaM karei tappaccayA puno anno| sAyAbahulaparaMpara voccheo sNjmtvaannN|| vR. iha prAyaH sarve'pi prANinaH karmagurutayA dRSTamAtrasukhabhilASiNo na dIrghasukhadarzinaH tata ekenApi sAdhunA yadA''dhAkarmaparibhogAdilakSaNamakAryamAsevyate tadA tatpratyayAt tenApi sAdhunA - tattvaM viduSA'pi sevitamAdhAkarma tato vayamapi kiM na seviSyAmahe ? ityevaM tamAlambanIkRtyAnyo'pyAsevate tamapyAlambyAnyaH sevate, ityevaM sAtabahulAnAM prANinAM paramparayA sarvathA vyavacchedaH prApnoti saMyamatapasA, tadyavacchede ca tIrthavyavacchedo, yazca bhagavatIrthavilopakArI sa mahA''zAtanAbhAgityanavasthAdoSabhayAna kadAcanApyAdhAkarma sevanIyaM / mithyAtvadoSaM bhAvayati. mU. (208) jo jahavAyaM na kuNai micchaTTiI tao hu ko anno?| baDei yamicchattaM parassa saMkaM jnemaato|| vR.ihayada dazakAlasaMhananAnurUpaM yathAzakti yathAvadanuSThAnaM tatsamyaktvaM, yata ukta mAcArasUtre "jaM mANaMtipAsahAtaMsammaMtipAsahA,jaM sammatipAsahAtammANatipAsahA" iti,tatA yodazakAlasaMhananAnurUpaM zaktyanigRhanana yathAgama'bhihita tathA na karoti tataH sakAzAtko'nyA mithyAdRSTiH? navakazcita. kintu saevamithyAdRSTInAMdhuriyujyate, mahAmithyASTitvAta,kathaMtasyamithyAdRSTitA? ityataAha-'vaDhei' ityAdi. cazabdA hetA yasmAtsa yathAvAsamakurvan paraMgya zaGkAmutpAdayati, tathA utathAhi-yadi yatpravacana'bhidhIyata tattattvaMtarhi kimayaMtattvaMjAnAno'pitathAnakaroti?,tasmAdvitathametatpravacanokatamiti,evaM caparasyazaGkA janayan mithyAtvaM santAnena vardhayati, tathA ca pravacanasya vyavacchedaH, zeSAstu mithyAdRSTayo naivaM pravacanasya mAlinyamApAdya paramparayA vyavacchedamAdhAtamIzAH, tataH zeSamithyAdRSTayapekSayA'sau yathAvAdamakurvana 261200 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 piNDaniyuktiH mUlasUtraM mhaamithyaadRssttiriti|| anyaccamU.(209) vaDDeI tappasaMga gehI a parassa appaNI cv| sajiyapi bhinnadADho namuyai nilNghsopcchaa| vR. sAdhurAdhAkarma gRhNAnaH parasya ekkeNa kayamakajja' ityAdirUpayA pUrvokta nItyA tatprasaGgam' AdhAkarmagrahaNaprasaGgavarddhayati Atmano'pi.tathAhi-sakRdapicedAdhAkarmagRhNAtatarhitadgatamanojarasA. svAdalAkampaTyato bhUyo'pi tadgrahaNa pravartate, tata evamekadA'pyAdhAkarma gRhmAna parasyAtmanatha tatprasaGgaM varddhayati.tatprasaGgavRddhocakAlenagacchatAparasyAtmanazcandriH atyantamAsaktiHupajAyate,tatA viziSTaviziSTataramanojJarasAsvAdananabhinnadaMSTrAko niddhanvasaH' AgatasarvathAnayAvAsanAko bhUtvA pazcAtsvayaM paro vA 'sajIvamapi' sacetanamapi cUtaphalAdikaM na muJcati, tadamocane ca dUra dUrataramayasappannapagatasarvadhAjinavacanapariNAmo mithyAtvamapi gacchattIti / samprati virAdhanAdoSaM bhAvavati. mU. (210) khaddha niddhe yaruyA sutta hAnI tigicchaNaM kaayaa| paDiyaragANavi hAnI kuNai kilesaM kilissNto|| vR. AdhAkarmA prAyaH prAghUrNakasyaiva gauraveNa kriyata. tatastatravAdu snigdhaM ca bhavati, tasmiMzca khaddhe pracure snigdhe bahusnehabhakSite rujA' rogojvaravisRcikAdirUpaH prAdurbhavati, iyamAtmavirAdhanA, tatorujApaDitasya sUtre sUtrAgrahaNamupalakSaNaMarthasyacahAniH, tathAdicikitsAMnakArayatitarhicirakAlasaMyamaparipAlanabhraMzaH atha kArayati tarhi cikitsane kriyamANaM kAyAH taMjaskAyAdayo vinAzamAvizanti. tathA casatisaMyamavirAdhanA, tathA 'praticArakANAmapi paripAlakAnAmApisAdhUnAMtadvaiyAvRtyavyApRtatayAsUtrArthahAniH, SaTkAyopamaIkAraNAnumodanAbhyAMcasaMyamasyApihAniH, tathApraticArakAstaduktaM yAvannaprapArayanti tAvatsaH 'klizyamAnaH' pIDAM soDhumazaknuvan bhetyaH kupyati, kupyaMzca teSAmapi manasi klezamutpAdayati, athavA klizyamAno dIrghakAlaM klezamanubhavan praticArakANamapi jAgaraNataH kalezaM rogamutpAdayati, ttstessaampicikitsaavidhaussttkaayviraadhnaa|tdevNvyaakhyaataasklaa'pi AhAkammiyanAma ityAdikA mUladvAragAthA, sampratyAdhAkarmaNa evAkalpyavidhi vibhaNiSaH sambandhamAhamU. (211) jaha kammaM tu akappaM tacchikkaM vA'vi bhAyaNaThiyaM vA / pariharaNaM tassevayagahiyamadosaMca tahabhaNaDa|| vR. yathA 'karma' AdhAkarma akalpyama. abhojyaM. yathA ca tenAdhAkarmaNA spRSTakalpyaM yathA ca 'bhAjanasthitaM yasminabhAjanatadAdhAkarmaprakSimatasminnAdhAkamrmaparityAgAnantaramakRtakalpyatrayaprakSAlana yatakSiA zuddhamazanAditadapi yathAnakalpyaM yathA ca tamyAdhAkarmaNaH parihArA vidhyavidhirUpA yathA na gRhAta sadabhakta madoSa bhavatitathA gururbhnnti| ananayarthavAgamapiNDavizuddhirabhANitathavAhamapibhaNAmItyAvaditaM draSTavyam, anayA ca gAthayA pazca dvArANi prtipaadyaanyuktaani||smprti tAnyava savizeSa pratipAdyatvanAhamU. (292) abbhojne gamanAiyapucchA dabakuladezabhAve y| eva jayaMta chalaNA diTuMtA tatthime donni|| vR. yathA sAdhUnAmAdhAkarma tatspRSTaM kalpatrayAprakSAlitabhAjanasthaM vA abhojyaM tathA bhaNanIya, tathA avidhiparihAre gamanAdikAHkAyaklezAdilakSaNAdoSAvaktavyAH, tathAvidhiparihArekarttavyeyathAdravyakuladezabhAva pRcchA kartavyA cazabdAghathA ca na karttavyA tAtha vaktavyam, evaM yatamAneprAyazchalanAyA asambhavo. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-212 yadi punarevamapi yatamAne 'chalanA' azuddhabhaktAdigrahaNarUpA bhaveta tatastatra dRSTAntAvimA vaktavyoM / iha 'abhojya' ityanenapUrvagAthAyAdAratrayaMparAmaeM gamanAiyaecchAdavvakulaMdazabhAveya' ityanenatupariharaNasya vizeSo vaktavya uktaH, uttarAddhena tu 'gahiyamadosa' cetyasya vishessH| mU. (213) jahavataM tu abhoja bhattaMjaiviya susakkayaM aasi| evamasaMjamavamaNe anesaNijnaM abhoja tu|| vR. iha yadyapi vamanakAlAdAra 'bhaktam' odanAdikaM susaMskRtaM' zobhanadravyasamparkakRtopaskAramAsIttathApitathAtadvAntamabhojyam.evamasaMyamavamanekatesAghorapyaneSaNIyamabhojyameva, 'taH evakArArthaH. iyamatrabhAvanA-saMyamapratipattau hipUrvamasaMyamAvAntaH asaMyamarUpaMcAdhAkarmA,SaTkAyopananatasyaniSpannatvAtapa, na ca vAntamabhyavaharttamucitaM vivekinAma. ataH saadhornessnniiymbhojymiti| ma. (214) majjArakhaDayamaMsA maMsAsisthi kuNimaM sunnyvNt| vannAi annauppAiyapi kiM taM bhave bhAjaM ? / / mU. (215) kaI bhaNaMti pahie uThANe maMsapesi bosiraNaM / saMbhAriya parivesaNa vArei suo kare dhettuN|| vR.vakrapuraMnAmapuraM,tatravasatyugratejAHpadAtiH,tasyabhArukmiNI, anyadA caugratejasojyeSThabhrAtA sodAsAbhidhAnaH pratyAsannapurAta prAghUrNakaH samAyayau, ugratejasA ca bhojanAya kvApi mAMsaM kRtvA rukmiNyai samarpayAmAse,tasyAzcarukmiNyAgRhavyApAravyApRtAyAstanmAMsaMmArjAro'vabhakSat, itazcasodAsogratejaso. bhojanArthamAgamanavelA,tataHsAvyAkulIbabhUva, atrAntarecakkApi kasyApimRtasya kArpaTikasya zunAmAMsaM bhakSayitvA tadgRhaprAGgaNapradeze tasyAH sAkSAtpazyantyAH purataH kathamapi vAtasaMkSobhAdivazAvamitaM, tataH sA'cintayat-yadi nAma kuto'pi vipaNeranyamAMsaMkrItvAsamAneSyAmitarhi mahatsUraM lagiSyati, prAptA ca samIpaM ptijyesstthyobhojnvelaa, tasmAdetadeva mAMsaM jalena samyak prakSAlya vesavAreNopaskaromi, tathaiva ca kRtaM,samAgatausodAsogratejaso upaviSTIcabhojanArtha,pariveSitaMtayostanmAMsaM,tatogandhavizeSaNogratajasA vijajJeyathAvAntametaditi, tatastenasAkSapanirbhaya'bhUyo'nyamAMsaMpAcitadbhaktaM / prathamagAthAkSarayojanA tvava-bhAjariNa khAditaM bhakSitaM mAMsaM yasyAH sA mArivAditamAsA mAMsAzina ugratejasaH strI mahelA anyanmAMsamaprApnuvatIzvavAntaMkuNapaM-mAsaMgRhItavatI.taccavesavAropaskAreNavarNAdibhiranyadivotpAditamapi kiM bhavati bhAjyaM ?, naiva bhaktIti bhAvaH evamAdhAkApi sNyminaambhojyN| kecitpunaratravakathAnakaevamAhuH,tasyArukmiNyAgRhako'pyatIsAraNapIDitoduSprabhanAmAkAppaTikaHkizcidviviktaM sthAnaMyAcinavAna.saMcAtIsAraNamAMsakhaNDAnivyutsRjati.tataHsAdAsaMghAghUrNakasamAgana satibhatrAMcasamAnAMtamAsamAAraNacatasminabhakSitarukmirNApratyAsannAsamAgatAbhAjanavalatibhayabhItA anyanmAMsamaprApnuvatI tAnyavAtAsArakhyutsRSTAni mAMsakhaNDAnigRhItvA jalana prakSAlya vesAvAraNa cApaskRtyabhojanAyopaviSTayoHpatijyeSThayA: pariveSitavatI athacasAtAnimAMsakhaNDAnigRhNantImRtasapatnIputraNAMgratajasA jAtena guNamitraNa dadRza. na ca tadAnA tena kimapi bhayAdraktuM zaktaM , nato bhojanakAla to dvAvapi pitRpitRnyo tena kare gRhItvA nivAritA, yathA kArpaTikAtIsArasatkAnyamUni mAMsakhaNDAni tanmA yUyaM vibhakSata, tata ugratejasA sA dUraM nirbhasayAmAse, tattyaje ca tnmaaNs| dvitIyagAthAkSarayojanA tvevaM. kecidabhaNanti pathike' pathikasya uTThANe' atIsArotthAna mAMsapezIvyutsarjana, tatastanmAMsapezIrAdAya Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 piNDaniyuktiH mUlasUtraM tAsAM sambhRtya' vesavAraNopaskRtya pariveSaNe kRta sutaH karaNa gRhItvA to pitRpitRvyA bhAjanAya vArayati sma, tato yathA purISamAMsamabhojyaM vivekinAmevamAdhAkApi saadhuunaamiti| kiMcamU. (216) avilAkarahIkhIraM lhasaNa palaMDU surA ya gomNsN| veyasamaedi amayaM kiMci abhojnaM apijja c|| vR.avilA' UraNI karabhI' uSTI tayoH kSIraM, tathA lazunaM palANDusurAgomAMsaMca vede yathAyogaMzeSeSa ca'samayeSu'nirddharmapraNIteSu amatama' asammataM.bhojanepAneca,tathA jinazAsane'pikiJcidAdhAkarmeikAdirUpamabhojyamapeyaMcaveditavyaM, iyamanabhAvanA-pUrvamihasaMyamapratipattAvasaMyamavamanenAdhAkApisAdhubhirvAntaM, purISamivotsRSTaM vA.nacavAntaMpuruSa vA bhAkta macitavivekinAmiti yuktivazAdabhojyamuktamAdhAkarma, athavAmAbhUtyuktiH ,kevalaMvacanaprAmANyAdabhojyamavayayaM tathAcamithyAdRSTayo'pivedeSuyathAyogamanyeSvapi samayeSu gomAMsAdikaM karabhIkSIsadikaM cAbhidhIyamAnaM vacanaprAmANyAbhyupagamatastatheti pratipadyante. tadyadi mithyAdRSTayaH svasamayaprAmANyAbhyupagamatastatheti pratipannAH tataH sAdhubhirbhagavati sarvajJe pratyayadADharcamavalambamAnairvizeSato bhagavatpraNIte vacasyabhidhIyamAnamAdhAkAdikamabhAjyamapeyaM ca tatheti prtipttvym| mU. (217) vannAijuyAvi balI sapalalaphalaseharA asuintthaa| asuissa vippuseNavijaha chikkAo abhojjaao| vR. yathA varNAdiyuto'pi 'baliH' upahAraH 'sapalalaphalazekharaH' iha palalaM-tilakSoda ucyate phalaMnAlikerAdi tatsahitaH zekharaH zikhA yasya sa tathA, AstAmanevaMvidha ityapizabdArthaH, etenAsya prAdhAnyamuktaM,saevaMvidho'piyadAazucaunyasta:-purISasyoparisthApitaHsanazuceH vipuSA'pi'lavenApi, AstAM stabakAdinetyapizabdArthaH, spRSTo bhavati tadA abhojyo bhavati, evaM nirdoSatayA bhojyo'pyAhAra AdhAkarmavayavasaMspRSTatayA sAdhUnAmabhojyo veditavyaH / bhojanasthitasyAkalpyatAM bhAvayatima. (218) emeva unjhiyaMimavi AhAkammami akayae kappe / hoi abhoja bhANejattha va suddhe'vitaM paDiyaM / / vR.yathAAdhAkAvayavenasaMspRSTamabhojyamevaMyasminabhAjanetadAdhAkarmagRhItatasminnAdhAkammaNyujhite'pi akRtekalpe vakSyamANaprakAreNa kalpanayeNAprakSAliteyadvAtatrabhAjanepUrvazuddhe'pibhakte gRhIta AdhAkarmasautokamAtraMpatitaMtasminabhAjanepUrvagRhItezuddhe AdhAkarmaNicasarvAtmanAtyakte pazcAdakRtakalpe vakSyamANaprakAraNAkRtakalpatrayeyadabhUyaHzuddhamapiprakSipyatetadabhojyamavaseyaM nakhulaloka'piyasmina bhAjanapurISaMnyapatattasminnazuciparityAgAnantaramaprakSAlitayadvAyasminabhAjanabhaktAdinApUrNe'pitadapari puruSaMnipatitaM bhavatatasminapUrvaparigRhAtabhaktAdipuruSaparityAgAnantaramaprakSAlitabhyaHprakSaptimazanAdika bhAjyaM bhavati. puruSasthAnIyaM ca saMyaminAmAdhAkarma, tatastasmina sAMtmanA parityakta 'pi pazAdadatta kalpatraya bhAjana yatprakSipyata tdbhojymvseym|| samprati pariharaNaM pratipipAdayiSuridamAhamU. (219) vaMtuccAvasaricchaM kammaM soumavi koviobhiio| parihagi sAvi ya nuhA vihiavihae ya prihrnnaa|| vR.vAntasadRzamuccArasadRzaMcaAdhAkarmayatInpratipratipAdyamAnaM zrutvA apiH' sambhAvanesambhAvyate etanniyamataH 'kovidaH' saMsAravimukhapaz2atayA paNDitaH ata eva 'bhItaH' AdhAkarmaparibhogataH saMsAro bhavatItyAdhAkarmaNastrastassatasasadAdhAkarma pariharati' nagRhNAti.pariharaNaMcadvidhA-vidhinA'vidhinA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-215 ca, sUtre ca pariharaNazabdasya strItvena nirdezaH prAkRtatvAta, prAkRte hi liGgaM vybhicaari| mU. (220) sAlIoanahatthaM dardu bhaNaI akovio deti| kattocautti sAlI vaNi jANai pucchataM gtuN|| ma. (221) gaMtUNa AvaNaM so vANiyagaMpucchae kao sAlI ? / __ paccaMte magahAe gobbaramAmo tahiM vyi|| mU. (222) kammAsaMkAe~ pahaMmottuM kaMTAhisAvayA adisi / chAyaMpi (vi) vajjayaMto Dajjhai uNheNa mucchaaii|| vR.zAligrAme grAme grAmaNInAmagA vaNika, tasyabhAryA'pi grAmINaH, anyadA ca vaNiji vipaNiM gate bhikSArthamaTannakovidaH ko'pi sAdhustadgRhaM praviveza, AnItazca tadbhAryayA grAmaNyA zAlyAdenaH, sAdhunA cAdhAkarmadoSAzaGkApanodAya sApapracche. yathAzrAvike! kRtastyaeSa zAliH? iti.sA pratyuvAca nAhaM jAne vaNikajAnAti tatAvaNijaM vipaNA gatvApRcchati.tata evamuktaHsansasAdhustaM zAlyAdanamapahAya vaNijaM vipaNA gatvA pRSTavAna, vaNijA'pyuktaM -magadhajanapadapratyantavarttino gArbaragrAmAdAgataHzAlireSa iti, tataH satatragantuMprAvarttata,tatrApisAdhunimittaM kenApizrAvakenAyaMpanthAHkRtobhaviSyatItyAdhAkarmazaGkayApanthAnaM vimucyAtpathena vrajati, utpathena ca vrajannahikaNTakazvApadAdibhirabhidrUyate, nApikAJcana dizaM jAnAti, tathA AdhAkarmazraGkayA vRkSacchAyAmapi pariharan mUni sUryakaranikaraprapAtena tapyamAno mUmigamata, klezaMca mahAnautaM praapeti| mU. (223) iya avihIpariharaNA nANAINaM na hoi aabhaagii| ___davvakuladesabhAve vihipariharaNAimA ttth|| vR. 'iti evamuktena prakAreNAvidhinA pariharaNAta jJAnAdInAmAbhAgI na bhavati, tasmAdvidhinA pariharaNaM karttavyaM, tacca vidhipariharamaNa 'idaM vakSyamANaM dravyakuladezabhAvAnAzritya tatra' AdhAkarmaNi viSaye drssttvym| tatraprathamato dravyAdInyeva gAthAdvayenAhamU. (224) oyaNasamiimasattugakumbhAsAI u hoti dvvaaii| bahujanamappajaNa vA kulaM tu deso surttttaaii|| mU. (225) Ayara'nAyara bhAve sayaMva anneNa vA'vi daavnnyaa| pAsiM tu payANaM caupayatipayA va bhayaNA u|| vR. 'odanaH' zAlyAdikara: 'samitimAH' mANDAdikAH sakta kaH kulmASAzca pratItAH, AdizabdA. nmugAdiparigrahaH amanibhavantidravyANi.kulapralpajanaMbahujanaMvA, dazaH sArASTrAdikaH bhAva AdarA'nAdaro vA. etAvavasvarUpAcyAkhyAnati-svayaMvA'nyenavA-karmakarAdinAyadadApanaMtI yathAsaGgyamAdarAnADharI. etaSAMcapadAnAM bhajanA vikalpanAcatuSpadA tripadAvAsyAta, vimuktaM bhavati?-kadAcicyattvAryapipadAni sambhavantikadAcita trIzi.tatrayadA catvAryapidravyAdIniprApyante tadAcatuSpadA,yadAtunAdaronApyanAdaraH kvnmdhysthvRttinaanaabhaavgyaabhaavaatripdti| sampratiyAdRzeSudravyAdiSumatsupRcchAkarttavyAyAzaMSu (ca) na kartavyA tAnyAhama. (226) anuciyadesaM davvaM kulamappaM Ayaroya to pucchA / bahuevi natthi pucchA sadesadavie abhaavevi|| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtra vR. yadA anucitadaza vivakSitaMdazAsambhavidravyaM labhyate tadapi ca prabhUtam etacca 'Ayaro ya' ityatra cazabdAllabhyate. etenadravyadezAvuktau kulamapica alpam alpajanama. anenakulamuktaM,AdarathaprabhUtaH. etenabhAva uktaH, tato bhavatipRcchA, AdhAkarmasambhavAt, 'bahuke'pi casvadezadrAvye' prabhUte'pi ca taddezasambhavini labhyamAne dravye yathA mAlavake maNDakAdau nAsti pRcchA, yatra hi deze yaddavyamutpadyate tatra tatprAyaH prAcaryeNa janabhujyata iti nAsti tatra bahake'pi labhyamAne pRcchA, AdhAkammAsambhavAt. paraM tatrApi kulaM * mahadapekSaNIyam, anyathA'lpajane bhavedAdhAkarmeti zaGkAna nivartate, tathA 'abhAve'pi' anAdara'pi nAsti pRcchA, yo hyAdhAkarma kRtvA dadyAta sa prAya Adaramapi kuryAta, tata AdarAkaraNena jJAyate yathA nAsti ttraadhaakrmetincchaa|| tadevaM yadApRcchAkarttavyAyadAcanakarttavyA tatpratipAditaM. sampratipRcchAyAM yadA tad grAhyaM bhavati yadA canatadetatpratipAdayatimU. (227) tunjhaTTAe kayamiNamanno'nnamevekarakhae ysvilkvN| varjati gADharuTThA kA bhetattitti vA ginnhe|| vR.ihayAdAtrI RjvIbhavati sApRSTAsatIyathAvatkathayati, yathAbhagavan! tavAya kRtamidamazanAdikamiti. yattubhavati mAyAvikuTumbaM tanmukhenaivamAcaSTegRhAthametatkRtaM na tavAyiti. paraM jJAtA vayamiti savilakSaM sarvANyapimAnupANiparasparamavakSante,kapolodabhedamAtraMcahasanti.tatoyadAtavArthAyedaMkRtamitijalpatiyadvA 'savilakSaM salajjamanyo'nyamavekSantecazabdAtahasantivAtadAsAdhavastaddeyabhAdhAkammetiparijJAyavarjayanti, yadA tukasyAyidaMkRtamiti pRSTAsatI gADhaMsatyavRttyAruSTAbhavati. yathA kAbha'bhaTTAraka! tavataptiH? iti tadA naivAdhAkambheti niHzakaMgRhNAti / / samprati gahiyamadosa' cetyavayavavyAcikhyAsuH paraM praznayatimU. (228) gUDhAyArA na kareMti AyaraM pucchiyAvina kheNti| __ thovaMti vano puTThA taM ca asuddhaM kahaM tattha ? | vR. iha ye zrAvakAH zrAvikAzcAtIvabhakti paravazagAgUDhAcArAzrate nAdaramatizayena kurvanti, mA bhUnna grahISyatIti, nApi pRSTAH santo yathAvatkathayanti, yathA navArthAyedaM kRtamiti, athavA stokamitikRtvA te sAdhunA napRSTAH, atha ca taddeyaM vastu azuddham' AdhAkarmadoSaduSTama. ataH kathaM tatra sAdhoHzuddhirbhaviSyati? mU. (229) AhAkammapariNao phAsuyabhoIvi baMdhao hoi| suddhaM gavesamANo AhAkammevi so suddho|| vR.ihaprAsukagrahaNanaeSaNIyamucyatasAmathyAta.tathAhi sAdhUnAmayaMkalpaH- glAnAdiprayojana'piprathamatastAvadeSIyamaSitavyaM, tadabhAve'neSaNIyamapi zrAvakAdinA kArayitvA. zrAvakAbhAva svayamapi kRtvA bhAkta vyaM natu kadAcanApiprAsukAbhAvaprAsukamiti,nataHkadAcidapyaprAsakabhAnanAsambhava phAsyabhAIvi' itivAkyamanupapadyamAnamAtprAsukazabdamakIyavartayati.tatA'yamarthaH payAsakabhAjyapi eSIyabhAjyapi yadyAdhAkammaMpariNasnahiyo'zubhakarmaNAMbandhakobhavati. azubhapariNAmagyavavastusthityAbandhakAraNatvAta. 'zuddhama' udgamAdidoSarahitaMpunargavaSayana AdhAkarmaNyapigRhIte bhukta cazudro veditavyaH zuddhapariNAmayukta vaat| etadava kathAnakAbhyAM bhAvayatimU. (230) saMghuddi, souM ei duyaM kor3a bhAie ptto| dinnaMti dehi majhaMtigAu sAuMtao lggo|| vR.zatamukhanAmapuraM tatraguNacandra zreSThI, candrikAtasyabhAryA zreSThIcajinapravacanAnuraktAhimagiri Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-230 zikharAnukAri jinamandiraM kArayitvAtatrayugAdijinapratimAMpratiSThApitavAna, tataH saGghabhAjyaM dApayitumA rabdham / itathapratyAsanna kasmiMzcidagrAme ko'pisAdhuveSaviDambakaHsAdhuvartate. tena cajanaparamparayAzuzruve yathA zatamukhapare guNacandraH zreSThI saGghabhojyamadya dadAtIti, tataH sa tadgrahaNAya satvaramAjagAma, saGghabhakta casarvadattaM, tena ca zreSThIyAcito yathA mahyaM dehi, zreSThinAca candrikA'bhyadhAyi. dehisAdhave'smaibhaktamiti, sApratyuvAca-dattaM savanakimapIdAnIMvartatatataHzreSThinAsApunarapyabhANi-dehinijarasavatImadhyAtparipUrNamaramAthiti,tataHsAzAlyodanamodakAdiparipUrNamadAt, sAdhuzca saGghabhakta mitibuddhayAparigRhyasvopAzraye bhukta vAna, tataH sa zuddhamapi bhuJjAna AdhAkarmagrahaNapariNAmavazAdAdhAkarmaparibhogajanitena karmaNA bddhH| evamanyo'pi veditavyaH. sUtrasugama, navaraM dehimajjhaMtigAuttibhAryayA dattamityukte zreSThI babhANadehi 'mama madhyAt' madIyabhojanamadhyAt. datte ca svAdu miSTamidaM saGghabhakta miti bhuJjano vicintayati, tato 'lagnaH' aadhaakrmpribhognnitaakrmnnaabdrH| tadevama AdhAkammapariNao' ityAdikathAnakenabhAvitaM. mU. (231) mAsiyapAraNagaThThA gamanaM AsannagAmage khmNge| saDI pAyasakaraNaM kayAi aglejjihIM khmo|| ma. (232) khallagamallagalecchAriyANi Dibhaga nibhacchaNaM ca ruMTaNayA) haMdi samaNatti pAyasa ghayagulajuya jaavnnttttaae| mU. (233) egaMtamavakkamaNaM jai sAhU ijja hojja tinnomi| tanukodvaMmi amucchA bhuttami ya kevalaM naannN|| vR.potanapuraMnAmanagara,tatrapazramiHsAdhuzataiHparivRtAyathAgamaviharantoratnAkaranAmAnaHsUrayaHsamAyayuH, tasmAzca sAdhupaJcazatyA madhye priyaGkAro nAma kSApakaH sa ca mAsamAsaparyante pAraNakaM vidadhAti, tato mAsakSapaNaparyantemAko'pimadIyaMpAraNakamavabudhyAdhAkammAdikaMkAdityajJAtaevapratyAsannegrAmepAraNArtha vrajAmiti cetasa vicintya pratyAsanne kvacida gayAme jgaam| tatra ca yazomatirnAma zrAvikA, tayA ca tasya kSapakasya mAsakSapaNakaM pAraNakadinaM ca janaparamparayA zrutaM, tatastayA tasmin pAraNakadine kadAcidadya sa kSapako'trapAraNakakaraNAyasamAgaccheditibaddhyAparamabhakti vazato viziSTazAlitaNDulaiH pAyasamapacyata, ghRtaguDAdInicopabRhakadravyANipayatyAsannIkRtAni, tatomAsAdhuHpAyasamuttamaMdravyamitikRtvA''karmazaGkA kArSIditimAtRsthAnatokTAdipatraiH kRteSuzarAvAkAreSubhAjaneSu DimbhayogyAstokAstokAkSareyIprakSiptA, bhaNitAzca DimbhA yathA re bAlakAH! yadA kSapakaH sAdhurIdRzastAdRzo vA samAyAti tadA yUyaM bhaNata he amtra! prabhRtA'smAkaMkSarayA parivaSitA tato na zaknumA bhAktama, evaM cAkta 'haM yuSmAnirbhartsayiSyAmi, tatA yUyaM bhaNata kiM dina dina pAyasamupaskriyata? evaM ca bAlakapa zikSitaSu tasminnava prastAva sakSapakA bhikSAmaTana kathamapitasyAevagRhaprathamatAnagAma,tataHsAyazAmanirantaHsamullasatparamabhakti mAMsAdhoHkA'pizAbhUditi bahirAdaramakurvatIyathAsvabhAva-mavatiSThata, bAlakAzcayathAzikSitaMbhaNituMpravRttAH, tathaiva catayAni tsiMtAH, tataHsarUSavAnAdarapasyAkSapako'pitayA babhaNa. yathA'mittAbAlakAHpAyasamapinatebhyA rocate,tato yadi yuSmabhyamapi gena tarhi gRhIta dhAgyAM nA cena vratati. tana evamukta sakSaghakayAdhuniHzaGkA bhUtvA pAyasa pratigrahItumudyataHsApiparama bhakti mudrahantIparipUrNabhAjanabharaNaMpAyasaMdhRtaguDAdikaMcadattavatI, sAdhuzcamanasi niHzaGko vizuddhAvyavasAyaH pAyasaM gRhItvA bhojanAya vRkSasya kasyacidadhastAd gatavAna. gatvA ca yathAvidhirIyopathikAdipratikramyasvAdhyAyaMcakiyantaMkRtvAcintayAmAsa,aho!labdhamutkRSTaMmayApAyasavyaM Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM ghRtaguDAdica, tato yadi ko'pi sAdhurAgatya saMvibhAgayatimAM tarhi bhavAmi saMsArArNavottIrNo yato nirantaraM ye svAdhyAyaniSpannacetasaHpratikSaNaMparibhAvayantisakalamapiyathAvasthitavastujAtam, ataeva caduHkharUpAt saMsArAdvimukhabuddhayo mokSavidhAvekatAnA yathAzakti gurvAdiSu vaiyAvRtyodyatAH ye vA paropadezapravaNAH svayaM samyak saMyamAnuSThAnavidhAyinazca teSAM saMvibhAge kRte tadgataM jJAnAdyupaSTabdhaM bhavati, jJAnAdyupaSTambhe ca mama mahAllAbhaH, zarIrakaM punaridamasAraM prAyo nirupayogI ca tato yena tena vopaSTabdhaM sukhena vahatItyevaM bhuJjAno'pi zarIramUrcchArahitaH pravarddhamAnavizuddhAdhyavasAyo bhojanAnantaraM kevalajJAnamAsAditavAn / sUtraM sugamaMnavaraM 'khallagamallAgalicchAriyANi' ttimallakaM- zarAvaMtadAkArANiyAnikhallakAnivaTAMdipatrakRtAni bhAjanAni dUtAnItyarthaH, tAni lecchAriyANi DimbhakayogyastokapAyasaprakSepaNena kharaNTitAnIva kharaNTitAni kRtAni 'ruNDaNayA' iti avajJayA 'handI' tyAmantraNe, bhoH zramaNa ! yadi rocate tarhigRhANaMti zeSaH tataHzarIrayApanAyaghRtaguDyutaM pAyasaM gRhItvaikAnte'pakramaNaM. zeSaM sugamamapa. evamanyeSAmapi bhAvataH zuddhaM gaveSayatAmAdhAkarmmaNyapi gRhIte bhukte vA na doSaH bhagavadAjJA''rAdhanAta / tathA ca bhagavadAjJArAdhana kRtamevAdoSaM bhagavadAjJAkhaNDanakRtameva ca doSaMvibhAvayitukAmaH kathAnakaMrUpakacatuSkeNAhamU. (234) caMdrodayaM ca sUrodayaM ca ranno udonni ujjANA / tesiM vivariyagamane ANAkovo tao daMDo / mU. (235) sUrodayaM gacchamahaM pabhAe, caMdodayaM jaMta taNAihArA / duhAkhI paccu rasaMtikAuM, rAyAvi caMdodayameva gacche // pattaladumasAlagayA dacchAmu nivaMgaNattiduccittA / mU. (236) mU. (237) ujjANapAla ehiM gahiyA ya hayA ya baddhA ya // sahasa paTTA diTThA iyarehi nivaMgaNatti to baldA | nittassa ya avaraNhe daMsaNamubhao vahavisaggA // vR. candrAnanA nAma purI, tatra candrAvataMso rAjA, tasya trilokarekhApayabhRtayo'ntaHpurikAH, rAjJazca dve udyAne, tadyathA- eka pUrvasyAM dizi sUryodayAbhidhAnaM, dvitIyaM pazcimAyAM candrodayAbhidhAnaM tatra cAnyadA payAptaM vasantamAse kasmiMzriddine rAjA nijAntaHpurakrIDAkautukArthI janAnAM paTahaMdApitavAn, yathAbhoH zrRNutajanAH ! prabhAte rAjA sUryodayodyAne nijAntaHpurikAbhiH saha svecchaM vihariSyati, tato mA tatra kA'pi yAsIta sarve'pi tRNakASThAhArAdayazcandrodayaM gacchantviti, evaMpaTahedApitetasya sUryodayodyAnasyarakSaNAyapadAtInirUpitavAna. yathA na tatra kasyApi pravezo dAtavya iti, rAjA ca nizi cintayAmAsa, sUryodayamudyAnaM gacchatAmapi prabhAta sUryaH pratyurasaM bhavati, tataH pratinivarttamAnAnAmapi madhyAhna. pratyurasaM ca sUryA duHkhAvahaH, tasmAccandrodayaM gamiSyAmIti evaMcacintayitvA prAtastathaiva kRtavAna, itazca paTahazravaNAnantaraM ke'pi durvRttAcintayAmAsuryathA na kadAcidapi vayaM rAjAntaHpurikA dRSTavantaH, prAtazca rAjA sUryodaye sAntaHpuraH samAgamiSyati, antaHpurikAzca yathecchaM vihariSyanti, tataH patrabahulataka zAkhAsu lInAH kenApyalakSinA vayaM tAH paribhAvagrAmaH, evaM ca cintayitvA te tathaiva kRtavantaH, tataHudyAnarakSakaH kathamapi te zAkhAsvantarlInA dRSTAH, tato gRhItA lakuTAdibhizca hatA rajjvAdibhizca baddhAH ye cAnye tRNakASThahArAdayo janAste sarve'pi candrodayaM gatAH, taizca sahasA praviSTairagre yathecchaM rAjJAntaHpurikAH krIDantyo dRSTAH tataste'pi rAjapuruSairbaddhAH, tato nagarAbhimukhAmudyAnAnnirgacchato rAjJaudyAnapAlakaiH puruSairddhaye'pibaddhA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.235 darzitAH, kathitazca sarvo'pi yathAvasthitA vRttAntaH, tatra ye AjJAbhaGgakAriNaraMte vinAzitAH. itara muktAH , sUtraM sugama, navaraM tao daMDo'tti daNDo-mAraNam, etadbhAvanArtha rUpakatrayaM sUrodayamityAdi, tatra paccurasaM' pratyurasama-urasaHsammukhaM, nitassayattiudyAnAdaparAlaMniryataH rAjJaubhayeSAMdarzanaM,tatoyathAkramavadhavisargoM, etena yadukta m- 'abbhojje gamanAiya' ityAdigAthAyAM diTuMtA tatthimA donni' tdvyaakhyaatN| mU. (238) jaha te daMsaNakakhI apUriicchA vinAsiyA rnaa| diTeviyare mukkA emeva ihaM smaayaaro|| vR. yathA te durvRttA darzanakAGgiNaH apUritecchA api AjJAbhaGgakAriNa iti rAjJA vinAzitAH, 'itare' ca tRNakASThAhArAdayazcandrodayodyAnagatAdRSTe'pitarantaHpureAjJAkAritvAnmuktAH, evameva ihApiAdhAkarmaviSaye samavatAro' yojanAkAryA, sAcaivam-AdhAkarmabhojanapariNAmapariNatAHzuddhamapibhuJjAnAAjJAbhaGgakAritvAtkarmaNAbadhyante.sAdhuveSaviDambakasAdhuvata zuddhaMgaveSayantaAdhAkApibhunAnAbhagavadAjJA''rAdhanAt na badhyantaM. priyngkraabhidhksspksaadhuvditi|| AdhAkarmabhojinameva bhUyo'pi nindatimU. (239) AhAkammabhuMjaina paDikkamae ya tassa tthaannss| emeva aDai boDo lukkavilukko jaha kvoddo|| vR.yaAdhAkarmabhuGkte,nacatasmAt sthAnAt' AdhAkarmaparibhogarUpAt pratikrAmati prAyazcittagrahaNenanivartate, sa boDaH' muNDojinAjAbhaGgeniSphalaMtasyazirolucanAdItiboDaityevamadhikSipati,evameva niSphalam 'aTati' jagati paribhramati, adhikSepasUcakameva dRSTAntamAha-'lukkavilukko jaha kavoDo' lucitavilucitoyathA kapotaH' pakSivizeSaH, yathAtasyalucanamaTanaMcanadharmAyatathAsAdhorapyAdhAkarmabhojina ityarthaH, tatra sAmAnyato luzcanaM vicchittyA vizabaraM vAlucana vilaJcanam // ma. (240) AhAkammadAraMbhaNiyamidAni purA smuddiddhN| uddesiyaMti vocchaM samAsao taM duhA hoi|| vR.bhaNitAmAdhAkarmadvArama,idAnIM 'purA'pUrvama audezikamitiyadvAraM samuddiSTaM tdvkssye|tcc samAsato dvidhA bhavati, dvaividhyamAhamU. (241) ohena vibhAgena ya ohe ThappaM tu bArasa vibhaage| uTTikaDe kamme ekkakki cukkobheo|| va.dvividhAdezikaM.tadyathA- Adhena vibhAganaca.tatra oghaH' sAmAnya vibhAga:' pRthakkaraNama, iyaM cAtra bhAvanAnAdattamiha kimapilabhyate tataH katipayA bhikSA maiti bujhyA katipayAdhitaNDulAdiprakSepeNa yannivRttamazanAditadoghAdezikama. ovana sAmAnyanambaparapRthagvibhAgakaraNAbhAvarUpaNAzikamAghAddazikamiti vyutpattaH tathA vIvAhaprakaraNAdiSu yaduddharitaM tata pRthakkRtvA dAnAya kalpitaM sata vibhAgAddazikaM. vibhAgana. svasattAyA uttArya pRthakkaraNanAddazika vibhAgAizikamiti vyutpattaH, tatra yata ogha' AviSayamAddazikaM tatsthApyaM. nAtra vyAkhyeyaM kintvagre vyAkhyAsyate iti bhAvaH, yattu vibhAge' vibhAgaviSayaM tata bArasa'tti 'sUcanAtsUtra mitinyAyAta dvAdazadhA dvAdazaprakAraMDAdazaprakAranAmavasAmAnyataH kathayani- udiTTa ityAdi. prathamatastridhAvibhAgaudezikaM. tadyathA-uddiSTaMkRtaMkarmaca,tatrasvArthamavaniSpannamazanAdikaMbhikSAcarANAMdAnAya yata pRthakkalpitaM taduddiSTaM, yanpunarudbharitaM satzAlyodanAdikaM bhikSAdAnAya karambAdirUpatayA kRtaM tatkRtamityucyate, yatpunarvivAhaprakaraNAdAvalandraritaM modakacyAdi tadabhayo'pi bhikSAcarANAM dAnAya guDapAka Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 piNDaniyuktiH-mUlasUtra daanaadinaamaadkaadikRtNttkmmtybhidhiiyte| ekakasmithauddiSTAdikebhaMda catuSkako vakSyamANazcatuHsaGgyA bhedAbhavati,jayazcaturbhiguNitAdvAdaza,tatovibhAgAdezikaM dvAdazadhA sampratyodhaudezikasyapUrvasthApyatayA muktasya prathamataH sambhavamAhamU. (242) jIvAmu kahavi ome niyaya bhakkhAva kaivaI dmo| ___haMdiha nasthi adinaM bhajjai akayaM na ya phleii|| vR. iha durbhikSAnantaraM kecidgRhasthA evaM cintayati 'kathamapi mahatA kApTena jIvitAH avame' durbhikSe tataH 'niyataM' payatidivasaM katipayA bhikSA dayo yataH 'hu' nizcitaM handI ti svasambodhane nAstyetad yaduta bhavAntare'dattamahi janmani bhujyate, nApIha bhave'kRtaM zubhaM karma paraloke phalati. tasmAtparalokAya katipayabhikSAdAnena zubhaM karmopArjayAma ityoghauddezikasambhavaH / sampratyoghauddezakasvarUpaM kathayatimU. (243) sA uavisesiyaM ciya miyaMmibhattami taMDale chhdd'| ___pAsINa gihINa va jo ehir3a tassa bhikkhaTTA // vR. sA tu gRhanAyikA yoSit pratidivasaM yAvatpramANaM bhaktaM pacyate tAvatpramANa eva bhakte paktu mArabhyamANe pAkhaNDinAM gRhiNAM vA madhye yaH ko'pi samAgamiSyati tasya bhikSArtha' bhikSAdAnArtham 'avizeSitameva'etAvatsvArthametAvaccabhikSAdAnArthamityevaMvibhAgarahitamevataNDulAnaadhikatarAnprakSipati. etadoghAddezikam atra parasya pUrvapakSamAzaGkayottaramAha. mU. (244) chaumatyAdhuddesaM kahaM viyANAi coie bhnni| ___ uvautto guru evaM nihtthsddaaicittttaae| vR. chadmasthaH' akevalI kathamodhaudezika-pUrvokta svarUpaM vijAnAti?.na hyevaM chadmasthAne jJAtuM zakya yathAnAta svArthamArabhyamANepAkebhikSAdAnAyakatipayataNDulaprakSepaAsIditi, evaM codite' prareNekRte guru. bhaNati- 'evaM vkssymaannprkaarenngRhsyshbdaadicessttaayaamupyukto-dttaavdhaanojaanaatiiti| etadevabhAvayati. mU. (245) dinAutApaMcavirehAu karei dei va gnnti| dehi io mA ya io avaneha ya ettiyA bhikkhaa|| vR. yadi nAma bhikSAdAnasaGkalpataH prathamata evAdhikataNDulaprakSepaH kRto bhavet tarhi prAya evaM gRhasthAnAM ceSTAvizeSAbhaveyuH yathAdAttastA:pazcApibhikSA: iyamatrabhAvanA-vApigRhebhikSArthapraviSTAyasAdhavetatsvAmI nijabhAyaMyA bhikSA dApayati. yA ca sAdhoH zrRNvata evetthaM pratyuttaraM dadAti-yathA tAH pratidivasaM saGkalpitakaH pacApibhikSAanyabhikSAcarabhyodattAiti, yadrA-bhikSAdadatIdattabhikSAparigaNanAyabhattyAdiSu rekhAHkaroti, athavA paryathamayaM bhikSA dvitIyayaM bhikSatyavaMgaNayantI dadAti, yadivA kAcina kasyA api samukhamavaM bhaNati. yathA ramAduddiSTadattisatkapiTakAdamadhyaddihi. mA ca iti iti. athavA prathamataH sAdhA vivakSita gRha bhikSArtha praviSTa kAcitkasyAH sammukhamavamAha-apanaya' pRthakkuru vivakSitAta sthAnAdatAvAbhikSA bhikSAcarabhyA dAnAyatti, tata evamullapazravaNe rekhAkarSaNAdidarzana ca chadmasthenApyodhaudezikaM jJAtuM zakyate, jJAtvA ca parihiyata. tatA na kazciddoSaH / atra cAyaM vRddhayampradAyaH saGkalpitAyu dattiSu dattAsu pRthagubddhRtAgu bA zeSamazanAdikaM klpymvsNymiti| ihopayukta : sana zuddhamazuddhaM vA''hAraM jJAtuM zaknoti, nAnupayuktaH tato gocaraviSayAM sAmAnyata upayuktatA pratipAdayati mU. (246) saddaiesu sAha mucchaM na karejja goyaragao y| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaM-246 315 esaNajuttA hojjA goNIvacchA gvttivv|| . vR. iha sAdhuH 'gocaragataH bhikSArthaM praviSTaH sana 'zdAdiSu' zabdarUparasAdiSu mRcchA na kuryAt. kintveSaNAyukta udgamAdidoSagevaSaNAbhiyuktobhaveta. yathA govatsaH 'gavattivya'tti gobhakta iva / / mU. (247) Usava maMDaNavaggA na pANiyaM vacchae na vA caari| vaNiyAgama avararAha vacchagaraDaNaM khrNddnnyaa|| ma. (248) paMcavihavisayasokkhakvI vaha samahiyaM giha tNt| na gaNei goNivaccho mucchiya gaDhio gavattaMmi / / vR.guNAlayaMnAganagaraM,tatrasAgaradattonAmazreSThItasyabhAryA zrImatInAmA.zreSThinAcapUrvataraMjINamandiraM bhaktvA pradhAnataraM mandiraM kArayAmAse, tasya ca catvArastanayAH, tadyathA-guNacandro guNaseno guNacUDo guNazekharaca eteSAMcatanayAnAMkrameNa catarAimAvadhvaH, tadyathA-priyaGgalatikA priyaGgacikA priyaGgasArikA ca,kAlanacagacchatAzraSThinobhAryAmaraNampajagAma tataHzreSThinA priyaGgalatikavasarvagRhataptA nirApitA.gaha ca savatsA gAvidyata, tatra gaurdibase bahirgatvA carati. vatsastu gRha eva baddho'vatiSThate, tasmai ca cAriM pAnIyaM cctmro'pivdhvoythaayogNprycchnti| anyadAcaguNacandrapriyaGgulatikAputrasyaguNasAgarasyavivAhadivasa upatasthe tatastAHsarvA apivadhvastasmindinesavizeSamAbharaNavibhUSitAHsvaparamaNauDanAdikaraNavyAptA abhUvana. tato vatsastAsAM vismRtiMgato, na kayAcidapi tasmai pAnIyAdi DhaukitaM. tato madhyAhne zreSThI yatra pradeze vatso vartate tatra kathamapi samAyAtaH. vatso'pi ca zreSThinamAyAntaM pazyannAraTitumArabdhavAna. tato jajJa zreSThinA-yathA'dyApi vatsA babhakSitastiSThatI tataH kupitena tena tAH sarvA api putravadhvI nirbhartsayAmAsire, tatastvaritaM priyaGgulatikA anyA ca yathAyogaM cAriM pAnIyaM ca gRhItvA vatsAbhimukhaM cacAla. vatsazca tAbhiH surasundarIbhiriva samalaGakRtamapi tAdRzaM gRhaM nAvalokate. nApitAHsarAgadRSTayA vadhUH paribhAvayati. kintu tAmeva kevalAM cAriM pAnIyaM vA samAnIyamAnaM samyak pribhaavyti| sUtraM sugama, navaraM paJcaviha' ityAdi, pacavidhaviSayasaukhyasya khanaya iva khanayo yA vadhvastAbhiH 'samadhikama' atizayena ramaNIyatayAadhikataraM tadgRhaM nagaNayati'nadRSTayA paribhAvayati.nApitAvadhUevaM sAdhurapi bhikSArthamaTanna ramAyA ramaNIravalokayeta, nApi gItAdiSu cittaM nibandhIyAta. kintu bhikSAmAtrAnayanadAnAdhupayukto bhaveta, tathA ca sati jAmyati zuddhamazuddhaM vA bhikSATikama / tathA cAha. mU. (249) gamanAgamanukkhava bhAsiya saayaaiiNdiyaauttaa| . eraNamanasaNaM vA taha jANai tammaNo smnnaa|| 1. gamana sAdhAbhikSAdAnArthaM bhikSAnayanAya dAcyA vajanama 'AgamanaM bhikSA gRhItvA sAdhArabhimukha calanama utkSapaH' bhAjanAdInAmadhvamutpATanama, upanakSaNamaMtata, tana nikSepaparigrahaH. tato gamanAdipadAnAM samAhArAdvandvaHtasmina tathA bhASitaSu nalpitaSudahibhikSAmasmaisAdhavaityAdirUpeSu zrotrAdibhirindriyarupayuktaH, tathAvatsaiva tanmanAH svayogyabhakta pAnIyaparibhAvanamanAHsarne thamAeSaNAmaneSaNAMvAsamyaga jAnAni.tatA na kshcidossH| uktamAghAddazika, samprati vibhAgAddazakaM bibhaNiSuHprathamataH tasyasambhavamAhamU. (250) mahaIe saMkhaDIe uvvariyaM kuurvNjnnaaiiyN| paraM daTTaNa gihI bhaNai imaM dehi puNNaTTA / / vR. iha saDirnAma vivAhAdikaM prayakaraNaM. sajhaMDyante-kyApAdyante prANino'syAmiti saGghaDiriti Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 piNDaniyuktiH mUlasUtraM vyutpattaH, tasyAM saGkhaDyAM yaduddharita kUravyaJjanAdikaM' zAlyAMdanadadhyAdikaM pracuraM, tadRSTA gRhIbhaNati sva. kuTambataptikArakaM mAnuSa-yathedaM dahi puNyArtha bhikssaacrebhyH| tatra yadA yathaivAsti tathaiva dadAti tadA taduddiSTa, yadA tu taddeyaM karambAdikaM karoti tadA tatkRtaM. yadA tu modakAdicUrNa bhUyo'pi guDapAkadAnAdinA modakAdi karoti tadA tatkarma, evaM vibhAgodezikasya smbhvH| tathA cAha bhASyakRtmU. (251) tattha vibhAguddesiyamevaM saMbhavai punvmutttthi| sIsagaNahiyaTThAe taM ceva vibhAgao bhnni|| vR.tatroddharitepracurakUrAdI evaM pUrvokta naprakAreNa vibhAgaudezikaMparvamuddiSTaM smbhvti|smprtitdev vibhAgauddezika vibhAgatobhedena ziSyagaNahitArtha granthakArobhaNatimU. (252) uddesiyaM samuddesiyaM ca AesiyaM smaaesN| evaM kaDeya kamme ekkakti caukkao bheo|| vR. uddiSTaM vibhAgAddezikaMcaturdA, tadyathA-AdazikaMsamuddezikamAdazaMsamAdezaca.evaMkRtacakarmaNi ca ekaikasmin 'catuSkaH' catuHsaGgyo bhedA dRSTaH, sarvasaGkhyayA dvAdazadhA vibhaagauddeshikm|| mU. (253) jAvaMtiyamuddesaM pAsaMDINaM bhave smuddes| samaNANaM AesaM niggaMthANaM smaaesN|| vR.iha yat uddiSTaM kRtaM karmavAyAvantaHke'pi bhikSAcarAHsamAgamiSyantipAkhaNDinogRhasthAvAtebhyaH sarvebhyo'pi dAtavyamiti saGkalpitaM bhavati tadA tadaudezikamucyate, pAkhaNDinAM deyatvena kalpitaM samuddezaM, zramaNAnAmAdezaM, nirgranthAnAM samAdezaM / sampratyamISAmeva dvAdazAnAM bhedAnAmavAntarabhedAnAhamU. (254) chinnamachinnaM duvihaM dabve khette ya kA bhAve y| nipphAiyaniSphalaM nAyavvaM jaMjahiM kmi|| . vR.uddiSTamuddazAdikaMpratyekaMdvidhA,tadyathA-chinnamacchinnaMca, chinnaMniyamitamacchinnamaniyamitaM,punarapi chinnamacchinnaM ca caturdA, tadyathA-dravye kSetre kAle bhAva ca, evaM yathA uddiSTamauddezikAdi pratyekamaSTadhA tathA niSpAditaniSpannamiti niSpAditena-gRhiNAsvArtha kRtena niSpannaMyatkarambAdimodakAdivA taniSpAditaniSpannamityucyate, tato yanniSpAditaniSpannaM yatra kRte karmaNi vA 'krAmati' ghaTate, yathava yadi karambAditarhi kRte atha modakAdi tarhi karmaNi, tatpratyekamauddezikAdibhedAbhinnaM chinnamicchinnaM cetyAdinA prakAreNASTadhA jJAtavyam // sampratyamumaMva gAthArthavyAcikhyAsuH prathamatI dravyAdhacchinnaM vyAkhyAtimU. (255) bhattuSvariyaM khalu saMkhaDIe tahivasamannadivasa vaa| aMtA bahiM ca savvaM sacadina dahi acchinnN| vR. yata sabaDyAM bhaktamuritaM prAyaH prApyata iti saGgaDigrahaNama, anyathA tvanyadA'pi yathAsambhavaM - draSTavyaM,tadivasamiti vyatyayA'pyAsA mitiprAkRtalakSaNavazAtsaptamyarthaprathamA,tato'yamarthaH-yasmidivasa saGghaDiH tasminneva divasa. yadvA-anyasmina divasaM gRhanAyako bhAryAdinA dApayati. yathA yadantargRhasya yacca bahiH anenakSetrAcchinnamuktaM tatsarva-samannam, ananadravyAcchinnamuknaM sarvadinaM sakalamapidinaM yAvada. upalakSaNametatatena karmarUpaM modakAdiprabhUtAnyapi dinAniyAvaditidraSTavyama,anena kAlacchinnamuktAma, acchinnama-anavarataM dehi, bhAvAcchinnaM tu svayamabhyUAM, taccavaM-yaTitava rocate yadivAnarocate tathApyavazyaM daatvymiti| samprati dravyAdicchinnamAha Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 mulaM.256 ma. (256) dehi imaM mA sesasaM aMto bahiragayaM va egyrN| jAva amugattivelA amugavalaMca Arabbha || vR. idaM zAlyodanAdikamuddharitaM dehi mA 'zeSa' kodravakUrAdi, anena dravyacchinnamuktaM tadapi ca zAlyodanAdikamantarvyavasthitaMbahivyavasthitaM vA ekataraM nazeSam, anena kSetracchinnamuktaM . tathA'mukasyA velAyAArabhya yAvadamukAvalA.yathApraharAdArabhya yAvatmaharadvayaMtAvahehi. anena kAlacchinnamubhAvacchinnaM tu svayamabhyU tacyaivaM-yAvattava rocate tAvaddehi mA svscimtikrmyaapi| mU. (257) davvAIchinnapi ha jai bhaNaI Arao'vimA deh| no kappai chinnapi hu acchinnakaDaM pariharaMti / / vR. iha yad dravyakSetrAdibhiH pRthagnirdhAritaM tadatirivya zeSaM samastamapi kalpate, tasya dAnArtha saGkalpitatvAbhAvAta.kavalaMdravyAdicchinnamapi-dravyakSetrAdibhipRthagnirdhAritamapi huH nizcitaMyadigRhasvAmI Arata eva-deyasyavastuno niyatAdavadheragipi bhaNati, yathAmAita UvaM kasmAyapi dehIti. yathA praharadvayaM yAvatpUrva kiJcidAtaM niropitaM. tato dAnapariNAmAbhAvAdAgeva niSedhati-'mA ita UdhvaM dadyA diti tadA tacchinnamapikalpate,tasyasampratyAmIyasattAkIkRtatvAt,yatpunaracchinnakRtamucchanama-anirdhArinaMkRtaMvartate tatpariharanti,akalpyatvAt, itthamevabhagavadAjJAvijRmbhaNA,yadAtvacchinnamapipazcAdAnapariNAmAbhAvAdavAgavAtmArthIkRtaM bhavati tadA ttklpte| samprati sampradAnavibhAgamadhikRtya kalpyAkalpyavidhimAhamU. (258) amugANaMti va dijau amukANaM miti ettha uvibhaasaa| jattha jaINa visiTTho niddeso taM prihrti|| vR.amukebhyo dadyAtmA'mukebhya ityevaMsampradAnavizeSaviSayesaGkalpe kRtevibhASAdraSTavyA,kadAcitkalpate kadAcinna, tatra yadA kalpate yadA ca na tadAha-jatthe'tyAdi, yatra deye vastuni yatInAmapyavizeSeNa nirdezo bhavati, yathA ye kecana gRhasthA agRhasthA vA bhikSAcarA yadivA ye kecitpAkhaNDino yadvA ye kecana zramaNAstebhyo dAtavyamiti tatpariharanti, yatra tu yatInAmeva vizeSeNa nirdezo yathA yatibhyo dAtavyamitti tatpariharantyeva nAtra kazcitsandeha iti tatpRthagvizeSeNa noktaM , yadi punargRhasthebhya eva dIyatAM. yadivA carakAdibhya eva pAkhaNDiDabhyo nazeSebhyastadA kalpate, api ca / mU. (259) / saMdirasaMtaM jo eNaDa kappae tassa sesae tthvnnaa| saMkaliya sAhaNaM vA kareMti asue imA meraa|| vR. yannAdyApyoddezikaM jAtaM vartate kevalaM tadAnImevoddizayamAnaM vartata, yathA idaM dahi mA zeSamityAdi, tatsandizyamAnama arthibhyodAnAyavacanena saGkalpyamAnaMya sAdhuHzRNotitasyatatkalpatetaMTeva. doSAbhAvAta, tadapica uddiSTAdazikAdi draSTavyaM na kRtaM karmaca, yata uktaM mUlIkAyAma-"atra cAyavidhiH-saMdirasaMta jo suNai sAhU uddesuddaseyaM paDucca, na ya kaDakammAI, taM kappae taMdava doSAbhAvA"diti / yastu sandizyamAnaM na zrRNotitasyanakalpate,kutaH? ityAha-ThavaNa'ttisthApanAdoSAt, sacanirgataHsannanyebhyaHsAdhubhyAnivedayati, tathA cAha-'yaGkaligatyAdi azrute zeSasAdhubhiranAkarNita iyaM pUrvapuruSAcI maryAdA, yadata saGkalikayA eka: saGghATako'nyasmai kathayati so'pyanyasmAyityevaMrUpayA sAhaNaM' kathanaM karoti. vAzabdo yadi sAdhavo bahupramANAstadaikasyAvasthAnamitisUcanArthaH, sasarvebhyo nivedayati, yathA mA'smin gRhe vAjiSuH, aneSaNA vartata iti / evamapi yaiH saGghATakaiH kathamapina jJAtaM bhavati teSAM parijJAnopAyamAha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM mU. (260) mA eyaM dahi imaM puTTa siTuMmitaM prihrNti| jaM dinnataM dinnaM mA saMpaD dehi gehati // vR. sAdhunimittaM kuto'pi sthAnAda bhikSAmAdadatI kayAcinniSidhyate-maitahehi, kintvidaM vivakSitabhAjanasthaM dehiH tata evaM kRte niSedhite sAdhuH pRcchati-kimetanniSidhyate? kiMvA idaMdApyate? iti, tataH sA prAha-idameva dAnAyakalpitaM. nedamiti tataevaM ziSTa' kathite sAdhavastatpariharanti, yadipanaryahattaM tahattaMmA zeSaM samprati dadyAditi niSidhyAtmArthIkRtamAddezikaM bhavati tadA tatkalpata itikRtvA gRhNanti, tadevamukta muddiSTauddezikaM / samprati kRtaudezikasya sambhavahetUna svarUpaM ca pratipAdayatimU. (261) rasabhAyaNaheuM vA mA kucchihiI suhaM va daahaami| ___ dahimAI AyattaM karei kUraM kaDaM eyN|| mU. (262) . mA kAhaMti avaruNaM parikTTaliyaMva dijjai suhaM tu / viyaDena phANieNa va nidreNa samaM tu vttuNti|| vR. rasena'dadhyAdinAruddhimadaMbhAjanaMtasmAdetenadadhyAdinAyaduddharitaMzAlyodanAditat karambIkRtya rikta midaMbhAjanaM karomi yenAnya prayojanamanena kriyate iti rasabhAjanahetoH. yadvA-idaM dadhyAdinA'mizritaM kothiSyati,nacakuthitaMpAkhaNDyAdibhyodAtuMzakyate,yadvA-dadhyAdisammizramekenaivaprayAsenasukhaMdIyate, ityAdinA kAraNajAtena 'dadhyAdyayattaM dadhyavadisammizraMkaroti 'kUram' odanam, etat kRtaM jJAtavyaM, tathA yadi bhinnabhinnamodakAzokavAdicUrNIdasyiAmi tato me pAkhaNDyAdayaH 'avarNam' azlAghAM kariSyanti, yadvA- parikaTTalitam' ekatra piNDakRtaM sukhena dIyate, anyathA krameNa modakAzokavAdicUrNIH svasvathAnAdAnIyAnIyA dAne bhUyAn gamanAgamanaprayAso bhavati, apAntarAle vA sA cUrNihastAt kSaritvA patati, tato 'vikaTena' madyena dezavizeSApekSametat, yadvA- 'phANitena' kakkavAdinA yadvA snigdhena' pratAdinAmodakacUNAMdisamaM varttayanti' pinnddtyaabghnnti|atrdvyorpigaathyoH pUrvArddhAbhyAMsambhavahatava uktAH, uttarArddhAbhyAM tu svarUpamA samprati kamaudizikasya sambhavahetUna svarUpaM. ma. (263) emeva ya kammaMmi'vi uNhavaNe navaritattha naannttN| tAviyavilInaeNaM moygcunniipunnkrnnN|| vR.yathAkRtasyasambhavaHsvarUpaMcoktamaevaM karmaNyapidraSTavyaM navaraMtatrakarmaNi uSNApana' uSNIkaraNe nAnAtvaM' vizeSaH. tathAhi-tApitavilInena' tApitena vilInena ca guDAdinA modakacUyAH punodakatvena karaNaM nAnyathA, tathA tuvaryAdibhakta mapi rAtryuSitaM dvitIyadina bhUyaH saMskArApAdanena karmatayA niSpAdyamAnaM nAgnimantaraNa niSpAdyata tatA'vazyaM karmaNyuSaNApana nAnAtvam / sampratyatraiva kalpyAkalpyavidhimAhamU. (264) amugati puno ra dAhamakappaM tamAra kpp| ... khate aMto bAhi~ kAla suibvaM parevvaM vaa|| vR.bhikSArthapraviSTaMsA,pratiyadigRhasthobhaNati-yathA'nyasmingRhevihRtyavyAvartamAnenatvayAbhUyo'pi madagRhasamAdAtitahitannakalpate.kaddizikatvAna, ArAt'bhRpaHpAkArAbhAdakapunaHkallyaM dASAbhAvAna, tathA kSetre'ntarbahivA kAle zvastanaM parataradinabhavaM vA'kalpyamArataH, kalpyama, iyamatra bhAvanA yad gRhasyAtabahirvA modakacUAdikaM modakAditayopaskAriSyAmi kAlavivakSAyAM yadadya zvaH paratara vA dine bhUyo'pipakSyAmitattubhyaM dAsyAmItyukta tathaiva cetkRtvA dadAti tato na kalpate, bhUyo'pi pAkAda, Arata. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 264 stvasaMsaktaM kalpate / tathA cAhamU. ( 265 ) mU. (266 ) [pra. 3] jaM jaha va kayaM dAha taM kappara Arao tahA akayaM / kayapAkamaniTTatti ThiyaMpi jAvattiyaM mottuM // chakkAya niranukaMpA jinapavayaNabAhirA bahiphoDA, evaM vayaMti kroDA lukkavilukkA jaha kavAMDA // vR. yat sAmAnyato dravyaM yaddhA yathA kSetranirddhAraNena vA bhUyo'pikRtaM dAsyAmItyukte tathaiva kRtaM ceddadAti na kalpate, tathA'kRtaM tu bhUyo'pi pAkAdArataH kalpate. yattu nirdhArita kSetrakAlavyatirekeNa pacyate tanna dAtu saGkalpitamiti kalpate, yattu kSetrakAlanirddhAraNamavivakSittvaiva sAmAnyato bhUyo'pi paktvA dAsyAmIti saGkalpitaM tadantarbahirvA zvastanevAnakalpate / athakamrmmoddizikaMkRtapAkamAtmArthIkRtamapiyAvadarthikaMmuktvA zeSamaniSTaM nAnujJAtaM tIrthakaragaNardharaH, yAvadArthikatvAtmArthIkRtaM klpte| athA''dhAkarmmikammeddazikayoH kaH parasparaM prativizeSaH ?, ucya yat prathamata eva sAdhvarthaM niSpAditaM tadAdhAkammaM yat prathamataH sa bhUyo'pi pAkakaraNena saMskriyataM tatkamrmmAddizikamiti / ukta mauddezikadvAraM, samprati pUtidvAraM vaktavyaM pUtizruturddhA, nAmapUtiH sthApanApUrtirdravyapUtirbhAvapUtizca tatra nAmasthApane sujJAnatvAdanAdRtya dravyabhAvapUtIpUrvakammaM duvihaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / davvaMmi chagaNadhammiya bhAvaMmi ya bAyaraM suhumaM // mU. (267) vR. 'pUtikarmma' pUtIkaraNaM dvidhA tadyathA- 'dravye' dravyaviSayaM bhAve' bhAvaviSayaM tatradravye 'chagaNadhArmikaH' gomayopalakSito dhArmiko dRSTAntaH / bhAvaviSayaM punardvidhA - bAdaraM sUkSmaM ca, iha yad dravyasya pUtikaraNaM tad dravyapUtiH, yena punardravyeNa bhAvasya pUtikaraNaM tad dravyamapyupacArAta bhAvapUtiH, tato vakSyamANamupakaraNAdi bhAvapUtitvenAbhidhIyamAnaM na virudhyate / tatra prathamato dravyapUtilakSaNamAha mU. (268) gaMdhA guNasamiddhaM jaM davvaM asuigaMdhadavvajuyaM / 319 pUitti pariharijjai taM jANasu davvapUitti // vR. iha yatpUrvasvarUpato' gandhAdiguNAviziSTaM surabhigandhAdiguNaviziSTamapi, apiratrasAmarthyAdgamyate pazrAdazucigandhadravyayuktaM sat pUtiriti parihiyate tadravyaM jAnIhi dravyapUtiriti / mU. (269 ) goDiniutto dhammI sahAe AsannagoTTibhattAe / samayasuravallamIsaM ajina sannA mahisipoho / / saMjayattibhatte goTTigagaMdhAtti vallavaNiAyo / uktraNiya anna chagana liMpanaM davvapUI u // mU. (270) vR. samillaM nAma puraM tatra bahirudyAna sabhAkalitaMdevakunikAyAM mANibhadrA nAma yakSaH, anyadA ca tasmina pura zItalakAbhidhamazivamupatasthe, tataH kaizcittasya yakSasyApayAcitakamiSTaM yadyasmAdazivAdbhayaM nistarAmastatastavakavarSamaSTamyAdiSUdyApanikAM kariSyAmaH, tatAM nistIrNAH kathamapitasmAdazivAt, jAtaca teSAM cetasi camatkArI yathA nUnamayaM saprAtihAryo yatha iti, tatAdevazarmAbhidho bhATakapradAnena pUjAkArako babhaNa, yathA varSamekaM yAvadaSTamyAdiSuprAtarevayakSasamAM gAmayenopalimpeH, yenataMtra pavitrIbhUtAyAMvayamAgatyodyApanikAM kurmaH, tathaivartana pratipannaH, tataH kadAcidadyodyApanikA bhavaSyitItikRtvA sabhopalepanArthamanudgata eva sUrye sakyApi kuTambino gopATake chagaNagrahaNAya praviveza, tatra ca kenApi karmmakareNa rAtrI maNDakavallasurAdyabhyavahArato jAtAjIrNena Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM pazcimarAtrIbhAge tasminnevagApATake kvacitpradezI durgandhamajINaM purIvyudasajjitasya copari kathamapi mahiSI samAgatya chagaNapohaM muktavatI. tatastena sthagitaM tadajIrNapurISa devazarmaNAnajJAtamiti devazarmAtaM chagaNapohaM sakalamapi tathaiva gRhItvA tena sabhAmupaliptavAna, udyApanikAkAriNazca janA nAnAvidhamodanAdika bhojanamAnIya yAvada bhojanArthaM tatropavizanti tAvatteSAmatIva darabhigandhaH samAyAtaH, tataH pRSTo devazarmA, yathA kuto'yamazucigandhaH, samAyAti ? iti, tenoktaM na jA tatastaiH samyak paribhAvayabhirupalepanAmadhye vallAdyavayavA dadRzire dAgandhazca nirjAtaH, nato jaje yadapalepanamadhye purISa-mavatiSThate iti, tataH sarva bhojanamazucItikRtvA parityaktm, upalepanaM ca samUlamunravAtam, anyena ca gomayena sabhopalepi bhojanAdikaM cAnayat paktvA bhuktmiti| sUtraM sugama, navaraM dharmI' dhArmikaH. 