Book Title: Yogsar Part 01
Author(s): Ratnabodhivijay
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022255/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvamaharSiviracitaH yogasAraH " padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaH / prathamo bhAgaH + prerakAH paramapUjya-vairAgyadezanAdakSa-AcAryadevazrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOMONICONSION kA pUrvamaharSiviracitaH / / yogasAra: padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaH / prathamo bhAga: SMSMSMSMSMSMSMSMSMSMSMSMSMS prerakAH .. paramapUjya-vairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva-zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarAH / SSSSSSSSSSSSS SSSSSSSSS mUlasaMzodhako vRttikAro bhAvAnavAdakAra sampAdakazca paramapUjya-zrIsImandharajinopAsaka-AcAryadeva-zrImadvijayahemacandrasUrIzvarANAM ziSyANuH muniratnabodhivijayA 003057 04.13 prakAzakaH zrIjinazAsanaArAdhanATrasTaH mumbaI 645x6x5x5x66x6x5xoxoxo Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CHAR OIDEOm (prAptisthAnam zrIjinazAsanaArAdhanATrasTaH * zrI candrakumArabhAI jarIvAlA dukAna kra. 6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva 'i' roDa, netAjI subhASa roDa, mumbaI-2 phona naM. 022-22818420, 22818390, mo. 9820837955 zrI candrakAntabhAI esa. saGghavI 6/bI, azokA kompalekSa, pahelA garanAlA pAse, pATaNa-384265, (uttara gujarAta) phona naM. 02766-231603, mo. 9909468572 AvRttiH prathamA pratayaH 300 mUlyam : rU. 500-00 prakAzanasaMvatsaraH - vI.saM. 2540, vi.saM. 2070, i.sa. 2014 etadgranthasvAmitvaM zrIjainazvetAmbaramUrtipUjakasaGghasyaiva / (c) zrIjinazAsanaArAdhanATrasTa asya grantharatnasya kasyA'pi aMzasya grahaNAtpUrvaM TIkAkArasampAdakaprakAzakalikhitA'numatimA'hyA / idaM grantharatnaM jJAnadravyavyayena prakAzitam, ato gRhasthairjJAnanidhau mUlyArpaNenA'sya svAmitvaM kAryam / mudraka : bharata grAphiksa nyU mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, ahamadAbAda-380001. Ph. : 079-22134176, Mob.: 9925020106 E-mail : bharatgraphics1@gmail.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YOGSAR COMPOSED BY AN UNKNOWN SAINT OF THE PAST WITH PADMIYA' COMMENTARY AND ITS GUJARATI VERSION PART-I INSPIRATIONS REVEREND ACHARYADEV SHREEMADVIJAY HEMCHANDRASURISHWAR MAHARAJ CORRECTOR, COMMENTATOR, TRANSLATOR AND EDITOR A DISCIPLE OF REVEREND ACHARYADEV SHREEMADVIJAY HEMCHANDRASURISHWAR MAHARAJ, MUNI RATNABODHI VIJAY PUBLISHER SHREE JINSHASAN ARADHANA TRUST, MUMBAI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Published By * SHREE JINSHASAN ARADHANA TRUST * First Published. VIRA ERA 2540 * VIKRAM ERA 2070 * 2014 A.D. FIRST EDITION COPIES - 300 Price : Rs. 500.00 * AVAILABLE AT * SHREE JINSHASAN ARADHANA TRUST SHREE CHANDRAKUMAR B. JARIWALA Shop No. 6, Badrikeshwar Society, Marine Drive, 'E' Road, Netaji Subhash Road, Mumbai-400 002. Tel. : 022-22818420, 22818390, Cell : 9820837955 SHREE CHANDRAKANT S. SANGHVI 6/B, Ashoka Complex, Near First Garnala, Patan-384265 (North Gujarat) Tel. : 02766-231603, Cell : 9909468572 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtamahodadhi pa.pU.AcAryazrIpremasUrIzvarajI mahArAjA nyAyavizArada pa.pU. AcAryazrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA samatAsAgara pa.pU. panyAsazrIpadmavijayajIgaNivarya kRpAvarSA siddhAntamahodadhi-saccAritracUDAmaNi-suvizAlagacchasarjaka-AcAryadevazrImadvijaya-premasUrIzvarAH nyAyavizArada-vardhamAnataponidhi-gacchAdhipati-AcAryadevazrImadvijaya-bhuvanabhAnusUrIzvarAH samatAsAgara-saMyamasamarpaNAdiguNagaNArNava-pannyAsapravarazrI-padmavijayagaNivarAH AjJAprasAda: siddhAntadivAkara-gItArthagacchAdhipati-AcAryadevazrImadvijaya-jayaghoSasUrIzvarAH preraNApIyUSam vairAgyadezanAdakSa-prAcInazrutoddhAraka-AcAryadevazrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH hmh srw Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho sukRtam ! asya grantharatnasya prakAzane jJAnanidhidravyArpaNena sahAyIbhUtaH paramapUjya - adhyAtmayogi- AcAryadeva - zrImadvijaya kalApUrNasUrIzvara - paTTadhara paramapUjya-AcAryadeva-zrImadvijaya- kalAprabhasUrIzvara - | paramapUjya - AcAryadeva - zrImadvijaya- kalpatarusUrIzvarANAM puNyapreraNayA zrI bharuDiyA vizA osavAla zve. mU. tapA. jaina saGghaH bharuDiyA- kacchastha: taM bhUri bhUri anumodayAmaH / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya pIyA' vRtti ane tenA gurjara bhAvAnuvAdathI vibhUSita 'yogasAra' nAmanA A grantharatnanane prakAzita karatAM Aje ame atyaMta AnaMda anubhavIe chIe. pUrvenA koI ajJAta mahApuruSe A mULagraMthanI racanA karI che. parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna munirAjazrI ratnabodhivijayajIe aneka hastalikhita pratonA AdhAre A mULagraMthanuM saMzodhana karyuM che tathA mULagraMthanA rahasyone pragaTa karanArI pIyA vRtti nAmanI saraLa saMskRta TIkA racI che. munirAjazrIe padmIyA vRttino saraLa gujarAtI bhAvAnuvAda paNa lakhyo che. Ama A graMthanA abhyAsa dvArA yogasArano sAMgopAMga abhyAsa thAya che. apUrva zrutasevA karavA badala munirAjazrInI ame khUba khUba anumodanA karIe chIe. parama pUjya zrIsImandharajinopAsaka AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA kRpA-preraNA-mArgadarzanathI amAruM TrasTa chellA pAMtrIsa varSathI jinazAsananA sAtakSetranI bhakti karI rahyuM che. temAM paNa zrutoddhAranuM kArya vizeSa rIte thaI rahyuM che. Aja sudhImAM pAMcasothI vadhu zAstrono samuddhAra amArA TrasTa vaDe thayo che. AgaLa paNa uttarottara caDhiyAtI zrutasevA karI zakIe evI zrutAdhiSThAyikA sarasvatIdevIne prArthanA karIe chIe. A pustakanuM suMdara mudraNakArya karanAra bharata grAphiksavALA bharatabhAI ane mahendrabhAIne paNa A prasaMge dhanyavAda ApIe chIe. A pustakanuM AkarSaka TAITala taiyAra karanAra malTI grAphiksavALA mukezabhAIne paNa dhanyavAda ApIe chIe. A grantharatnanA abhyAsa dvArA sahu jIvo potAnI muktine nikaTa banAve e ja zubhAbhilASA. li. zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTanA TrasTIgaNa caMdrakumArabhAI bI. jarIvAlA puMDarIkabhAI e. zAha lalItabhAI koThArI vinayacaMda koThArI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIyam / pUrvamaharSiviracitaM padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda-vibhUSitaM yogasAraM saharSa prakAzayAmaH / ajJAtanAmadheyaiH pUrvamaharSibhiretadgrantharatnaM viracitam / paramapUjyavairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva-zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarANAM ziSyaratnena munirAjazrIratnabodhivijayenA'neka-hastalikhitapratisAhAyyenaiSa mUlagranthaH saMzodhitaH / munivaryeNa mUlagranthagatarahasyodghATanArthaM 'padmIyA vRttiH' ityAkhyA saralasaMskRtavRttiviracitA / munivaryeNa padmIyavRtteH saralagurjarabhAvAnuvAdo'pi viracitaH / itthametadgrantharatnasyA'bhyAsena yogasArasya sAGgopAGgo'bhyAso jAyate / apUrvazrutasevAkartAraM munivaryaM bhUri bhUri anumodayAmaH / / paramapUjya-zrIsImandharajinopAsaka-AcAryadeva-zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarANAM kRpA-preraNA-mArgadarzanairasmAkaM TrasTa: gatapaJcatriMzadvaSaiH jinazAsanasya saptakSetrANAM zobhanAM bhaktiM karoti / tatrA'pi zrutoddhArakAryaM savizeSaM bhavati / adyAvadhi paJcazatAdhikazAstrANAM samuddhAraH asmAkaM TrasTena vihitaH / agre'pi vayaM pravardhamAnAM zrutasevAM kartuM zaktA bhaviSyAma iti zrutAdhiSThAyikAM zrutadevatAM prArthayAmahe / asya grantharatnasya paThanena sarve jIvA muktiM prApnuvantviti abhilaSAmaH / li. zrI-jinazAsana-ArAdhanA-TrasTasya TrasTimahAzayAH candrakumArabhAi bI. jarIvAlA lalItabhAi koThArI puNDarIkabhAi e. zAha vinayacanda koThArI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , mahezabhAI zAkamArkeTamAM gayA. tyAM zAka kTi aMtarmukhI vecanArA maNIbena mahezabhAIne kahyuM, "bhAI ! A jika sadA sukhI preraNAbena bhaNelA haze, nahIM? mahezabhAI bolyA, mAsI, tamane enI kyAMthI khabara paDI ?' maNIbena bolyA, "e bahene pahelA TameTAM kharIdyA, pachI saMtarA lIdhAM, tyArapachI dUdhI thelImAM nAkhI ane mAthe tarabUca mUkyuM che, eTale kahuM chuM !" A TucakAno sAra eTalo che ke gaNatara vinAnA bhaNataranI kazI kiMmata nathI. Adhunika zikSaNa lagabhaga gaNatara vinAnuM hoya che. vidyArthIo AgaLa vadhIne paisA kamAI zake e mATe bhaNe che. zikSaka paNa paisA mATe bhaNAve che. vidyArthIone bhaNAvAtAM viSayo paNa arthavihIna hoya che. tethI ja bhaNyA pachI paNa sAcuM jJAna temane maLatuM nathI. sAcuM zikSaNa to e kahevAya ke jenAthI AtmAmAM guNo vadhe. sAcuM jJAna paNa jIvanamAM pariNamavuM joIe. to ja e ApaNane AdhyAtmikamArge AgaLa vadhAre che. nahIMtara e mAtra bojArUpa banI jAya che. jJAna e to sAdhana che. tenAthI AtmAne ane enI guNasamRddhine oLakhIne te guNasamRddhinI prApti mATe puruSArtha karavAno che. jJAna meLavIne bahAra vadhavAnuM nathI paNa aMdaramAM vadhavAnuM che. jJAna jyAre AtmAmAM pariName che tyAre ApaNI dRSTi badalAI jAya che. bAhya duniyA e ja hovA chatAM jJAna pariNamyA pachI ApaNane e navI lAge che. eka sAdhake trIsa divasa bhItara UtaravAnI ghaniSTha sAdhanA karI. ekatrIsamA divase guru sAthe te nagaranI bahAra nIkaLyo. teNe gurune kahyuM, "AkhuM nagara badalAI gayeluM lAge che !" guru hasIne bolyA, 'nagara to enuM e ja che, tuM badalAI gayo che !" jJAnI bAhya duniyAnA kAryomAM ro-pacyo na rahe. te aMdaramAM UtarI jAya. tethI ja duniyAne e navI draSTithI juve. jIvanavyavahAra e ja rIte cAlato hovA chatAM jJAna pariNamyA pachI bhAva badalAI jAya che. jIvanamAM thatI kriyAone mAtra jovAnuM ane enA parathI AtmAne sudhAravAnuM thAya che. paNa e kriyAomAM bhaLavAnuM thatuM nathI. eka sAdhakane pUchavAmAM AvyuM, "pahelAM paNa tame khAtAM hatA, pItA hatAM, Aje paNa e badhuM cAle che. to pharaka zuM paDyo ?' sAdhake kahyuM, "pahelA e badhuM huM kartutvanA bhAvathI AsaktipUrvaka karato hato. Aje e badhuM thayA kare che ane huM joyA karuM chuM." Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Ama, jJAna maLyA pachI bAhya bhAvothI nirlepa banIne adhyAtmamAM UtarI javuM joIe. adhyAtmajagatamAM UtaravAno mArga batAvanAro graMtha eTale ja yogasAra'. yoga eTale bhagavAne batAvelI, ApaNane mokSamAM laI janArI badhI ArAdhanAo. e ArAdhanAono sAra "Atmavizuddhi pAmavI ane AtmAne paramAtmA banAvavo' e che. yogasAramAM yoganA A sAranI suMdara chaNAvaTa karAI che. A mULagraMtha pAMca prastAvomAM vaheMcAyelo che. pahelA prastAvamAM paramAtmAnA vAstavika svarUpano upadeza apAyo che. temAM 46 gAthAo che. bIjA prastAvamAM tattvonA sArarUpa dharmano upadeza apAyo che. temAM 38 gAthAo che. trIjA prastAvamAM samatAno upadeza apAyo che. temAM 31 gAthAo che. cothA prastAvamAM sattvano upadeza apAyo che. temAM 42 gAthAo che. pAMcamA prastAvamAM bhAvazuddhino upadeza apAyo che. temAM 49 gAthAo che. Ama A graMtha 206 gAthAno che. badhI gAthAo saMskRta bhASAmAM ane anuSTram chaMdamAM racAyelI che. graMthakAre te te prastAvamAM AvanArA viSayo daSTAMto, tarko vagere dvArA khUba suMdara rIte samajAvyA che. gAthAonI racanA khUba ja saraLa zailImAM karAI che. tethI anvaya vinA paNa gAthAonA zabdArthano bodha sahelAIthI thaI zake che. satata bAhyabhAvomAM magna rahetAM ApaNA AtmAne aMtarmukha banAvavA A graMtha khUba upayogI che. A graMtha koIka ajJAta pUrvAcAryae racela che. teo atyaMta niHspRhI hatA. tethI ja graMthamAM temaNe kyAMya paNa potAnA nAmano ullekha karyo nathI. teo khUba UMcA ane aMdaramAM UtarelA sAdhaka hatA. temaNe ghaNA zAstronuM adhyayana karI potAnA jIvananA anubhavono nicoDa A graMthamAM ThAlavI dIdho che. A graMtha racI temaNe ApaNA jevA pAmara jIvo upara bahu moTo upakAra karyo che. A graMthamAM kyAMya paNa temaNe racanAsamaya paNa lakhyo nathI. tethI teo kyAreya thayA ane A graMtha kyAre racAyo te jANavuM zakya nathI. badhI gAthAo saraLa lAge che, paNa temanI pAchaLa ghaNuM UMDuM rahasya raheluM che. ciMtananA mahAsAgaramAM DUbakI lagAvanArane te rahasyaratno hAtha lAge che. yogasAra mULagraMthanuM meM ghaNI hastalikhita pratonA AdhAre saMzodhana karyuM che. badhI hastalikhita ane mudrita pratonI saMkalanA karI yogya pATha meM mULagAthAmAM joDyo che ane pAThAMtaro nIce TIppaNamAM ApyA che. A hastalikhita prato ane mudrita pratano