________________
प्राकृतव्याकरणे
ज्ञ ( इस संयुक्त व्यञ्जन ) से सम्बन्धित होनेवाले न का लोप विकल्प से होता है । उदा० - जागं सण्णा । क्वचित् (ञ का लोप) नहीं होता है । उदा०-1 -favorror I मध्याह्न हः ॥ ८४ ॥
मध्याह्न े हस्य लुग् बा भवति । मज्झन्नो मज्झहो ।
मध्याह्न शब्द में ह का लोप विकल्प से होता है । उदा० - मज्झन्नो, मज्झ०हो । दशार्हे ॥ ८५ ॥
पृथग्योगाद् वेति निवृत्तम् । दशार्हे हस्य लुग् भवति । दसारो ।
यह सूत्र पृथक् कहा है इसलिए ( सूत्र २८० में से अनुवृत्ति से आने वाले ) बा शब्द की निवृत्ति होती है । दशार्ह शब्द में ह का लोप होता है । उदा० - दसारो । आदेः श्मश्रु श्मशाने ॥ ८६ ॥
6
अनयोरादेर्लुग्भवति । मासू मंसू मस्सू । मसाणं । आर्षे श्मशानशब्दस्य सोआ साणमित्यपि भवति ।
८९
श्मश्रु और श्मशान इन दो शब्दों में, आदि ( होनेवाले व्यञ्जन ) का लोप होता है । उदा० - मासू मसाणं । आषं प्राकृत में श्मशान शब्द के सोआणं और सुसाणं ऐसे भी ( वर्णान्तर रूप ) होते हैं ।
श्री हरिश्चन्द्रे ॥ ८७ ॥
हरिश्चन्द्रशब्दे व इत्यस्य लुग् भवति । हरिअंदो ।
हरिश्चन्द्र शब्द में श्च् ( इस संयुक्त व्यञ्जन का लोप होता है । उदा०० - हरिनंदो । रात्रौ वा ॥
८८ ॥ रात्रिशब्दे संयुक्तस्य लुग् वा भवति । राई रत्ती ।
रात्रि शब्द में संयुक्त व्यञ्जन का लोप होता है । उदा० - राई, रत्ती । अनादौ शेषादेशयोर्द्वित्वम् ॥ ८६ ॥
पदस्यानादौ वर्तमानस्य शेषस्यादेशस्य च द्वित्वं भवति । शेष । किप्पतरू । भुत्तं । दुद्धं । नग्गो । उक्का । अबको । मुक्खो । आदेश । डमको । जक्खो । रग्गो । किच्ची । रुप्पी | नवचिन्न भवति । कसिणो । अनादाविति किम् । खलिअं । थेरो । खम्भो । द्वयोस्तु द्वित्वमस्त्येवेति न भवति । विञ्चुओ" । भिण्डिवालो |
१. क्रम से:२. क्रम से:४. क्रम से: - स्खलित । स्थविर । स्तम्भ |
- कल्पतरु | मुक्त | दुग्ध । नग्न । उल्का । अर्क । मूर्ख । -दष्ट । यक्ष | रक्त । कृत्ति । दच्मी ।
Jain Education International
३. कृत्स्न ।
५. क्रम से: - वृश्चिक । भिन्दिपाल |
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