'samiya'tti maNDakA 'sajJA' purISam. atra yadapalepanaM yacca tatra nyastaMbhojanAdikaM tatsarva drvypuutiH|| uktAdravyapUtiH, atha bhAvapUtimAhama. (271) uggamakoDiavayavamitteNavi mIsiyaM susddhNpi| suddhapi kuNai caraNaM pUI taMbhAvao puuii|| vR. udgamasya' udgamadoSajAlasyayAkoTayo'strayaH vibhAgA AdhAkAdirUpAbhedAityarthaH, tAzca dvidhA vizodhayo'vizodhayazca, tatrehAvizodhayo grAhyAH, tAsAmavizodhiruNaNAmudgamakoTI nAmavayavamAtreNApimizritamazanAdikaMsvakhtaH suzuddhamapi udgamAdidoSarahitamapisatyadbhujyamAnaMcaraNaM zuddhamapi' niraticAramapi pUrti karoti, tadazanAdikaM bhaavpuutiH| 'uggamakoDI' ityuktaM , tatastA udgamakoTI:mU. (272) AhAkammuddesiya mIsaMtaha bAyarAya paahuddiyaa| . pUI anjhoyarao umgamakoDI bhave esaa|| vR.AdhAkarmasakalaMtathAaudezikaMyAvadarthikamuktvAzeSakarmoddezikaM mikSaM'pAkhaNDisAdhubhivajAtaM bAdarAcaprAbhRtikA pUtiH'bhAvapUtiHadhyavapUrakazcottarabhedadvayAtmakaH, eSAbhavatiudgamakoTiravizodhikoTirUpA, tadevaM bhAvapUrti svarUpata upadarya sampratibhedata Aha. .. mU. (273) . bAyara suhumaM bhAve upUiyaM suhumamuvari vocchaami| uvagaraNa bhattapAne duvihaM puna bAyaraM puuii|| vR. 'bhAve' bhAvaviSayA pUtirdvidhA, tadyathA-bAdarA sUkSmA ca, sUtre ca napuMsakanirdezaH prAkRtatvAta, tatra sUkSmAbhAvapUtimuparivakSye, bAdarApunadhiA tadyathA upakaraNe' upakaraNaviSayA bhaktapAne bhakta pAnaviSayA, tatra bhakta pAnapati sAmAnyato vyAcikhyAsurAhama. (274) cullukkhaliyA Doe dabbIchUDhe ya mIsagaM puuii| DAe loNa hiMgU saMkAmaNa phoDaNe dhuume| vR. 'cullI' pratItA, 'ukhA' sthAnI 'DAyaH' bRhaddAmahastakaH, mahAMzraTTaka ityarthaH, 'dabbI' larghAyAna dAsahahastakaH, etAnicasANyAdhAkammAdirUpANi draSTavyAni,sarvatrApica tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaHpataiHsammizraMzaddhamapiyadazanAditatapUtiH, tatraculladhuravAbhyAMmizrittAbhyAMkRtvArandhananayadvAtatrasthApanena, tathA DAyaM' zAkaM lakSaNaM hiGgucapratItam, etarAdhAkarmikaH sammizraMpUtiH, tathA saMkrAmaNaraphoTanadhUmaH' iti, tatra saMkrAmaNama AdhAkarmabhaktAdikharaNTite sthAlyAdau zuddhasyAzanAdeH pacanaM mocanaM vA, yadrA dAruhastenAdhAkarmaNA'nyatrasthAlyAMsaJcAraNaM,sphoTanam-AdhAkarmaNArAjikAdinAsaMskArakaraNaMdhUmaHhiGgvAdisatko vdhaarH|| enAmeva gAthAMvyAcikhyAsuH prathamata upakaraNazabdaM vyAkhyAnayati Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 275 mU. (275) sijjhatassuvayAraM dijjaMtassa va karei jaM davvaM / taM uvakaraNaM cullI ukkhA dabvI ya DoyAI // vR. yaccullyAdikaM siddhayato'nnasya yahA yaddarvyAdikaM dIyamAnadya bhakta syopakAraM karoti tacchullayAdikaM dayAdikaM ca 'upakaraNama' ityucyate. upakriyate anenetyupakaraNamitivyutpatteH ca / tatra cullayuvayoH sthitamazanAdikamAzritya kalpyAkalpyavidhimAha mU. (276) cullukkhA kammAI AimabhaMgesu tIsuvi akappaM / par3ikuTTaM tatthatthaM annatthagayaM aNunnAyaM // vR. iha cullayukhe kadAcid che apyAdhAkarmika AdhAkarmikakardamasammizre vA bhavetAM, kadAcidekatarA kAcit, tatra ca bhaGgAzratvAraH, tadyathA - cullI AdhAkarmikI ukhA ca 1 cullI AdhAkarmikI nokhA 2 ukhA AdhAkarmikIna cullI 3 nokhA AdhAkarmikI nApi cullI 4 / tatrAdimeSu triSvapi bhaGgeSu randhanaNenAvasthAnamAtreNa vA sthitamakalpyaM pRtidoSAt / akalpyasthApi tasya viSayavibhAgena kalpyatAmakalpyatAM cAha - 'tatra' cullyAdA randhanenAnyato vA''nIyasthApanana sthitaM sat 'pratikruSTaM' nirAkRtam, anyatra gataM punastadavAnujJAtaM tIrthaMkarAdibhiH, iyamatra bhAvanA yaditantra rASTramathavA'nyataH samAnIya sthApitaM tato yadi tadevAnyatrastayogena nIrataM bhavati na sAdhvarthaM tarhi kalpate / tadevaM cullayukhAsthitasya kalpyAkalpyavidhimupadarzya samprati cullayAdyupakaraNAnAM pUtibhAvaM didarzayiSuH 'cullukkhaliyA Doe' iti pUrvokta gAthAvayavaM vyAkhyAnayatimU. (277) kammiyakaddamamissA cullI ukkhA ya phaDDagajuyA u / uvagaraNa imeyaM Doe daMDe va egayare // 321 vR. AdhAkarmikena karddamena yA mizrA, kimuktaM bhavati ? kiyatA zuddhena kiyatA cAdhAkarmikaNa yA niSpAditA cullI ukhA ca sA AdhAkarmikakardamamizrA, katham? iti, Aha- 'phaDDagajuyA u'tti atra hetau prathamAtato'yamarthaH-yataHphaDDugena- AdhAkarmikanakardamasUcakenayutAtata AdhAkarmikakardamamizrA, sAitthaMbhUtA upakaraNapUtiH, tathA Doe' iti deze samudAyazabdopacArAta Doya ityukte DoyasyAgrabhAgo gRhyate, tasmin yadvA daNDe ekatarasminnAdhAkarmaNi sadAruhastakaH pUtirbhavati, evamanayA dizA anyasyApyupakaraNastha pUtitvaM bhAvanIyaM, tatra cullayukhAviSaye SalpyAkalpyavidhiranantaramevokto dAruhastakaM cAdhAkarmaNi pUtirUpe vA svayogena sthAllyA bahiSkRte sthAlyAM sthitamazanAdi kalpate. na tu tena sammizramiti / mU. (278) davIchUDhetti jaM vRttaM kammadavIe~ jaM dae / kammaM ghaTTiya suddhaM tu. ghaTTae hArapUiyaM // vR. 'davvIddhRDha itiyatapayAguktaM, tasyAyamarthaH- 'kammaMdarvyA' AdhAkarmikadarvyAyata zuddhamapyazanAdikaM ghaTTayitvA dadAti tad AhArapRtiH ' bhakta putiH / sA cedavIM sthAlyAH sakAzAnniSkAzitA tarhi sthAlyAH * satkaM kalpate, yaddhA mA bhUdAdhAkarmmikI davIM, kevalaM zuddhayA'pi darvyA yadi pUrvAmAdhAkarmika 'baTTayitvA' cAlayitvA pathAdAdhAkarmAvazvavaraNTitayA yadaparaM zuddhamapi bhaktAdikaM ghaTTayati ghaTTayitvA ca dadAti tadadhyAhArapUtiH / asyAM ca daya sthAlyA niSkAzitAyAmapi pAzrAtyaM sthAlIbhaktaM na kanpate, AdhAkarmmavayavamizritatatvAt / 'DAe' ityAdyuttarArddha vyAcirakhyAsurAha mU. (279) ataTTiya AyA DAoNaM ca kamma hiMguM vA / taM bhattapAnapUrva phAMDaNa annaM va jaM chuhai // 26! 21 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara piNDaniyuktiH - mUlasUtra mU. (280) saMkAmeuM kammaM siddhaM jaM kiMci tattha chUDhaM vA / aMgAradhUmi thAlI vesaNa heTTA munIhi dhuumo|| vR.AtmArtham AdAna takrAdipAkArambhakaraNarUpesatiyadAdhAkarmika DAyaM' zAkaMyadivAlavaNaMyadvA higuHanyadvAsphoTanaM rAjikAjIrakAditattakAdikaMtenasammizrabhakta pAnapUtiH, etena DAe' loNehiMgU phoDaNa' iti vyAkhyAta / tathA yasyAM sthAlyA rAddhamAdhAkarma tadanyatra saMkramayya-pratikSipya tasyAmeva sthAlyAmakRtakalpatrayAyAMyadAtmArthasiddhaM kiJcityadvAtatraprakSiptatadapibhakta pAnapUtiH anena saMkamaNa'ti vyAkhyAtaM,tathA aGgAreSu' nirddhamAgnirUpeSu'vesane'vesanagrahaNamupalakSaNaMtenavesanahiGgujIrakAdIprakSipte sati yo dhUma ucchalatisavesanAGgAradhUmaiti jJAtavyaM, pUrvAgAthAyAM dhUma ityasyapadasyAyamarthobhAvanIya ityarthaH / vesanazabdassayacavyastaHsambandhaArSatvAt, aGgArAdInAMcamadhyeekaMdretrINivA''dhAkurmakANidraSTavyAni, anena ca dhUmena yA vyAptA sthAlI takrAdikaM vA tadapi puutiH|| uktA bAdarapRtiH? atha sUkSmapatimAhamU. (281) iMghanaghUmagaMghaavayavamAIhiM suhumapUI tt| suNdrmeyNpuuiicaaygnnieguruubhnn|| vR.atrakAradvayasyachando'rthatvAdAdizabdasyavyatyayAnmakArasyacAlAkSaNikatvAdovaM nirdezodraSTavyaH'indhanadhUmagandhAdyavayavaiH' iti, indhanagrahaNaM copalakSaNaM, tato'GgArA api gRhyante, Adizabdana ca bASpaparigrahaH, tato'yamarthaH indhanAGgArAvayavadhUmagandhabASpairAdhAkarmasambandhibhiHsammizrayatzuddhamazanAdikaM tatsUkSma puutiH|essaackilsuukssmpuutirnaagmenissidhyte,ttshcaadkaah-sundr yukta menAprativarjayituM, tattinAgameniSidhyate?, evaMparaNokte gururbhaNatimU. (282) . iMdhanadhUmegaMdheavayavamAIna pUiyaM hoi| jesiM tu esapUI sohI navi vijjae tesiN|| vR. atrApi padayojanA prAgiva, tato'yamarthaH indhanAGgArAvayayavadhUmagandhabASpaMrAdhAkarmasambandhibhirmizraM pUtinaM bhavati, yeSAM tu matena pUtirbhavati teSAM matena sAdhoH zuddhiH sarvathA na vidyate / etadeva bhAvayatimU.(283) iMghanaaganIavayava dhUmo bappo ya anngNdhoy| savvaM phusaMti loyaM bhannai savvaM tao puuii|| vR.indhanAgnyavayavAHsUkSmAyedhUmenasahAdRzyamAnAgacchanti tathA dhUmobASpo'nnagandhazca etesarve'pi prayarantaHkilasakalamapilokaMspRzanti,tatpudagalAnAMsakalamapilokayAvadgamanaasambhavAta.tatastavAbhiprAyeNa sarvamapi pratirApadyate, tathA ca sati sAdhAH kathaM zuddhiH? atra para: prAgakta virAdhaM darzayana svapakSa samarthayati. mU. (284) nanu suhamapUiyarayA pudiTTarama'saMbhavA evaM / iMdhanaghUmAIhiM tamhA pUitti siddhamiNa / / vR.nanuyadIndhanAHyavayavAdibhiHpUtinaM bhavata, evaM satitarhipUrvAdiSTasya bhAvaMmiubAyaraMsuhama ityevamukta sya sUkSmapUterasambhavaH prApnAti, anyasya yUkSmapUrabhAvAt, nammAnsimidaMyadta indhanadhUmAdibhiH sammizraM pUtiH suukssmpuutiriti| atra gururAhamU. (285) cAyaga iMdhanamAIhiM cauhiMvI suhumapUiyaM hoi| pannavaNAmittamiyaM pariharaNA natthi eyss|| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRta-285 323 vR.hacAdaka!' preraka! indhanAdibhiH' indhanAgnyavayavadhUmabASpagandhecaturbhirapispRSTaMsUkSmapUtirbhavati. nAtra kazcidvivAdaH, enAmeva ca sUkSmapUtimAdhikRtya payAguktaM 'bhAvaMmi u bAyaraM suhuma' iti, kevalamidaM suukssmpuutitvenbhnnprjnyaapnaamaatrN,prihrnnNpunstsyaaH-suukssmpuutnaasti,ashkytvaat||etdevprpshcytim. (286) sanjhamasajhaM kajja sajjhaM sAhijae na u asjhN|| jo uasajjhaM sAikilissai na taM ca saaheii| vR.iha dvividha kAryamAdhyamasAdhyaM ca zakyamaMzakyaM cetyarthaH tatra sAdhyaM sAdhyate na tvayAdhya, yastvasAdhyaMyuSmAdRzaHasAdhayatisaniyamAta klizyate,nacatatkAryasAdhayati,avidyamAnopAyatvAta.eSo'pi cAnantaroktaHsUkSmapUtizarazakyaparihAraH, ttonprihniyte|smprtipro bAyaraMsuhumaMtisamarthayamAno'paraM sUkSmapUrti tasya pariharaNaM ca zakyaM pratipAdayatimU. (287) AhAkammiyabhAyamapapphoDaNa kAya akayae kppe| gahiyaM tu suhamapUI dhAvaNamAIhiM prihrnnaa|| vR. yatra bhojana gRhItamAdhAkarmmatasmina bhAjane AdhAkarmaparityAgAnantaraM prasphoTanaM kRtvA' haste. nAsphAlanAdinA sarvAnapyAdhAkarmavayavAnapasArya akata kalye' kalagnaye yada gRhItaM tatkSma patirbhavati. katipayoddharitasUkSmAdhAkarmAvayavamizraNasambhavAt, tasya ca sUkSamapUteH pariharaNaM dhAvanAdabhiH, kimuktaM bhavati ? pAtrasyAdhAkarmikaparityAgAnantaraM kalpayatradhAvanenaprakSAlanaM kriyatetarhi sUkSmapUtirna bhavati, tata evaM sakSmapateH pariharaNamapighaTate. tasmAdidameva sUkSmapatisvarUpamucyatAmitibhAvaH tadetadayuktaM yata iyaM bAdarapUtireva, tathAhi-gRhIto'sti tasyAdhAkarmaNaH satkaiH sthUlaiH sikthAdyavayavaiH, / tanmizraM satkathaM sa suukssmpuutiH| kiJcamU. (288) dhoyaMpi nirAvayavaM na hoi Ahacca kmmghnnmi| naya ahavvA uguNA bhannaI suddhIkao evN?|| vR.kadAcit 'karmagrahaNa' AdhArmikagrahaNesatitatparityAgAnantaraMpazcAta dhautamapi prakSAlitamapi pAtraM sarvathA na niravayavaM bhavati, pazcAdapigandhasyopalabhyamAnatvAt. atha gandha eva kevala upalabhyate na tu taTavayavaHkazridastItibrUSe,tataAha-naca'adravyAH' dravyarahitAH 'guNAH gandhAdayaHsambhavanti,tatogandhopalambhAdavazyaM tatraute'pikecana sUkSmA avayavA draSTavyAH, tatobhaNyate- 'evamapi' apiratra sAmarthyAdagamyate bhavatparikalpitaprakAreNApi kutaH sUkSmapUteH 'zuddhiH parihAro?,naivakathazcana iti bhAvaH, tasmAtpUrvokta eva sUkSmapUtiH, tasya caprajJApanAmAtra,natupariharaNaM kartuM zakyamiti sthit| nanu yadi sa paramArthataH sUkSmapUtistatagnagyAparihAraniyamAdaMzuddhiHprApnoti.so'picasUkSmatiHsakalalokavyApISyaMta,gandhAdipudgalAnAM kramaNa sakalalokavyApanasambhavAta. tatA yadA tadA vA kvApyAdhAkammasambhava sarveSAmapi sAdhUnAmazuddhi: prApnAtIti, naiSa doSA, gandhAdipudgalAnAMcaraNabhraMzApAdanasAmAyogAta,nacaitadanupapannaM, loka'pitathA darzanAta. tathAhi. mU. (289) lAgavi amuigaMdhA vipariNayA dUrI na duusti| naya mAraMti parinayA dUragayAo avi visaavyvaa|| vR.loke'pi azucigandhAH' azucimatkAgandhapudgalAdUrata AgatA vipariNatAH santaH pariNatAH' paryAyAntaramApannA mArayanti, tahApyAdhAkarmaNaH sambandhino gandhAdipudagalA dRrataH samAgacchanto Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM vipariNatA na caraNaprANAn vinAzayitumIzAH, nApyAdhAkarmasaMsparzalakSaNaM doSa jnyntiiti| tadevamindhanAdyavayavApekSayAya sUkSmapUtistamaparihAryapratipAdyasampratizeSadravyapUrtiparihAryapratipAdayatima.(290) sesehi udavvehiM jAvaiyaM phusaI tattiyaM puuii| levehiM nihi upUI kappai kappe kara tigunne|| vR. 'zeSaH' indhanAdyavayavavyatiriktaiH zAkalavaNAdibhiyAMvatsthAlyAdiparimitaM dravyaM spRSTaM bhavati tAvatpramANapUtiH, tathA tribhileSaHpUtiH, iyamatrabhAvanA-sthAlyAMkilAdhAkarmarAnna, tatastasyAapanItama, apanIte catasminyApAzcAtyAvaraNTiH sAekolepaH,tatastasyAmevasthAlyAmakRtakalpatrayAyAMzuddhaMrAddhaM pUtiH, evaMvAradvayamanyadapirAddhaMpUtiH, caturthe tuvArerAddhaMnapUti: athAtmayogenayadigRhasthAHtasyAHsthAlyAH niHzeSAvayavApagamAya kalpayatraM dadAti tarhi kA vArtA?, tata Aha-kalpate tasyAM sthAlyAM zuddhamazanAdi rAddhaM, yadi kalpe' prakSAlane triguNe' trisaGghaya kRte sati rAdhya na shesskaalm| etadeva bhAvayatimU. (291) iMdhanamAI mottuM caurA saMsANi hoti dvvaaii| tesiMpuna parimANaM tayappamANAu aarbbh| vR. indhanAvayavArInicatvAri pUrvoktAnimuktvAzeSANi 'dravyANi' azanAdInitikaNNapravaNAni jJAtavyAni, teSAM ca zuddhAzanAdipUtikaraNaviSaye parimANaM tvakpramANAdArabhya draSTavyam, iyamatra bhAvanA. taNDulAdInAmAdhAkarmaNAM gandhAdicatuSTayaM parihRtya zeSaM tvagavayavamAtramapyAdau kRtvA yadvarttate tena spRSTaM zuddhamapyazanAdi puutirbhvtiiti| samprati dAtRgRhaM sAdhupAtraM cAzritya pUtiviSayaM kalpyAkalpyavidhimAhamU. (292) paDhamadivasaMmi kammatini udivasAni pUiyaM hoi| pUIsutisuna kappai kappaitaio jayA kppo|| vR. iha yasmin dine yatra gRhe kRtamAdhAkarmatatra tasmin dine 'karma' AdhAkarma vyakta metat, zeSANitu trINidinAnipUtirbhavati,tadgRhapUtidoSavadbhavatItyarthaH tatraca pUtiSu pUtidoSavatsutriSudineSuAdhAkarmadine ca sarvasaGkhyayA catvAri dinAni yAvanna kalpate, sAdhupAtrecapUtibhUte tadAzuddhamazanAdigrahItuM kalpate yadA tRtIyaH kalpo datto bhavati, nazeSakAlaM. puutidosssmbhvaat| mU. (293) samaNakaDAhAkammaM samaNANaM jaM kaDeNa miisNtu| AhAra uvahi vasahI savvaM taM pUiyaM hodd'| va. zramaNAnAmarthAya kRtamAhAropadhivasatyAdikaM yata tatsarvamAdhAkarma, yatpunaH zramaNAnAmAya kRtanAdhAkarmaNA mizramAhArAdi tatsarva puutirbhvti| samprati parijJAnopAyamAha__ mU. (294) saharasa thevadivasamusaMkhaDI si saMghabhattaM vaa| punchittu niuNapucchaM saMlAvAA vaDagArINa // vR.ihaprathamataAgatanazrAndragRhe tathAvidhakimapisaGkhyAdicihnamupalabhyapUtidoSasaMzayabhAva zrAdrasya pArthe upalakSaNametat zrAvikAdeza pArzve nipuNapRcchaM praSTavyaM? yathA-yuSmAkaM gRhe 'stokadivaseSu' stAka. divasamadhye, prabhUtadivasAtikramaNapUtidoSAnasambhavatItistAkadivasagrahaNaM, saddhiH vIvAhAdiprakaraNarUpA saGghabhaktaM vA dattamAsIt ?, saGghaDyAM vA sAdhunimitaM kimapi kRtaM Abhavat ?, tatastaddinAdAga dinatrayaM pUtiritikRtvApariharttavyaM, caturthAdiSutudineSuparigrAhyam, athavAkvApipraznamantareNApyagAriNInAM saMlApAta pUtirapUtirveti jJAtavyaM, tA hi apRSTA evAnyamudizya kathayanti, yathA'smAkaM zvaH paratare vA dine saGghabhaktaM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-294 325 dvattamAsIt, yadA-saGgaDiH sar3ayAM ca kRtaM sAdhaya prabhUnamazanAdikamiti, tata evaM tAsAM sanApAnAkarNya pratyapUtI jJAtvA parihAragrahaNe kAyeM, uktaM pUtidvAraM / samprati mizrajAtadvAramAhamU. (295) mIsajjAyaM jAvaMtiyaM pAsaMDisAhumIsaM c| sahasaMtaraM na kappai kappar3a kappe kara tiguNe / vR.mizrajAtaMtridhA.tadyathA-yAvadarthikaMpArakhaNDimizraMsAdhumidheca.tatrayAvanta kecanagRhasthAagRhasthA vAbhikSAcarAH samAgamiSyantiteSAmapibhaviSyatikuTumbecanibujhyAsAmAnyenabhikSAcarayogyaMkuTumbayogya caikatramilitaMyatpacyatetadyAvadarthikaMmizrajAtaM yattu kevalapAkhaNDiyogyamAtmayomyaMcaikatrapacyatetatpAkhaNDimizraM / yatpunaH ke valasAdhuyogyamAtmayogyaM caikatra pacyate tatsAdhu mizraM / zramaNAnAM pAkhaNDiSvantarbhAvavivakSaNAt zramaNamizaM pRthayoktam / etacca mizrajAtaM 'sahasrAntaramapi' sahasrAntare gatamapi-yena tatkRtaM tenAnyasmai yAvatsahasatamAya dattaM, tato'pi paraM yadi sAdhava dadAti tathApi na klpte| bhAjanazuddhI vidhimAha-yanabhAjananatanmibhaMgRhItatasminabhAjanamizraparityAgAntaraM kalpe prakSAlanetriguNe kRte'nyat zuddhaM grahItuM kalpate, naanythaa| mU.(296) damgAse taM samaicchiuMva adbhANasIsae jttaa| saDDI bahubhikkhayare mIsajjAyaM kare koii|| vR.daHkhenagrAsoyatratadgrAsa-darbhikSatasmina bhikSAcarasattvAnukampayA,yadvAtadabhikSasamatikrAntaH kazribubhukSAkATamahatparijJAyayadivA adhvazIrSake'kAntArAdinirgamapepravezarUpekhinnabhikSAcarAnukampayA yadvA yAtrAyAM' tIrthayAtrAdirUpe utsavavizeSe dAnazraddhyAkA'pi zraddhI' zraddhAvAnbahUbhikSAcarAnupalabhya mizrajAtaM' pUrvokta zabdArtha kroti| samprati yAvadarthikasya mizrajAtasya parijJAnopAyamAhamU. (297) jAvaMtahA siddhaM neyaM taM deha kAmiyaM jaiNaM / bahasuva apahappaMtebhaNAi annapi raMdheha // vR.kAcita kimapi sAdhavedadatI kayAcitpratiSidhyate nedaM dIyamAnaM yAvadarthasiddhaM-yAvantaH kecanApi bhikSAcarAH samAgamiSyanti teSAmarthAya siddhaM kintu vivakSitaM. tasmAttaddehi yatibhyaH kAmitaM yAvadgRhNanti tAvatpramANaM, yadrApracureSubhikSAcareSusamAgacchatsuagretanapramANerAdhyamAne aprabhavati' apUryamANagRhanAyako bhaNati-naitAvatArAddhena sariSyatitato'nyadapyadhikaMprakSipya rAdhnuhi. evaM zrute yAvadarthikaM mithaMparijJAyate, jJAtvA ca prihttvymiti|smprti pAkhaNDimizrasAdhamizre pratipAdayati. ma.(298) attaTTA raMdhatepAsaMDIpi biiyobhnndd'| niggaMthaTTA taio attaTThAe virNdhte| vR. AtmArtha kuTumbArthagRhiNyA rAdhyamAna pacyamAna gRhanAyakAyAvarthikamizrapravartakagRhanAyakA. pakSayAditIyA bhaNati,yathApAkhaNDinAmapyAyAdhikaMprakSipAtathA''tmArthamavarAdhyamAnetRtIyAgRhanAyakA brUte, yathA-nirgranthAnAmAyAdhikaM prakSipeti / tata evaM zruta pAkhaNDimizrasAdhumizrayorapi parijJAnaM bhvti| samprati yadukta maMtata mizranAnaM puruSasahastrAntaragatamapi na kalpata iti tadRSTAntana bhAvayanimU. (299) visaghAiya pisiyAsI marai tamannovi khAiraM mri| iya pAraMparamaraNa anumarai sahassaso jaav|| vR.ihako'pivedhakena viSeNaghAtitaH tasyapizitaMyo'mAnisA'pimriyate,tasyApimAMsaMyobhakSayati Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukti:-mUlasUtra so'pi mriyata. evaM paramparayA maraNa tAvad anu' pAcAtyaH pAzAtyA mriyate, yAvatte mriyamANAH saGkhyayA sahasrazA bhavanti / itthaM sahasravedhakasya viSasya prabhAvaH yatsahasrAntaragatamapimArayatIti bhaavH| mU. (300) evaM mIsajjAyaM caraNappaM haNaisAhusuvisuddhaM / tamhAtaMno kampai prisshssNtrgyNpi|| vR. evaM sahasravedhakaviSamiva yAvadarthikapAkhaNDisAdhuviSayaM mizrajAtamapyekenAnyasmai dattaM tenApyanyasmAyitveyaMparamparayApuruSasahastrAntaragatamapisAdhoHsuvizuddhaMcaraNAtmanahanti, tasmAnnakalpata sAdhUnAM sahasrAntaragatamapi mizraM / samprati sAdhuviSayaM vidhimAhamU. (301) nicchoDie karIsena vAvi uTTie tao kpyaa| sukkAvittA giNhai anna cautthe asukke'vi|| vR. mizre kathamapi gRhIte pazcAttAsmiMstyakte sati bhAjane nicchoTite' aGgulyAdinA nikhayave kRte yadvA karISena' zuSkagomayarUpaNa uddhartita pazcAta trayaH kalpA dIyante. tata Atapa tad bhAjana zoSayitvA pazcAttAsminnavyate-zuddhaM gRhNAti, nAnyathA, pUtidoSasambhavAt, anya tu sUrayaH prAhuH caturthe kalpe datte sati zuSke'pi, gRhNanti, nAsti kazciddoSaH, ayaMcaprakSAlanavidhiH sarvatrApyazodhikoTigrahaNe veditavyaHmU. 1302) saTANaparaTThANe duvihaM ThaviyaM tu hoi nAyavyaM / khIrAi paraMparae hatthagaya gharataraM jaav|| vR. sthApitaM sAdhunimittaM ghRtabhaktAdi, tacca dvidhA, tadyathA-svasthAne parasthAne ca, tatra svasthAna cullyavacullyAdi,parasthAnaMchabbakAdi,ekaikaMdvidhA-anantaraMparamparaMca,tatrayasyasAdhunimittaMsthApitasya sato vikArAntaraM na bhaviSyati yathA chatAdestadanantarasthApitaM / kSIrAdikaM tu paramparake paramparAsthApitaM. tathAhi-kSIraM sthApitaM saddadhibhavati, tadadhibhUtvA navanItaM, navanItaMbhUtvA ghRtaM, tato yaMdeva sAdhunimitta kSIraM ghRtvAghRtIkRtyadadAtitadAtatkSIraMparamparAsthApitaMbhavati, evamanyadapIkSarasAdikaMdraSTavyaM,tathApaJjita sthite gRhatraye upayogAvakAzasambhave sati hastagatAsu tisRSu bhikSAsvekaH sAdhurekA bhikSA samyagupayogena paribhAvayan gRhNAti, dvitIyastudrayohayorhastagatedvebhikSe paribhAvayati,tato gRhatrayAtparato yAvagRhAntaraM nabhavatitAvannatasyasthApanAdoSaH, gRhAntaretusAdhunimittaMhastagatAbhikSAsthApanA,tatropayogAsambhavAt / mU. (303) cullI avacullo vA ThANasaThANaM tu bhAyaNaM piddhre| saTTApaTTANamiyabhAyaNaThANe ya cubhNgaa|| __ vR.dvividhaMsthAna,tadyathA-sthAnasvasthAnabhAjanasvasthAnaMca,tatrasthAnarUpasvasthAnacullIavacullo vA. culnayA ava-padhAdavacullA,rAjadantAditvAvazabdasya pUrvanipAtA'dantatAca. tatra calnI pratItA. avacullaH avalhaka:etayAzcasthitaMsadbhaktaM pacyate.tataetAsthAnararUpasvasthAna,bhAjanaraspaMtusvasthAnaM 'piTara sthAlI, tatra sthAnasvasthAnabhAjanasvasthAnaM cacattvArA bhaGgAH, tadyathAcullayAM sthApitaM piThara ca?. cullyAMsthApitaMnapiTharechabbakAdausthApitatvAta 2,nacullyAMkintupiTare, tacca cullyavacullAbhyAmanyatra pradezAntare sthAyitaM draSTavyaM 3.nacullyAMnapiTharacullyavacullAbhyAmanyatrachanbakAdIgthApitamityarthaH / mU. (304) chabbagavAragamAI hoi paraTThANamo v'negvihN| saTTANe piDhare chabbage ya emeva dUre y|| vR.chabbakavArakAdikamanakaviSaMbhAjanaparasthAnaM bhavatidraSTavyaM tatra chanbakaM paTanikAdirUpaM, 'vArakaH' Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.304 laghuvaMTaH, AdizabdAtpAkabhAjanavarjacullyavaculmavazeSasakalabhAjanaparigrahaH, atrApi svasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgI, tadyathA-svasthAna svasthAne. svasthAna parasthAne, parasthAne svasthAne, parasthAne prsthaane| enAmevacaturbhaGgIdarzayati-saTThANa' ityAdi.atra saTThANe piDharechabbageya' ityananabhaGgadvayaMmRcitaM. svasthAnasyapiTharachabbakAbhyAMpratyekamabhisambandhAta,tadyathA- svasthAnecullyAdaupiThareca,tathAsvasthAne cullyAdau chabbake ca parasthAna, emeva dUre yatti iha dUraM cullyavacullAbhyAmanyatpradezAntaraM, tatrApi padapekSayA'pi evameva bhaGgadvayaM draSTavyaM, yadyathA-bhAjanarUpe svasthAne piTara parasthAne'nyatra pradezAntare, tathA parasthAne'nyatra pradezAntare parasthAne chabbagAdAviti sarvasaGkhyayA catvAro bhaGgAH / tadevaM mUlagAthAyAH saTTANetyAdipUrvAddhaM vyAkhyAtam / atha khIrAiparaMparae' iti vyAcikhyAsurAhamU. (305) ekeka taM vihaM anaMtaraparaMpare ya nAyavvaM / avikArikayaM davvaM taM ceva anaMtaraM hodd'|| __ vR. tatsAdhunimittaM sthApitamakakaM svasthAnagataM parasthAnagataM ca dvividhaM jJAtavyaM, tadyathA-'anantara' antarAbhAve, vikArarUpavyavadhAnAbhAve ityarthaH, 'paramparake vikAraparamparAyAmityarthaH, tatra yat kA sva. yogenAvikAribhUyo'sambhavivikAraMghatagaDAdi kRtana hitasyabhUyo'pi vikAraHsambhavati tatyAdhunimitta sthApitamanantaram anantarasthApita, upalakSaNametat tenakSIrAdikamapiyasmindine sAdhunimittaM sthApitaM yadi tasminneva dine dadAti tarhi tadapi dadhyAdirUpa vikArAntaramanApadyamAnamanantarasthApitaM draSTavya, tadevatu kSIraM sAdhunimittaM ghRtaM saddadhyAdirUpatayA parikaryamANaM paramparAsthApitaM bhavati, evamikSurasAdikamapi tasminneva dinasthApitaMdIyamAnamanantarasthApita,kakabAdirUpatayAtuparikarmyamANaMparamparAsthApitamiti / mU. (306) acchukakhIrAIyaM vigAri avigAri ghayagulAIyaM / pariyAvajjaNadosA odanaMdahimAiyaM vaavi|| da. ikSakSIrAdikaM vikAritasya kakkabAdidadhyAdivikArasambhavAta. ghatagaDAdika tvadhikAri tasya bhUyA'pi vikArAsambhavAta,tathA odanadadhyAdikamapi'karambAdiralpavikAri,kutaityAha-payAMpAdanadoSAt, karambAdikahithriyamANaMniyamAtaparyApadyate-kothamAyAtItyarthaH, tatastadapivikAridravyAtadevaM vikArItarANi dravyANyamihitAni, samprati kSIrAdikaM paramparAsthApitaM bhAvayatima. (307) ubhaTTaparinnAyaM annaM landraM paoyaNe ghethii| riNamIyA va agArI dahitti dAhaM sapa tthvnnaa|| mU. (308) navIya maMthatikaM va jAva attaTThiyA va ginnhNti| dasRNA jAva ghayaM kumaNapi ya nattiyaM kAlaM / / vR. anbhaTTha'tti kenApi sAdhunA kasyAzcidagAriNyAH sakAza kSAramabhyarthitaM. tatastayA pratijJAkSaNAntara dAsyAmi, sAdhunA cAnyatrAnyata kSIraM labdhaM, tataH pUrvamabhyarthitayA'gAriNyA dugdhasamprAptA satyAM sAdhupratipratyapAdi-gRhANabhagavannidaMdagdhamiti, sAdhunAcoktaM labdhamanyatramayAdagdhaM, tatoyadibhyo'pi prayojanaM bhaviSyati nahiM 'ghayA grahISyAmi, evamukta sA'gAriNI brANabhItava svayaM nApabubhune. kintva cintayAmAsa zvaH kalye dadhi kRtvA dAsyAmIti, tata evaM cintayitvA sthApayati. tato dvitIyadine dadhi jAtaM tadapi sAdhunA na gRhItaM, tato navanItaM tavaM ca jAtaM, navanItamapi ghRtaM kRtaM, iha kSIrAdikaM sakalamapi sthApanAdoSaduSTatvAta sAdhUnAM na kalpate. yadvA kSIrAdikaM yAvannavanItaM mastu takaM vA tAvadetAni Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH- mUlasUtra sarvANyapyAtmArthIkRtAni mA gRhNIyAt sAdhuH kuTumbe bhaviSyatItyavamAtmasattAkIkRtAni sAdhavAM gRhNanti / ghRtaM tvAtmArthIkRtamapi tejaH kAyA''rambhAdAdhAkarmetina kalpate, ghRtaM ca sthApitaM sata tAvadghaTateyAvaddezonA pUrvakoTI, tathAhi pUrvakoTyAyuSA kenApi sAdhunA varSASTakapramANena kasyAzcitpUrvakoTyAyuSo'gAriNyAH pArzve ghRtaMyayAce, tayoktaM - kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunA cAnyatraghRtaM labdhaM tataH sA RNabhIteva tAvad dhRtaM ghRtavatI yAvat sAdhorAyuH, tato mRte sAdhau tadanyatreoSayukta miti nAsti sthApanA, iha varSASTakasyAdhaH pUrvakATaspari ca cAritraM na bhavati, cAritriNaM cAdhikRtya sthApanAdoSaH, tato dezonA pUrvakoTItyuktam / evaM guDAderapyavinAzino dravyasya yathAyogaMsthApanAkAlaparimANaM draSTavyaM / 'kusuNiyaMpi' ttikusuNitamapi karambAdirUpatayA kRtamapi yAvantaM kAlamavinAzi tAvatkAlaM tasya sthApanA draSTavyA, paratastu kuthitattvAdujyate eveti bhAvaH / tadevaM kSIrAdikaM paramparAsthApitamuktaM / mU. (309) rasa kakkaba piMDagulA macchaMDiya khaMDasakkarANaM ca / 328 hoi paraMparaThavaNA annantha va jujnae jattha / vR . iha kenApi sAdhunA kimapi prayojanamuddizya ko'pIkSurasaM yAcitaH, sa ca pratijJAtavAn kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunA cAnyatrekSurasolaibdhaH, pUrvamasyarthitazraRNabhItavatamikSurasaM kakkabaMkarotiyAvata zarkarati eSAMcakSurasakakkabAdInAmuttarottarapiNDagulpAdiparyAyApAdanapurassaradhriyamANAnAM sthApanAparamparAsthApanA. evamanyatrApi dravyAntare yatraivaM paramparayA sthApanA ghaTate tatra paramparAsthApanA draSTavyA / yAvacca sthApitasya nAdhAkarmasambhavastAvadAtmArthIkRtaM kalpate, kRtapAkArambhaM tu na kalpate / mU. (310) bhikkhAgAhI egastha kuNai biio u dosu uvaogaM / tena paraM ukkhittA pAhuDiyA hoi ThavaNA u // vR. bhikSAgrAhI ekatropayogaM karoti dvitIyastu dvayagRhayoH, tatra triSu gRheSapayogasambhave sthApanAdoSo na bhavati, gRhatrayAtparaM sAdhvarthamutpATitA bhikSA prAbhRtikA sthApanA bhavati / uktaM sthApanAdvAraM / mU. (311) pAhuDiyAvi hu duvihA bAyara suMhumA ya hor3a nAyavvA / oskkamaNamukkaNa kabbaDIe samosaraNe // vR. dvividhA prAbhRtikA, tadyathA- bAdarA sUkSmA ca, ekaikApi dvidhA, tadyathA-avaSvaSkaNenotSvaSkaNena ca. sRte cAtra vibhakti lopa ArSatvAta, taMtra' avaSvaSkaNaM' svayAMgapravRttaniyatakAlAvadhervAkkaraNama utSva'SkaNaM' parataHkaraNaM tatratrAdaraprAbhRtikAviSayamAha- 'kabbaDIe samAsaraNaM' ihasamayaparibhASayA kabaDDIlavI dArikA bhaNyate tasyAH satkasya, upalakSaNametat, putrAdena satkasya vIvAhasyAvaSvaSkaNamutSvaSkaNaM vA samavasaraNaM sAdhusamudAyaviSaye, iyamatra bhAvanA- sAdhusamudAyaM yathAvihArakramamAyAtaM dRSTvA kAM'pi zrAvakacintayati, yathA - jyotirvidApadiSTaM vivAhadine yadi vivAhaH kriyate tato'vAMgaMva suvihitajanAM vihArakrameNa gamiSyati tato na kimapi madIyaM vivAhasambhavaM mAdakAdikaM taNDuladhAvanAdi vopakariSyate, tata evaM cintayitvA'rvAga vivAhaM karoti yadivA bhUyAn suvihitajano vihArakrameNa gamiSyati tato na kimapi madIyaM vivAhasambhavaM mAdakAdikaM taNDuladhAvanAdi vopakariSyate, tataevaM cintayitvA'vAMga vivAha karoti. vA bhUyAn suvihitajano yathAvihArakramAgacchan zruyate vIvAhazca tadAgamanAdavAMk tato na kimapi teSAM madIyamupakariSyatIti, tata evaM vicintya parato vIvAhaM karoti, idaM ca vivAhasvAvaSvaSkaNamutvakaNaM vA kRtvA yadupariskrayate bhaktAdi sA bAdarA prAbhRtikA ! sampratyapasarpaNarUpAM sUkSmaprAbhRtikAM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 3.12 mU. (312) [bhA. 26] mU. (313) [bhA. 27] kantAmi tAva paluM to te dehAmi putta ! mA rova / taM jar3a suNei sAhU, na gacchae tattha AraMbhI / / anna uTTiyA vA tubbhavi demitti kiMpi pariharati / kiha dAni na uddihisI ? sAhupabhAveNa labbhAmI / / vR. kAcitkarttanaM kurvatI bhojanaM yAcamAnaM bAlakaM prati vadati- kRNanmi tAvadidaM 'pelUM' rUtapUNikAM. kRNanmIti 'kRdupaveSTane' ityasya raudhAvikasya prayogaH, tataH pazcAt 'te' tubhyaM dAsyAmIti mA ror3hI:, . atrAntare ca sAdhurAgato yadi zRNoti tarhi tatra gRha na gacchati na tatra bhikSAM gRhNAtItyarthaH mAbhUtsAdhunimitta Arambha bAlakabhojanadAnatadanantarahastadhAvanAdirUpaH, sA hi sAdhvarthamutthitA satI bAlakasyApi bhojanaM dadAti, tato hastadhAvanAdinA'pkAyAdikaMcavinAzayati, iharUtapUrNikAkarttanasamAptyanantaraMdAtavyatayA bAlakAya pratijJAte bhojana sAdhunimittamarvAgratthAnenayadavagiva bAlasyabhojanadAnaM tadavasarpaNam, athavA gRhasthAkarttanaM kurvatIbhojanaM yAcamAnaMputra prativadati- 'anyArthama' anyana prayojananotthitA satI ' tavApi tubhyamapikimapi khAdimAdidAsyAmi, atrAntare ca sAdhurAgata evaM zrute pariharati, athavA tathAbhUtagRhasthAvacanAnAkarNane'pi sAdhau samAgate bAlako jananIMvadati-kathamidAnI notthAsyasi ?, samAgato nanu sAdhustato'vazyamutthAtavyaM tvayA, tathA ca sati sAdhuprabhAveNa vayamapi lapsyAmahe, tata evaM bAlakavacanaM zrutvA tathA dIyamAnaM pariharati, mA bhUdavasarpaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSaH / sampratyutsarpaNarUpAM sUkSmaprAbhRtikAM gAthAdvayenAhamA tAva jhaMkha puttaya ! parivADIe ihehi so sAhU / eyassa uTTiyA te dAhaM souM vivajnei / / mU. (314) bhU. (315) ( ahavA) aMguliyAe ghettuM kahui kappaTTao gharaM jatto / kiMti kahie na gacchai pAhuDiyA esa suhumA u // vR. se kAcidgRhasthA bhojanaM yAcamAnaM putraM pratipAdayati- he putraka! mA tAvajjhaSa vAraM vAraM jalpa, iha paripATyA sAdhurAgamiSyati tatastasyArthamutthitA satI 'te' tubhyaM dAsyAmi, atrAntare ca sAdhurAgata inda vacaH zrutvA vivarjayati mA bhUdutsarpaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSaH, atrArvAg viSakSitasya bhojanadAsasya sAdhubhikSAdAnena samaMgharataHkaraNamutsarpaNam, athavAprAkta ne jananyokte bAlakena zrute satisa ' kappaTTao' bAlakastaM sAdhumaGgulyA gRhItvA yato nijagRhaM tataH samAkarSati, tataH sAdhustaM bAlakaM pRcchati yathA kiM mAmAkasi ? tataH sa yathAvasthitaM kathayati, bAlakatvena RjutvAt tataH kathite tatra na gacchati mA bhUDutasarpaNarUparasUkSmaprAbhRtikAdISasamparkaH, eSA sarvA'pyanantaroktA sUkSmaprAbhRtikA / mU. (316) puttassa vivAhadina osaraNa aicchieM muNiya sahIM / osakkatAsaraNaM saMkhaDipANagadavaTTA // vR. putrasya, upalakSaNametat putrikAMdeza, vivAhadinaM jyotiviMdA 'avasaraNaM' sAdhusamudAye yathAvihArakramamatikrAnte'nyatra gate satyupadizyamAnaM zrutvA zrI vivAhamavaSyaSkate, arvAgdinaM dRSTvA vivAha kaMgati, kimarthama ? ityAha- samavasaraNe SaSTIsaptamyorarthaM pratyabhedAtsamavasaraNasya sAdhusamudAyasya vivAharUpAyAM saGkhyAM praheNakaM mAdakAdidravaM taNDulaghAvanAdi tadarthaM taddAnArthaM, bhAvanA caprathamagAthAyAmena kRtA // utsarpaNarUpAM bAdaraprAbhRtikAmAha mU. (317/1) appattaMmi yadaviyaM osaraNe hohiGatti ussakaNaM / 300 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 piNDaniyuktiH-mRtlasUtra - vR. sthApitaM vivAhadinaM kilAprApta-yathAvihArakramamanAgata avasaraNa' sAdhusamudAyarUpe bhaviSyati, tatonakimapimadIyaMvivAhasatkaMsAdhUnAmupakariSyatItikRtvAvivAhasyotsarpaNakaroti.sAdhusamAgamakAla eva krtiityrthH| uktA bAdarA praabhuutikaa| samprati dvividhAyA apyavasappaNotsarpaNarUpAyAH katAra mU. 1317/2) taMpAgaDamiyaraM vA karei ujjU anujjU vaa|| vR. 'nAma' avaSvaSkagotSvaSkaNarUpAM dvividhAmapi RjuH prakaTaM karoti, sakalajananivedanena karoti, anRjuritarata-pracchannaM, yathA na ko'pi nAnAti bhAvaH, tatra yadi prakaTaM karoti tarhi tAM janaparamparAta eva jJAtvA pariharanti, athAprakaTaM tarhi nipuNaM zodhayitvA varjayanti, nipuNazodhane'pi yadi kathamapinaparijJAnaM bhavati tadA na kazciddoSaH, pariNAmasya zuddhattvAt // atha kimarthaM bAdaramavaSvaSkaNAdikaM karoti?, tadAha. __mU. (318) maMgalaheuM punnaTTayA va osakkiyaM duhA phgyN| usyakkiyapi kiMti ya paTTe siDhe vivjjti|| vR. 'prakRtaM' vivAhAdikaM dvidhA' dvAbhyAM prakArAbhyAmavadhvaSkitaM bhavati. tadyathA-'maGgalahatAH' vIvAha gRhastha sAdhucaraNa sparzanatebhyo dAnaMcamaGgalAyetikRtvA, yadvA-puNyArtham, evamutvaSkitamapi dvidhA.tato nipugapRcchaM kimidam ? iti pRSTe gRhasthena ca yathAvasthite kathite tIvAhasatkaM pariharanti. mA bhUbAdaraprAbhRtikAdoSAnuSaGga iti| ye tu na pariharantiteSAM doSamAhamU. (319) pAhuDibhattaM bhuMjaina paDikkamae a tassa tthaannss| emeva aDai boDo lukkavilukkA jaha kvaaddo|| vR. yaH prAbhRtikAbhaktaM bhuGkte naca tasmAt prAbhRtikAparibhogarUpAta sthAnAtpratikrAmati sa boDaH muNDa evameva-nipphalamaTati yathA lushcitvilushcitkpotH| uktaM prAbhRtikAdvAram, atha prAdaSkaraNadvAra loyaviraluttamaMgaMtavokisaM jllkhriysriirN| jugamettaMtaradidi aturiyacavalaM sgihmit|| mU. (321) dadNaya anagAraM saDDI saMvegamAgayA kaai| vipulannapANa ghettUNa niggayA niggao so'vi|| ma. (322) nIyadvAraMmi vare na sujjhaI esaNattikAUNaM | nIhamie agArI acchar3a viliyA va gahieNaM / / mU. (323) caraNakaraNAnasaMmi ya annaMmiya Agae gahiya pucchaa| ihalogaMparaloga kahai caiuM imaM laagN|| mU. (324) nIyavAraMmi ghara bhikgvaM nicchaMti esnnaasmiyaa| jaM pucchasi majjha kaha kappai liMgAvAvI'haM / / mU. (325) sAhuguNesaNakahaNaM AuTTA taMmi tippai thev| kukkuDi caraMti ee vayaM tu cinnavvayA biio|| vR.kAcit zrAvikA anagAraM' mAdhumakAkivihAriNaNa lAcaviglottamAGgama. avAttamAGgazabdanAttamA - isthA kezAucyante,tato'yamarthaH-locanaviralottamAGgekazaMtapaHkRzaMmanakaluSitazarIraMyugamAtrAntaranyastadRSTim atvaritamacapalaM svagRhamAgacchantaM dRSTrA saMvegamAgatA, tato gRhamadhye vipulaM bhaktaM pAnaM ca gRhItvA gRhamadhyAdvirnirgatA, sA'picasAdhunIMcadvAra'sminagRhenazudhyatimamaiSaNetikRtvAtataHsthAnAdinirjagAma. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 325 nirgata ca tasmin gRhItena bhakta pAnena saJjAtavipriyevAvatiSThate, avAntare caraNakaraNAlaso'nyastasmin gRhe sAdhurbhikSArthamAgataH, tatastasmai sA bhikSA tayA dattA, gRhItAyAM ca bhikSAyAM sa sAdhuH pRSTaH- yathA bhagavan ! idAnImeva sAdhurIdRzastAdRzAM vA'tra samAgataH paraM tena bhikSAna gRhItA, tvayA gRhIbA, tatra kiM kAraNaM ?, tataH sa aihalaukikaM bhikSAlAbhamAtrAdikaM pAralokikaM dharma yathAkramalyaguNaM bahuguNaM ca vicintyemaM lokaM - lokAta labhyaM bhikSAmAtrAdikaM parityajyokta vAn yathA nIcadvAre gRhe sAdhava eSaNAsamitisamitA bhikSA necchanti, tatrAndhakArabhAvAt eSaNAzuddhyabhAvAta, so'pi ca bhagavAn sAdhureSaNAsamitastato na gRhItavAniti yuktaM kiM kAraNaM tvayA gRhItA? iti, tatrAhaM liGgamAtropajIvI, na sAdhuguNayukta:, tataH sAdhUnAM guNAneSaNAM ca yathAgamaM kathitavAn, tataH sA svacetasi cintayAmAsa - aho ! jagati nijadoSaprakaTanaM paraguNAtkIrttanaM cAtiduSkaraM, tadapyetena kRtamiti tasminnatizayena bhaktiM kRtavatI, vipulaM ca bhakta pAnaM 'tippar3a' iti tepate kSarati dadAti smeti bhAvArthaH gate ca tasminnanyaH ko'pyagaNitadIrghasaMsAraparibhramaNabhayo nirddharmA sAdhurAjagAma, so'pi bhikSAM dattvA yathaiva pRSTaH, tataH sa pApIyAnukta vAn ete itthaMbhUtAH 'kukkaTyA' mAyayA caranti, tatastadIyacittAvarjanArthaM tanamAtRsthAnato nabhikSA gRhItA; yAvatA natatra kaciddoSaH, IdRzAni camAtRsthAnabahulAnivratAnyasmAbhirapi pUrvaM cIrNAni, paramidAnIM cintitaM kiM mAtRsthAnakaraNeneti namAyAM kurmaH ?, tataH sA cintitavatI - aho ! ayaM nirddharmA mahApApIyAn yastAdRzamapi sAdhuM nindatIti visarjitaH / itthaMbhUtA ca bhakti paravazagA sAdhudAnAya prAduSkaraNamapi kuryAditi prAduSkaraNasambhavaH / pAokaraNaM duvihaM pAgaDakaraNaM pagAsakAraNaM ca / mU. (326 ) pAgaDa saMkAmaNa kuDadArapAe ya chinneva || par3ave joIna kappar3a pagAsaNA suvihiyANaM / attaTTi aparibhuttaM kappai kappaM akAUNaM / / 332 mU. (327) vR. prAduSkaraNaM dvidhA, tadyathA prakaTakaraNaM prakAzakaraNaM ca tatra prakaTakaraNam' andhakArAdapasArya bahiH prakAze sthApana, 'prakAzakaraNaM' sthAnasthitasyaiva bhittirandhrakaraNAdinA prakaTIkaraNam, etadevAha - tatra prakaTakaraNamandhakArAdanyatra saGkrAmaNenaprakAzakaraNaM, 'kuDDadArapAe' ityAdi, atra sarvatrApitRtIyArthe saptamI, kuDyasya dvArapAtana- randhrakaraNena, yadivA kuDyenamUlataevachinnenayena kuDyana kuDyaikadezenavA'ndhakAramAsIt tena mUlata evApanItenetyarthaH, cazabdAdanyasya dvArasya karaNena cetyAdiparigrahaH, tathA ratnena' padmarAgAdinA 'pradIpana' pratItena' jyotiSA' jvalatA vaizvAnareNa tatraivaM prakAzanA suvihitAnAM na kalpate, kimuktaM bhavati ? - prakAzakaraNena prakaTakaraNena ca yaddIyate bhaktAdi tatsaMyatAnAM na kalpata, tatraivApavAdamAha 'attaTTitti AtmArthIkRtaM tadapi kalpata, navaraM jyotiH pradIpA varjayeta. tAbhyAM prakAzitamAtmArthIkRtamapi na kalpate. tejaskAyadIptisaMsparzanAta. sAdhupAtramAzritya vidhimAha - ihasahasAkArAdinA prAduSkaraNadIpAprAtaM kathamapi bhaktaM pAnaMvA gRhItaM tatastad aparibhuktam upalakSaNametad arddhamuktamapi paristhApyonddharitasikyulepAdinA kharaNTiMta'pi tasmina pAtre 'kalpa' jalaprakSAlanarUpamakRtvApyanyata zuddhaM grahItuM kalpate / mU. (328) saMcAramA cullI bahiM va cullI purA kyA tesiM / tahi raMthati kayAI uvahI pUI ya pAo ya // vR. iha tridhA cullI, tadyathA-ekA saJcArimA yA gRhAbhyantaravarttinyapi bahirAnetuM zakyate, cazabdAtsA'pyAdhAkarmikrI draSTavyA. dvitIyA bahireva taSAM sAdhUnAM nimittaM cullI purA kRtA AsIt. cazabdAttadAnIM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM vA sAdhunimittaM bahizrullI kRtA veditavyA, sA catRtIyA / tato yadikadAcitatra tisRNAM cullInAmanyatamasyAM gRhasthA rAdhyanti tato dvau doSI, tadyathA - upakaraNapUtiH prAduSkaraNaM ca, yadA ca cullyAH pRthakRtaM taddeyaM vastu tadA prAduSkaraNarUpa evaMkAH kevalo doSaH, pUtidoSastUttIrNaH yadA cullyo'pi zuddhAstadApi prAduSkaraNarUpa evaiko doSaH / yadarthaM prAduSkaraNaM gRhasthA kRtavatI taM bhikSAyai gRhamAgacchantaM dRSTvA yadRjutvena bhASate tadAhamU. (329) necchaha tamisaMmi tao bAhiracullIe~ sAhu siddhaNNe / iya souM pariharae puDhe siddhamivi taheva // bR. he sAdho ! tvaM 'tamitra' andhakAre bhikSAM necchasi tato bahizcullyAM siddhaM pakkam anna' miti asmAbhirbhakta miti zrutvA tayA dIyamAnaM pariharati, prAduSkaraNadoSaduSTatvAt tathA prAduSkaraNazaGkAyAM kimarthamayamAhAro'dya gRhastha bahistAtpakvaH ?, ityevaM pRSTetayARjutayA yathAvasthite kathite tathaiva pariharati, etenAdyagAthAyAM saMkAmaNa' ityavayavo vyAkhyAtaH / nanvayaMsaGkrAmaNakRta AhAraH kenApi prakAreNa kalpate ? kiMvA na ? iti ucyate, AtmArthIkRtaH kalpate, kathamasyAtmArthIkaraNasambhava ? iti caMdata AhamU. (330) macchimmA aMto bAhi pavAyaM pagAsamAsannaM / i attaTTiyahaNaM pAgaDakaraNe vibhAseyaM // vR. sAdhvarthaM pUrvaM bahizrullyAdi kRtvA kAcidevaM cintayati gRhasyAntarmakSikA dharmazca, upalakSaNametat, tenAndhakAraM dUraM ca pAkasthAnAdbhojanasthAnamityAdiparigrahaH, bahizrapravAtaM tenamakSikAdayo na bhavanti, tathA prakAzamAsannaM ca pAkasthAnAdbhojanasthAnaM, tato vayamatraivAtmanimittamapi sadaiva pakSyAma ityevamAtmArthIkRte grahaNaM, kalpate iti bhAvaH / iyaM prakaTakaraNe kalpyAkalpyaviSayA vibhASA, samprati prakAzakaraNaM spaSTayan 'kuDDadArapAe' ityAdi vyAcikhyAsurAha mU. (331) kuDDussa kuNai chiDDuM hAraM vaDDei kuNai annaM vA / avanei chAyaNaM vA ThAvai sthaNaM va dippataM / mU. (332) vR. prakAzakaraNArthaM kuDyasya chidraM karoti, yadvAdvAralaghusad varddhayati' bRhattaraM karoti, yadivA'nyadvitIyaM dvAre karoti, athavA gRhasyoparitanaM chAdanaM spheTayati, yaDhivA TIpyamAnaM ratnaM sthApayati yahA-jyotiH pradIpaM vA karAMti. tathaivAnantaroktaM na prakAreNa svayameva yadivA pRSTe sati prAduSkaraNe kathite yadabhaktAdi prAduSkaraNadoSaduSTaM tata sAdhUnAM na kalpate / yadi punaH prAkta nena prakAreNAtmArthIkaroti tadA grahaNaM kalpagate itibhAvaH / jyotiH pradIpAbhyAM prakAzamAtmArthIkRtamapi na kalpate, tejaskAyasaMsparzAta / samprati aparimutaM ates kappaM akAU' iti vyAcikhyAsurAha mU (333) pAgaDapayAsakaraNaM karyAmi sahasA va ahava'nAbhAMgA / joi par3ave kuiga va taheva kahaNaM tu puTTa duTTe vA ! attaTTie u gahaNaM joi paive u vajjittA // gahiyaM vigiMciU meNhai annaM akayakappe | bR. prakaTakaraNaM prakAzakaraNaM vA kRte sati yat sahasA'nAbhogatAM vA gRhItaM tad vigiMciUNaM' pariSThApya tasmin pAtre ujjhita lezamAtraravaraNTite'pi 'akRtakalpe' jalaprakSAlanarUpakalpadAnAbhAve'pyanyata zuddha gRhNAti, nAsti kathiddoSA, vizodhikoTitvAta / uktaM prAduSkaraNadvArama, atha krItadvAramAhakIyaMgaDaMpi ya duvihaM duvve bhAve ya duvihamekvekkaM / mU. (334) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 mUlaM-334 AyakiyaM ca parakiyaM paradannaM tiviha cittaaii|| vR.krayaNakrItaM tenakRtaM niSpAditaMkrItakRtaM.krItamityarthaH tadapiAstAprAdaSkaraNamityapizabdArthaH, 'dvividha' dviprakAra, tadyathA-'davve bhAva ca' atra tRtIyArtha saptamI, tato'yamarthaH-dravyeNa krItaM bhAvena ca krItamityarthaH, panarapyekaikaM dravyakrItaMbhAvakrItaM ca pratyekaM dvidhA, tadyathA-AtmakrItaM parakrItaM ca, Atmadravya. krItamAtmabhAvakrItaMca paradravyakItaM parabhAvakrItaM cetyarthaH, tatrAtmanAsvayameva dravyeNojayantabhagavatpratimAzeSAdirUpeNa pradAnataH paramAvartya yadbhaktAdi gRhyate tadAtmadravyakrItaM. yatpunarAtmanA svayameva bhaktAdyarthaM dharmakathAdinA paramAvartya bhaktAdi tato gRhyate tadAtmabhAvakrItaM. tathA yata pareNa sAdhunimittaM dravyeNa kItaM tatparadravyakrItaM, yatpunaH pareNa sAdhvarthaM nijavijJAnapradarzanenAparamAvanyaM tato gRhItaM tatparabhAvakrItaM, tatra 'vicitrA sUtragati'riti prathamataH paradravyakrItasya svarUpamAhaparadravyaM gRhasthasatkaM dravyaM trividhaM, tadyathA'cittAdi' sacittamacittaM mithaMca. tena pareNa sAdhvartha yatkItaM tatparadravyakItama / / uktaM paradravyakrItaM. mU. (335) Ayakiya puna duvihaM davce bhAva ya davya cunnaaii| bhAvaMmiparassaTTAahavAvA appnnaacev|| vR.AtmakrItaMpunardvividhaM tadyathA-'davvabhAveya'ttiatrApitRtIyArthesaptamI.tato'yamarthaH-AtmanA'pi krItaM dvidhA, tadyathA-dravyeNa bhAvena ca, tatra dravyeNa-cUrNAdinA vakSyamANena, bhAvena punaH parasya sAdhorAya yanninavijJAnapradarzanAdinopAya'te tadbhAvakrItaM, parabhAvakrItamityarthaH, athavA bhAvena tadAtmanA svayamevAhArArtha dharmakathAdinA paramAvartya tato gRhyate tadabhAvakrItama, aatmbhaavkriitmityrthH| tadevaM sAmAnyatastrayo'pi bhedA uktAH , sampratyAtmadravyakrItaM saprapazca vivarISuridamAhamU. (335) nimmallagaMghaguliyA vannaya pottAi Ayakaya dvve| gelane uDDAho puuNe car3agAri ahigrnnN|| / vR. 'nirmAlya tIrthAdigatasaprabhAvapratimAzeSA'gandhAH' paTavAsAdayaH 'gulikA' mukheprakSepakasyasvarUpaparAvAdikArikA guTikA varNakaH' candana potAni laghubAlakayogyAni vastrakhaNDAni, AdizabdAtkaNDakAdiparigrahaH, etAni kArye kAraNopacArAdAtmadravyakItAni, kimuktaM bhavati ?-nirmAlyAdipradAnena paramAvaya'yattatAbhaktAdigRhyataMtadAtmadravyakrItamiti atradoSAnAha-'gelane' ityAdi nirmAlyapradAnAntaraM yadi kathamapi daivayogatoglAnatAbhavati tarhi pravacanasyoDDAi: sAdhunA'haMglAnIkRta ityAdi sAdhanA praguNIkRto'tizayI cAsI sAdhuH sakalajJAtavyakuzalaH parahitanirata ityAdi samakSa parokSaMvA sadaiva prazaMsA karoti, tathA ca satyadhikaraNa-bhUyastasyAdhikaraNapravRttiH, tAdRzI hitasyaprazaMsAmAkaNyanyioDanyaH samAgatyataM sAdhu nirmAlyagandhAdiyAcana, tatastatprArthanAparavazA:adhikaraNamapi smaarbhNt|smprtiprbhaavkriitNkvRinnvnnaahmuu. (337) vajhyAi marakhamAI parabhAvakayaM tu sNjytttthaae| uppAyaNA nimaMtaNa kIDagaDaM abhihaDa tthvie| vR. 'jikA' laghugokulam, upalakSaNametat. tena pattanAdiparigrahaH, tatra jikAdau masAdiH' maGkhaHkedArako yaH paTamupadarya lokamAvajayani, AdizabdAttathAvidhAnyaparigrahaH, bhaktivazAta saMyatArthaM yada ghRtadgdhAderutpAdanaM karoti kRtvA ca nimantrayati tatparabhAvakrItaM, pareNa-mayAdinA saMyatArthaM bhAvenasvapaTapradarzanAdirUpeNa krItaM parabhAvakrItama, itthaMbhUte ca parabhAvakrIte trayo doSAH, eka tAvatkrItaM, dvitIyamanyasmAdanyasmAdhAdAnItamityabhyAhRtama.AnIyAnIyacakatrasAdhunimittaMsthApyataitisthApitaM. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 piNDaniyuktiH-mUlasUtra tasmAttAdRzamapi sAdhUnAM na kalpatta / etadeva gAthAdrayena spaSTayannAhamU. (338) sAgAri maMkha chaMdana paDiseho puccha baha gae vaase| kayariM disiM gamissaha ? amuiMtahiM saMdhavaM kunni| ma. (339) dijjate paDiseho bajne ghetthaM nimNtnnNjaannN| pavvagaya AgaemuM saMchuhaI eggehmi|| vR. zAligrAmo nAma grAmaH tatra devazarmAbhidhAno maGgaH, tasya ca gRhaikadeze kadAcita kecita sAdhavo varSAkAlamavasthitAH. sa ca maGgasteSAM sAdhUnAmanuSThAnamaraktAdiSTatA copalabhyAtIva bhakti parIto babhUva, pratidivasaMcabhaktAdinAnimantrayati.sAdhavazrazayyAtarapiNDo'yamitipratiSedhanti,tataHsacintayAmAsayathaitemamagRhebhaktAdinagRhNanti yadipunaranyatradApayiSyAmitathApinagrahIpyanti, tasmAdvarSAkAlAnantaraM yatrAmIgamiSyantitatrAgregatvAkathamapyetebhyodadAmIti.tataHstokazeSevarSAkAlesAdhavastanapapracchireyathA bhagavAn ! varSAkAlAnantaraM kasyAM dizi gantavyaM?. te ca yathAbhAvaM kathayAmAsuH- yathA'mukasyAM dizi. tataH sa tasyAmeva dizi cizye (yAce) tadA dAtavyamiti, sAdhavazva varSAkAlAnantaraM yathAvihArakrama tavAjagmuH, tena cAtmAnamajJApayatA pUrvapratiSiladhRtadugdhAdikaMpratigRhaM yAcitvaikatracagRhesaMmIlya muktaM , tataH sAdhavo nimantritAH taizcayathAzakti chadmasthadRSTyAparibhAvitaM, paraMnalakSitaM,tataHzuddhamitikRtvAgRhItaM.nacateSAM tathA gRhNatAM kazciddopaH, yathAzakti paribhAvanena bhagavadAjJAyA ArAdhitatvAt, yadi punaritthaMbhUtaM kathamapi jJAyate tarhi niyamataH pariharttavyaM, kItAbhyavahRtasthApanArUpadoSatrayasabhAvAditi / sUtra sugama navaraM 'sAgArikaH' zayyAtaraH 'saMstavaH' paricayaH, nijapaTapradarzanena lokAvarjanamiti tAtparyArthaH / mU. (340) dhammakaha vAya khamaNaM nimitta AyAvaNe suyttttaanne| jAI kula guNa kamme sippammiya bhaavkiiyNt|| vR. dharmakathAdiSu bhAvakrItaM bhavati, iyamatra bhAvanA-yata paracittAvarjanArtha dharmakathAM vAdaM kSapaNaM' SaSTA. STamAdirUpaMtaponimittamAtApanAMvA karoti, yadvA-zrutasthAnamAcAryo'hamityAdikaM kathayati, yadivA jAti kulaMgaNaMzilpaMkarmavAparebhyaHprakaTayati, itthaMcaparamAvaya'yattatobhaktAdigRhNAtitadAtmabhAvakrItaM. yadA tuHkhakSayArthakarmakSayArthacadharmakathAdikaMyathAyogaMkarotitadAsapravacanaprabhAvakatayAmahAnirjarAbhAgabhavati. uktaM "pAvayaNI dhammakahI vAI nemittio tavassI y| vijjA siddho ya kaI advaiva pabhAvagA bhnniyaa| mU. (341) dhammakahAakkhitta dhammakahAuTTiyANa vA ginnhe| . kaDaMti sAhavA ciya tumaM va kahi pucchie tusinnii|| vR.AhArAdyarthadharmakathAMkathayatAyadAtazrotArAdharmakathayAsamyagAkSiptAbhavantitadAteSAMpAAyadyAcata. na hi tadA praharSamAgatAH santA'bhyarthinA na niSThanti, yadvA dharmakathAta utthitAnAM satAM teSAM pAyadagRhNAti tadAtmabhAvakrItama,AtmanA-svayamevabhAvana-dharmakathanarUpeNakrItamAtmabhAvakRtamiti, yadvA-dharmakathAkathakaH ko'pi prasiddho vartate. tadanurUpAkArazca vivakSitaH sAdhuH, tatastaM zrAvakAH pRcchanti-ya: 'kathI' dharmakathAkathakaHzrUyata.yakiMvama? iti.tataHsabhaktAdilAbhAdevaM vakti-yathA sAdhavaevaprAyodharmakathA kathayanti, nAnyaH yadivA tRSNI-maunenAvatiSThate. tataste zrAvakA jAnante- yathA sa evAya, kevalaM gambhIratvAdAtmAnana sAkSAdacasAprakAzayatIti,tataHprabhUtataraMtasmaiprayacchanti.taccatebhyaHprabhUtataraMlabhyamAnamAtmabhAvakRtama, AtmanA-svayameva bhAvana-svayamaso'pi kathakaH so'haM kathaka itijJApanalakSaNena kriitmitikRtvaa|athvaa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.342 mU. (342) kiMvA kahijna chArA dagasoyariA va ahv'gaarsthaa| ki chagalagagalavalayA muMDakuDubIva kiM khe?