paricaya A mujaba che - A - A prata pATaNanA zrI hemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. B - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A prata ghaNI azuddha che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C D F G E - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. J - K - L M - - H - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A pratamAM yogasAranI mAtra 62 gAthAo ja che. | - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A pratamAM paNa yogasAranI mAtra 62 gAthAo ja che. - 11 A prata pATaNanA bhAbhAnA pADAnA jJAnabhaMDAranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A pratamAM trIjA prastAvanI gAthAonA kramamAM thoDo pheraphAra che ane cothA-pAMcamA prastAvonI amuka gAthAo trIjA prastAvamAM mUkelI che. - A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. - = A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. te vikrama saMvata 1724, mAgazara suda 2, zukravAre rAjanagaramAM lakhAI che. A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A prata pATaNanA zrIhemacandrAcAryajJAnamaMdiranI che. tenI upara lekhanasaMvata lakhela nathI. A pustaka mudrita yogasAranuM che. tenuM saMpAdana paMDitavarya ha2goviMdadAsa trIkamacaMda zeThe karela che. te vArANasInI jaina vividha sAhitya zAstramAlA taraphathI vikrama saMvata 1976 mAM prakAzita thayela che. Ama bAra hastalikhita prato ane eka mudrita pustakanA AdhAre yogasAranuM saMzodhana karela che. A badhI hastalikhita pratonI phoTokopI ApanAra te te jJAnabhaMDAronA vyavasthApakono huM khUba khUba AbhAra mAnuM chuM. pUjya munirAjazrI jaMbUvijayajI mahArAja Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ane pUjya gurudevazrInI preraNAthI pATaNanA ghaNA hastalikhita bhaMDAronI hastalikhita pratonuM skeniMga thayela. mane uparanI phoTokopIo temAMthI maLela che. mane A phoTokopIo munirAjazrI kRpAratnavijayajI mahArAje meLavI ApI che. A prasaMge banne pUjayono ane munirAjazrIno khUba khUba AbhAra mAnuM chuM. munirAjazrI, pUjya gurudevazrInA zrutasamuddhAranA kAryamAM koIpaNa jAtanA nAmanI spRhA vinA paDadA pAchaLa rahIne rAta-divasa athAga parizrama karI rahyA che. temanI advitIya gurubhakti ane zrutabhaktine dhanyavAda ApuM chuM. yogasAranI TIkA lakhavAnuM sUcana ghaNA varSo pUrve mane munirAjazrI kRtapuNyavijayajIe karela. tyAre to meM yogasAra mULagraMtha joyo ke vAMcyo paNa na hato. tyAre mArAmAM TIkA lakhavAnI yogyatA ke bhAvanA na hatI. paNa munirAjazrInuM sUcana eka bIjArUpe aMdara paDyuM hatuM. avasara Avyo ane saMyogo maLyA eTale te bIjamAMthI A TIkAvRkSanuM sarjana thayuM. sUcana karavA badala munirAjazrIno khUba khUba AbhAra mAnuM chuM. jo ke, mArAmAM A mahAna graMthanI TIkA racavAnI yogyatA nathI, chatAM mULagraMtha vAMcyA pachI mane khUba gamI gayo ane enI gAthAo para ciMtana karatAM karatAM mane je hRryuM te meM TIkAmAM lakhyuM che. A TIkA saraLa saMskRta bhASAmAM lakhI che. te vidvattAnuM pradarzana karavA mATe nahIM, paNa A mahAna graMthanA rahasyo sva-para ubhayanA hRdayamAM pratiSThita karavA racI che. A TIkAmAM meM koI nyAyanI zailIno ke vyAkaraNanA sUtrono upayoga karyo nathI. TIkA eTalI saraLa che ke saMskRtanI be buka karyA pachI paNa vAMcavAmAM Ave to bodha sahelAIthI thAya. TIkAmAM prathama dareka gAthAnI avataraNikA lakhI che. pachI mULagAthA lakhI teno anvaya karyo che. pachI anvayanA AdhAre zabdono sAmAnya artha karyo che. tyAra pachI vizeSa vivecana karyuM che. aneka zAstrapATho dvArA te te padArthone samajAvavAno ane siddha karavAno prayatna karela che. A TIkAne 144 graMthonA 401 zAstrapATho dvArA vibhUSita karI che. graMthonA nAma ane zAstrapATho bolDa TAIpamAM ApyA che jethI temanI tarapha tarata dhyAna jAya. TIkAmAM AvatAM suvAkyo paNa bolDa TAIpamAM lIdhA che. A suvAkyo jIvanamAM utArIe to aneka prakAre lAbha thAya. TIkAmAM jarUra paDe tyAM zaMkAo uThAvIne tenA samAdhAno paNa karyA che. jarUra paDe tyAM daSTAMto paNa TAMkyA che. dareka gAthAnI vRttine aMte TUMkamAM sAra paNa lakhyo che. | vikrama saMvata 2066 varSe pUjaya gurudevazrInI nizrAmAM rAjasthAnamAM siroDInagaramAM kevalabAgatIrthamAM upadhAnatapanI ArAdhanA thaI. te vakhate tyAMnA suMdara ane zAMta vAtAvaraNamAM zrImunisuvratasvAmInI chatrachAyAmAM pUjya gurudevazrInI kRpAthI A TIkAnuM sarjana thayuM. kensara jevI bhayaMkara bImArImAM paNa samatApUrvaka mAsakSamaNa jevA ugra taponI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 sAdhanA karanAra ajoDa sAdhaka, parama pUjaya nyAyavizArada AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA prathama ziSyaratna ane laghubaMdhu, mArA dAdAgurudeva, parama pUjya samatAsAgara paMnyAsapravarazrI padyavijayajI mahArAjAnA nAma parathI A TIkAnuM nAma "padmayA vRtti' rAkhyuM che. parama pUjya siddhAMtadivAkara, gItArthagacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA ane paramapUjya vairAgyadezanAdakSa, gurudevazrI AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAe A grantharatnane prakAzita karavAnI anumati ApI te badala te pUjyono khUba khUba AbhAra mAnuM chuM ane kRtajJabhAve temane A saMpUrNa TIkAnuM saMzodhana saMzodhananI duniyAmAM prakhyAta amArA samudAyanA eka vidvadarya mahatmAe karela che. paNa saMzodhaka tarIke potAnuM nAma lakhavAnI temanI IcchA na hovAthI ahIM temanuM nAma lakhyuM nathI. temano AbhAra mAnavA sAthe temane dhanyavAda ApuM chuM. A TIkA racatAM racatAM ane prapho jotAM jotAM mane to khUba ja lAbha thayo che. vAcakone paNa saTIka A granthanA pArAyaNa dvArA khUba lAbha thaze emAM bemata nathI. saTIka A grantha ekavAra vAMcIne pUro karavA mATe nathI. paNa vAraMvAra A granthanuM paThana, ciMtana, manana karIne enA padArtho jIvanamAM utAravAnA che. A granthano jo barAbara abhyAsa karavAmAM Ave ane ene jIvanamAM utAravAmAM Ave to jIvanaparivartana thayA vinA na rahe, bahAranI duniyAmAMthI nivRtti laI aMdaranI duniyAmAM viharavAnuM mana thAya, doSo dUra thAya ane guNo pragaTe, aMdaramAM rahelA paramAtmA pragaTa thAya, tAttvika dharmanI ArAdhanA thAya, samatA ane sattva AtmasAt thAya ane AtmAnI vizuddhi thAya. zaktizALI AtmAoe to A mULagraMtha kaMThastha karI tene AtmasAt karavA jevo che. saTIka A granthanuM vAMcana karyA pachI anekane enA vAMcana mATe preraNA karavI. kharekhara, A eka avvala koTIno graMtha che. adhyAtma jagatanA zikharo sara karavA mATe A grantha pagathiyAnuM kAma karI ApaNane UMce caDhAvaze. A granthane khUba cAvIcAvIne vAMcavo, eTale ke khUba ciMtana-mananapUrvaka vAMcavo. saMskRta bhASAne nahIM jANanArA jIvo paNa A mahAna granthanA abhyAsathI vaMcita na rahI jAya ane A grantha AbAla-gopAla sarvatra prasiddha bane ane lokabhogya bane e uddezyathI A saTIka graMthano gujarAtI bhASAmAM bhAvAnuvAda paNa meM lakhyo che. bhAvAnuvAdamAM TIkAnI ja vAto saraLa gujarAtI bhASAmAM rajU karI che. tethI bALajIvo paNa A granthanA marmane samajavA bhAgyazALI banaze. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 TIkA ane bhAvAnuvAda sahita A grantha ghaNo vizALakAya banI javAthI A granthane be bhAgomAM vibhAjita karyo che. pahelA bhAgamAM pahelA, bIjA ane trIjA prastAvono samAveza karyo che. cothA ane pAMcamA prastAvono samAveza bIjA bhAgamAM karyo che. granthanI zarUAta thatAM pahelA vistRta viSayAnukrama mUkela che. tenAthI granthanA viSayono sAmAnya bodha thaze. granthanA viSayono vizeSa ane vizada bodha to granthasAgaramAM DUbakI lagAvyA pachI ja thaze. granthanI pUrNAhuti bAda granthanI zobhAmAM abhivRddhi karanAra cha pariziSTo mUkyA pahelA pariziSTamAM yogasAranI mULagAthAo mUkI che. tethI kaMThastha karanArane saraLatA bIjA pariziSTamAM yogasAranI mULagAthAonI akArAdikrame sUci ApI che. trIjA pariziSTamAM paddamIyAvRttimAM sAkSI tarIke batAvelA granthonI sUci che. cothA pariziSTamAM pahmIyAvRttimAM batAvelA zAstrapAThonI sUci che. pAMcamA pariziSTamAM yogasAra mULamAM ane padmayA vRttimAM batAvelA daSTAMtonI sUci che. chaThThA pariziSTamAM padgIyAvRttimAM TAMkelA sUktaratnonI sUci che. parama kRpALu paramAtmA ane parama pUjaya bhImabhavodadhitAraka gurudevazrI vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA kRpA, preraNA ane mArgadarzana vaDe ja A saMzodhana, sarjana ane saMpAdana zakya banyuM che. e pUjayonA caraNomAM kRtajJabhAve anaMtazaH vaMdanA. granthakAra eka mahAna sAdhakapuruSa hatA. jyAre huM alpabuddhivALo chuM. meM mArA kSayopazama anusAra granthakAranA Azayane pragaTa karavAno prayAsa karyo che. chatAM matimaMdatAnA kAraNe kyAMya granthakAranA Azaya viruddha nirUpaNa karyuM hoya ane TIkAmAM bIjI koIpaNa jAtanI kSati rahI gaI hoya ke jinAjJAviruddha nirUpaNa thayuM hoya to te badhAnI trividhe trividha kSamA yAcuM chuM ane bahuzruta vidvAnone te sudhAravAnI prArthanA karuM chuM. ghaNA phUlono rasa nicovyA pachI thoDuM attara maLe che. te attaranuM TIpuM paNa manane ane zarIrane tarabatara karI de che. hA, attaranI zIzIne khIssAmAM rAkhI mUkavA mAtrathI tenI sugaMdha maLatI nathI. te zIzIne khIssAmAMthI kADhI tenuM DhAMkaNuM kholI, hAtha para attara laIne nAkathI suMghavAthI sugaMdha maLe che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ghaNA zAstronuM avagAhana karyA pachI yogano je sAra maLyo te granthakAre ApaNane A granthamAM pIrasyo che. thoDo paNa sAra ApaNA jIvanane ArAdhanAthI tarabatara karI deze. hA, A grantha mAtra vAMcI javAthI ArAdhanAnI sugaMdha nahIM maLe. vAMcyA pachI enA para ciMtana-manana karI ene jIvanamAM utAravAthI jIvana ArAdhanAthI maghamaghAyamAna banaze. A granthanA zabdo mAtra granthastha na rahetAM hRdayastha, jIvanastha ane Atmastha bane e ja zubhAbhilASA. saTIka A granthanA abhyAsa dvArA sarve jIvo aMtarmukha banI zIghra paramapadane sanmukha bane e ja abhyarthanA. piMDavADA (rAjasthAna) vi.saM. 2069 aSADha suda-6 (prabhuvIracyavanakalyANakadina) parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjano ziSyANu muni ratnabodhivijaya - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNati vinA jJAnaM bahUpayogi na bhavati / Io jJAnasiddho pariNataM jJAnamadhyAtmamArge pravarttayati / zuSkaM jJAnaM bhArarUpaM [82 na lipyate bhavati / jJAnaM khalu sAdhanam / tenA''tmaguNasamRddhi 7 pratyabhijJAya tatprAptyarthaM prayatanIyam / jJAnena bahiH na pravardhanIyaM parantvantaH pravardhanIyam / jJAnI sAMsArikakAryeSu na nimajjati / sa svAtmani nimajjati / tata eva sa vizvaM nUtanadRSTyA pazyati / ato jJAnaprAptyanantaraM bahirbhAveSu nirlepIbhUyA'dhyAtmamArge pravartanIyam / adhyAtmamArge pravartako grantho 'yogasAraH' / mokSaprApikAH sarvA ArAdhanA yogarUpAH / sarvAsAmArAdhanAnAM sAraH - AtmavizuddhiM kRtvA paramAtmatvaprAptiH / yogasAre'yaM sAraH suSTha vivecitaH / ayaM mUlagranthaH paJcaprastAvAtmakaH / SaTcatvAriMzavRttAtmake prathame prastAve paramAtmano yathAvasthitaM svarUpamupadiSTam / aSTatriMzadvRttAtmake dvitIye prastAve tattvasArarUpo dharma upadiSTaH / ekatriMzadvRttAtmake tRtIye prastAve samatopadiSTA / dvicatvAriMzavRttAtmake caturthe prastAve sattvamupadiSTam / ekonapaJcAzadvRttAtmake paJcame prastAve bhAvazuddhirupadiSTA / itthamayaM granthaH SaDadhikadvizatavRttapramANaH / saMskRtabhASAnibaddhe'nuSTubvRttagumphite'smingranthe granthakAreNa tattatprastAvagataviSayA dRSTAntatarkAdipurassaraM suSTha prajJApitAH / saralapaddhatyA racitAnAM vRttAnAM zabdArthabodhaH sugamaH / satataM bAhyabhAveSu nimagnasyA''tmano'ntarmukhIkaraNArthamayaM grntho'tiivopyogii| ajJAtanAmadheyaiH pUrvAcAryairayaM granthaH sndRbdhH| niHspRhasattamaistairgranthe kvA'pi svanAmollekho na kRtaH / sAdhakapraSThestairanekazAstrANyavagAhya svAnubhavanavanItamasmingranthe bhRtam / asya granthasya viracanena tairvayaM bahUpakRtAH / granthe kvA'pi racanAsaMvatsarasyA'nupalabdhyA te kadA mahimaNDalamalaJcakruH kadA ca tairayaM grantho viracita iti na jJAyate / granthagatavRttAni saralAni parantu rahasyArthabhRtAni / te rahasyArthAzcintanagamyAH / anekahastalikhitapratisAhAyyena mayA'yaM mUlagranthaH saMzodhitaH / upalabdhahastalikhitamudritapratInAM saGkalanAM kRtvA mayocittaH pATho mUlavRtteSu nibaddhaH pAThAntarANi ca TippaNyAM nyastAni / saMzodhanopayuktahastalikhitamudritapratInAM paricaya evaM jJeyaH - A - pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratyAM lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B C D E F G H I J K L - - - - - - - - 17 pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratyAM lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / iyamatIvAzuddhA / pattanasthabhAbhApATakajJAnAlayasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / atra tR prastAve vRttAnyutkramanibaddhAni / atra caturthapaJcamaprastAvagatAni kAnicidvRttAni tRtIye . prastAve nibaddhAni / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / atra dviSaSTivRttAnyeva santi / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / atrA'pi dviSaSTivRttAnyeva santi / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkAyAmasyAM pratau lekhanasaMvatsaro nopalabhyate / M - idaM pustakaM mudritayogasArasatkam / tacca zeTha - trIkamacanda - putra - paNDitavarya-haragovindadAsena sampAditam / vArANasIstha - jainavividhasAhityazAstramAlAnAmasaMsthayA vaikramIye 1976 varSe tat prakAzitam / pattanasthazrIhemacandrAcAryajJAnamandirasatkeyaM pratirvaikramIye 1724 varSe mArgazIrSa zukla dvitIyAyAM rAjanagare likhitA / itthaM dvAdazahastalikhitapratInAmekamudritapratezca sAhAyyena mayA'yaM granthaH saMzodhitaH / hastalikhitapratiprApakatattajjJAnAlayavyavasthApakebhyo dhanyavAdaM prayacchAmi / pUjyamunirAja zrIjambUvijayAnAM pUjyagurudevAnAJca preraNayA pattanasthAnekahastalikhitajJAnAlayasatkahastalikhitapratInAM skeniMgakAryaM sampannam / uparyuktapratInAM phoTokopayo mayA tasmAt munirAjakRpAratnavijayasAhAyyena labdhAH / pUjyebhyo munivaryAya ca dhanyavAdaM prayacchAmi / yogasAravRttinirmANasUcakaM munirAjakRtapuNyavijayAyA'pi dhanyavAdaM dadAmi / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 yadyapyetanmahAgranthavRttiviracanayogyatA mayi na vidyate tathApyasya granthasya paThanAnantaramayaM grantho mahyamatIva rucitaH / tato'sya vRttAnAM cintanena yadyadsphUritaM tattanmayA vRttau nibaddham / saralasaMskRtabhASAnibaddheyaM vRttirmayA svapareSAM hRdaye granthagatarahasyAnAM pratiSThArthaM viracitA, na tu pANDityapradarzanArtham / asyAM vRttau nyAyapaddhatervyAkaraNasUtrANAM vA prayogo na kRtaH / tato viziSTazAstrA'bhyAsarahitAnAM saMskRtabhASAmAtrajJAnavatAmapyasyA bodhaH sukhena jAyate / vRttiracanApaddhatiH avataraNikA-mUlagAthA-anvaya-zabdArtha-vizeSArtha-krameNa jJeyA / iyaM vRttizcatuzcatvAriMzadadhikazatagranthAnAmekAdhikacatuHzatapAThairalaGkatA / iyaM vRttizcAlanA-pratyavasthAna-dRSTAntasaGkSiptasAraivibhUSitA / vaikramIye 2066 varSe pUjyagurudevanizrAyAM marubhUmau siroDInagare kevalabAgatIrthe upadhAnatapasi pravarttamAne zrImunisuvratasvAmikRpayA pUjyagurudevAzIbhirmayeyaM vRttiviracitA / paramapUjya-pragurudeva-samatAsAgara-panyAsapravarazrIpadmavijayagaNivaranAmnA'syA vRtternAma 'padmIyA vRttiH' iti sthApitam / nAmaprAgaTyamanicchataikena vidvadvaryaprakhyAtasaMzodhakamahAtmaneyaM vRttiH sAdyantaM saMzodhitA / kRtajJabhAvena tasmai dhanyavAdamarpayAmi / savRttiko'yaM grantho na kevalaM sakRdeva paThanIyaH, parantu punaH punaH parizIlanenA'syaidamparyArtho jJeyaH / tataH sa AtmasAtkarttavyaH / medhAvibhirayaM mUlagranthaH kaNThasthIkartavyaH / saMskRtabhASAjJAnarahitajanAnAM kRte mayA savRttikasyA'sya granthasya gurjarabhAvAnuvAdo'pi dRbdhaH / tato bAlajIvA apyasya granthasya rahasyAni boddhaM zakSyanti / savRttikaH sabhAvAnuvAdo'yaM grantho vizAlakAyaH / tato'yaM dvayorbhAgayovibhaktaH / prathamadvitIyatRtIyaprastAvAtmakaH prathamo bhAgaH / caturthapaJcamaprastAvAtmako dvitIyo bhAgaH / granthaprArambhAtpUrvaM vistRto viSayAnukramo nyastaH / tena granthagataviSayANAM sAmAnyabodho bhaviSyati / granthasamAptyanantaraM SaT pariziSTAni nyastAni / prathamaM pariziSTaM yogasAramUlavRttAtmakam / dvitIye pariziSTe yogasArasya mUlavRttAnAmakArAdikrameNa sUciya'stA / tRtIye pariziSTe padmIyavRttigatasAkSigranthAnAM sUciya'stA / caturthe pariziSTe padmIyavRttigatazAstrapAThAnAM sUciya'stA / paJcame pariziSTe savRttike'smingranthe darzitAnAM dRSTAntAnAM sUciya'stA / SaSThe pariziSTe padmIyavRttigatasUktaratnAnAM sUciya'stA / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 paramakRpAluparamAtmanAM paramapUjya bhImabhavodadhitArakagurudeva- vairAgyadezanAdakSAcAryadeva zrImadvijayahemacandrasUrIzvarANAJca kRpApreraNAmArgadarzanaireva mayA'sya granthasya saMzodhana-vRttisarjana - anuvAdasampAdanAni kRtAni / tAnpUjyAnkRtajJabhAvenA'nantazo vande / savRttikasyA'sya granthasya saMzodhane vRttinirmANe'nuvAde sampAdane ca yA kAcit kSati: kRtA jAtA vA syAttatkRte kSamAM yAce viduSazca tacchuddhyarthaM prArthaye / pustakastho'yaM grantho hRdayastho jIvanastha Atmasthazca karaNIyaH / savRttikamenaM granthamabhyasya sarve jIvA antarmukhIbhUya zIghraM paramapadaM pratyunmukhA bhavantvityabhilaSati piNDavADA ( rAjasthAna ) vi.saM. 2069, aSADha zukla 6, (prabhuvIracyavanakalyANakadinam ) paramapUjyavairAgyadezanAdakSAcAryadevazrImadvijayahemacandrasUrIzvarANAM ziSyANuH ratnabodhivijayo muniH / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ( TOWARDS THE ETERNAL WORLD Without implement and experience, knowledge is not so useful. Right knowledge which is implemented in the life, makes us proceed on the path of eternal world. Knowledge devoid of implement is like a burden. Knowledge is an equipment. Using it we should know our eternal wealth of virtues and try to attain it. After gaining knowledge, we shouldn't grow outwards, but we should grow inwards. True scholar doesn't get engrossed in worldly matters. He dives in his soul. So, he sees the world with a new angle. Thus, after gaining true knowledge we should abstain from the worldly matters and march on the eternal path. Yogsar' is a scripture which leads us to the path of soulpurity. Yog means religious rituals. Sar means essence. The essence of all the religious rituals is to attain omniscence through soulsublimation. This essence is very well described in this scripture named Yogsar. This scripture is divided into five 'Prastavas'. The first prastava, containing fortysix anushtub verses, describes the true nature of Parmatma. The second prastava, containing thirtyeight verses, depicts the true nature of religion which is the essence of all the elements. The third prastava, containing thirtyone verses, shows the importance of apathy. The fourth prastava, containing fortytwo verses, narrates the importance of spirit. The fifth prastava, containing fortynine verses, shows the importance of emotional sublimation. Thus, this scripture is composed of two hundred and six anushtub verses. The author has described the above-mentioned topics very well with the help of illustrations and logics. To make the soul, which is constantly engrossed in the external world, engrossed in the eternal world, this scripture is a materpiece. This scripture is composed by an unknown saint of the past. Being desireless of publicity he has not mentioned his name anywhere in the scripture. He was a great practitioner of eternal rites. After a deep study of many scriptures, he has presented the essence of his experience in this scripture. He has greatly obliged us by composing this scriputre. He has not mentioed the composition-year anywhere in this scripture. So, we are not able to know about the period during which he ornamented this earth. The verses composed by him in this scripture are simple, but filled with great hidden meaning. This hidden meaning can be known by deep thinking. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 I have corrected this scripture with the help of many manuscripts. After the compilation of all the manuscripts and printed script, I have joined the proper version in the text and the rest versions in the footnote. The list of manuscripts and printed script used by me in the correctionprocess of this scripture is as follows - A - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is no mentioned in it. B - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. There are many mistakes in it. C This manuscript is from Gyanalaya of Bhabhapada in Patan. In it, the verses of the third prastava are randomly arranged and some verses of the fourth and the fifth prastavas are put in the third prastava. This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. E - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. F. This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. G - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. H - This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. 1. This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. There are only sixtytwo verses in it. J - This manuscript from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan was written in the year 1724 of Vikram Era in Rajnagar. K. This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. L- This manuscript is from Shree Hemchandracharya Gyanmandir of Patan. The year of writing is not mentioned in it. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 M - This is a printed book of Yogsar. It was edited by Pandit Hargovinddas, the son of Sheth Trikamchand. It was published by Jain-Vividh-Sahitya-Shastramala of Varanasi in the year 1976 of Vikram Era. Thus, with the help of twelve manuscripts and one printed book I have corrected this scripture. I thank the donors of the photocopies of the manuscripts for their help. With the advice and guidance of Reverend Muni Jambuvijay Maharaj and Reverend Gurudevshree the manuscripts of many manuscript-libraries in Patan were scanned. I received the photocopies of above mentioned manuscripts from that work with the help of Muniraj Kruparatnavijay Maharaj. I am very grateful to them. I also thank Muni Krutpunyavijay Maharaj at this moment, who suggested me to write a commentary on Yogsar. Though I am not so talented to write a commentary on this great scripture, I very much liked this scripture after reading it and so, after thinking on its verses, I composed the commentary with the thoughts that sprouted in my mind. I have composed this commentary to establish the great truths hidden in this scripture in the hearts of all people, not to show my talent. I have not used any hard logic or hard grammar in this commentary. So, those who have studied Sanskrit language and have not studied any sanskrit scriptures can also understand it. The commentary of each verse consists of preface, verse, anvay (simpler from of the verse in which the words of the verse are arranged in order), literal meaning and description. I have quoted four hundred and one versions of one hundred and fortyfour scriptures in the commentary. I have decorated the commentary by questions, answers, illustrations and short summaries. In the year 2066 of the Vikram Era, Updhan Tap was held in Kevalbaug tirth at Sirodinagar in Rajasthan under the guidance of reverend gurudevshree. At that time, by the divine blessings of shree Munisuvratswami Bhagwan and gurudev I composed this commentary. I named this commentary as 'Padmiya Vritti' by the name of my grandgurudev Reverend Pannyas Shree Padmavijay Maharaj. This commentary has been checked by an intelligent Mahatma of my group, wellknown for his checkingworks. He didn't want to disclose his name. So, I haven't mentioned his name. I am very grateful to him too at this moment. .This scripture along with its commentary is not for reading just once and understanding its literal meaning, but after reading it thoroughly again and again its moral should be known and applied in our lives. Talented persons must cram and recite the verses. