________________
चतुर्थः पादः
ग्रहो बल- गेह-हर-पङ्ग-निरुवारा हिपच्चुआः ॥ २०६ ॥
ग्रहरेते षडादेशा भवन्ति । वलइ । गेण्हइ । हरइ । पङ्गइ । निस्वारइ | अहिपच्चुअइ ।
२२२
ग्रह धातु को ( बल, गेण्ट, हर, पड्ग, निस्वार और अहिपच्चुअ ) ऐसे ये छ: आदेश होते हैं । उदा० - बलइ "अहिपञ्चु ।
क्त्वा तुम्-तव्येषु घेत् ।। २१० ॥
ग्रहः क्त्वा म्-तव्येषु धत् इत्यादेशो भवति । क्त्वा । त्तूण । धेत्तुआण । क्वचिन्न भवति । गेहि । तुम् । धेत्तुं । तव्य । धेत्तव्वं ।
कस्बा, तुम और तव्य ( प्रत्यय आगे ) होने पर ग्रह धातु को धेत् ऐसा आदेश होता है । उदा० -बत्वा ( प्रत्यय आगे होने पर ) :- घेत्तूण घेत्तुआण; क्वचित् ( यह घेत् आदेश ) नहीं होता है; उदा०- -- गेहि । तुम् (प्रत्यय आगे होने पर ) :धेत्तुं । तब्य ( प्रत्यय आगे होने पर ) :- घेत्तव्वं ।
वचो वोत् ।। २११ ॥
वक्तेर्वोत् इत्यादेशो भवति क्त्वा तुम्-तव्येषु । वोत्तूण । वोत्तुं । वोत्तव्वं ।
क्वा, तुम और तव्य ( प्रत्यय आगे ) होने पर, वक्ति ( Vवच् ) धातु को वोत् ऐसा जादेश होता है उदा०- ( क्त्या प्रत्यय आगे होने पर ): -वोत्तूण । ( तुम् प्रत्यय आगे होने पर ) :-वोत्तुं । ( तव्य प्रत्यय आगे होने पर ) : -वोत्तव्यं । रुदभुजमुचां तोन्त्यस्य ।। २१२ ।।
एषामन्त्यस्य क्त्वातुम्नव्येषु तो भवति । रोत्तॄण रोतुं रोत्तव्वं । भोत्तूण भोत्तुं भोत्तव्वं । मोत्तण मोत्तुं मोत्तव्वं ।
क्त्वा, तुम और तव्य ( ये प्रत्यय आगे ) होने पर, । रुद्, भुज् और मुच् ) इन ( धातुओं ) के अन्त्य वर्ण का त् होता है । उदा०-( - ( रुद् ) . रोत्तूण रोत्तब्वं । ( भुज् ) भोत्तू भोक्तव्व । मुच्):- मोत्तूण
'मोतव्वं ।
दृशस्तेन ठः ।। २९३ ॥
दृशोन्त्यस्य तकारेण सह द्विरुक्तष्ठकारो भवति । दट्ठूण । दठ्ठे
1
दट्ठव्वं ।
धातु के अन्त्य वर्ण का, (क्त्वा, तुम और तव्यत्यय आगे होने पर ), तकार के सह द्वित्वयुक्त ( = ठ्ठ ) होता है । उदा० दठून
दट्ठम्बं ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