|| .. yo jagati nipuNo dharmakathAkathakaH zrUyate sa kiM tvam ? iti pRSTa evamuttaramAha- kiM 'kSArAH' kSArAvaguNDitavapuSaH kathayeSuH1, naivate kathayanti. kiMvAdakazaukarikA? dakaM-jalaM tasya nirantaraM vinAzakatayA zaukarikAivapApaddhikAriNaivavAdakazaukarikA:-sAGkhyAH , kiMvA agArasthAH'gRhasthAHzAstrAdhyayanAdhyApanavikalAH?, yadvAkiMchagalakasya-pazorgalaM-grIvAMvalayanti moTayantiyetechaganakagalavalakAH,yadivA kiM muNDAH santo ye kuTumbinaHzauddhodanIyAste kathayeSuH?, naiva te kathayanti, kintu yataya eva, tata evamukte zrAvakAcintayanti-nUnaM sa evAyaM dharmakathAkathaka ityAdi tadeva zeSaM draSTavyaM / tadevaM dhrmkthaadvaar| ___ mU. (343) emeva vAikhamae nimittamAyAvagammi ya vibhaasaa| suyaTANaM gaNimAI ahavA vaannaayriymaaii|| vR. yathA dharmakathAkathaka vibhASA-bhAvanA kRtA 'evamava' ananaiva prakAraNa vAdini' kSapake nimittajJe AtApake ca vibhASA kartavyA, yathAvAdenAkSisa yAcate. yadrA-ye vAdinaH zrUyantete kiMyUyam ? iti prakSeprAyA yatayaevavAdinobhavantItibrUte,yadrA-monenAvatiSThate, yadvA- kiMbhasmAvaguNThinavapuSaH?, kiMvAdakazaukarikA yadivA dhigrajAtIyA yadvA zauddhodanIyAvAdamevaM dadyuH, naiva te dadati kintu yatayaH, evamukta teevaM parijAnateyathA taevAmI, tato viziSTamAhArAdikaM tasmai vitaranti tacca tathAprabhUtaM labhyamAnamAtmabhAvakrItamavaseyaM / tathA zrutasthAna-gaNyAdi, tatra 'gaNitvama' AcAryatvam AdizabdAta upAdhyAyatvAdiSarigrahaH, yatA vAcanAcAryatvaM AdizabdAt pravartakatvAdiparigrahaH, tatra bhaktAdyarthamAcAryA vayamupAdhyAyA vayamityAdi janebhyaH prakAzayati yena janA AcAryatvAdikamavagamya prabhUtataraM vitaranti, yadvA-ye AcAryA mahAvidvAMsaH zrUyantete kiMyUyama? ityAdi tathaivabhAvanIya, jAtyAdikaM tvetadartha kathayati yena samAjAtyAdikamutkRSTaM ca zilpAdi jJAtvAprabhUtaM prayacchanti, tacca tathA prabhUtaM lbhymaanmaatmbhaavkriit| tadevamuktaM kriitdvaarN| mU. (344) pAmiccaMpi ya duvihaM loiya loguttaraM smaasen| loiya sanjhilagAI loguttara vtthmaaiisu|| vR. prAmityamapi samAsena dvividhaM dviprakAra, tadyathA-laukikaM lokottaraM ca. tatra loke bhavaM laukikaM, tacca sAdhuviSayaM 'sanjhilagAI' sajjhilagA-bhaginI, AdizabdAbhAtrAdiparigrahaH tasmina. kimuktaM bhavati?-bhaginyAdibhiHkriyamANaMdravyamiti,anacabhaginIzabdenakathAnakaMsucitaM.tadanesvavamevavakSyati. lokottaraMpAmitya vastrAdiSu' vastrAdiviSayaMsAdhUnAmedaparamparamavasayamAiha laukikaMbhaginyAdA vityuktN| ma. (345) suyaabhigamanAya vihIM bahi pucchA ega jIvaI smaate| pavisaNa pAga nivAraNa ucchiMdaNa talla jaidAnaM / / mU. (346) aparimiya nehavuDDI dAsattaM sA ya AgaA pucchaa| dAsattakahaNa mA ruya acirA moemi etAhe || mU. (347) bhikkhadagasamAraMbhe kahaNAuTTA kahiMti vshitti| saMveyA AharaNaM visajju kahaNA kaivayA u|| vR. kozalAviSaya koDapi grAmastatra devarAjo nAma kuTumbI. sArikAmidhA tasya bhAryA, tasyAzca sammatapramukhA bahavaH sutAH, sammatiprabhRtayazca prabhUtA dArikAH tacca sakanamapi kuTumba paramazrAvakaM, tathA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyaMktiH-mUlasUtraM tasminneva grAma zivadevo nAmazreSTI, tasyabhAryA zivA, anyadAca samudraghoSAbhidhAH sUrayaH samAgacchana, teSAM samIpa jinapraNItaM dharmamAkarNya jAtasaMvegaHsammato dIkSA gRhItavAn kAlakrameNa ca gurucaraNaprasAdato'nIve gItArthaH smjni| sacAnyadA cintayAmAsa-yadimadIyaH ko'pipravrajyAMgRhNAti tataHzobhanaM bhavati, idameva hi tAtvikamupakArakaraNaM yatsaMsArANavAdtAraNamiti, tata evaM cintayitvA gurUnApRcchya nijabandhugrAme samAgamat, tatra cabahiHpradezekamapipariNatabayasaMpRSTavAn puruSa-yathA'tradevarAjAbhidhasya kuTumbinaH satkaH ko'pi vidyata? iti, saprAha-mRtaM sarvamapi tasya kuTumbakevalamekA sammatyabhidhA vidhavAputrikA jIvatIti, tataHsatasyA gRhe jagAma, sAcabhrAtaramAyAntaM dRSTvAmanasibahumAnamudrahantIvanditvAkazcitkAlaM paryupAsya ca tannimittamAhAraM paktu mupatasthe, sAdhuzca tAM nivAritavAn-yathA na kalpate'smAkamasmannimittaM kimapi kRtamiti, tato bhikSAvelAyAMsA dargatatvenAnyatrakvacidapitailamAtramapyalabhamAnAkathamapizivadevAbhidhasya vaNijo vipaNestailapalikAdvayaM dina dine dviguNavRddhirUpeNa kalAntaraNa samAnIya bhrAtre dattavA bhAtrA cataM vRttAntamajAnatAzuddhamitijJAtvApratijagRhe,sAcataddinaMbhrAtuHsakAzedharmazrutavatI,tenanapAnIyAnayanAdinA natatailapalikAdrayaM dviguNIbhUtaM pravezayituM zakta vatI, tRtIye ca dine karSadvayamRNe jAtaM taccAtiprabhUtatvAnna pravezayituM zaktama, apica bhojanamapi pAnIyAnayanAdinA karttavyaM, tato bhojanAyava yatnavidhau sakalamapi dinaM jagAmeti na RNaM pravezayituM zakroti, tato dina dine dviguNavRddhyA pravarddhamAnamRNamaparimitaghaTapramANaM jAtaM, tataH zreSThinA sA babhaNe. ___ yathA mama tailaM dehi yahAM me dAsI bhava, tataH sA tailaM dAtumazaknuvatI dAsatvaM pratipede, kiyatsu ca varSeSvatikrAnteSubhUyo'pi sammatAbhidhaHsAdhustasminnevagrAmeyathAvihArakramamAgamat, sAcabhaginIsvagRhe na dRSTA, tata AgatA satI papracche, tayAca prAcInaH sarvo'piMvyatikarastasmainyavedi yAvadAsatvaM zivadevagRhe jAtamiti, nivedyacasvadaHkhaMrodituMpravRttA,tataHsAdhuravocata-mArodIracirAdahatvAMmocayiSyAmi, tatastasyA mocanopAyaMcintayanprathamataHzivadevasyaivagRhepraviveza, zivAcatasyabhikSAdAnArthejalenahastauprakSAlayitu lagnA, tAM ca sAdhurnivArayAmAsa, yathaivamasmAkaMna kalpate bhikSeti, tataHsamIpadezavartI zreSThI provAca-ko'tra doSaH?,tataHsAdhuHkAyavirAdhanAdInadoSAnyathAgamaMsavistaramacIkathattataHsaAdatobhaNatiyathAbhagavan ! kutra yuSmAMka vasatiryena tatrAgatA vayaM dharma zrRNumaH tataH sAdhuravAdIta-nAsti me'dyApi pratizrayaH, tatastena nijagRhekadezevasatiradAyi.pratidinaMcadharmazrRNoti,samyaktvamaNuvratAnicapratipannAni.sAdhucakadAcanApi vAsudevAdipUrvaparuSAcIrNAnanakAnabhigrahAna vyAvarNayAmAsa, yathAvAsudevanAyamabhigrahAjagRhe-yadi madIyaH putro'pipravrajyAMpratipadyate tato'haM nanivArayAmIti, atrAntare cazivadevasyatanayojyeSThaHsAcasAdhubhaginI sammatiH pravajyAM grahItumuphtastha.zreSThinA catau dvAvapi visarjitA. tataH pravrajyAM prtiptraaviti| sUtraM sugama, kavalaM zrutAdhigamajJAtavidhiH' zrunAdhigamAt jJAto vidhiH kriyAvidhiryena ca tathA. atrAha nanvatatprAmityaM sAdhunA vizeSato grahItavyaM, paramparayA pravrajyAkAraNatvAt, ata Aha- kaikyA u' evaMvidhA gItArthA viziSTa zrutavido dezanAvidhinipuNAH katipayA eva bhavanti, na bhUyAMsaH katipayAnAmeva ca pravrajyApariNAmaH, ttHpraamityNdossaayaiv|ndevtlvissyepraamityedoss uktaH sampratyatidazenavastrAdiviSayadoSAnabhidhitsugahamU. (348) ee ceva ya dosA savisesayarA u vtthpaaesuN| loiyapAmiccesuM loguttariyA ime anne|| vR. ete eva' dAsatvAdayo doSA vastrapAtraviSayasu laukikeSu prAmityeSu savizeSatarA nigaDA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-348 diniyantraNapurassarA draSTavyAH, 'lokotarikAH' lokottaraprAmityaviSayAH punarime'nye doSAH, tAnevAhamU. 1349) mailiya phAliya khosiya hiyanaDhe vAvi anna mggNte| . avi suMdarevi dinne dukkararoI klhmaaii|| vR.iha dvidhAlokottaraMpAmityaM-ko'pikasyApisatkamevaMvastrAdigRhNAti yathAkiyadinAniparibhujya punarapitesamarpayiSyAmi.ko'pipunarevam etAvaddinAnAmuparitavaitatasadRzamaparaMvastrAdidAsyAmi, tatraprathame prakAre malinite' zarIrAdimalena kledite yadivA pATite'thavA 'khosite' jIrNaprAye kRte yadivA caurAdinA hRte ydaa-kkaapimaargptiteklhaadyodossaaH|dvitiiyecprkaare'nydvstraadikNyaacmaanoyaacmaansy apiH' sambhAvanAyAM sundare'pi' pUrvabhuktAdvastrAdeviziSTatare'pi datte ko'piduSkararucirbhavati, mahatA kaSTenatasya rucirApAdayituM zakyate, tatastamadhikRtya kalahAdayo doSAH sambhavanti, tasmAllokottaramapi prAmityaM na krtvym| atraivApavAdamAhamU. (350) uccattAe dAnaM dullabha khaggUDa alasa paamicce| taMpiya gurussa pAse Thavei so dehamA kalaho / da iha darlabhe vastrAdau sIdataH sAdhoryadi vastrAdikamapareNa sAdhanA dAtumiSyate tarhi tasya 'uccatayA' mudhikatayA dAnaM karttavyaM,naprAmityakaraNena, tathA yaH khaggUDaH kuTilo vaiyAvRtyAdau na samyag vartate yo'pi cAlasAtaudurlabhavastrAdidAnapralobhanenApivaiyAnRtyakAryeta,tatastadvipayaMprAmityaMsambhavati,tatrApitaddIyamAnaM vastrAdikaM dAyakoguroHpArzve sthApayet, nasvayaM dadyAt, tataH sa gururdadAti,mAbhUdanyathAtayoH parasparaM kalaha itikRtvA / uktaM prAmityadvAram, adhunA parAvartitadvAramabhidhitsurAhamU. (351) pariyaTTiyaMpiduviha loiya loguttaraM smaasennN| ekkakaMpi aduvihaM tahavve annadavve y|| vR. parivartitamapi' ukta zabdArtha samAsena saGkepeNadvividhaM, tadyathA-laukikalokottaraMca, ekaikamapi dvivigha, tadyathA-laukikaM lokottaraM ca, ekaikamipi dvivighaM, yadyathA-tadravye' tadravyaviSayam 'anyadravye' anyadravyaviSayaM ca, tatra tadravyaviSayaM yathA kuthitaM ghRtaM dattvA sAdhunimittaM sugandhi ghRtaM gRhNAtItyAdi, anyadravyaviSayaM yathA kodrakkUraM samarpayitvA sAdhunimittaM zAlyAMdanaM gRhNAtItyAdi, idaM ca laukikam, evaM lokottaramapi bhAvanIyA samprati laukikasyodAharaNaM gAthAtrayeNAham. (352) avaropparasanjhilagA saMjuttA dovi annmntrnn| poggaliya saMjayaTTA pariyaTTaNa saMkhaDa bAhI / / mU. (353) anukaMpa bhaginigehe dariha pariyaTTaNA ya kRrss| ... pucchA kAdavakUre macchara nAikkha patAve / / mU. (354) iyarA'viya paMtAva nisi osaviyANa tasi dikkhA yA tamhA unaghettavvaM kaivAje osmehiti|| vR. vasantapure nagare nilayA nAma zreSThI, tasya sudarzanA nAma bhAryA, tasyA dvau putrI, yadyathA-kSemaGkarA devadattazca,lakSmInAmAcaduhitA, tatraivavasantapuretilako nAmazreSThI, sundarInAmatasyamahelA,tasyAdhanadattaH putro bandhumatIduhitA,tatrakSemaGkaraHsamitasUrINAmupakaNThedIkSAMgRhItavAna, DhavadattenacabandhumatIdhanadattenaca lakSmIH pariNItA, anyadA ca karmavazato dhanadattasya dAridrayamupatasthe, tataH sa prAyaH kodravakUraM bhuGkte, 26 1 22 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM devadattazcezvaraH, tataHsasarvadeva zAlyAMdanaMbhuGkta, anyadA ca sakSamaGkaraH sAdhuryathAvihArakramatatrAjagAma.sa cacintayAmAsa-yadi devadattasya bhrAtumuhaM gamiSyAmitatA meM bhaginI dAridrayaNAhamabhibhUtA tato na mama gRha sAdhurapi bhrAtA samuttIrNa iti paribhavaM maMsyate iti, tato'nukampayA tasyA eva gRhe praviveza, bhikSAvalAyAM ca tayA lakSmyA cintitaM-yathaikaM tAvadayaM bhrAtA dvitIyaM sAdhuH tRtIyaM prApUrNakaH, mama ca gRhe kodravakUraH, tataH kathamasAvasmai dIyate ?, zAlyodanazca mama gRhe na vidyate, tato bhrAtRjAyAyA bandhumatyAH sakAzAta kodravaudanaparAvartananazAlpAdanamAnIya dadAmIti tathaiva kRtam. atrAntarecadevadatto bhojanArthaM svagRhamAgataH, bandhumatyA ca papracche yathA'gha kodravAdano jemitavyaH, tena cAvijJAtaparivartanavRttAntena cintitayathA'nayA kRpaNatayA kodravaudano rAddho na zAlyodanaH tatastAM tADayitumArebhe, sA ca tADyamAnA prAha-kiM mAM tADayasi ?, tavaiva bhaginI kodravIdanaM muktvA zAlyodanaM nItavatI, ghanadattasyApi ca bhojanArthamupaviSTasya yaH zAlyodanaH kSemaGkarasya dIyamAna uddharitaH sa gauraveNa lakSmyA pariveSitaH tatastena sA pRSTA kuto'yaM zAlyAdanaH?,tataHkathitaH sarvo'pitayA vRttAntaH, zrutvAcataMvRttAntaMcukopadhanadatto-yathAhA! pApe kimiti tvayAmAname zAleH paktvA paktvA sAdhava zAlyodano na datto yatparagRhAdAnayanena mamamAlinyamApAdita, tatastenApisAtADitA,sAdhunAcAryavRttAntogRhadvayavartIsarvo'pijanaparamparAtaHzuzruce,tatonizisaNyapi tAnipratibodhitAni,yathetthamasmAkaMnakalpateparamajAnatAmayAgRhItam, ataevacakalahAdidoSasambhAvAdbhagavatA pratiSiddhaM, tato jinapraNItaM dharma savistaraM kathitavAn, jAtaH sarveSAmapi saMvego, dattA ca dIkSA teSAM sarveSAmiti / sUtraM sugama, navarama avarupparasajjhilagA' iti lakSmIdevadattau bandhumatIdhanadattA parasparaM 'sanjhilagau'bhrAtarau,teca dveapi'lakSmIbandhumatyau annamanneNa tianyo'nyamapisambadbhedevadattasyabhaginI lakSmIrdhanadattena dhanadattasyApi bhaginI bandhumatI devadattena pariNItA ityarthaH, poggaliya'tti paugalikasya zAlyodanasya 'saMyatArtha' kSemakarasAdhunimittaM parivartanaM kRtaM, tata: 'saMkhaDaM' kalahastataH 'bodhiH' pravrajyA. asyA eva gAthAyA vivaraNabhUtamuttaraMgAthAdrayaM, tadapi ca sugama, navaraM macchara'tti vibhakti lopAt matsareNa 'nAikkha'tti parivartana kathite paMtAve' atADayat, 'uvasamiyANa'tti upazamitAnA, nanu parivartanamadhIda pravrajyAyAH kAraNaM babhUva tato vizeSataH sAdhubhiridamAcaraNIyamata Aha-'kai vatti kati vA kiyanto vA kSemakarasAdhusadRzA bhaviSyanti ye itthaM parivartanasamutthaM kalahamapanIya pravrajyAM grAhayiSyanti. tsmaannaivedmaacrnniiym| uktaM laukikaM parivartanam, atha lokottaraM tadvakta vyaM, tatrayata sAdhuH sAdhunA saha vastrAdiparivartanaM karoti tallokottaraM parivartanaM, tatra doSAnupadarzayatimU. (355) UNahiya dubbalaM vA khara guru chinna majhnaM asIyasahaM / dubvannaM vA nAuMtripariName annabhaNio vaa| 6. vastraparivartana kata yatIdaM nyanaM yattu madIyaM vastraM babhUva tanmAnayuktaM -pramANApapannaM. yahA idamadhikaM madIyaMpunaniyukta mebaMsarvatra bhAvanA,navaraM dabalaM jIrNaprAya kharaM karkazasparza guruH sthUlasUtraniSpannatayA bhArayukta chinnaM'nipuSpaka malinaM malAvilam azItasahaM' zItarakSaNAkSama 'durvarNa' virapacchAyama, itthaMbhUtaM svayameva jJAtvA vipariNameta' pRSTo'hamiti vicintayeta. yaddhA-anyenasAdhunA khagguDenamaNita utpAsito vipariNamat / atravApavAdamAhama. (356) egassa mAnajuttaM na u biie evamAi knsu| gurupAdamUle ThavaNaM so dalayai annahA klho| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-356 vR. ekasyasAghoryasyasatkaM tannabhavati tasya mAnayukta pramANopapannaM vastrAdi, nadvitIye-dvitIyassa sAghobassa satkaMtasya mAnayuktaM . kintu?-nyUnamadhikaM vA. tata evamAdiSu kAryeSu samutpanneSu parivartanasya sambhavobhavati,tatraparivartanasyasambhaveyasyasatkaMtadvastrAditenagurupAdamUletasyavastrAdeHsthApanakarttavyaM, gurupAdamUle moktavyamityarthaH, tato vRttAntaH kathanIyaH, vRttAnte ca kathite sati sa gururdadAti 'anyathA' gurupAdamUlasthApanAdyabhAve kalahaH parasparaMrATi smbhvtiiti|uktN parivartitadvAram, athAbhyAhRtadvAramAhamU. (357) AinnamaNAinnaM nisIha'bhihaDaM na nonisIhaM c| nisihAbhihaDaM ThappaM vocchAmI nonisIha tu|| vR.abhyAhRtaMdvidhA,tadyathA-AcIrNamanAcINaMca,tatrAnAcIrNa dvighA.tadyathA-nizIthAbhyAhRtaMnonizI. yAbhyAhRtaM ca, tatra nizIthama-arddharAtraM tatrAnItaM kila pracchannaM bhavati, evaM sAdhUnAmapi yadaviditamabhyAhRtaM tannizIthAmyAhRtamivanizIyAbhyAhRtaM. tadviparItanonizIthAbhyAhRtaM yatsAdhUnAmabhyAhRtamitividitaMbhavati. tatra nizIthAbhyAhRtaM sthApyama, agre vakSyate iti bhAvaH, samprati punrvkssyaami| nonishiithaabhyaahRtN| mU. (358) saggAmaparamgAme sadesa paradesameva boddhvvN| duvihaM tu paraggAme jalathala naavoddujNghaae|| vR.nonizIthAbhyAhRtaM dvividhaM, tadyathA- 'svagrAme' svagrAmaviSayaM 'paragrAme' paragrAmaviSayaM, tatra yasmin grAmesAdhurnivasaticakilasvagrAmaH,zeSastuparagrAmaH, tatra paragrAme' paragrAmaviSayamabhyAhRtaMdvividhaM,tadyathAsvadezaM paradezaM ca, svadezaparagrAmAbhyAhRtaM paradezaparagrAmAbhyAhRtaM cetyarthaH / tatra svadezo yatra deze maNDale sAdhurvartata, shessstuprdeshH| etadvividhamapi pratyekaM dvidhA, tadyathA- 'jalathala tti sUcanAtsUtra' mitikRtvA jalapathainAbhyAhRtaMsthalapathenAbhyAhRtaM ca, tatrajalapathenApyabhyAhRtaM dvidhA-nAvA uDDapenaca, upalakSaNametat, tenastokajanasambhAvanAyAMjaDyAbhyAmapi,tatranauH-tarikAuDDapaH-taraNakASThaMtumbakAdicoDupagrahaNenagRhItaM draSTavyaM, sthalapathenApyabhyAhRtaM dvidhA, nadyathA-jaGghAbhyA-padbhyAm, upalakSaNametat tena gantryAdinA ca / / tatrAmUneva jalasthalAbhyAhRtamedAn saprapaJca vibhAvayan doSAna pradarzayattimU. (359) jaMghA bAha tarIi vajale thale khaMdha aarkhurnibddhaa| saMjamaAyavirAdhana tahiyaM puna saMjame kaayaa|| ma. (360) atthAhagAhapaMkAmagarohArAjale avAyA u| kaMTAhitenasAvaya thalaMmi gae bhave dosA // vR.tatrajalamArgastokajalasambhAvanAyAMjavAbhyAm astAghasambhAvanAyAMbAhubhyAMyadivAtarikayA, upalakSaNamenata, uDDapena cAbhyAhRtaM sambhavati, sthalamArge sthalamArga tu skandhana yadvA Arapuranibandra'tti atra tRtIyArtha prathamA,tato'yamarthaH ArakanibaddhAgantrAtayAkhuranibaddhArAsabhabalIvadayastaH aJcadoSAH saMyamavirAdhanA''tmavirAdhanAca, tatra' saMyamA''tmavirAdhanAmadhyesaMyamaviSayAvirAdhanAjalamArgasthalamArge ca 'kAyA' apakAyAdayo virAdhyamAnA draSTavyAH / jalamArge AtmavirAdhanAmAha-'atthAha' ityAdi. aca prAkRtatvAt kvacidvibhakti lopaH kacidvibhakti pariNAmazca, tatAdhyamarthaH astAdhe padAdimiralabhyamAne'dhobhUmAge'yonimajjanalakSaNo'pAyobhavati,tathA grAhebhyaH' jalacaravizeSebhyaHyadvA paGkataH'kalarUpAtathavA makarebhyaH, yadivA 'ohare'tti kacchapebhyaH, upalakSaNametat, anyebhyazca pAdabakatantvAdibhyaH 'apAyA' vinaashaadyodossaaHsmbhvnti|sthlmaargeaatmviraadhnaamaah-kNtte tyAdikaNTakebhyoyadivA'hibhyoyadvA www.ja Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM stenebhyo'thavA zvApadebhyaH, upalakSaNametata, jvarAdyutpAdakaraparizramAdibhyazca 'sthale' sthalamArge eta evApAyarUpA doSAH prtipttvyaaH||ukt manAcIrNa paragrAmAbhyAhRtaM nonizIyaMmU. (361) saggAme'vi yaduvihaM gharataraM nogharaMtaraM cev| tigharaMtarA pareNaM gharaMtarataMtu nAyavvaM // mU. (362) nogharaMtara'negavihaM vaaddgsaahiinivesnngihesu| kAye khaMdhe mimmaya kaMseNa va taM tu aanejnaa|| vR. 'svagrAme'pi svagrAmaviSayamapyabhyAhRtaM dvividhaM, tadyathA-gRhAntaraM nogRhAntaraMca, tatra trigRhAntarAt pareNa-trINi gRhANyantaraM kRtvA parato yadAnItaM yadgRhAntaraM, evaM ca sati kimuktaM bhavati ?-yadgRhatra. yamadhyAdAnIyate upayogathata(ya)trasambhavati tadAcIrNamavaseya, nogRhAntaramanekavidhaM, tacca vATakAdiviSaya, tatra 'vATakaH' paricchannaH pratiniyataH sannivezaH 'sAhI' vartanI saivaikA'pAntarAle vidyatenatu grahAntaramityarthaH 'nivezanam' ekaniSkramaNapravezAniLyAdigRhANi gRhaM' kevalaMmandiram, etacca sakalamapivATakAdi-viSayamanA rNamanupayogasambhave veditavyaM, tadapi ca gRhAntarAkhya nogRhAntarAkhyaM na nonizIyaM svagrAmAbhyAhRtaM pratilAbhayitumIpsitasyasAghorupAzrayamAnayetkApotyA yadivAskandhena, upalakSaNametata. tena karAdinAca, yadivA mRnmayenabhAjanena yadvA kaaNsyen|| sampratyasyaivasvagrAmaviSayanonizIthAbhyAhRtasya sambhavamAhamU. (363) sunnaM va asai kAlo pagayaMva phenngNvpaasuttaa| iyaeikAi ghettuM dIveiya kAraNaM taM tu|| vR.ihasAdhurbhikSAmaTanakApigRhepraviSTaH, paraMtattadAnIM 'zUnya' bahinirgatamAnuSamAsIt, yadvA'dyApitana rAdhyate iti asan' avidyamAno bhikSAkAlaH, yadivA tatra prakRtaM-gauravArhasvajanabhojanAdikaMvartate, na tato tadAnIM sAdhave bhikSA dAtuM prapAritA, yadivA vihRtya sAdhorgatasya pazcAt 'praheNakaM' lAhanakamAgataM, taccotkRSTatvAt kila sAdhavedAtavyam, athavAtadA zrAvikA 'prasuptA' zayitA''sIt, tatonasAdhavebhikSA dattA iti, etaiHkAraNaiH zrAddhikA svagRhAdgRhItvA sAdhorupAzrayamAnayet, taccAnayanasya kAraNaM tadA zUnyaM gRhamAsIdityAdirUpaM dIpayati' prakAzayati, tata evaM nonizIthasvagrAmAbhyAhRtasambhavaH / tadevamuktaM svagrAmaparagrAmabhedabhinnaMnonizIthAbhyAhRtam,athasvagrAmaparagrAmabhedabhinnamevanizIthAbhyAhRtamatidezenAha. mU. (364) emeva kaso niyamA nisIha'bhihaDe'vi hoi naaynyo| aviadAyagabhAva nisIhiaMtaM tu nAyavyaM // vR. ya eva kramaH svagrAmaparagrAmAdiko nonizIthAbhyAta uktaH sa eva nizIthAbhyAhRte'pi niyamAta jJAtavyaH / samprati nizIthAbhyAhatasvarUpaM - 'aviiya' ityAdi, avidito-yatinA na vijJAto dAyakasyAbhyAitadAnapariNAmo yatra tadaviditadAyakabhAvaM nizIthAbhyAhRtamavagantavyaM, kimuktaM bhavati ? sarvathA sAdhunA'bhyAhRtatvena yadaparijJAtaM tnnishiithaabhyaahRtm| paragrAmAbhyAhRtasya nizIthasya saMbhavamAha. ma. (365) aidUrajalaMtariyA kammAsaMkAe~ maanghecchNti| ___ AnaMti saMkhaDIo so saDDI va pacchannaM / / mU. (366) niggama deula dAnaM diyAi sannAi niggae daan| siTuMmi sesagamaNa dita'nne vaaryNt'nne|| mU. (367) bhuMjaNa ajIrapurimaDagAi acchaMti bhuttsesNvaa| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 367 AgamanisIhigAI na bhuMjaI sAvagAsaMkA // mU. (368) ukkhittaM nikkhippara AsagayaM mallagaMmi pAsa ge| khAmitta gayA saDDA te'vi ya dvA asaDhabhAvA // vR . kvacidgrAme ghanAvahapramukhA bahavaH zrAvakAH ghanavatIprabhRtayazca zrAvikAH, ete ca sarve'pyekakuTumba - varttinaH / anyadA teSAmAvasaye vIvAhaH samajAne, vRttaM ca tasmin pracuraM modakAdyuddharitaM, tatastairacintipathaitatsAdhubhyo dIyatAM yena mahatpuNyamasmAkamupajajAyate, atha ca kecitsAghavo dUre'vatiSThante, kecitpunaH pratyAsannAH paramantarAle nadI vidyate, tataste'pyapkAyavirAdhanAbhayato nAgamiSyanti, AgatA api ca pracuraM modakAdikamavalokya kathyamAnamapi zuddhamAghAkarmazaGkayA na grahISyanti tato yatra grAme sAdhavo nivasanti tatraiva pracchannaM gRhItvA vrajAma iti, tathaiva ca kRtaM, tato bhUyo'pi cintayanti yadi sAdhUnAhUya dAsyAmastato'zudramAzaGkya te na grahISyanti tasmAt dvijAdibhyo'pi kimapi dadmaH tacca tathA dIyamAnamapi yadi sAdhavo na prekSiSyante tatastadavasthaiva teSAmazRGkA bhaviSyati tato yatroccArAdikAryArtha nirgatAH santaH sAdhavaH prekSante tatra dadma iti, evaM ca cintayitvA vivakSite kasmizritpradeze kasyaciddevakulasya bahirbhAge dvijAdibhyaH stokaM stokaM dAtumArabdhaM, tata uccArAdikAryArtha vinirgatAH kecana sAdhavo dRSTAH, tataste nimantritA yathAbhoH ! sAdhavaH ! asmAkamuddharitaM modakAdi pracuramavatiSThate tato yadi yuSmAkaM kimapyupakaroti tarhi tatpratigRhyatAmiti, sAdhavo'pi zuddhamityavagamya pratyagRhNana, taizca sAdhumiH zeSANAmapi sAdhUnAmupAdeziyathA'mukasmin pradeze pracurameSaNIyamazanAdi labhyate, tataste'pi tadrahaNAya samAjagmuH, tatra caike zrAvakAH pracuraM modakAdikaM prayacchanti, anye ca mAtRsthAnato nivArayanti, yathaitAvaddIyatAM mA'dhikaM, zeSamasmAkaM bhojanAya bhaviSyati, anye punastAnevanivArayataH pratiSedhayanti yathAnako'pyasmAkaMbhokSyate, sarve'piprAyo bhuktAH, tataH stokamAtreNa kiJciduddharitena prayojanaM, tasmAdyathecchaM sAdhubhyo dIyatAmiti / sAdhavazca ye namaskArasahita pratyAkhyAnAste bhuktAH, ye ca paurUSIpratyAkhyAnAste bhuJjAnA varttante, . ye cAjIrNavantaH pUrvArddhAdi pratIkSamANA vartante te nAdyApi bhuJjate, zrAvakAzca cintayAmAsuH- grathedAnIM sAghavo bhuktA bhaviSyanti tato vanditvA nijasthAnaM vrajAma iti, evaM cintayitvA samadhika praharavelAyA sAdhuvasatAvAgatyanaiSedhikyAdikAM sakalAmapi zrAvakakriyAM kRtavantaH, tato jJAtaMyathA'mI zrAvakAH paramavivekino, jAtAzca paramparayA vivakSitagrAmavAstavyAH, tataH samyagvimarzato nizritaM nUnamasmannimittametat svagrAmAdabhyAhRtamiti tato yerbhuktaM tarbhukta meva. ye tvadyApi pUrvAdi pratIkSamANA na bhuJjate tainaM bhuktaM, yespi ca bhuJjAnA avatiSThante tairapi yaH kavala utkSiptaH sa bhAjane'mucyata, yattu mukhe prakSiptaM nAdyApi gilitaM tanmukhAdviniHsArya samIpasthApitaM mallake pracikSipe, zeSaM tu bhAjanagataM sarvamapi pariSThApitaM, zrAvakAH zrAvikAvarga sarvopi kSamayitvA svasthAnaM jagAma, tatraye bhuktA ye cArddhabhuktAste ('pi ) sarve'pyazadabhAvA iti zuddhAH / sUtraM sugamaM, kevalam 'aidUrajanaMtariya ' tti kecidatidUre kaMcinnadyA'ntaritAH // laddhaM paNa me amugatthagayAe~ saMkhaDIe vA / vaMdanagapavidyA detayaM paTTiya niyattA / / mU. (369) mU. (370) paNa me niyagANaM nicchiyaM va taM tehiM / sAgAra sayajjhiyaM vA paDikuTTA saMkhaDe ruTTA / / vR . iha kAcidabhyAhatAzaGkAnivRttyarthaM kimapi gRha prati prasthitA. tato nivRttA sati sAdhoH 4 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM pratilAbhanAyopAzrayaMpravizyasAdhusammukhamevamAha-bhagavan! prahaNakamidamamukAsmingRhegatayAnabdhaM, yadvA kApisaGkhaDyAM.sammativandanArthamatrapraviSTA,tatoyadiyuSmAkamidamupakarotitarhipratigRhyatAmititakadAnItaM dadAti, yadvAevamAha-nijakAnAM svajanAnAmarthAyagraheNakaMmayAsvagRhAt nItaM. paraMtenepsitaM,tataHsvajanagRhAt pratinivRttA vandanArthamatrAgateti, tatastaddadAti / yadidA mAyayA kAcidabhyAhRtamAnIya sAgArikAMzayyAtarIyadvA sainjhitaM vasatIpravezanIMpUrvagrahItasaGketAyathAsAdhavaHzrRNvantitathApravakti - gRhANedaMpraheNakamiti, tayA camAtRsthAnataH pratiSindA yathAtvayA'pyamukasmidina madIya praheNakaMna jagrahe tato'hamapi tvadIyaM na grahISyAmItyevaM niSiddhA, tataH sA'pi mAtRsthAnataH kizcitparuSaM pratyukta vatI, dvitIyayA'pi tathaivabhASitaM. tataevaM parasparaM 'saMkhaDe' kalahe sati sA praheNakanetrI 'ruSTA' roSavatI vandanArthaM vasatau pravizati, tato'nantaravRttaM vRttAntaM kathayitvA tadAnIM ddaati| uktaM svagrAmAbhyAhRtamapi nishiithN| mU. (371) eyaM tu aNAinnaM duvihaMpi ya AhaDaM smkkhaayN| AinnaMpiya duvihaM dase taha desadeha a|| vR. etat' pUrvoktamabhyAhRtaMnizIthanonizIthabhedAyadvAsvagrAmaparagrAmabhedAdvividhamapyAkhyAtamanAcIrNam akalpanIya, sampratyAcIrNa vakSye, tadapi dvividhaM. tadyathA-deze dezadeze c| mU. (372) hatthasayaM khalu deso AreNaM hoi desadeso y| Ainnami(u)tigihA te ciya uvogpuvvaagaa|| vR. hastazataM' hastazatapramitaM kSetraM dezaH, hastazatAdArAddhastazatamadhye ityarthaH, dezadezaH, tatra hastazatapramANeAcIrNeyadigRhANitrINibhavantinAdhikAnitataHkalpate,tAnyapiceTTahANyupayogapUrvakANi bhavanti upayogastatradAtuMzakyataityarthaH, tataHkalpate naanythevi|smprtigRhtryvytirekennhstshtaadismbhvN tadviSayaM kalpyAkalpyavidhiM cAhama. (373) parivesaNapaMtIe dUrapaveso ya ghNghsaalgihe| hatthasayA AinnaM gahaNaM parao u pddikuttuN|| mU. (374) hoipuNadesadeso aMto giha sA na dIsA jtth| ukkhevAI tattha u sopAI deha uvogN|| [pra.2] vR. pariveSyate bhojanaM dIyate yebhyaste pariveSaNA: bhuAnAH puruSAsteSAM paddhitaH zreNistasyAM, natra hyekasmina paryanta sAdhusaGghATako vartate dvitIye tu deyaM tiSThati, natra ca spRSTAspRSTamayAdinA gantuM na zakyate. evamuttarayorapipadayobhAva yaM,tataHpAreveSaNapaGktyAM , yahAdarapraveza pralambagamanamAgeMchiNDikAdau, yadivA ghazAlAgrahahastazanAdAnAtasyagrahaNamAINaM. kalpataityarthaH parataratvAnItasyagrahaNa pratikuSTaM nirAkRtaM tIrthakarAdibhiH / / sampratyasyavANisyabhedAna pradarzayatimU. (375) ukAsa manjhima jahannagaMtu tivihaM tu hoi AinnaM / karapariyatta jahanna sayamukkosaM manjhimaM sNs|| vR.trividhamAArNamabhyAhRtaM, nadyathA utkRSTaMmadhyamaMjaghanyaMca tatrayadA UdraupaviSTAvA kayamapisvayogena maSTigRhItana maNDakAdinA. yadivA svApatyAdipariveSaNArthamodanabhRtayA karoTikayotpATitayA vyavatiSThate, atrAntarecakathamapisAdhurAgacchatibhikSArthaM, tasmaicayadikarasthaMdadAtitadAkaraparivartanamAnajaghanyamabhyA. hRtamA cIrNaM, hastazAdabhyAhRtamutkRSTaM, zeSaM tu hastazatamathyavarti madhyamaM / tadevamukta mbhyaahRtdvaarm| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 376 mU. (376) pihiubhinna kavADe phAsUya apphAsue ya boddhavve / apphAsu puDhavimAI phAya chagaNAidaddarae || bR. udbhinnaM dvidhA, tadyathA-pihitodbhinna kapATodbhinnaM ca tatra yat kutuSAdeH sthagitaM mukhaM sAdhUnAM tailaghRtAdidAnArthamudbhidya tailAdi sAdhubhyo dIyate taddIyamAnaM tailAdi pihitobhinnaM, pihitamudbhinnaM yatra tattpahitodbhinnamitivyutpatteH, tathA yat pihitaM kapATamudbhidya udghATya sAdhubhyo dIyate tat kapATodbhinnaM, vyutpattiH prAgiva, tatra pihitodbhinne yatpidhAnaM tadidhA tadyathA- prAsukamaprAsukaMca, sacetanamacetanaM cetyarthaH, tatra 'aprAsukaM' sacittapRthivyAdimayaM, 'prAsukaM' chagaNAdidaddarake, tatra chagaNaM- gomayaH, AdizabdAbhasmAdiparigrahaHdarddarakaH-mukhabandhanaM vastrakhaNDam / atra pihitodbhinne kapATodbhinne cadoSAnamidhitsurAhamU. (377) ubhine chakkAyA dAne kayavikkae ya ahigaraNaM / te caiva kavADaMmivi savisesA jaMtamAIsu / / vR. udbhinna-pihitodbhinnaghaTakAyAH udbhedakAle SaTakAyAH pRthivIkAyAdayAM virAdhyante, tataH prathamataH sAdhunimittaM kutupAdimukhe udbhinne sati putrAdibhyastailAdipradAne, tathA krayavikrayaM kraye vikraye cAdhikaraNaMpApapravRttirupajAyate, tathA eta eva SaTkAyavirAdhanAdayo doSAH 'kapATe'pi' kapATodbhinne'pi savizeSAstu 'yantrAdiSu' yantrarUpakapATAdiSu draSTavyAH, tatra yAnyatIva sampuTamAgatAni kuJcikayA codghATyante yAni ca daddarakopari piTTaNikAyA ekadezavarttinimAlapravezarUpadvAretAniyantrarUpakapATAni AdizabdAtparighAdigrahaH / sampratyenAmeva gAthAM vyAcirakhyAsuH prathamata: 'ubbhinne chakkAyA' ityavayavaM vyAkhyAnayan gAthAdrayamAhamU. ( 378) saccittapuDhavilittaM lelu silaM vA'vi dAumolitaM / saccitapuDhavilevo ciraMpi udagaM aciralite / / evaM tu pubvalitte kAyA ulliMpaNe'vi te caiva / timmeuM ucaliMpar3a jaumudde vAvi tAveuM // mU. (379) vR. ihakutupAdimukhaM daddarakoparikadAcit 'lelu' leSTuM zilAMvA- pASANakhaNDaprakSipyajalAIkRtasacittapRthivIkAyaliptaM bhavati, tatra sacittapRthivIlepaH sacittaH san cirakAlamapyavatiSThate. udakaM tu 'aciralipte' acirakAlalipte sambhavati, kimuktaM bhavati ? - yadicirakAlasacittapRthivIkAyaliptamudbhidyate tarhi sacittapRthivIkAyavinAzo'ciralipe tRbhidyamAne'kAyasyApi vinAzaH aciraliptamapyatrAntarmuhUrttakAlasya madhyavartidraSTavyama. antarmuhUrttAnantaraM pRthivI kAyazastrasamyakkata udakamacitIbhavati, tatAM na tadvirAdhanAdoSaH, upalakSaNametat, tena trasAderapi tadAzritasya vinAzasambhavAM draSTavyaH / evam anaMna prakAreNa pUrvalipte sAdhvarthamudibhadyamAnaM doSA uktAH eta evaM pRthivIkAyAdivirAdhanAdoSA upalipyamAne'pi kutupAdimukhAtailaghRtAdikaM sAdhave datvA zeSasya rakSaNArthaM bhUyo'pi kutupAdimukhe sthasyamAnaM draSTavyAH. . tathAhi - bhUyAM'pi kutupAdimukhaM sacittapRthivIkAyana jalAdrIkRtanApalimpati, tataH pRthivIkAyavirAdhanA'pkAyavirAdhanA ca pRthivIkAyamadhyaM ca mudgAdayaH kIrTikAdayazca sambhavanti tatasteSAmapi virAdhanA / tathA ko'pyabhikSAnArthaM tu nApayitvA kutupAdimukhasyopari jatumudrAM dadAti tadA tejaH kAryAvirAdhanA'pi yatrAgnistatra vAyuriti vAyukAyavirAdhanA ca tataH pihitAdibhanne SaTkAryAvirAdhanA / amumevArthaM spaSTaM bhAvayati mU. (380) jaha caiva puvvalitte kAyA dAuM puNo'vi taha ceva / uvalippata kAyA muiaMgAI navari char3e / / 343 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM vR. yathA caiva pUrvalipte 'kAyAH' pRthivIkAyAdayo virAdhyante tathA sAdhubhyastailAdikaM dattvA bhUyopi kutupAdimukheupalipyamAnekAyAvirAdhyante navaraMSaSThekAyetratpakAyarUpe virAdhyamAnAjantavaHpRthivyAzritAH 'mujhgAdayAH' pipIlikAkunthvAdayo draSTavyAH / samprati dAne kayavikkae ya' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhamU. (381) parassataM dei sa eva gehe, tellaM va loNaM va ghayaM gulaM vaa| ugdhADie tami kare avassaM, savinayaM tena kiNAi annN|| vR. tasmin kutupAdimukhe sAdhvarthamudghATite sati parasmai' yAcakagrAhakAdikAya yadrA-svakIya eva gRhe putrAdibhyastailaM lavaNaMghRtaM guDaMvA dadAti. yadivAsa karotyavazyaM vikrayaM tena camUlyenAnyat krINAti. etacca sarvasAdhvarthamudghATite sati pravartate iti sAdhoH prvRttidossH| 'agiraNam' ityavayavaM vyAkhyAma. (382) dAne kayavikkae vA hoI ahigrnnmjybhaavss| nivayaMti je ya tahiyaM jIvA muiyNgmuusaaii|| vR. dAna kraye vikraya vA'nantarokta svarUpe pravarttamAne sAdhoH 'ayatabhAvasya' ayato'zuddhAhArA parihArakatvena jIvarakSaNarahitaH bhAvaH adhyavasAyo tasya sa tathA tasya adhikaraNaM' pApapravRttirupajAyate, tathA tasmina kutupAdimukhe udghATite ye jIvA mui namUSakAdayo nipatanti nipatya ca vinAzamAvizanti tadapyadhikaraNaM saadhorev| samprati 'te ceva kavADaMmi' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhamU. (383) jaheva kuMbhAisupuSvalitte. ubhijnamANe ya havaMti kaayaa| oliMpamANevi tahA taheva, kAyA kavADaMmi vibhaasiyvdaa|| vR. yathaiva 'kumbhAdI' ghaTAdau, AdizabdAtkutupAdiparigrahaH, pUrvalipte udbhidyamAne 'kAyAH' pRthivIkAyAdayovirAdhyamAnAbhavanti,upalakSaNametata.tenadAnakrayavikrayAdhikaraNapravRttitrabhavati,tathAkapATe'pi pUrvadatte sAdhvarthamudghATyamAne veditAvyAH, tathAhi-yadA kapATAt prAkkathamapi pRthivIkAyo jalabhRtaH karako vA bIjapUrAdikaM vA muktaM bhavati tadA tasminnuyATyamAne kapATe tadvirAdhanA bhavati, jalabhRte karakAdau tu midyamAne (vA) pAnIyaM prasarpat pratyAsannacullyAdAvapi pravizeta, tathA ca satyagnivirAdhanA, yatra cAgnistatra vAyuritivAyuvirAdhanAca,mUikAdivivarapraviSkITikAgRhagodhikAdimattvavinAzetrasakAyavirAdhanAceti, daankryaavikryaadhikrnnprvRttibhaavnaacpuurvvtkrttvyaa|'smprti savisesA' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhamU. (384) gharakoDalasaMcArA AvattaNa pIDhagAi hettvriN| . nitevi eyaaMto DibhAIpallaNe daasaa|| vR. kapATasya saJcArAta sacalanAdgrahagodhikA, upalakSaNametat kITikondurAdayazca virAdhyamante. tathAprAsADhasyAdhAbhRmirUpApATikavapIThikA- cAyikA tatrAdhaaparitalacakapATakaMdazasyAvarttana tadAzritAH kunthupipIlikAdayA vinAzamaznuvata, tathAdaghATya kapATaM pazrAnmukhaM nIyamAna'ntaHsthita (riti) antaHsthitasya DimbhAdaH praraNa doSAH-ziraHsphoTanAdayo bhvnti| sampratyapavAdamAha. mU. (385) gheppai akuMciyAgaMmi kavADe paidine privhte| ajaUmuddiya gaMThI paribhujjai daddaro jo y|| vR. 'akucikAka' kucikArahite, kuzcikAvivararahite ityarthaH, tatra hi kila pRSThabhAge ullAlako na bhavatitenanagharSaNadvAreNasattvavirAdhanA,yadA- 'akUjhyAgettipAThaH, tatra akUjikAke kUjikArahite akreDArArAve, kimuktaM bhavati?-yaghATyamAnaMkapATaMkreGkAraravanakaroti.taddhipazcAtkriyamANamUrdhvamadhAstiyaMga Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.385 345 gharSatprabhUtasattvavyApAdanaMkarotitenatadvarjanaM,tasminnapikiMviziSTaM? ityAha-pratidina pratidivasaM-nirantaraM 'prativahati' udghATyamAnedIyamAnecetyarthaHtasminprAyonagRhagodhikAdisattvAzrayasambhavaH, cirakAlamavasthAnAbhAvAt / itthaMbhUte kapATe sAdhvarthamapyudghATite yaddadAti gRhasthaH tadRhyate, sthavirakalpikAnAmAcIrNamateta, tathA yA 'dardarakaH' kutupAdInAM mukhabandharUpaH pratidivasaM paribhujyate-badhyate choDyate cetyarthaH, tatra yadi jatumudrAvyatirekeNa kevalavastramAtragranthiIyeta nApi ca sacittapRthivIkAyAdilaMpaH tarhi tasmin sAdhvarthamudbhinne'pi yaddIyate tatsAdhubhirgRhyate iti ukta mubhinnadrAram, athamAlApahRtadvAramAhama. (386) mAlohaDaMpiduvihaM jahannamukkosagaM ca boddhvvN| amgatalehi tabivarIyaM tu ukkosN|| vR.mAlApahRtaMdvividhaM tadyathA-jaghanyamutkRSTaMca,tatrayadbhanyastAbhyAMpAdayoragrabhAgAbhyAMphalakasaJjJAbhyAM pANibhyAM cotpATitAbhyAmUrdhvavilagitoccasikkAdisthitaMdAcyA dRSTeragocaraM yahIyate tajjaghanya mAlApahRtaM. jaghanyaviparItaM bRhanniHzreNyAdikamAruhya prAsAdoparitalAdAnIya dIyate tadutkRSTaM mAlApahRtaM / mU. (387) bhikkhU jahannagaMmI geruya ukkosaMgami ditttthto| ahiDasaNamAlapaDaNe ya evamAI bhave dossaa|| vR.jaghanyemAlApahRtebhikSurvandakodRSTAntaH,utkRSTe gerukAH kApilaH, tatrajaghanyemAlApahate ahidazanaM' sarpadazanam. utkRSTa mAlAtyatanamityevamAdayo doSA abhUvan / tatra bhikSudRSTAntaM gAthAdvayenAhamU. 1388) mAlAbhimuhaM dadrUNa agAriM tao saahuu|' / taccanniya AgamanaM pucchA ya adinndaannNti|| mU. (389) mAlaMmi kuDe moyaga sugaMdhi ahi pavisaNaM kare ddkkaa| annadina sAhu Agama niddaya kahaNA ya sNbohii|| vR.jayantapuraMnAmanagara,tatrayakSadinnonAmagRhapatiH tasyabhAvasumatI,anyadAcatadgRhedharmarucirnAma saMyatobhikSArthapraviveza.taMcaniyamitendriyamarakta dviSTameSaNAsamitamavalokyasamutpannaviziSTadAnapariNAmena yakSadinnena vasumatI sAdaraM babhaNe. yathA dehi sAdhave'smai amukAnaga modakAniti, te ca modakA UrdhvaM vilagitoccasikkakamadhye vyavasthite ghaTe'vatiSThante, tataHsA tadbrahaNArthamutthitA, sAdhuzca tAmAlApahRtAM bhikssaapvbudhymaanstdgRhaanirjgaam|ttsttkaalNtsminnevgRhebhikssaayaibhikssuraagmn.pprcchctNykssdinno yathA kiMbho: ? (sama) tena sikkAkAdAnIya! dIyamAnA bhikSAnajagRhe, ? tataHsa pravacanamAtsadivamuvAcaadattadAnAamIkhanuvarAkAstatAnalabhantapUrvakameviniyogatoyuSmAdRzAmIzvarANAMgRheSusnigdhamadhurAdika bhojanaM bhoktaM kintu daMgatagRhamvantamAntAdikaMlabdhvAbhoktAvyamiti,tatA yakSadinnena tasmAyapitAnava mAdakAna vasumatI dApinA, sA tasminneva sikkakavilAgate ghaTe modakAnAdAtumacAlIta. ghaMTe ca mahottamadravyaniSpannamAdakagandhAdhrANavazataHkathamapibhujaGgamaHsamAgato'vatiSThate,vasumatI cAtpATyapANI pAdAgratalamareNa yAvanmodakaghaTe kaikellipallavopamaM kara prakSipati tAvadbhujaGgamaH kAmuka iva sAdaraM taM pratyagRhNAt, natAhA! daSTA daTanipUtkAraM kurvAbhUmau nipapAta, dadRze ca yakSadinnanaphUtkAraM kurvan dandazUkaH, natastatkSaNAdeva samAhUtAH paramamantravAdinaH, samAnItAni ca nAnAvidhAni bheSajAni, tato'dyApyA. yuratruTitaminimantrauSadhaprabhAvataHsAnIrugbabhUva,samAjagAmacabhUyo'pyaparasminadinesaevadharmaciHsaMyato bhikSAyaiH. upAlebhe ca yakSadinnena yathA dayApradhAno dharmastatkiM bhoH sAdho ! suvihita tava tadAnIM sarpa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtra pazyatA'pyupakSAprAvartipTa?,saprAha-nAhamadrAkSaMtadAnIM dandazukaM, kevalamayamasmAkaMsArvajaM upadezA yathAmA grAhiSuH sAdhavo! mAlApahRtaM bhikSAmiti, tato'haM prtinivRttH| ___ evaM cokte yakSadinnaH svacetasi cintayAmAsa-aho ! nirapAyo bhagavatA nirupAdezi bhikSaNAM dharmaH, ya eva cetthaM nirapArya dharmamupadizati sma sa eva sarvajJAna khalu sudhAbhyavahAramantareNa sudhodgAra ujjRmbhate, evaM na yAvatjJeyavyApijJAnamantaraNatthaM sakalakAlamanapAyino dharmasyopadezapravRttiH, buddhiprAgalbhye hi vacasi prAgalbhyamupAlambhitasmAtsaNvasarvajJaiti, itthaMcavicintyabhakti vazocchalitapulakajAlopazobhitatanuH sAdaraM dharmarucizramaNamavandata, vanditvA ca jinapraNItaM dharma papraccha, sa ca kathayAmAsa sajhepataH, tato jinapraNItavAkyAmRtarasAsvAdatasteSAmavajagAmasakalamapimAyAsUnavIyAdisampAditakuvAsanAmayaMgaralaM. pazyatisayathAvasthitAniheyapAdayAnivastUni, pramodatecajAtyandhaivacakSubhisavizeSatara, tato madhyA vizeSato gurusamIpe samAgatya dharma zrutvA jAtasaMvagA dampatI api prvrjyaaNprpedaate| sUtraM sugm| mU. (390) AsaMdipIDhamaMcakanatAivala paData ubhyvhe| voccheya paosAI uDDAhamanANivAo y|| vR. 'AsaMdI' mazcikA pIThaM' gAMmayAdimayamAsanaM maJcakaH' pratItaH 'yantraM' vrIhyAdidalanopakaraNam. 'uDUkhalaH'pratItaH, eteSvAruhya, upalakSaNametat,pANIcotpATyaUrdhvavilagitasikkakAdisthitamodakAdigrahaNakathamapiyadimazcakAdihrasanatodAtrInipatatitarhi ubhayavadhaH' dAtryAH pRthivyAdikAyAdInAMcavinAzaH / tatradAnyAhastAdibhaGgatoyadivA visaMsthulapatanataHkathamapyasthAnAbhighAtasambhavAtprANavyaparopaNamapi,tayA canipatantyA bhUmyAdyAzritAnAM pRthivIkAyAdInAmapi vinAzaH, yathaitasmai bhikSAmahaM dadatI prAgapimahatyanarthe patitati na ko'pyasmai dAsyatIti tadgRhe tavyAnyadravyavyavacchedaH, tathA muNDenAnena paramArthataH pAtiteti kasyApi gRhasvAminaH sAdhuviSayaH pradveSo'pi bhavati, AdizabdAttAGanAdiparigrahaH, pradveSadagdho hi ko'pi kopAndhatayA tADanamapikuryAta, ko'pi nirbhartsanaM, ko'pivayamapi, tathA ca pravacanasyoDDAha: khiMsA yathAsAdhvarthameSA bhikSAmAharantI parAsurabhUt, tasmAnnAmI sAdhavaH kalyANakAriNaH, loke cAjJAnavAda:evaMvidhamapidAvyAanarthametenajAnantItyevaMmUrkhatApravAdaH, tasmAjaghanyamapimAlApahRtamavazyaMpariharttavyaM / tadevamukto jaghanyasyamAlApahRtasya sadoSo dRSTAnto'nye'pi ca doSAH, sampratyutkRSTasya tAnAhamU. (391) emeva ya ukkose vAraNanisseNi gumvinniipddnnN| gambhitthikunchiphoDaNa purao maraNaM kahaNa bohii| vR.jayantInAmapurI,tatrasuradatto nAmagRhapatiH tasyabhAryAvasundharA, anyadA catadgRheguNacandrAmidhaH sAdhumikSArthaM prAvizata. ta ca prazAstamanasamihaparalokaniHspRha mUrta dharmamiva samAgacchantamavakSya saradatto vasundharAmamihitavAna-yathA hi sAdhava mAlAdAnIva mAdakAniti. sA ca tadAnImantavatnI, paraM panyurAdarza davatAzenAmivapratIcchantImAdakAnayanAthamAlAbhimukhAMnizreNimArAdamayatiSTa, sAdhuzcanakalpatamAlApahatA bhikSA saMyatAnAmiti tAM vinivArya tadgRhAnniHsaMsAra, tatastatkSaNa eva ko'pi kApilA bhikSArtha tasminneva gRha prAvizata. surudattana ca sa pRSTo tathA bhoH ! kiM saMyatena mAlAdAnIyamAnA bhikSA na pratijagRha ?, tataH sa mAtsaryavazAdasambaddha kimpayamAviSTa. tatastasmAyApi sudatto vasundharayA modakAna dApitavAna, vasundharA ca modakAnayanArthaM niHzreNimArohantI katha mapi pAdahasanato visaMsthulAGgInyapatata, adhazca vrIhidalanayantrakamAsIt, tatastatkIlakastasyAnipatantyAH kukSi dvidhApATayAmAsanirgatazcaparisphurastatogarbhaH, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-312 347 kIlakavidAritatayA mahApADADatizayabhAvataH pazyatAmeva sakalalokanAM saduHkhaM spandamAnaH pazcatvamagamata, tathA vasundharA ca, tata ucchalitaHpApIyasaH kApilasyAvarNavAdaH, anyadA ca bhUyo'pi tasminneva gRhe sa eva sAdhurbhikSArthamAjagAma,suradattazratamaprAkSIt bhagavan! yathAyUyaMjJAnacakSuSAdAtryAvinAzamavekSamANAbhikSA parihRtavantaHtathAGasmAkamapikinAcIkathata?.yenatadAnIMsAmAlaMnAroheta.tataHsAdhurakhocat-nAhaMkimapi jAne, kevalamayamasmAkaM sArvajJa upadezaH-yathA na kalpate sAdhUnAM mAlApahRtA bhikSeti, tataH sa pUrvavadacintayandramamazrauSIta pravrajyAM cAgrahIditi, sUtraM sugama, navaram, evameva jaghanyamAlApahate ivotkRpTe'pi mAlApahRte paDanta ubhayavaho' ityAdayo doSAvakta vyaaH| tatradAcyAvadheudAharaNaM vAraNanisseNi ityAdi / mU. (392) uDDamaha tiriyapi ya ahavA mAlohaDaM bhave tivihN| uH ya mahoyaraNaM bhaNiyaM kuMbhAisU ubhayaM / / vR. athavA mAlApahRtaM trividhaM. tadyathA-Urdhvamastiryakaca. tatra Urdhvametadananrokta mUrdhvavilaginasikkakAdigatama. adhAbhUmigRhAdAvavataraNaM-pravezaH, tatrAghA'vataraNanayahIyate tadapyupacArA-dadhA'vataraNaM, tathA kuMbhAdiSu'kumbhoSTrikAprabhRtiSuyadvarttatadayaMtadubhayam UrdhvA'dhAmAlApahRtasvabhAvaMbhaNitaMtIrthakarAdibhiH, tathAhi bRhattaroccastarakumbhAdimadhyavyavasthitasya deyasya grahaNAya yena dAtrI pANyutpATanAdi karoti tenordhvamAlApahRtaM, yena tvadhomukhaM bAhumatiprabhUtaM tenAdhomAlApahRtaM, doSA atrApi puurvvdbhaavniiyaaH| mU. (393) daddara sila sIvANe puvvArUDhe anuccmukkhitte| mAlohaDaM nahoI sesaM mAlohaDaM hoi|| vR.daIraH'nirantarakASThaphalakamayoniHzreNivizeSaH zilA' pratItA sopAnAni' iSTakAmayAnyavataraNAni, etAnyAruhya yaddadAti tanmAlApahRtaM na bhavati, kevalaM sAdhurapyeSaNAzuddhinimittaM prAsAdasyopari dardarAdinA caTati,apavAdenabhUstho'pyAnItaMgRhNAti, tathApUrvAddhaHsAdhvAgamanAdagrataHsvayogenaniHzreNyAdinAprAsAdo. pari caTito dAtA yaddadAti sAdhupAtraka, kathaMbhUte? ityAha- anuccotkSipte, kimuktaM bhavati ?-bhUmisthaH saMyato dRSTerathaH pAtraM dhArayanyAvatpramANe uccaiHsthAne sthitodAtA pAtre hastaMprakSipya dadAti tAvatpramANe pUrvArUDhA yaddadAtitanmAlApahRtaMnabhavati,zeSatusarvamapyanantaroktaM mAnApahatamavaseyamAihAnuccotkSiptoccAkSiptayoHmU. (394) tiriyAyaya ujjugaeNa giNhaIgajaM karaNa paasNto| eyamanuccukvittaM uccukcittaM bhave sesN|| vR. tithaMga Ayatana-dINa Rjukana' saralena 'karaNa' hastena pAtraM dRSTyA nibhAlayana yadgRhNAti taditthaMbhUtaMpAtramanucokSiptamucyate.zeSapunaruccAtkSiptaM. iyamanabhAvanA-yadRSTarupArabAhaprasArya deyavastugrahaNAya pAtraM dhiyate tattathA dhriyamANamaccAkSiptamiti, etana cAvadhiAmAlApahRtavyAkhyAnena niyaMgapi mAlApahanavyAkhyAtaMdraSTavyaM tatrApyarthaMkalpyAkalpyavidhiH-yatpAdasyAcA majikAdidattvAgavAkSAdAsthitaM dAnAya bAhaM prasArya mahatA kapTana samAkarSati samAkarSati tanna kalpata, tacca bhUmA svabhAvasthA gavAkSAdA sthitamayatnena kizcidvAha prasArya sAdhordAnAya gRhNAti tanmAlApahRtaM na bhavati, atsttklpte| mU. (395) acchinjapi ya tivihaM paY=ya sAmI ya nanaga cNb| acchijja paDikuTuM samaNANa na kappae ghettuN|| vR.AcchedyamapiprAgukta zabdArtha 'trividhaM triprakAra,tadyathA-'prabho' prabhuviSayaMprabharUpakAzritamityarthaH, evaM svAmini svAmiviSayaM stenkvissyNc|etcctrivibhrmpyaacchyNtiirthkrgnnghraiH pratikuSTaM nirAkRtama. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ataH bhramaNAnAM tadgrahItuM na kalpate / tatra prathamataH tatra prathamataH prabhuviSayaM bhAvayatigovAlae ya bhayae'kharae putte ya ghUya sunnhaae| aciyatta saMkhaDAI kei paosaM jahA govo // mU. (396) piNDaniryuktiH- mUlasUtra vR. prabhukarttakamAcchedyaM gopAnake' gopAlaviSayaM, tathA 'mRtakaH' karmakarastadviSayam, akSarako dravyakSarakAmidhAno dAna ityarthaH, tadviSayaM putraviSayaM duhitRviSayaM snuSAviSayam, upalakSaNametat bhAryAdiviSayaM ca) atraivadoSamAha- 'aciyatta' ityAdi, 'acayattam' aprItiH 'saGgharDa' kalaGa, AdizabdAdAtmaghAtAdiparigrahaH kecitpunaH pradeSamapi sAdhau gacchanti, yathA 'gopaH' gopAlakaH / enameva dRSTAntaM gAthAdvayena bhAvayatimU. (397) govapao acchettuM dinaM tu jaissa bhaidine pahuNA / bhANaM dadru khisas bhoI ruve ceDA || paDiyaraNapaoseNaM bhAvaM nAuM jassa AlAvo / mU. (398 ) tannibbaMdhA gahiyaM haMdi sa mukkosi mA bIyaM // vR. vasantapuraMnAmanagaraM, tatra jinadAso nAma zrAvakaH, tasyA bhAryA rukmiNI, jinadAsasyagRhe vatsarAjo nAma gopAlaH, sa cASTame aSTame dine sarvAsAmapi gomahiSINAM dugdhamAdatte, tathaiva tasya prathamato ghRtatvAt. anyadA ca sAdhusaGghATako bhikSAyai tatrAgamat, itazca tasmin dine gopAlasya sarvadugdhAdAnavArakaH, tatastena sarvA api gomahiSyo dugdhA mahatI pArirdugdhasyApUrNA, jinadAsazra jinavacanabhAvitAntaHkaraNatayA sAdhusaGghATakaM paramapAtrabhUtamAyAtamavalokya bhakti to yatheccha bhakta pAnAdikaM tasmai dattavAn, tato 'dugdhAntAni bhojanAnI' tiparibhAvyabhakti taralitamanaskatayA gopAlasya dugdhaM balAdAcchiya katipayaMdadau, tataH sagopAlo manasisAdho ruparimanAkpradveSaMthayau, paraMprabhubhayAnna kimapivaktu mIzitaH, tatastatpapobhAjanaM katipayanyUnaM svagRhe nItavAn, tacca tathAbhUtaM nyUnamavalokya bhAryA saroSaM pRSTavatI, kimiti nyUnamidaM payobhAjanam ?, iti, tato gopena yathAvasthite kathite sA'pi sAdhumAkroSTuM prAvarttata, ceTarUpANi ca dugghaM stokamavalokya kimasmAkaM bhaviSyatIti rodituM pravRttAni, tata itthaM sakalamapi svakuTumbamAkulamavetya sa gopaHsaJjAtasAdhuviSayamahAkopaH sAdhuM vyApAdayituM cannitavAn dRSTazca bhikSArthaM paribhraman kvApi pradeze sAdhuH, tataH pradhAvito lakuTamutpATya sAdhoH pRSThataH, sAdhunApi kathamapi pazcAdavalokane taM gopaM tathAbhUtaM kopAruNanayanamAlokya paribhAvayAmAse, nUnametasya dugdhaM balADhAcchidya jinavAsena mahyaM dade tena mama mAraNArthamiva kupita evaM samAgacchannupalakSyate, tataH sAdhurvizeSataH prasannavadano bhRtvA tasvaiva sammukhaM pratyAgantuM prAvarttata, babhANacayathA-bho bhoH kSIragRhaniyukta ka! tavaprabhunirbandhenamayA tadAnIM dugdhamAttaMsampratituguhANatvamAtmIyaM dugdhamiti, evaM cokte satyupazAntakopaH sAdhuM prati svasvabhAvaM prakaTitavAnaM yathA bhoH sAdhA ! suvihita ! tava mAraNArthamahamidAnImAgataH paraM samprati tvadracanAmRtaparisaMkata upazazAma meM sarvaH kopAnalaH, tato gRhANa tvamevedaM dugdhaM, muktazcAkSataprANAM mayA, paraM bhUyo'pyavamAcyedya na grahItavyamiti nivRttAM gopaH, svasthAnaM ca gataH sAdhuriti / sUtraM sugamaM, navaraM 'payabhANUNaM ti vibhakti lopAtpayobhAjanamUnaM dRSTvA 'bhoI' iti bhomyAbhAyAM ityarthaH, gaMva 'tti rudanti, 'haMdI 'ti AmantraNaM, tannirvandhAta tvadIyajinadAsAkhyaprabhunirbandhAdgRhItaM, tataH sa prAha- mukto'si samprati mA dvitIyaM vAramevaM gRhIthAH / mU. (399) nAnibbinaM labbhai dAsIvi na bhujjae rite bhattA / doneyarapaosaM jaM kAhI aMtarAya ca // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.399 349 ... vR. prabhuNA balAdAcchidyamAne dugdhe ko'pi gopo ruSTaH prabhoH sammukhamevamapi bruvANaH sambhAvyate, yathA kimiti madIyaM dugdhaM balAdAgRhNAsi ?, na khalu anivRSTam' anupArjitamiha kimapi labhyate, tato mayA svazarIrAyAsabalenedaM dugdhamupArjitam, ataH kathamatra prabhavasi ?, na hi dAsyapyAstAmuttavezyAdikamityapizabdArthaH, 'bhaktAhate' bhaktapAnamRte.bharaNapoSaNamRteityarthaH, 'bhujyate'bhoktuM labhyate,tatomadIyaM bhojanamidam, atona te'tra prabhutvAvakAzaH, evaM cokte sati kadAcidvayorapiprabhugopAlakayAH parasparamekatarasya vAdvitIyasyoparipradveSovarddhate. pradveSecavarddhamAneyatkariSyatidhanaharaNamAraNAdikaMtatsvamevA''cchedyAdAne doSatvenavijJeyaM tathAyaccAntarAyaMgopAlakasyatatkuTumbasyacatadapidoSatvenavijJeyamiti tadevaM govAnapai' iti vyAkhyAtam / etadanusAreNa ca bhRtakAdAvapi yathAyogamaprItyAdikaM sambhAvanIyamiti / samprati svAmiviSayamAcchedyaM vibhAvayiSurAhamU. (400) sAmI cArabhaDA vA saMjaya dadrUNa desi attttaae| kaluNANaM acchejja sAhaNana kappae ghettuM / vR.ihasvagRhamAtranAyakaHprabhuHgrAmAdinAyakaHsvAmIcArabhaTAvA-svAmibhaTAvA,te'pisvAmigrahaNena gRhynte|sNytaandRssttaatessaaN saMyatAnAmarthAya karuNAnAM kRpAsthAnAnAMdaridrakauTumbikAdInAMsambandhyA''cchidya taddadAti tatsAdhUnAM na kalpate etadeva vyaktaM bhAvayatimU. (401) AhArovahimAI jaiaTTAe u koi acchide| saMkhaDi asaMkhaDIetaM giNhate ime dosaa|| vR.yadiko'pisvAmIbhaTovAyatInAmAyakeSAJcitsambandhyAhAropadhyAdikaM savaDyA' kalahakaraNena 'asaGgaDyA' kalahAbhAvena, ko'pihitatsambandhinibalAdAcchidyamAnekalahakaroti,ko'pisvAmibhayAdinA nakimapivakti ,tata uktaM saGkhaDyA'saGgaDyAveti. balAdAcchidyayatibhyo dadAtitadyatInAMnakalpate / yatastadgRhNati yattAvime dossaaH|| tAnevAhamU. (402) aciyattamaMtarAyaM tenAhaDa eg'negvoccheo| nicchubhaNAidosA tassa alaMbhe yajaMpAve // vR. yeSAM satkamAcchidya balAt svAminA dIyate teSAm 'aciyattam' aprItirupajAyate, tathA teSAm 'antarAya' dIyamAnavastuparibhogahAniH kRtA bhavati, tathetthaM sAdhUnAmAdadAnAnAM stenAhRtaM bhavati-adattAdAnadoSo bhavati, dIyamAnavastunAyakanAnanujJAtatvAt.tathA yeSAMsambandhisvAminAbalAdAcchidya dIyate te kadAcitpradviSTAH santo'nyadA'pi tasyakasya sAdhobhakta pAnavyavaccheda kurvanti, yathA'nena samprati balAdasmAkaM bhaktAdi gRhIta tataH kAlAntare'nyasmaM na kimapi dAtavyamarammAbhiriti. athavA sAmAnyata: pradvaSamupayAnti, yathA'nena saMyatana balAdasmAkaMbhaktAdi gRhyate tasmAtkAlAntaraNa na kasyApi saMyatAya dAtavyamityanakasAdhUnAMbhaktAdivyavacchaMdaH,tathAteruSTAHsantAyaHpUrvamupAzrayodattaHtasmAniSkAzayanti, AdizabdAtkharaparuSANibhASante iti prigRhyte| tathA tasya upAzrayasyAlAbhe yata kimapi kaSTaM prApnuvanti tadapyAcchaMdyAdAnanimittamiti dossH| samprati stanAcchedyaM bhAvayatimU. (403) teno va saMjayaTThA kaluNANaM appaNo va atttthaae| voccheya paosaMvAna kappaI kappaNunnAyaM // vR. ihastenA apikecitmayatAnpratibhadrakA bhavanti, saMyatAapikkApidaridrasArthena saha vrajanti, tata Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH- mUlasUtraM stAna bhikSAvelAyAM bhikSAmaprApnuvato dRdA saMvatAnAmarthAya yadvA svasyA''tmano'rthAya teSAM karuNAnAM kRpAsthAnAnAM daridrasArthamAnuSANAM sakAzAdAcchidya yaddadAti stanaH tat stanAcchedya draSTavyaM tacca sAdhUnAM na kalpate, yatastasmin gRhyamANe yeSAM sambandhi nadravyaM te pUrvokta prakAreNaikAnekasAdhUnAM bhaktAdivyavaccheda kurvanti.yadvA-'pradveSa' roSamupayAnti tathAcasatisAnniSkAzanakAlAntare'piteSAMpAce upAzrayApratilambha ityAdayo doSAH, yadi punaste'pi sArthikA vakSyamANaprakAreNAnujAnatetarhi klpte| mU. (404) saMjayabhaddA tenA AyaMtI vA asaMthare jaiNaM / jai deti na ghettavyaM nicchubhavoccheumA hojaa|| mU. (405) ghayasattuyadiTThatA samaNunnAyA vaghettuNaM pcchaa| deti tayaM tesiMciya samaNunnAyA va ti|| mU. (406) ghayasattugadi}to aMbApAe ya tappiyA piyro| ___ kaammkaamedhmmaanioieamhvikyaarN|| vR.ihastanAapikacitsaMyatabhadrakAbhavanti,sAdhavazrakadAcidaridrasArthanasahakkApivrajanti,tatasteSAM sAdhUnAMbhikSAvelAyAm asaMstare anivahitestenAHsvagrAmAbhimukhaMpratyAgacchantovAzabdAtasvagrAmAdanyatra gacchanto vA yadi teSAM daridrasArthamAnuSANAM balAdAcchidya bhaktAdiprayacchanti tarhi na grAhyaM yato mA bhUta 'nicchobhaH' sAnniSkAzanaM ekAnekasAdhUnAM tebhyo bhaktAdivyavacchedo vA, yadi punaste'pi sArthikA stenairbalAddApyamAnA evaM bruvate, yaccAsmAkamaho ghRtasaktu dRSTAnta upAtiSThata, ghRtaM hi saktu madhye prakSipta viziSTasaMyogAya jAyate, evamasmAkamapyavazyaM cauregrahItavya, tato yadi caurAapiyuSmabhyaM dApayanti tato mahAnasmAkasamAdhiriti, tataevaMsArthikairanujJAtAHsAdhavodIyamAnaMgRhNanti, pazAccaureSvapagateSubhUyo'pi taddavyaM gRhItaM tebhyaH samarpayanti, yathA tadAnIM caurapratibhayAdasmAbhirgRhItaM, samprati te gatAstata etadAtmIya dravyaM yUyaM gRhNItheti, evaM cokte satiyadite'pisamanujAnateyathA-yuSmabhyametadasmAbhirdattamititarhi bhuJjate. klpniiytvaaditi| anena 'kappaNunnAyaM' ityavayavo vyaakhyaatH| tadevamukta maacchedydvaarm| mU. (407) anisiTTa paDikucha aNunAyaM kappae suvihiyANaM / laDDaga collagajaMte saMkhaDi khiiraavnnaaiisu|| vR.nisRSTama anujJAtaM tadviparItamanisRSTamananujJAtamityarthaH, tata 'pratikRSTa' nirAkRtaM tIrthakaragaNadharaiH, anujJAtaMpunaHkalpatesuvihitAnA, taccAnisRSTamanekathA tadyathA- 'laDDukaviSayaM modakaviSaya,tathA collakaviSayaM bhojanaviSayaM, 'yantre' iti kolhakAdighANakaviSayaM tathA 'saMkhaDiviSayaM' vivAhAdiviSayaM, tathA kSAraviSayaM dagdhaviSayaM, nathA ApaNAdiviSayama, AdizabdAgRhAdiviSayamavayeyama. iyamatra bhAvanA vaha sAmAnyatA nisaSTaMvidhA, tadyathA-sAdhAraNAnisRSTaMbhojanAnisRSTaMca.natrabhAjanAnisRSTaMcAllakazabdanAktaM, sAdhAraNAnisRSTaM tu zeSabhadariti / tatra modakaviSayasAdhAraNAnisRSTAdAharaNaM gAthAcatuSTayanAha. . (108) battIsA sAmanne te kahiM hAuMgayatti ia vutte| parasaMtie punnaM na narasi kAuMti paccAha / / mU. (409) aviya hu battIsAe dennihiM vegamoyago na bhve| appavayaM bahuAyaMjai jANasi dehi to mjhN| mU. (410) lAbhiya netA puTTo kiM laddhaM natthi pecchimo daae| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 410 iyaro'vi Aha nAhaM demitti sahoda coratti / / mU. (411) gihaNa kaDhaNa vavahAra pacchakaDuDDAha puccha nivvisae / apahuMmi bhave dosA pahuMmi dinne tao gahaNaM // vR. ratnapure pure mANibhadrapramukhA dvAtriMzadvayasyAH, te kadAcidudyApanAnimittaM sAdhAraNAn modakAn kAritavantaH, kArayitvA ca samudAyenodyApanikAyAMgatAH, tatracaiko modakarakSako bhaktaH, zeSAstveka trizannadyAM snAtuM gatAH, atrAntare ca ko'pi lolupaH sAdhurbhikSArthamupAtiSThata, dRSTAzra tena modakAH, tatto jAtalA paTyo dharmalAbhayitvA taM puruSaM modakAn yAcitavAn sa prAha bhagavan ! na mamaikAkino'dhInA ete modakAH. kintvanyeSAmapyekatrizajjanAnAM, tataH kathamahaM prayacchAmi ?, evamukte sAdhurAha te 'kahiM' ti kutra gatAH ? sa prAha- nadyAM snAtumiti, tata evamukte bhUyo'pi sAdhustaM pratyAha-parasatkena modakasamUhena tvaM puNyaM kartuM na zaknoSi ? yadevaM yAcito'pi na dadAsi mahAnubhAva ! mUDhastvaM yaH parasatkAnapi modakAn mahyaM dattvA puNyaM nopArjayasi, api ca dvAtrizatamapi modakAna yadi me prayacchasi tathApi tava bhAge eka eva modako yAti tata evamalpavyayaM brahvAyaM dAnaM yadi jAnAsi samyagahRdayena tarhi tato dehi me sarvAnapi modakAniti, tata evamukte dattAstenasarve'pimodakAH, bhRtaM sAdhubhAjanaM, tataH saJjAtaharSaH sAdhustasmAtsthAnAdvinirgantupravRttaH, atrAntare casammukhamAgacchantiga mANibhadrAdayaH pRSTazrutaiH sAdhuH- bhagavan! kimatratvayA labdhaM ?, tataH sAdhunAcintitaM, yathaite te modakasvAminastato yadi modakA labdhA iti vakSye tarhi bhUyo'pi grahISyanti, tasmAnna kimapi labdhamiti vacmIti, tathaivoktavAn / 351 tatastairmANibhadrapramukhairbhArAkrAntaM sAdhumavalokya saJjatazaGkarabhANi darzaya nijabhAjanaM sAdho ! yena prekSAmahe, sAdhuzcana darzayati, tato balAtpralokitaM, dRSTA modakAH, tataH kopAruNalo canaiH sAdhikSepaM rakSaka puruSaH pRSTaH- yathA kiM bhoH ! tvayA'smai sarve'pi modakA dattAH ?, sabhayena kampamAno'vocat na mayA dattAH, evaM cokte mANibhadrAdibhiH sAdhurUce caurastvaM pApa sAdhuveSabiDambakaH 'sahoDha' iti salopUtra idAnIM prApto'si ? kuMtastaM mokSa iti gRhIto vastraale ?, karSito bahunA, tataH pacAtkRta iti gRhItvA sakalamapi pAtrarajoharaNAdikamupakaraNaM gRhasthIkRtaH tataH 'uDDAha' iti nIto rAjakulaM, kathito dharmAdhikaraNikAnAM pRSTazca taiH sAdhuna na kimapilajjayA vaktuM zaktavAn, tatastaiH paribhAvitaM- nUnameSacoraiti, paraMsAdhuveSadhArItikRtvA prANairmukto nirviSayazrAjJApitaH evamatra bhAvanA - anAyake dAtari ete'nantaroktA grahaNakarSaNAdayo doSA bhavanti 'pahumi' titRtIyArthe saptamIH yathA nisutesu alaMkiyA puhavI' ityatra, tato'yamarthaH tasmAt prabhuNA' nAyakena datte sati sAdhunA grahaNaM bhaktAdeH karttavyaM tatrApyAcchedyAdikaM samyak pariharttavyamiti / mU. (412) emaca ya jaMtamivi saMkhaDi khIra ya AvaNAI / sAmanna paDika kappar3a dhattu aNunnAya // - vR. evameva modakAMdAharaNaprakAraNayantre'pisaGkhaDyAmapikSIre cA''paNAdiSucayat 'sAmAnya' sAdhAraNaM tata svAmibhiH sarvairapyanisRSTaMsat pratikruSTaM tIrthakaragaNadharaiH, anujJAtaM punaH sarvairapi svAmibhiH kalpate grahItuM natra doSAbhAvAt / samprati cullakadvArasya prastAvanA cullakasya bhedaM ca pratipAdayaticullatti dAramahuNA bahuvattavvaMti taM kayaM pacchA / mU. (413) tanne guru so puNa sAmiya hatthINa vinneo / vR. adhunA cullakadvAraM vyAkhyeyam, athocyate-mUlagAthAyA dvitIye sthAne nirdiSTamapi kasmAdvAkhyA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 piNDaniyuktiH mUlasUtraM velAyApazcAtkRtaM?,tataAha-bahuvakta vyamidaMdAramatovyAkhyAvelAyAMpazcAtkRtaM, tatra guruH tIrthakarAdiH 'varNayati' prarUpayati yathA ca cullako dvidhA, tadyathA-svAmino hstinshc| mU. (414) chinnamachinno duviho hoiga achinno nisihanisitttto| chinnaMmi cullagamI kappaDga ghettuM nisiTThami / / vR. iha dvidhA cullakaH, tadyathA-chinno'cchinnazca, iyamatra bhAvanA-iha ko'pi kauTumbikaH kSetragatahAlikAnA kasyApi pArzve kRtvA bhojanaM prasthApayati, sa yadekaikAhAlikayogyaM pRthak pRthaga bhAjane kRtvA prasthApayati tadAsa cullakazchinnaH, yadA tu sarveSAmapihAlikAnAM yogyamekasyAmeva sthAlyA kRtvA preSayati tadA so'cchinnaH, evamanyatrApyudyApanikAdau chinnAcchinnatva cullakasya bhaavniiym| acchinno'pi dvighA, tadyathA-nisRSTo'nisRSTazca,tatranisRSTaHkauTumbikenayeSAMcahAlikAnAyogyasaculnakaH taizvasAdhubhyodAnAya matkalitaH itrstvmtklito'nisssttH| tatrayasyanimittaM chinnaHsaevacettasyAtmIyasyachinnasyadAtA tarhi tasmiMzchinne'picullaketatsvAminAdIyamAnesAdhUnAMgrahItuMkalpate.doSAbhAvAt,tathA'cchinne'pisaverapi ttsvaamibhirnisRsstt-anujnyaatetNgrhiituNklpte,ttraapidossaabhaavaat|enmevaarthsvishesstrmaahmuu. (415) chinno diTTamadiTTo jo yanisiTTobhave achinnoy| sokappai iyaro una adidiTTho vddnnnaao| va. yazcallako yasya nimittaM chinnaH satene dIyamAno mUlasvAminA kauTambikenAdRSTo dRSTo vA kalpate. tathAyazvAcchinnoyo'picayasyanirmitachinnaHsasvastrasvAmibhiranujJAto'nyenadIyamAnaHsvasvasvAmibhiradRSTo dRSTo vA kalpate, 'iyarouNa'tti itara etadvyatiriktaHtuH-punararthe chinno'chinno vA svasvasvAmibhirananusAto'dRSTodRSTovAnakalpate,prAgukta grahaNAdidoSasambhavAta,ayaMcavidhiHsAdhAraNAnisRSTe'piveditavyaH / mU. (416/2) anisiTTamaNunnAyaM kayyai ghettuM taheva atttthi| . vR.anisRSTaM sAdhAraNAnisRSTaMpUrvasvasvAmibhiHsarvairananujJAtamapiyadipazrAdanujJAtaMbhavatitahikalpate tdgrhiituN|tthaa'nujnyaatNstsrveHsvaamibhirnytrgttvaadinaakaarnnenaadRssttmpigrhiituNklpte, doSAbhAvAt / samprati hastinazcullakAnisRSTaM gAthottarArddhana bhAvayati. mU. (416/2) jaDassa yaanisiluna kappaI kappai adittuN| vR.hastinobhaktaM miNThenAnujJAtamapirAjJAgajenacAnisRSTama-ananujJAtaMnakalpate, vakSyamANagrahaNAdidoSaprasaGgAta, tathA miNThena svalabhyaM bhaktaM dIyamAnaM gajenAdRSTaM kalpate, gajadRSTagrahaNe tu vkssymaannopaashrybhnggaadidossprsnggH| asyaiva vidheranyathAkaraNa doSAnAhamU. (417) nivapiMDo gayamattaM gahaNAIMga aMtarAiyamadinnaM / Dubassa saMtievi huabhikkha vasahIe pheddnnyaa| vR.ihayadgajasyabhaktaM tadrAjJaHpiNDA-rAjJobhaktaM, tatorAjJA'nanujJAtasya grahaNe grahaNAdayo-grahaNAkarSaNaveSoddAlanAkyo doSA bhaveyuH, tathA 'AntarAkiyam' antarAyanimittaM pApaM sAdhoH prasajyate, rAjA hi mAyAjAmantaraNaSa mAdhava piNDa dadAti kaSTaH san kadAcid miNTaM svAdhikArAdbhazayati. tano miNThamya vRtticchedaH sAdhunimitta iti sAdhorantarAyikaMpApaM, tathA adinna' tiadattAdAnadoSo, rAjA'nanujJAtatvAt tathA Dumbasya' miNThasyasatkepiNDemiNThenasvayaMdIyamAne abhIkSNaM pratidivasaMyadisAdhustaMpiNDaMgajasya pazyato gRhNAti tadA madIyakavalamadhyAdanena muNDena piNDo gRhyate gRhyate ityevaM kadAcidraSTaH sana yathAyogaM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-417 353 mAgeM paribhramannupAzrayetaM sAdhaM dRSTvA tamupAzrayaM sphoTayat. mAdhuMca kathamapi prApya mArayeta. tammAna gajastha pazyato miNThasyApi satkaM gRhNIyAt / tadavamukta manisRSTadvArama, adhunA'dhyavapUrakaddhAramAha. ma. (418) ajjhoyarao tiviho jAvaMtiya sghrmiispaasNdde| mUlaMmi ya puvakaye oyaraI tiNha attaae|| vR.adhyavapUrakaH trividhaH triprakAraH tadyathA-'jAvaMtiya' iti svagRhamizrazabdayostrApi sambandhanAt svagRhayAvadarthikamizraH sagharamIse tiatrasAdhuzabdo'dhyAhiyate, svagRhasAdhumizraH, pAsaMDe' iniatrApi yathAyomasvagRhamizrazabdasambandhaH, svagRhapASaNDeimizraH, svagRhazramamizraHsvagRhapApaNDimizre'ntabhAMvita iti pRthgyoktH| vividhasyApi sAmAnyatI lakSaNamAha-'mUlaMmI'tyAdi, mUle-Arambhe'grisandhukSaNasthAlIjannaprakSepAdirUpe pUrva yAvadarthikAdyAgamanAta prathamameva svArthaM niSpAdite pazcAdyathAsambhavaM trayANAM' yAvadarthikArdAnAmarthAya avatArayati' adhikatarAMstaNDalAdIna prakSipati. eSo'dhyavapUrakaH ata eva cAsya mizrajAtAdabhedaH, yatto mizrajAtaM tadacyatevatprathamata eva yAvadarthikAdyarthamAtmArthaca mizraM niSpAdyate. yatpunaH prathamata Arabhyatta svArtha pazcAtprabhUtAna rthinaH pAcaNDinaH sAdhUna samAgatAnavagamya tedhAmAyAdhikattaraM jalataNDulAdi prakSipyate so'dhyavapUraka iti minAtAdasya bhedH| amameva bhedaM darzayatti. ma. (119) saMDulajalaAyANe pupphaphale sAgavesaNe lonne| parimANe nANattaM ajjhoyaramIsajAe ya / / vR.iha'nyatyayo'pyAsA'mitivacanAtsaptamI yathAyogaMSaSThyarthe tRtIyArthe caveditavyA. tato'yamarthaHadhyavapUrakasyamizrajAtasyacaparasparaMnAnAtvaMtaNDulajalapuSpaphalazAkavesanalavaNAnAm AdAne AdAnakAleyavicitraMparimANaMtenadraSTavyaM tathAhimizrajAteprathamataevasthAlyAMprabhRtaMjalamAropyate.adhikatarAzca taNDulAH kaNDanAdibhirupakramyante, phalAdikamapi ca prathamataeva prabhUtataraM saMrabhyate. adhyavapUrake tu prathamataH svArthastokataraMtaNDulAdigRhyate,pazcAdyAvadarthikAdinimittamadhikataraMtaNDulAdipramipyate.tasmAttaNDulAdInAmAdAnakAle yadicitraM parimANaM tena mishraadhyvpuurkyonaanaatvmvseyN| mU. (420) jAvaMtie visohI sagharapAsaMDi mIsae puuii| chinne visohI dinnaMmi kappaina kappaI sesN|| vR. 'yAvadarthika' yAvadarthikamizre'dhyavapUrake zuddhabhakta madhyapatite yadi tAvanmAtramapanIyate tato vizodhirbhavati, ata eva ca svagRhayAvadarthikamizrA'dhyavapUrako vizodhikoTirvakSyate. svagRhapApaNDimizre upalakSaNametat svagRhasAdhumizne ca zuddhabhakta madhyapatine patirbhavatti, sakalamapi tadabhaktaM pUtidoSaduSTaM bhavatItyarthaH tathA vizAdhikATirUpa yAvadarthikAdhyavapUraka chinna yAvantaH kaNAH kArpaTikAdyartha padAkSiptA: tAvanmAtrarathAlyAH pRthakRte gati yadvA tAvanmAtra kArpaTikAdibhyodatta satizeSamundraritaM yadabhaktaM tatsAdhUnAM kalpata zeSa punaH svagRhapASaNDimizrasvagRhasAdhumizrAdhyavapUrakalpaM na kalpate, vimuktaM bhavati ? yadi tattAvanmAnaM sthAlyAH pRthakkRtaM dattaM vA pApaMNDyAdibhyastathApi yaccheSaM tanna kalpate iti| mU. (421) chinnaMmitao ukkaDiyaMmi kappar3aga pihIkara semN| AhAvaNAe dinnaM ca tattiyaM kappae sesN|| vR. vizodhikoTirUpe yAvadarthika'dhyavapUrake yAvadadhikaM pazcAta prakSipta tAvanmAtre 'chinne' pRthakkRte tatra chedo rekhayApi bhavatitadAha-'taoukkaTiyamitataHsvasthAnAdatkarSita-utpATite, ihotkarSitaM svasthAnA126123 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 piNDaniryuktiH- mUlasUtraM dutpATya zeSabhaktasyopari nikSiptamapi bhaNyata tatA vizeSaNAntaramAha - pRthakkRte sthAlyA bahirniSkAzita zeSaM yadbhaktaM tatsAdhUnAM kalpate / athavA 'AbhAvanayA' uddezena na tu sikthAdiparigaNanena yadi tAvanmAtra kApaTikAdibhyAM dattaM syAt tataH zeSaM kalpate / tadevamabhihitamadhyavapUrakadvAraM, tadabhidhAnAccAbhihitAH SoDazApyudgamadoSAH / sampratyeteSAmeva vibhAgamAha mU. (422) eso solasa o. dahA kIrai uggamA / ego visAhikAMDI, avisohI ucAvarA / / vR. eSa SoDazabheda udgamaH sAmAnyena dvidhA, tadyathA- 'ekA vizAdhikAdiH eko bhedo vizodhikoTirUpaH aparA ca 'avizodhiH' 'avizodhikoTi:' avizAMdhikoTirUpo dvitIyo bheda ityarthaH / tatra yaddoSaspRSTamakte tAvanmAtre'panItaM sati zeSaM kalpate sa doSo vizodhikoTiH zeSastvavizodhikoTiH / mU. (423) AhAkammudasiya caramatigaM par3a mIsajAe ya / bAyarapAhuDiyAvi ya ajjhAyaraNa ya carimadugaM // vR. AdhAkarma saprabhedam, 1 Azikasya' vibhAgAddazikasyAntyabhedatrayaM 2 tathA 'pRtiH bhakta pAnarUpA 3 mizrajAta' pASaNDigRhamizrasAdhugRhamizrarUpaM 4 bAdarA prAbhRtikA 5 adhyavapUrakasya ca 'caramadrika' svagRhapASaNDimizrasvagRhasAdhumizrarUpam 6, ete udramadoSA avizodhikoTiH / anayA cAvizodhikoTyA avayavena spRSTaM zuddhaM bhaktaM yaddoSaduSTaM bhavati taM dovamAha - mU. (424) uggamakoDI avayava levAleva ya akayae kappe / kaMjiyaAyAmagacAuloyasaMsaTTapUIo // vR. 'udgamakoTyAH' udgamadoSarUpAyA avizAMdhikoTyA 'avayavena' zuSkasikthAdinA tathA 'lepena' takrAdinA 'alepena' vallacaNakAdinA saMspRSTayadRbhaktaM tasminnujjhite'piyat akRte kalpe akRtakalpaye ityarthaH pAtraM yatpazcAtparigRhyate tatpUtiravagantavyam / iha kazcinmatidIrvalyAdityaM vikalpeta- yathA yadeva sAdhUnAdhyaya nirvarttitaM tadevakamAdanamAyAkarma bhavati, na zeSamavazrAvaNakAJjikAdi, tatastatsaMspRSTaM pUtirna bhavatIti tatastadabhiprAyanirAkaraNArthamAha- 'kaMji' ityAdi. iha sAdhvarthamodane'bhinirvatrtyamAne yattatsatkaM kAJjikAdi tadapyAghAkarmaiva, tadavayavarUpatvAt, tataH kAJjikanA''yAmena - avazrAvaNena cAulodakena ca yatsaMspRSTaM tadapi pUtirbhavati / etadeva khpakatrayeNa bhASyakRdyAkhyAnayati mU. (425 ) sukke'vi jaM ThikkaM tu asuiNA dhAvae jahA laae| iha sukkA'vi chikkaM dhAvar3a kaMmaNa bhANaM tu ? // vAlavatti jaM vRttaM japi davvamalevaI / [bhA. 28] mU. (426) [bhA. 29] mU. (427) [bhA. 30 ] vR. sugamaM navaramAdyarUpakaNa avayava' itipadaMvyAkhyAnaM dvitIyarUpakaNa levAleva' ini, jatrAya bhAvArtha:valnacanakAdidravyamalepakRta yadi prathamamanAbhAgAdikAraNataH pAtraM gRhItvA pazcAtkathamapi parijJAtaM parityajya pAtraM kalpayanti-kalpatryeNa prakSAlayanti, kiM punastakrATika lepakRgRhItvA tatra sutarAM kalpatrayeNa prakSAlanaM karttavyam iti parijJApanArtha lepAlepa ityuktaM tathA yaMdeva mukhyavRttyA sAdhUnAdhAya kriyate tadevAdhAkarma taMpi vattuM na kappaMti, takkAr3a kimu levaI ? / / AhAya naM. kIraDa taM tu kamma, vajjehihI AyaNamaMgameva / sAMvIra AyAmaga cAulI vA, kammaMti to taggahaNaM kareti // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM-427 nAnyaditi badadhyA ziSyA varjayiSyanti odanamavaka kevalaM na zeSaM taNDulodakAdikaM tato guravA. bhadrabAhusvAminaHsauvIrAvazrAvaNataNDulodakAnyapyAdhAkarmetiparijJApanArthatadrahaNaM-sauvIrAdigrahaNavizeSataH kurvanti / tadevamavizodhikoTiruktA, samprati vizodhikoTimAha. mU. (428) sesA visohikoDI bhattaM pAnaM vigiMca jhsttiN| aNalakkhiya mIsadave sabvavivege'vayava suddho / / vR. zeSAMghAdezikaM navavidhamapi ca vibhAgaudezikam-upakaraNapUtirmizrasyAdyo bhedaH sthApanA sUkSmaprAbhRtikA prAdRSkaraNaM krInaprAmityakaM parivartitamabhyAhRtamubhinnaM mAlApahRtamAcchedyamanisRSTamadhya. vapUrakasyAdyA bhedazretyevaMrUpA vizodhikoTiH, vizudhyati zeSaM zuddhaM bhaktaM yasminnubhRte yadvA vizuddhyati pAtramakRtakalpatrayamapi yasminnujjhitesA vizodhiH, sA cAsau koTizca-bhedazra vizodhikoTiH, uktaM ca udvesiyaMmi navagaM uvagaraNe jaMca pajhya hoii| jAvaMtiyamIsagayaM ca ajjhAyarae yapaDhamapayaM / / pariyaTTie abhihaDe ubbhinne mAlohaDa iy| acchinne aNisiTTe pAAyara kIya pAmicce / / sahamA pAhaDiyAvi ya ThaviyagapiMDA yajobhava viho / savvAvi esa rAsI visohikADI munneyvyo|| atra vidhimAha-'vigiMna jahasatti' anayA vizodhikoTyA yat saMspRSTaM bhaktaM pAnaM vA tadyathAzakti 'vigizca parityaja, iyamatra bhAvanA-bhikSAmaTatA pUrvapAtrezuddhaM bhaktaM gRhItaM,tatastatraivAnAbhogAdikAraNavazato vizodhikoTidoSadRSTaMgrahIta. pazcAcca kathamapijJAtaM-yathaitadvivakSitaMvizodhikoTidoSadaSTaMbhayA gRhItamiti, tato yadi tena vinApi nirvahati tarhi sakalamapi tadvidhinA pariSThApayati, atha na nirvahati tadA yadava vizodhikoTidoSadRSTaM tadeva tAvanmAtraM samyaka parijJAya parityajati, yadi punaralakSitena sadRzavarNagandhAditayA pRthaka parijJAtumazakyena mizritaM bhavati yadvA 'draveNa' takrAdinA tadA sarvasyApi tasya vivekaH. kRte ca sarvAtmanA viveke yadyapi kecitsUkSmA avayavAlagitAbhavanti tathApi tatrapAtre'kRtakalpe'pyanyataH parigRhyana zaddho yatiH tyaktabhaktAdervizodhikoTitvAda. vivekazatabhivatimU. (429) davvAio vivego davve jaM davyajaMjahiM khette| kAle akAlahInaM asaDho jaMpassaI bhaave|| vR. 'dravyAdikaH' dravyakSetrakAlabhAvaviSayovivekaH, tatrayavyaMparityajatisadravyavivekaH, tathAparityAjyaM yatra kSetre parityanyate sa kSetravivekaH kSetre vivekaH kSetraviveka iti vyutpatteH, tathA yadizodhikoTidoSadaSTamakAladdIna-zIghraMparityajyataeSakAlato vivakaH ihayadevadoSadaSTaMbhaktAdiparijJAtaMtadaivatatkAlavilambAbhAvana parityakta vyaM, parityAgabuddhyA vA pRthaga-bhinna sthAne karttavyamanyathA bhAvatastatparigrahAtsaMyamahAniprasaktaH tata ukta makAlahInamiti.tathAMyata azaThaH arakta die:sanadoSadaSTaMpazyatihaSTAcAkA. lahIna zIghra parityajati sa 'bhAva' bhAvato vivakaH / iha nirvAha sati vizAdhikATidoSasammiaMsakalamapi parityaktavyama, anivahi tu tAvanmAnaM, tatra vidhimupadarzayitukAmaH prathamatacaturbhaGgikAmAha . mU. (430) sukkollasarisapAe asarisapAe ya ettha cubhNgaa| __ tulne tullanivAe tattha duve dAnna'tullA u|| vR. atra zuSkasyA''rdrasya ca 'sahaze' samAne'nyasmina vastuni madhye patite sati tathA 'asadRze' asamAne'nyasmin vastunimadhye patite sati caturbhaGgIbhavati, sUtre capuMstvanirdezaArSatvAta, catvArobhaGgA bhavantItyarthaH te ceme zuSka zuSkaMpatitaM. zuSka Ardrama, ArTezuSkama, Adre Amiti, tatra yena yena paMdana yA ___ Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 piNDaniyukti:- mUlasUtraM bhI labdhA tau tau tathA darzayati- 'tattha' tti tatra tulye' samAne sati anyasmin vastuni madhye tulyanipAte'dhikaraNasadRzasya vastunaH prakSepe ' dvau' prathamacaturtharUpau bhaGgA labdhI, tau ca 'sukkollasarisapAe' ityanena padena sUcitau, tathA dvau bhaGgau dvitIyatRtIyarUpa 'atulyAt' visadRzAt prakSipyamANAt labdhI, tA~ca 'asarisapAe ya' ityanena padenoktau / tadevaM caturbhaGgikAmabhidhAya sampratyatraivoddharaNavidhimAhasukke sukkaM paDiyaM vigiMciu hoi naM suhaM paDhamo / mi davaM choDhuM gAlaMti davaM karaM dAu / / taiyaMmi karaM choDhuM ulliMcai oyaNAi jaM tarai / mU. (431) mU. (432) dullahadavvaM carime tattiyamittaM vigiMcaMti / / . vR. 'zuSke' vallacanakAdau madhye yat 'zuSkaM' vallacanakAdi patitaM tatsukhaM jalaprakSepadikaSTamantareNa 'vigiMciuM hoi' parityaktuM bhavati, parityAjyaM bhavatItyarthaH, eSa prathamo bhaGgaH tathA dvitIye bhaGge 'zuSke' balla canAdau madhye kathamapyArdra tImanAdi vizodhikATidoSavata patitamityavarUpa 'dravaM kAzikAdi tatra madhye prabhUtaM prakSipya pazcAtpAmavanabhya pAtrakarNekadeze ca zuddhabhakta pAnarakSaNArthaM karaM ca dattvA sarva dravaM gAlayanti / tathA tRtIye zuddhe AI tImanAdI madhyapatitaM zuSkaM kUravallacanakAdirUpamodanamityevaMrUpe tatra tImanAdI madhye 'karaM' hastaM prakSipyaudanAdi yadyAvanmAtraM zakroti tAvanmAtramazaThaH san 'ulliMcati' AkarSati, tataH zeSaM tImanAdi kalpate, yathA'carame' Ardre ArdrapatitamityevarUpe yadi tadravyaM durlabham' anyatranaprApyate tatroddezatastAvanmAtraM parityajanti, zeSaM kalpate, eSA caturbhaGgikA sAdhunAmasaMstaraNe veditavyA, saMstaraNe ca sakalamapi parityajanti / tathA cAhamU. (433) saMghare savvamujjhati, caubhaMgo asaMthare / asaDho sujjhaI jesu, mAyAvI jesu bajjhaI // vR. 'saMstare' nirvAhi sati sarvamapi pAtrasthitaM nizodhikoTisaMsRSTamujjhanti, 'asaMstare' anivahi punaH 'caturbhaGgI' catvAro'nantaroktA bhaGgAH, sUtre ca puMstvanirdeza ArSasvAt kathaMbhUtAste bhaGgAH ? ityAha-yeSu bhaGgeSu 'azaThaH' arakta dviSTaH san varttamAnaH zudhyati zuddhimApadyate, mAyAvI ca yeSu badhyate / tadevaM vizodhyavizAMdhirUpaM koTidrayaM saprapaJcamukta ma, idAnIM tadevopasaMhAravyAjena saGkSepata AhakoDIkaraNaM duvihaM uggamakoDI visohikoDI ya / mU. (434) uggamakAMDI chakka visohikoDI anegavihA // vR. koTIkaraNaM dvividhaM dviprakAraM, dvidhAkoTirityarthaH tadyathA-udgamakoTiviMzAdhikoTina, tatrodramakoTiH 'SaTakama' AdhAkarmikauMdazikAntyabhedatrikAdiSaDbhedAH vizodhikATiH punaranekavidhA- AghAdRzikAdirUpA / mU. (435 ) nava caiva aDhArasaMga sattAvIsA tahava cau pannA / naur3a dI caiva sayA u sattarI hor3a kAMDINaM // vR. prathamataH koTayAM nava bhavanti, tadyathA- svayaM hananamanyena ghAtanamapareNa hanyamAnasyAnumodanaM, tathA svayaM pacanamanyena pAcanamapareNa pacyamAnasyAnumodanaM, tathA svayaM krayaNamanyena krAyaNamapareNa krIyamANasyAnumodanam, ihAdyAH SaDavizodhikoTayo'ntimAstu tisro vizodhikoTayaH, etA api navakoTIH ko'pi sevate kospi SeNa, tato dvikena guNitA aSTAdaza bhavanti, athavaivaM tAH ko'pi mithyAdRSTiH kuzAstrasamparkasamutthavAsanAvazato niHzaGka sevata, ko'pi samyagRdRSTiH sana virato'pyanAbhogA-dikAraNa " Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-435 357 to'parijJAnataH, ko'pi punaH samyagdRSTirapi sannaviratatvena gArhasthyamavalambamAnaH, tato mithyAtvAjJAnAviratirUpeNatrikeNanavaguNitAHsaptaviMzatirbhavati.rAgadveSotvatrapRthagnavivakSyete, yadAttu pRthagavivakSyete tadA tAbhyAMsaptaviMzatirgaNitAcatuSpazcAzadabhavati tathA tAevanava koTayaHkadAcit puSTamAlambanamadhikRtya dazavidhakSAntyAdidharmaparipAlanArthasevyante, yathAdurbhikSekAntArecAnyenaphalAdinA'bhyavahRtenAhaMdehaMdhRtvA kSAntimArdavamA dayAvaddahyapAlayiSyAmIti hanti.evamanyanaghAtanAdyapibhAvanAyaM tatonavadazabhigaNitA jAtA navaniH iyaM ca sAmAnyatazcAritranimittA,kAcita punazcAritranimittA viziSTajJAnalAbhasambhavanimittA ca. yathA'smina kAntArAdAvanena phalAdinA'bhyavahatena dezamahaMghRtvA kSAntyAdikaM pAlayidhyAmi prabhUtAni ca zAstrANyadhyeSye iti hantItyAdi, eSA ca jJAnasya prAdhAnyavivakSaNAt jJAnanimittA bhaNyatte, kAcitpunazcAritranimittA darzanasthirIkaraNahetuzAstrArthaparijJAnanimittA ca, yathA'smina kAntArAdAvanena phalAdinA'bhyavahatena dehaM paripAlya jJAntyAdikaMghAlayiSyAmi darzanaM ca nirmala vidhAsye inihantItyAdi. eSA ca darzanagyaprAdhAnyavivakSaNA darzananimittAbhidhIyate.tataevaM triprakArAnavatiriti tribhinavatirguNyate. tato dve zate saptatyadhike koTInAM bhavataH, uktaM ca. sagAI micchAI rAgAI samaNadhamma naannoNii| nava navasattAvIsA nava naraie u gunnkaaraa|| yAtudarzanasthirIkaraNArthaprabhUtazeSazAstrAvagAhanArthacAritrArthacasevyatesAsAmAnyatayAritranimittAyAmantarbhAvyate,tatonasUtrokta bhedasaMkhyAniyamavyAghAtaH sampratyudgamadvAradoSANAMvakSyamANotpAdanAdvAradoSANAM ca yataH sambhavastAMstadutthitAn vaiviktyenAha. mU. (436) nAma ThavaNAdavie bhAve uppAyaNA muneyvvaa| davvaMmi hoi tivihA bhAvaMmi u solasapayA u|| vR. utpAdanA caturddhA. tadyathA-'nAma'ti nAmotpAdanA sthApanotpAdanA 'dravye' dravyasyotpAdanA bhAve' bhAvasyotpAdanA ca, tatra nAmasthApane dravyasyotpAdanA ca yAvanno Agamato bhavyazarIradravyotpAdanA prAgukta gaveSaNAdivi bhAvanIyA, jJazarIrabhavyazarIvyatiriktA tu dravyotpAdanA tridhA-sacittadra-vyo. tpAdanA'cittadravyotpAdanA mizradravyotpAdanA c| bhAvotpAdanA dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamataca, tatrAgamata utpAdanAzabdArthajastatracopayuktaH,noAgamatobhAvotpAdanAtudvidhA.tadyathA-prazastA'prazastA ca: tatra prazastA jAnAdyutpAdanA, aprazastA 'SoDazapadA' vkssymaannghaatriidtyaadissoddshbhedaa| mU. (438) AsyamAiehiM vaalciyturNgbiiymaaiihiN| suyaAsadamAINaM uppAyaNayA usccittaa| vR. sunAzcadrumAdInAM dvipadacanuSpamApadarUpANAma, atrAdizabdaH pratyakamabhinsambadhyata. satAdInAmavAdInA mAdInAM ca yathAsAvyamAsyAdibhiH, AsUyama' ApayAcitakama. AdizabdAdabhATakajalAdi. prigrhH|tthaa bAlacitataraGgabIjAdibhidha' tatrabAlaH-kezarAmAdibhadabhinnazcitA-vyAptAvAlacitaH-puruSA lomazaH puruSa' iti vacanAta, turaGgavIje ca suprasiddhe. AdizabdAdanyahetuparigrahaH. yA utpAdanA. tathAhi. kacinninabhAyAMyAH kathamapi putrAgAbhava devatAyA ApayAcitakana RtukAla svasaMprayogaNa ca sutaH putrikA votpAdayate. tathA nijaghoTikAyAH parasya bhATakapradAnena paraghoTakamAropya turaGga utpAdyate, evaM yathAyoga banIvAdirapi, nathA jalasekenabIjAropaNenagumavalyAdiH, tata itthaM sutAdInAmutpAdanAsA sacittadravyo. tpAdanA / sampratyacittadravyotpAdanAM miznadravyotpAdanAM ca pratipAdayati Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.8 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM mU. (439) kaNagarayayAiyANaM jaheTTayAuvihiyA u acittaa| ___ mIsA usabhaMDANaM dupayAikayA uuppattI / / vR. 'kanakarajattAdInAM' suvarNarupyatAmrAdInAM yatheSTadhAtuvihitA' yatheSToyo yasyeSTo'nukUlodhAtustasmAdvihitA-katAutpattiHsA acittA' acittadravyotpAdanA, yathAyA dvipadAdInAM dAsAdInAM sabhANDAnA' sAlaGkArAdInAM vetanapradAnana yA kRtA AtmIyatvanotpattiH sA mizrA' mishrdrvyotpaadnaa| mU. (440) bhAve pasattha jhyaro kohAuppAyaNA u apstthaa| kohAijuyA dhAyAiNaM ca nANAi upstthaa|| va. 'bhAva' bhAvaviSayA utpAdanA dvidhA, tadyathA-prazastA 'itarA' aprazastA, tatra yA krodhAdInAM krodhAdiyutA dhAtrItvAdInAM votpAdanA sA'prazastA | yA tu 'jJAnAdeH' jJAnadarzanacAritrANAmutpAdanA sA prshstaa| ihacAprazastayAbhAvotpAdanayA'dhikAraH, piNDadoSANAMvakta mapakrAntatvAtAsAcaSoDazabhedA. ma. (441) dhAI dai nimitta AjIva vAmage tigicchA y| kohe mAna mAyA lobhe ya havaMti dasa ee|| mU. (442) pubbiM pacchA saMthava vijjA maMte ya cunna joge y| __ appAyaNAi dosA solasame mUlakamme y|| vR. dhAtrI' bAlakaparipAlikA, iha yAtrItvasya yatkaraNa kAraNaM vA tadAtrIzabdenoktaM draSTavyaM tathA vivRkSaNAt. evaM dUtyapi bhAvanIyA, navaraM dUtI parasandiSTArthakathikA nimittam' atItAdyarthaparijJAnahetuH zubhAzubhaceSTAdi, tathA cAmumeva nimittazabdavAcyamarthamaGgIkRtya pUrvasUrayo nimittazabdasya naruktiM . zabdavyutpattimevamAcakSate, niyatamindriyebhyaH indriyArthebhyaH samAdhAnaM cAtmanaH samAzritya yasmAdatpadyate zubhAzubhAtItAdyarthaparijJAnaM tasmAttadindriyArthAdi nimittamiti, uktaM cAGgavidyAyAma ___ iMdiehiMdiyatyehiM, samAhANaM ca appnno| nANaMpavattae jamhA, nimittaM teNa AhiyaM / / tacyAGgAdibhedAdaSTadhA, taduktam-aMga saro lakkhaNa, vaMjaNaM suviNA thaa| chinnaM bhAmaMtalikkhA ya, emee aTTa viyAhiyA| ee mahAnimittA u, aTTa sNprikittiyaa| eehiMbhAvA najjatI, tiitaanaagysNpyaa|| nimittahetukaM ca yada jJAnaM tadapyupacArAnimittaM tadevehAdhikRtaM. tathA cAGgAdinimittahetuka jJAnameva prayatnAnA yatidoSavAnagre vadhyata, 'AjIvaH' AjIvikA vIpakaH' bhikSAcarastasyeva yatsamAcaraNaM tadapi vanIpakaH, zabdavyutpattiM ca svayamevAgre vakSyati, 'cikitsA rogapratikAraH krodhamAnamAyAlAbhAH pratItAH. pUrvasaMstavaH' mAtrAdikalpanayA paricayakaraNa pazcAtsaMstavaH' zvazravAdikalpanayAM paricayakaraNa vidyA rAspadavanAdhiSTitA sasAdhanA vA'kSaravizeSapandratiH savapuruSaMdavatAdhiSThitA asAdhanA vAmantraH, cUrNa: sAbhAgyAdinanakodravyakSAdaH, yogaH' AkAzagamanAdiphalodravyasaGghAtaH, eta'nantaroktAutpAdanAyAdASAH, SoDazo doSo mUlakarma vshiikrnnm| ihadhAnyApiNDa:-dhAtrIpiNDaH, kimuktaM bhavati?-dhAtrItvasyakaraNena kAraNanacayaitpAdyata piNDa:madhAnIpiNDaH, yagnu tvamyakaraNanotpAdyate yadIpiNTA evaMnimitnAdivapi bhAvIyaM / tatra prathamato dhAtrIpiNDaM vyAcikhyAsurdhAtrIbhedAnAhamU. (443) khIre ya majjaNe maMDaNe ya kiilaavnnNkdhaaiiy| ekaMkAvi yadavihA karaNaM kArAvaNe cev|| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRlaM.443 35. vR. kSAra kSAraviSaya ekA dhAtrI yA stanyaM pAyayati, dvitIyA majjanaviSayA, tRtIyA maNDanaviSayA, caturthI krIDanadhAtrI. pazramyaGkadhAtrI / ekakA'pi ca dvidhA, tadyathA svayaM karaNa kAraNe ca. tathAhi-yA svayaM stanyapAyayati bAlaka sAsvayaMkaraNa kSIradhAtrI. yAtvanyayApAyayatisAkAraNe. evaM majjanAdidhAtryo'pi bhAva niiyaaH| samprati dhAtrIzabdasya vyutpattimAhamU. (444) dhArei dhIyae vA dhayaMti vA tamiti taNa thAI u| jahavihavaM Ami purA khIrAI paMca dhaaiio|| vR. dhArayati bAlakamiti dhAtrI, yadvA dhIyate bhATakapradAnena dhri(dhI)yate' poSyate inidhAtrI. athavA 'dhayanti pibantibAlakAstAmitidhAtrI. dhAtrI'tinipAtanasUtrAdUpaniSpattiH tAzradhAnyaH purA' pUrvasmin kAle yathAvibhavaM' vibhavAnusAraNa kSIrAdiviSayA bAlakayogyAH paJca Asana samprati tathArUpavibhavAbhAvena tA na dRzyante / tatra yathA stanyadApanadhAtrItvaM sAdhaH karoti tathA darzayatimU. (445) vArAhAro robai majjha kayAsAya dahiNaM pij| pacchA va majjhadAhI alaM va bhujjA va ekAmi / / vR. pUrvaparicite gRhe sAdhurbhikSArtha praviSTaH san madantaM bAlakaM dRSTrA tajjananImavamAha-epa bAlo'dyApi kSIrAhArastataHkSIramantareNAvasIdana roditi' AraTati,tasmAnmayakRtAzAya-vihitabhikSAlAbhamanArathAya jhaTityeva bhikSAdehi.pazcAt Nam' enaMbAlakaM pejne pAyaya stanyaM yadvA prathamata enaM stanyaMpAyayapazcAnmahya bhikSA dahi, yadivA'tna meM sammati bhikSayA pAyaya stanyaM bAlakamahaM punarbhUyo'pi bhikSArthamaSyAmi / tadyathAmU. (446) maimaM arogidahAuAya hoi avimANio baalo| dullamayaM khu suyamuhaM pijnAhi ahaM va se demi / / vR. 'avimAnitaH' anapamAnito bAlo matimAnarogI dIrghAyuzca bhavati. vimAnitaH punrvipriitH| tathA dullama khalu loke sutamukhaM putramukhadarzanaM, tasmAtsarvANyapyanyAni karmANimuktvA tvamena bAlakaMstanyaM pAyaya, yadi tvaM na ghAyayasitarbAha vA dadAmyasyai kSIraM bAlakAya, anyayA vA stanyaM paayyaami| atra ahaM vA saM demi' ityanena svayaMkaraNA(Nena dhAtrItvaM sAdhordarzitaM, zeSapAdaiH kaarnnen| atra doSamAhama. 1447), ahigaraNa bhaddapaMtA kammudaya gilAyaNa ya uddddaahaaN| car3akArI ya avanno niyago annaM caNaM sNk|| vR.yadibAlakajananIbhadrA-dharmAbhimukhIbhavanitarhiprAktanaHsAdhavacanarAjitAsatI adhikaraNamaAdhAkAdi kagati, atha prAntA-dharmAnabhimaravI tarhi pradveSa yAtIti zeSaH, tathA yadi svakarmodayAtkathamapi yabAlA gnAnA bhavati tarhi uhAha. pravacanamAlinyaM, yathA sAdhanA tadAnImAlapitaH kSIraM vA pAvinAnyatra vA nItyA kanyA api stanyaM pAvitastana glAnA jAtaH. tathA'tIva cATukAti loka 'avarNaH azlAghA. tathA nijakaH bhattAM anyachA' mathunAdikaM Nam' iti vAkyAlaGkAra tathArUpasAdhuvacanazravaNataH zakata' sambhAvayati / athavA prakArAntareNa dhAtrIkaraNe yo doSastaM darzayati. mU. (448) agramavaga ubikalpA bhikvAyara yahi andriI ecchaa| dakkhasahAya vibhAsA hiya meM dhAittaNaM ajn| mU. (449) vayagaMDathallataNyattaNehiM taM pucchira ayaannto| tattha gao tarasamakvaMbhaNAitaM pAsiuM bAlaM // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM ___ vR. ayamaparo vikalyA dhAtrIkaraNa, tamevAha-bhikSAcayAMpraviSTana sAdhunA kAcita zrAdrikA adhRtiH dhRtirahitA dRSTA, tataH pRSTA yathA-kimadhatvaM sazokA dRzyase?, tata evamuktAsatI sAprAha-yo duHkhasahAyo bhavati tasmai duHkhaM nivedhate. duHkhasahAyazca sa ucyate yo duHkhapratIkArasamarthaH, tataH sAdhurAha-ahaM duHkhasahAyastasmAnnivedhatA me duHkhaM, tataH sA prAha-adya me-mama dhAtrItvamamukaSminnIzvaragRhe 'hRtaM' spheTitaM tato'haMviSaNNA, tataHsAdhurAha-mAtvaM viSAdaMkASI ahamavazyaMtvAMtatrAciraNadhAtrInasthApayAmItipratijJA vidhAyatasyAH pArzve'bhinavasthApitAyAdhAnyAvayaHprabhRtikamajAnAnaHpRcchati.yathA kiMtasyAkyaH- tAruNya pariNataMvA?, gaNDAvapistanAparaparyAyo kiM kUparAkArabaddIghau yadvA'tizayena sthUlo?. zarIre'pi tasyAH kiMsyUlatvaM kiMvA kRzasvaM?.tata evaM pRSTA taMtrezvaragahe gataH san tatsamakSaM' gRhasvAmyAdisamakSaM taM bAlaka dRSTvA bhnnti| kiM tadbhaNani? ityata AhamU. (450) ahuTTiyaM va anavikkhiyaM va iNamaM kulaM tu mannAmi / punnahiM jahitAe taraI bAleNa sRemaa|| vR. ahamidamanya idaM' yuSmadIyaMkulamadhunotthitaM-sampratyevezvarIbhUtaM. yadipunaHparamparAganalakSmIkamidamavayita tarhi kathaM na paramparayA dhAtrIlakSaNe kuzalamapi abhaviSyata ? iti bhAvaH, yadvA 'anavakSitama' aparibhAvitaMmahattarapuruSaiH tataeva,yAvAsAvAdhAtrIdhriyate, etacca vAlenAsaGgatadhAtrIstanApAnavicchAyena 'sUcayAmaH' lakSayAmaH, tataevaMbhUtadhAnIyuktamapIdaMkulaM tarati kSemeNavarttatetatmanyepuNyaiHprAkta najanmakRtaiH yadivA yhcchyaa-evmv|| tataevamukta satisasambhramaMbAlakasyajananI janako vAsAdhuMpratyAha-bhagavan ! ke dhAtryA doSAH ?, tataH sAdhurdhAtrIdoSAn kathayatima. (451) tharI dabbalakhIrA cimidA pelliyamaho aithnniie| tanuI umaMdIrA kupparathaNiyAe suuimuho| va.yAkiladhAtrIsthavirAsA abalArA' abalastanyAiti,tatAbAlonabalaMgRhNAti,yAtvatistanI tasyAH stanyaM pibana stanana preritamukhaH' campitamukhAvayavoSThanAsikazcipiTanAsikobhavati, yA tazarIraNa kRzAmA mandIrA' alpIrA, tataHparipUrNatasyAHstanyaM bAlona prApnoti. tadabhAvAcca sIdati, tathA yA kUparastanI tasyAH stanyaM pibana bAlaH sUcamakho bhavati. sahi mukhaM dIrghatayA prasArya tasyAH stanya pibati. tatastathArUpAbhyAsatastasya murava sRcyAkAraM bhavati. uktaM ca- . nigthAmA gyavirA dhAtrI. gRcyAmyaH kRpprstiim| cipiTaH sthUlavakSAjAM. dhayaMstanvIM kRzA bhavata / / jADyaM bhavati sthUrAyAstunukyA-stvabalaMkarama / nagmAnmadhyabalasthAyAH stanyaM puSTikara smRtm|| atigatanA tu cipiTa barapAnAM tu dannugma / madhyananI mahAcchindrA. dhAtrI saamysukhaarii|| ityaadi| cAbhinavasthApitA dhAtrI ukta doSadaSTA tammAnna yaktAH kintu ciraMtanyavati bhaavH| tathA. ma. (452) jAjena hAr3a bannaNa ukkaDA garahAra yataM nnN| garahar3a samANa tivva payatyamiyaraM ca vanna / vR. yA abhinavasthApinAdhAtrIyana varNana kRSNAdinAkaTA bhavanitAMtanavarNana gahana nindrani. yathA kRSNA bhraMzayane varNa, gaurI tu blvrjitaa| tasmAcchayAmA bhavenddhAtrI, balavaNaiH prshNsitaa|| ityaadi|tthaayaambhinvsthaapitaaNgrhttmyaa: samAnA samAnavarNA ceccirantanIsthApyamAnAbhavati Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-452 tahiM tAM tIvram atizayana prazastAM' prazastavAM zlAghate. itarAMtvabhinavasthApitAM drvaaNm| evaM cAkte sati gRhasvAmI sAdhvamipretAM dhAtrI dhArayati itarAM tu parityajati, tathA ca sati yo doSastamAhamU. (453) umbaTTiyA paAsaM chobhaga ubhAmao ya se jNtu| hojAmanjhavi vigyo visAi iyarIvi emeva // vR.yAabhinavasthApitAdhAtrI udvartitA-dhAtrItvAt cyAvitAsAsAdhoruparipradveSa kuryAta,tathAsati chobhagaM dadyAd-yathA ayam 'ubhrAmakaH' jAro'nayA dhAnyA saha tiSThatIti. tathA se tasya sAdhAryanpradveSakzAtkarttavya vadhAdi yattadonityAbhisambandhAttadapi kuryAt. yA'pi cirantanI samprati sthApitA sA'pi kadAcidevaM cintayati-yatetasyA dhAtrItvAt cyAvanaM kRtama, evameva kadAciddaSTamanasA mamApi vighno' dhAtrItvAta cyAvanaspo'ntarAyaH kariSyate. tata evaM vicintya mAraNAya viSAdi' garapravRttiM pryuniit| ma. (454) emeva sesiyAsuvisuyamAisu karaNakAraNaM sgih| iTTAsuMdhAIsu ya tahava uvvaTTiyANa gmo|| vR. atra SaSThyarthe saptamI, tato'yamarthaH evamava yathA kSAradhAnyAstathA 'zeSikAsvapi' zeSANAmapi mannanAdidhAtrINAM sutamAtRSu' sutamAtRkalpanAnAMyatasvayaMkaraNaMmajjanAderyaccAnyayAkAraNaMtata 'svagRhe' bAlakamAtRgRhe gataHsansAdhuryathA karotitathAvAcya, tathA casati ahigaraNabhaddapaMtA' ityAdigAthoktA doSA vaktavyAH, tathA tathaivakSIradhAtrIgatenaiva prakAreNa RddhiSu' Rddhimatsu IzvaragRheSu abhinavasthApitAnAM manjanAdidhAtrINAM 'dhAIsu yatti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH paJcamyarthe ca saptamI, tato'yamarthaH dhAtrItvebhya udvatitAnA-cyAvitAnAM (gamo-yogaH 'udhvaTTiyA paosaM' ityAdirUpaH sa sakalo'pi tathaiva vaktavyaH / atisaGkSiptamidamuktama. ato vizeSata etadvibhAvayiSuH prathamato majjanadhAtrItvasya karaNaM kAraNaM ca tathA'bhinavadhAcyA doSaprakaTanaM ca yathA sAdhuH kurute tathA bhAvayati. mU. (455) lolar3a mahIeM dhUlIe gaMDio NhANi ahavaNaM mjje| jalabhIru abalanayaNo aiuppilaNa arttccho|| vR.eSabAlomahyA lolayati loTatetatodhalyAMguNDitovarttatatasmAtsnApaya, etatmajjanadhAtrItvasya kAraNama. athavA yadi punastvaM na pArayasitahiM 'majjAmi' srapayAmi, etatsvayaM majanadhAtrItvasyakaraNam, athavA'nyathAmajjanadhAtrItvasya kAraNaM.kvApIzvaragahe kA'pimajjanadhAtrI dhAtrItvAta spheTitA sAdhara tasyA gRhaM bhikSArtha praviSTaH, tAM ca dhAtrItvAtparibhaMzana viSaNNAM dRSTvA pUrvaprakAreNa ca pRSTA kRtvA ca pratijAmAzvaragrahaM cagatvA'bhinavamajjanadhAtrIdoSaprakaTanAyAha- jalabhIra ityAdi.atizayenAtplAvanaprabhUnajalaplAvananagapyamAnAbAlAgurupi nAto nadyAdAnanapraveza jalabha garbhavati.tathAnigntagnalanAtmanAvyamAnaH avalanayanaH avanaSTijAMyata raktAkSazca baDhi punaHsarvathA'pinamajjyatanazarIraM balamAdattanApi kAntibhAga dRSTyA cAbalA jAyata, eSA ca dhAtrI bAlamatijalAtplAvana manjayati tatA jalabhIrutAdayA dASAbAlasyabhaviSyanti.tasmAnnaSAmajjanadhAtrIyuktA.evamukte satitAmaminavasthApitAmajanadhAtrI gRhasvAmI sphaTati, cirannamava kuruta. tathA ca sati ta ena prAkta nA uccaTTiyA pAsa' ityAdirUpA doSAvAcyAH,evamuttatrApipratigArtha bhaavnaabhaavniiyaa|athmnjndhaatriikthmuutN bAla kRtvAmaNDanadhAnyAH samarpayati? tataAha. mU. (156) abhaMgiya saMvAhiya uvvaTTiya majniyaM ca to bAlaM / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 piNDaniyuktiH mUlasUtra uvnimjjdhaaiimNddnndhaaiNsuidh|| vR. snAnadhAtrI prathamataH strahanAbhyaGgitaM tato hastAbhyAM sambAdhitaM tadanantaraM piSTikAdinodvartitaM tato majjitaM-zucIbhUta dehbaalNkRtvaamnnddndhaanyaa:smrpyti| uktAmajjanadhAtrIHsampratimaNDanadhAtrItvasya kAraNa karaNaM ca tathA'bhinavasthApitAyA dhAnyA doSaprakaTanaM ca yathA sAdhuH karate tathA darzayatimU. (457) usaAiehi maMDahi tAva NaM ahavaNaM vibhuusemi| hatthiccagA va pAe kayA galiccA va pAe vA / vR. iSukaH' iSukAkAramAbharaNama anye tilakAmityAhuH. AdizabdAta kSurikAkArAdyAmaraNaparigrahaH, iha bhikSArthapraviSTaH sana zrAdikAcittAvajanArtha bAlakamanAmaraNamavalokya tajjananImevamAha-iSukAdibhiH AbharaNavizeSastAvadanaM bAlakaM gaNDava vibhUSaya. etanmaNDanadhAtrItvasya kaarnnm|athvaa yadi punastvaM na prapArayasi tahiM bibhUSayAmi. etata svayaM maNDanadhAtrItvasya karaNaM | parvadhAtrIsthAnIyAbhinavasthApitAyA maNDanadhAnyAdoSAnAha-'halthiccagA hastayAgyAnyAbharaNAnipAdakatAni.athavA galibbA galasatkAni AbharaNAnipAda kRtAnitasmAnneyaM maNDanadhAtrImaNDanebhikSA.tatastasyAmaNDanadhAtrItvADyAvanamityAdi puurvvdbhaavniiym| uktAmaNDanadhAtrI, sampratyabhinavasthApitAyAH krIDanadhAnyA doSaprakaTanaM krIDanadhAtrI. tvasya karaNaM kAraNaM ca yathA vidadhAti sAdhustavA''ha. mU.(458) DhaGkarasara chunnamuho mauyagiro muymmmnullaavo| DallAvaNagAIhiMva karei kArar3avA kiddu|| vR. eSA'bhinavasthApitA krIDanadhAtrI DhaDvarasvarA, tatastasyAH svaramAkarNayan bAlA 'chunnamukhaH' klIbamukho bhavati, athA mRdgAraSA tato'nayA ramyamANo bAlo mRdagIbhavati, yadivA 'mRdamanmanollApaH' avyakta vAka, tasmAnnaSA zobhanA, kintu cirantanyevetyAdi prAgiva. tathA bhikSArthaM praviSTaH zrAddhikAcittA. vrjnaarthbaalmullaapnaadibhiHsvyNkriiddaaNkaaryNti| uktAkrIDanadhAtrI, sampratyakaMdhAtryAabhinavasthApitAyA: spheTanAya sAmAnyato doSaprakaTanaM yathA sAdhuH karoti tathA darzayati. mU. (459) thullIe~ viyaDapAo bhaggakaDImukkaDAe dukkhaM ca / nimmaMsakakkhaDakarahiM bhIruo hAi dhppNt|| vR,iha sthalayA mAMsalayAdhAnyAkaTyAdhriyamANobAlaH vikaTapAdaH' parasparavahantarAlapAdobhavati, bhanakaTyA zuSkakaTyA vA kaTyAM dhriyamANA duHkhaM tiSThati, nirmAyakarkazakarAbhyAM ca dhriyamANA bAlo bhIrubhavati. evA cAminavasthApitA dhAtrI anyatamadoSadRSTA tasmAnna yuktA kintu prAktanyavatyAdi / praagir| ajadhAnItvasya kAraNaM svayaM karaNacasvayamava bhAvanAyaM taccavako'pisAdharbhikSArthapraviSTA bAlaka madantamavalokya tanjananAmavamAha-aGka gRhANadaM bAlakaM yana narAditi, yadi punastvaM na prapArayasi tAhavA gRhNAmi / samprati krIDanadhAtrItvasya karaNa doSa dRSTAntana bhAvayatima. (460) kollaire vatthavvA datto AhiMDao bhava saasaa| avahagi dhAipiDa aMgulinalaNe ya yAdivyaM / vR.kollakiranagaravArddhakavartamAnAHparikSINajavAbalAH saGgamAvarAnAmasUrayaH tazcAnyadAdarbhikSe jAte sati siMhAbhidhAnaH vaziSya AcAryapada sthApayitvA gacchaMca sakalaM tasya samapyAnyana mubhikSe deze vihArakramaNa preSitaH svayaM cakAkI tatraiva tasthI. tataH kSetra navabhirbhAgavibhajya nava yatanayA mAsakalpAna Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-460 varSArAnaMcakRtavAna.yatanAcacaturvighA, tadyathA-dravyataH kSetrataHkAlatIbhAvatazvatatradravyataHpIThaphalakAdiSu kSetrato vasatighATakaMSu kAlata ekatra pATake mAsaM sthitvA dvitIyamAse'nyatra vasatigaveSaNa bhAvataH sarvatra nirmamatvaM tatazcakizcidUnavarSe'tikrAntasiMhAcAryasteSAMpravRttinimittaMdattanAmA ziSyapreSitavAna,sacAgato. yasminneva kSetravibhAga pUrva muktAH sUrayastasminneva sthitA dRSTAH, tataH sa svacetasi cintayAmAsa aho! bhAvato'pyamImAsakalpaMnavyadadhuH, tasmAnnazithilaH mahakatra vastavyamitiparibhAvyavasaMtarbahirmaNDapikAyAmuttIrNaH, tato vanditAH sUrayaH, pRSTAH kuzalavArtA, kathitaM siMhAcAryasandiSTaM, tato bhikSAvelAyAmAcArya: sahabhikSArthapraviveza.annaprAnteSucagRheSugrAhitobhikSAMjAnovicchAyamukhaH, tataHsUrayastasyabhAvamavagamya kvacidIzvaragRhe praviSTaH tatra vyantayadhiSThitaH sadaiva bAlako roditi. tataH sUrayastaM dRSTvA cpputtikaapurssrmaalaapyaamaasuH| yathA-vatsa!mAtvarodIriti.tataevamAlApitesRriprabhAvataHsApatanAnyantarIprANezata.sthitorodita (tAta) bAlakaH jAtaH prahRSTA gRhanAyakaH, tato dApitAmtana bhRAsA modakAH. tA~ca grAhito dattaH sUribhiH. ajAyata prahRSTaH tato mutkalito vasatI, tataH sUrayaH svazarIraniHspRhA yathA''gamavidhi prAntakuleSvaTitvA vasatAvupAjagmuH pratikramaNavalAyAM ca datto bhaNito vatsa! dhAnIpiNDaMcikitsApiNDaMcAlocaya. saprAhayuSmAbhirevasahAhaM vihataH, tataHkathaM medhAtrIpiNDAdiparibhogaH?,sUrayo'vAcana-laghubAlakakrIDananakrIDana. dhAtrIpiNDaH, cappaTikAkaraNataH pUtanAtAmocitatvAccikitsApiNDa:.tataHsapradaSTaH svacetasi cintayati. svayaMbhAvato'pimAsakalpanavidayAtietAdRzaMcapiNDaMdinadine gRhNAtimAMpunarekadinagRhIta-mapyAlAcayati, tataevaMvicintyapradUSatAvasabahiHsthitaH tatastasyasUriviSayapradeSadarzanataHkupitayAsRriguNAvarjitayAdavatayA tasya zikSArthaM vasatAvandhakAraMsavAtaM ca varSa vikurvitaM tataHsabhayabhItaHsUrInAha-bhagavana! kutrAhaM vrajAmi?. tatastaiHkSIrodalavadatinirmalahRdayairamANi-vatsa! ehi vasatau pravizeti. datta Aha-bhagavana!napazyAmyandha. kAraNadvAramiti.tato'nukampayA zleSmaNAsUribhirnijAliruddhatyAkRitA. sAcadIpazikhebajvalituM pravRttA,tataHsadurAtmAdatto'cintayat-aho! etasyaparigrahavahirapyasti,evaMcacintayanadevatayAnibhasito hA! dRSTaziSyAdhama etAdRzAnapisarvaguNaratnAkAranasUrInanyathAcintayasi.tatomodakalAbhAdiko vRttAntaH sarvo'pi yathAvaristhatA devatayA kathayamAse, jAtA tasya bhAvataH pratyAvRttiH, kSAmitAH sUrayaH, AlocitaM - mamyak / sUtraM sagamaM. navaraM sAdivvaM' devatAprAtihAryama mU. (461) Ame saMgamartharA gaccha visajjati jNghblhiinaa| navabhAga khatta vasahI dattasya ya AgamA taah|| [bhA. 31] mU. (462) uvamayabAhiM ThANaM annAuMchaNa saMkilesA y| pRyaNacaMDa mA laya padinAbhaNa kyiGaNA smm|| [bhA. 32] vR. sugarma. navaraM ghRyaNacaMDa'tti pUtanA duSTacyantarI tayA gRhIta caMTe bAlaka roditi. 