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 For the persons, who don't know sanskrit, I have translated the commentary in Gujarati language. So, even the common people can understand the underlying meaning of the scripture. This scripture is divided into two parts. The first part consists the first, second and third prastavas. The second part consists the fourth and fifth prastavas. The topics in the scripture can be known from the index given at the beginning. At the end I have composed six appendixes. The first appendix consists the verses of Yogsar. The second appendix consists the alphabatical list of the verses of Yogsar. The third appendix cosists the list of scriptures mentioned in the Padmiya commentary. The fourth appendix consists the list of versions, taken from different scriptures, in the Padmiya commentary. The fifth appendix consists the list of illustrations mentioned in the text and the commentary. The sixth appendix consists the list of golden sentences in the Padmiya commentary. I have corrected, composed, translated and edited this scripture with its commentary and translation by the grace of Bhagwan and my gurudev Reverend Acharyadev Shreemadvijay Hemchandrasurishwarji Maharaj. I bow to him with great reverence. I apologize for the mistakes committed by me in the correction, composition, translation and edition of this scripture. I request the scholars to mend them. This scripture printed in this book should be established in the heart, in the life and in the soul. I wish that after studying this scripture along with its commentary, all should refrain from the external world, move towards the eternal world and quickly march to attain omniscence. Pindwada (Rajashthan) 14-7-2013 - A disciple of Reverend Acharyadev Shreemad Vijay Hemchandrasurishwarji Maharaj, Muni Ratnabodhivijay Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa aps A kALanA ajoDa sAdhaka, kensara jevI bhayaMkara bImArImAM ugra tapazcaryAnA ArAdhaka, gurukRpApAtra, gurusamarpita, samatAsAgara, dAdAgurudeva panyAsapravara zrI padmavijayajI mahArAjA ane bhImabhavodadhitAraka vairAgyadezanAdakSa, zrIsImandarajinopAsaka, prAcInazAstrasamuddhArapreraka gurudeva AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAne A grantharatna sAdara sabahumAna samarpita karatAM atyaMta AnaMda anubhavuM chuM. - muni ratnabodhi vijaya Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH viSayaH vRtta kra. 1-46 pRSTha kra. 1-135 1 1/1 3-10 prathamaH prastAvaH pahelo prastAva vRttikartumaGgalam / . vRttikAranuM maMgaLa yathAzakti paropadezadAne yatitavyam / zakti mujaba bIjAne upadeza ApavAmAM yatna karavo joIe. anubandhacatuSTayapratipAdanam / cAra anubaMdha kahevA. paJcaprastAvAtmakasya yogasArasya sarvAgram / pAMca prastAvavALA yogasAranA kula zloko. parAbhimatatIrthakRtaH punarbhavamAgacchanti / bIjA darzanavALAne mAnya tIrthakaro pharI saMsAramAM Ave che. rAgadveSau saMsArasya bIjabhUtau / rAga-dveSa saMsAranA bIjarUpa che. "vivarjitam' ityatra 'vi'ityupasargasya prayojanam / 'vivajitam' zamA 'vi' 5sana prayo4na.. dvividhAH paramAtmAnastrividhAzcAtmAnaH / be prakAranA paramAtmA ane traNa prakAranA AtmA. gambhIrArthamidaM zAstram / A zAstra gaMbhIra arthavALuM che. yogasArasyA'rthaH / yogasArano artha. anubandhacatuSTayam / cAra anubaMdho. dhyAnaviSayapratipAdanam / dhyAnano viSaya kahevo. yogI yad dhyAyati tatra tanmayatAM yAti / yogI jenuM dhyAna kare che temAM tanmaya bane che. 1/2 11-14 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. vRtta kra. pRSTha kra. s h s 1/3 15-16 mr bh >> 1/4 mr viSayaH dvividhaM dhyAnam / be prakAranuM dhyAna. prazastaM vastu dhyAtavyam / sArI vastunuM dhyAna karavuM. nityaM vItarAgo dhyAtavyaH / haMmezA vItarAganuM dhyAna karavuM. vItarAgaH kutra dhyAtavyastaddhyAnena ca kiM bhavati ? vitarAganuM dhyAna kyAM karavuM ane tenA dhyAnathI zuM thAya che? paramAtmA zuddhasphaTikasaGkAzo niSkalazca / paramAtmA zuddha sphaTika jevA ane kaLA vinAnA che. Atmani jJAtaH paramAtmA paramapadaM datte / AtmAmAM jaNAyelA paramAtmA paramapada Ape che. Atmani paramAtmano jJAnaM kadA bhavati ? AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna kyAre thAya che? malinAtmA svAtmani paramAtmAnaM na jAnAti / melo AtmA potAnAmAM paramAtmAne jANato nathI. cakrakadoSastatparihArazca / cakraka doSa ane tenuM nirAkaraNa. sAmyena nairmalye jAte Atmani paramAtmA pratibhAsate / sAmyathI nirmaLatA thaye chate AtmAmAM paramAtmA jaNAya che. samatAsampAdanopAyaH / samatA pAmavAno upAya. kaSAyavigamakramAt sAmyaM zuddhaM bhavati / kaSAyonA nAzanA kramathI sAmya zuddha thAya che. kaSAyavigamakramaH / kaSAyonA nAzano krama. mohanIyaM karma karmaNAM rAjA / mohanIya karma karmono rAjA che. sAmyazuddhikrameNa paramAtmanaH prAdurbhAvaH / sAmyanI zuddhinA kramathI paramAtmAnuM pragaTa thavuM. sAmyazuddhikrameNA''tmano vizuddhirbhavati / sAmyanI zuddhinA kramathI AtmAnI vizuddhi thAya che. 1/6 1 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 2 7 1 2 8 1 2 9 1 2 3 1 2 viSayaH vizudhyata AtmanaH prabhuH sphuTaH syAt / vizuddha thatAM AtmAmAMthI prabhu pragaTa thAya che. kadA paramAtmA sarvathA prakaTIbhavati ? kyAre paramAtmA saMpUrNa rIte pragaTa thAya che ? sAmye sarvazuddhe prabhuH sarvasphuTIbhavet / sAmya saMpUrNapaNe zuddha thaye chate prabhu saMpUrNa rIte pragaTa thAya. vizuddhAtmanaH paramAtmA prAdurbhavati / vizuddha AtmAmAMthI paramAtmA pragaTa thAya che. 10 kaSAyahananopadezaH / 27 AtmA kathaM zuddho bhavati ? AtmA zI rIte zuddha thAya che ? zuddha Atmaiva paramAtmatAM bhajate / zuddha AtmA ja paramAtmA bane che. kaSAyA'pagame Atmaiva paramAtmA bhavati / kaSAyo dUra thaye chate AtmA ja paramAtmA bane che. AtmA kathaM paramAtmatvaM tyajati ? AtmA zI rIte paramAtmApaNAne tyaje che ? prabalIbhUtAH kaSAyA AtmAnaM malinaM kurvanti / prabaLa thayelA kaSAyo AtmAne melo kare che. kaSAyANAmanarthakRttvam / kaSAyonuM nukasAnakArIpaNuM. kaSAyaiH sahaiva yuddhaM karttavyam / kaSAyonI sAthe ja yuddha karavuM. kaSAyone haNavAno upadeza. kaSAyanokaSAyAH zivadvArArgalIbhUtAH / kaSAyo ane nokaSAyo mokSamArganA AgaLIyA jevA che. kaSAyanokaSAyA nihantavyA: / kaSAyo ane nokaSAyone haNavA. 11 kaSAyahananopAyaH kaSAyone haNavAno upAya vRtta kra. pRSTha kra. 24 1/7 1/8 1/9 1/10 1/11 24-26 25 26 27-29 27 28 29-31 29 30 31 31-33 32 33 33-44 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 kra. 1 2 4 5 6 7 8 9 1 1 2 kSamAdibhiH krodhAdayo hantavyA: / kSamA vagerethI krodha vagerene haNavA. krodhasyApAyAH / krodhanA nukasAno. kSamAdhAraNopAyAH / kSamA rAkhavAnAM upAyo. mAnasyA'pAyAH / mAnanA nukasAno. mAnanigrahopAyaH / mAnane kAbUmAM rAkhavAno upAya. mAyAyA apAyAH / mAyAnA nukasAno. mAyAnigrahopAyaH / 12 nokaSAyahananopAyaH / mAyAne kAbUmAM rAkhavAno upAya. lobhasyA'pAyAH / lobhanA nukasAno. lobhanigrahopAyaH / lobhane kAbUmAM rAkhavAno upAya. nokaSAyone haNavAno upAya. dRDhadhairyeNa nokaSAyA jetavyAH / dRDha dhairyathI nokaSAyone jItavA. viSayaH 13 kaSAyanokaSAyahananaphalam / kaSAyo ane nokaSAyone haNavAnuM phaLa. rAgadveSamayeSvAntaravairiSu hateSu sAmyaM sunizcalaM bhavati / rAga-dveSa rUpI aMdaranA duzmano haNAye chate sAmya khUba sthira thAya che. sAmye sunizcale Atmaiva paramAtmatAM yAyAt / sAmya khUba sthira thaye chate AtmA ja paramAtmA bane che. 14 paramAtmA''tmano'bhinnaH / paramAtmA AtmAthI abhinna che. 28 vRtta kra. pRSTha kra. 35 1/12 1/13 1/14 36 37-38 39 40 41 42 43 44 44-47 46 47-49 48 49 50-51 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. viSayaH rAgAdyaJjanamArjanAt lakSitaH paramAtmaikyaM bhajati / rAga vagereno mela sApha karyA pachI oLakhAyela paramAtmA jIvAtmAthI abhinnarUpe jaNAya che. AtmaparamAtmaikyajJAne rAgAdayaH pratibandhakAH / AtmA ane paramAtmAnI ekatAnA jJAnamAM rAga vagere pratibaMdhako che. 15 AtmaparamAtmanoraikye jAte AtmAnaH kIdRzA jAyante ? AtmA ane paramAtmAnI ekatA thavA para AtmAo kevA bane che ? 1 2 1 2 1 16 paramAtmAno na bhinnasvarUpAH / paramAtmAonuM svarUpa juduM juduM nathI. paramAtmA na bhidyate / paramAtmAmAM bheda nathI. 2 1 18 17 paramAtmano'bhinnatve kAraNam / paramAtmA abhinna hovAnuM kAraNa. 1 2 karmamAlinyazodhanAdAtmAnaH paramAtmatulyA jAyante / karmanI malinatA zuddha thavAthI AtmAo paramAtmAnI samAna bane che. karmabhirAtmano guNA AvRtAH / karmoe AtmAnA guNo DhAMkyA che. 3 SaDupakaraNavarttijalajJAtam / cha vAsaNomAM rahela pANInuM dRSTAMta. 29 guNataH paramAtmA eka eva guNathI paramAtmA eka ja che. paramAtmana ekatvasya dRSTAntena samarthanam / 'paramAtmA eka che' e vAtane dRSTAMtathI samajAvavI. jAtarUpadRSTAntaH / suvarNanuM dRSTAMta. zuddhaM suvarNaM guNApekSayaikameva / zuddha suvarNa guNonI apekSazAe eka ja che. guNA'pekSayA ekatvamanyatrA'pi prasiddham / guNonI apekSAe ekapaNuM bIje paNa prasiddha che. vRtta kra. pRSTha kra. 1/15 1/16 1/17 1/18 50 51 51-53 52 53 54-56 54 55 56-58 57 58-61 58 59 60 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // & viSayaH vRtta kra. 1/19 pRSTha kra. 61-66 1/20 67-69 19 paramAtmano guNAH / paramAtmAnA guNo. paramAtmA rUparahitazcidrUpo nIrujaH zivazca / paramAtmA rUpa vinAnA, jJAnamaya, roga vinAnA ane upadrava vinAnA che. siddhikSetrasya svarUpam / siddhikSetranuM svarUpa. 3 paramAtmA'nanto nityazca / paramAtmA anaMta ane nitya che. paramAtmA'nantasukhabhAk / paramAtmA anaMta sukhavALA che. 20 paramAtmA pakSapAtarahitaH / paramAtmA pakSapAta vinAnA che. ArAdhitaH paramAtmA zivaM kurute / ArAdhAyelA paramAtmA mokSa Ape che. 2 paramAtmA sarvatra samaH / paramAtmA badhe samAna che. kRtakRtyasya paramAtmana ArAdhanopAyaH / kRtakRtya evA paramAtmAnI ArAdhanA karavAno upAya AjJApAlanAtparamAtmA''rAddhaH syAt / AjJAnuM pAlana karavAthI paramAtmAnI ArAdhanA thAya che. paramAtmAjJA - cittaM nirmalIkartavyam / paramAtmAnI AjJA - cittane nirmaLa karavuM. 22 paramAtmano'nyA AjJAH / paramAtmAnI anya AjJAo sarvadA samyagjJAnadarzanazIlAni poSaNIyAni / haMmezA samyajJAna, samyagdarzana ane samyaphacAritrane puSTa karavA. paramAtmAjJA - rAgAdidoSA nihantavyAH / paramAtmAnI AjJA - rAga vagere doSone haNavA. 23 paramAtmAjJAyA mAhAtmyam / paramAtmAnI AjJAnuM mAhAbhya. 1/21 70-72 1/22 73-76 1/23 76-80 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 vRtta kra. pRSTha kra. viSayaH 1 paramAtmAjJA karmadrumakuThArikA / paramAtmAnI AjJA karmarUpI vRkSane chedavA mATe kuhADI samAna che. dvAdazAGgIpramANam / dvAdazAMgInuM pramANa. 3 paramAtmAjJA dvAdazAGgArthasArabhUtA / paramAtmAnI AjJA dvAdazAMgInA arthanA sArarUpa che. paramAtmAjJA'tidurlabhA / paramAtmAnI AjJA bahu muzkelIthI maLe evI che. 24 jinAjJApAlanApAlanAbhyAM lAbhahAnI / 1/24, 80-86 25, 26 jinezvara bhagavAnanI AjJAnuM pAlana karavAthI ane na karavAthI thatAM lAbha ane nukasAna. vizvavatsalastrilokanAthaH zrIvIraH / vizva upara vAtsalyavALA ane traNa lokanA nAtha evA zrIvaraprabhu. jinAjJAvirAdhakA bhave bhramiSyanti jinAjJAnI virAdhanA karanArA saMsAramAM bhamaze. 3 jinAjJArAdhakA muktiM prayAtAH / jinAjJAnI ArAdhanA karanArA mokSe gayA. 25 jinAjJAyA mAhAtmyam / jinAjJAnuM mAhAbhya. jinAjJaiva sarvajantuhitA mokSaikapaddhatizca / / jinAjJA ja badhA jIvone hitakArI che ane mokSano ekamAtra rasto 1/27 86-89 jinAjJApAlanameva cAritram / jinAjJAnuM pAlana e ja cAritra che. jinAjJaiva saMsArocchedinI / jinAjJA ja saMsArano nAza karanArI che. 26 jinAjJApAlanopAyAH / jinAjJAnuM pAlana karavAnA upAyo. dhyAnayogenA''jJApAlanaM bhavati / dhyAnayogathI AjJAnuM pAlana thAya che. 1/28 90-97 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 2 3 4 5 6 1 27 jinAjJApAlanopAyaH / 2 viSayaH bhAvasArastutistavairAjJApAlanaM bhavati / bhAvapUrvaka uttama stuti-stavano bolavAthI AjJAnuM pAlana thAya che. pUjAdibhirAjJApAlanaM bhavati / pUjA vagerethI AjJAnuM pAlana thAya che. 2 28 dravyastavo'pi kalyANAya syAt / dravyastava paNa kalyANa mATe thAya che. 1 paramAtmA cintAmaNyAdikalpaH / pUjAprakArA: / pUjAnA prakAro. saptadazavidhA pUjA / sattara prakAranI pUjA sucAritracaryayA''jJApAlanaM bhavati / cAritranuM suMdara pAlana karavAthI AjJAnuM pAlana thAya che. 1 jinAjJAnuM pAlana karavAno upAya. bhAvastavadravyastavasvarUpam / bhAvastava ane dravyastavanuM svarUpa. 29 dravyastavasya mAhAtmyam dravyastavanuM mAhAtmya. 1 jinabhakteH phalam / jinabhaktinuM phaLa. 32 paramAtmA ciMtAmaNi vagere jevA che. bhAvastavA'samarthena dravyastavo'vazyaM karttavyaH / bhAvastava karavA asamartha jIve dravyastava avazya karavo. 