Agam Sutra Satik 41B Pindniryukti MoolSutra 2b

SR No.: 003379
Original Sutra Author: N/A
Author: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Publication Year: 2000
Total Pages: 202
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, Agam 41, & agam_pindniryukti
File Size: 9 MB

Page 56

मूलं.१५४
२८७ यथा क्षीरं क्षीरमिति, इयमत्र भावना एकत्र क्वचिद्गृह गोदुग्धादिविषये क्षीरमिति नाम प्रवृत्तमुपलब्ध तथाऽन्यत्रापिगोदुग्धादावेवविषयेक्षारमितिनामप्रवर्त्तमानमुपलभ्यते.एवंततोऽप्यन्यत्रगृहान्तरे,ततोऽमूनि सर्वायपि क्षीरंक्षीरमित्येवरूपाणिनामानिएकार्थानिएकव्यञ्जनानि, तथाएकार्थानिबहुव्यानरूपाणिनामानि यथा दुग्धं पयः पीलु क्षीरमिति, अमूनि हि नामानि सर्वाण्यपि विवक्षितगोदुग्धादिलक्षणैकार्थाभिधायितया नानापुरुषैरेककालंक्रमेणकपुरुषेणवाप्रयुज्यमानानिएकार्थानिनानाव्यञ्जनानिचततोद्वितीयेभङ्गेनिपतन्ति, नानार्थान्येकन्यधनानि, यथा-गोमहिन्यजासम्बन्धिषुक्षीरंक्षीरमितिनामानिप्रवर्त्तमानानि, एतानिहिनामानि सर्वाण्यपि समानव्यञ्जनानि भिन्नभिन्नगोदुग्धमहिषीदुग्धादिरूपार्थवाचकतया भिन्नार्थानि च तत उच्यन्तेनानार्थान्येकव्यञ्जनानि, नानार्थानि नानाव्यञ्जनानि यथा घटपटशकटरथादीनि नामानि ॥ तदेवमुक्तानि चतुर्भङ्गिकाया निदर्शनानि, साम्प्रतमिमामेव चतुर्भङ्गिकामाधाकर्मणि यथासम्भवं गाथाद्वयेन योजयति. मू. (१५५) आहाकम्माईणं होइ दरुत्ताइ पढमभंगो उ।
आहाहेकम्मति य बिइओ सकिंद इव भंगा ।। . मू. (१५६) आहाकम्मतरिया असनाई उचउरो तइयभंगी।
.. आहाकम्म पडुच्चा नियमा सुन्नो चरिमभंगो॥ १.आधाकम्मादीनां नाम्नायुगपद्बहुभिःपुरुषैरेकेनवाकालभेदेनैकस्मिन्नेव अशनादिरूपे वस्तुनियद् 'द्विरुक्तादि द्विरुच्चारणादि,आदिशब्दातत्रिरुच्चारणादिपरिग्रहः सभवतिप्रथमोभङ्गः, किमुक्तं भवति?. एकत्रवसतावशनविषयेकेनाप्याधाकम्र्मेतिनामप्रयुक्तं,तथाऽन्यत्रापिवसत्यन्तरेऽशनविषयेएवाधाकम्र्मेति नामप्रयुज्यते,तथातताऽन्यत्रापिवसत्यन्तरे,तान्यमूनिसर्वाण्यप्याधाकम्मॆतिनामानिएकार्थानिएकव्यञ्जानि इतिप्रथमेभङ्गेऽवतरन्ति,आधाकर्मअधःकम्र्मेत्यादीनितुनामानिविवक्षिताशनादिरूपैकविषयेप्रवर्त्तमानानि द्वितीयो भङ्गः, एकार्थानि नानाव्यञ्जनानीत्येवंरूपद्वितीयभङ्गविषयाणि ‘सक्किंद इवे'त्ति यथा इन्द्रः शक्र इत्येवमादीनि नामानि, तथा 'अशनादयः' अशनपानखादिमस्वादिमरूपाः चत्वार 'आधाकान्तरिता' आधाकर्मशब्देन व्यवहिता यथाऽशनमाधाकर्म पानमाधाकम्मेत्येवमादि, तृतीयभङ्गविषयाः, अत्राप्ययं भावार्थ:-यदाऽशनादयः प्रत्येकमाधाकर्म आधाकम्मति देशभेदेन बहुभिः पुरुषैरेककालमेकेन वा पुरुषेण कालभेदेनोच्यतेतदातानिआधाकर्मआधाकम्मतिनामानिनानार्थान्येकव्यञ्जनानीतितृतीयेभङ्गेऽवतरन्ति, आधाकर्मरूपं नामाश्रित्य पुनश्चरमो भङ्गो नानार्थानि नानाव्यञ्जनानीत्येवरूपो नियमाच्छ्न्य आधाकर्म आधाकम्मत्येवमादिनाम्नां सर्वेषामपि समानव्यञ्जनत्वात. उपलक्षणमेतत. तेन सर्वाण्यपि नामानि प्रत्येक चरमभङ्गेनवर्तन्त,यदातुकोऽप्यशनविषये आधाकम्मेंतिनामप्रयुक्ते पानविषयेत्वधःकम्मेतिखादिमविषये त्वात्मघ्नमिति खादिमविषय त्वात्मकम्मति तदाऽमूनि नामानि नानार्थानि नानाव्यञ्जनानि चेति चरमोऽपि भङ्गःप्राप्यत. इहविवक्षिताशनादिरूपकविषयप्रवर्तमानानि आधाकम्मांधःकर्मप्रभृतीनिनामानिद्वितीयभङ्ग उक्तस्ततस्तदेव भावयतिमू. (१५७) . इंदत्थं जह सद्दा पुरंदराई उनाइवत्तंते।
अहकम्म आयहम्मा तह आह नाइवत्तत॥ वृ. यथा इन्द्रार्थम्' इन्द्रशब्दवाच्यं देवराजरूपं पुरन्दरादयः' पुरन्दरशक्र इत्येवमादयः शब्दा नातिवर्तन्ते-नातिक्रमन्ति, तथा अधःकर्मआत्मघ्नाशब्दो उपलक्षणमेतत आत्मकर्मशब्दच 'आह'न्ति सूचनात्सूत्रामितिन्यायादाधाकर्थि-आधाकर्मशब्दवाच्यं नातिवर्तन्ते, यदेवयेनदोषेणदुष्टमाधाकर्म