'vikaTanA aalocnm| uktaM dhAtrIdvArama. atha dUtIdvAramAhama. (463) saggAma paraggAma davihA duI da hAi naayvaa| sA vA so vA bhaNaI bhaNai va taM channavayaNaNaM / / vR. iha dUtI divA. tadyathA-svagrAma paragrAme ca, tatra yasmina grAme mAdhurvamati tasminneva grAme yadi sandezakathikA tarhi sA svagrAmadRtI, yA tu paragrAme gatvA sandezaM kathayati sA paragrAmadatI, ekakA'pi ca Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM dvidhA, nadyavA-prakaTA channAca. tatra sAtavamAtA mavA tava pitA evaM bhaNati-sandezaM kathayati, sA prakaTA, yA tu taM sandeza channavacanena kavayati sA chnnaa| enamavArthaM savizeSa vyaktIkarAMtimU. (464) ekekkAvi ya davihA pAgaDa channA ya channa dvihaau| loguttari tatthegA bIyA puna ubhypkkhe'vi|| vR. iha dUtAtvasamAcaraNamapi dUtI, sA'pi cakakA svagrAmaviSayA paragrAmaviSayA ca dvidhA, tadyathAprakaTA channA ca. tatra channA punarapi dvidhA, tadyathA-ekA lokottare' lokottara eva, dvitIyasavATakasAdhArepi guptA -ityarthaH / dvitIyA punarubhayapakSe'pi. loke lokottare ca, pAzvavartinI janasya saGghATakasatkadvitIyasAdhorapi ca gupteti bhAvaH / svagrAmaparagrAmaviSayAM prakaTA dUtImAhamU. (465) bhikkhAI vaccaMte appAhaNi nei khNtiyaaiinn| sAte amagaM mAyA so va piyA te imaM bhnndd| vR.bhikSAdA bhikSAdinimittaM catyarthaH vrajastasyaiva grAmasyasatkapATakAntareparagrAmevA khaMtiyAINaM' jananyAdInAm appAhaNi' sandazaMkathayati. yathAsAtemAtA'mukaMbhaNati,savAte pitaaidNbhnnti| samprati svagrAmaparagrAgaviSayAM lokottare channAM dUtImAha nAma 'appAhaNi' sandezaM kathayati. yathA sA te mAtA'muktaMbhaNati, sa vA te pitA idaM bhnnti| samprati khapramAparagrAmaviSayAM lokottare channA datImAhamU. 1466) dUittaM khu garahiyaM appAhiu bijhypccyaabhnnti| avikoviyA suyA te jA Aha imaM bhnnsukhNti|| vR.ko'pisAdhuH kasyAcitputrikayA appAhitaH sandiSTaHsan eva vicintayati dUtItvaM khalugahiMta, sAvadyatvAt, tata evaM vicintyayAt-dvitIyasaGgATakasAdhurmAmAMdUtIdoSadRSTajJAsIdityevamarthabhaGgayantareNeda bhaNati-yathA avikovidA' akuzalAjanizAsane vAtavasutAyAAha-idaMbhaNa madIyAM 'khaMti' jananImiti, sA'vyavagatArthasandezikA hatiya saGgATakasAdhucittarakSaNArthamavaM bhaNati-vAriyiSyAmi tAM nijasutA yena punarevaM na sndishtiiti| samprati svagrAmaviSayAmubhayapakSapracchannAM dUtImAhama.(467) ubhaye'vi ya pacchannA khaMta / kahinAhi khatiyAe~ tm| taMtaha saMjAyaMti ta taheva ahataM krejjaasi|| - vR. ubhayasminnapica'lokalokottararUpeprakSepracchannAdUtIyaM yathA khaMta nivibhaktilopAnaravantasyapitarathavA vantikAyAH'jananyAstvaM kathaya tathAnadaviditaM vivakSitaMkAryatathaivasanAtama.athavAnadvivakSita tathaiva kuryAH / samprati prakaTa paragrAmadatItvamAzritya doSAn dRSTAntenopadarzayati. mU. (468) gAmANa doNha vara sajjAyari ghUyaM tattha khNtsy| vahapariNaya khaMtajjhattha(ppAha) Na vanAekAe jallaM / / mU. (169) jAmAiputtapaimAraNaM ca kena kahiyaMti jnvaaaa| jAmAiputtahapaimAraeNa khaMteNa me sitttt|| vR.vistANAM nAmagrAma: tasyApakaNTa gokulAbhidhAgrAmaH vastirNagrAma cadhanadattA nAma kuTumbI tasya bhAryA priya bhatiH, tasyA duhitA devakI, sA ca tasminneva grAme suMdarema pariNI, tasyAH putro baliSTho. duhitA revatiH sAcagokulagrAmesaGgamenapariNinye, priyamatizcAyuHkSayAtpazcatvamupagatA, dhamadatto'pisaMsArabhayabhItaH pravajyAmagrAhIda, gurumizca sAviharati / tataH kAlAntare punarapi yathAvihArakramaM tanneva grAme samAgato Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM 461, nijaduhitardavakyAvasatAvasthAta, tadAnIM ca tayordrayArapi grAmayoH parasparaM varaM vartate, vistIrNagrAmavAsinA calokana gokulagramasyopari ghATI sUtritA, dhanadattazca sAdhurgokulagrAme bhikSAyai calitavAn.tato devakyA duhitrA zayyAtaryA bhaNito-yathA he pitH| tvaM gokulagrAme yAsyasi, tato nijadauhitryA revatyAH kathaya yathA tavajananyAsandiSTama-ayaMgrAmastavagramasyoparichannaghATayAsamAgamiSyatitataHsakalamapisvakIyamekAnta sthApayerati. tataH sAdhunA tathaiva tasyAH kathitaM, tathA ca nijabhartuH tena ca sakalagrAmasya, tataH sarvo'pi grAma: sannadrabadrakavaco'bhavata, Agatatha datiyadine ghATayA vistIrNagrAmo, jAtaM parasparaM mahadhuLa, tatra sundaro baliSThazca ghATayA saha gatau, saGgamazca gokulagrAme vasati, tatra trayo'pi ca yundre paJcatvamupajagmuH, devakI ca patiputrajAmAtRmaraNamAkarNya klipituM prAvartata, lokazcatanivAraNAya samAgato'vAdIt- yadi gokulagrAmo ghATImAgacchannI nAjJAsyat tato'sannaddho nAyotsyata, tathAca natavapatyAdano mriyarena, tataH kenadurAtmanA gokulagrAmo jJApitaH? etacca lokasya vacaH zrutvA sanAtakopA saivamavAdIna-bhayA'jAntyA pitrA dahitaH yandiSTa. tatastena sAdhuveSavimbakana matpatiputrajAmAtRmArakeNa pitrA jJApitaH tataH sa loka sthAne sthAne dhikkAra lbhtte| pravacanasya cmaalinyumudpaadi| sUtraM sugamam, uktaMdUtIdvAram, atha nimittadvAramAhamU. (470) niyamA tikAlavisae'vi nimitte chavvihe bhave dosaa| sajjaMtu vaThThamANe Aubhae tasthimaM nAyaM // ma. (471) lAbhAlAM suhaM dakhaM jIvithaM maraNaM tahA chabbihe'vi nimitte udosA hoMti ime sunn|| vR.trikAlaviSaye'pi' atItaviSayevartamAnaviSayebhaviSyadviSayecapratyekaM Savidhe'lAbhAlAbhasukha. daHkhajIvitamaraNarUpe nimitta niyamAddoSA bhavanti, te ca doSA Aubhae'tti kecidAtmavidhAtinastasya sAdhAAraNAdihetava ityarthaH, kecidubhayavighAtinaHye sAdhoHzeSasya cajIvasyaghAtahetavaH, upalakSaNametate, kecitkevalaparavidhAtinazza, tatra 'vartamAne' vartamAnakAlaviSaye nimitte prayujyamAne 'sadyaH' tatkSaNaM paravighAtakAriNIdaM vakSyamANaM jJAtamudAharaNaM / tadevAhamU. (742) AkaMpiyA nimittena bhoiNI bhoie cirgymi| puvvabhaNie kahaM te Agau ? ruThTho ya vddvaae| vR.ko'pigrAmanAyakonijabhAryAMpazcAnmukatvADhigyAtrAMgataH sAcatabhAkinApiyAdhunAnimittanAvarjitA. grAmanAyakena ca dagatena cintitaM. yathA'hamekAkI pracchanno gatvA nijabhAryAyAceSTitamavakSiSya, sA kiM duHrzAlA suzIlA? iti / atha ca tadbhAryayA sAdhoH sakAzAttadAgamanamavagatya parijanaH sarvo'pi tatsammukha praSitaH, pRSTazca bhAjakana parijanI-yathA bhAH / kathaM madAgamanajJAyi ? iti. sa prAha bhAginyA kathitamiti.mAdhuzcanadAnI bhAjakagRha samAgatA vartata, bhoginyAzrapratyayaparasparaM nAyakana yaha yajalpitaM yaaSTatiyAvA'nayAsvapnAdRSTo yadrAzarIramaSitalakAditatsarvakathayannAsta, anAntara casamAgatAbhAjaka: kRtazatathAyathocita upacAraH, pRSTAcatena-kathaM tvayAmamAgamanamavajamme? iti sA'vAdIt sAdhunimittAta, tatamtana bhaNitama, asti ko'pyanyo'pi pratyayaH?, sA tatAmavAt-puSyAbhiH saha pUrva jalpitaM caSTitaM ca vo yA mayA svapno dRSTaH yazca mama guhyapradeze tilakastatsarvamanenAvitayaM kathayAmAsa, tataH sa ISyAvazavisphuritakopahtavaha:sAdhumapRcchat-kathayasAdho kimasyAvaDhavAyAgarbhe'sti? iti, sAdhuHprAha-paJcapuNDa: kizoraH, tata so'cintayat-yadIdaM satyaM bhaviSyati tarhi madbhAryAmaSitakAdikathanamapi satyam, itarathA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mRtlasUtraM avazyamaSavirudrakarmasamAcArrAtivinipAtyaH tataevaMvicintyavaDavAyAgarbhaHpATitaH, pAtitaHparisphurana. paJcapuNDaH kizAraH, tatastaM dRSTvA sanAtakopApazamaH sAdhumavAdIta-yadAdaM na bhavettarhi tvamapi na bhaveriti / ma. (473) dUrAbhoyaNaegAgi Agao prinysspnyconni| pucchA samaNe kahaNaM sAiyaMkAra suminnaaii|| mU. (474) kovo vaDavAganbhaM ca pucchiA pNcpuNddmaasu| ___ phAlaNadiDhe jai neva to tuhaM avitaha kar3avA / / vR. sugamA navaraM / 'paJcANI' sanmukhAgamana, 'sAiyaMkAra'tti sapratyayaM svapnAdi apica atra sAdhanA samatpayakayanenAtmano vadhaH pAradArikatvaM ca dUSaNaM parihRtaM, kati punarevaMvidhAH 'avitathaM' nimittaM kathayiSyanti ?.tasmAtsarvathAsAdhunA nimittaM na pryoktvymiti| uktaM nimittadvAraM,sAmpratamAjIvadvAraM. ma. (475) jAI kala gaNa kamme sippe AjIvaNA upNcvihaa| sUyAe~ asUyA~ va appAna kahahi ekkakka // vR. AjIvanA pazcavidyA, tadyathA- jAtiviSayA' jAtimAjIvanIkarotItyarthaH, evaM kulaviSayA gnnvissyaa||krmvissyaashilpvissyaac,saacaa''jiivnaikaiksminbheddvidhaa tadyathA-sUcayA''tmAnaMkathayati. asUcayA ca, tatra sUcA' vacanabhaGgivizeSaNa kathanaM asUcA' sphuttvcnen| tatra jAtyAdInAM lakSaNamAha. mU. (476) jAIkule vibhAsA gaNo umallAi kamma kisimaaii| tulAI sippaDaNAvajjagaMca kmeyraa''vjj| va.jAtikule vibhASA' vividhaMbhASaNakArya,taccaiva-jAtiH-brAhmaNAdikAkulama-ugrAdi,athavAmAtuH samutyA jAtiH pitRsamutthaM kulaM / gaNaMH' malludivRndaM, karma-kRSyAdi, 'zilpaM tUrNAdi-tUrNanasIvanaprabhRti, athavA 'anAvarjakam' aprItyutpAdakaM karma itarattu AvarjakaM' prItyutpAdakaM zilpam, anye tvAhuHanAcAryopadiSTaMkarma AcAryopadiSTaMtuzilpamiti tathAha sAdhuHsUcayAsvajAtiprakaTanAjAtimupajIvatimU. 1477) homAyavitahakaraNe najjai jaha sottiyassa puttotti| vasio vesa gurukule AyariyaguNe va sUei / / / vR. sAdhubhikSArthamaTana brAhmaNagrahe praviSTaH 'saMstasya putra homAdikriyAH kurvANaM dRSTrA tadabhimukhaM prati svajAtiprakaTanAyajalpati homAdikiyANAmavittathakaraNeeSatavatavaputrIjJAyate-yathAzrotriyasyapatraiti, yadivASitaeva samyaggurukulaiti jAyata, athavA sUcayatyaSatavaputra Atmana AcAryaguNAnatatA niyamAdeSa mahAnAcAyA~ bhaviSyatIti / tata evamukta sa brAhmaNo vadati-sAdho / tvamavazyaM brAhmaNA yenetthaM hAmArdAnAmavinathatvaM jAnAmi.sAghuzcamAnanAvatiSThita,etazcasUcayA svnaatiprkttnm|ancaank doSAH, tathAhi-yadi sa brAhmaNoM bhadraka starhi svajAtipakSapAtataH prabhUtamAhArAdikaM dApayati. tadapi ca jAtyupajIvanimittamiti bhagavatA pratiSiddham, atha prAntastarhi bhraSTA'yaM pApAtmA brAhmaNyaM parityaktamiti vicintyasvagRhaniSkAsanAdikaroti. asUcayAtujAtyAjIvanapRSTo'pRSTovA''hArArthasvajAtiprakaTayati. yathA'haM brAhmaNa iti. tatrApyanantarAktA eva doSAH, kSatriyAdijAtiSvapi, evaM kulAdimvapi. bhaavnaaym| mU. (478) sammamasammA kiriyA anena UnA'hiyA va vivriiyaa| samihAmaMtAhuiThANajAgakAle ya ghosaaii|| vR. sAdhubhiMbhArthamaTana kvacid brAhmaNagRhe praviSTaH saMstasya putraM homAdikriyAH kurvANaM dRSTrA pitaraM prati Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-478 367 svajAtiprakaTanAyajalpati anana tava putraNa samyagasamyagvA homAdikA kriyA kRtA. tatrAsamyak tridhA, tadyathA-UnA'dhikA viparItA vA, samyak samidhAAn ghoSAdIzca yathA'vasthitAnAzritya, tatra 'samidhaH' azvatthAdivRkSANAM pratizAkhAkhaNDAni mantrAH' praNavaprabhRtikA akSarapadvatayaH AhutiH' agnA dhRtAdeH prakSepaH 'sthAnam' utkaTAdi yAgaH azvameghAdiH kAlaH prabhAtAdi ghoSA' udAttAdayaH, AdizabdA svadIrghAdivarNaparigrahaH, evaM cokte sa sAdhu brAhmaNaM jAnAti. tathA ca sati bhadra prAnte vA pUrvavaddASA vktvyaaH| mU. (479) uggAikulesuvi emeda gaNe mNddlppvesaaii|| deuladarisaNabhAsAuvanayane dNddmaaiiyaa|| vR. 'evameva jAtAviva kulAdiSvapi ugrAdidhUpajIvanaM avagantavyaM, yathA ko'pisAdhurupakule bhikSArthaM praviSTaH tatracatatputraMpadAtInyathAvadArakSakakarmasuniyuJjAnaMdaSTrAtatyitaramAha-jJAyatetavaputro'pravadito'pi yathAyogapadAtInAM niyojanenAgrakalasambhata iti.tataHsajAnAti-eSo'pi sAdhurugrakulasamutpannaiti. idaM tu sUcayA svakulaprakAzanaM, yadA tu sphuTavAcava svakulamAvadati yathA'haM ugrakalaH bhAgakula ityAdi tdaa'suucyaaprkttn,tssaabhdrpraantvpuurvoktaanusaarenndossaavktvyaaH| tathA gaNegaNaviSayamaNDalapravezAdi, ihArakavala(karavATa) ke praviSTasyakasyamallasyayallabhyaM bhUkhaMDa tanmaNDalaM, tatra vartamAnasya pratidvandvino mallasya vighAtAya yaH pravezastadAdi, AdizabdADhIvAgrahAdiparigrahaH, tathA devakuladarzana' yuddhapraveze cAmuNDApratimApraNamanaM, 'bhASoyaphnayanaM' pratimallAhyAnAya tathA tathA vacanaDhIkanaM 'daNDAdikA' gharaNipAtacchuptAGkayuddhaprabhRtayaH, etAn gaNagRha praviSTaH san, tatputrasya prazaMsati, tathA ca sati tena jJAyateyatheSo'pi sAdhumalla ityAdi prAgvata / karmazilpayorAjIvanamAhamU. (480) kattari paoaNAvekkhavatthu bahuvittharesu emev| kammessuya sippe suyasammamasammesu sRiiyraa|| vR.karmasuzilpaSucaivameva-kulAdAvivopajIvanaM vaktavyaM, kathama? ityAha- 'katari' karmaNAM zilpAnAM ca vidhAyaka, upalakSaNametana, vidhApake cavaNijAdau, saptamI cAtra SaSThayathe, tato'yamarthaH kartuHkArApakasya ca prayojanApekSeSu bhUmivilikhanAdiSuprayojananimittaMgriyamANeSuhalAdiSuvastuSu,sUtrecAtravibhikta lopa ArSatvAt, bahuvistareSu'prabhUteSunAnAvidheSu ca.samyagasamyagitivANAcyamAneSu-zobhanAnyazobhanAnIti va kathyamAneSu yadAtmani karmANi zilpa vA kauzalajJApanaM tattayorupajIvanama. iyamatra dRSTA''tmanaH karmaNi zilpe vA kauzalajJApanAya zobhanAnyobhanAnAtivAyakti ttkmshilpyoraajiivnm| anana prakAraNa kAzalajJApana sUcAsphuTavacanena ca kaashlkrkhnmsuucaa| uktamAjIvaDArama. atha vanApakadvAraM vaktavyaM, mU. 1481) samaNa mANi kivaNa atihIM sANa ya hAi pNcmH| vaNi jAyaNatti vaNi pAyappANaM vaNaitti / / vR, vana pakaH padhA, tadyathA-'zramaNa' zramaNaviSayaH, brAhmaNa kRNaNa'tithA zuni capaJcamA bhati, tatra vIpAka iti vanirityayaM thAturcAyane. 'vanu yAcana' iti vacanAta. tato vanute-prAyo dAyakasammataSa zramaNAdizvAtmAnaM bhakta darzayitvA piNDaM yAcata iti vaNiuni' va pakaH, ANAdika IpakapratyayaH / mU. (482) mayamAivacchagapiva vaNei aahaarmaailaabhennN| samaNesu mAhaNesu ya kivinnaa'tihisaamnnbhttesu|| vR. 'bhRtA paJcatvamupagatA mAtA yasya vatsakasya-tarNakasya tamiva gopAlako'nyasyAM garvAtizeSaH. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 piNDanirmuktiH- mUlasUtraM `AhAradilobhana' bhakta pAtravastutubdhatayA zramaNeSu brAhmaNeSu kRpaNAtithizvabhakteSu vanati bhaktamAtmAnaM darzayatIti vanIpakaH, pUrvavadANAdika IpakapratyayaH / samprati bAvantaH zramaNazabdavAcyAstAvato darzayitvA teSu vanapatyaM yathA bhavati tathA darzayati mU. (483) nigdhaM sakka tAvasa geruya AjIva paMcahA samaNA / tesi parivesaNAe lobhena vaNijna ko appaM ? vR. 'nirgranthAH' sAdhavaH 'zAkyAH' mAyAsUnavIyAH, 'tApasAH' vanavAsinaH pAkhaNDinaH 'gaeNrukA:' gerUkaranivAsasaH parivrAjakAH 'AjIvakAH ' gozAlakaziSyA iti 'paJcadhA' paJcaprakArAH zramaNA bhavanti eteSAM ca yathAyogaM gRhamRsu samAgatAnAM pariveSaNe' bhojanapradAne kriyamANe sati ko'pyAhAralampaTaH sAdhuH 'lobhena' AhArAdilubdhatayA vanati - zAkyAdibhaktamAtyAnaM darzayati, tadbhakta gRhaNiH purata iti sAmarthyagabhyam / iha prAyaH zAkyA gerukA vA gRhigRheSu bhuJjate tatastAna bhRJjAnAnadhikRtya yathA sAdhurvanIpakatvaM kurute tathA darzayatimU. (484) bhuMjati cittakammaM ThiyA va kAruNiya dAnarUNAM vA / avi kAmagavi na nasaI kiM puna jaIsu ? / / vR. evaM nAma nizcalA bhagavanto'mI zAkyAdayo bhuJjate tathA citrakarmalikhitA iva muJjAnA lakSyante, tathA paramakAruNikA ete dAnarucayazra, tata etebhyo'vazyaM bhojanaM dAtavyam, api ca 'kAmagardabheSvapiM maithune gaddameSvivAtiprasakte brAhmaNeSvitigamyate, dattananazyati, kiMpunaramISu zAkyAdiSu ?, etebhyodattamatizayena bahuphalamiti bhAvaH, tasmAddAtavyametebhyo vizeSataH / atradoSAn darzayati mU. (485) micchattathirIkaraNaM uggamadosA ya tesu vA gacche / caDukAradinnadANA paJcatthiga mA puNo ituM // bR. evaM hi zAkyAdiprazaMsane loka midhyAtvaM sthirIkRtaM bhavati, tathAhi sAdhavo'pyamUn prazaMsanti tasmAdeteSAMdharmaHsa'tyaiti, tathAyadibhakta bhadrakAbhaveyuH tataitthaMsAdhuprazaMsAmupalabhyatadyogabhAdhAkarmikAdi samAcareyuH, tatastalluttayA kadAcitsAdhuveSamapahAya teSu zAkyAdiSu gaccheyuH, tathA loke caTukAriNa ete janmAntare'ppadattadAnAAhArAdyarthaprazaMsAvacanamajJAyetthaM brUyuH mApunaratrabhavanta AyAntviti / brAhmaNabhaktAnAM purato brAhmaNaprazaMsArUpaM vanIpakatvaM yathA karoti tathA darzayatiloyAnuggahakArisu bhUmIdevesa bahuphalaM dAnaM / mU. (486 ) avi nAma baMbhabaMdhusu kiM puna chakkammanirapasu ? // vR. piNDapradAnAdinA lokopakAriSu bhUmideveSu brAhmaNeSvapinAma brahmabandhuSvapi jAtimAtrabrAhmaNeSvapi dAnaMdIyamAnaM bahuphalaM bhavati, kiM punaryajanayAjanAdirUpaSaTakarmanirateSu ? teSu vizeSanA bahuphalaM bhaviSyatIti bhAvaH / samprati kRpaNabhaktAnAM purataH kRpaNaprazaMsArUpaM vanIpakatvaM yathA samAcarati tathA pratipAdayatimU. (487) kivaNesu dummaNesu ya abaMdhavAyakajugiyagasu / pUyA hijje loe dAnapaDAgaM harar3a dito || vR. ihaloka - pUjAhAryaH pUjayAhiyata Avarjyata iti pUjAhAryaH pUjitapUjako na ko'pi kRSNAdibhyAM dadAti, tataH kRpaNeSu tatheSTaviyogAdinA durmanassu tathA'bAndhaveSu tathA''taGkako jvarAdistadyogAdAta dvinopyAtaGkAsteSu tathA 'juGgitAGgeSu' ca karttitahastapAdAdyavayeSu nirAkAGgatayA dadadasmillAMke dAnapatAkAM 'harati gRhNAti / sAmpratamatithibhaktAnAMpurato'tithiprazaMsArUpaMvanIpakatvaM yathAsAdhurvidadhAtitathAdarzayati Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-488 _____ 360 mU.1488) pAeNa dai lAgo uvagArisa pariciesajjhasie vaa| ___jo puna addhAkhinnaM atihiM pUei taM daanN|| vR. iha prAyeNa loka upakAriSu yadrA pariciteSu yadivA adhyuSite' Azrite dadAti bhaktAdi, yaH punrdhvkhinnmtithiNpuujytitdevdaanN.jgtiprdhaanmitishessH| adhunAzunAMbhaktAnAMpurataHzunakaprazaMsArUpaM vanIpakatvaM kurvan yadvakti tadupadarzayati. mU. 1489) avi nAma hoja sulabhA goNAINaM taNAi aahaaro| chicchikkArahayANaM nahu sulaho hoi sunngaannN|| mU. (490) kelAsabhavaNA ee, AyagA gujjhagA mhiN| caraMti akkharUveNaM, pUyA'pUyA hiyaa'hiyaa|| vR.apinAmagavAdInAMtRNAdika AhArobhavatasulabhaH chicchikArahatAnAMtvamISAMzunAMnatukadAcanApi bhavati sulabhaH. tata etabhyA yahIyate tadeva bahuphalamiti bhAvaH, api ca naita zvAnaH zvAna eva, kintu gRhyakA' davavizeSA 'kalAsabhavanAta kailAsaparvatarUpAdAzrayAdAgatya mahIM' pRthivIMyakSarUpeNazvAkRtyA caranti,tata eteSAM pUjA'pUjA ca yathAsaGgyaM hitA'hitA ceni / sampati brAhmaNAdiviSayavanIpakatve doSAnAhamU. (491) eeNa majjha bhAvo diTTo loe pnnaamhenbhiN| ekkakke puvuttAbhaddagapaMtAiNo dossaa|| vR. etana' ananasAdhunA majja' bhAvaH' bhaktatvalakSaNaH 'dRSTaH' avagato loke' brAhmaNAdau, kiMviziSTe ? ityAha-'praNAmahArya praNAmaH-praNamanaM, tena upalakSaNametat dAnAdinA ca, hArye-AvarjanIye, tata ekakasmin brAhmaNAdiviSaye vanIpakatvepUrvoktAbhadrakaprAntAdayo doSA bhAvanIyAH, kimuktaM bhavati?-yadibhadrakastarhi prazaMsAvacanatovazIkRta AdhAkarmAdikRtvAprayacchati, aypraantstrhigRhnisskaasnaadikroti| ihaprAka 'sANapuNahoipaMcamae' ityuktaM,tatramANagrahaNakAkAdInAmupalakSaNaM, tenakAkAdiSvapivanIpakatvaM draSTavyaMmU. (492) emeva kAgamAI sANaggahaNeNa sUiyA hoti| jo vA jami pasatto vaNai tahiM eTa'puTTho vaa|| vR. 'evameva' vanIpakatvaprarUpaNAviSayatvena zvagrahaNena kAkAdayo'pi sUcitA bhavanti, tatastatrApi vniipktvNbhaavniiym|etdevvyaaptipurssrmaah-yovaaytrkaakaadiipuujktvengrsktsttrkaakaadisvruupN pRSTA'pRSTo vA banati' prazaMsAdvAreNA''tmAnaM bhaktaM darzayati / samprati vIpakatvaM kurvataH sAdhAryuktyA doSagarIyastvaM prakaTayatim. (493) dAnaM na hAi aphalaM pttmpttsugnnijujjt| iya vibhaNie vi dAsA pasaMsao kiM puna apatta ? / / vRH iha pAtraSvapAtreSu vA sanniyujyamAnaM dAnaM bhavatyaphalamityapi bhaNita doSaH. apAtradAnasya pAtradAnasamatayAprazaMsanenasamyaktvAticArasambhavAta, kiMpunaHapAtrANyevasAkSAtaprazaMsataH.?,tatrasutarAM mahAna doSI, mishyaanvsthiriikrnnaadidossbhaavaaditi| tadevamuktaM bIpakadvAraM, samprati cikitsAdvAramAhamU. (494) bhaNai ya nAhaM vejjo ahavA'vi kahei appaNo kiriyaM / ahavAvi vijayAe tiviha tigicchA munneyvvaa|| va. iha cikitsA' rogapratIkAro rogapratIkAropadezo vA vivakSitA, tataH sAdhUnadhikRtya trividhA' 26124 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM triprakArAcikitsA jJAtavyA.tadyathA-kenApirAgiNArAgapratIkAraM sAdhuHpRSTaHsannAha-kimahavaidyaH? etAvatA cakimuktaM bhavati? -vaidyasyasamIpegantvAcikitsA praSTacyAityabudhavodhanAdekAcikitsA.athavArogiNaH pRSTaH sannevamAha-pramApyavaMdhiyo vyAdhirAsIt, sacAmukena bheSajenopazAntigamat, eSA dvitIyA cikitsA. athavAvedyatayA vaidhIbhUyAsAkSAzcikitsAMkaroti, essaatRtiiyaa|ihaayedvcikitsesuukssme,tRtiiyaatubaadraa / mU. (495) bhikkhAi gao rogI kiM vijjo'haMti pucchiA bhnni| atthAvattIeN kyA abRhANa bohaNA evN|| vR. 'bhikSAdI' bhikSAdinimittaM gataHsan rogI ti atra tRtIyArthe prathamA rogiNA pRSTaH sannAha kimahaM . vaidyaH? yenakathayAmi,evaM cokta sati arthApaktayA' sAmarthyAdabudhAnAM vaidyasyapArzvagatvA cikitsAkAryate ityajAnataM bodhanA-anantaroktasyArthasya jJApanA bhvti| dvitIyAM vyAkhyAnayatimU. (496) erisaya ciya dakkha bhesajeNa amugena paraNaM meN| sahasupannaM va ruyaM vArabhA attttmaaiihiN|| vR. etAdRzameva dukhaH' duHkhakAraNabhUtaM gajhyAdyamukena bheSajena 'praguNa' naSTavedanamabhUta, tathA vayaM 'sahasotpannAma' akasmAdatpannAM rujssttmaadibhiriyaamH| tatthopannaM gegaM aTTamena nivArae' ityAdi paramamunivacanaprAmANyAta, tasmAdbhavatA'pi tathA karttavyamiti bhAvaH / tRtIyAM cikitsA vipaJcayitumAha. mU. (197) saMsodhana saMsamaNaM niyANaparivajjaNaM ca jNttth| AgaMtu dhAukhobhe ya Amae kuNai kiriyaM tu|| vR. Agantuke dhAtukSobhe ca 'sUcanAtsUtra bhitikRtvA dhAtubhojane cA'''maye-roge samutpanne sati tatra yatkriyAM karoti. nadyathA-saMzodhana harItakyAdidAnena pittAdhupazamanaM, tathA 'nidAnaparivarjana' rogakAraNaparivarjanaM ca, evA tRtIyAcikitsA / atra doSAnAhamU. (498) assaMjamajogANaM pasaMdhaNaM kAyaghAya aygolo| dubbalavagdhAharaNaM acyudaya ginnhnnuddddaahe|| va. 'asaMyamayogAnAM sAvadhavyApArANAM 'pasandhana' sAtatyena pravartanamidaM cikitsAkaraNaM yatA gRhasthastaptAyogolakasamAnaH tatastena nIrAgIbhUtena ye kAyaghAtA yAvajIvaM pravatyanta te sarve'pi sAdhacikitsApravartitA iti cikitsAkaraNaM sAtatyenAsaMyamayogAnAM nibandhanama / tathA cAtra durbalavyAghnadRSTAntA-yathA'TavyAmAndhyanabhakSyapraprApnuvanadarbalAvyAghaHkanApyAndhyApanayanAyacikitsyate. cikitsitazcapragaNIbhUtaH prathamatastamyavavadyasyavidhAtaM karoti,tataHzaMSANAMbahanAMjIvAnAma.evameSo'pi gRhastha- sAdhunA cikitsyamAnaH sAdhAHsaMyamaprANAna hanti pAMca pRthiAkAyAdIniti yadi punaH kathamapi cikitsyamAnasyApi tasyAnizayana rogasyodayaH-prAdarbhAvo bhavati. tato'hamananAtizayana rAgAkata iti jhAtakopArAjakulAdau graahyti,tthaacsniuddddaah-prvcnsymaalinymiti| uktaM cikitsA dvAra adhunA kAdhAdizaracatuSTayaMvivakSuHprathamataHkrodhAdipiNDadRSTAntAnAMnagarANikrodhAyutpateH kAraNAnicapratipAdayatimU. (199) hanthakrappa giriphulliya gayagiha gkhannu naheva cNpaay| kaDadhayapunne iTTagalar3aga taha siihkesre| vR. krodhapiNDadRSTAntasya nagaraM hastakalpaM, mAnapiNDadRSTAntasya giripuSpitaM. mAyApiNDadRSTAntasya rAjagRha, lobhpinndddRssttaantsycmpaa|tthaa kRtAnadhRtapUrNAnalabhamAnasyakrodhotpatiH savakikAalabhamAnasya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM.490 mAnasyAtpattiH, modakAnAzritya mAyotpattiH, siMhakasarasajJAna mAdakAnalabhamAnasya lobhotptti:| mU. (500) vijjAtavappamA rAyakule vA'vi vallabhattaM se| nAuMorassabalaM jo labbhai kohapiMDo so|| vR.sa sAdho- 'vidyAprabhAvam' uccATanamAraNAdika 'tapra:prabhAvaM' zApadAnAdikaM rAjakule vallabhatvaM vA jJAtvA yadivA aurasyaMbalaM-sahasrayodhitvAdikaM jJAtvAyaHpiNDo labhyate' gRhasthena dIyate sakrodhapiNDaH / mU. (501) annesi dijamANe jAyaMto vA alagio kuppe| kohaphalaMmi'vi diTTe jo labbhai kohpiNddoso|| vR. 'anyebhyaH' brAhmaNAdibhyo dIyamAne yAcamAno'pisAdhuryadAnalabhate tadA'labdhimAna sanakupyata, kupitecasatitasminasAdha:kupitobhanyonabhavatItiyaddIyatesakrodhapiNDaH yadivAtasminnanyatravAkrodhaphale maraNAdizApe phalavati dRSTe yo labhyate sa krodhapiNDaH / atraivodAharaNamAhama. (502) karaDya bhattamalaDhuM annahiM dAhittha eva vccNto| thero bhoyeNa taie AikkhaNa khAmaNA daane|| vR. hasnasalpenagarekvacidbrAhmaNagRhe mRtakabhaktemAsike dIyamAneko'pisAdhurmAsakSapaNaparyavasAne bhikSArtha praviveza, dRSTAzca tena dhRtapUrA brAhmaNebhyo dIyamAnAH, so'pi ca sAdhuH pratiSidvo dauvArikeNa, tataH kupito'vAdIta. 'annahiM dAhitya'tti, asya cAyamarthaH asmin mAsike tAvanmayA nalabdhaM tato'nyasmina mAsikedAsyatheti. evaM coktvAnirgataHdaivayogenacatavAnyanmAnuSapucaSaidinamadhyemRtaM, tatastasyamAsike dIyamAnebhUHsaevasAdhumAsakSapaNapAraNagataH, tathaivacapratiSiddhodauvArikeNa,tataHbhUyo'pikupito'vAdIt 'annahiMdAhittha ti, tata-punarapidaivayogenatavAnyanmAnuSamupagataM, tatastasyApimAsikesaevasAdhurmAsakSapaNaH pAraNe bhikSArthamAgataH, tathaiva ca pratiSiddhau dauvArikeNabhaNati-'annahiM dAhittha'tti, etacca zrutvA tena sthavireNa dauvArikeNa cintitaM, purA'pyetena vAradvayamitthaM zApo vItIrNastato dve mAneSu upagate samprati tRtIyavelA tatomA kimapi mAnuSaM mriyatAmiti jAtA'nukampena sarvo'pivRtAnto gRhanAkAya niveditaH, tena ca samAgatya sAdaraM sAdhu kSamayitvA dhRtapUrAdikaM tasmai yathecchaM vyatAri, sa krodhapiNDaH, sUtraM sugama, navaraM 'karaDukabhaktaM' mRtakabhojanaM maasikaadi| tadevamuktaH krodhpinnddH| samprati mAnapiNDasya sambhavamAha. mU. (503) occhAhioparemavaladdhipasaMsAhiM vA smttio| avamAnio pareNa ya jo esai mAnapiMDo so|| vR. utsAhita- tvamevAgya kAryasya karaNe samartha ityevamuktarSitaH 'paraNa' apareNa sAdhvAdinA, vA' vikalpa.tathA labdhiprezaMyAbhyAM samuttaio' garvitI yathA'haMyatrakApivranAminatra sarvatrApi labhatarthava cajanA mAprazaMsanAtyavamabhimAnavAna, yadrAnakimapitvayAsiddhayatItyevagapamAnito'paraNAhaGkaravazAdhaeSayatipiNDaM satamyamAnapiNDaH / atra cakSullakAdAharaNa giripuSpita nagara siMhAbhidhAnAH sUrayaH saparivAsaH samApayuH anyadA ca tatra sevakikAkSaNaH samajani, tasmiMzca divase sUtrapauruSyanantaramekatra taruNazramaNAnAM samavAyo'bhavata, babhUva ca paramparaM samullApaH, natra ko'pyavAdIta-ko nAmainaSA madhya prAnareva savakikA AneSyati?,tatra guNacandrAbhidhaH kSullakaH pratyavAdIda-ahamAneSyAmi, tataHso'bhANIt-yaditA sarvasAdhanA na paripUrNA ghRtaguDarahitA vA tato na tAbhiH prayojanaM. tasmAdadyavazyamAnetavyAstarhi paripUrNA dhRtaguDa. sammizcAnetavyAH, zullaka Aha-yAdRzIstvamicchasi tAdRzIrAneSyAmi, evaM ca kRtvA pratijJA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryukti:- mUlasUtraM nAndIpAtrAmAdAya bhikSArthaM nirjagAma, praviSTazca kApi kauTumbikagRhe, dRSTAvatatra pracurAH sevakikAH, ghRtaguDAdIni caprabhUtAni praguNIkRtAni tato'nekadhA vacanabhaGgIbhiH sulocanAbhidhAnA kauTumbikagRhiNI yAcitA, tathA ca sarvayA pratiSiddho na kimapi te dadAmIti, tataH saJjatAmarSeNa babhaNe kSullekena niyamAdimAH sevakikAH saghRtaguDAmayAgRhItavyAH, sulocanA'pisAmarSa kSullakavacaH zrutvA rAnAtaprakopApratyuvAca- yaditvametAsAMsevakapakAnAM kimapilabhase tato me nAsApuTAtvayA prasravaNaM kRtamiti, tataH kSullako'cintayai avazyametanmayA vidhAtavyam, evaM ca vicintya gRhAnniryayo, prapaccha ca kasyApi pArzve - kasyedaM gRham ? iti so'vAdItviSNumitrasya tata- punarapi kSullakaH pRcchati sa idAnIM ka varttate ?, tenoktaM- parSadi, tataH parSadi gatvA saharSa itra pajjAn pRSTavAn- pro / yuSmAkaMmadhye ko viSNutriH ?, janA avAdiSuH kiM sAdho / tava tena prayojanaM ?, sAdhuvocat taM kimapi yAciSye, sa ca teSAM sarveSAmapi prAyo bhaginIpatiriti sahAsa tairavAcikRpaNo 'mainate kimapi dAsyatItyasmAneva yAcasva, tato viSNumitro mAmaM'pabhrAjanA bhUditi teSAmagrataH kRtvA bhANa- ahaMbho / viSNumijjo'haMyAcasva mAM kimapi, mAMkelivacanamamISAM karNe kASIH, tato'vAdIta kSullaka:yAce'haM yadi tvaM mahelApradhAnAnAM SaNNAM puraSANAmanyatamona bhavati, tataH parSajannA avAdiSuH - kete SaT puruSA mahelApradhAnA ? yeSAmanyatamo'yamAzaGkayate, tataH kSullaka Aha- zvetAGgulirbakoGgAyakaH kiGkaraH strAyakaH gRdhavariGgI idajJaiti eteSAMcaSaSNAmapikathAnakAnyamUni kvacidbhAmeko'pipuruSo nijabhAryAcchandanuvarttI, sacaprAtarevajAtabubhukSonijabhAryAbhojanaMyAcate, sAcavadati- nAhamAlasyenotthAtumutsahetatastvamevasamAkarSa cullayAbhasmaprakSipatatraprAtivezmikagRhAdInIyavahyiM prajvAlayataminvanaprakSepaNesamAropaya cullayAH zirasi syAlIM, evaMyAvatpaktvA kathaya, tato'haM pariveSayAmIti, sacatathaivapratidivasaMkurute, tato lokena prAtarevAsya cullayA bhasmasamAkarSaNena zvetIbhUtAGgulidarzanAtsahAsaM zvetAGguliriti nAma kRtam, eSa zvetAGguliH / tathAkvacidvAmeko'pipuruSonijabhAryAmukhadarzanasukhalampaTastadAdezavarttI, anyadA tathAbhAryayAbabhaNeyathA'hamAlasyenabhuktA, tatastvamevodakaMtaDAgAdAnaya, sacadevatA''dezamiva bhAryA''deza-mabhimanyamAnaH prativadati - yadAdizasi priye| tadahaM karomi, tato divase mA loko mAM drAkSIditi rAtro pazcimayAme samutthAya pratidivasaM taDAgAdudakamanAyati, tasya ca tatra gamanAgane kurvataH padasaJcArazabzravaNato ghaTabharaNabuddhuzabdazravaNatazca taDAgapAlIvRkSeSu prasuptA bakA utthAyoDDIyante, eSacavRttAntolIkana viditaH tato'syArthasya sUcanArthaM hAsenavakoDDAyakaitinAma kRtaM, essbkkoddaaykH| tathAkkacidgrAmeko'pipuruSo bhAryAstanajavanAdisparzalampaTo bhAryAcchandAnuvarttI, sa ca prAtarevotthAya kRtAJjalipagraho vadati - dayite / kiM karomi ?, sA ca vadatitaDAgAdudakamAnaya, tato yatpriyA samAdizatItyuditvA taDAgAdudakamAnayati, punarapi bhaNati kiM karomi prANazvari / mA vadati - kusUlAdAkRSya taNDulAn kaNDaya evaM yAvadbhojanAdUrdhvaM mamaprAdAn prakSAlya dhRtana phANayati, sa ca sarva tathaiva karoti, tata evaM lokana jJAtvA tasya kiGkara iti nAma nivezitaM, eSa kiGkaraH / tathA kacidyAbhe ko'pi puruSAM bhAryA''dezavarttI, sa cAnyadA nijabhAryAmavAdIt prANezvari / snAtumahamicchAmi, tayoktaM yadyevaM tahyAMmalakAna zilAyAM varttaya paridhehi snAnapotikAM abhyaGgaya tailenAtmAnaM gRhANa ca ghaTaM tatastaDAge snAtvA ghaTaM ca jalena bhRtvA samAgasnAyaka iti nAma kRtaM, eSa snAyakaH tathA kacidgrAme ko'pi puruSo bhAryA''dezavidhAyI, anyadA ca sA rasavatyAmAsane samupaviSTA varttate, sAcatenabhojanamayAci, tayoktaM mamasamIpe sthAlamAdAya samAgaccheH so'piyatpriyatamA samAdizatitanme pramANamiti bruvaMstasyAH samIpaM gataH tayA pariveSitaM bhojanaM, tata uktaM- bhojanasthAne gatvA bhuGkSva, tataH sa bwb Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-503 bhojanasthAnaMgatvAbhAktuM pravRtta- tataHpunarapitenatImanaMyAcittaM, sAcapratyuvAca sthAlamAdAyamamasamIpe samAgacchaH, tataHsagRdhraivautkaTikoriyanasthAlenagRhItenayAti.evaMtakrAdikamapigRhyAti,tataetallokena jJAtvA hAsena gRdhraivariGgIti nAma kRtaM. eSa gRdhraivarivI / tathA kacidvAme bhAmukhapralokanasukhalampaTastadAdezakArI ko'pi puruSaH tasyAnyadA svabhAryayA saha viSayasukhamanubhaktaH putro babhUva, saca pAlanaka eva sthito'tibAlatvAta purISamutsRjati. tena ca purISaNa pAlanakaM bAlavastrANi ca kharaNThyante, tataH sA bhaNati-bAnasya pute prakSAlaya pAlanakaM bAlavastrANi, ca tato yatpriyA samAdizati tatkaromIti vastathaiva karoti, evaM sarvadeva, tatolokenaitadjJAtvA hadanaM prakSAlapiyu bAlasya jAnAtItikRtvA hadajJa iti nAma tasya kRtaM, eSa hdjnyH| tata evamukte kSullakena sarvairapi parSajanairekakAlamaTTahAsena hasadbhirabhANikSullaka / eSa ghaNNAmapipuruSANAM guNAnAdadAti tanmana mahelapradhAnaM yAciSTa, viSNutri'vAdIt-nAhaM SaNNA puraSANAM samAna-stasmAdyAcasva mAmiti. tataH kSullakenoktaM dehi me dhRtaguDasaMyuktAH pAtrabharaNapramANAH saMkikAH, viSNumitraNAkta-dadAbhi,tataHkSullakaMgRhItvAnijagRhAbhimukhaMcalitavAn samAgatonijagRhadvAre, tata- kSullekanAbhANi-prathamamapi tava gRhe samAgato'hamAsaM paraM tavabhAryayA pratijJA vyadhAyi yathA na kimapi te dAsyAmi, tata idAnI yadhuktaM tatsamAcara. tata evamukne, viSNumitro'vAdIta-yadyevaM tarhi kSaNamAtrameva gRhadvArevatiSThasvapazcAdAkArayiSyAmi tataHpraviSTogRhamadhyemitraH, pRSTAcatananijabhAryA-yathArAddhAHsevakikAH praguNIkRtAni dhRtaguDAdIni ?, tayoktaM kRtaM sarva paripUrNa, tato guDaM pralokya stoka eSa guDo naitAvatA sariSyatIti mAladAnaya prabhUtaM sevakikAH dhRtaguDAdIni ca dAtumArabdhAni, atrAntare guDamAdAya sulocanA mAlAduttarituM pravRttAparaM na pazyatiniHzreNiM, tato vismitadRSTayAprasaraMyAvadAlokate tAvatpazyatikSullukAya ghRtaguDasaMyuktAH sevakikA dIyamAnAH. tato'hamanena kSullakenAbhibhUtetyabhimAnapUritahRdayA mA'smai dehi mA'smai dehIti mahatA zabdena pUtkurute, kSulloko'pi tasyAH sammukhamavalokya mayA tava nAsikApuTe mUtritamitinijanAsApuTe'Ggalyabhinayena darzayati, darzayitvA ca bhUtaghRtaguDasevakikApAtro jagAma nivjstaaviti| etadeva rUpakASTakenadarzayati. mU. (504) iTTagachaNami paripiMDiyANa ullAva ko nuhu pgev| ___ Anijja iTTagAo ? khuDDo panAha aannemi|| mU. (505) jaDaviya tA pannattA aguladhayAhiM na tAhi ne knn| 'jArisiyAA icchaha tA Anemitti nikkhaMto! mU. (506) AhAsiya SaDisindA bhaNai agAriM avarisamA mnjhN| jaDa lahasi tAna me nAmApa kuNusa bhAyaMti sA Ahe / / mU. (507) karapa ghara pucchi UNaM parimAe amuDa kar3arA pucchintu / ki tena'mha jAyasuso kiviNo dAhii na tunjh|| mU. (508) ____ dAhitti teNa bhaNie jai na bhavasi channamesipurisANaM / annayage to te'haM parigAmajhami pnnyaami| mU. (509) seyaMguli baguDDAve. kiMkare pahAyae thaa| gidvaavrNsvihhnneypurisaahmaachaau|| mU. (510) jAyasanaparimA'haM iTTagA dehpivvmigNtu| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM mAlA uttAri gulaM bhAemi dietti aaruuddhaa||| mU. (511) siMhaavaNaNa paDilAbhaNa dissiyarI bolamaMgulI naasN| daNhegayarapaoso AyavivattI ya uddddaaho| 7.sugama, navaraM 'iTTagacaNami' sevakikAkSaNe pageviti prabhAte eva moyaM ti matraNaM praNayAmi' iti yAce. siMhaavaNaNa ttiniHzreNyapanayana,itthambhUtazcamAnapiNDonagrAhyaH, yatodvayorapidampatyoHpradeSobhavati. tatastadravyAnyadravyavyavacchedaH, kadAcidekatarasya tatastatrApi sa eva doSaH / api ca saMvamapamAnitA kadAcidabhimAnavazAdAtmaviparti kuryAt, tata uDDAhaH pravacanamAlinyaM / / ukto mAnapiNDadRSTAnta:mU. (512) rAyagihe ghammaruI asADabhUI ya khuDuo tss| rAyanaDagehapavisaNa saMbhoDya bhoyae lNbho|| mU. (513) AyariyaGavajjhAe sNghaaddgnkaannbujjthaasii| naDapAsaNapajjataM nikAyaNa dina daan|| mU. (514) ghUyadae saMdezo dANasiNeha karaNaM rheghnnN| liMgaM muyatti gurusiTTha vivAhe uttamA pgii| mU. (515) rAyaghare ya kayAI nimmahilaM nADagaM tddaagtthaa| tAya viharaMti mattA uvari gihe dovi paasuttaa|| ma. (516) vAghAeNa niyatto dissa vicelA virAga sNbohii| iMgiyanAe pucchA pajIvaNaM rttttvaalNbhi|| mU. (517) ikkhAgavaMsa bharaho Ayasaghare ya kevlaaloo| hArAikhiMvaNa gahaNaM uvasaggana so niyttotti|| mU. (518) tena samaM pavvaiyA paMca narasayatti nADae haDaNaM / gelanna khamaga pAhuNa therA diTTA ya bIyaM tu|| vR.rAjagRhanAmanagara, tatra siMhastho rAjA. vizvakarmA nAmanaTaH, tasya dveduhitarau,ne caDhe apyatisurUpai atizayAte vadanakAntyA dinakarakArodbhAsitakamalazriyaM nayanayugalena sacaJcarIkakuvalayayugalaM pInonnanirantarapayodharayugalena saMhatAlaphalayuganalakSmI bAhayugalena palanavalanA trivinibhaGgaraNa madhyabhAganandrAyudhamadhyaM jaghanavistareNa jAhnabIpulinadaza Uruyugalena gajakalabhanAsAbhoga jaGghAyugalena kuruvindavRttasaMsthitaM caraNayugalena kUrmadehAkRtiM sukumAratayA zirISakusumasaJcayaM prajJAnidhirASADhabhUtiH, mabhikSArthamaTana kathamapi vizvakarmaNo naTasya gRhapAvizata.tatra calabdhaHpradhAnA mAdaka dvAra ca vinirgatya nana cintatama eSa yurINAM bhaviSyati, tata AtmArtha rUpapagavartamAdhAyAnyaM mAdakamArgayAmi.tataH kANarUpaM kRtvA punaH praviSTo, labdhA dvitIyA modakaH, tato bhUyo'pi cintitamaeSa upAdhyAyasya bhaviSyati. tataH kubjarUpamabhinirvayaMpunarapipraviSTaH labdhastRtIyomAdakaH eSa dvItIyasaGghATakasAdhobhaviSyatIti vicintya kuSTirapaMkRtvA caturthavalayAMpraviSTaH, labdhacaturtho modakaH, etAnirUpANikUvanamAnAparisthitanavizvakarmaNA naTena idRze, cintitaM cAnena samyageSo'smAkaMmadhye naTobhavati, paraMkenopAyenasabahItavya iti, evaM cacintayataHsamutpannAtasya zemuSIdahitRbhyAM kSobhayitvA gRhItavya iti. tato mAlAduttIrya sAdaramAkAryA''SADhabhUtiH Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 518 305 pAtrabharaNapramANamaMDikaH pratilAbhitaH, bhaNitazca sAdaraMvRttAntaM vizvakarmmA nijakuTumbasya, bhaNite ca duhitarI yathA sAdaraM dAnasnehadarzanAdinA tathA karttavyo yathA yuSmAkamAyattA bhavati pratidivasamAyAti ca bhikSArthamASADhabhUtiH, duhitarau ca taM tathaivopacarataH, tato'tyantamanurakta mavagabhya rahasi bhaNito- yathA vayamatyantaM tavAnuruktAH tato'smAnpariNIyatvaM paribhuGgavaMti, atrAntare catasyAdayamiyAya cAritrAvaraNaM karmma galito gurUpadezaH prANezadriveko dUrIbhUtaH kulajAtyabhimAnaH, tatastenoktama evaM bhavatu, paramahaMgurupAdAntikeliGga vimucye samAgacchAmi, gatA gurusamIpaM praNatasteSAM pAdayugalaM prakaTito nijAbhiprAyaH, tato gurubhivAcivatsa / nedaMyuSmAddazAM vivekaratnAkaraNAmavagAhitasakalazAstrArthAnAmubhayalokajugupsanIyaM samAcaritumucittaM, tathA dIharesIlaM parivAliUNaM visuesu vcch| mA ramasu / ko gopayaMmi buDDui jyahiM tariUNa bAhAhiM ? / / ityAdi, tata uvAcASADhabhUtiH- bhagavan / yathA yUyamAdizatha tathaiva kevalaM pratikUlakarmodayataH pratipakSabhAvanArUpakavacadurbalatayA madanazavareNa nirantaraM samutrastamRganayanaramaNIkaTAkSavizikhopanipAtamAdadhatA zatajJA meM jarjarIkRtaM hRdayaM evaM coktvA gurupAdAna. praNamya tadantika rajoharaNaM muktavAna. tataH kathamahamabhISAmanupakRtopakAriNAmapArasaMsArodadhinimagnajantusamuddharaNaikacetasAM sakalajaga tparamabandhukalpAnAM gurUNAM pRSTha dadAmi iti pazcAtkRtapAdapracArI hA / kathamahaM bhUyo'pyevaMvidhagurUNAM caraNakamalaM prApsyAmi ? iti vicintayan vasatervinirgatyavizvakarmaNo bhavanamAyAtaH, paribhAvitasmayasAdaramanimiSTadRSTayA naTaduhitRbhyAMvapuH, pratyabhAsatasakalajagadAzcaryamasyarUpaM, tato'cintayatAmime aho | kaumudIzazAGkamaNDalamivAsyamanoharakAntivadanaM kamaladalayugalamivanayanayugalaM gurunmata iva tuGgamAyataM nAzAnAlaMkundamukulakSeiNiriva susnigdhA dazanapaddhatiH mahApurakapATamiva vizAlamasya mAMsalaM vakSaHsthalaM mRgaripAriva saMvarttitaH kaTipradebhUHnigUDhajanAnupradezaMjaGghAyugalaM supratiSThitakanakakUrmayugalamiva caraNayugalaM, tato vizvakarmA'vocatmahAbhAga / tavA''yatte dre apyam kanyake tataH svIkriyetAmiti, tataH pariNIte te dve api tena kanyake, bhaNite cavizvakarmaNA-yonAmetAdRzImapyavanasthAM gato gurupAdAnasmaratisaniyamAduttaprakRtiH, tata etacittAvarjanArtha sarvadeva madyapAnavirahitAbhiryuSmAbhiH sthAtavyaM anyathaiSa virakto yAsyati, ASADhabhUti sakalakalAkalApaparijJAnakuzalo nAnAvidhairvijJAnAtizayaiH sarveSAmapi naTAnAmagraNIrvabhUva, labhate ca sarvatra prabhRtaM dravyaM vstraabhrnnaanic| anyadA ca rAjJA samAdiSTA naTAH adya nirmahalaM nATaka nattanIyaM, tataH sarve'pi naTAH svAM svAM yuvatiM svasvagRhe vimucya rAjakulaM gatAH. ASADhabhUtibhAryAbhyAmapi cintitam adya rAjakule gato'smAkaM bharttA sakanAmapica rAtriM gamayiSyatIti tataH pivAmAM yathacchamAsavamiti tathaiva kRtaM madavazAccApagatacetana vigatavastre dvitIyabhUmikAyA upari supte tiSThataH rAjakule'pi parASTradUtaH samAyAta iti rAjJAM vyAkSepI babhUva nato'navasaraitikRtvApratIhAraNamukta galitAH sarve'pinaTAH samAgatAH svasvabhavanaM, ASADhamRtizranijakAvAsa samAgatya yAvadvitIyabhUmikAmArohati tAvata hai api nijabhArya vigatavastratathA bIbhatsaM pazyati tataH sa mahAtmA'-cintayata- aho / me mUDhatA aho / ma nirvivakatA aho | me durvilasitaM ya etAdRzAmapyazucikaraNDaka-bhRtAnAmadhogatinibandhanAnAM kRtaM parazucibhUtamihaparaloka kalyANaparamparAjanakamakSepaNa mukti-padanibandhanaM saMyamaM ujjhAMbabhUva, tato jyApinamakimapitrinaSTama adhigacchAmi gurupAdAntikaMpratipadya cAritraM prakSAlayAmi pApapaGkamiti vicintya vinirgatA gRhAt, dRSTa kathamapi vizvakarmaNA, lakSati iGgitAdinA yathA virakta eSayAtIti, tataH satvaraM nijaduhitarAvutthApyanirbhatsaMyati-hA / durAtmikaM / hInapuNyacaturdazIke / puSmadvila- sitamatAddazamavalokya sakalanidhAnabhUtAM yuSmodabhartA viraktaM / yAtIti tadyadi nirvarttayituM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH- mUlasUtraM zaknuyastahinivarttayathAMnAcatpAvanaMyAvacadhvamiti tatastAHsasambhramaparihitanivasanAHpRSThataHpradhAvya gacchataH pAdayAnayA, vadantica- hA svAmina kSamasvaikamaparAdha nivartasva mA'smAnanuraktAH parihara, evamukto'pi sa manAgapi na cetAsi rajyate, tatastAbhyAmavAci svAmina / yadyevaM tarhi prajIvanaM dehi. yena pazcAdapi yuSmatprasAdena jIvAmaH, tata etraM bhavatviti dAkSiNyavazAdanumatya pratinivRttaH, tataHkRtaMbharatacakravartinacaritaprakAzakaMrASTapAlanAmanATakaM tato vijJapto vizvakarmaNAsiMharatho rAjAdeva / ASADhabhRtinA gaSTrapAlaM nAma nATakaM viracita, tatsamprati natyatAmiti, paraM tatra rAjaputrapaJcaza. tarAbharaNavibhUSitaiH prayojanaM. tato rAjJA dattAni rAjaputrANAM paJcazatAnAM. tAni yathApathamASADhabhUtinA zikSitAni, tataH prArabdhaM nATakaM nirtituM. tatrA''SADhabhUtirAtmanekSvAkuvaMzasambhUto bharatazrakavartI sthito rAjaputrAzca yathAyogaM kRtAH sAmantAdayaH, tatra ca nATake yathA bharatana bharataMSadakhaNDaM prasAdhitaM yathA caturdaza ratnAninavamahAnidhayaHprAptAyathAcA''darzagRhe'vasthitasyakevalAlokaprAdurbhAvoyathAcapaJcazataparivAreNa sapravanyAMpratinnastatsarvamapyabhinIyate.tatorAjAlokanacaparituSTenasarvaNApiyathAzaktihArakuNDalAdInyAbharaNAnisuvarNavastrANicaprabhUtAnikSiptAni,tataHsarvajanAnAdharmanAbhaMpradAyapazcazataparivAraASADhabhRtirgantuM prAvarttata, tataH kimetat ? iti rAjJA nivAritaH, tenoktaM kiM bharatazrakavartI pravajyAmAdAya nivRttaH ? yenAhaM nivarte iti yataH saparivAro gurusamIpa, vastrAbharaNAdikaM ca samastaM nijabhAryAbhyAM dattavAn. tacca prAvanakaM kila tayoti, gRhItA dIkSA, tadapi ca nATakavizvakarmaNAkusumapurenattiMtumArabdhaM tatrApipaJcazatasaGkhyAH kSatriyA:pratragyAMgRhItavantaH, tatolokena cintitama-evaM kSatriyAH pravrajanto niHkSatriyAM pRthivIM kariSyatIti nATakapustakamagnI prveshitN| sUtraM sugama, navaraM, rAyanaDagaMhapavesaNaM'ti rAjavidito yo naTo vizvakarmA tasya gRhe pravezaH, 'tvagdoSI' kuSThI, upasarga:pravrajyAgrahaNe nivAraNaM, dahanaM nATakapustakasya / atrevApavAdamAha- 'galanne'tyAdi. glAnA-mandaH, 'lapaka-' mAsakSapakAdi- 'prAdhUrNakaH sthAnAntarAdAyAtaH, sthaviraH' vRddhaH AdizabdAtsajhakAryAdiparigrahaH teSAmAyadritIyamapavAdapadamitibhAvaH, sevyate mlaanaadynihimaayaapinntto'pigraahyityrthH| ukta mAyAdvAram / ma. (519) lambhaMtaMpi na giNhai annaM anugaMti ajja ghcchaami| bhadarasaMtiva kAuMgiNhai khaddhaM sinnidraaii|| vR.adyAhamumakaMsiMhakesarAdikaMgrahISyAmItibuddhayA'nyadallavanakAdikalabhyamAnamapiyannagRhyAti, kintu nedavapsitaM. sa lobhapiNDaH / athavA pUrva tathAvidhabaddayabhAve'pi yathAbhAvaM labhyamAnaM khada' pracura 'snigdhAdi' lpnshriiprbhRtikNbhdrkrsminiktvaaydgRhmaanislaabhpinnddH| tatraprathamabhedamAzrityodAharaNaM. * mU. (520) caMpA chami ghicchAmi mAyae navi maahksre| paDisaha dhammalAbhaM kAUNaM saahksre|| mU. (521) saDarattakasarabhAyaNa bharaNaM ca puccha primddh'e| uvaoga saMta coyaNa sAhutti vigicaNaM nANaM / / vR. campA nAma purI. tatra suvratA nAma sAdhuH, anyadA ca tatra mADhakotsavaH samajAni. tammizca dina suvrato'cintayata-adya mayA modakA eva grahItavyAH ta'pi siMhakasarakAH, tata itthaM sampadhArya bhikSAM praviSTo lolupatathA'nyatpatiSedhena siMhakesaramodakAMdhalA bhamAnastAvatparibhaNati sma yAvatsArddha praharaThyaM tato na labdhA mAdakA iti pranaSTacittA babhUva. tato gRhadvAra pravizana vaktavyasya dharmalAbhasya sthAna siMhakesarA iti Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-511 vati, evaM ca sakanamapi dinabhrAntvA rAtrI tathaiva paribhramana. praharadayasamaya zrAvakasya gRhe pravivaza, dharmalAbhabhaNanasthAne siMhakesarA ityuvAca. so'pi ca zrAvako'tIvagAtIrtho dakSazca tatastanaparibhAvayAmAse-nUnamatena kvApi na labdhAH siMhakasarA modakA iti cittamasya pranaSTaM, tatastasya cittasaMsthApanAya siMhakesarANAM bhUtaM bhAjanamupaDhauMkitaM, bhagavan / pratigRhANa sarvAnapyetAna siMhakesaramodakAniti, suvratena ca parigRhItAH, tataH svAbhUtaM tasya cittaM, zrAvakaNa coktaM bhagavan / adyamayA pUrvArddha: pratyAkhyAtaHsa kiMpUrNo na vaa| iti.tataH suvrata upayogamUddharva dattavAna, pazyati gaganamaNDalamanekatArAnikaparikaritamajherAtropalakSitaM. tato jJAnavAnAtmanobhrama, haa| mUMDhanamayA virUpamAcaritaM, dhigmelobhAbhibhUtasyajIvitaM. bhoH shraavkH|smykkRtN tvayAyadahaM sihakesarapradAnapUrvapUrvArddhapratyAkhyAnaparipUNatApraznenasaMsAre nimajjana rakSitaH. satImetava codanA, tata AtmAnaM nindana vidhinA ca modakAn pariNApayana tathA kathamapi dhyAnAnalaM prajyAlayituM pravRttaH yathA kSaNamAtraNa sakalAnyapi dhAtikarmANyavoSa, tataH prAdurbhUtaM nskevljnyaanm| sUtra sugmm| mU. (520) davihIM usaMthavA khalu saMbaMdhAvayaNasaMthavo cev| ekkakkovi ya duviho pubbiM pacchAya naayvyo| vR. dvividhaH khalu saMstavaH tadyathA-paricayarUpaH zlAdhArUpazca. tatra paricayarUpaH sambandhisaMstavaH laadhaaruupovcnsNstvH| tatrasambandhino-mAtrAdaya-zvazravAdayazcatadrapatayAyaHsaMstava-sasambandhisaMstava, vacana-lAdhAtadvapoyaHsaMstava-savacanasaMstavaH, ekaiko'picadvidhA tadyathA- 'pubbiMpacchAra'ttipUrvasaMstava: pshcaatsNstvshc| natra sambandhisaMstavasya dvividhasyApi svarUpamAhamU. {523) mAyapii puvvasaMthava sAsUsusarAiyANa paJchA u| gihi saMthavasaMbaMdhaM karei ca paJchA vaa|| vR. mAtApitrAdirUpatayAH yaH saMstavaH paricayaH sa pUrvasaMstavo. mAtrAdInAM pUrvakAlabhAvitvAt, yastu zvazrUzvazurAdirUpatayA saMstava- sapazcAtsaMstava, zvazrUvAdInAM pazcAtkAlabhAvitvAta tatra sAdhukSirthapraviSTaH sangRhibhiHsaha saMstavasambandha paricayaghaTana pUrva' pUrvakAlabhAvimAtrAdirUpatayA pazcAtApazcAtkAlabhAvi zvazrUvAdirUpatayA vA karAti / kathama ? ityAha. mU. (524) AyavayaM ca paravayaM nAuMsaMbaMdhae tayanuruvaM / mama mAyA erisiyA sasA va dhyA nnttaaii| vR.iha yAdhurbhikSArtha gahe praviSTaH sannAhAratnampaTatAtmavayaH paravayazca jJAtvA tadanurUpaM kyo'nurUpa sambadhnAti, disAvayovRddhA camadhyamavayAH tatomamedazImAtA'bhUditibrUte.yadipunaHso'pimadhyamavayAstata IzI mama svayAbhUditi vadani. atha bAlavayAptatA dAhinA nanA tyAdi / sampratyayaMtra pUrvarUpa sambandhisaMstavasyATAharaNamAha. mU. (525) adii diTTipaNhava pucchA kahaNaM mamarisI jnnii| thaNavavA saMbaMdho bihavAsaNhAidAnaM c|| vR.kA pisAdhubhikSArthe praviSTaH kAzcinijamAnasamAnAM striyamavekSyA' hArAdilampaTanayA mAtRsthAne nAdhRtyA dRSTipraranna vama ISadazruvimocanaM karoti,tataH pucchattisAstrIpRcchati, kitvamadhRtodRzyase? iti. tataHsAdho kathana-mama IdRzI' tvtsiijnnybhuuditi| atradoSAnAha-tatastayAmAtRtvaprakaTanAthasAthamurakhe stanaprakSepaHkriyate, parasparaMcasambandha snehabuddhirapojAyata.tathAvidhavAgnuSAdidAnaMcakaroti mRtaputrasya Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtraM sthAne'yaM putra iti buddhayA svasnuSAdAnaM kuryAna, AdiyabdAta snehavazatA dAsyAdidAnaM ca, ukta pUrvasambandhisaMstavodAharaNaM. evaM pazcAtsambandhisaMstavodAharaNamapi bhaaviiy| mU. (526) pacchAsaMthavadAsA sAsU vihavAdidhUyadAnaM c| bhajjA memorisicciya sajjo ghAu vayabhaMgo vaa|| va.pathAtsambandhisaMstavayimedoSAH-zvazrUrIzImamA'sIdityukta sAvidhavAyAAdizabdAtkaruNDAdilyAyAH sutAyA dAnaM karoti, tathA bhAryA mamadRzyabhavadityektu yadIAlustabhartA samIpe ca vartate tadA mama bhAryA'nena svabhAryA kalpiteti vicintya sAdhoti kuryAta. arthAlustadbharttA na bhavati samIpe vA na vartata tadA bhAryA'hamanena kalpitetyunmattA bhAryeva samAcaraMtI cittakSobhamApAdayeta. tato vratabhaGgaH / evaM tAvatpUrvasambandhisaMstavasyapazcAsambandhisaMstavasyacapratyekamasAdAraNAnadoSAnabhivAyasampatyubhayorapi sAdhAraNAnabhidhitsurAhama. (527) mAyAvI car3ayArI amhaM AhAvaNaM kuNai eso| nicchumagAI paMto karija bhaddesu pddibNdho|| vR. adhRtidRSTiyannavAdi vurvanmAyAvI eSo'smAkamAvajanAnimittaM cATUni karotIti nindA. tatha'. smAkaMsvasyakApaTikaprAyasyajanAnyAdikalpanenapabhrAjaMvidhatta.tataHevaM vicintyaprAtaHsvagRhaniSkAzanAdi karoti.atrategRhiNobhadrAbhaveyustahiteSubhadreSusAdhoruparipratibandhobhavet.pratibandhecasatyAvAkAdikaM katvA dyaaditi| ukto dvividho'pi sambandhisaMstavaH, atha vacanasaMstavasya pUrvarUpasya lakSaNamAhamU. (528) guNasaMthaveNa pubveiM saMtAsaMtaNa jo thunnijjaahi| dAyAramadinamI so pabviMsaMthavo hvi|| 1. 