30 dravyastavakartturviratirapi bhavet / dravyastavo'bhyudayakArako bhAvastavo mahodayakArakaH / dravyastava abhyudaya karanAra che, bhAvastava mokSa Ape che. dravyastava karanArane virati paNa maLe che. viratidharaH karmanirmathanaM prati prakSaritaH siMhaH / viratidhara karmono nAza karavA mATe vipharelA siMha jevo che. vRtta kra. pRSTha kra. 92 1/29 1/30 93 94 95 96 97-99 98 99-101 100 101 1/31 101-104 103 104 1 / 32 104 - 106 106 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 31 1 32 1 2 1 33 upasaMhAraH / upasaMhAra. 2 1 2 34 paramAtmano nAmabhede'pi nA'rthabhedaH / 3 viSayaH / zrAvako'pi pUjAdyaiH zivama zrAvaka paNa pUjA vagerethI mokSa pAme che. AjJArAdhanayA sukhaM prApyate / AjJAnI ArAdhanAthI sukha maLe che. 1 anvayavyatirekau / anvaya ane vyatireka AjJArAdhanAsukhayoranvayavyatirekau AjJAnI ArAdhanA ane sukhanA anvaya-vyatireka. AjJAvirAdhanAduHkhayoranvayavyatirekau AjJAnI virAdhanA ane duHkhanA anvaya-vyatireka. 3 33 paramAtmA''jJApalane lInaiH paramAtmA''tmani jJAyate / paramAtmAnI AjJAnuM pAlana karavAmAM lIna jIvone AtmAmAM paramAtmA jaNAya che. Atmani jJAtaH paramAtmA mokSaM kurute / AtmAmAM jaNAyela paramAtmA mokSa Ape che. paramAtmAnA nAmo judA hovA chatAM paNa paramAtmA eka ja che. ekasya vastuno'nekAH paryAyazabdAH / eka vastunA aneka paryAyavAcI zabdo hoya che. paradarzanAbhimatabuddhakapilAdiSu nArthAbhedaH / 35 paramAtmano'rthabhedaM vikalpya parasparaM mAtsaryamAdadhAnAnAM ceSTA / paramAtmAne judA judA mAnIne ekabIjA para IrSyA karanArAnI anya dharmone mAnya buddha, kapila vageremAM paramAtmAnA svarUpano abheda nathI. yasya vacanaM syAdvAdagarbhaM sa upAsyaH / jenuM vacana syAdvAdathI yukta hoya tenI upAsanA karavI. yeSTA. ajJAninaH paramAtmaviSaye vivadante / ajJAnIo paramAtmAnA viSayamAM vivAda kare che. vRtta kra. pRSTha kra. 1/33 106-108 108 1/34 108 - 110 109 110 1/35 111-112 111 112 1/36 112 - 115 113 114 115 1/37 116-117 116 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vRtta kra. pRSTha kra. 117 1/38 118-120 119 1/39 120-123 121 122 kra. viSayaH 2 ajJAnajAt mAtsaryAddarzanino vivadante / ajJAnathI thayelI IrSAthI dhArmika vivAda kare che. 36 paramAtmasvarUpajJAtAro na vivadante / paramAtmAnuM svarUpa jANanArA vivAda karatAM nathI. tattvavizrAntadRSTayo mahAtmAno na vivadante / jemanI daSTi tattvamAM vizrAMta thaI che evA mahAtmAo vivAda urata nathI. 37 paramAtmanaH svarUpam / paramAtmAnuM svarUpa. paramAtmA vItarAgaH / paramAtmA vItarAga che. yatra rAgastatrA'nye doSA bhavantyeva / . jayAM rAga hoya che tyAM anya doSo hoya che ja. 38 doSairdUSito devo bhavituM nArhati / / doSothI dUSita vyakti paramAtmA banavA mATe yogya nathI. 1 mAdhyasthyamavalambya tattvabuddhyA paramAtmasvarUpaM nizcIyatAm / madhyastha banIne tattvabuddhithI paramAtmAnA svarUpano nizcaya karavo. 39 rAgAdidUSitaH zubho'pi devo nA''rAdhyaH / rAga vagerethI dUSita sArA paNa devanI ArAdhanA na karavI. 1 rAgadayo doSAH sarvasaGklezakArakAH / rAga vagere doSo badhA saMklezane karanArA che. 2 doSadUSitadevena na kimapi prayojanam / / doSathI dUSita devanuM kaMI paNa kAma nathI. 40 vItarAgaM dhyAyambhavI vItarAgo bhavet / vItarAganuM dhyAna karanAra saMsArI jIva vItarAga bane che. 1 bhramarI dhyAyantIlikA bhramarI bhavet / bhamarInuM dhyAna karanArI IyaLa bhamarI bane che. 41 rAgidevaM dhyAyanarAgI bhavet / rAgIdevanuM dhyAna karanAro rAgI bane che. kAmukaH kAmukIM dhyAyan kAmaikavihvalo bhavet / kAmI puruSa priyAnuM dhyAna karato kAmathI AkuLa thAya. 1/40 123-125 124 1/41 125-226 125 126 1/42 127-128 127 1/43 128-130 129 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 - vRtta kra. pRSTha kra. 1/44 130-132 130 131 kra. viSayaH 42 rAgAdikRtA hAniH / rAga vagerethI karAyela nukasAna. rAgAdayo pApmAnaH / rAga vagere pApIo che. rAgAdayo bhavabhramaNakAraNam / rAga vagere saMsArabhramaNanuM kAraNa che. nigamanam / chello nirNaya. vItarAgaM dhyAyan vItarAgaH san vimucyate / vItarAganuM dhyAna karanAra vItarAga banIne mukta thAya che. rAgAdimohitaM dhyAyan sarAgaH san badhyate / rAga vagerethI mohita thayelAnuM dhyAna karanAra rAgI thaIne baMdhAya 1/45 132-134 132 133 1/46 134-135 135 1-38 136-221 2/1 136-138 44 yo vItarAgaH sa eva devo nizcIyatAm / je vItarAga che tene ja deva mAno. vItarAgo bhavibhavadambholiH svatulyapadavIpradazca / vItarAga saMsArI jIvanA saMsArano nAza karavA vaja samAna che ane potAnI samAna padavI ApanAra che. dvitIyaH prastAvaH bIjo prastAva 1 sAmprataM lokA dRSTirAgeNa mohitAH hAla loko dRSTirAgathI mohita thayelA che. sAmprataM lokAH svAgrahagrastAH / hAla loko svAgrahavALA che. sAmprataM lokAH prAyastattvaparAGmukhAH / hAla loko prAya: tattvathI parAbhukha che. dRSTirAgasya .bhayaGkaratA / dRSTirAganI bhayaMkaratA. dRSTirAgo mahAmohaH / dRSTirAga e mahAmoharUpa che. 2 dRSTirAgo mahAbhavo mahAmAro mahAjvarazca / daSTirAga e moTo saMsAra che, moTo mAranAra che ane moTo tAva che. 137 138 2/2 139-140 139 140 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 1 kra. 2 4 1 2 3 5 6 7 1 2 8 1 9 viSayaH dRSTirAganirmANakAraNam / dRSTirAgane banAvavAnuM kAraNa. dRSTirAgo janapAtAya nirmitaH / dRSTirAga lokone pADavA mATe banAvAyo che. dRSTirAgo matsarahetuH / dRSTirAga IrSyAnuM kAraNa che. mohopahatacittAH svayaM naSTA mugdhaM janaM nAzayanti / mohathI haNAyelA cittavALA jIvo svayaM saMsAramAM paDelA che ane bhoLA lokone saMsAramAM pADe che. catasro bhAvanAH / cAra bhAvanAo. 36 dRSTirAgiNo maitryAdibhirasaMskRtAH / dRSTirAgavALA jIvo maitrI vagere bhAvanAothI saMskAra pAmelA nathI. dRSTirAgiNo janAnapi pAtayanti / dRSTirAgavALA jIvo lokone paNa pADe che. maitryAdibhAvanAnAM svarUpam / maitrI vagere bhAvanAonuM svarUpa. maitryAdibhAvanAnAM viSayAH / maitrI vagere bhAvanAonA viSayo. mohAndhyasya phalam / mohanA aMdhApAnuM phaLa. mohAndhyasya vaicitryam / mohanA aMdhApAnI vicitratA. maitryAdibhAvanAnAM mAhAtmyam / maitrI vagere bhAvanAonuM mAhAtmya. maitryAdibhAvanA dharmakalpadrumasya mUlam / maitrI vagere bhAvanAo dharmarUpI kalpavRkSanA mULa samAna che. maitryAdibhAvanAjJAnAbhyAsavikalAnAM dharmo'tidurlabhaH / maitrI vagere bhAvanAonA jJAna ane abhyAsa vinAnA jIvo mATe dharma karavo khUba ja muzkela che. mohAndhyasya svarUpam / mohanA aMdhApAnuM svarUpa. vRtta kra. pRSTha kra. 2/ 3 141-143 141 142 2/4 143-146 144 145 146 2/5 147 - 149 2 / 6 149- 151 2/7 151 - 153 152 153 2/8 153 - 155 155 2/9,10 155-157 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 157 kra. viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. matsariNastattvasArato dUrotsAritAH / IrSALuo tattvarUpI sArathI dUra thAya che. 10 matsariNAmanarthasya dRSTAntena pratipAdanam / 2/11 157-159 IrSALunA nukasAnane daSTAMtathI samajAvavuM. matsariNo'nyo'nyaM doSagrahaNAddhatAH / 158 IrSALuo ekabIjAnA doSo laIne haNAyelA che. pareSu yadRzyate tadAtmanyAgacchati / 159 bIjAmAM je dekhAya che te potAnAmAM Ave che. 11 matsariNAmanarthasya kAraNam / 2/12 159-161 IrSALunA nukasAnanuM kAraNa. mohamohitAH paradoSagrahaNaM kurvanti / 160 mohathI mohita thayelA jIvo bIjAnA doSonuM grahaNa kare che. 12 svadoSadarzanasya mAhAtmyam / 2/13 161-163 potAnA doSone jovAnuM mAhAbhya. naraiH paradoSadarzanavatsvadoSadarzane yatitavyam / 162 manuSyoe bIjAnA doSo jovAnI jema potAnA doSo jovAmAM yatna 42vo. svadoSadarzanamajarAmaratvAya rasasiddhiH / 163 potAnA doSo jovA e ajarAmarapaNA mATenI rasasiddhi che. paradUSaNadAyinAM samatA na vidyate / 2/14 163-166 bIjAne doSa ApanArAomAM samatA nathI hotI. jinazAsanasya sAraH samatA / 164 jinazAsanano sAra samatA che. sAmyatattvasya svarUpam / 2/15, 16 166-172 sAmyatattvanuM svarUpa. mAne'pamAne ca samatvam / 167 mAna ane apamAnamAM samatA. nindAyAM stutau leSTau kAJcane ca samatvam / niMdAmAM, stutimAM, DhephAmAM ane sonAmAM samatA. jIvite maraNe lAbhe'lAbhe daridre dhanavati ca samatvam / jIvanamAM, maraNamAM, lAbhamAM, nukasAnamAM, daridrane viSe ane dhanavAnane viSe samatA. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtta kra. pRSTha kra. 170 171 2/17 172-175 173 174 2/18 175-176 176 38 kra. viSayaH 4 zatrau mitre sukhe duHkhe zubhAzubheSu cendriyaviSayeSu samatvam / zatrune viSe, mitrane viSe, sukhamAM, duHkhamAM, sArA ane kharAba IndriyonA viSayomAM samatA. sarvatra samacittairbhAvyam / badhe samAna cittavALA thavuM. 15 sAmyasya mAhAtmyam / sAmyanuM mAhAbhya. aSTau yogAGgAni / yoganA ATha aMgo. sAmyamaSTAGgayogasya sArabhUtam / sAmya e ATha aMgavALA yoganA sArarUpa che. 16 sAmyasya yogasAratvasya dRSTAntena samarthanam / sAmyanuM yoganA sArapaNuM dRSTAMtathI samajAvavuM. 1 yogAbhyAsaH sAmyasArAya kriyate / yogano abhyAsa sAmyarUpI sAra mATe karAya che. 17 adya kalye'pi sAmyenaiva kaivalyam / Aje ke kAle paNa sAmyathI ja kevaLajJAna maLaze. 1 samatvAptau pramAdo na kartavyaH / / samatA pAmavA mATe pramAda na karavo. 18 kAluSye sati devopAsanA nirarthikA / kaluSitapaNuM hote chate devanI upAsanA nakAmI che. devopAsanA sAmyaprAptyarthameva kartavyA / devanI upAsanA samatA pAmavA ja karavI. 19 sAmyA'bhAve bAhyo veSo nirarthakaH / samatA na hoya to bahArano veSa nakAmo che. 20 samatA'bhAve bAhyA AcArA nirarthakAH / samatA na hoya to bahAranA AcAro nakAmA che. vratAdibhizcittaM samatAbhAsvaraM karttavyam / vrata vagere vaDe cittane samatAthI dedIpyamAna karavuM. 21 sAmyA'bhAve bAhyakriyA akiJcitkarAH / samatA vinA bAhya kriyAo kaMI lAbha karatI nathI. 2/19 177-178 178 2/20 178-180 180 2/21 180-182 2/22 182-183 183 2/23 184-186 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kra. 22 samatvaM vinA gacchabhedA nirarthakAH / samatA vinA gacchanA bhedo nakAmA che. paragacchIyeSu dveSo na vidheyaH bIjA gacchavALA para dveSa na karavo. tattvamamalaM manaH / nirmaLa mana e tattva che. 1 2 23 bAhyakugraho nirarthakaH / 1 2 3 23 1 2 3 viSayaH indriyarodhAdibhiH sAmyatattvamunmIlanIyam / Indriyono nirodha vagere vaDe samatArUpI tattvano vikAsa karavo. bahArano kadAgraha nakAmo che. tApasabharatAdibhirbAhyakugraho na kRtaH / tApaso ane bharata vageree bahArano kadAgraha na karyo. sAmyaM vinA bAhyADambaro nirarthakaH / 39 samatA vinA bahArano ADaMbara nakAmo che. vyavahAranizcayanayAzritaH sAmyaM labhate / vyavahAranaya ane nizcayanayanuM AlaMbana lenAra samatA pAme che. samatvamAhAtmyasya dRSTAntaiH samarthanam / samatAnA mAhAtmyane dRSTAnto vaDe samajAvavuM. dRDhaprahAriNottamo yogaH sevitaH / dRDhaprahArIe uttama yoga Acaryo. cilAtIputreNottamo yogaH sevitaH / cilAtIputre uttama yoga Acaryo. ilAputreNottamo yogaH sevitaH / IlAputre uttama yoga Acaryo. 24 yena kena prakAreNa cittaM candrojjvalaM kAryam / koIpaNa rIte cittane candra jevuM ujjvaLa karavuM. 1 anye grahakugrahAstyaktavyAH / bIjA Agraho ane kadAgraho choDavA. 25 cittanirmalIkaraNaprakArAH / cittane nirmaLa karavAnA prakAro. vRtta kra. pRSTha kra. 185 2/ 24 186 - 188 187 188 2/25 188-192 189 190 191 2/ 26 192-195 192 193 194 2/27 195-196 196 2/28 197-198 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtta kra. pRSTha kra. 197 2/29 198-200 198 199 2/30 200-203 201 viSayaH 1 manovAkkAyaceSTAbhirmano nirmalIkarttavyam / mana-vacana-kAyAnI ceSTAo vaDe manane nirmaLa karavuM. 26 cittanirmalIkaraNopAyaH / cittane nirmaLa karavAno upAya. 1 cittaM caJcalaM sadaivotpathacAri ca / citta caMcaLa che ane haMmezA unmArge cAlanAruM che. 2 cittasyopayogaparaiH stheyam / cittanuM dhyAna rAkhavuM. unmArgaM gacchanmano vAraNIyam / unmArge jatAM manane aTakAvavuM. 27 cittazuddhirduSkarA / cittanI zuddhi muzkela che. maladhAritvatapo'kSanirodhAH sukarAH / melane dhAraNa karavo, tapa karavo ane Indriyono nirodha karavo saDeto cha. 2 manaHzuddhyarthaM vizeSeNa yatanIyam / mananI zuddhi mATe vizeSa rIte yatna karavo. 28 cittazuddherduSkaratvasya hetuH / cittanI zuddhi muzkela hovAnuM kAraNa. 1 pApabuddhyA pApaM bhavediti mugdho'pi vetti / A pApa che' evI buddhithI pApa thAya che e bhoLo mANasa paNa 800 . 2 dharmabuddhyA yatpApaM kriyate tadbudhairnipuNaM cintyam / "A dharma che' evI buddhithI je pApa karAya che tene paMDitoe sUkSmabuddhithI vicAravuM. 3 pAparUpA dharmapravRttirheyA / pAparUpa dharmapravRtti choDavI. 