'guNAH' audAryAdayaH teSAM yaH 'saMstavaH prazaMsArUpo vacanasaGghAtastena satyarUpeNAsatyarUpema vA yaH sAdhutvivye bhaktAdAvadatte sati dAtAraM stUyAta, sa eSa pUrvasaMstavo bhvti| asyavollekhaM darzayati. mU. (529) eso so jassa guNA virayaMti avAriyA dasa disaasu| iharA kahAsu muNimo paccakkhaM ajna ditttto'si|| vR. sugama, navarama iharA' itarathA idAnIM darzanAta. puurvmityrthH| samprati pazcAdrUpasya vacanasaMstavaM. mU. (530) guNayatharvaNapacchA saMtAsaMtaNa jo thaNijAhi! dAyAraM dinnaMbhI sApacchAsaMthavA hodd|| vR. datta bhaktAdI sati pazcAdAtAraM guNasaMstavana satyarUpaNAsatyarUpaeNa vA yaH sAdhu syUyAt eSa pavAtsaMstavA bhavani / sampratyayavAllavaM darzayatimU. (531) vimalI kayAmha cakkha jatthayA viriyA guNA tujhN| Asi purA ma saMkA saMpaya nissaMkiyaM jaay|| vR. bhikSArtha praviSTaH sAdhulabdha bhaktAdA dAtAraM vakti yathA nijadarzanana tvayA vimAkRta nazcakSuSI. tathA yadAAstava guNAH sarvatrApi vicAratAH. tathA purA' pUrva meM zA'sIta-yAdaga guNaH zrUyata sakinAza: evotAnyAdRza iti ?. sampani tu tvayi dRSTe niHzaGkitaM me hRdayaM jAtama / / uktaM saMstavadvAram. ma. (532) vijjAmaMtarapavaNa vijjAe bhikkhuvAsao hoi| mataMbhi sIsavayaNa tattha maraDaNa diTThatA / / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-532 371 vR. vidyAmantrayAH prarUpaNA karttavyA. sA caiva-sasAdhanA strIrUpadevatAdhiSThAtA vA'kSarapaddhatirvidyA asAdhanApuruSarUpadevatAdhiSThAtA vAmantraH, tattha titatravidyAyAM bhikSUpAsako dRSTAntaH, mantrezirovedanAyAM muraNDena rAjopalakSitaH paadliptsuuriH| tatra bhikSUpAsakadRSTAntaM gAthAdrayena bhAvayati paripiMDamullAvo aipaMto bhikkhuvAsao daave| jar3a icchaha anujANaha dhavagulavatthANi daavemi|| mU. (534) gaMtuM vijjAmaMtaNa kiM demi? dhayaM gulaM ca vtthaaii| dine paDisAharaNaM keNa hiyaM kema muttttaami?|| vR.gandhasamRndrenagaredhanadevonAmabhikSUpAsakaHsasAdhubhyobhikSArthagRhesamAgatebhyAnakizcidapidadAti, anyadA ca taruNazramaNAnAmekatra paripiNDitAnA parasparamullApaH, tatraikanoktam-atiprAnno'yaM dhanadevaH, saMyatAnAM na kimapi dadAti, tadasti ko'pi sAdhurya enaM ghRtaguDAdikaM dAyapati, tatasteSAM madhye kenApyUce. yAcchayatatA najAnIdhvayaMmAyenAhaMdApayAmi.tairanujJAtaH tatogatastasyagRhamabhimantrito vidyayA.tatobrUta sAdhUna-ki prayacchAmi ?. takta-vRtaguDastrAdi, tato dApitaM tena saMyatebhyaH pracura dhRtagudikaM. tadantaraM ca pratisaMhRtA kSullakena vidyA, jAtaH svayabhAvastho bhikSUpAsakaH, tato yAvannimAlayati dhRtAdikaM tAvatstAka pazyati, tataH kena me hRtaM dhRtAdi ya kenAhaM muSito'smi? kenAhaM muSito'smi? iti vilapituM pravRttaH, tataH parijanenoktaM puSmAbhireva dApitaM saMyatebhyaH taktiM yuvamevaM bhaNaya?. tato maunamavalambya sthitH| mU. (535) paDivijna thaMmaNAI sA vA annA va se karinAhi! pAvAjIvImAI kammaNagArIya ghnnaaii|| vR. yo vidyA'bhimantritaH sacasvabhAvastho jAtaH sana kadAcitpradviSTo'nyo vA tatpakSapAtI pradviSTaH s pratividyayA 'stambhanAdi' stambhanIbATanamAraNAdi kuryAta, tathA pApAjIvinaH' pApena-vidyAdinA paradrohakaraNarUpeNa jIvanAlA mAyinaH zaThA iti loke jugupsA, tathA kArmaNakAriNa ima iti rAjakule grhnnaakrssnnvssprityaajnkdrthnmaarnnaadi|smprtimntrvissyemurunnddraajoplkssitpaadlipsodaahrnnmaahmuu. (536) jaha jaha paesiNI jAnugami pAlitao bhaaddei| ___ taha taha sIsa viyaNA paNassai mujhNddraayss| vR. pratiSThAnapure muruNDo nAma rAjA, pAdaliptA nAma sUrayaH. anyadA ca muruNDarAjasya babhUvAtizayana zirAvaMdanA, na kenApi vidyAmantrAdibhirupazamayituM zakyate. tata AkAritA rAjA pAdaliptAH sUrayaH, kRtAstaSAmAgatAnAM mahA pratipattiH, kathitaM cAkAraNakAraNaM zirAvadanA, tato yathA loko na jAnIta tathA mantradhyAyadibhaHprAvaramamadyanijadakSiNanAnuzimipAvatI nijadakSiNahastapradazinAyathAyathAbhrAmyata tathA tathA gajaH zirA vaMdanA apagacchati, tataH karmaNApagatA sakalA'pi zigavedanA. jAto'tizayana surANAmupAsakaH, tatA vipula bhaktApAnAdikaM taMbhyA dattavAna. / atra dApAnAhamU. (537) paDimaMtarthamaNAI so vA annA va se krijjaahi| pAvAjIviyamAI kammaNagArI bhavabIyaM / / vR.iha kathAnakenako'pidoSo jAtaH,pAdiliptasUrINAmuruNDarAjapratyupakAritvAta.kavalaMprAguktAvidyAkathAnaka iva mantre'pi prayujyamAne sambhAvyante doSAH tatastadupadarzanaM kriyate. natrayaM gAthA prAgiva vyAkhyeyA.navaraM bhavevIya'tipuSTamAlambanamadhikRtyadvitIyama- apavAdapadaMbhavetaM.saGghAdiprayojanemantro'pi Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 piNDaniyuktiH mUlasUtraM prayokta vya itibhAvArthaH etavva vidyAyAmapidraSTavyam / ukta vidyAmantrAkhyaM dvAradvayama. atha cUrNayogaH mU. (538) cunne aMtadANe cANakke pAyalevaNe joge| mUla vivAho do daMDiNI u AyANa prisaadde|| vR. cUrNe'ntaddhani-lokedRSTipathatirodhAnakArakedRSTAntecANakyaviditau draukSulakopAde-pAdanayenarUpe yoga dRSTAntAH samitasUrayaH, tathA bhUle mUlakarmaNi akSatayonikSatayonikaraNarUpe yuvatidvayaM dRSTAntaH, vivAhaviSaye'pi mUlakarmaNi yuvatidvayamudAharaNaM, tathA garbhAdhAnaparisATarUpe mUlakarmaNi dve 'TaNDinyA' nRpapatnyAvudAharaNaM / tantra 'cunne aMtadvANe cANaka' ityakyavaMbhASyakRdgAthAtrayeNa vyAkhyAnayati. mU. (539) jaMghAhInA Ame kusumapure sissjogrhkrnnN| khuha dugaMjaNa suNaNA gamanaM desaMtare srnnN|| [bhA. 35) ma. (540) bhikkhe parihAyaMte therAmaMtesi omi ditaann| sahabhujna caMdagutta AmAyariyAe dAballaM / / [bhA. 36] mU. (541) cANakka puccha iTAlacuNNadAraM pihittu ghUme y| urlDa kacchapasaMsA therasamIve uvaatNbho|| [bhA. 37] vR.kusumapurenagara candragupte nAmarAjA, tasyamantrIcANakyaH, tatracajahAvalaparihINA:susthitAbhidhAH sUrayaH, anyadA ca tatra durbhikSamapaptat, tataH sUribhizcintitama-amuM samRdvAbhidhAnaM ziSya sRripade saMsthApya sakalagacchasamataMsubhikSakApipreSayAmi,tatastasmaiyoniprAbhRtamekAntevyAkhyAtumArabdhaM tatracakSulukadvayana kathamappadRzyIkaraNanibandhanamaJjanaMvyAkhyAyamAnaMzuzruve, yathAanenAJjanenAJjitacakSurna kenApi dRzyate iti, yoniprAbhRtavyAkhyApanasamarthanAnantaraMcasamRddhAbhidho'ntevAsIsUripedasthApita ,mutkalitazcasakalagacchasameto dezAntare. svayamekAkinastatraivAcatastire sUrayaH, katipayadinAnantaraM cA''cAryasnehatasta kSullukadvayamAcAryasamIpesamAjagamAma,AcAryAapiyatkimapibhikSayAlabhantetatsamaMviricya(paribhAvya) bhulnukadrayena saha bhunane, tata AhArAparipUrNatayA sUrINAM daurbalyamabhavat, tatazcintinaM kSulakadvayenaavamodaratApUrINAMtatA vayaMpUrvazrutamananaMkRtvA candraguptena sahabhannAvahe iti.tathaiva kRtaM, tatazcandraguptasyAhArastokatayA babhUva zarIre kRzatA, cANakyena pRSTa kiM te zarIradaurbalyaM ?, sa prAha paripUrNAhAra lAbhataH, tatacANakyenacintiyama-etAvatyAhArepariveSpamANekathamAhArasyAparipUrNatA? tannUnamAnasiddhaH ko'pi samAgatya gajA sahabhaGakana , tatastanAcanasiddhagrahaNAya bhojanamaNDape'tIva zlakSNa iSTakAcUrNo vikINA. dRSTAni manuSyapadAni, tato nizcikya-nUna dI puruSAvAnasindrAvAyAta-.natA dvAraM pidhAya madhya'nibahalA ghumA niSpAditaHmandAdhitanayanayAdhatayaronanaMnayanAbhi:saha vigalita.natAbabhUvattaHpratyakSAcaprazaMsitA rAjA-yathA dhanyastvamasi yA bAlabrahmacAribhiryatibhiH pavitrIkRta iti, nanA vanditA mulkalitA dvAvapi kSullakA. cANakyanarajanyA vamatAvAgatya sUraya upAlandhAH- pathatA puSmamakSulnakAvuhAha kurunaH1.tatasaribhiHsaevomAnabdhaH-yayAtvamavAtrAparAdhakArI?.yodvayorapiAlikayA nihicintayasi ?.sapAhabhagavan / evamataditi pAnayArnipatya sRgyatana kSAmitA- katA sakanasyApi saGghasya nana udhvaM yathAyogaM cintaa| sUtraM sugamam / atrAtidezataH sAkSAcca doSAnAhamU. 1542) je vijjamatadosA te cciya vsikrnnmaaicunnehi| egamanegapaosaM kunnA patthArao vaavi|| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 mUlaM-542 vR. ya eva vidyAyAM mantre coktA doSAsta eva varzAkaraNAdicUrNeSvapi draSTacyAH, sUtre ca tRtIyA saptamarthe, tathA cUrNe prayujyamAne ekasya cUrNasya prayoktu ranekeSAM vA sAdhUnAmupari pradveSaM kuryAt, tatastatra bhikSAlAbhAdyasambhavaH, patthAraovAvi' nAzovAbhaveta, apiHsamuzcaye, tadevaM'cunne antaddhANe cANakke iti vyAkhyAtaM, tadyAkhyAnazca cUrNa iti dvAraM samarthita / idAnIM pAyalevaNe joga' iti vyAkhyAnayannAha. mU. (543) sUbhagadubhaggakarA jAgA AhArimA ya iyare y| AghaMmadhUvavAsA pAyapalevAr3aNo iyre|| vR.yogAH saubhAgyadaurbhAgyakarAH, janapriyatvApriyatvakarAH, tvecadvidhA-AhAryAitareca, tatra AhAryA' yepAnI yAdinA sahAbhyabahiyante tadviparItA itare, tatrAdyA AdharSadhUpavAsA' yepAnIyAdinA sahagharSayitvA pIyante te AgharSAH, dhUpavAsAH prtiitaaH| atha cUrNasya vAsAnAM ca parasparaM kaH prativizeSo? dvayorapi kSodarUpatvAvizeSAta, ucyate. sAmAnyadravyaniSpannaH zuSka Ao vA kSoradacUrNaH sugandadravyaniSpannAca zuSkapaSampiSTAvAsAH, itrecaanaahaaryaayogaa:paadprlepnaadyH| tatrA'lahAryarUpasyapAdapralepanarUpasyayogasya dRSTAntaM gAthAtrayeNabhAvayati naikaNhabinna dIve paMcasayA tAvasANa nivasati / panvadivasesu kulavaI pAlevuttAra skkaare|| mU. (545) jana sAvagAma khiMsaNa samiyakkhaNa mAiThANa leven| sAvaya payattakaraNa avinayaloe clnndhoe|| ma. (546) paDilAbhiya vaccaMtA nibbuDa naikUla milaNa smiyaao| vimhiya paMcasayA tAvasAma pavyajja saahaay|| mU. (547) akumAra khayaMjoNI vivarIyaTTA nivesaNaM vAdi / gammapae pAyaM vA jo kujai muulkmmtN|| pra.6] vR.acalapuraMnAmanagaraM, tatrapratyAsanne dvai nadyau, tadyathA-kRSNA bennAca,tayorapAntarAlebrahmanAmAdrIpaH, tatra cakonapaJcazatatApasaparivRto devazarmanAmA kulapatiH parivasati, sa ca sakrAntyAdiparvasu svatIrthaprabhAvanAnimittaM sarvairapi tApasaH parivRttaH pAdalepena kRSNA nadImuttIryAcalapuramAgacchati, lokazca tathArUpaMtasyAtizayamavalokyavismitatacetAHsavizeSabhojanAdisatkAramAcarati.zrAvakajanAMcakutsayateyathA na yuSmadagurUNAmetAdI zaktirastIti, taMtra zrAvakaH samitAbhidhasarINAmAkhyAyi. taizca svacetasi paribhAbyAktaM mAtRsthAnata eSa pAdalepena nadImuttarati. na papaHzakti prabhAvataH, tataH zrAvakastasya mAtasthAnaprakaTanAthaM saparivArobhojanArtha nimantritaHkulapatiH, tataHsamAjagAmabhojanavalAyAMgaha.prArabdhaM tasya zrAvakaH pAdaprakSAlanaM kattuM.sacana dadAti. mApAdalapaH pAdayArapayAsAditikRtvA, tataH zrAvakarukta * mAsmAkaprakSAlitapAdAna yuSmAnabhAjanayatAbhamavinaya iti balAdapi prakSAlitaupAdI,tatA bhAjanAnantaraM nijasthAnagamanAya pracalitaH, zrAvakA api sakalajanAnAhUyAnuvrajanabuddhyA tena saha cIlatuM pravRttAH, tataH saparivAraHkulapati kRSNAMnadamunarinuprAvarta,pATalepAbhAvecanimaktuM lagnaH tatojAtAjanetasyApabhrAjanA. atrAntarecatasyAvabodhAyasamitasarayastatAjagmuH taiHsakalajanasamakSanadIpratyaktaM hekRssnn|prNpaarNvyN gantumicchAma.tatodveapikRSNAnadyAHkUle ekatramilite,jAto vismayolokasyasaparivArasyacakulayataiH, tato gRhItA saparivAraNa kulapatinAdIkSA, sA brahmazAkhA babhUva / sUtraM sugm| tadevaM pAyalevaNe joge' iti Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 piNDaniyuktiH mUlasUtra vyAkhyAtaM, tadvyAkhyAnAca yogadvAraM smrthitN| mU. (578) ___adhiI pucchA Asanna vivAhe bhinnknnsaahnnyaa| AyamaNapiyaNaosaha avya jjjiivahigrnnN|| mU. (549) jaMghAparijiya saDDI adii Anijjae mama svtii| jogA joNugdhADaNa paDiseha paosa udaaho|| vR. kvacitpure dhananAmraH zreSThino bhAryA dhanapriyA. tasya dahitA sundarI, sAcabhinnayonikA, paramenamartha mAtAjAnAninapitA sAcapitrAtatraivapurekasyApIzvaraputrasyapariNanAyadattA samAgataHpratyAsanno vivAho, mAtuzcintAvabhUvaeSApariNItAsatIyadibhartAbhinnayonikAzasyatetatastenojjhitArAkIdaHkhamanubhaviSyati, atrAntara ca samAgataH ko'pi saMyatobhikSArthaM, tena sApRSTA tayA kathitaHsarvo'pivRttAntaHtataH sAdhunoktaM . mAbhaiSIrahamabhinnayonikAM kariSyAmi.tata AcamanauSadhaMpAnauSadhaMcatagyapradattaMjAtA abhinnayonikA / tathA candrAnanAyAM puri dhanadattaH sArthavAhastasya bhAyAM candramukhA. tayo thAnyadA parasparaM kalahaH pravRttaH. tato'bhinivezena tannagaravAstavyasyava kasyApIzvarasya dahitA dhanadattana pariNayanArtha vRtA, jJAtazcAyaM vRttAntacandramukhayA. tato babhUta mahatI tasyA adhRtiH atrAntare cajaGgAparijitanAmA sAdhurAgato bhigArtha, dRssttaatenaadhRtikurvtiicndrmukhaa,ttHpRssttaa-kiNbhre| tvamatimatIdRzyase?,tata-kathitastayAsapatnIvyatikaraH, tataH sAdhunA samarpita tasyA auSadhaM, bhaNitA ca sA-kathamapi tasyA bhaktasya pAnasya madhye deyaM yena sA bhinnayonikA bhavati, tata- svabhatre nivadayeH yena sAnapariNIyate, tathaivakRtaM. na pariNItA sA bhti| sUtra sugamAnavaraM jajjIvam' iti yAvajjIvamadhikaraNaM-maithunapravRttiH, 'paDisehittisA'bhinavA pariNetumArabdhA minnayoniketi jJAtvA pratiSiddhA | ayaM cedaryastayA jJAto bhaveta. tahiM tasyAH sAdhu prati mahAn pradveSo bhaveta, pravacanasyoGgAha / sampati vivAhe' iti padaM vyAkhyAnayannAhamU. (550) mAte phaMsejja kulaM adijjamANAsuyA vayaM pttaa| ghammo yalohiyassA jai biMda tattiyA narayA | ma. (551) kiMnaThavijjai pattopatto kulgottikittisNtaanno| pacchavi yataM kajja asaMgahomA ynaasijjaa|| vR. kvacidagrAma ko'pi gRhapatiH, tasya putrikA vayaHprAptA. nataHko'pi sAdubhikSArtha praviSTaH sana dRSTvA tanmAtaramevamabhidadhAti-tavadahitAvayaHprAptA-yAvanaprAptA.tadyadisampratinapariNA(NAyyate) yatetarhi kenApi taruNanasahakAryasamAcaryakulamAlinyamutyAdayiSyati, tathA ghammA'ttilAkaevaM zrutiH-yadikamArItratamayI bhavata narhi yAvantarataNyA madhirabindavA nipatanti tAvatA vArAna tanmAtA narakaM yAti / tathA kvacidgrAma kasyApi kuTumbanaH putra yAvanikAmadhigatamavalokya sAdhustanmAtaramacaM brUte-yathA kalagya gAtrasya sthiga bhavatpariNItazrakathA'pisvacchandacAriNyAsahotthAyagacchat pazcAdapicaSapariNAyayitavyaHtassampatyapi kasmAnna pariNAyyate? iti samprati do daMDiNIo AyANaparisADe' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhamU. 1552) kiM addhiitti pucchA savittiA gabbhiNitti meM davA / gabbhAhANa tujjhavi karomi gA adiI kunnsu|| ma. (553) jaivisuo me hohI tahavi kanihAtti iyaro juvraayaa| depirisADaNaM se nAe yposptthaaro|| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 553 383 bR. saMyugaMnAmanagaraM tatra siMdhurAjAMnAmarAjA, tasyasakalAntaHpurapradhAna dvepanyI, tadyathA zrRGgAramatijayasundarIca, tatrAnyadAbabhUva zrRGgAramatergarbhAdhAnaM itarAca jayasundarI nUnamasyAH putrobhaviSyatIti vicintya mAtsaryavazAdadhRtiM kurvatyavatiSThataM, atrAntare ca samAgataH ko'pisAdhuH tena sApapRcche- kiMbhadre / tvamadhRtimatI dRzyase ?, tataH sA tasmai sapatnyA vyatikaramacakathana, sAdhurapyabravIt mAkArSIradhRti, tavApi gabrbhAdhAnamahaM kariSye, tatastayoktaM - bhagavan / yadyapi yuSmatprasAdana me putrI bhAvI, tathASi sa kaniSThatvena yauvarAjyaM na prApyasyati, kintu sapatnyA eva sutaH, tasjyeSThatvAt, tataH sAdhunA tasyA bheSajamekaM garbhAdhAnAya dattaM. aparaM tu dApitaM sapalyA garbhazAtanAyeti / sUtraM sugamaM / navarametanna karttavyaM, yato garbhazAne sAdhukRte ii sati pradeSAM bhavati, tataH zarIrasyApi prastAraH ' vinAzaH / samprati sarvasminnapi mUlakarmaNi doSAna pradarzayatimU. (554) saMDikaraNe kAyA kAmapavittiM ca kuNai egattha / etthur3ahArDa jajjiya bhogaMtarAyaM ca // vR. saMkhaDikaraNa mAta phaMsajja phulaM' tathA 'kina Thavijja' ityAdigAthAdayokte vIvAhakaraNaM kAyA: ' pRthivyAdayAM virAdhyante, ekatra punarakSatayonikatvakaraNe garbhAdhAne ca kAmapravRttiM karoti, garbhAdhAnAhi putrotpatI prAya iSTA bhavati, tataH kAmyA jAyate iti maithunasantatiH / ekatra punargabrbhapAtane uDDAhAdipravacanamAlinpAtmavinAzAdi, ekatra punaH kSatayonikatvakaraNe yAvajjIvaM bhogAntarAyaM, cazabdAduDDAhAdicaM, tadevamabhihitaM mUlakarma tadAbhidhAnAJca vyAkhyAtA tpAdanAdoSAH, tadvayAkhyAne ca samarthitA gaveSaNaiSaNA / mU. (555) evaM tu gavisA uggamauppAyaNAvisuddhassa / gaNavisohivisudrarasa hoi gahaNaM tu piMDassa // vR. 'evam' uktenaprakAreNodramotpAdanAvizuddhasya- ugamotpAdanadoSarahitasyagavepitasyapiNDasya grahaNaM bhavati 'grahaNavizodhivizuddhasya' grahaNaviSayazaGkAdidoSAbhAvena vizuddhasya, nAnanyathA, tato grahaNaiSaNAdonASAnahaM cakSye iti bhAvaH te ca yata utpadyante tatsamutthAn darzayati mU. (556) uppAyaNAe~ dose sAhUu samuTThie viyANAhi / grahaNesaNAi dose AyaparasamuTTie vocchaM / - vR. utpAdanAyA doSAn sAdhutaH samutthitAn nvijAnIhi, grahaNaSaNAyAdoSAsttvAtmaparasamutthitAnatAnahaM vakSye / tatra ye AtmasamutvA ye ca parasamutthAstAna vibhAgato darzayati mU. (557) donni u sAhusamutthA saMkiya taha bhAvao'pariNayaM ca / saMsA aDavi niyamA gihiNo ya samuTTie jANa // vR. hI doSI sAdhusamutthitAM tadyathA zaGkitaM bhAvato'pariNataM ca etaJca dvayamapi vakSyamANasvarUpaM. zeSAnAvapi doSAna gRhiNaH samutthitAna, jAnIhi / samprati graNaSaNAyA nikSepamAha mU. (558) nAma davaNA davie bhAve gahaNesaNA muNayanvA / davve vAnarajUhaM bhAvami ya dasapayA huti // vR. caturddhA grahaNaSaNA, nadyathA nAmagrahaNaiSaNA sthApanAgrahaNaSaNA dravyagrahaNaMSaNA bhAvagrahaNaiSaNA ca. tatra nAmasthApane dravyagrahaNaSaNA'pi yAvadbhavyazarIrarUpA tAvadgaveSaNAbadvaktavyA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAM tu dravyagrahaNaiSaNAmAha- 'dravye dravyagrahaNaiSaNAmudAharaNaM vAnarayUthaM, bhAvagrahaNaiSaNA dvidhA, tadyathA-AgamatI noAgamataca, tatrA''gamatI jJAtA tatra cApayuktaH, noAgamastu dvidhA tadyathA prazastA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 piNDaniyuktiH-mUlasUtra aprazastAca,tatraprazastA-samyagjJAnAdiviSayA, aprazastA zaGkitAdidoSaduSTamakta pAnAdiviSayA, sAca 'dazapadA' vkssymaannshngkitaadibhedairdshprkaaraa| tatra vAnarayUthodAharaNaM rUpakatrayeNa bhAvayatimU. (559) paDisaDiyapaMDupattaM vanasaMDaM daTTa annahiM pese| jUhavaI paDiyare jUheNa samaM tahiM gacche / mU. (560) sayamevAloeDaM jahavaI taM vanaM smten| nAlena piyaha pAnIyaM, nasa nikAraNAM dahI // vR. vizAlazrRGgo nAma pavaMtaH, tatrekasmin vanakhaNDa vAnarayUthamabhiramate, atha ca tatraivaparvate dvitIyamapi vanakhaNDaMsarvapuSpaphalasamRddhaMsamasti,paraMtanmadhyabhAgavartinihadezizumAro'vatiSThate.sayatkimapimagAdikaM pAnIyAya pravizati tassarvamAkRSya bhakSayati, anyadA ca tadvanakhaNDa parizaTitapANDupatramapagatapuSpaphalamavalokya yUthAdhipatiranyasya vanakhaNDasya nirvAhasamarthasya gaveSaNAya vAnarayugalaM preSitavAna. gaveSayitvA catenayUthAdhipataniveditama astivanakhaNDamamukapradazesarvartupuSpaphalapatrasamRddhamasmAkaMnirvAhayogyaM tato yathAdhipatiHsahayUthenatatragavatAna,paribhAvayituM,capravRttaHsamantastadvanakhaNDa,tatodRSTastanmadhyejalaparipUrNo hadaH paraMtatrapravizanti zvApadAnAMpadAni dRzyante, nirgacchanti,tatoyUthamAhUyayUthAdhipatiruvAca mA'trayayaM pravizya viSaya pAnIyaM, kintu taTasthitA eva nAlena pibatha, yatA neSa hado niSkAraNo-nirupadravaH, tathAhimagAdInAmatra padAni pravizanti dRzyante na nirgacchantIti, evaM cokte yaistadvacaH kRtaM te vAnarAH svecchaavihaarsukhbhaajinojaataaH,itretuvinssttaaH| uktAdravyagahaNeSaNA,sampratibhAvagrahaNaiSaNAvakta vyA, tathA cAdhikAro'prazastayA, piNDadoSANAM vaktuM prakAntatvAta, sA cazaGgitAdibhedAdazaprakArAmU. (562) saMkiya makkhiya nikkhatta pihiya sAhariya daaygummiise| apariNaya litta chaDDiya esaNadosA dasa hvNti| va.zaGkitaM' sambhAvitAdhAkarmAdidoSa prakSipta sacittapRthivyAdinA'vagaNDitaM nikSipta' sacittasyopari sthApitaM 'pihitaM' sacittena sthagita 'sahyatam' anyatra kSipta 'dAyaka' dAyakadoSaduSTam, 'unmizritaM' puSpAdisammizrama 'apariNatama' aprAsakIbhRtaMlipta, 'charditaM bhUmAvA veDitaM, ete daza eSaNAdoSA bhvnti| ma. (563) saMkAe caubhaMgo dosuvigahaNe ya bhuMjaNe lggo| saMkiyamAvanno paNavIsA carimae suddho|| vR. zaGkAyAM' zAkiMta caturbhaGgI' catvAro bhaGgAH sUtre ca puMstanirdeza ArSatvAt, sA ceyaM caturbhaGgI-grahaNa zaGkitA bhAjane caMti prathamobhaGga gahaNa zakitAnabhAjana iti dvitIyaH, bhojane zaGkitonagrahaNa iti tRtIyaHna grahaNanabhAjanaiticaturthaH atradoSAnAha- dAsurvA'tyAdi,dvayorapizaGgitasyagrahaNabhojanayArapiyAvarttatayazca 'grahaNa yatti grahama'pittyA na bhAjane tathA bhAjana sAmAna grahaNa sa sarvo'pi lagnA' doSaNa sambandraH kana doSaNa?, ityAha- saMkiyaM' ityAdi. SoDazA dgamadoSanavaSaNAdAparUpANAMpaJcaviMzatidASANAMmadhye yena doSaNa zaGkitaM sambhAvitamApannaH vartate tena doSaNa sambaddhaH, idamuktaM bhavati yadAdhAkarmatvena zaGgitaM tad gRhyAno bhubhAno vA''dhAkarmadoSeNa sambadhyate. yadi punaroddazikatvana tata AdezikenetyAdi, carama caturthabhoM punarvartamAnaH zuddho, na kenApi doSeNa sambadhyate ityarthaH / iha paNavIsA' ityukt| mU. (564) umgamadosA solasa AhAkammAi esnnaadossaa| nava makkhiyAiee paNavIsA carimae suddho|| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 964 385 vR. AdhAkarmAdaya- SoDaza udramadoSAH, nava ca mrakSitAdaya eSaNAdoSAH, ete militA- paJcaviMzatiH, carame tu bhaGgena grahaNena bhojane ityevaMrUpe varttamAno yatiH zuddhaH, yata ihAzuddhamapi chadmasthaparIkSayA niHzaGkitaM gRhItaM zuddhaM bhavatIti / etadevopadarzayati mU. (565) chaumattho suyanANI uvautto ujjuo payatteNaM / Avanno paNavIsaM suyanANapamANaoM suddho / / vR. chadmasyaH zrutajJAnI 'Rjuka:' mAyArahitaH prayatnena' yathA''gamamAdareNa gaveSayan paJcaviMzaterdoSANAmanyatamadoSamAnno'pi zrutajJAnapramANataH' AgamaprAmANyena zuddhaH / enamevArtha spaSTayati. oho ovauto sunANI jaivi giNhai asuddhaM / taM kevalIvi bhujai apamAna suyaM bhave iharA // mU. (556) vR. 'oho' ityatraprathamAtRtIyArthe tata odhena sAmAnyena zrute piNDaniryuktyAdirUpe Agame upayuktaH saMstadanusAraNaM kalpyAkalpaM parimAvayan zrutajJAnI yadyapi kathamapyazuddhaM gRhyAti tathApi tat 'kevalyapi ' kevajJAnyapi bhuGkte, itarathA zrutajJAnapramANaM bhavet, tathAhi chadmasthaH zrutajJAnabalena zuddhaM gaveSayitumISTe, na prakArAntareNa, tano yadi kevalI zrutajJAninA yathA''gamaM garvaSitamapyazuddhamitikRtya na bhuJjIta tataH zrutenAzvAsaH syAditi na ko'pi zrutaMpramANatvenapratipadyate, zrutajJAtasyecAprAmANye sarva kriyAvilopaprasaGgaH, zrutamantareNa chadmasthAnAM kriyAkANDasya parijJAnAsambhavAt / / tataH kim ? ityAha mU. (557) suttassa appamANe caraNAbhAvo tao ya mAkkhassa / mokkhassa'viya abhAve dikkhapavittI niratthA // vR. sUtrasyAprAmANye 'caraNasya' cAritrasyAbhAvaH zrutamantareNa yathAvat sAvadyetaravidhiprativiSedhaparijJAnAsambhavAta, caraNAbhAve ya mokSAbhAvo, ca dIkSA nirArthikA, tasyA ananyArthatvAt / sampratigrahaNe zaGgito bhojane ce' tyasya prathamabhaGgasya sammavamAha mU. (568) kiMtu ha khadvA bhikkhA dijjai na ya tarai pucchiuM harimaM / ia saMkAe ghettuM taM bhuMjai saMkio ceva // vR. ko'pi sAdhuH svabhAvato lajjAvAn, bhavati, tatrakvApigRha bhikSArthaM praviSTaH sanpracurAM bhikSA labhamAnaH svacetasizaGkate - kimatra pracurA bhikSA dIyate ?. na ca lajjayA praSTaM zakroti, tata evaM zaGgayA gRhItvA zaGkita eva tadabhute iti prathamamaGge vartate / mU. (569) eirer saMkiraNaM mahiA antreNa sohiyA sA ya / parAyaM paNagaM bAuM nissaMkio bhuje // vR. iha kenApi sAdhunA lajjAdinA praSTumazaknuvatA prathamataH zaGkitana hRdayena yA gRhItA bhikSA sAunyena saGghATana zodhitA yathA prakRta' prakaraNaM kimapi prAcUrNabhAjanAdikaM, yadivA praheNakaM kutazcidanyasmAdgRhAdAyAtamiti, tato dvitIyasaGgrATakAdetacchutvA yo niHzaGgito bhuGkataM sa dvitIye bhaGge varttate / jArisae zriya lacchA khadyA bhikkhA mae amuyagehe / anehiMvi tArisiyA viyar3aMta nisAmae tar3ae / mU. (570 ) vR. iko'pi sAdhurlabdhapracurabhikSAko vikaTayatAM guroragrataH samyagAlocayatAmAlocanAzravaNe sati zaGkate yAdRzyevamayA bhikSA pracurAlabdhA tAdRzyevAnyairapi saGghATaka:, tennUnametadAdhAkarmAdidoSaduSTaMbhaviSyatIti 26 | 25 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM muAnA yatistRtIya bhaGga varttata / atra para Aha. m. (571) jai saMkA dosakarI evaM suddhapi hoi avisuddhaM / . nissaMkamesiyaMti ya anesaNijjapi nihosN|| vR. yadizaGkA doSakArItataevaM satIdamAyAtaM-zuddhamapizaGkitaM sat tadazuddhaM bhavati, zaGkadoSaduSTatvAta, tathA aneSaNIyamapi niHzaGkitamanveSitaM suddhaM prApnoti, zaGkArahitatvAta, na caivaM yuktaM . khabhAvataH shudbhsyaashuddhsyvaashngkaabhaavaabhaavmaatrennaanythaakrtumshkytvaat|atraacaaryaah-stymett, tathAhimU.(572) avisuddho pariNAmo eyagare avaDio ypkkhNmi| esipi kuNainesiM anesimesiM visuddho||| vR.avizundraH pariNAmaH' adhyavasAya kiM, rUpo'vizuddhaH? ityAha-ekatarasminnapizuddhamevedaMbhaktAdika yadivA'zuddhamevetyanyatarasminnapipakSe'patan esipi ttieSaNIyamapi-zuddhamapikaroti aneSaNIyama-azuddhaM. vizuddhastu pariNAmA yayoktA''gamavidhinA gaveSayataH zuddhamadamityadhyavasAyaH aneSaNIyamapisvabhAvato'zuddhamapi zuddhaM karoti, zrutajJAnasya prAmANyat, tasmAnna kazcit prAgukto dossH| ma. (573) duvihaM camakkhiyaM khalu saccittaM ceva hoi accittaM / saccittaM puNa tivihaM azcittaM hoi duvihaM tu / / vR. mrakSitaM dvidhA, tadyathA-sacittamacittaM ca, sacitamrakSitamacittaprakSitaM cetyarthaH, tatra yatsacitena pRthivyAdinA'vaguNDitaM tatsacitaM, yatpunaracitena pRthivIrajaHprabhRtinA'vaguNDitaM tadacittaM, tatra 'macittaM' sacittamrakSitaM punstridhaa| etadeva vyAkhyAnayatimU. (574) puDhavI Au vaNassai tivihaM sacittamakkhiyaM hoi| accittaM puNa duvihaM garahiyamiyare ya bhynnaau|| vR. sacittamrakSitaM tridhA, tadyathA-pRthivIkAyamrakSitapamapkAyaprakSitaM vanaspatikAyamrakSitaM ca, sutre ca padaikadeze padasamudAyopacArAt pRthivyAdimizritaM pRthiviityaadhuktm| acitta-acittamrakSita punardvividha, tadyathA-garhitamitaracca,tatra garhita' vasAdinAliptam, itaraddhRtAdinA,atracakalpyAkalpyavidhau bhajanA vikalpanA, sA cAgre vakSyate / samprati sacittapathivIkAyamakSitaM prapaJcato bhAvayatimU. (575) sukkeNa sarakkheNaM makkhiya molleNa puddhvikaarnn| sabbaMpi makkhiyaM taM etto AuMmi vocchaami| vR. iha sacittapRthivIkAyA dvidhA, tadyathA-zuSka Ardrazca. tatra zuSkaNa sarajaskanAtIva zlakSNatayA bhasmakalpana yaddayaM pAtraM hasto vA mrakSitA yaccAi~Na pRthivIkAyana sacittana mrakSitaM tatsavaM hastATi mrakSitaM. sacittapathivIkAyamrakSitamavagantavyaM, ata UrddhamapkAyaviSaye mrakSitaM vakSyAmi mU.(576/1) purapacchakaNa sasiNiulle cauro aaubhyaao| vR. apkAya-apkAyaprakSite catvAro bhedAH, tadyathA-puraHkarma pazrAtkarma sasnigdhamudakAdre ca, tatra bhaktAdedAnAt, puurvNytyaadhvrthkrmhstmaatraaderjlprkssaalnaadikriytettpur:krm| ytpun-bhktaadordaanaatyshvaaskriytettpshcaatkrm|ssnigdhm-iisslkssymaannjlkhrnnttitNhstaadi, udkaadspssttoplbhymaansNsrg| samprati vanaspattikAyamrakSitaM prapaJcayati mU. (576/2) ukkiTTharasAlittaM paritta'naMtaM mhiruhesu|| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 mUlaM-5.76/2 vR. utkRSTarasAni pracurasopetAniyAni parittAnAM pratyekavanaspatInAMcUtaphalAdInAma,anantAnAmanantakAyikAnAM ca panasaphalAdInAM sadyaHkRtAni zlakSNakhaNDAMni iti sAmAgamyattaH, taiH 'Alipta' kharaNTitaM yadastAdi, tanmahIraheSu. atra ca tRtIyArthe saptamI. mahIruhemrakSitamavaseyaM, 'parittanaMta' ityatra prAkRtatvAdvibhakti vacanavyatyaya iti SaSThIbahuvacanaM vyAkhyAtaM / mU. (577) sesehiM kAehiM tIhivi teuusmiirnntseNhiN| sacittaM bhIsaMvA na makkhitaM atthei ullaM vaa|| vR.zeSaistejaHsamIraNatrasarUpaistribhiripisacittarupaMmizrarUpamArdratArUpaMvAmrakSitaMnabhavati,sacittAditejaskAyAdisaMsarge'pi loke mrakSitazabdapravRttyadarzanAt, acitaistu tairmasmAdirUpaiH pRthivIkAyeneva prakSitatvasambhava iti na tasya pratidhenaH, vAtakAyenatvacittenApina prakSitatvaM ghaTate. tathA loke prtiitybhaavaat|smprtiscittpRthiviikaayaadimrkssithstmaatreaashritybhnggaanklpyaaklpyvidhiNcprtipaadytimuu. (578) sacittamaviravayaMmI hatthe matte ya hoi cumNgo| AitiepaDiseho cIrame bhaMge annunnaao|| vR. sacittaiH' pRthivIkAyAdimirprakSine haste mAkSe ca caturbhaGgI' catvAro baGgAH, sUtre ca puMstvanirdeza ArSatvAta, te ca catvArobhaGgA amI, tadyathA-hasto mrakSito mAtraM ca, hasto prakSito namAtraM, mAtra mrakSitaM na hastaH nApimAnApihasta-tatrA''dimebhaGgatrikeprativedhoH,nakalpategRhItumitibhAvaH, caramebhaGgepunaranujJAto yatistIrthakaragaNadharai, tatra dossaabhaavaat| acittamrakSitasmAzritya kalpAkalpyavidhimAhamU. (579) acittamakkhiyami ucausuvibhaMgesu hoi bhayaNAu! agarahieNaugahaNaM paDiseho garahie hoii|| vR.acittamrakSite'pihastamAtreadhikRtyaprAgvaccatvArobhaGgA,tatracacaturdhvapibhaGgeSu bhajanA vikalpanA, tAmevAha agahitena' lokAninditenaghRtAdinA mrakSite grahaNaM, tu vasAdinA prakSite bhavati pratiSedhaH, tatrApi catutho bhaGgaH zuddha eveti grhnnm| agarhitamrakSitamapyadhikRtya vizeSamAhamU. (580) saMsajimehiM vajaM agarahiehipi gorsdvehi| mahughayatellugalehi ya mA mcchipipiiliyaadhaao|| vR. saMsakti madabhyAM tanmadhyanipatitajIvayuktAbhyAM gorasadvAbhyAM' dadhyAdipAnakAbhyAmagarhitAbhyAmapi prakSitaM mrakSitAbhyAM hastamAtrAbhyAM vA dIyamAnaM 'vayaM' parihArya na grahItavyamityarthaH, tathA madhuvRtateladravaguDairagarhitairapi prakSitaM mrakSitAbhyAM vA hastamAtrAbhyAM dIyamAnaM vajye, kRta ityAha- 'mA macchipipIliyAdhAo'mAmakSikApipIlikAnAma, upalakSaNametata.pataGgAdInAMvAtAdivazatolagnAnAMdhAto. vinAzAbhUditikRtvA etadhotkRSTAnuSThAnaMjinakalpikAdyadhikRtyAkta mavaseyaM,sthavirakalpikAstuyathAvidhi yatanayA dhRtA'pi guDAdikSitamazokavAdyapi ca gRhyanti / / samprati garhitAgarhitavizeSamAhamU. (581) maMsavasasoNiyAsava loe vA garahiehivi knejaa| ubhao'vi garahiehiM muttuccArahiM chittNpi|| vR. mAMsavasAzoNitAsavaiH atra sUtre vibhakti lopa ArSatvAn, loke garhiterapi, vAzabda: pUrvApakSayA samuccaye mrakSitaM varjayet, tathA 'ubhayasminnapi loke lokottare cagarhitAbhyAM mUtroccArAbhyAmAstAM mrakSitaM spRSTamapi varjayet / uktaM mrakSitadvArama atha nikSiptadvAramAha Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 mU. (582) saccittamIsaesa duvihaM kAsu hoi nikkhittaM / ekkekaM taM duvihaM anaMtara paraMparaM caiva // vR.ikAyeSu nikSiptaM dvidhA, tadyathA- 'sucitteSu' pRthivyAdiSumizreSuca / ekaikamapi dvidhA, tadyathA- anantaraM paramparaMca, tatra 'anantaram' avyavadhAnena 'paramparaM' vyavadhAnena, yathA sacittapRthivIkAyasyoparisthApanikA tasyA upari deyaM vastiti, iha parihAryAparihAryavibhAgaM vinA sAmAnyato nikSiptaM sacittAcittamizrarUpabhedAttridhA, tatra ca traya (tisra) aturbhaGgyaH, tadyathA - sacite sacittaM ? mizre sacittaM 2 sacitte 3 mizre mizra 4 mityekA caturbhaGgI, tathA sacitte sacittam, acitte sacinaM sacitte'cittam acitte acittamapi dvitIyA catubhaMDI, tathA mizra mizram acitte mizra mizre'cittam acitte'cittamiti tRtIyA caturbhaGgI / puDhavI AukkAe teUvAuvaNassa tasANaM / mU. (583) ekvekka duhAnaMtara paraMparagaNaMmi sattavihA / / piNDaniryuktiH- mUlasUtraM vR. pRthivyaptajovAyuvanaspatitrasakAyAnAM sacittAnAM pratyekaMsacittapRthivyAdiSu nikSepaH sambhavati, tatra pRthivIkAyasya nikSepaH SoDhA, tadyathA- pRthivIkAyasya pRvivIkAye nikSepa ityeko bhedaH, pRthivIkAsyApkAye iti dvitIyaH, pRthivIkAyasya tejakAsye iti tRttIyaH, vAtakAye iticaturthaH, vanaspatikAye itipaJcamaH, trasakAye iti SaSThaH / evamapkAyAdInAmapi nikSepaH pratyekaM SoDhA bhAvanIyaH, sarvasaGkhyA SaTtrizaMbhaGgAH, ekauko'pi ca bhedo dvidhA, tadyathA - anantaraH paramparayA ca, anantaraparamparavyAkhyAnaM ca prAgeva kRtaM, kevalamagrikAye pRthivyAdInAM nikSepaH saptadhA, etaJca khayameva vakSyati // samprati pRthivIkAye nikSepasya yaduktaM prAkSoDhAtvaM tatsUtrakRtsAkSAddarzayatimU. (584) sacitta puDhavikAe sacitto ceva puDhavinikhitto / AUteuvaNassaisamIraNatasesu emeva // vR. sacitte pRthivIkAye sacittaH pRthivIkAyo nikSiptaH, evameva pRthivIkAye ivAptejovanaspatisamIraNaseSu sacitta evaM pRthivIkAyo nipti iti pRthivIkAyanikSepaH SoDhA / evaM zeSakAyeSvapyatidezamAhamU. (585) emeva sesayANavi nikkhevo hoi jIvakAe / ekkeko saTTANe paraThANe paMca paMcaiva // vR. 'evameva' pRthivIkAyasyeva 'zeSANAm' apkAyAdInAM nikSepo bhavati 'jIvanikAyeSu' pRthivyAdiSu tatraikekobhaGgaH svasthAne zeSAH paJca paJca parasthAne, tathAhi pRthivIkAyasya pRthivIkArya nikSepaH svasthAna, apkAyAdiSu zeSeSu paJcasu parasthAne, evamapkAyAdInAmapi bhAvanIyaM, tataH svasthAne bhaGga, parasthAne paJca paJca, tadevaM prathamacaturbhaGgikAyAH sacittaM sacittamityevaMrUpe prathame bhaGge SaTtrizadabhedAH / samprati prathamacaturbhaGgayA eva zeSaM bhaGgatrayaM dvitIyatRtIyacaturbhaGgayau cAtidezataH pratipAdayati mU. (586 ) emeva mIsaesuvi mIsANa saceyaNesu nikkhevo / mAmIsesu ya dopi ya hoi'cittesu / / vR. evameva ' sacitteSusacittamiva mizreSvapi mizrapRthivyAdiSvapisacittapRthivyAdinikSepaH SaTtriMzadbhedo'vagantavyaH, etenaprathamacaturbhaGgayA dvitIyo bhaGgovyAkhyAtaH, tathAevameva sacetaneSu sacittapRthivyAdiSu mizrANAM pRthivyAdInAM nikSepaH SaTtriMzabhdedaH, etena prathamacaturbhaGgayAstRtIyo bhaGgo vyAkhyAtaH, evameva mizrANAM pRthivyAdInAM mizreSu pRthivyAdiSu nikSepaH SaTtriMzadabhedaH anena prathamacaturbhaGgayAzraturtho bhaGgo vyAkhyAtaH, Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtaM.586 savaMgaDyA prathamacaturbhaghhayAM catuzcatvAriMza bhaGgazataM bhavani, sarvasaGgayA bhaGgAnA zatAni catvAri dvAtriMzadadhikAni bhavanti. uktA nikSepasya bhadAH / sampratyasyaiva nikSepasya pUrvoktaM caturbhaGgItrayamadhikRtya kalpyAkalpyavidhimAha-catvAri dvAtrizadadhikAnibhavanti, uktA nikssepsybhedaaH| mU. (587) jattha usacittamIse cauMgo tattha causiva agijhN| tuMtu anaMtara iyaraM paritta'naMtaM ca vnnkaae| vR. patra nikSepe sacittamizre Azritya caturbhaGgI bhavati, prathama caturbhaGgIbhavatItyarthaH, tatra caturdhvapi bhaGgeSu apizabdAdvitIyatRtIyacaturbhaGgayorappAgheSutriSubhaGgeSuvartamAnamanantaraMparamparaMcavanaspaniviSayepratyekamanantaM vAtassarvamagrAhyA, saamaadvitiiytRtiiycturthmnggyoshcturthebhnggevrtmaanNgraahy,ttrdossaabhaavaat|smprti sacittAdimiritrabhirapi matAntareNaikAmeva caturbhaGgI kalpyAkalpyavidhi pradarzayatimU. (588) ahavana sacittamIso uegao egao u acitto| etthaM caukkama tatthAitie kahA ntthi|| vR. 'athave'ti prakArAntaratAdyotakaH, neti vAkyAlaGgAre, iha caturbhaGgI pratipakSapadopanyAsa bhavati, tatraikasmin pakSe sacittamizre, ekatra tu pakSe'cittaH, tataH prAktanakrameNa caturbhaGgI bhavati, tadyathA-sacitte sacittamizrama,acitte sacittamizra,sacittamizre'cittama, acitte'cittamiti,atrApiprAgivaikaikasminbhaGge pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedAt SaTtriMzat SaTatriMzabhedAH, sacittamizre'cittam, acitte'cittamiti, atrApiprAgibaiMkakasmin bhaGgepRthivyeptojAvAthuvanaspatisatrabhedAt, SaTtriMzatSaTtriMzabhdedAH, sarvasaGkhyayA catuzcatvArizaMbhaGgAzataM,tantra Aditrike AdimebhaGgatraye'kathAnAsti grahaNevArttAnavidyate, sAmarthyAccaturthe bhaGge klpte|| tadevaM pRthivI' tyAdimUlagAthAyAH pUrvArdra vyAkhyAtaM, samprati ekkokki duhAnaMtaram' ityavayavaM vyAcikhyAsurddhiyatRtIyacaturbhaGgayoHsatkasyatRtIyasyatRtIyasyabhaGgasyasAmAnyato'zuddhasyaviSayevizeSa bibhiNiSuranantaraparamparamArgamAM karotimU. (589) jaMpuNa acitta dabbaM nikkhippai ceynnesumiisesu| tahiM maggaNA uiNamo anaMtaraparaMparA hoi|| vR. yatkimapiacittaMdravyamohanAdi cetaneSu' sacitteSu mizreSu vA nikSipyate tatreyamantaraMparamparayAvA mArgaNA paribhAvanaM bhvti| tadevAhamU. (590) ogAhimAyanaMtara paraMparaM piDharagAi puddhvaae| navanIyAi anaMtara paraMparaM naacmaaiisu|| vR. avagAhimAdi pakvAnamaNDakamaprabhRtipRthivyAmAnantaryeNasthApitamantaranikSiptaM pRthivyAevApara sthitapiThagkAdAyannikSiptamavagAhimAditatparamparAnikSiptaM, eva pRthivIkAyamAzrinyAnantaraparamparayAnikSepa uktH|smprtypkaaymaashrityaah-nvii tyAdi,navanItAdi-mrakSaNastyAnImUtadhRtAdisacittAdirUpa udaka nikSiptamanantaranikSiptaM tadeva navanItAdyavagAhimAdi vA jaLamadhyasthiteSu nAvAdiSu sthitaM paramparanikSipta / sampati nanaHkAyamadhikRtyAnantaraparantara vyAkhyAnayan agaNimi sattavihA' ityavayavaM vyAkhyAnayati. mU, (591) vijjhAyamummuriMgAlameva appttpttsmjaale| ___ vokaMte sattadgaM jaMtolitte ya jynnaae| va.ihasaptadhAvaliH, tadyathA-vidhyAtomamaro'Ggaro'prAptaHprAptaHsamanvAlovyutkrAntazcAtatrayaHspaSTatayA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlabhUtraM prathamaM nopalabhyate pazcAttvindhanaprakSepe pravarddhamAnaH spaSTamupatnabhyata sa vidhyAtaH, ApiGgalA arghavidhyAtA agnikaNAmurmuraH, jvAlArahitovahniraGkAraH,yaHpunazcallayAuparisthApitaMpiTharaMjvAlAbhinaMprApnotiso'prAptaH yaHpunajvAlAbhiHpiTharaMbughnespRzatisaprAptaH, yaHpunaHpiTharasyabundhAdUrdhvamapiyAvatkarNIjvAlAbhiHspRzati sasamajvAlaH, yasyapunavAlAHpiTarakarmAbhyAmUrdhvamapigacchantisavyutkrAntaH, etesaptabhedAstejaHkAyasya, tatraikakasmina bhede drikaM tadyathA-anantaranikSiptaM tatparamparanikSiptaM tatra saptAnabhidAnAMmadhye yameva nameva vA bhedamadhikRtya yantre' ikSurasapAkasthAne kaTAhAdI avalipte' mRttikAvaraNTite yatanayA parizATiparihAraNa grahaNamikSurasasyakalpate sampatyenAmeva gAthAM vyAkhyAnayana prathamatovidhyAtAdInAMsvarUpaMgAthAdvayenAhamU. (592) vijjhAutti na dIsai aggI dIsei iMdhana chuddhe| ApiMgala aganikaNA mummura nijjAla iNgaale|| ma. (593) appattA ucautthe jAlA piDharaMta paMcame pttaa| chaTTe puNa kaNNasamAjAlA samaicchiyA carime / / vR. sugmN| navaram appattA ucautthe jAlA' iti caturthe'prAptAkhya bheda piTharamaprAptA jvAlA draSTacyA, evamanyatrApyAragamanikA kaaryaa| samprati jatolitte ya jayaNAe' ityavapayaM vyAcikhyAsurAhamU. (594) pAsolitta kaDAhe parisADI natthitaMpi ya visaalN| sovivyaM aciracchUDho ucchuraso naaiusinno|| vR. iha yadAti sarvatrAdhyAhiyate, yadi kaTAhaH-piTharavizeSaH sarvataH pArtheSu mRttikayA'valipto bhavati dIyamAne cekSurase yadi parizATinopajAyate tadapi ca kaTAharUpaM bhAjanaM yadi vizAlaM' vizAlamukhaM bhavati, so'pi cekSuraso'cirapti itikRtvA yadi nAtyuSNo bhavati tadA sa dIyamAna ikSurasaH kalpate, iha yadi dIyamAnasyekSurasasyakathamapi bindurbahiH patatitarhisalepaevAvartate, natucullImadhyasthitatejaskAyamadhye patitatata-pAvavilipta itikaTAhasyavizeSaNamuktaM .tathAvizAlamukhAdAkRSyamANaudadhanaHpiTharasyakarNe 'nalagati tatonapiTharasyabhaGgaitinatejaHkAyavirAdhanetivizAlagrahaNam, anatyuSNagrahaNe tukAraNaMsvayameva vakSyati / sampratyukamadhikRtya vizeSamAhamU. (595) usiNodagaMpighappai guDarasapariNAmiyaM anccusinnN| jaMca aghaTTiyakannaM ghaTTiyapaDaNAMmi mA aggii|| vR. uSNodakamapi guDarasapariNAmitamananyuSNaM gRhyate, kimuktaM bhavati ?-yatra kaTAha guDaHpUrva kathito bhavati. tasminnikSipta jalamIpattaptamapi kaTAhasaMsakta guDarasamizraNAt satvaramacitIbhavati, tataranaMdanatyuSNamapi kalpata. atrApi pAcAvaliptakaTAhariyatamaparizATimacati vizeSaNadrayamanapAttamapi draSTavyaM. tathA yadaghaTitakaNe' na yasmina dIyamAna piTharasya kAvudarzanana pravizatA nirgacchatA vA ghaTTayata tadIyamAnaM kalpata, tata ityAha- ghaTTiyaDaNami mA aggA udazcanana pravizatA nirgacchatA vA piTharasya karNayorghaTTayamAnayoleMpasyAdakasyavApatananamA'gnirvirAdhyatatikRtvA etenacavakSyamANaSoDazabhaGgAnAmAdyA bhaGgA drshitH| samprati nAnava SoDazabhaGgAna darzayanimU. (596) pAsolittakaDAhanacusiNe aprisaadd'ghttttte| solasaMbhagavigappA paDhame'NanA na sesem // vR.pAviliptaHkaTAhaHanatyuSNAIyamAna DakSarasAdiH, aparizAdi-parizATayabhAvaH. adhaTTata iti Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-596 udayanana piTharakarNAghaTTana, ityamUni catvAri padAnyadhikRtya SoDaza bhaGgA bhvnti| mU. 1597) payasamadgaabbhAsa mAnaM bhaMgANaM tesimA rynnaa| egaMtariyalahagurudguNA dugunnaayvaamesu|| vR.ihayAvatApadAnAM bhaGgAAnetumiSyantetAvantodvikAUdhiHkramaNasthApyante,tatasteSAmabhyAse sati yadantime dvika samAgacchati tadabhaGgAnAM 'mAna' pramANaM, tathAhi-iha caturNA padAnAM bhaGgA AnetumiSTAstatacatvAro dikA UrdhvAdhaHkrameNa sthApyante. tataH prathamo draki dvitIyana Tikena guNyane, jAtAzcatvAraH tastRtIyAdvikoguNyatejAtAaSTau.tairapicaturthodrikogumyata,jAtAHSoDaza, etAvantazcaturNA padAnAM bhaGgA bhavanti, teSAM ca punarbhaGgAnAmeSA racanA, prathamapaGktAvekAntarita laghuguru, prathamaM laghutatoguru, punarlagha. evaM yAvataSoDazobhaGgaH tataHprajJApakApekSayA vAmeSu' vAmapAzceSu dviguNadviguNA laghuguravaH,tadyathAdvitIyapaddhau prathamaM dvo laghu tatA dvau garU tato bhRyA'pi dro laghu evaM yAvatSADazA bhaGgaH. tRtIyapar3atA prathama catvArA laghavaH tatathatvArA guravaH. tataH punaradhazcatvArA laghavastatazcatvArA guravaH. caturthapar3hayAM prathamamaSTI lyvsttaa'ssttaaNgurvH|atrRjvH aMzA-zuddhAvakrAcAzundrAH ihaSoDazAnAMbhaGgAnAmAyabhaGga'nujJA nazeSeSu pthdssubhnggess| sampratyatyaSNagrahaNe doSAnAha mU. (598/1) duvihavirAdhana usiNe chaDDaNa hAnI yabhANabheo y| vR. 'uSNe' atyuSNe ikSuramAdau dIyamAne driyA virAdhanA, AtmavirAdhanA paravirAdhanA, ca. tathAhiyasmin bhAjane tadatyUSNaM gRhyati tana taptaM sadabhAjanaM istena sAdhuhyana dahyate ityAtmavirAdhanA / yenApi sthApitenasthAnanasAdAtrIdadAtitanApyatyuSNenasAdahyata iti|tthaa chaDDaNahANIya'ttiatyuSNamikSurasAdi kapTena dAtrI dAtuM zaknoti, kaSTena ca dAne kathamapi sAdhusatkabhAjanAhirajjhanehAnirdIyamAnasyekSarasAdeH. tathA 'bhANameo' iti tasya bhAjanasya sAdhunA basattAvAnayanAyotpATitasya patadgrahAdAvyA vA dAnAyotpATitasyocanasyagaNDarahitasyAtyuSNatayAjJaginibhUmomocanabhaGga syAta,tathAcaSar3ajIvanikAyavirAdhaneti saMyamavirAdhanA / samprati vAtakAyamadhikRtyAnantaraparampare darzayani mU.(598/2) vAikkhittANaMtaraparaMparA pappaDiya vtthii| vR. 'vAtonkSiptAH' samAraNAtpATitAH paryaTikAH'zAlipapeTikAanantaranikSipta.paramyaranikSipta vatthi' vibhakti lopAdrastA. upalakSaNametana. samIraNApUritavastitiprabhRtivyavasthitaM bhnnddkaadi| mU. (599) hariyAianaMtariyA paraMparaM piddhrgaaisuvrnnmi| pRpAi piTTanaMtara bharaNa kuubAiyU iyraa|| vR. vana vanaspativiSaya anantanikSipta' haritAdiSu sacinAhikAprabhRtiSu anantaritA nikSiptA apR. pAThaya itizeSaH, haritAdInAmavopari sthitaSu piTharAdiSunikSiptA apRSAvya paramparanikSiptaM nathA banAvabAdInAM pRSThaM'nantarrAnapti apUpAdayasnasamvanantanikSitaM, bAva dipRSTha eva bhareka kutupAdiSu vA bhAjaneSu nizriptA modakAdayaH. paramparanikSiptama / iha sarvatrAnantaranikSiptaM na grAhya, sacittasaTTanAdidoSasambhavAna. paramparanikSipta nu sacinagaTTanAdiparihAraNa yananayA grAhyamiti sampradAyaH / uktaM nikSiptadAramamU. (600) sacitte acitte mIsaga pahiyaMmi hoi cubhNgaa| Aitige paDiseho carime bhaMgami bhayaNA u|| iha sacitta' ityAdau saptamItRtIyArthe nato'yamarthaH-sacittanAcittena mizreNavApihita caturbhaGgIbhavati. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH- mUlasUtra , atrajAtAvekavacanaM, tena tisrazraturbhaGgayAM bhavantIti draSTavyaM tatraikA sacittamizrapedAbhyAM dvitIyA sacittAcittapadAbhyAM tRtIyA mizrAcittapadAbhyAM tatra sacittana sacittaM pihitaM. mizreNa sacittaM, sacittena mizra, mizraNamizramiti prathamA caturbhaGgI, tathAsacittena sacittaM pihitam, acittenasacittaM, sacittenAcittam acittenAcittamiti dvitIyA caturbhaGgI, tathA mizreNaM mizra pihatiM, mizreNAcittama, acittena mizrama, acittenAcittamiti tRtIyA / tatra gAthAparyantatuzabdavacanAt prathamacaturbhaGgayA sarveSvapi bhaGgeSu na kalpate. dvitIyatRtIyacaturbhaGgikayostu pratyekamAdimeSu 2 triSu bhaGgeSu na kalpate ityarthaH, carame tu bhaGge bhajanA, sAca 'guruguruNe' tyAdinA svayameva vakSyati / samprati caturbhaGgItryAviSayAvAntarabhaGgakathane'tidezamAhamU. (601) jaha caiva nikkhitte saMjogA ceva hoMti bhaMgAya / 352 emeva pihimavi nANattamiNaM taiyabhaMge // vR. yathaiva nikSipta' iti nikSiptadvAresacittAcittamizrANAM saMyogAH prAguktAH yathaiva casacittapRthivIkAyaH sacittapRthivIkAsyoparinikSipta ityevaMsvasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgAtrayabhaGgeSvekakasminabhaGgaSaTatriMzat SaTtriMzadbhedA uktAH, sarvasaGkhyayA catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni tathA'trApi pihitadvAra draSTavyAH, tathAhi prAgivAtrApi caturbhaGgItrayama, ekaikasmiMzra bhaGge sacittaH pRthivIkAya: sacittapRthivIkAyena pihita ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAne adhikRtya SaTatriMzat SaTtriMzadbhedAH sarvasaGgayayA (zatAni ) catvAri dvAtriMzadadhikAni bhaGgAnAM / navaraM dvitIyatRtIyacaturbhaGgayoH pratyekaM tRtIye bhaGge'nantaraparamparamArgaNavidyo nikSiptadvArAdidaM vakSyamANaM nAnAtvamavaseyaM, nikSipte'nyenaprakAreNAnantaraparamparamArgaNA kRtA atra tyanyena prakAreNa kariSyate iti bhAvaH / tatra sacittapRthivIkAyenAvaSTabdhaM maNDakAdi sacittapRthivIkAyAnantarapihitaM, sacittapRthivIkAyagarbhapiTharAdipihitaM sacittapRthivIkAyaparamparapihitaM, tathA himAdinA'vaSTabbhaM modakAdi sacittApkAyAnantarapihitaM himAdigarbhapiTharAdinA pihitNscittaapkaayprmprpihitN| sacittatejaskAyAdipihitamanantaraM paramparaM ca gAthAdvayenAha. mU. (602 ) aMgAradhUviyAI anaMtaro saMtaro sarAvAI / tattheva aira vAU paraMparaM batthiNA pihie || mU. (603) araM phalAi pihitaM varNami iyaraM tu chabbapiTharAI / kacchavasaMcArAI anaMtarAnaMtare cha / vR. hA yadAsyAtyAdau saMsvadimAnAM madhye'GgAraM sthAyapitvA hiGagvAdinA vAso dIyate tadA tenAGgAreNa keSAzritsaMsvedimAdInAM saMsparzo'stItitA anantarapihitAH, AdizabdAcanakAdikaM murmurAdiptimanantarapihitamavagantavyam aGgArabhRtana zarAvAdinA sthagitaM piTharAMdi paramparapihitaM / tathA tatraiva' aGgAradhUpitADhI 'airati atirohitamanantarapihitaM vAyodraSTavyaM yatrAgristatra vAyu ritivacanAta. samIraNabhRtena tu bastinA upalakSaNamatat, bastitiprabhRtinA pihitaM paramparapihitamavaseyaM / tathA 'vana' vanaspatikAyaviSaye phalAdinA 'aira'tti atirohitanapihitamanantarapihitaM. 'chabbapiTharAdI' chabbakasthAlyAdau sthitenaphalAdinA pihitama 'iti paramparApihitaM / tathA 'ase' sakAyaviSaye kacchapena sacArAdinA ca kITikApaGktyAdinA yatpihitaM tadanantarapihitaM, kacchapasaJcArAdigarbhapiTharAdinA pihitaM paramparapihittam, ihAnantarapihitamakalpya paramparapihitaM tu yananavA grAhyaM / yaduktaM 'caramebhaMgaMmi bhayaNA u' iti, taddhAkhyAnayannAha - mU. (604) guru guruNA guru lahANA layaM gururaNa do'vi lahuyA / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtla-604 acittaNavi pihie cabhaMgA doyu agjhN|| vR.acittanApi acittadeyevastunipihite catubhraGgI' catvArobhaGgAH, tadyathA-guruguruNApihitamityeko bhaGga, guru laghuneni dvitIyaH, laghu guruNati nRtIyaH, dovilahuyAiMti laghunA pihitamiti caturthaH / eteSu ca caturdA bhaGgeSu madhye dvayoH prathamatRtIyayorbhaGgayoggrAhyaM, gurudravyasyotpATane kathamapi tasya pAte pAdAdibhaGgasambhavAta, tataH pArizeSyAda, dvitIyacaturthayogrAhyamukta doSAbhAvAta. dayavastvAdhArasya piTarAdergurutve'pi tanaH karoTikAdinA daansmbhvaat| uktaM pihitadvArama, atha saMhRtadvAramAha. ma. (605) sacitte acitte mIsaga sAhAraNe ya cubhNgo| Aitie paDiseho carime bhgmibhynnaa|| vR.ihayenamAtrakeNakRtvAbhaktAdikaMdAtumicchatidAtrItavAnyadadAtavyaM kimapisacittamacittaMmizraM vA'sti tatastadanyatra bhUmyAdI kSipvA tenAnyadAti, taJca kadAcitsacitteSu pRthivyAdiSu madhye kSipati kadAcidacittaSukadAcinmizreSu.kSepaNaMcasaMharaNamucyate.tataHsacittAdyadhikRtyacaturbhA.atrajAtAvakavacanaM. tistracaturbhaGgayo bhavantItyarthaH, tathAhi-ekA-caturbhaGgI sacittamizrapadAbhyAM, dvitIyA sacittAcittapadAbhyAM, mizrAcittapadAbhyAM tRtIyeti. tatra sacitte sacittaM saMhyanaM mizre gacitaM sacitte mizraM mizre mizramiti prathamA caturbhaGgI. tathA sacitte sacittaM sahatam. acitte sacittaM, sacitte'cittam, acitte'cittamiti dvitIyA, tathA mishrmithsNhRtme,acittemishr,mishre'cittm.acitte'cittmititRtiiyaa|atrgaathaaprynt-tushbdsaamrthyaa: tprathamacaturbhaGgIkAyAH sarveSvapi bhaGgeSu pratiSedhaH, dvitIyatRtIyacaturbhaGgIkayostu Aditrike' AdimeSu triSu triSu bhaGgeSu pratiSedhaH carame bhjnaa| adhunA caturbhaGgItrayasatkAvAntarabhaGgakathana'tidezamAhamU. (606) jaha ceva u nikkhittesaMjogA ceva hotibhaMgA y| taha ceva usAharaNe nANattamiNaM tiybhNge|| _vR. yathaiva nikSipte' nikSiptadvAre sacittAcittamizrapadAnAM saMyogAH kRtAH, yathaiva ca macittapRthivIkAyaH sacittapRthivIkAyasyopari nikSiptaM ityevaM svasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgItrayabhaGgezvekakasmin bhane SatriMzata.SatriMzadabhaGgAuktAH sarvasaGkhyayAcatvArizatAnidvAtriMzadadhikAnibhaGgAnAMtathA'vApisaMhRtadvAre draSTavyA. tathAhi-prAgivAtrApicaturbhaGgItrayamekakasmiMzcabhaGgesacittaHpRthivIkAyaHsacittapRthivIkAmadhyesaMhRta ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAne adhikRtya SaTtriMzadabhAGgAH, sarvasaGgayayA bhaGgAnAM catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni / navaraM dvitIyatRtIyacatarbhAGgakayAH pratyakaM tRtIya tRtIye bhaGge'nantaraparamparamArgamAvidhI nikSiptadvArAdida-vakSyamANaM nAnAtvamasevayaM nikSiptadvAra'nyenaprakAraNAnantaraparamparamArgaNA kRtA atra tu mahatadvAra,nyathAM kariSyata iti bhAvaH / nadevAnyathAtvaM darzayana saMharanakSaNamAha mU. (607) mattagaNa dAhii tattha adinaM tu hojja asnnaaii| choda tayannahi taNaM deI aha hoi saahrnnN|| vR. yena mAtrakeNa dAsyati dAtrI tatrAdeyaM kimapyasti azanAdika' bhaktAdi sacittapRthivIkAyAdika vA,natarasta aMdayama anyatrasthAnAntarakSipvAdadAti ahattietatyahaNaM natAtallakSaNAnusAMgaNAnantaraparamparamArgaNAanusaraNIyA,tadyathA-sacittapRthivIkAmadyeyadAsaharatitadA'nantarasacittapRthivIkAyasaMhRtaM, yadA tu sacittapRthivIkAgyopari sthite piThagadI saharati tadA paramparayA sacittapRthivIkAya mNhtm| evmpkaayaadishvpibhaavniiym|anntrsNhtengraahyN paramparAsaMhRtasacittapRthivIkAyAdyaghaTTane grAhyAmiti / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 piNDaniyuktiH- mUlasUtra samprati dvitIyatRtIyacaturbhaGgIsatkaM tRtIyaM tRtIyaM bhaGgamAzritya yeSu vastuSu mAtrakasthitamaMdeyaM vastu saMharati tAnyupadarzayati mU. (608) mAiesa taM puna sAharaNaM hoi chasuvi kAe / taM duhA acittaM sAharaNaM tattha caubhaMgI / / vR. tatpunamaMtrakasthitasyAdayasya vastunaH saMharaNam, "bhUmyAdikeSu' sacittapRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSu bhavati' jAyate, tatra cAnantarokta manantaraparamparAmArgaNamavadhAryam, anantarokta eva ca kalpyA kalpyavidhiravAjaraNIyaH, tathAyatsaMharaNaM dvidhA'pi AdhArApekSayAsaMhiyamANApekSayAca acittamacitte yatsaMhiyate ityarthaH, tatra caturbhaGgI' catvAro bhaGgAH / tAnevAha mU. (609) sukke sukkaM paDhamo sukke ullaM tu bir3ayao bhaMgo / ulle sukkaM tar3ao ulle ullaM cautthA u // vR . zuSka zuSkaM saMyatamitiprathamAbhaGgaH zuSke Ardramiti dvitIyaH. ArdrazuSkamititRtIyaH. Ahe. Ardramiti caturthaH ekkekke caubhaMgo sukkAIesa causu bhaMgesu / yo thova dhove bahuM ca vivarIya do anne / vR. (zuSkAdiSu) zuSke, zuSkaM saMhatamityAdiSu caturSvapibhaGgeSu madhye ekaikasmin bhaGge caturbhaGgI, tadyathAstoke zuSke stokaM zuSkaM stoke zuSka vahu zuSkaM vivarIya do anna tti etadviparItau dvau anyoM bhaGgo draSTavyoM, tadyathA - zuSke bahute stokaM puSka, bahuke zuSke bahu zuSkamiti, evaM zuSke ArdramityAdiSvapi triSubhaGgeSu stoke stokamityAdirUpA catubhaGgI pratyekaM bhAvanIyA, sarvasaGgayayA SoDazaH bhaGgAH / atra kalpyAkalpyavidhimAhamU. (611) jattha u thovaM sukke ullaM chuhai taM tabbhaM (gejjha ) / mU. (610 ) jar3a taM tu samukkheuM thovA bhAraM dalar3a annaM / vR. yatra tu bhaGga stoka tuzabdAdbahuke ca saMhRtaM bhavati tadapi zuSke zuSkaM kalpate eva, athavA zuSkaM Ardra vAzabdAdA zuSkamA Ardra vA tadA tadabAhyaM na zeSa, kutaH ? ityAha- 'jaI' ityAdi, yadi tadAdayaM vastu `stokAbhAraM'bahubhArarahitamanyatra samutakSipyAnyaddadAtitarhitatkalpatenAnyathA / bahukaMcasaMhiyamANaMbahubhAraM bhavati, tataH zuSke zuSkamityAdiSu caturSvapi bhaGgeSu pratyekaM stoke stokaM bahuke stokamiti prazramanRtIyabhaGgA kalpate, na dvitIyacaturtho / tatra doSAnAhamU. (612) ukkheve nikkhive mahallabhANaMmi luddha vaha DAho / aciyarta voccheo chakkAyavahI ya gurumattaM // vR. mahati bhAjane prabhRtAvyavastu bhArayukta gurumAtrakurupa' utkSepa' utpAvyamAna nikSepa nikSipyamANe dAvyAH pIDA bhavati, tathA lubdho'yaM na parapIDAM gaNayatIti nindA tathA tadbhAjanaM kadAciduSNabhakta dibhRtaM syAttatastasyotpATane kathamapi tasya 'vadhe' vinAze dAtryAH sAdhorvA dAhaH syAta. tathA muNDasya bhikSAdAnAyAtpAditamidaM bhagnamityevaM vacvazataH kadAcidapratirUpajAyate, tatastahanyAnyadravyavyavacchedaH tathA mahati bhAjane bhagraM tanmadhyasthita bhaktAdau sarvato visarpati bhUmyAdisthitapRthivIkAyAdijantuvinAzaH / yata evamete doSAH tataH stoke bahukaM bahuke bahukamiti drau bhaGgau sarvatrApi na kalpete / etadevAhathAve thovaM chUDhaM sukka ullaM tu taM tu Ain / mU. (613) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-613 395 bahuyaM tu anAinnaM kaDadosA sAMti kAUNaM // - vR. stoke stokam upalakSaNametata, bahuke vA stokaM yannikSiptaM, tadapi zuSke zuSkaM kalpata eva, tataH zuSka AI, tu zabdAdA zuSkamArge Ardra ca tadbhavati AcIrNaM kalpate iti bhAvaH yattu bahukaM stoke bahuke bahukaM sahiyate tadanAcIrNa, kRtaH ? ityAha-sa bahukasaMhAraH kRtadoSaH - anantaragAthAyAmukta doSa itikRtvA / mU. (614) bAle vRDDe matte ummatta thevire ya jarie ya / adhillae parigae ArUDhe pAuyAhiM ca // itthaduniyalabache vivajjie ceva itthapAehiM / terAsi guvviNI bAlavaccha bhuMjaMti ghusuliMtI // bhajjatI ya dalatI kar3atI caiva taha ya pIMtI / pojatI saMcatI kattaMti pamadamANI ya / / chakkAyavaggahatthA samaNaDDA nikzvivittu taM cetra / cavAMgAtI saMghaTTatArabhaMtI ya // mU. (614 ) mU. (616) mU. (617) mU. (618) saMsatteNa yadavveNa litahatthA ya littamattA ya uvvattaMtI sAhAraNaM va diMtI ya coriyayaM // pAhuDiyaM navaMtI sapaccavAyA paraM ca uddissa / AbhogamanAbhogena dalatI vajjaNijjA e // mU. (619) vR. bAlAdayo varjanIyA itikriyAyogaH, tatra 'bAla' janmatA varSASTakAbhyantaravarttI, ? 'banchaH' saptativarSANAM matAntarApekSayA SaSTivarSANAM voparivarttI 2 'mattaH' pItamaTirAdiH 3 unmattaH' hapto grahagRhIto vA 4 'vepamAna'kampamAnazarIraH 5 'jvaritaH' jvararogapIDitaH 6 'andhaH' cakSurvikalaH 1 'pragalitaH 'galatkuSTha' 8'ArUDhaH' pAdukayoH kASThamayopAnahoH 9 tathA 'hastAndunA' karaviSayakASThamayabandhanena 10 nigaDena ca' pAdaviSayalohamayabandhanena baddhaH 1 1 hastAbhyAM pAdAbhyAM vA vivarjitacchinnatvAta 12 trairAzikAH' napuMsakaH '13 'gurviNI' ApanasattvA 14 'bAlavatsA' canakAdIna sphITayantI 18 'dalayantI' gharaTTenagAMdhUmAdi cUrNayantI 19 'kaNDayantI' udakhale taNDulAdikaM chaTayantI 20 piMSantI zilAyAM tilAmalukAdi pramRgantI 21 'piJjayantI' piJjanena khatAdikaM viralaM kurvatI 22 antI kapasa loThinyAM loThayantI 23 ' kRtantI' kartanaMkurvatI 24 pramuhatI' staMkArAbhyaMpaunaHpunyenaviralaMkurvatI 25 SaTakAyavyagrahastA' SaTakAyayukta hastA 26 tathA zramaNasya bhikSAdAnAya tAneva SaTkiAyAna bhramA nikSipya dadatI 27 tAneva pakAyAnavagAhamAnA pAdAbhyAM cAlayantI 28 sayantI tAnava SaTakAyAna zepazarIrAvayavena spRzantI 25 ArabhamANA ' tAneva TakAyAvinAzayantI 30 saMsaktaM na dadhyAdinA dravyeNa liptahastA kharaNTitahastA 31 tathA tenaivadravyaMNa dadhyAdinA saMsakta na liptamAtrA svaraNTitamAtrA 32 udvarttayantI mahatpiTharAdikamuddhartya tanmadhyAddadatI 33 sAdhAraNaM bahUnAM satkaM dadanI 34 tathA cauritaM dadAti tathA cauritaM dayanti 35 prAbhRtikAM sthApayantIagrakRgadinimittaM mUlasthAlyA AkRSya svaganikAdA muJcantI 36 'sampratyapAyA' sambhAvyamAnApAyA dAtrI 3 tathAvivakSitasAdhuvyatirekeNaparamanyasAdhvAdikamuddizyayatsthApitaMtadadatI, 36 tathA ' Abhogena' sAdhanAmityaMnakalpata iti parijJAne'pyupetyAzundraM dadatI 39 athavA'nAbhogenAzuddhaM dadatI 40 sarvasaGkhyayA canvAriMzaddoSAH / iha mrakSitAdidvAreSu saMmajjimehiM vajjaM agarahiehiMpi gorasadavahiM' ityAdinA granthena Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 piNDaniyuktiH mUlasUtraM saMsaktAdidoSANAmabhidhAne'pi yadbhyo'pyatra 'saMsattaNaya davveNa littahatyA ya littamattAya ityAdyabhidhAnaM tadazeSadAyaka do pANAme katro padarzanArthamityadoSaH / sampratyaM teSAmeva dAyakAnApavAdamadhikRtya varjanAvarjanavibhAgamAha mU. (620 ) eesa dAyagANaM gahaNaM kesiMci hoi bhaiyavvaM / kesiMcI aggahaNaM tavvivarIe bhave gahaNaM / / vR. eteSAM bAlAdInAM dAyakAnAM madhye keSAJcinmUlata Arabhya paJcazitisaGkhyAnAM grahaNaM bhajanIyaM kadAcittathAvidhaM mahatprayojanamuddizya kalpate, zeSakAlaM neti, tathA keSAJcicata ghaTakAyavyagrahastAdInAM paJcadazAnAM hastAdagrahaNaM bhikSAyAH, 'tadviSarIte tu' bAlAdiviparIte tu dAnara bhavagrahaNaM / samprati bAlAdInAM hastAdibhakSAgrahaNe ye doSAH sambhavanti te darzanIyAH, tatra prathamato bAlamadhikRtya doSAnAha mU. (621) kabvaDiga appAhaNa dine anana gahaNa pajjanaM / khaMtiya maggaNadine uDDAha paosa cAramaDA || * vR. kAcidabhinavA zrAddhikA zramaNebhyo bhikSAM dadyA iti nijaputrikAma appAhiUNaM' tisandisya bhaktaM gRhItvA kSetraM jagAma gatAyAM tasyAM ko'pi sAdhusaGgATako bhikSArtha pAgataH . tayA ca bAlikayA narama taNDulAdanA vitIrNaH so'pi ca saGghATakamukhyaH sAdhustAM bAlikAM mugdhatarAmagavatya lAmpaTayatA bhayA bhUya uvAca - punardehi punardehIti, tatastayA samasto'pyodano dattaH, tataevameva muddraghRtakradadhyAdikamapi, aparAhNe ca samAgatA jananI, upaviSTA bhojanAya bhaNitA ca nijaputrikA - dehi putri / mahyamodanamiti sA'vocat - dattaH samasto'pyodanaH sAdhaveH sA'brabIt-zobhanaM kRtavatI. mulAna maM dehi, sAprAha- mudrA api sAdhave sarve pradattAH evaM ca yadyat kimapi sA cAyate tatsarvaM sAdhave dattamiti bravIti, tataH paryante kAJjikamAtramayAtta tadapi bAlikA bhaNati sAdhave dattamiti, tataH sA'bhinazrAddhikA ruSTA satI putrikAmepavadati- kimiti tvayA sarva sAdhave pradattaM ?, sA brUtesAdhUrbhUyo bhUyo'yAcatatatomayA sarvamadAyi, tataH sA sAdhArUparikopAvezamAvizantIsUrINAmantikAmagata, acakathacca sakalamapi sAdhuvRttAntaM, yathA bhavadIyaH sAdhuritthamityamatputrikAyAH sakAzAdyacitvAyAcitvA sarvamodinAdikamAnItavAniti, evaM tasyAM mahattA zabdena kathapantyAM zabdazravaNataH prAtivezmikamajano'nyopi ca paramparayA bhUyAnmilito jJAtaca sarvairapi sAdhuvRttAntaH tato vidadhati te'pi kopAvezataH sAdhUnAmarNavAdanUnamamI sAdhuveSaviDambinazvArabhaTA iva luNTAkA na sAdhusattA iti, tataH pravacanAvarNavadApanAdAya sUribhistasyAH sarvajanasya ca samakSaM sa sAdhurnirbhatsyapakaraNaM ca sakalamAgRhya vasaterniSkAzitaH, tata evaM tasminniSkAzitaM zrAvikAyAH kopaH zamamagamata, tataH sUrINAM kSamAzramaNamAdAyokta vatI - bhagavan / mA manimittamaMtra niSkArayatA, kSamasvakaM mAparAdhamiti tato bhUyo'pi yathAvatsAdhuH zikSitvA pravezitaH / sUtraM sugama | navarama uchAha osa cArabhaDA' iti loke ugrahaH tato lokasya pradeSabhAvatazrArabhaTA iva luNTakA amI na sAdhava ityavarNavAdaH / yata evaM bAlAdibhakSAgrahaNaM doSAstatI bAlAnna grAhyamiti / mU. (622) therA ganatalAlA kaMpanahatthA paDinna vA detA / apana ca aciyattaM eyagara vA ubhayao vA !! vR. atyantasthaviro hiprAyAM galallAlAM bhavati natodeyamapi vastu lAlayA svaraNTitaM bhavatIti tadgrahaNaM loke jugupsA, tathA kampamAnahasto bhavati nanAM hastakampanavazAddayaM vastu bhUmau nipatati tathA ca SaDjIvanikAyavirAdhanA, tathA svayaM vA sthaviro dannipatet, tathA ca sati tasya pIDA bhUmyAzritaSar3ajIva Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-622 nikAyavirAdhanA ca, api ca prAyaH sthaviro gRhasyAprabhuH asvAmI bhavati, tatastena dIyamAnana prabhureSa iti vicantyigRhesvAmitvenaniyukta syAciMyataM-pradveSaHsyAta.sacaikatasmin-sAdhauvRddhavA.yadrAubhayorapIti / yattonmattAvazritya doSAnAhamU. (623) avayAsa bhANa (dhAya) meo vamanaM asuitti loggrihaay| pae ceva umana vamaNavivajjAya ummtte|| vR. 'mattaH' kadAcinmattatayA sAdhorAliGganaM vidadhAti, tathA ko'pi mattaH madavazavihyalatayA re munndd| kimatrAyAtaH? iti bruvan ghAtamapi vidadhAti. bhAjanaM vA minatti. yadA kadAcitpItamAmavaMDhadAnA vamati, varmaMzca sAdhu sAdhupAtraM vA kharaSTayati, tato loke jugupsA, dhimagI sAdhavo'zucayo ye mattAdapItyaM mikSA gRhyantIti. tata evaM yato matta'vayAsAdayo doSAstasmAnnatato grAhyama, ta evAliGganAdayo doSA vamanavarjA unmatta'pi. tasmAttato'pi na graahym| samprati vepijaritAvAzritya doSAnAhamU. (624) vaviya parisADaNayA pAse va chubhejja bhANabheo vaa| emeva ya jariyamivijarasaMkamaNaM ca uddddaaho|| vR.vepitAdAtuH sakAzAdbhikSAgrahaNedeyavastunaHparizATanaM bhavati,yadvApAasAdhumAjanAdahiHsavaMtA:pideyaMvastukSipetyadvA yenasthAlyAdinAbhAjanenakRtvA mikSAmAnayati tasyabhUmau nipAtebhedaH-sphoTanasyAta. evameva jvarite'pi doSAbhAvanIyAH, kiMca-jvaritAdgrahaNe jvarasaGkamaNapi sAdhomaveta, tathA jane uhaahaayyaa'ho| amIAhAralampaTAyaditthaM jvarapIDitAdapi bhikssaagRhyntiiti| andhagalatkuSThAvAzritya doSAnAha. ma. (625) uDDAha kAyapaDaNaM aMdhe bheoya pAsa chuhaNaM c| taddosI saMkamaNaMgalaMtabhisaminnadehe y|| vR. andhAbhikSAgrahaNe uDDAiH, sa cAyam-aho? amI audarikA yadandhAdapi mikSAM dAtumazaknukto bhikSAgRhyantIti,tathA andhaH' apazyanapAdAbhyAMbhUmyAzritaSaDjIvananikAyadhAtaMvidadhAti,tathAlauSTrAdau skhalitaH sana bhUmau nipateta, tathA ca sati bhikSAdAnAyotpATitahastagRhItasyAlyAdibhAjanabhaGgaH, tathA sa deyaM vastupArzva-bhAjanavahistAta prakSipedadarzanAta tasmAdandhAdapina graahym| tathA tvagdoSiNi kiMviziSTe ? ityAha-galadabhRzabhinnadehe' ArSatvAdrayatsonapadayojanA, sAcaivaM 'bhRzamNa atizayena 'galata' arddhapakvaM rudhiraM ca bahivahana bhinnazca-sphuTito deho yasya sa tathA tasmina dAtari sakramaNaM kuSTuvyAdhisaGkrAnti myAna tasmAttatA pi na grAyama / samprati pAdkArUDhAdicatuSTayadoSAnAhamU. (626) pAuyaduruDhapaDaNaM bandra pariyAva asuikhiMsA y| kachinnAsai khisA te zciya pAyavi paDaNaM c| vR. pAdukArUDhasya bhikSAdAnAya pracalanaH kadAciduHsthitatvana patanaM syAta, tathA baddha dAtari bhikSA prayacchati paritApaH dayaM tasyabhavata. tathA asui'ttimUtrAdyatsAdA jalena tasyazaucakaraNAsambhavAttato bhikSAgrahaNa lAMkajugupsA. yathA amIazucayAyadetasmAdapyuzicabhUtAdibhakSAmodadatIti.evaM chinnakare'pi bhikSAMprayacchatilAka jugupyA tathA hastAbhAvanazIcakaNamAsambhavAta, etaccopalakSaNaM tanahamtAbhAve yena kRtvAbhAjanenabhikSAM dadAti yadvA deyaM vastutasyapatanamapi bhavati,tathAcasatiSaGjIvanikAyavyAghAtaH, eta eva doSAH pAde'pi-chinnanAde'pi dAtari draSTavyAH kevala pAdAbhAvena tasya bhikSAdAnaya calataH prAyoniyamataH 'patana' paatobhvet,ttaacstibhuumyaashritkiittikaadiksttvvyaaghaatH| sampratinapuMsakamadhikRtyadoSAnAha. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 piNDaniyuktiH- mUlasUtra mU. (627) AyarAbhayadAyA abhikgvagahaNami gvAbhaNa npus| logadaguMchA saMkA erisayA nUnamae'vi / / vR.napuMsakabhikSAMprayacchati AtmaparobhayadoSAH, tathAhi-napuMsakAta, amIkSNa bhikSAgrahaNe'tiparicayo bhavati, atIva paricayAca takya napuMkasya sAdhovakSiobho-vedodayarUpa- samupajAyate. tato napuMsakasya sAdhuliGgAyAsevanana dvayasyApimaithunasevayA karmabandhaH amIkSNagrahaNazabdopAdAnAcakadAcidibhakSAgrahaNe doSAbhAvamAha paricayAbhAvAt, tathA loke jugupmA yathate napusaMkAdapi nikRSTAdibhakSAmAdadata iti, sAdhUnAmapyupari janasya zaGkA bhavati-yathate'pi sAdavo nUnamIddazAH-napuMsakAH, kathamanyathA anena saha bhikSAgrahaNavyAjanA'tiparicayaM vidadhata iti?| samprati gurviNIbAlavatse Azritya doSAnupadarzayati. mU. (628) gumviNi gabbhe saMghaTTaNA uuttuNtuvesmaanniie| bAlAIMmaMsuMDaga majjArAI viraahejaa|| vR.gurbiNyAmikSAdAnArthamattiSThantyAbhikSAM dattvAsvasthAna upavizantyAzca gambhe'garbhasya sasaTTana' sabhAlanaM bhavati, tasmAnna tato grAhya, bAlAI muMsuDagaM'tti, atrA''tvAdvatyAsena padayojanA, bAla miti zizubhUmaumazcikAdauvAnikSipyayadibhikSAMdadAtitahitaMbAlaM magArAdiH viDAlasArameyAdi- 'mAMsaidukAdi' mAMsakhaNDaM zazakazizuriti vA kRtvA virAdhayata vinAzayet, tathA''hArakharaNTitau zuSko hastau karkazau bhavataH tato bhikSA dattvA punardAcyA hastAbhyAM gahyamANasya bAlasya pIDA bhaveta, tato bAlavatsAto'pi na grAhyam / bhuAnAM mathnatIM cAzritya doSAnAhamU. (629) bhuMjatI AyamaNe udagaM choTTI ya logagarihA y| dhusulatI saMtatte karaMmilitte bhave rsgaa|| vR. bhuJjAnA dAtrI bhikSAdAnArthamAcamanaM karoti, Acamane ca kriyamANe udakaM virAdhyate, atha na karItyAcamanaMtarhi lokachoTiritikRtvAgAsyAt tathA ghusulatI' dadhyAdimagratIyaditaddadhyAdisaMsaktaM mathnAtitarhitanasaMsakta dadhyAdinAlipte karetasyAbhikSAMdadatyAsteSAMrasajIvAnAMvadhobhavati, tatastasyA api hastAnna kalpate / samprati peSaNAdi kurvatyA doSAnupadarzayatimU. (630) dagabIe saMghaTTaNa pIsaNakaMDadala bhajjaNe ddhnnN| piMjaMta uMcaNAI dinne litte kare udagaM / / vR.paSaNakaNDanadalanAni kurvAnA hastAdibhakSAgrahaNe udakabIjasacaTTanaM syAta. tathAhi-piMSantI yadA bhikSAdAnAyAMttiSThati tadA piSyamANatilAdisaktAH kAcinnakhikAH sacittA api hastAdau lagitAH sambhavanti tatA bhikSAdAnAya hastAdi prasphATana bhikSA vA dattvA bhikSAsamparkatastAsAM virAdhanA bhavati. bhikSA ca danvA bhikSAvayavavaraNTinA hastA jalana prakSAlayata, tataH peSaNa udakarbAjasaTTanam. evaM kaNDanadalanayApi yathAyAgaM bhAvanAya, tathA bharjana bhikSA dadatyA velAlaganana kaDillaptigAdhUyaMta. tatasyavApyadakaM vinazyatIti na tato'pi bhikSA kalpate / SaTkAyavyagrahastAdipaJcakasvarUpamAha. mU. (631) lANaM Taga agani vA phalAimacchAi sajiya htthNmi| pAeNogAhaNayA saMghaTTaNe seskaaennN|| mU. (632) khaNamANI Arabhae majjaighoyaiva siMcae kiNci| cheyavisAraNamAI chiMdaDa chaTTe phuruphurate / / a alla illa alba Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 632 vR. ihasA SaTkAyavyagrahastA ucyaMta tasyA haste sajIvaM lavaNamudakamagrirvAyupUrito vA vastirphalAdikaM bIjapUrAdikaM matsyAdayo vA vidyante, tataH sA yadyateSAM sajIvalavaNAdInAmanyatamadapi zramaNabhikSAdAnArtha bhUmyAdI nikSipati tarhi na kalpate / tathA'vagAhanA nAmayadeteSAM SaNNAM jIvanikAyAnAM pAdena saGghaTTanaM, zeSakAyena hastAdinA sammarddanaM saGghaTTanam ArabhamANA kuzyAdinA bhUmyAdi khanantI. anena pRthivIkAyArambha uktaH, yadvA 'majjaMtI' zuddhena jalena snAntI, athavA 'dhAvaMtI' zuddhenAdakena vastrANi prakSAlayantI, yadivA kiJcid vRkSavallayAdi siJcantI, etenApkAyArambhAM darzitaH, upalakSaNameteta, jvalayantI vA phUtkAreNa vaizvAnaraM bastyAdikaMvA sacittavAyubhRtamitastataH prakSipantI, etenAnivAyusamArambha uktaH, tathA zAkAdezchedavizAraNe kuvaMtI, tatra chedaH - puSpaphalAdeH khaNDanaM vizAraNaM teSAmeva khaNDAnAM zoSaNAyAtape mocanam, AdizabdAtaNDulamudrAdInAM zodhanAdiparigrahaH, tathA chidantI SaSThAna sakAyAn matsyAdIn 'phuruphurate' iti posphUryamANAna, pIDayochellata ityarthaH, anena trasakAyArambha uktaH / itthaM SaDajIvanikAyAnArabhamANAyA hastAnna kalpate / samprati SaTakAyavyagrahasteti padasya vyAkhyAne matAntaramupadarzayatichakkAyavaggahatthA keI kolAikannalayAI / siddhatthagapupphANi ya siraMbhi dinnAI vajjati / / mU. (633) vR. kecidAcAryAH SaTkAyavyagrahastetivacanataH 'kolAdIni' badarAdIni, AdizabdAtkarIrAdiparigrahaH, 'kannalaiyAI' tikarNe pinaddhAni tathA siddhArthakapuSpANi zirasi dattAni varjayanti, hastagrahaNaM hi kila sUtre upalakSaNaM, tena karNe zirasi vA jIva nikAyasambhave tadvastAna kalpate, tanmatena SaTkAyavyagrahastetipadAt SaTkAyaM saGghaTTayantItasya padasyavizeSo durupapAdaH / mU. (634 ) anne bhAMti dusasuvi esaNadosesu natthi taggahaNaM / tena na vajjaM bhannai nanu gahaNaM dAyagaggahaNA || vR. anye tvAcAryadezIyA bhaNanti yathA dazasvapi zaGkitAdiSu eSaNAdoSeSu madhye na tadvahaNaM traTkAyavyagrahastetyupAdAnamasti, tena kAraNena kolAdiyuktAdAtryA bhikSAgrahaNaM na varjya, tadetat, pApAtpApIyo, yata Aha- 'bhaNyate' atrottaraM dIyate nanu dAyakagrahaNAdeSaNAdoSamadhye SaTkAyavyagrahastetsya grahaNaM vidyate, tatkathamucyate- na grahaNamiti ? / samprati saMsakti madravyadAtryAdidoSAnAha mU. (635) saMsajjimammi dese saMsajjimadavvalittakaramattA | saMcArI oyattaNa ukvippata'vi te caiva // vR. saMsakti madravyavati daza maNDale saMsakti mattA dravyeNa liptaH karo mAtraM vA yasyAH sA tathAvidyA dAtrI bhikSAM dar3hatI karAdilagnAna sattvAna hanti, tasmAtsA varjyata, tathA mahataH piTharAMdarapavarttana 'saJcAraH' sUcanAtsUtramiti sArimakITikAmatkAdAdisattvavyAghAtaH, idamuktaM bhavati- mahatpiDharaM yadA tadA vA nAtpAThyaMta nApi yathA tathA vA sacAryata, mahattvAdeva, kintu prayojanavizeSotpattI sakRta, tatastadAzritAH prAyaHkITikAdayaH sattvAH sambhavanti, tatoyadAtatpiTharAdikamuddhartya kiJciddadAti tadA tadAzritajantuvyApAdaH, ete ca doSA utpAThyamAne'pi mahita piTharAdI, tatrApi hi bhUyAM nikSapaNe hastasaMsparzato vA saJcArimakITikAdi sattvavyAghAtaH, api ca tathAbhUtasya mahatta utpATane dAcyAH pIDA'pi bhavati, tasmAnna tadutpATane'pi bhikSA kalpate / samprati sAdhAraNaM ceritakaM vA dadatyA doghAnAha mU. (637) sAdhAraNa bahUNaM tattha u dosA jahava anisiddhe / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH mUlasUtra coriyae gahaNAI bhayae suNhAi vA dNte|| vR. bahUnAM sAdhAraNaM yadi dadAti tarhi tatra yathA prAganisRSTe doSA drssttvyaaH| tathA coryeNabhRtake-karmakara snuSAdau vA dadati 'grahaNAdayaH grahaNabandhanatA'nAdayo doSA draSTavyAH, tasmAttato'pi na klpte| mU. (637) pAhuDi ThaviyagadosA tiriuddhamahe tihA avaayaao| dhammiyamAI ThaviyaM parassa parasaMtiyaM vaavi|| vR. prAbhRtikA balyAdinimittaM saMsthApya yA dadAti bhikSAM tatra doSAH pravartanAdayaH samprati 'apAya'ti dvAre'pAyAstrividhAH tadyathA-tiyaMgUdalamadhazca tatra tiryaggavAdibhya UrddhamuttaraGgakASThAderadhaH sarpakaNTakAdeH. itthaM ca trividhAnAmapyapAyAnAmanya tamamapAyaM buddhayA sambhAvayanna tato bhikSA grahIyAta, paraM coddizyati yadaktaM, tatrAha-'dhArmikAdyarthama' aparasAdhukArpaTikamaprabhRti nimittaM yat sthApitaM tatparasya paramArthataH sambandhIti na gRhyIyAta. tadagrahaNe'dattAdAnadoSasambhavAta. yadvA 'parasaMtiyaM vatti parasyaglAnAdeH satkaM yaddadAti tadapi khyamAdAtuM nakalpate. adattAdAnadoSAt, kintu yasmaglAnAya dApitaM namanItvA dAtavyaM, sacennagahyAtitarhibhUyo'pidAvyAHsamAnIyasamarpaNIyaM, yadipunarevaMdAtrIvadati-yadivalAnAdikA nagRhyAti tarhi svayaM grAhyamiti, tarhi glAnAdhagrahaNe tasya kalpata iti| sampratyAbhogAnAbhogadAyakasvarUpamAham. (638) anukaMpA paDinIyadyayAvate kuNai jaannmaanno'vi| esaNadose biiokuNai u asaDho ayaannNto|| vR. sadaivate mahAnubhAvA yatayo'ntaprAntamazanamakSanti tasmAtkarAmpateSAM zargagambhAya dhRtapUrAdInItyevamanukampayA yadivA mayateSAmaneSaNIyAgrahaNaniyamabhaGgo bhavya iti pratyanIkArthatayA jAnAno'pi tAnAdhAkarmAdirUpAneSaNAdoSAn karoti, dvitIyastu karoti ajAnAnaH ashtthbhaavH| tadavaM vyAkhyAtAni catvAriMzadapi bAlAdidvArANi, samprati yaduktam 'eesi dAyagANaM gahaNa kesiMci hoibhaiyavvaM' ityAdi, tavyAcikhyAsuH prathamato bAlamAzritya bhajanAmAhamU. (639) bhikkhAmitte aviyAlaNA u bAleNa dijjmaannmi| -- saMdive vA gahaNaM abihya viyAlaNe'NunnA / / vR. mAtuH parokSa bhikSAmAtre bAlena dIyamAne yadivA pArzvavartinA mAtrAdinA sandiSTe sati tena bAlena dIyamAne'vicAraNA kalpata idaM na veti vicAraNAyA abhAvaH, kintu grahaNaM bhikSAyA bhavani, atibahuke tu bAlenadIyamAne kimadyatvaM prabhUtaM dadAsIti vicAraNe sati yadyanujJA-pArzvavarttimAtrAdisatkamutkalanAbhavati tadA grAhyaM tAnyathA / samprati sthaviramattaviSayAM bhajanAmAha. mU. (640) thera pahuMtharatharate darie annaNa daDhasarIra kA / abbattamattasaDDa avimale vA asaagrie| 1. sthaviro yadi prabhurbhavati, tharatharaMta tti kampamAnA yadyanyana vidhRtA vartata svarUpaNa vA dRDhazarIro bhavatitarhitataHkalpata,tathA'vyaktaMmanAkayomattaHsA'piyadizrAno'vihalazca-aparavazatrabhavatitatastagmAdavavidhAnmattAn tatra sAgarikA na vidyate tarhi kalpata nAnyathA / / unmanAdicatuSkaviSayAM bhajanAmAhamU. (641) suibhaddaga dittAI daDhaggahe vevie jaraMmi sive / . annadhariyaM tu saDDho deyaMdho'ntraNa baadhrie| vR. unmatto-dRptAdidRptagrahagRhItAdiH sa ceta zucirbhadrakAzca bhavati tadA tadvastAtkalpate, nAnyathA, Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 mUlaM.642 bapito'pi yadi dRDhahasto bhavatti-na hastena gRhItaM kimapi tasya patati tadA tasmAdapi kalpate, jvaritAdapi grAhyaM jvare zive sati, andho'pi yadi deyaM vastyena putrAdinAM dhRtaM dadAti svarUpeNa zrAddhaca. yadivA sa evAndho'nyenavidhRtaHsanadeyaMdadAtitarhitatogrAhyaM,nAnyathA, pUrvokta doSapasaGgAtAtvagdoSAdipaJcakaviSayAM bhajanAmAha. mU. (642) maMDalapasUtikuTTI'sAgarie pAuyAgae ayne| kamabadre saviyAre iyare viTe asaagrie|| 1. 'maNDalAni' vRttAkAradadruvizeSarUpANi prasUtiH' nakhAdividAraNe'pi cetanAyA asaMvittistadvayo yaH kuSThaH' rogavizeSaH so'syAstIti maNDalaprasUtikuSThI saced 'asAgArike sAgArikAbhAve dadAti tarhi tataH kalpat, nazeSakuSThinaH sAgArikevA pazyati, pAdukArUDho'piyadibhavatyacalasthAnasthitastadA kAraNe sati kalpate. tathA 'kramayoH pAdayorbaddho yadi savicAraitavetazcapIDAmantareNa gantuM zaktastato bandAdapi tasmAtkalpate. itarastu ya itathetazca gantumazaktaH sa cedapaviSTaH sana dadAti na ca ko'pi tatra sAgariko vidyatetarhitato'pikalpate, hastabaddhastubhikSAdAtumapinazakroti,tatrapratiSevaeva,nabhajanA,upalakSaNametat, tena chinnakaro'pi yadi sAgArikAbhAve dadAti tarhi kalpate, chinnapAdo yadhupaviSTaHsana sAgArikA'sampAte prayacchati tatastato'pikalpate / napuMsakAdisaptakaviSayAM bhajanAmAhamU. (643) paMDaga appaDisevI velA thaNajIvi iyara svvNpi| ukkhittamanAvAe na kiMci laggaM tthvNtiie| da. napuMsako'pi yadi 'apratisevI' .liGgAdyanAsevakastarhi tataH kalpate, tathA''pannasattvA'pi yadi 'vela'tti sUcanAtsUtra' mitinyAyATelAmAsaprAptA bhavati, navamamAsagarbhA yadi bhavatItyarthaH, tarhi sthavira kalpikaiH parihAryA, arthAttadivarItAyA hastAtsthavirakalpikAnAmupakalpate iti draSTavyaM, tathA yA'pi bAlakatsAstanyamAnopajIvizizukAsAsthavirakalpikAnAMparihAryA,natataHsthavirakalpikAnAmapikalpate kimapIti bhAvaH, yasyAstu bAla AhAre'pilagati tasyA hastAtkalpate.sAhiprAyaHzarIreNa mahAn bhavati, tatonamArAdivirAdhanAdoSamasaGgaH, yetubhagavanto jinakalpikAste mUlata evApannasattvAM bAlavatsAM ca sarvathA pariharanti, evaM muzAnAbhajamAnAdalantISvapibhajanA bhAvanIyA.sA caivaM muJjAnA anucchiSTA satI yAvadadyApinakavalaM mukheprakSipati tAvattadvastAtkalpate.bharjamAnA'piyatsacittaMgodhUmAdikahillake kSipta. tadabhraSTrottAritamanyazcanAdyapihastena gRhyAti, atrAntare yadisAdhurAmAtobhavatisAceddadAtitarhi kalpate, tathA dalayantIsacittamudrAdinAdatyamAnenasahadharaTTamukta vatIatrAntarecasAdhurAyAtobhavatisAcatastato yadyuttiSThati, acetana vA bhraSTaM mudrAdikaMdalayatitahitaddhastAtkalpata, kaNDayantyA kaNDanAyotpATitaMmuzalaM, na ca tasmina muzalaM kimapi kAgacyA bIjaM lagramasti, atrAntare ca samAyAtaH mAdhuranato yadi sA'napAya pradaza muzalaM sthApayitvA bhikSAM dadAti tarhi klpte| piMSatyAdiviSayAM bhajanAmAha. mU.(644) pIsaMtI nippiTTe phAsuMvAdhusulaNe asNsttN| kataNi asaMkhacuna cunnaM vAjA acokkhlinnii|| mU. (645) uncaTTaNisaMsattena vAvi aTThIllae nghttttei| piMjaNapamahaNesu yapacchAkammaM jahA ntthi|| vR.piMSantI niSpiSTe'peSaNaparisamAptI, prAsukaMvA piMSantIyadidadAtitarhitasyAhastAtkalpate,tathA 26 126 kA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 piNDaniyukti:- mUlasUtraM 'ghusulaNe' zaMkhacUrNAdyasasaktaM dadhyAdi mathnatyAH kalpate, tathA karttane yA azaGkhacUrNa - akharaNTitahastaM kRntati, iha kAcitsUtrasyAtizayena zvetatApAdanAya zaGkhacUrNana hastA~ jar3avAM ca kharaNTayitvA kRntati, tata ucyate ' azaGkhacUrNa' miti / athavA cUrNamapi zaGkhacUrNamapi gRhItvAkRntantIyA' acokkhaliNI' anukSAzIlA najalena hastI prakSAlayatItibhAvaH, tasyA hstaatklpte| tathA 'urddhattane' kArpAsaloThane 'asaMsatteNa vAviti asaMsaktaM nAgRhItakApAsana hastanopalakSitA satI yadyuttiSThantI aTThilue' asthikAna kArpAsikAnityarthaH na ghaTTayati tadA taddhastAtkalpate / piJjanapamarddanayorapi pazcAtkarma na bhavati tathA grAhyamiti / mU. (646 ) sesesu ya paDivakkho na saMbhavai kAya gahaNamAIsu / paDavakkhassa abhAve niyamA u bhave tayaggahaNaM // vR. zeSeSudvAreSu' kAyagahaNamAIsu' SaTkAyavyagrahastAdiSu pratipakSaH utsamgapikSayA'pavAdarUpona vidyatena sambhavati, tataH pratipakSasyAbhAve niyamAdbhavati teSvagrahaNamiti / uktaM dAkadvArama, adhonmizradvAramAhamU. (647) sacitta acitte mIsaga ummIsagaMsi cubhNgo| Aitie paDiseho caribha bhaMgaMmi bhayaNA u // . iha yadyatronmizyate te dve api vastunI tridhA, tadyathA- sacite'citte mizre ca tata unmizrake mizraNe caturbhuGgI, amrajAtAvekavacan, tatastistacaturbhaGgayo bhavantIti veditavyaM tatra prathamA sacittamizrapadAbhyAM dvitIyAsacittAdhittapadAbhyAM tRtIyA mizrAcittapadAbhyAmiti / tatrasacittamizrapadAbhyAmiyaM sacittesacittaM mizre sacittaM sacitte mizra mizra mizramiti, dvitIyA tviyaM sacitte sacittam acitte sacittaM sacitte'cittam acitte'cittamiti, tRtIyeyaM mizra mizram acitte mizra mizre'cittam acitte'cittamiti, tatragAthAparyantatuzabdasyAnuktasamuJcAyArthatvAdAdyAyAM cartubhaGgikAyAM sakaLAyAmapi pratiSedhaH, zeSe caturbhaGgIdvaye pratyekam. 'Aditrike' AdimeSu triSu triSu bhaGgeSu pratiSedhaH, carame tu bhaGge bhajanA vakSyamANA / mU. (648) jaha caiva ya saMjogA kAyANaM heDao ya sAharaNe / - tu taha caiva ya ummIse hoi viseso imo tattha / vR. yathAcaivAdhaH prAksaMharaNadvAre kAyAnAM pRthivIkAyAdInAM sacittAcittamizrabhedabhinnAnAM svasthAnapara sthAnAbhyAM saMyogA - bhaGgAH pradarzitA dvAtriMzadadhikacatuHzatasaGkhyApramANAH, tathaiva 'unmizrite'pi' unmizradvAre'pidarzanIyAH, tadyathA-sa -sacittapRthivIkAya: sacittapRthivIkAyeunmizraH, sacittapRthivI kAya: sacittAkAya unmizra ityevaM svasthAnaparasthAnApekSayA SatriMzatsaMyogAH, triMzadadhikAni, nanu saMhRte unmizre ca sacittAdivastunikSepAnnAstiparasparavizeSaH, ata Aha- 'tatra' tayAH saMhRtonmizrayorbhavati parasparamayaM vizeSAvakSyamANaH / tamevAha mU. (649) dAyavvamadAyavvaM ca do'vi davvAI dei mIseuM / AyakusuNAINaM sAharaNa tayannahiM choDhuM // vR. 'dAtavyaM' sAdhudAnayogyamitarat adAtavyaM taca sacittaM mizraM tuSAdirvA . te dve api dravye mizrayitvA yaddadAti yathAdanaM kuzanana - idhyAdinA mizrayitvA tadunmizram, evaMvidhamunmizralakSaNamityarthaH, 'saMharaNa' tu yadbhAjanasthamadeyaM vastu tadanyatrakApi sthaganikAdau saMhRtya dadAti tato'yamanayoH parasparaM vizeSaH / dvitIyatRtIyacaturbhaGgIsatkacaturbhaGgabhajanAmAha mU. (650) taMpi ya sukke sukkaM bhaMgA cattAri jaha u sAharaNe / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 650 appabahue vi cauro taheva Ainna'NAinne / vR. yadyacitte'cittaM mizrayati tadapi tatrApi zuSke zuSkaM mizritamityevaM bhaGgAzcatvAro yathA saMharaNe, tadyathA-zuSke zuSkamunmizraM, zuSke Ardram, Ardre zuSkam Ardre Ardramiti / tata ekaikasmina bhaGge saMharaNe ivAlpavahutve adhikRtya' catvAraH' catvArobhaGgAH tadyathA- stoke zuSkestokaM zuSkaM stoke zuSkebahukaM zuSkaM bahukezuSkestokaM zuSka, bahukezuSkebahukaM zuSkamiti / evaM zuSke ArdramityAdAvapibhaGgatrike pratyekaM caturbhaGgI bhAvanIyA, sarvasaGgayayAbhaGgAH SoDaza, tathA ' tathaiva' saMharaNe ivA''cIrNAnAcIrNe-kalpyAlpe unmizre jJAtavye, tadyathA - zuSke zuSkamityAdInAM catuNAM bhaGgAnAM pratyekaM yau dvau dvau stoke stokamunmizraM bahukestokamityevaMrUpau tau kalpyau dAtrIpIDAdidoSAbhAvAt, stoke bahukaM bahuke bahukamityevaMrUpau tu yau dvau dvau bhaGgau tAvakalpyA, tatra dAtrIpIDAdidoSambhavAt, zeSA tu bhAvanA yathAsambhavaM saMharaNa iva draSTavyA / ukta munmizraddhAram mU. (651) 403 apariNayapi ya duvihaM davve bhAve ya duvihamekvekaM / davvaMmi hoi chakkaM bhAvami ya hoi sajhilagA / / vR. apariNatamapi dvividhaM tadyathA- 'dravye' dravyaviSayaM 'bhAva' bhAvaviSayaM dravyarUpamapariNataM bhAvato'pariNataM cetyarthaH punarapyekaikaM dAtRgrahItRsambandhAdridhA, tadyathA- dravyApariNataM dAtRsatkaM grahItRsatkaM caM, evaM bhAvApariNatamapi / tatra dravyApariNatasvarUpamAhamU. (652) jIvattaMmi avigae apariNayaM pariNayaM gae jIve / dito dudahI iya apariNaya pariNayaM taM ca // vR. 'jIvatve' sacetanatve ' avigate' abhraSTapRthivIkAyAdikaMdravyamapariNatamucyate, gate tujIvepariNatam / atradRSTAnto dugdhadadhinI, yathA hi dugdaM dugdhatvAt paribhraSTaM dadhibhAvamApannaM pariNatamucyate, dugdhabhAve cAvasthite'pariNatam, evaM pRthivIkAyAdikamapi svarUpeNa sajIvaM sajIvatvAparibhraSTamapariNatamucyate, jIvena vipramuktaM pariNatamiti / tacca yadA dAtuH satAyA varttate tadA dAtRsatkaM yadA tu grahItuH sattAyAM tadA grahItRsatkamiti / samprati dAtRviSayaM bhAvApariNatamAha mU. (653) dugamAI sAmanne jai pariNamaI u tattha egassa / demitti na saMsANaM apariNayaM bhAvao evaM / / vR. evaM 'dvikAdisAmAnye' bhrAtrAdidvikAdisAdhAraNe deyavastuni yadyekaravya kasyaciddadAmIttvevaM bhAvaH pariNamati, nazeSANAM, etadbhAvota'pariNataM, nabhAvApekSayAdeyatayA pariNatamityarthaH / athasAdhAraNAnisRSTasya dAtRbhAvApariNatasyacakaHparasparaMprativizeSaH ?, ucyate, sAdhAraNAnisRSTaMdAyakaparokSatve, dAtRbhAvApariNataM tu dAyakasamakSatve iti / samprati grahItRviSayaM bhAvApariNatamAha mU. (654 ) egana vAvi esi mami pariNAmiyaM na iyareNaM / taMpi hu hoi agijjhaM sajjhilagA sAmi sAhU vA // vR. ekenApi kenacidagretanena pAzcAtyena vaiSaNIyamiti manasi pariNAmitaM, netareNa dvitIyena, tadapi bhAvato'pariNatamitikRtvA sAdhUnAmagrAhyaM zaGgitatvAtkalahAdidoSasambhavAJca, sampati dvividhasyApi bhAvApariNatasya viSayamAha- 'sajjhilagA' ityAdi, tatra dAtRviSayaM bhAvApariNaMta bhrAtRviSayaM svAmiviSayaM ca grahItRviSayaM bhAvapariNataM sAdhuviSayam / ukta pamapariNatadvAraM samprati lisadvAraMvakta vyaM. tatra liptaM yatra dadhyAdidravyalepa lagati, tacca na grAhyaM, yata Aha Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 ghettavvamalevakaDaM levakaDe mA hu pacchakammAI / na ya rasagehipasaMgo ia vRtte coyago bhaNai // piNDaniyukti:- mUlasUtra mU. (655) vR. iha sAdhunA sadaiva grahItavyamalepakRd-vallacanakAdi, mA'bhUvan lepakRti gRhyamANe pazcAtkarmAdayo dadhyAdiliptahastAdiprakSAlanAdirUpAdoSAH, AdizabdAtkITikAdisaMsakta vastrAdinA procchanAdiparigrahaH, ato levakRnna grahItavyam / alepakRdgRhaNe guNamAha-na ca sadaivAlepakRto grahaNe 'rasagRddhiprasaGgaH ' rasAbhyavahAralAmpaTyavRddhiH, tasmAttadeva sAdhubhiH sadaivAbhyavahAryam / evamukte sati codako bhaNatimU. (656) jaI pacchakammadosA havaMti mA ceva bhuMjaU sayayaM / tavaniyamasaMjamANaM coyaga | hAnI khamaMtassa // vR. yadilepakRdgRhaNepaJcAtkarmaprabhRtayo doSA bhavantitatastannagRhyatetarhimA kadAcanApisAdhurbhuktAm evaM hi doSANAM sarveSAM mUlata evotthAnaM niSiddhaM bhavati, sUrirAha- he codaka | sarvakalAM kSapayataH anazanataporUpaM kSapaNaM kurvataH sAdhovira kAlabhAvitaponiyamasaMyamAnAM hAnirbhavati, tasmAnna yAvajjIvaM kSapaNaM kArye / punarapi paraH prAha - yadi sarvakAlaM kSapaNaM kartumazakta starhi SaNmAsakSapaNaM kRtvA pAraNakamalepakRtA vidhattAM, gururAhayadyevaM kurtastapaH saMyamayogAn kartuM zaknoti tarhi karotu, na ko'pi tasya niSeddhA, tato bhUyo'pi codako brUteyadyevaM tarhi SaNmAsAnupoSyAcAmlena bhuGgAM, na cecchaknoti tata ekadinAdihAnyA tAvatparibhAvayet yAvaccaturthamupoSyAcAmlena pArayet, evamapyasaMstaraNe sadaivAlepakRtaM gRhNIyAt / amumeva gAthayA nirdazatimU. (657) littaMti bhANiUNaM chammAsA hAyae cautthaM tu / AyaMbilassa gahaNaM asaMthare appalevaM tu // vR. liptaM sadoSamiti bhaNitvA'lekRdbhokta vyaM tIrthakaragamadharairanujJAtamiti guruvacanan / atra codaka Aha-yAvajjIvameva mA bhuGktAM, no cet yAvajjIvamabhojanena zaknoti tarhi SaNmAsAnupoSya AcAmlena bhuGktAM, na cedevamapi zaknoti tata ekadinAdihAnyA tAvadAtmAnaM tolayet yAvaccaturthamupoSyAcAmlasya grahaNaM karotu, evamapyasaMstaraNe azaktAvalpalepaM gRhyAtu / enAmeva gAthAM gAthAdvayena vivRNotimU. (658) AyaMbilapAraNae chammAsa niraMtaraM tu khaviUNaM / jaina tarai chammAse egadinUnaM tao kuNau // evaM ekkekadinaM AyaMbila pAraNaM khaveUNaM / divase divase giues AyaMbilameva nillevaM // mU. (659 ) vR. yadi sarvakAlaM kartumazakta starhi SaNmAsAnnirantaraM kSapayitvA pAraNake AcAmlaM karotu, yadi SaNmAsAnupavastuM na zaknotitataekadinInAn karotu, evaM SaNmAsAvadhiraka kaMdinaMparityajyAcAmlenapAraNakaM tAvatkarItu yAvacaturtha, evamapyasAmarthya divase divase gRhNAtvAcAmlaM nirlepamiti // gururAhaas se na johAnI saMpa ise va hoi to khamao / mU. (660) khamaNaMtareNa AyaMbilaM tu niyayaM tavaM kuNai // vR. yadi se' tasya sAdhIH samprati' tadAtveSyativAkAle nayogahAniH pratyupakSaNAdirUpasaMyamayogabhraMzAM na bhavati tarhi bhavatu kSapakaH- SaNmAsAdyupadAsakarttA / tatra ca kSapaNAnAmekaikadinahAnyA pUrvoktasvarUpANAmantarAntarA pAraNakamAcAmlaM karotu, evamapyazaktau 'niyataM ' sadaivAcAmlarUpaM tapaH karotu, kevala samprati sevArttasaMhananAnAM nAsti tAdRzI zakti riti na tathopadezo vidhIyate / punarapi para Aha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-661 mU. (661) heTThAvaNi kolasagA sovIragakUrabhoINo mnuyaa| jaite'vi jati tahA kiM nAma jaI na jArviti?/ vR. 'adho'vanayaH' mahArASTrAH kozalakAH' kozaladezodbhavAH sadaiva sauvIrakakUramAtrabhaujinaHte'pica sevArttasaMhananAH, tato yadite'pIttyaM yApayanti yAvajjIvaMtarhi tathA-sauvIrakakUramAtrabhojanena kiMna yatayo mokSagamanaikavadvakakSA yApayanti ?, taiH sutarAmevaM yApanIyaM, prbhuutgunnsmbhvaat| atra sUrirAha. mU. (662) tiya sIyaM samaNANaM tiya uNha gihINa tennnnunnaayN| takkAINaM gahaNaM kaTTaramAIsubhaiyatvaM // vR.trikaM-vakSyamANaMzItaMzramaNAnAM tenapratidivasamAcAmnakaraNetakrAdyabhAvataAhArapAkAsambhavejanAjIrNAdayo doSAH prAduSpanti, tadeva trikumuSNaM gRhiNAM tena sauvIrakUramAtrabhojane'pi teSAmAhArapAkabhAvato nAjIrNAdidoSAjAyante tatasteSAM tathApApayatAmapina kshciddossH| sAdhanAMtUkta nItyAdoSaH, tena kAraNena takrAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtam / iha prAyo yatinA vikRtiparibhogaparityAgena sadaivAtmazarIraM yApanIya, kadAcideva ca zarIrasyAmATave saMyamayogavRddhinimittaM balAdhAnAya vikRtiparibhogaH, tathA coktaM sUtre'abhikkhaNaM ninvigaI gayA ya' iti, vikRtiparibhoge ca takrAyevopayogIti takrAdigahaNaM, 'kaTTarAdiSu' ghRtavaTikonmizratImanAdiSu grahaNaMbhAjya-vikalpanIyaM, glAnatvAdiprayojanotpattau kArya, na zeSakAlamiti bhAvaH, teSA bahuleSatvAt zuddhayAdijanakatvAJca / atha kiM tasmikam ?, ityata AhamU. (663) AhAra uvahi sejjA tinnivi uNhA gihINa siie'vi| tena ujIraitesiMdahao usiNena aahaaro|| vR. AhAra upadhiH zayyA etAni trINyapi gRhiNAM 'zIte'pi' zItakAle'ppuSNAni bhavanti, tena teSAM takrAdigrahaNamantareNApi duhao'ttiubhayatobAhyato'bhyantaratazca uSNena' tApenAhArojIryate, tatrAbhyantaro bhojanavazAt, bAhyaH zayyopadhivazAt // ma. (664) jhyAiMciya tinnivi jaINa sIyAI hoti gimhevi| tenuvahammai aggI tao ya dosA ajiiraaii|| vR. etAnyevAhAropadhizayyArUpANi trINi yatInAM grISme'pi' grISmakAle'pi zItAni bhavanti, tatrAhArasyazItatAbhikSAcayAMyAM praviSTasya bahuSu gRheSu stokastokanAbhena bRhadrelAlaganAta. upadhirekameva vAra varSamadhyevarSAkAladardhAka prakSAlanena malinatvAta zayyAyAstu pratyAsannAgnikaraNAbhAvena, tena kAraNana grISmakAle'pyAhArAdInAM zItatvasampravararUpeNo pahanyate agniH' jATharovahniH, tasmAccAmnyupaghAtAddoSAH ajIrNAdayaH' arNababhakSAmAndAyadayA jAyanta, tataskAdigrahaNaM sAdhUnAmanutaM. takrAdinApi hi jATharA'niruddApyate. teSAmapi tathAsvabhAvatvAta / sampratyalapAni dravyANi pradarzayatimU. (665) AyaNa bhaMDaga sattuga kummAsA rAyamAsa kala vllaa| tUyarimasUra muggA mAsA ya alevaDA sukkaa|| vR. odanaH taNDulAdibhaktaM 'maNDakAH kaNikkamayA:pratItAeva sakta vaH yavakSodarUpAH kulmASAH' uDadAH rAjamASAH' sAmAnyatazcavalA:zvetacavalikAvA, kalA' vRttacanakAH,sAmAnyenavAcanakAH ballAH' niSpAvAH, 'tuvarI' ADhakI masUrA dvidalavizeSAmudrAmASAcapratItAHcakArAdanye'pyevaMvidhA:dhAnyavizeSAH zuSkA anaardii-alepkRtH| sampatyalpalepAni dravyAmi pradarzayati Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM mU. 1666) ubhijja pijja kaMgU tkkolnnnsuuvkjikddhiyaaii| ____ ee u appalevA pacchAkammatahiM bhiyN|| vR. 'udbhedyA vastulaprabhRtizAkabharjikA peyAH' yavAgU: 'kaMgUH' kodravaudanaH 'narka' takrAkhyam ullaNaM' yenaudanamAdrIMkRtyopajyute sUpaH' rAddhamudgadAlyAdiH 'kAnikaM' sauvIraM 'kvathitaM' tImanAdi, AdizandAdanyasyavaMvidhasyaparigrahaH, etAnidravyANyalpalepAni eteSupazcAtkarmabhAjyaM kadAcidabhavati kadAcinneti bhaavH| samprati bahalepAnidravyANi darzayatimU. 1667) khIra dahi jAu kaTTara tella ghayaMphANiyaM spiNddrsN| iccaI bahalevaM pacchAkambhaMtahiM niymaa| vR. kSIraM' dugdha 'dadhi' pratItaM 'jAu' kSIrapeyA 'kaTTara' prAgukta svarUpaM tailaM dhRtaM ca pratItaM, 'phANita' guDapAnaka 'sapiNDarasam' atIva rasAdhikaM khajUrAdi ityAdi dravyajAtaM bahulepaM draSTavyaM / tatra ca pazcAtkarma niyamataH, ata eva yatayo doSamIravastAnina gRhynti| yaduktaM - pacchAkammaM tahiM bhajhyaMti samprati tAmeva bhajanAmaSTabhaGgikayA darzayatimU. (668) saMsadveyara ittho matto viya davva saavsesiyrN| eesu aTThabhaMgA niyamA gahaNaM tuoesu|| vR. dAtuH sambandhI hastaHsaMsRSTo'saMsRSTo vAbhavati, mAtrakamapi ca yena kRtvA bhikSAM dadAti tadapimAtraM saMsRSTamasaMsRSTaM vA, dravyamapi sAvazeSa niravazeSa vA, eteSAM ca trayANAM SadAnAM saMsaSTahastasaMsaSTamAnasAvazeSadravyarUpANAM sapratipakSANAM parasparaM saMyogato'STau bhaGgA bhavanti, te cAmI-saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAnaM sAvazeSaM dravyaM 1, saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 2, saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 3,saMsRSTohasto'saMsRSTaMmAtraMniravazeSadravyaM4,asaMsRSTohastaHsaMsRSTaMmAnaMsAvazeSadravyaM 5, asaMsRSTohastaH saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 6, asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 7, asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM dravyaM 8, eteSu cASTasu bhaGgeSu madhye 'niyamAt' nizcayena 'ojassu' viSameSu bhaGgeSu prathamatRtIyapazcamasaptameSu grahaNam'AdAnakarttavyaM,nasameSu-dvItIyacaturthaSThASTamarUpeSu, iyaMcAtrabhAvanA-ihahasto mAnaM vA dve vA khayogena saMsRSTe vAbhavato'saMsRSTe vA natadvazena paJcAtkarma sambhavati, kiMtarhi ?