29 cittazuddherduSkaratvasya dvitIyaM kAraNam / cittanI zuddhi muzkela hovAnuM bIjuM kAraNa. AtmanyaNumAtrA api guNA dRzyante / potAnAmAM rahelA nAnA paNa guNo dekhAya che. 202 2/31 203-206 203 204 205 2/32 206-208 206 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 2 30 svadoSA draSTavyAH, svaguNA naiva / 1 2 31 1 2 3 1 2 32 tAttviko dharmaH kutra vidyate ? tAttvika dharma kyAM che ? 1 viSayaH Atmani parvatasthUlA api doSA na dRzyante / potAnAmAM parvata jevA moTA paNa doSo dekhAtAM nathI. 2 41 3 potAnA doSo jovA, potAnA guNo na jovA. guNavati yo doSAnpazyati tasya cAritraM nAsti / guNavAnamAM je doSone juve che tenAmAM cAritra nathI. dRSTimoho digmoha iva prabalaH / dRSTimoha dizAonA mohanI jema baLavAna che. janA Atmano dharmameva manyante, na parasya / loko potAnA dharmane ja mAne che, bIjAnA dharmane nahi. janairvividhA dharmAH sthApitAH / lokoe vividha dharmonI sthApanA karI. janA bAhyaphaTATopAttattvavibhrAntadRSTayaH / bahAranA ADaMbarane lIdhe lokonI dRSTi tattvanA bhramavALI thaI che. janAH svasvadarzanarAgeNa mitho vivadanti / loko potapotAnA darzananA rAgathI paraspara vivAda kare che. 33 tAttvikadharmasya vizeSasvarUpam / tAttvika dharmanuM vizeSa svarUpa. kSAntyAdirdazadhA dharmaH sarvadharmaziromaNiH / dharmaviSaye AtmaparacintA vRthA / dharmanA viSayamAM 'A mAro' ane 'A bIjAno' evI ciMtA nAbhI che. yatra sAmyaM tatraiva dharmaH / jyAM samatA che tyAM ja dharma che. kSamA vagere daza prakArano dharma badhA dharmomAM zreSTha che. kSamAdidazavidho dharmaH / kSamA vagere daza prakArano dharma. maitryAdikRtakarmaNAM sAmyavatAmeva kSamAdidazavidho dharmo bhavati / maitrI vagere bhAvanAothI bhAvita thayelA samatAvALA jIvone ja kSamA vagere daza prakArano dharma hoya che. vRtta kra. pRSTha kra. 207 2/ 33 208-210 209 210 2/ 34,35 211-214 212 213 214 2/ 36 215-216 215 216 2/ 37 216-219 217 218 219 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C kra. 34 dvitIyaprastAvasyopasaMhAraH / bIjA prastAvano upasaMhAra. 1 sAmyaM samastadharmANAM sAraH / samatA badhA dharmono sAra che. 2 bAhyaM dRSTigrahaM muktvA cittaM nirmalaM karttavyam / bAhya darzanono kadAgraha choDIne cittane nirmaLa karavuM. 1 1 2 2 1 2 3 3 1 2 4 viSayaH mUDhabuddhInAM svarUpam / mUDhabuddhivALAonuM svarUpa. sAmyaM sahajAnandaM dadAti / 42 tRtIya: prastAvaH trIjo prastAva samatA sahaja AnaMdane Ape che. vaiSayikaM sukhaM duHkhadaM duHkhotpAdyaJca / viSayajanya sukha duHkha ApanAruM che ane duHkhane utpanna karanAruM che. vaiSayikaM sukhamicchatAM mUDhabuddhInAM vicitrA ceSTA viSayajanya sukhane IcchanArA mUDhabuddhivALAonI vicitra ceSTA. kaSAyaviSayA duHkham / kaSAyo ane viSayo duHkharUpa che. kaSAyaviSayA duHkharUpA iti janaH sphuTaM vetti / kaSAyo ane viSayo duHkharUpa che ema loko spaSTa rIte jANe che. jIvA kaSAyaviSayAnprati dhAvanti / jIvo kaSAyo ane viSayo tarapha doDe che. mUDhabuddhiH sukhasyA'bhimukho'pi na bhavati / mUDhabuddhivALo jIva sukhane sanmukha paNa thato nathI. sarvasaGgaparityAgaH sukham / badhA saMgano tyAga e sukha che. mUDhAH sarvasaGgaparityAgasyA'bhimukhA na jAyante / mUDha jIvo sarva saMgano tyAga karavAne sanmukha thatAM nathI. sUkSmabuddhInAmapyetaddvayaM durbhedam / sUkSma buddhivALA jIvo mATe paNa A be bAbata muzkelIthI samajAya khevI che. vRtta kra. pRSTha kra. 2/ 38 220 - 221 220 3/1 221 1-31 222-299 222-225 223 224 3/2 225-227 225 226 227 3/3 228-229 228 229 3/4 230 - 231 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 231 3/5,6 232-236 1 anubhavarahitaM jJAnaM rUkSam / anubhava vinAnuM jJAna lUkhuM che. 5 kaSAyaviSayasvarUpam / kaSAyo ane viSayonuM svarUpa. kaSAyasvarUpam / upAyonu sva35. viSayasvarUpam / viSayonuM svarUpa. viSayA mRgatRSNikAsannibhAH / viSayo jhAMjhavAnA nIra jevA che. ___ kaSAyaviSayAH sarvaM janaM duHkhayanti / kaSAyo ane viSayo badhA lokone duHkha Ape che. sarvasaGgatyAgajasAmyasukhasya varNanam / badhA saMganA tyAgathI maLanArA samatAnA sukhanuM varNana. sAmyasukhamadvitIyam / samatAnuM sukha ajoDa che. sAmyasukhamindracakravartivAsudevasukhAdadhikam / samatAnuM sukha Indra, cakravartI ane vAsudevanA sukha karatA vadhu che. sAmyasukhaprAptyupAyaH / 236 3/7 236-239 237 238 3/8,9, 239-249 10,11 2 3 samatAnA sukhane pAmavAno upAya. kaSAyanokaSAyavilaye sAmyamujjRmbhate / kaSAya-nokaSAyano nAza thavA para samatA pragaTe che. krodhamAnalobhavilayopAyaH / krodha, mAna ane lobhanA nAzano upAya. mAyAzokavilayopAyaH / mAyA ane zokanA nAzano upAya. harSArativilayopAyaH / harSa ane aratinA nAzano upAya. ratibhayavilayopAyaH / rati ane bhayanA nAzano upAya. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 kra. 249 viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 6 jugupsAvedavilayopAyaH / 246 jugupsA ane vedanA nAzano upAya. 7 apravIcArA anantaguNasukhAH / maithuna nahIM karanArA devo anaMtaguNa sukhavALA che. bhogasukhAtprazamasukhamanantaguNam / bhoganA sukha karatA prazamanuM sukha anaMtagaNuM che. rAgAdikSaye muneH samatA vijRmbhate / rAga vagereno kSaya thavA para muninI samatA pragaTe che. rAgAdikRtApAyaH / 3/12 249-251 rAga vageree kareluM nukasAna. bhAvajIvitaM vivekaH / 250 viveka e bhAvajIvana che. rAgAdibhyo'nyatareNA'pi viveko nazyati / 251 rAga vageremAMthI koIpaNa eka vaDe paNa viveka nAza pAme che. utpadyamAnA eva rAgAdayo nivAraNIyAH / 3/13 251-253 utpanna thatAM ja rAga vagerene aTakAvavA. dvividhAH zatravaH / 252 be prakAranA duzmano. AntarazatrubhiH saha yuddhe Atmano jaye parAjaye vA kiM bhavati ? 3/14 254-256 aMdaranA duzmanonI sAthenA yuddhamAM AtmAno jaya ke parAjaya thAya to zuM thAya cha ? yuddhaM dvividham / 254 yuddha be prakAranuM che. abhyantaravairibhirAtmani jite duHkhAgamaH / 255 aMdaranA duzmano vaDe AtmA jitAye chate duHkha Ave che. AtmanA'bhyantaravairiSu jiteSu saukhyAgamaH / AtmA vaDe aMdaranA duzmano jitAye chate sukha Ave che. 11 sAmyasaukhyavarNanam / 3/15 256-258 samatAnA sukhanuM varNana. zamarase laya eva sahajAnandatA''tmArAmatonmanIkaraNAni / 257 zamarasamAM lInatA e ja sahaja AnaMdapaNuM che, AtmaramaNatA che, udAsInatA che. 256 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 viSayaH vRtta kra. pRSTha kra. 3/16,17 258-260 258 260 3/18 261-263 262 263 3/19 263-266 12 sAmyaM kutra kutra dhAryam / samatA kyAM kyAM rAkhavI ? 1 sarvatra sAmyaM sevyam / badhe samatA rAkhavI. manovAkkAyeSu sAmyaM sevyam / bhana-vayana-yAthI. samatA 2|5vii. sarvakriyAsu sAmyaM dharttavyam / badhI kriyAomAM samatA rAkhavI. 13 samatA''dhAnArthaM hitazikSA / samatA lAvavA mATe hitazikSA. svamevaikaM samaM kuru / eka potAne ja sama kara. 2 AtmA mitramamitraJca / AtmA mitra che ane duzmana che. 14 sAmyahetavo'pi lokAnuvRttyA sevitAH sAmyaM na sAdhayanti / lokonuM anuvartana karavA sevAyelA samatAnA hetuo paNa samatAne sAdhatAM nathI. zrutaM sAmyahetave / zruta samatA mATe che. zrAmaNyaM yogAbhyAsazca sAmyahetave / cAritra ane yogono abhyAsa samatA mATe che. janaH sAmyAbahiH plavate / loko samatAnI bahAra kUde che. lokAnuvRttityAgopadezaH / lokonA anuvartanano tyAga karavAno upadeza. svAtmA viSamo doSamandiraM svAdhInazca / potAno AtmA viSama, doSonuM maMdira ane svAdhIna che. paro'svAdhInaH / anya vyakti ApaNane AdhIna nathI. asvAdhInaM paraM samIkartuM kimAgrahaH ? ApaNane AdhIna nahIM evI anya vyaktine samAna karavA mATe . // bhATe mAya 72vo ? 266 3/20 266-269 267 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 kra. 16 1 2 1 17 samatA''nandaprAptyarthaM prabhUtaH parizramaH karttavyaH / samatAnA AnaMdane pAmavA ghaNI mahenata karavI joIe. sUryo janasya tApAya somazca zItAya khidyate / sUrya lokone tApa ApavA ane candra lokone ThaMDaka ApavA zrama kare che. 2 1 18 azubhadhyAnatyAgopAyaH / 1 viSayaH svAtmA kathaM samIbhavati ? potAno AtmA zI rIte sama thAya ? chidyamAnasya vRkSasya bhUSyamANasya ca vAjino roSatoSau na bhavataH / chedAtAM vRkSane ane zaNagArAtAM ghoDAne gusso ane AnaMda thatAM nathI. yogI samo bhavati / yogI sama thAya che. 21 sUryasomAbho yogI sahajAnandatAM bhajet / sUrya ane candra jevo yogI sahaja AnaMdapaNAne pAme che. 46 azubha dhyAnanA tyAgano upAya. guDAdidAnena zizuryatkiJcittyAjyate / 19 muniH klezAMzamapi na spRzati / muni klezanA aMzane paNa aDatAM nathI. munirmaitryAdyamRtasammagno bhavati / muni maitrI vagere bhAvanAonA amRtamAM DUbelo hoya che. 20 jJAnI ihaiva paramaM sukhamanubhavati / goLa vagere ApIne bALaka pAsethI kaMI paNa choDAvAya che. calaM cittaM zubhadhyAnenA'zubhaM tyAjyate / caMcaLa manane zubha dhyAna ApIne tenI pAsethI azubhadhyAna choDAvAya che. ajJAnino hitazikSA / ajJAnIne hitazikSA. jJAnI ahIM ja zreSTha sukhane anubhave che. bAlako'jJAnAt zatrumitrAdikaM na vetti / bALaka ajJAnane lIdhe zatru-mitra vagerene jANato nathI. vRtta kra. pRSTha kra. 3/21 269-272 270 271 3/22 272-274 272 273 3/23 274 -276 275 276 3/24 276-278 277 3/25 279-281 279 3/26 281-283 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 kra. vRtta kra. pRSTha kra. 282 283 3/27 284-287 284 3/28 287-290 viSayaH / 1 paramAtmagurvAtmAnastoSaNIyAH / paramAtmA, guru ane AtmAne khuza karavA. 2 anyaistoSitairna ko'pi lAbhaH / bIjAone khuza karavAthI koI lAbha thato nathI. 22 janena tuSTaruSTena kiM tatra ca toSaroSau kim ? / loko khuza thAya ke nArAja thAya tenAthI zuM phAyado ? ane temanI upara prema ke gusso karavAthI zuM phAyado ? janaH kaSAyaviSAyAkrAnto bahirbuddhizca / loko kaSAyo-viSayothI bharAyelA ane bAhyabuddhivALA che. tuSTaruSTena janena na ko'pi lAbhaH / loko khuza thAya ke gusse thAya to paNa kaMI paNa lAbha nathI. jane toSaroSAbhyAM na ko'pi lAbhaH / loko upara khuza thavAthI ke gusse thavAthI kaMI paNa lAbha nathI. 23 roSanivAraNopAyaH / dveSane nivAravAno upAya. kAlAnubhAvato lokAH prAyo'sadAcAriNaH / kALanA prabhAve loko prAyaH kharAba AcAravALA hoya che. bhavasthiti saMvibhAvyA'sadAcArijaneSu dveSo na karttavyaH / saMsAranuM svarUpa vicArIne kharAba AcAravALA loko upara dveSa na : 42vo. 24 roSatoSA'karaNaphalam / rAga-dveSa na 42vAnuM 35. muniniHsaGgo bhavet / muni saMgarahita bane che. muninirmamaH zAntazca bhavet / muni mamatA vinAno ane zAMta thAya che. muninirIhaH saMyame ca rato bhavet / muni IcchArahita ane saMyamamAM rata thAya che. 25 upamayA samatAnandasya varNanam / upamAthI samatAnA AnaMdanuM varNana. 288 289 3/29 290-294 291 292 293 3/30 294-296 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 1 2 1 2 48 26 yogI samatAnandaM prApya kiM karoti ? yogI samatAnA AnaMdane pAmIne zuM kare che ? yoginaH saMyamadehaH sAmyavarmaNA varmito bhavati / 3 viSayaH ravitapto'dhvagaH sadvRkSaM prApya nirvAti / sUryathI tapelo musAphara sArA vRkSane pAmIne ThaMDakane anubhave che. mokSAdhvasthastapastapto yogI paraM layaM prApya nirvAti / mokSanA mArgamAM rahelo, tapathI tapelo yogI sarvottama layane pAmIne ThaMDakane anubhave che. yogInuM saMyamarUpI zarIra samatAnA bannarathI rakSAyeluM hoya che. dhIro mohadhvajinIM lIlayA vidhvaMsayati / dhIra puruSa mohanI senAno ramatamAM nAza kare che. sAmyAptirmohahananopAyarUpA / samatAnI prApti e mohane haNavAnA upAyarUpa che. vRtta kra. pRSTha kra. 295 296 3/31 296-299 pUrvamaharSiviracitaH yogasAraH padmIyavRtti-tadgurjarabhAvAnuvAda - vibhUSitaH prathamo bhAgaH prathamadvitIyatRtIyaprastAvAtmakaH Herz ii 297 298 299 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAtakartRkaH yogasAraH / padmIyavRttisamalaGkRtaH / / KARNAMAMA VSaamanange prathamaH prastAvaH) padmIyA vRttiH - maGgalam - zrImajjinezvarAnsarvAn, mokSamArgopadezakAn / sakalAnagurudevAMzca, mokSamArgasya sAdhakAn // 1 // granthaJca yogasArAkhyaM, mokSamArgasya darzakam / tathA tasya praNetAraM, pUrvarSimupakAriNam // 2 // praNamya bhaktibhAvena, smRtvA ca zrutadevatAm / karomi yogasArasya, vRttiM saralabodhadAm // 3 // bhUmikA - avAptajinazAsanaititattvairgurupradattAdhikArairjIvaiH saMsArasAgaranimajjajjantU KyogasAra ane tenI pazmIyA vRttino bhAvAnuvAda) (prathama prastAva pakvIyAvRttino bhAvAnuvAda -bAhya-atyaMtara saMpattithI yukta, mokSamArgano upadeza ApanArA badhA jinezvara bhagavaMtone, mokSamArganI sAdhanA karanArA badhA guru bhagavaMtone, mokSano mArga batAvanArA "yogasAra' nAmanA graMthane ane tenI racanA karanArA upakArI evA pUrvanA mahAtmAne bhaktibhAvathI namaskAra karIne ane sarasvatI devInuM smaraNa karIne yogasAranI saraLa bodha ApanArI vRtti huM racuM chuM. bhUmikA - jinazAsana pAmelA jIvoe tattvone jANyA pachI ane gurue adhikAra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathAzakti paropadezadAne yatitavyam yogasAraH 1/1 ttAraNAya yathAzakti paropadezadAne yatitavyam / yaduktaM - dharmabindau dvitIyAdhyAye 'nopakAro jagatyasmi-stAdRzo vidyate kvacit / yAdRzI duHkhavicchedA, dehinAM dharmadezanA // 12 // ' evaMkaraNena hRdayaM vizAlaM bhavati maitrI ca suvistRtA bhavati / mahAtmanAM hRdayaM duHkhijIvAnAM duHkhaM dRSTvA karuNayA''rdra bhavati / duHkhanirdalanatAttvikopAyo jinamArgasyA''rAdhanA / tataH karuNArTAntaHkaraNA mahAtmAno jIvAn jinamArga darzayanti / jinamArgasyA''rAdhanayA te duHkhamuktAH sukhayuktAzca bhavanti / yogasAranAmno'sya granthasya praNetAro'pi paraduHkhaprahANabhAvanayaivainaM granthaM grathitavantaH / te'tiniHspRhA Asan / ata eva tairgranthamadhye svanAmA'pi na nibaddham / avataraNikA - maGgalA'bhidheyAdyanubandhacatuSTayapratipAdanArthaM te AdyaM vRttmupnynti - ApyA pachI saMsArasAgaramAM DUbatA jIvone pAra utAravA zakti mujaba bIjAne upadeza ApavA prayatna karavo joIe. dharmabindunA bIjA adhyAyamAM kahyuM che ke - jIvone duHkhono nAza karanArI dharmadezanA ApavA jevo A jagatamAM koI upakAra nathI. (12)" ema karavAthI hRdaya vizALa thAya che ane maitrI khUba vistRta thAya che. mahAtmAonuM hRdaya du:khI jIvonuM duHkha joIne karuNAthI bhInuM thaI jAya che. badhAM duHkhone dUra karavAno sAco upAya jinezvara bhagavAne batAvelA mArganI ArAdhanA che. tethI karuNAthI bhInAM hRdayavALA mahAtmAo jIvone jinezvara bhagavaMtoe batAvela mArga batAve che. te mArganI ArAdhanA karIne teo duHkhathI mukta thAya che ane sukhI thAya che. yogasAra nAmanA A granthanA racayitA mahAtmAe paNa bIjA jIvonAM duHkhone dUra karavAnI bhAvanAthI ja A granthanI racanA karI che. teo khUba ja niHspRhI hatA. tethI ja temaNe granthamAM kyAMya potAnuM nAma paNa jaNAvyuM nathI. avataraNikA - maMgaLa-abhidheya vagere cAra anubandhone jaNAvavA teo pahelo zloka race che - Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 111 paJcaprastAvAtmakasya yogasArasya sarvAgram mUlam - 'praNamya paramAtmAnaM, rAgadveSavivarjitam / yogasAraM pravakSyAmi, gambhIrArthaM samAsataH // 1 // anvayaH - rAgadveSavivarjitaM paramAtmAnaM praNamya gambhIrArthaM yogasAraM samAsataH pravakSyAmi // 1 // padmIyA vRttiH - paJcaprastAvAtmake'smingranthe prathamaH prastAvaH SaTcatvAriMzavRttAtmakaH, dvitIyo'STAtriMzadvRttAtmakaH, tRtIya ekatriMzadvRttAtmakaH, caturtho dvicatvAriMzavRttAtmakaH, paJcamazcaikonapaJcAzadvRttAtmakaH / itthaM sarvAgreNAyaM granthaH SaDadhikadvizatavRttapramANaH / pratyekaM zloko'nvayAnusAreNa vivarNayiSyate mayA / / rAgadveSavivarjitaM - tatra rAgo'bhiSvaGgarUpo dveSo'prItyAtmakaH, rAgazca dveSazceti rAgadveSau, tau vivarjitau yeneti rAgadveSavivarjitaH, tamiti rAgadveSavivarjitam / idaM paramAtmano vizeSaNam / tacca paramAtmano svarUpaM darzayati, yataH sarve paramAtmAno rAgadveSamuktA eva zabdArtha - rAga-dveSa vinAnA paramAtmAne namaskAra karIne gaMbhIra arthavALA yogasArane saMkSepama za. (1) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - A granthamAM pAMca prastAvo che. temAM pahelA prastAvamAM 46 zloko che, bIjA prastAvamAM 38 zloko che, trIjA prastAvamAM 31 zloko che, cothA prastAvamAM 42 zloko che, pAMcamA prastAvamAM 49 zloko che. Ama A granthanuM pramANa 206 zlokonuM che. dareka zlokanuM varNana huM anvayane anusAre karIza. rAga pratirUpa che ane dveSa aprItirUpa che. paramAtmAe A bannene varyA che. paramAtmA rAgadveSarahita che. "rAga-dveSa vinAnA' e vizeSaNa paramAtmAnuM svarUpa jaNAve che, kemake badhA ya paramAtmAo rAga-dveSa vinAnA ja hoya che, rAga 1. H, I pratyoH - 62 zlokA eva santi / tadyathA - 1/1, 1/2, 1/21, 1/33, 1/36, 1/39, 1/40, 1/42, 1/43, 1/44, 1/45, 2/1, 2/2, 2/3, 2/11, 2/12, 2/20, 2/22, 2/30, 2/31, 2/35, 2/36, 2/37, 2/38, 3/1, 3/7, 3/16, 3/18, 3/19, 3/20, 3/25, 3/26, 3/27, 3/29, 4/26, 5/32, 5/36, 5/37, 5/38, nopakAro jagatyasmin, tAdRzo vidyate kvacit / yAdRzI duHkhavicchedA dehinAM dharmadezanA / / , 3/2, 3/3, 3/4, 3/5, 3/6, 3/8, 3/9, 3/10, 3/11, 3/12, 3/13, 3/14, 3/15, 3/17, 3/21, 3/22, 3/23, 3/24, 3/28, 3/24, 3/30, 3/31 / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAbhimatatIrthakRtaH punarbhavamAgacchanti yogasAraH 1/1 santi, na tu kecidapi rAgadveSayuktAH / tacca vizeSaNaM paratIthikAbhimatatIrthakRto vyavacchinattyapi, yataH paratIthikA evaM manyante yaduta tIrthakRtaH svatIrthanikAraM dRSTvA punarbhavamAgacchanti / uktaJca zrIsiddhasenadivAkarasUribhirekaviMzatidvAtriMzikAyAm - 'dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya nirvANamapyanavadhAritabhIraniSTam / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // 2/18 // ' anyatrApyuktam - 'jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // ' zrIharibhadrasUrisandRbdha-zrISaDdarzanasamuccayasya 46tama vRttasya zrIsomatilakasUrikRtaTIkAyAmapyuktam - 'apare hi saugatAdayo mokSamavApyApi tIrthanikArAdisambhave bhUyo bhUyo bhavamavataranti / ' zrISaDdarzanasamuccayasya 46tama vRttasyAjJAtakartRkAvacUryAmapyuktam - 'apare saugatAdayaH mokSa prAptA api svatIrthatiraskAradarzane punarbhavamavatarantaH shruuynte|' idaM ca teSAM bhave punarAgamanaM rAgadveSAvinAbhAvi / vaiSavALA paramAtmA hotA nathI. vaLI "rAga-dveSa vinAnA" e vizeSaNa anya darzanavALAoe mAnelA tIrthakarono vyavaccheda kare che, kemake teo ema mAne che ke tIrthakaro potAnA tIrthanI hAni joIne pAchA saMsAramAM Ave che. zrIsiddhasena divAkarasUrijIe ekaviMzatidrAviMzikAmAM kahyuM che ke - "(buddha vagere) karmarUpI iMdhana baLI gayA (kSaya thaI gayA pachI bhayane gaNakAryA vinA nirvANane mathIne pharI saMsAramAM Ave che. A aniSTa che. svayaM mukta thaIne paropakAramAM parAkramI evo te pharI saMsAra mAMDe che. he prabhu! tArA zAsananA virodhIomAM ahIM moharAjAnuM rAjya pravarte che. (2/18)' bIje paNa kahyuM che - "jJAnI ane dharmatIrthanA karanArA paramapadamAM jaIne potAnA tIrthanI hAni joIne pharI paNa saMsAramAM jAya che.' zrIharibhadrasUrijIe racela zrISadarzanasamuccayanA 46mA zlokanI zrI somatilakasUrijI kRta TIkAmAM paNa kahyuM che - "bIjA buddha vagere (anya darzananA tIrthakaro) mokSa pAmIne paNa tIrthanI hAni vagere thavA para pharI pharI saMsAramAM avatare che.' zrISadarzanasamuccayanA 46mA zlokanI ajJAtakartaka avacUrimAM paNa kahyuM che - bIjA buddha vagere (anya darzananA tIrthakaro) mokSane pAmIne paNa potAnA tIrthano tiraskAra joIne pharI saMsAramAM avatare che evuM saMbhaLAya che. A temanuM saMsAramAM pAchuM AvavuM e rAga-dveSathI ja thAya che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/1 rAgadveSau saMsArasya bIjabhUtau rAgadveSau saMsArasya bIjabhUtau / tAbhyAmeva saMsArasya prAdurbhAvo vRddhizca bhavati / rAgo mAyAlobharUpaH dveSazca krodhamAnarUpaH / yaduktaM puSpamAlAyAM maladhArizrIhemacandrasUribhiH - 'mAyA loho rAgo, koho mANo ya vannio doso / nijjiNasu ime dunnivi, jai icchasi taM payaM paramaM // 321 // ' (chAyA - mAyA lobho rAgaH, krodho mAnazca varNito dveSaH / nirjaya imau dvAvapi, yadi icchasi tatpadaM paramam // 321 // ) itthaM ca kaSAyANAmapi saMsArabIjatvaM susaGgatameva / yato rAgadveSau saMsArabIjabhUtau tata eveyaM paramAtmano paramA''jJA varttate - rAgadveSau varjanIyAviti / uktaJca upadezarahasye mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNibhiH - 'kiM bahuNA iha jaha jaha, rAgaddosA lahuM vilijjaMti / taha taha payaTTiavvaM, esA ANA jiNidANaM // 201 // ' (chAyA - kiM bahunA iha yathA yathA, rAgadveSau laghu vilIyete / tathA tathA pravartitavyaM, eSA AjJA jinendrANAm // 201 // ) rAgadveSayorapi rAgo'niSTataraH, dveSakAraNatvAt / / aMzato rAgadveSayorvarjanaM saMsArisattveSvapi dRzyate, paramAtmabhistu rAgadveSau sarvathA kSapitau / etAmeva paramAtmano vizeSatAM manasi sampradhArya granthakRdbhiH 'vi' iti upasarga rAga-dveSa saMsAranA bIjarUpa che. temanAthI ja saMsAranI utpatti ane vRddhi thAya che. rAga mAyA-lobharUpa che ane dveSa krodha-mAnarUpa che. puSpamALAmAM mAladhArI zrIhemacandrasUri mahArAje kahyuM che ke - "mAyA ane lobha e rAga che ane krodha ane mAna dveSa kahevAya che. tuM te paramapadane icche che to A banne (rAga-dveSa)ne jItI se.' (321) mAma 'pAyo saMsAranA pI435 cha' me pAta 55 52 / 52 ghaTe che. jethI rAga-dveSa saMsAranA bIjarUpa che tethI ja paramAtmAnI A parama AjJA che ke rAga-dveSa varjavA. upadezarahasyamAM mahopAdhyAyazrIyazovijayajI mahArAje kahyuM che ke - "ahIM vadhu kahevAthI zuM? jema jema rAgadveSano zIdhra nAza thAya tema tema pravartavuM - e jinezvaronI AjJA che. (201)' rAga-dveSamAM paNa rAga vadhu kharAba cha, ma dvaSatuM 55 // 29 // 23 // 4 che. AMzika rIte saMsArI jIvo paNa rAga-dveSane varje che, paramAtmAoe to rAgadvaSano saMpUrNa rIte kSaya karyo che. saMsArI jIvo karatAM paramAtmAnI A ja vizeSatAne manamAM rAkhIne granthakAre "vi upasarga mUkyo che. paramAtmAe rAga-dveSa pharI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 'vivarjitam' ityatra 'vi' ityupasargasya prayojanam yogasAra : 1/1 upanyastaH / paramAtmanA rAgadveSau vizeSeNA'punarbhAvarUpeNa sarvathA varjitau / paramAtmAno caramabhave kSapakazreNimAruhya prathamaM rAgadveSau kSapayanti, tadanantarameva teSAmanyAni sarvANi vaiziSTyAni prAdurbhavanti / etaddyotanArthameva paramAtmano'nanteSu vaiziSTyeSu satsvapi granthakRdbhiH 'rAgadveSavivarjitau' iti mUlabhUtaM vizeSaNamatropanyastam / anena vizeSaNenedamapi sUcyate - AtmanA paramAtmatvaprAptyarthaM sarvaprathamaM rAgadveSayorvivarjanaM karttavyamiti / paramAtmAnaM - parama:- samagraguNayuktatvAdanyAtmApekSayA sarvazreSThaH, atti- tAMstAnparyAyAngacchatIti AtmA, paramazcAsau AtmA ceti paramAtmA, tamiti paramAtmAnam / paramAtmanAmanantatve'pyatra jAtyapekSayaikavacanam / tena vastuto ganthakRdbhiratrA'nantebhyaH paramAtmabhyo namaskAraH kRtaH / saMsAryAtmAnaH karmapAzabaddhAH santi, paramAtmAnastu karmapAzamuktAH santi / paramAtmAno dvividhAH - bhavasthA bhavanirmuktAzca / tatra bhavasthAH paramAtmAnaH sayogikevali-ayogikevalyAkhyatrayodazacaturdazaguNasthAnakavarttino jJeyAH / te ghAtikarmarahitAH santi / aghAtikarmANi tu teSAmapyAtmani vidyante / tathA'pi ghAtikarmanAzAnantaramaghAti utpanna na thAya e rIte temane sarvathA dUra karyA che. paramAtmAo sAMsArika avasthAmAM chellA bhavamAM kSapakazreNI mAMDI pahelA rAga-dveSane khapAve che, tyAra pachI ja temanA bIjA guNo pragaTa thAya che. A jaNAvavA mATe ja paramAtmAnA anaMtA guNo hovA chatAM paNa granthakAre 'rAga-dveSa vinAnA' evu temanuM mULa vizeSaNa ahIM mUkayuM che. A vizeSaNa mUkavA vaDe e paNa sUcavyuM che ke AtmAe paramAtmA banavA sahuthI pahelA rAga-dveSa choDavA joIe. paramAtmA badhA guNothI yukta hovAthI bIjA AtmAonI apekSAe sahuthI zreSTha che. te te paryAyone pAme te AtmA. zreSTha evA AtmA te paramAtmA. te paramAtmAne (namaskAra karIne huM yogasArane kahIza). paramAtmA anaMtA hovA chatA paNa ahIM jAtinI apekSAe ekavacanano prayoga karyo che. tethI vAstavamAM granthakAre ahI anaMtA paramAtmAone namaskAra karyo che. saMsArI AtmAo karmanI jALamAM baMdhAyelA che, 5ramAtmAo to karmanA baMdhanamAMthI mukta thayelA che. paramAtmA be prakAre che - jagatamAM vicaratA ane mokSamAM gayelA. temAM jagatamAM vicaratA paramAtmA sayogIkevalI ane ayogIkevalI nAmanA teramA-caudamA guNaThANe rahelA che. teo ghAtIkarmathI chUTelA che. teo hajI aghAtIkarmanA - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvividhAH paramAtmAnastrividhAzcAtmAnaH yogasAra: 1/1 karmanAzastvavazyambhAvIti bhAvini bhUtavadupacAraM kRtvA'troktaM yatparamAtmAnaH karmapAzamuktA bhavanti / bhavasthA api paramAtmAno dvividhAH - tIrthakRtaH sAmAnyakevalinazca / tatra tIrthakRnnAmakarmavipAkavedino'STaprAtihArya - catustriMzadatizaya-paJcatriMzadvANIguNAdiviziSTaRddhisamanvitA dharmatIrthasthApakAstIrthakRtastadanye ca sAmAnyakevalinaH / bhavanirmuktAH paramAtmAno'STabhyaH karmmabhyaH sarvathA muktAH / saMsAryAtmAnaH sAdhanAM kRtvA karma kSapayitvA paramAtmatvamavApnuvanti / idamuktaM bhavati - karmmarahita