-dravyavazana, tathAhi-yatra dravyaM sAvazeSatate sAdhvarthaM kharaNTite apinadAtrI prakSAlayati. bhUyo'pi pariveSaNasambhavAta. yatra tu niravazeSa dravyaM tatra sAdhudAnAnantaraM niyamatastadvyAdhArasthAlI hastaM mAtra vA prakSAlayati, tato dvitIyAdviSubhaGgeSudravye nirvshessepshcaatkrmsmbhvaannklpte,prthmaadissutupshcaatkrmaasmbhvaatklpteiti| mU. (669) sacitte acitte mIsagataha char3aNaya bubhNgo| . caubhaMge paDiseho gahaNe ANAiNA dAsA / / vR. charditamunjhitaM tvaktamiti payAryAH, tacca tridhA, tadyathA-sacittamacittaM mizraM ca, tadapi cakadAci. cchaMdyate 'sazcitta' sacattimadhye kadAcidacitte kadAcinmizre. tata evaM chardana sacittAcittamizradravyA. NAmAdhArabhUnAnAmAdheyabhUtAnAMcasaMyogacaturbhaGgIbhavati, atrajAtovekavacanaM tato'yamarthaH-nisrazcanurbhaGgayoM bhavanti, tadyathA-sacittamizrapadAbhyAmakA. sacittAcittapadAbhyAM dvitIyA, mizrAcittapadAbhyAM tRtIyA, tatra sacitte sacittaM charditaM mizre sacittaM sacitte mizraM mizremizrAmiti prathamA, sacitte sacittama. acitte sacittaM sacitte'cittama, acitte'cittamiti dvitIyA, mizre mizrama, acitte mizraM mizre'cittama acitte'cittamiti Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 669 47 tRtIyA, sarva saGkhyayA dvAdaza bhaGgAH sarveSu ca bhaGgeSu sacittaH pRthivIkAya: sacittapRthivIkAmadhye chardita ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAnAbhyAM SaTtriMzat SaTtriMzadvikalpAH, tataH SaTtriMzaddAdazabhirgurNitAjAtAni catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni / eteSu sa sarveSu bhaGgeSu pratiSedho-bhaktAdigrahaNanivAraNaM, yadi punargrahaNaM kuryAttataH 'AjJAdayaH' AjJA'navasthAmithyAtvaridhanArUpAdoSAH / iha 'AdyantagrahaNe madyasyApi grahaNa miti nyAyAdaudezikAdidoSaduSTAnAmapi bhakta / dInAM grahaNe AjJAdayo doSAdraSTavyAH / samprati charditagrahaNaM doSAnAhamU. (670) usiNassa chaDDaNe detao va ujjhajjha kAyadAho vA / sIyapaDaNaMmi kAyA paDie mahubiMduAhAraNaM // vR. uSNasyadravyasya' chardana' samujjhane dadamAno vA bhikSAM dahyate, bhUmyAzritAnAMvA 'kAyAnA' pRthivyAdInAM dAhaHsyAt, zItadravyasyabhUmaupatanebhUmyAzritAH 'kAyAH' pRthivyAdayovirAdhyante, tatrapatite madhubindUdAharaNaMvArattapuraM nAma nagaraM, tatrAbhayaseno nAma rAjA. tasyAmAtyako vArattakaH, anyadA cAtvarimacalamasambhrAntameSaNAsamitisameto dharmaghASanAmA saMyatAM bhikSAmaTastasya gRhaM prAvikSata, tadbhAryA ca tasmai bhikSAdAnAya ghRtakhaNDasammizrapAyasabhRta sthAlamutpATitavatI, atrAntaraM ca kamathapi tataH khaNDasimmizrI ghRtabindurbhUmI nipatitaH, tato bhagavAn, dharmacoSo mukti padaikanihitamAnasojaladhiriva gambhIromeruriva niSprakampo vasudheva sarvasahaH zaGkha iva rAgAdibhiraraJjano mahAsubhaTa iva karmaripuvidAramanibaddhakakSo bhagavadupaziSTabhikSAgrahaNavidhividhAnakRtodyamo bhikSeyaM chartitadoSaduSTA tasmAnna me kalpate iti paribhAvya tato nirjagAma, vArattakena cAmAtyena mattavAraNathiMtana dRSTA bhagavAn, nirgacchan, cintayati ca svacetasi - kimanena bhagavatA na gRhyate sma megRhebhikSeti?, evaMcayAvazcintayati tAvattaM bhUmau nipatitaM khaNDayuktaM dhRtabindumakSikAH samAgatyAzizriyan, tAsAMcabhakSaNAya pradhAvitAgRhagodhikA, gRhagodhikAyA apivadhAyapradhAvitaH saraTaH, saraTasyApi cabhakSaNAya pradhAvati sma mArjArI, tasyA api ca vadhAya pradhAvitaH prAdhUrNakaH, zvA, tasyApi ca pratidvandvI pradhAvitonyo vAstavya, zvA, tato dvayorapi tayoH zunorabhUt parasparaM kalahaH, tata- svasvasArameyaparAbhavadvanamanaskatayA pradhAkti yordvayorapi tatasvAminArabhUt parasparamasyasi yuddham, etaca sarvaM vArattakAmAtyena paribhAvitaM, tatazcintayati svacetasi ghRtAderbindumAtre'pi bhUmau nipatite yata evamadhikaraNapravRttiH ata evAdhikaraNabhIrUrbhagavAn, ghRtabinduM bhUmau nipatitamavalokyabhikSAMnagRhItavAn, aho / sudRSTo bhagatavAdharmaH, kohinAma bhagavantaM sarvajJamantaraMNetthamanapAyinaM dharmamupadeSTumIzaH ?, nasvatvaMrUpavizeSaM jAnAti evamarsajo'pi netthaM sakalakAlamanapAyaM dharmamupadeSTumalaM, tasmAdbhagavAneva sarvajJaH saevacamaMjinoM devatA, tadukta maMtrAnuSThAnaM mayA'nuSThAntavyamityAdivicintyasaMsAravimukhaprajJA mukti vanitA zleSasukhalampaTaH siMha ivagirikandarAyA nijaprAsAdAddhirnigatya dharmaghoSasya sAdhIrUpakaNThaM pravacyAma grahIta, sa ca mahAtmA zarIra'pi niHspRho yathokta bhikSAgrahaNAdividhisaMtrI saMyamAnuSThAnaparAyaNaH svAdhyAyabhAvitAntakaraNI dIrghakAlaM saMyamamanupAlyajAtaprapatanukarmA samucchalitadurnirvAryavIryaprasaraH kSapakazreNimArahyaghAtikarmacatuSTayaM samUlaghAtaM hattvA, kevalajJAnalakSmImAsAditavAnaM, tataH kAlakramema siddha iti / ukta meSaNAdvAraM, saMyojanAdInidvArANi vaktayAni tAni grAsaiSanAkhyANIti prathamatI grAsaiSaNAyA nikSepamAha mU. (671) nANaM ThavaNA davie bhAve ghAsaMsaNA muNeyavvA / Dhavve macchAharaNaM bhAvami ya hor3a pNcvihaa|| vR. grAsaiSaNA caturddhA tadyathA-nAmagrAsaiSaNA sthApanAgrAsaiSaNA 'dravye' dravyaviSayA grAsaiSaNA 'bhAve' Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 piNDaniyuktiH-mUlasUtraM bhAvaviSayA grAsaiSaNA | tatra nAmagrAsaMSaNA sthApanAgrAsaiSaNA dravyagrAsaiSaNA'pi yAvadbhavyazarIrarUpA grahaNeSaNeva bhAvanIyA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAyAM tu grAsaiSaNAyAM matsyaH 'udAharaNa' dRssttaantH| 'bhAvaviSayApunAsaiSaNA dvidhA,tadyathA AgamatonoMAgamatazca,saMyojanAdirUpA, tAmevanirdizati-'bhAvami ya' ityAdi, bhAve bhAvaviSayA punaH grAsaiSaNA paJcavidyA' saMyojanAdibhedAt pcprkaaraa| mU, (672) cariyaM va kappiyaM vA AharaNaM duvihameva nAyavvaM / attharasa sAhaNaTTA iMdhanamiva oynnttttaae|| vR. iha vivakSitasyArthasva sAdhanArtha' pratipAdanArtha dvividhamudAharaNaM jJAtavyaM, tadyathA-caritaM kalpitaM ca,kathamivavikSitasyArthasthaprasAdhanAyodAharaNaMbhavatItyataAha-'indhanamiodanArtham'indhanamivAdanasyaiti bhAvaH,tatraprastutasyArthasyaprasAdhanArthamidaMkalpitamudAharaNaM ko'pyekomatsyabandhImatsyagrahaNanimitaMsaro gatavAna, gatvAcatenataTasyenAgrabhAgemAMsapezIsametogalaHsaromadhyepracipi.tatracasarasipariNatabuddhireko mahAdakSo jIrNamatsyo varttate,sagalatamAMsagandhamAdhAya tabhakSaNArthaMgalasya samIpa-mupAgatyayatnanaHparyante paryantesakalamapimAMsakhAditvApucchenacagalamAitya dUrato'pacakrAma, matsyabandhI ca gRhIto galenamatsya itivicintyagalamAkRSTavAn pazyatimatsyamAMsapezIrahitaMgalaM.tobhUyo'pimAMsapezIsahitaMgalaMpracikSepa, tathaivacasamatsyomAMsaMkhAditvApucchenacagalamAhatyapalAyitavAn, evaMtrInvArAnmatsyomAMsakhAditavAn, na ca gRhIto mtsybndhen| mU. (673) aha maMsaMmi pahINe jJAyaMta macchiyaM bhnnimccho| kiMjJAyasitaMevaM suNa tAva jahA ahirio'si|| vR. athamAMseprakSINedhyAyantaMmAtsyikaMmatsyobhaNati,tathA kitvamevaM dhyAyasi' cintayasi?,zrRNu tAvadyathAtvam ahIkaH' nirlajjo bhvsi| mU. (674) tibalAgamuhummukko, tikkhuttovlyaamuhe| tisattakkhutto jAleNaM, sai chinnodae dhe|| vR.ahamekAdatrIna vArAna balakAyA mukhAdanmuktaH, tathAhi-kadAcidahaM balakAyA gRhItaH, tathA taH) tayAmukheprakSepArthamUrddhamutkSiptastatomayAcintitaM-yadyahamRjurevAsyAmukhe nipatiSyAmitarhi patito'yaM mukhe itinameprANakzalaM.tasmAttiryagnipatAmItyevaM vicintyadakSatayAtathaivakataM.paribhraSTastasyAmazvAttatobhUyo'pi tayordvamutkSiptastathaiva cadritIyamapi vAraMmukhAtparibhraSTaH, tRtIyavelAyAMtujale nipatitastato dUraM palAyitaH, tathA trikRtvaH'trInvArAna, valayAmukhe'velAmukhabhrASTarUpenipatito'pidakSatayAzIghravelayaivasahavinirgataH tathA trisaptakRtva:' ekaviMzativArAna mAtsyikana prakSipta jAle paMtito'pi yAvannAthApi sa satsyabandhI saMkAcayati jAlaMtAvadyanavapathApraviSTastanavatatAjAlAdvinirgataH. jAlanatitRtIyApazcamyathaM draSTavyA. tathA sakRda-ekavAraM mAtsyikana hradajalamanyatra saJcArthatasmin hada chinnodake bahaMbhimatsyaHsahAhaM gRhItaH, saca sAnipatAna matsyAkenatrapiNDIkRtya tIkSNAyaHzalAkAyAMprotayati, tato'haM dakSatayAyathA samAtsyiko napazyatitathAkhayamevatAmayaHzalAkA vadananalagitvAsthitaH, sacamAlyikastAna mastyAnakardamaliptAn prakSAlayituM sarasi jagAma, teSu ca prakSAlpamAneSvantaramavajJAya jJaTityeva jalamadhye nimgnvaan| mU. (675) eyAriyaM mamaM sattaM. sadaM ghttttiyghttttnnN| icchasi galeNa ghettaM. aho te ahiriiyyaa|| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-675 409 vR.etAdRzaMpUrvokta svarUpamamasattvaM zaTaM' kuTilaMghaTTitasya-dhIvarAdikRtasyopAyasyaghaTTana cAlakaM, tatastvamicchasi mAM galena grahItumityaho / te tava 'ahIkatA' nirlajjateti / tadevamukto dravyagrAsaiSaNAyA dRSTAntaH, sampratibhAvAgrAsaiSaNAyAmupanayaHkriyate-matsyasthAnIyaHsAdhumAsasthAnIyaMbhakta pAnIyamAtsyikasthAnIyo rAgAdidoSagaNaH, yathA na chalito matsya upAyazatana tathA sAdhurapi bhaktAdikamabhyavahara. nnAtmAnamanuzAstipradAnena rkssyt| tAmevAnuzAstiM pradarzayatimU. (676) bAyAlIsesaNasaMkaDaMmigahaNaMmi jIva / na ha chliaa| iNheiM jahana chalijjasi to raagdosehiN|| va. ihaiSaNAgrahaNena eSaNAgatA doSA abhidhIyante, tato'yamarthaH-dvicatvAriMzatasaGgayA ye eSaNAdoSA gaveSaNAgrahaNaiSaNAdoSAraMtaiH saGkaTe' viSame 'grahaNe' bhakta !pAnAdInAmAdAne he jIva / tvaM naiva chalitaH, tata idAnIMsampratibhunAno rAgadveSAbhyAMyathAnachalyasetathAkartavyaM sampratitAmevabhAvagrAsaiSaNAMpratipAdayatimU. (677) ghAsesaNA ubhAve hAi pasatthA tahava apstthaa| apasatthA paMcavihA tavivarIyA pasatthA u|| vR. 'bhAve' bhAvaviSayA grAsaiSaNA dvividhA, tadyathA-prazastA'prazastA ca, tatrAprazastA paJcavidhA saMyojanAtibahukAGgAradhUmaniSkAraNarUpA, tadvipIratA saMyojanAdidoSarahitA prshstaa| mU. (678) davve bhAve saMjoaNA u dabve duhA u bhiaNto| bhikkhaM ciya hiMDaMto saMjoyaMtami baahiriyaa|| vR.saMyojanA dvithA, tadyathA-'dravye' dravyaviSayA 'bhAve' bhAvaviSayA, tatra 'dravye' dravyaviSayA saMyojanA dvividhA, tadyathA-bahirantazca, tatra yadA bhikSAryamava hiNDamAnaH sana kSIrAdikaM khaNDAdibhiH saha rasagRdvayA rasavizeSotpAdanAya saMyojayati eSA bAhyA' bahirbhavA sNyojnaa| enAmeva spaSTaM bhAvayatimU. (679) khIradahisUvakaTTaralaMbhe guddsppivddgvaaluNke| aMto utihA pAe laMbaNa vayaNe vibhaasaau| vR. kSIradadhisUpAnAM' pratItAnAM kaTTarasya-tImanonmizradhRtavaTikArUpasya dezavizeSaprasiddhasya lAbhe sati tathA guDasarviTakavAluGkAnAM caprAptau satyArasagRddhayArasavizeSotpAdanAyAnukUladravyaiH sahasaMyojanA yatkaroti bahireva bhikSAmaTana eSA bAhyA dravyasaMyojanA / abhyantarA punayaMdrasatAvAgatya bhojanavelAyAM saMyojayati.tathA cAha-'antastu' abhyantarApunaHsaMyojanA tridhA triprakArA, tadyathA-pAtrelambanevadaneca, navaraM lambana' kaMvalaH, tato'syAstrividhAyA apivibhASA' vyAkhyA kartavyA, sAcaivayahavyaM yasyadravyasya gyavizeSAdhAyi tattena saha pAtra rasagRLyA saMyojayati, yathA sukumArikAdika khaNDAdinA maha. eSA pAtra bhyantarAsaMyojanA,yadAtuhastagatamavakavalatayAtyATitacUrNasukumArikAdikhaNDAdinAsahasaMyojayatti tadA kavale'bhyantarA saMyojanA, yadA punarvadana kavalaM prakSipya tataHzAlanaka prakSipati yadvA maNDakAdikaM pUrva prkssipypshcaadguddaadikNprkssiptiessaavdn'bhyntraasNyojnaa| eSAcadravyasaMyojanAsamastA'pyaprazastA, yato'nayA''tmAnaM rAgadveSAbhyAM saMyojayati // tathA mumava doSaM vaktukAma AhamU. (680) saMyoyaNAe doso jo saMjoebhattapAnaM tu| danvAI rasaheDaMvAdhAo tassimo hoi|| vR. saMyojanAyAM'prAgukta svarUpAyAmayaMdoSaH-'dabvAIrasaheu'nti, atrArSatvAdAdizabdasyavyatyAsena Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM yojanA, tato'yamarthaH-dravyasya sukumArikAde- rasahatAH rasavizeSotpAdanAya. AdizabdAcchubhagandhAdinimittaMca,yobhaktaM pAnaMcAnukUladravyeNakhaNDAdinAsahasaMyojayatitasyasAdhorayaM vakSyamANaH vyAdhAtaH' dIrghaduHkhopanipAtararUpo bhvti|| tameva bhAvayan bhAvasaMyojanAmapyAha. ma. (681) saMyojanA ubhAve saMjoeUNa taanidvvaaii| saMjoyai kammeNaM kammeNa bhavaM tao dakkhaM / / vR.tAnihisukumArikArakhaNDAdInidravyANirasagRdayAsaMyojayannAtmAnamaprazastanagRdayAtmakenabhAvena saMyojayati, eSA 'bhAva' bhAvaviSayAsaMyojanA, tasastAnidravyANitathA saMyojyAtmani 'karma' jJAnAvaraNIyAdikaM saMyojayati' sambadhAtikarmaNAcasaMyojayati bhavaM dIrghataraMsaMsAra,tasmAccabhavAddIrghatarasaMsArarUpAt 'duHkham' asAtaM saMyojayati, tato yo dravyasaMyojanAM karoti tasyetthamanantakAlasaMvedyo duHkhanipAta iti| mU. (682) patte yapauralaMbhe bhuttunvarie ya sesgmnnttttaa| diTTo saMjogo khalu aha kammo (kambho) tasmimo hoi| vR. 'pratyekam ekaikaMsAdhusaGgATakaMprati pracuralAbhe vipuladhRtAdiprAptIsatyAyadikathamapimukte sati 'caH samuccayezeSa-uddharitaMbhavati, tatastasyazeSasyanirgamanArthadRSTaH-anujJAtastIrthakarAdibhiHkhanusaMyogaH, uddharitaM highRtAdinakhaNDAdikamantareNamaNDAdibhirapisahabhoktuM zakyate,prAyastRptatvAt.nacapariSThApanaM yuktaM,dhRtAdipariSThApane snigdhatvAtpazcAdapikITikAdisattvavyAghAtasambhavena bRhattaraprAyazcittasambhavAt. tata uddharitaghRtAdinirgamanArthaM khaNDAdibhirapi tasya saMyojanaM na doSAyaeSa tAvadayamapavAdaH sNyojnaayaaH| athAnyo'pitasya saMyogasyAyaM vakSyamANaH kramo bhavana paripATIrUpo bhavati / / tamevAhamU. 1683) rasaheuM paDisiddo saMyogo kappae gilaannhaa| jassava abhattachaMdo suhoccio'bhaaviojoy|| vR. rasahetoH' gRdrayArasavizeSotpAdanAyasaMyogaHpratiSidvastIrthakarAdibhiH, yAvatApunaHsaevasaMyogo 'glAnArtha' glAnasajjIkaraNArtha kalpate, yadvA yasya 'abhakta cchandaH' bhaktArocakaH, yazca sukhocito. raajputraadiHyshcaadyaapybhaavitHasnyjaatsmykprinnaam:shesskstsynimittNklpte| uktaM saMyojanAdvArammU. (684) battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliyAe aThThAvIsaMbhave kvlaa|| vR.puruSasyakukSipurakaAhArAmadhyapramANodvAtriMzatkavalA. kile tyAhArasyamadhyapramANatAsaMsUcakaH, mahelAyAHkukSipUrakaAhAromadhyamapramANo'STAviMzatiHkavalAH, napuMsakasyacaturviMzatiH sacAnanagRhIto, napuMsakasyaprAyaH pravrajyAnahatvAta, kabalAnAMpramANaMkukkuTyagaI. kukkusa cadvidhA-dravyakukkuTIbhAvakukkuTIca, dravyakukkuTyapidvidhA-udarakukkuTI galakukuTIca.tatra sAdhAradaraM yAvanmatraNAhAraNananyUnanApyAdhmAtaMbhavati saAhAra udarakukkuTI, udarapUraka AhAraH kukkuTIva vA udarakukkuTarTItimadhyapadalopisamAsAzrayaNAta, tasya dvAtriMzattamobhAgo'NDakaMpuMsAMgalAntarAleyaHkavalo'vilagnaHpravizatitAvatpramANaM kalasya, kavalamanIyAt athavA zarIrameva kukkuTI tanmukhamaNDakaM, tatrAkSikapolabhruvAM vikRtimanApAdya yaH kavano mugvepravizati tatpramANam / athavA kukkuTI-pakSiNItasyA aNDakaMpramANaMkavalasya, bhAvakukkuTI yenAhAreNabhuktena nanyUna nApyatyAdhyAmatavivakSaNAdeSaprAkadravyakukkuTyapyukta ihabhAvakukkuTayuktaH tasyadvAtriMzattamobhAgo'NDakaM, tatpramANa kvlsy| Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 mUlaM-685 mU. (685) etto kiNAi hInaM akhaM advadvagaM ca aahaarN| sAhussa biti dhIrA jAyAmAyaM ca omNc|| vR. etasmAt' dvAtriMzatkavalapramANAhArAt kiNAi' iti kiJcinmAtrayAekenadvAbhyAM tribhizraturbhirvA kavalaiH sAdhohIna hInataraM yAvadarddham arddhasyApyarddhamAhAraM yAtrAmAhAraM dhIrAH-tIrthakadAdayobruvate. nyUnaM c| eSa yAtrAmAtrAhAra e| eva cAvamAhAra iti bhaavH| tadevamukta mAhArapramANaM, sampratipramANadoSAnAha. mU. (686) pagAmaMca nigAmaM ca, panIyaM bhttpaanmaahre| aibahuyaM aibahuso, pamANadoso munneyvvo|| vR. yaH prakAmaM nikAmaM praNItaM vA bhaktApAnamAhArayati tathA'tibahukamatibahuzazca tasya pramANadoSo jJAtavyaH / sampratiprakAmAdisvarUpamAhamU. (687) battIsAi pareNa pagAma niccaM tameva u nikAmaM / jaMpuna galaMtanahaM pIyamiti taM buhA beti|| vR.dvAtriMzadAdikavalebhyaH pareNa paratomuJAnasyayabhojanaMtatprakAmabhojanaM, tamevatu'pramANAtItamAhAraM pratidivasamaznato nikAmabhojana, yatpunargalasneha bhojanaM tatpraNItaM 'budhAH' tIrthakRdAdayo brukte| tathAmU. (688) aibahuyaM aibahuso aippamANena bhoyaNaM bhoktuM / ___ hAeja vavAmija va mArina vataM ajIraMta / / 1. atibahukaM-vakSyamANasvarUpamatibahuzaH anekazo'tRpyatA satA bhojanaM bhuktaM sat 'hAdayet' atIsAraM kuryAt, tathA vAmayet, yadvA tadajIryaryanmArayet, tasmAnna pramANAtikramaH karttavya iti sampratyati / mU. (689) bahuyAtIyamaibahuaibahuso tinni tina va prennN| taMciya ajhappamANaM jaijaMvA atippNto|| vR.bahukAtItam-atizayenabahu,atizayenanijapramANAbhyadhikamityarthaH, tathAdivasamadyeyastrInavArAn bhukte, tribhyovAvArebhyaHparatastadbhojanamatibahuzaH tadevavAratrayAtItamatipramANamucyate, 'aippamANe'. tyavayavo vyAkhyAtaH, asyaiva prakArAntareNa vyAkhyAnamAha-bhuktaM yadvA'tRpyan eSa 'aippamANa' itsasya zabdAsyArthaH, 'aippamANe' ityatracanapratyayastAcchIlpavivakSAyAMyadvAprAkRtalakSaNavazAditi / samprati pramANayukta hInahInatarAdibhojane guNamAhamU. (690) hiyAhArA miyAhArA. appAhArAya je nraa| nate vijjA tigicchaMti, appANa te tigicchgaa| vR. hitaM dvidhA dravyatA bhAvataca. tatra dravyato'virUddhAni dravyANibhAvata eSaNIyaM tadAhArayanti yete hitAhArAH, mitaM pramANApatamAhArayantIti mitAhArAH, dvAtriMzatkavalapramANAdapyalyamalpataraM vA''. hArayantItyalpAhArAH, sarvatra vAbahuvrIhiH, hitaAhArAyeSAM tehitAhArA ityAdi, evaMvidhAyenarAstAn vadyA nacikitsanti, hitamitAdibhojanenateSAMrogasyaivAsambhavAta.kintvevaM mUlataeva rogotthAnapratiSedhakaraNenAtmanavAtmanasta cikitsikAH / sAmpratamahitahitasvarUpamAha. mU. (691) telladahisamAogA ahio khIradahikaMjiyANaM c| patthaM puna rogaharaM na ya heU hoi rogsy|| vR. dadhitailayostathA kSIradadhikAJjikAnAM ca yaH samAyogaH so'hitaH, viruddha ityarthaH, tathA coktam Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktiH-mUlasUtraM zAkAmlaphalapiNyAkakapitthalavaNaH sh| karIradadhimatsaizca, prAyaH kSIra virudhyte|| ityAdi.aviruddhadravyamIlanaM punaH pathyaM,taca rogaharaM' prAdurbhUtarogavinAzakaraM na ca bhAvino rogasya 'hetuH kAraNama, uktaM ca ahitAzanasampakkAMt' sarvarogodbhavo ytH| tasmAttadahitaM tyAjya, nAyyaM pthynissevnnm|| mU. (692) addhamasaNassa savvaMjanassa kujnA davassa do bhaage| vAUpaviyAraNaTTA chanbhAyaM UNaya kujjaa| vR.ihakilasarvamudaraMSabhigivibhajyate,tatracAbhAgatrayarUpamazanasyasavyaJjanasya-takazAkAdisahitasyAdhAraM kuryAt, tathA dvau bhAgau dravyasya pAnIyastha, SaSThaM tuM bhAgaM vAyupravicAraNArthamUnaM kuryAt / iha kAlapekSayA tathA tathA''hArasya pramANaM bavati, kAlazca vidhA, tatA cAhamU. (693) sio usiNo sAhAraNo ya kAlo tihA munneyvyo| sAhAraNaMmi kAle tatthAhAra imA mttaa|| dR.vidhAkAlojJAtavyaH, tadyathA-zItauSNaHsAdhAraNazca,tatrateSukAleSumadhyesAdhAraNekAle AhAre' AhAraviSayA iyam' anantaroktA mAtrA' pramANamU. (694) sIe davassa ego bhatte cattAri ahava do paane| usiNe davassa donni u tinnivA sesA ubhttss|| 7.'zIte' atizayenazItakAle dravyasya'pAnIyasyaikobhAgaHkalpanIyaH, catvAraH 'bhakte' 'bhakta sya', madhyame tu zItakAle dvau bhAgau pAnIyasya kalpanIyau trayastubhAgA bhakta sya, vAzabdo madhyamazItakAlasaMsUcanArthaH,tathA uSNe'madhyamoSNakAledvaubhAgau dravasya'pAnIsyakalpanIyau,zeSAstutrayobhAgAbhaktasya, atyuSNecakAle trayobhAgAdravasyazeSau dvaubhAgaubhaktasya, vAzabdo'trAtrAtyuSNakAlasaMsUcanArthaH, sarvatra ca SaSTho bhAgo vAyupravicAraNArtha mutkalo bhoktvyH| sampratibhAgAnAM sthiracaravibhAgapradarzanArthamAhamU. (695) ego davarasabhAgo avaTTito bhoyaNassa do bhaagaa| - vaTuMti va hAyaMti va dodo bhAgAM u ekkakke / vR. eko dravasya bhAgo'vasthito dvau bhAgau bhojanasya, zeSau tau dvau dvau bhAgau ekaikasmin, bhakte pAne cetyarthaH, vardratavAhIyetevA. vRddhivAvrajatohAniMvAvrajataityarthaH tathAhi atizItakAle draubhAgaubhojanasya vardrata atyuSNakAle capAnIyasyaatyuSNakAle caubhAgobhojanasyahIyate atizItakAle capAnIyasya / etadeva spaSTaM bhAvayatimU. (696) ettha tar3ayacautthA donniya anavaTThiyA bhave bhaagaa| paMcamachaTTo paDhamA biiA'vi avaTTiyA bhAgA|| 1. AhAraviSayo tRtIyacaturyobhAgavanavasthitI, tau hyatizItakAle bhavato'pyuSNakAle canabhavataH, tathAyaHpAnaviSayaH, pazcamobhAgoyacavAyupravicAraNArthaSaSThobhAgaHyaucaprathamadvitIyAvAharaviSayauete sarve'pi bhAgA avasthittAH na kadAcidapina bhavantIti bhaavH| tadevamuktaM pramANadvArama, atha sAGgArasadhUmadhAramAha. ta hoisaiMgAlaM AhArei mucchio sNto| taMpuna hoi sadhUmaMjaM AhArei niNdto|| vR.tdbhvtibhojnsaanggaarNyttgtvishissttgndhrsaasvaadvshtojaattdvissymuurch:snnho| miSTaMaho / ___ Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 mUlaM-697 susambhRtaM aho / snigdhaM supakaM surasamityenaM prazaMsannAhArayati, tatpunarbhavati bhojanaM sadhUm yattadtavirUparasagandhAsvAdato jAtatadviSayavyalIkacittaH san aho / virUpaM kathitamapakamasaMskRtamalavaNaM ceti nindanAhArayati,ayaMcAtrabhAvArthaH, iha dvividhA aGgArAH, tadyathA-dravyatobhAvatazca,tatradravyataHkuzAnudagdhAH khadirAdivanaspativizeSAH,bhAvatorAgAgninAnirdagdhaMcaraNendhanAdhUmo'pidvidhA,tadyathA-dravyatobhAvatazca, tatradravyatoyo'rdvadagdhAnAMkASThAnAMsambandhI, bhAvatodveSAgninAdahyamAnasyacaraNendhanasyasambandhIkaluSabhAvo nindAtmakaH,tataHsahAGgAreNacadvarttatetatsAGgAra,dhUmenasahavattatiyattatsadhUmAsampratyaGgAradhUmayolakSaNaNAhamU. (698) aMgArattamapataMjalamANaM iMdhanaM sdhuumNtu| ___ aMgAratti puvaccaitaMciya dar3e gae ghuume|| vR. aGgAratvamaprApta jvaladindhanaM sadhUmamucyate, tadevendhanaM dagdaM ghUme gate satyaGgAra: iti, evamihApi caraNendhanaM rAgAminA nirdagdhaM sadaGgAra ityucyate. dveSAgninA tu dahyamAnaM caraNenandhanaM sadhuma. nindAtmakaluSabhAvarUpadhUmasammiznatvAt / etadeva bhAvayatimU. (699) rAgaggisaMpalitto bhuMjato phAsuyaMpi aahaarN| ___ niddaDhuMgAlanibhaM karei caraNidhaNaM khippN|| vR. prAsukamapyAhAraM bhuAno rAgAnisampadIptacaraNendhanaM nirdagdhAGgAranibhaM kSipraM kroti| ma. (700) dossamgIvi jalaMto appattiyadhUmadhUmiyaM crnnN| aMgAramittasarisaM jA na havai niddahI taav|| vR. dveSAnirapi jvalan 'aprItireva' kaluSabhAva eva ghUmaH aprItighUmaH tena ghUmitaM 'caraNaM' caraNendhanaM yAvadaGgAramAtrasadRzaMnabhavati taavnnidhti| tataidamAgataMmU. (701) rAgeNa saiMgAlaM doseNa sadhUmagaMmuNeyadhvaM / chAyAlIsaMdosA boravvA bhoynnvihiie|| vR.rAgeNa''dhmAtasyayabhojanaMtatsAGgAraMcaraNendhanasyAGgArabhUtatvAn, dveSeNA''dhmAtasyatuyabhojana tatsaghUmaM, nindAtkalakaluSabhAvarUpaghUmasimmizratvAt / tadevaM bhojanavidhau sarvasaGgayayA SaTcatvAriMzadoSA boddhavyAH, tadyathA-paJcadazaudgamadoSAH, adhyavapUrakasyamizrajAte'ntarbhAvavivakSaNAt, SoDazautpAdanAdoSA daza eSaNAdoSAH saMyojanAdInAM ca pnyckmiti| kIdRzaH punarAhAraH sAdhunAbhoktavya ityAhamU. (702) AhAraMti tavassI vigaiMgAlaM ca vigydhuumNc| jJANajjhayaNanimittaM esuvaeso pavayaNassa / / vR. tapasvinaH' yathoktatapo'nuSThAnaniratA AhArayanti bhojanaM vigatAGgAraM rAgAkaraNAta, vigataghUma cadveSAkaraNAta, tadapinaniSkAraNaMkintudhyAnAdhyayananimittama eSa upadezaH pravacanasya' bhagavacchAsanasya / tadevamuktaM sAGgAraM saghUmadvAram, adhunA kAraNadvAramAha. . mU. (703) chahiM kAraNehiM sAdhU AhArito'vi Ayarai dhmm| chahiM ceva kAraNehiM nihito'vi aayri|| vR. SabhiH kAraNairvakSyamANasvarUpaiH sAdhurAhArannapyAhAramAcarati dharmaH, SaDabhireva ca kAraNairvakSyamANasvarUpai janAkaraNanibandhanaH nihito'vittiprityjnnpyaacrtidhrm|ttryaiHssddbhiHkaarnnairaahaarmaahaaryti tAni nirdizati- . Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 piNDaniyuktiH-mUlasUtra mU. (704) deyaNa veyAvacce iriyaTTAe ya sNjmttttaae| taha pAnavattiyAe chaTuM puna dhammaciMtAe / vR.ihapadaikadezepadasamudAyopacArAt veyaNa ttikSudvedanopazamanAya,tathA''cAryAdInAMvaiyAvRtyakaraNAya, tatharyApathasaMzodhanArtha, tathA prekSAdisaMyamanimittaM, tathA prANapratyayArtha' prANasandhAraNArtha, SaSThaM punaH kAraNaM 'dharmacintArtha dharmacintA'bhivRddhayarthaM muzrIteti kriyaasmbndhH| enAmeva gAthAM gAdhAdvayena vivRNvannAhamU. (705) natthi chuhAe sarisA viyaNA bhujejja tppsmnntttthaa| chAoveyAvaJcanataraikAuM ao je // mU. (706) iriaMna'vi soheI pehAIaMcasaMjamaM kaauN| thAmo vA parihAyai guNa'nuppehAsu a astto|| vR. nAsti kSudhA-bubhukSayA sadRzI vedanA, uktaM ca paMthasamA natthi jarA dAriddasamA yaparibhavA ntthi| ___ maraNasamaM nitthabhayaM chuhAsamA veyaNA ntthi| taM nAtthina vAhai nilatusamittaMpiettha kaayss| sannijhaM savvaduhAi deti aahaarraahiyss|| 'tatprazamanArtha kSudvedanopazamanArthamubhIta, tathA chAto bubhukSitaHsanvaiyAvRtyaM na zaknotikartuM, tathA coktaM -galaibalaM ucchAho avei sidilei sylvaavaare| nAsai sattaM araI vivaDDae asnnrhiyss|| ato vaiyAvRtyakaraNAya bhuJjIta / tathA bubhukSitaH sannIryApathaM na vizodhayati, azakta tvAt, atastacchodhananimittaM vA'zrIyAta, tathA kSudhAtaH sanna prekSAdikaM saMyamaM vidhAtumalamataH saMyamAbhivRddhayarthaM bhuJjIta, tathA sthAma balaM prANa ityeko'rthaH, tadbhubhukSitasya 'parihIyate' parihAni yAti tato'znIyAt, tathA guNanaMgranthaparAvarttanamanuprekSA-cintAtayoH, upalakSaNametate,vAcanAdiSvapibubhukSitaHsanazaktaH asamartho bhavati tto'shriiyaat| ityaMbhUtaizcaSabhiH kAraNaiH samagrairanyatameva vA kAraNenAhArayannAtikrAmati dharmamiti / __ mU. (707) ahavana kujjAhAraM, chahiM ThANehiM sNje| pacchA pacchimakAlaMbhi, kArDa appakkhamaMkhama // 1. athavASabhiH sthAna vakSyamANasvarUpaiH saMyata AhAraM na kuryAta, tatra vicitrA sUtragati'riti SaSThaM zarIravyavacchedalakSaNakAraNavyAkhyAnayati pacchA' ityAdi,pazcAta-ziSyaniSpAdanAdisakalakarttavyAnantaraM 'pazcime kAle' pAzcAtye vayasi 'apyakkhama'tti saMlekhanAkaraNenAtmAnaM kSapayitvA yAvajjIvAnazanapratyAkhyAnakaraNasya kSama' yAgyamAtmAnaM kRtvA bhojanaM parihareta, nAnyathA] etena ziSyaniSpAdanAdyabhAve prathama dvitIya vA vayasi saMlekhanAmantaraNa vA zarIraparityAgArthamanaznana (tH| tatpratyAkhyAnakaraNe jinAjJAbhaGgamupadarzayati / sampratyabhojanakAraNAni nirdizati.mU. (708) Ayake uvasagge, titikkhayA bNbhcerguttiisu| ___ pANidayA tabaheDa, sriirvoccheynntttthaae| vR. 'AtaGke' jvarAdAvutpanne satina muJjIta 1, tathA upasarge' rAjasvajanAdikRte devamanuSyatiryakkRte vAsanAtesati titikSArtham' upasargasahanArthara,tathAbrahmacaryaguptiSviti. atraSaSThayarthesaptamI,tato'yamarthaHbrahmacaryaguptInAM paripAlanAya 3, tathA prANidayArtha 4, tathA tapohetoH' tapaHkAraNanimittaM 5, tathA caramakAle Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-708 zarIravyacchedArtha 6. sarvatra na bhunItiti kriyaasmbndhH|| enAmeva gAthA vivRNnnAhamU. (709) ___ Ayako jaramAI rAyasannAyagAi uvsggo| baMbhavayapAlaNaTThA pANidayA vaasmhiyaaii|| vR.AtaGko jvarAdistasminnutpanne satina bhuJjIta, yata uktam balAvarodhi nirdiSTa, jvarAdI laGghanaM hitm| Rte'nilakSamakrodhazokakAmakSatajvarAn / / rAjasvajanAdikRte upasargeyadvAdevamanuSyatiryakakRte upasargejAtesatitadupazamanArthenAznIyAta,tathA mohodaye sati brahmavratapAlanArtha nabhunIta, bhojane niSiddhe hi prAyo mohodayo vinivartate, tathA coktam, viSayA vinivartante, nirAhArasya dehinH| rasavaja raso'pyevaM. paraM dRSTrA nivarttate / / tathA varSa varSati mahikAyAM vA nipatantyAM prANidayArtha nAznIyAta. AdizabdAta sukSmamaNDakAdisaMsaktAyAM bhUmau prANidayArthamaTanaM parihasanna bhunyjiit| mU. (710) tavaheu cautthAI jAva uchammArio tavo hoi| chaTuM sarIravoccheyaNaTThayA hoannaahaaro|| vR. 'tapoheto.' tapaHkaraNanimittaM na muJjIta, tapazcaturthAdikaM caturthAdArabhya tAvadbhavati yAvat, 'pANmAsikaM' SaNmAsapramANaM, parato bhagavadvarddhamAnasvAmitIrthe tapasaH pratiSedhAt, SaSThaM punaH prAgukta vidhinA crkaamleshriirvyvcchedaathNbvtynaahaarH| tadevamuktaM kAraNadvAraM,taduktIcauktAgrAsaiSaNA, tadabhidhAnAJca samAptA gvaissnnaagrhnnaissnnaagraasaissnnaabhedaattrividhaa'pyessnnaa| m. (711) solasa uggamadosAsolasa uppAyaNAe dosaau| dasa esaNAe~ dosA sNjoynnmaaipNcev|| vR.sugmaa.srvstyyaasptctvaariNshdessnnaadossaaH| etAnavizodhayapiNDavizodhayati, piNDavizuddhau cacAritrazuddhiH, cAritrazuddhau mukti samprAptiH,uktaM ca ee visohayaMto piMDaM sohei saMsao ntthi| ee avisohite carittabheyaM viyaannaahi|| samaNataNarasa sAro bhikkhAyariyA jiNehiM pnnttaa| ettha paritappamANaMta jANasu mNdsNvegN| nANacaraNassa mUlaM bhikkhAyariyA jimohiM pannattA / ettha u ujjamamANaM taM jANasu tivvasaMvagaM / / piMDaM asohayaMto acarittI ettha saMsao ntthi| cArittamiasaMta niratthiyA hoi dikkhA u|| cArittaMmi asaMtami. nivvANaM na u gacchadra / nivvaANami asaMtaMmi, savvA dikkhA nirtthgaa|| tasmAdugamAdidoSaparizudraH piNDa eSayitavya iti| mU. 1712) eso AhAravihI jaha bhaNio sabvabhAvadaMsIhi / dhammAvasmagajogAjenanahAyatitaM kujjaa|| vR. eSaH 'AhAravidhiH' piNDavidhiH yathA' yena prakAraNa bhaNitastIrthakarAdibhistathA kaalaanuruupsvmtivibhvenmyaavyaakhyaatitivaakyshessH|pshcaandrenaapvaadmaah- 'dharme'tyAdi dharmAvazyakayogAH' zrutadharmacAritradharmapratikramaNAdivyApArAyena nahInyate'nahAniMvrajantitatkuryAta, tathAtathA'pavAdaMseveteti bhAvaH sAdhunAhiyathAyathamutsargApavAdasthitanabhavitavyAyAcApavAdamAsevamAnasyAzaThasyavirAdhanAsA'pi Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 nirjarAphalA, tathA cAhabhU. (713) jayamANassa bhave visahaNA suttavihisanaggassa / 'sA hoi nijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa // vR. yatamAnasya' sUtrokta vidhisamagrasya' sUtrokta vidhiparipAlanapUrNasya adhyAtmavizodhiyukta sya, rAgadveSAbhyAM rahitasyetibhAvaH, yAbhavet, 'virAdhanA' apavAdapratyayA sAbhavatinijarA phalAH, iyamatrabhAvanAkRtayogino gItArthasya kAraNavazenayatanA'yavAdamAsebamAnasyayA virAdhanA sA siddhiphalA bhavatIti / tadevaM nikSiptaM piNDapadeSamApadaM ca tatrikSepakaraNAJcAbhihito nAmanikSepaH, tadabhidhAnAccAbhavatparipUrNA piNDaniyukti riti / piNDaniyuktiH - mUlasUtra yaiSA piNDaniyukti yukti rabhyA vinirmatA / dvAdazAGgavide tasmaiH zrIbhadrabAhave // vyAkhyAtA yaireSA viSamapadArthA'pi sulalitavacobhiH / anupakRtaparopakRto vivRtikRtastAnnamuskurve // sia piNDaniyukti matigambhIrAM viSTaNtavA kuzamam / yadavApi malayagiriNA siddhiM tenAzrutAM lokaH / / arhantaH zaraNaM siddhAH, zaraNaM mama sAdhavaH / zaraNaM jinanirdiSTo, dharmmaH zaraNamuttamaH // muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA piMDaniryuktiH (mUlasUtrasya) malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / / 41/2 dvitIyamUlasUtra piNDaniryuktiH samAptA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAIna ''AgamasAhitya'mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi Arya pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMdhadAsagaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAM kAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI bAbu dhanapatasiMha paM bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhabAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri - sUtra-niryukti - bhASya - cUrNa - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi paM. becaradAsa paM rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI p jIvarAjabhAI 50 hIrAlAla Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] 8. 12. (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) (krama / AgamasUtranAma / mUla * vRtti-kartA ___ vRtti zloka pramANa zlokapramANa 1.|AcAra 2554 |zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 5. bhagavatI 15751 | abhayadevasUri 18616 / 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 | 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 | abhayadevasUri 400 / 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. [praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta | 1250 abhayadevasUri 900 aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 |14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisari 15. prajJApanA 7787 | malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 | malayagirisUri 9100 |18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya | 19dhI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) |24. |catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 Atura pratyAkhyAna 100 guNaratlasUri (avacUri) (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 176 | 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 215 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 | 30. gacchAcAra* 175 vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 14000 18000 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31 krama * vRtti 375 28000 36. AgamasUtranAma *mUla vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 33. maraNasamAdhi * 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 34. | nizItha 821 jinadAsagaNi (cUNi) sadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa 473 malayagiri+kSemakIrti 42600 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 | vyavahAra 373 | malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. dazAzrutaskandha 896 - ? - (cUNi) 2225 38. | jItakalpa * 130 |siddhasenagaNi (cUrNi) 1000 39. | mahAnizItha 4548 40. Avazyaka / 130 haribhadrasUri 22000 oghaniyukti | ni.1355 droNAcArya | (2)7500 -piNDaniyukti * ni. 835 | malayagirisUri 7000 42. | dazavakAlika 835 haribhadrasUri 43.] uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 6. 45 mAma sUtrImA vartamAna aNe pada 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 27 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 4thI. 36 chedasUtro, 40 thI. 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrona nAme DAla prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 63 vRtti- mAnodha cha sabhe 3 saMpAna bhunI cha. sivAyanI // vRtti-cUrNi sAhitya mudrita hai amudrita avasthAmA hAla 55 cha 04. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navilye caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve che. ma "AgamasuttANi" mA bhUNa 3 ane, 'bhAgamapa''bhA akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nartaka jenA vikalpa rUpe che e 7000 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4i) viMchattvanuM paNa ame "mAnapuramAM saMpAdIta karyuM che. (5) godha ane uidu e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mUjItra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra prasarI sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIdi nI saMta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha zAnitajya e traNenI ghULa ApI che. jemAM zA ane nItatva e baMne upara imaLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA 3dezavAnI ja vRtti no ullekha maLe che. ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nidhita ! krama niyukti zlokapramANa krama | niyukti zlokapramANa 1. AcAra-niyukti / 450 _ 6. Avazyaka niyukti / 2500 2. sUtrakRta-niyukti 7) zodhanirvavatta | 1355 rU. vRdaq-nirjIvitta | - | 8. jinivRtti 835 vyavahAra-nivRtti | _ 9. dazavaikAlika-niyukti ja. dazAzruta0-nivRtti | 180 | 10.3ttarAdhyayana-nivRti ! 700 600. noMdhaH(1) ahIM Apela snoi pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka" e pramANathI noMdhAyela auM pramANa che. (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttijAra ma e mAga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) koya ane vijJanivRtti svataMtra mUnAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nidhimAMthI dazAzrutabdha nizcitta upara pUof ane anya pAMca nimitta uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha nividA spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivRttikartA tarIke pakavAdupI no ullekha jovA maLe che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] ( vartamAna ANe 45mAgamamA 64 bhASyaM krama bhASyazlokapramANa krama bhASya gAthApramANa [1. ] nizISabhASya / 7500 / 6. | AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya 7600 / 7. oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya 3185 dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya 3125 10. / uttarAdhyayanabhASya (?) 483 / 8. 46 noMdha:(1) nizISa, bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya nA sal saGghadAsagaNi hovAnuM sAya che. maa2|| saMpAinamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAdhe sane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAye samAviSTa ghayuM che. (2) paJcakalpabhASya amArA AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya bhA. yA prabhArI 483 sayuM bhA. 183 25! mULabhASya 3 cha sane 300 40 anya bhASyanI cha.no. samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM mAM yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya pU54 prasidhdha thayu cha 5 te samaya AvazyakasUtra- 64ranuM bhASya navI mane adhya yano anusAra nI ma vRtti Adi peTA vivaraNo to vacce ane nItara e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavakAlikabhASya no samAvezatena tenI vRtti bhI yo 4 cha. 5 teno ta vizeno lepa abhIne bhaNeza nathI. [oghaniyukti 652. 3000 prabhAta bhASyano Hdm savA maNelA cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niyuktimA maNI gayAnuM saMbhaNAyache (?) (s) mAzate aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 652nI mAgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi spa3 bhASyagAthA sevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI mudhya nAma saGghadAsagaNi sevA magela cha. ma jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 59 5. maNe cha. 38i bhaassyn| utA ajJAta ja che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16) krama cUrNi 3275 7000 ( vartamAna aNe 45mAgamamA 5905 cUrNiH ) | zlokapramANa, krama cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi / 8300 / 9. dazAzrutaskandhacUrNi | 2225 sUtrakRta-cUrNi 9900 10.| paJcakalpacUrNi 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11. | jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 / 12.AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. | dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 | 14. | uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 / 15. | nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi / 1200 | 16. anuyogadAracUrNi / 2265 noMdha:(1) 63. 16 cUrNimAMdhI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa kSetra cUrNi abhaa2|| 2 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta TUrSi pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI bhI me cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM prazana pUzya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize dIyA prabhAvita muM che. bhagavatI cUrNi to bhaNe4 cha, 5 80 prazIta. 5 nadhI. tema4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa merA stato sabhecha 5 / zIta dhayAnuMbha nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattarannAma mudhyatve saMbhaNAya che. 3208 mate amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. __ "mAgama-paMyAMgI" yinya pAta" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto mI yintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM upa mAgamo 652 jANa nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. sArId sis bhASya, iyAM niyukti bhane syais cUrNina! mAmA vartamAna ame suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI mAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimorganA 4 4 . Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdita karela kAmasuttA-sarI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/32/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka kRtajyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka udhyAno che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mULa gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha IlathI ke chuTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI ll - || goThavela che. ' pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (f) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - zratanya:/jUnA/madhyayanaddeza:/mUne jUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskalpa.mAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayana/uddezakaH/mUlaM (2) sthAna - adhyayana/mULe (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM bhagavatI - zataka/vargaH-aMtarazataka/uddezakaH/mUlaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) aMkuza kemake zata 21, 22, 23 mAM zataka nA peTA vibhAganuM nAma ya jaNAvela che. zatava - 33,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane saMtazatavA athavA zata zata nAmathI oLakhAvAya che. jhAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/varga:/adhyayana/mUlaM pahelA mRtapamAM adhyayana ja che. bIjA thataja no peTAvibhAga ja nAme che ane te thaif nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM kAzraya ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene kAyadA ane saMvAra kahyA che. koIka ne badale kutarunya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkabhuta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (12) (nAnI- mUrta (7). (6 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- * pratipattiH /* uddezakaH/mUlaM mama tatra vibhAga yache to patramA pratipattiH pachI bheDa meTAvilAgi nodhanIya che. DebhaDe pratipatti - 3- mAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva bhevA yAra peTAvilAo 5 che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezakaH/mUlaM ye rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte dRzabhI pratipatti nA uddezakaH nava nadhI patra te peTAvilAsa pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA- padaM / uddezakaH / dvAraM/mUlaM padanA peTA vilabhabhAiyAM uddezakaH che, yAM dvAraM che pada-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kahyuM paNa che. (16) sUryaprajJapti prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM Agama 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRtanA na pratipattiH nAma bheTA vilAza che. pakSa uddezakaH ahi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH / mUlaM (19) nirayAvalikA adhyayanaM / mUlaM (20) kalpavataMsikA adhyayanaM / mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM / mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM - (23) vahidazA adhyayanaM/mUlaM Agama 19 thI 23 niyAnidhi nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtradvAre khojAvelA che. prema varga-1, nirayAyalikA, varga-2 kalpavartasikA... vagaire bhAvA ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya uddezakaH / mUlaM - - - - (35) bRhatkalpa ( 36 ) vyavahAra - uddezakaH /mUlaM (37) dazA zrutaskandha - dazA / mUlaM uddezakaH / mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM ( 39 ) mahAnizIya adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM (40) Avazyaka - adhyayanaM/mUlaM ( 41 ) ogha / piNDaniyukti mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM - (43) uttarAdhyayana adhyayanaM // mUlaM (44 - 45 ) nandI - anuyogadvAra - mUlaM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama AgamasUtra mUlaM AgamasUtra mUlaM gAthA 9. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama AcAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 11 3 5 gAyA 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 114 28. 57 29. 13 30. 12 31. 4 32. 33. 34. 14 3 30 - krama 35. 36. 9 2 93 37. 231 38. 103 39. 107 40. 131 catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdula vaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha Avazyaka 41. oghaniyukti 41. piNDaniryukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 9 44. nandI 1 45. anuyogadvAra bRhatkalpa vyavahAra 63 70 63 71 142 172 161 133 137 137 82 82 307 307 664 664 1420 215 285 142 172 139 133 -- -- 56 103 114 103 1528 92 21 1165 1165 712 712 540 515 1731 1640 168 93 350 141 nauMdha :- ukta gAthA saMdhyAnI samAveza mUlaM bhAMpa 4 bhaya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra khAne gAthA aMne bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. gAthA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 8 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [11] [12] [13] [14] [15] [1] [17] [18] [19]. -- amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 * saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana cauvizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda- 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA 779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be] caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI caritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vitarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [0] [21] [2]. [23] [24] [25]. [2] [27] [28]. [29]. [30] [31] [32] [33]. [4] [35] Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [32] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-cha tatvA dhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 [3] - [40] [41] prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [43] sUyagaDo [44] ThANaM [45 ] samavAo [46] vivAhapannati [ 47 ] nAyAdhammakahAo [48] udAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo [50] anuttovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [52] vivAgasUyaM [ 53 ] uvavAiyaM rAyapyaseNiyaM jIvAjIvAbhigamaM [ 54 ] [ 55 ] [ 56 ] patravaNAsutaM [ 57 ] sUrapannatiH caMdapannattiH [ 58 ] [ 59 ] [60] [61] kappavaDiMsiyANaM [62 ] puSphiyANaM jaMbUddIvapannati nirayAvaliyANaM [ 63 ] puSphacUliyANaM [ 64 ] vahidasANaM [ 65 ] [ 66 ] causaraNaM AurapaccakkhANaM [ 67 ] mahApacakkhANaM [ 68 ] bhattapariNNA [AgamasutANi-1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi-3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasutANi-7] [AgamasutANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi - 10 ] [AgamasuttANi- 11 ] [AgamasuttANi-12 ] [AgamasuttANi-13 ] [AgamasuttANi- 14 ] [AgamasuttANi-15 ] [AgamasuttANi- 16 ] [AgamasuttANi-17 ] [AgamasuttANi - 18 ] [AgamasuttANi- 19] [AgamasuttANi-20 ] [AgamasuttANi-21] [AgamasutANi- 22] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi - 24 ] [AgamasuttANi-25 ] [AgamasuttANi - 26 ] [AgamasuttANi-27] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMgasutaM taiyaM aMgasutaM cautyaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMgasutaM sattamaM aMgasutaM aTTamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekkArasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaM uvaMgasutaM taiyaM ubaMgasutaM cautthaM uvaMgasutaM paMcamaM yaMgasutaM chaThThe uvaMgasutaM sattamaM uvaMgasutaM aThTha uvaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekarasamaM uvaMgasutaM bArasamaM uvaMgasutaM paDhamaM paNNagaM bIaM paNNagaM tIiyaM paINNagaM cautyaM paNNagaM Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNAga-2 [73] gaNivijJA [AgamasuttANi-31] aTTamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNaga-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhama cheyasutaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakvaMdha [AgamasuttANi-37 ] cautthaM cheyasutaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIha [AgamasuttANi-39] cha cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijhutti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanijRtti [AgamasuttANi-41/2] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43 ] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [90] anuogadAra [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. AkAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sUrya gujarAtI anuvAda [Agamadapa-1] bIjuM aMgasUtra [3] sa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [es] nayAdhamma - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3]. chaThTha aMgasUtra [87] pAsa gujarAtI anuvAda [AgAmadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [e8] maMta gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pAvAga22- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda AgAmadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyaDUseNiya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [10] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsutta gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [10] caMdapannati- gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [18] jaMbuddIvapannati - gujarAtI anuvAda (AgaladIpa-5 sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [11] kaSpavarDeisiyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA - gujarAtI anuvAda (AgaladIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113] vahidasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] pahelo paDyo [15] AurapaccakhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgAmadIpa-] trIjo paDyo [117] bhattapariSNA - gujarAtI anuvAda AgamadIpa- cotho pathaao [118] taMdulayAliya - gujarAtI anuvAda [Agamadipa-] pAMcamo paDyo [11] saMthAraga - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTho patro [12] gacchAdhAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo paDyo-1 [21] caMdAvejha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payo2 [12] gaNivijjA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa) AThamo paDyo [12] deviMdaFo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-ko navamo patro [124) vIraWva - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-cha dazamo pAyo [15] nisaha gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] paheluM chedasUtra [12] buhatakaM- gujarAtI anuvAda AgamadIpa- bIjuM chedasUtra [127) vavahAra- - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [118] dasAsuthaphakhaMdha - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-che cothuM chedasUtra [19] jIyakampo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-che pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisaha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7) paheluM mUlasutra [13] ohanijutti- gujarAtI anuvAda Agamadiya-7 bIjuM mUlasutra-1 [13] piMDanijutti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [34] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] uttarayAsa - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] nAsutaM- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 pahelI cUlikA [13] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [38] dIkSA yogAdi vidhi [39] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIka-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJatiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [162] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [148] [149] Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIkaM [168 ] saMstAraka prakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174 ] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [175 ] vyavahArachedasUtraM saTIka [176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizItha sUtraM ( mUlaM ) [179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184 ] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasutANi saTIkaM 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIka - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM-24-25 Agama suttAmi saTIke -26 AgamasutANi saTIka - 26 AgamasuttANi saTIka - 27 AgamasuttANi saTIkaM- 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa :'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, vhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" m||1. thI 30 nuviva29 AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1. AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya (bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulacArika, saMstAraka, gacchacAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi / bhAga-15-16-17|nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya -internatiorite