Atmaiva paramAtmA / 7 AtmAnastrividhAH-bahirAtmAno'ntarAtmAnaH paramAtmAnazca / tatra svIyaM zuddhasvarUpaM vismRtya ye bAhyabhAveSveva ratiM kurvanti bAhyabhAvaprAptyarthameva ca yatante te bahirAtmAnaH / svIyaM zuddhasvarUpaM lakSyIkRtya tatprAptyarthaM ye yatante te'ntarAtmAnaH / prAptasvazuddhasvarUpA AtmAna eva paramAtmAnaH / uktaJcAdhyAtmasAre viMzatitame AtmAnubhavAdhikAre 'viSayakaSAyAvezaH, tattvAzraddhA guNeSu ca dveSaH / AtmA'jJAnaM ca yadA, bAhyAtmA baMdhanamAMthI chUTyA nathI. chatAM paNa ghAtIkarmonA nAza pachI aghAtI karmono nAza to avazya thavAno che. tethI bhaviSyakALamAM bhUtakALano upacAra karIne ahIM kahyuM ke paramAtmA karmanA baMdhanamAMthI mukta thayelA che. jagatamAM vicaratA paramAtmA paNa be prakAre che - tIrthaMkara bhagavaMto ane sAmAnya kevaLI bhagavaMto. tIrthaMkara bhagavaMto tIrthaMkara nAmakarmanA udayane bhogavanArA, ATha prAtihArya - cotrIza atizaya-vANInA pAMtrIza guNa vagere viziSTa RddhivALA ane dharmatIrthanA sthApaka che. te sivAyanA paramAtmA te sAmAnya kevaLI bhagavaMto che. mokSamAM gayelA paramAtmA AThe karmothI sarvathA mukta thayelA che. saMsArI AtmA sAdhanA karI karma khapAvI paramAtmA bane che. kahevAnuM tAtparya AvuM che ke karmarahita AtmA e ja paramAtmA che. AtmA traNa prakAranA che - bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA. potAnA zuddhasvarUpane bhUlIne jeo bAhyabhAvomAM ja AnaMda pAme che ane bAhya padArthonI prApti mATe ja yatna kare che te bahirAtmAo che. potAnA zuddhasvarUpane lakSya banAvI tenI prApti mATe jeo prayatna kare che te aMtarAtmAo che. potAnA zuddhasvarUpane pAmelA AtmAo ja paramAtmA che. adhyAtmasAramAM vIzamA AtmAnubhavAdhikAramAM kahyuM che - 'jyAre viSaya-kaSAyano Aveza, tattvomAM azraddhA, guNomAM dveSa ane Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gambhIrArthamidaM zAstram yogasAra : 19 / 1 syAttadA vyakta: // 22 // tattvazraddhA jJAnaM, mahAvratAnyapramAdaparatA ca / mohajayazca yA sthAt, tAntarAtmA maveca: gArarUA jJAnaM vanamAM, yoganirodha: samagrakarmmahatiH / siddhinivAsazca yadA, paramAtmA syAttadA vyakta: // 24 // ' 8 praNamya - prakarSeNa bahumAnabhAvasambhUtena natvA namaskRtya / paramAtmano namaskaraNena hRdayaM taM prati prahvIbhavati / tato bhagavadanugrahaH prApyate / tataH prArIpsitaM kAryaM vighnaM vinA samAptimiyartti / zammIArtha - gambhIra:-badhA: sUkSmamatiAmyA: prabhUtAzcetyartha:, arthA: - vAvyAni, gambhIrA arthA yasmin sa gambhIrArthaH, tamiti gambhIrArtham / idaM padaM yogasAramiti padasya vizeSaNam / tacca idaM vizinaSTi yad ayaM granthaH zabdapramANApekSayA parimitaH, parantu arthapramANApekSayA'parimitaH / te cArthAH zabdArtha - vAkyArtha- mahAvAkyArtha - aidamparyArtha paryAlocanena jJAyante / alpAkSaramaparimitArthamidaM zAstraM racayadbhirgranthakRdbhiH khalu kalaze udadhirbhRtaH / 'gambhIrArthaM' iti vizeSaNametadapi sUcayati yadayaM grantho na mandamatijJeyaH AtmAnuM ajJAna hoya, tyAre bAhyAtmA vyakta thAya che. (22) jyAre tattvonI zraddhA, jJAna, mahAvrato, apramAdamAM tatparatA ane mohano jaya thAya che tyAre aMtarAtmA vyakta thAya che. (23) jyAre kevaLajJAna, yoganirodha, badhA karmono nAza ane mokSamAM nivAsa thAya che tyAre paramAtmA vyakta thAya che. (24)' granthakAre granthanI zarUAtamAM rAga-dveSa vinAnA paramAtmAne bahumAnabhAvathI utpanna thayela prakarSa vaDe namaskAra karyo che. paramAtmAne namaskAra karavA vaDe hRdaya temanA pratye bahumAnabhAvavALu thAya che. tethI paramAtmAnI kRpA maLe che. tethI zarU karavA icchela kArya vighna vinA pUrNa thAya che. 'yogasAra' nAmano A grantha gaMbhIra arthavALo che, eTale ke sUkSma buddhithI jANI zakAya evA ane ghaNA arthovALo che. A vizeSaNathI ema jaNAvyuM ke A granthanA zabdo parimita che paNa tenA artho aparimita che. zabdArtha, vAkyArtha, mahAvAkyArtha ane aidaMparyArthanI vicAraNA karavAthI te artho jANI zakAya che. thoDA zabdo ane ghaNA arthovALA A zAstranI racanA karIne granthakAre kharekhara gAgaramAM sAgara bharI dIdho che. A vizeSaNa e paNa sUcave che ke maMdabuddhivALA jIvo A Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/1 yogasArasyA'rthaH parantu vizAlaparikarmitaprajJagamyaH / ato'sya granthasya kevalaM zabdArthaM jJAtvA''tmA kRtakRtyo na mantavyaH, kintvasya granthasya gambhIrAnarthAn jJAtuM yatanIyam / bhUmAvadho'dhaH khananena prabhUtaM jalamavApyate / evaM punaH punaretadgranthasya paryAlocanena rahasyArthA jJAyante / 9 yogasAraM - 'yogasAra' itinAmakam / mokSeNa saha yojayantaH sarve'pi manovAkkAyavyApArA yogasvarUpA jJeyAH / yaduktaM jJAnasAre yogASTake - 'mokSeNa yojanAdyoga: sarvo'pyAcAra iSyate / ... // 27 / 1 // ' yogavidhAnaviMzikAyAM zrIharibhadrasUribhirapyuktaM 'mukkheNa joyaNAo jogo savvovi dhammavAvAro.. // 17 / 1 // ' (chAyA - mokSeNa yojanAt yogaH sarvo'pi dharmavyApAra : ... // 17 / 1 // ) sAraH navanItam / yogAnAM sAraH pratipAdyaviSayo yasya sa yogasAra:, tamiti yogasAram / prabhUte gorase mathite'lpaM navanItaM prApyate / evaM prabhUteSu yogagrantheSu paThiteSu taduktayogeSu cAtIvAbhyasteSu yogasya sAraH prApyate / granthakRdbhiH paThanAbhyasanAyAsaH kRtaH / tatphalarUpo yaH sArastaiH prAptaste granthanA marmane jANI nahIM zake paNa vizALa ane parikarmita buddhivALA jIvo A granthanA marmane jANI zakaze. mATe A granthanA mAtra zabdArthane jANIne saMtoSa na mAnavo paNa A granthanA rahasyabharyA arthone jANavA prayatna karavo. jamInamAM nIce-nIce khodavAthI ghaNuM pANI nIkaLe che. ema vAraMvAra A granthanA padArthonuM ciMtana karavAthI A granthanA rahasyabharyA artho jaNAya che. mokSanI sAthe joDI ApanArI mana-vacana-kAyAnI badhI kriyAone yoga kahevAya che. jJAnasAramAM kahyuM che ke 'mokSanI sAthe joDI ApatAM hovAthI badhAya AcArone yoga kahevAya che...... (27/1)' zrIharibhadrasUrijIe paNa yogavidhAnaviMzikAmAM kahyuM che ke - 'mokSanI sAthe joDavAthI badho ya dharmavyApAra e yoga che... (17/1)' sAra eTale navanIta. A granthamAM yogono sAra kahevAze. ghaNI chAza valovIe tyAre thoDuM mAkhaNa nIkaLe che. ema ghaNA yogagranthono abhyAsa karyA pachI ane temAM kahela yogano khUba abhyAsa karyA pachI yogano sAra maLe che. granthakAre yogagrantho bhaNavAnI ane yogano abhyAsa karavAnI mahenata karI che. tenA phalarUpe temane je sAra maLyo te teo ApaNane ApavA taiyAra thayA che. tethI ApaNane prayAsa vinA A sAra maLI gayo. tethI granthakAra ApaNA khUba Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 anubandhacatuSTayam yogasAraH1/1 tamasmabhyaM dAtuM pravRttAH / tato'smAbhiryatnaM vinaiSa sAro labdhaH / ato granthakAro'smAkamatIvopakArI / asmAbhirayaM sAraH svajIvane pAlanIyaH / evaM granthakArAyAsaH saphalo bhaviSyati vayaJcA'lpAMzena RNamuktA bhaviSyAmaH / / samAsataH - saGkSapeNa mitazabdaina tu prasaktAnuprasaktArthavivecanenetyarthaH / saGkSipta zAstraM sarvairupAdeyaM bhavati / vistRtazAstrapaThanArthaM stokA eva pravarttante / pravakSyAmi - prakarSeNa yathA jIvA yogasya mAhAtmyaM samyagavagamya svajIvane yogamAcareyustathA vakSyAmi-kathayiSyAmi / __ atra pUrvArddhana granthakRdbhiriSTadevatAnamaskArarUpaM maGgalaM kRtamuttarArddhana cAbhidheyamabhihitam / prayojanasambandhI samArthyagamyau / tau granthAntareSvanekazI vivecitAviti granthavistArabhiyA nA'tra pratipAdyate'smAbhiH / tata eva tau jJeyau // 1 // avataraNikA - itthaM maGgalAdikaM pratipAditam / dhyAnaM mokSaprApteH paramamaGgam / atastasya viSayamAdau pratipAdayati - ja upakArI che. ApaNe A sAra ApaNA jIvanamAM utAravo joIe. ema karavAthI granthakAranI mahenata saphaLa thaze ane ApaNe emanA RNamAMthI kaMIka mukta thaI zakIzuM. ahIM granthakAra yogano sAra saMkSepamAM kaheze, vistArathI nahIM, eTale ke prAsaMgika arthonuM vivecana AmAM nahIM karAya. saMkSepamAM racAyelA zAstrano abhyAsa badhA kare che. vistAravALA zAstrane bhaNanArA thoDA ja hoya che. granthakAra ahIM yogano sAra khUba suMdara rIte kaheze, jethI zrotAo yoganuM mAhAsya jANIne potAnA jIvanamAM yogane Acare. A zlokanA pUrvArdhathI granthakAre iSTadevatAne namaskAra karavA rUpa maMgaLa karyuM ane uttarArdhathI abhidheya kahyuM. prayojana ane saMbaMdha sAmarthyathI jANavA. temanuM vivecana anya granthomAM anekavAra karAyuM hovAthI ahIM granthano vistAra thavAnA bhayathI ame temanuM pratipAdana karatA nathI. te granthomAMthI ja te jANI levA. (1) avataraNikA - Ama maMgaLa vagere kahyA. dhyAna e mokSaprAptinuM zreSTha aMga che. mATe pahelA te dhyAnano viSaya batAve che - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/2 yogI yad dhyAyati tatra tanmayatAM yAti mUlam - yadA dhyAyati yadyogI, yAti tanmayatAM tdaa| dhyAtavyo vItarAgastan- nityamAtmavizuddhaye // 2 // anvayaH - yogI yadA yad dhyAyati tadA tanmayatAM yAti, tad Atmavizuddhaye nityaM vItarAgo dhyAtavyaH // 2 // padmIyA vRttiH - yogI - yogaH pUrvoktasvarUpaH, so'syA'stIti yogI-yogasyA''sevakaH / yadA - yasminkAle, aviziSTakAle na tu pratiniyatakAle ityarthaH / yat - anirdiSTasvarUpaM vastu / dhyAyati-praNidadhAti dhyAnaviSayIkarotIti yAvat / tatra sthiramadhyavasAnaM dhyAnam / yaduktaM dhyAnazatake zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaiH-'jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM, jaM calaM tayaM cittaM / .... // 2 // ' (chAyA - yat sthiramadhyavasAnaM tat dhyAnaM, yat calaM tat cittam / ... // 2 // ) __dhyAnaM dvividhaM - prazastamaprazastaJca / punarapyekaikaM dvividhaM-prazastaM dhyAnaM dharmazuklabhedAt, aprazastaM tu dhyAnamArttaraudrabhedAt / tatrA''rtadhyAnena tiryaggatI raudradhyAnena narakagatirdharmadhyAnena devagatiH zukladhyAnena ca svargApavargAvavApyete / uktaJcA'dhyAtmasAre SoDaze dhyAnAdhikAre- 'pramattAntaguNasthAnA-nugataM tanmahAtmanAm / sarvapramAdamUlatvAt, tyAjyaM zabdArtha - yogI jyAre jenuM dhyAna kare che tyAre tanmaya thaI jAya che. tethI AtmAnI vizuddhi mATe haMmezA vItarAganuM dhyAna karavuM. (2) padhiyAvRttino bhAvAnuvAda - yogI eTale yoganuM Asevana karanAra. dhyAna karavuM eTale manathI ekAgra thavuM. dhyAna eTale sthira adhyavasAya. dhyAnazatakamAM zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajIe kahyuM che ke, "je sthira adhyavasAya che te dhyAna che, je cala adhyavasAya che te citta che." dhyAna be prakAre che - zubha ane azubha. vaLI te bane paNa be-be prakAranA che. dharmadhyAna ane guphaladhyAna e zubhadhyAnanA prakAra che. ArtadhyAna ane raudradhyAna e azubhadhyAnanA prakAra che. ArtadhyAnathI tiryaMcagati maLe che, raudradhyAnathI narakagati maLe che, dharmadhyAnathI devagati maLe che ane zukuladhyAnathI svarga ane mokSa maLe che. adhyAtmasAranA soLamA dhyAna adhikAramAM kahyuM che - "tethI pramattasaMyata guNasthAnaka sudhInA guNasthAnako sudhI rahenAruM, tiryaMcagati ApanAruM ArtadhyAna badhA pramAdonuM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvividhaM dhyAnam yogasAraH 1/2 tiryaggatipradam // 10 // nirdayatvAnanuzayau, bahumAnaH parApadi / liGgAnyatretyado dhIrestyAjyaM narakaduHkhadam ||16||shiilsNymyuktsy, dhyAyato dharmyamuttamam / svargaprApti phalaM prAhuH, prauDhapuNyAnubandhinIm // 72 // etaccaturvidhaM zukla-dhyAnamatra dvayoH phalam / AdyayoH suralokApti-rantyayostu mahodayaH // 80 // ' adhunA sUtramanusriyate punaH-tadA-tasminkAle dhyAnasamaye ityarthaH / tanmayatAMtanmayaH tatsvarUpa: dhyeyasvarUpaH, tasya bhAvaH tanmayatA, tAmiti tanmayatAm, dhyAnaviSayeNa sahA'bhedabhAvamityarthaH / yAti-prApnoti / yogI yasya dhyAnaM karoti tena tasyA'bhedo bhavati / ata eva vivakSitavastuno jJAtA tatra copayuktastasya vastuna Agamato bhAvanikSepa ucyte| dhyeye prazaste sati dhyAtA prazastadhyeyasvarUpo bhavati / dhyeye'prazaste sati dhyAtA'prazastadhyeyasvarUpo bhavati / yasmindhyAte'zubhakarma badhyate tadaprazastadhyeyam / yasmindhyAte zubhakarma badhyate zubhAzubhaM vA karma mucyate tatprazastaM dhyeyam / dhyAnaM praNidhAnarUpam / praNidhAnakRtaM ca karma tIvravipAkakRdbhavati / idaM zubhAzubhakarmaNorviSaye mULa hovAthI mahAtmAoe tyajavuM. (10) nirdayapaNuM, pazcAttApa na thavo, bIjAnI ApattimAM bahumAna e A raudradhyAnanA liMgo che. dhIroe narakaduHkha ApanAra e raudradhyAna tyajavuM. (16) zIla ane saMyamathI yukta ane uttama evA dharmadhyAnane karanArAnuM phaLa moTA puNyano anubaMdha karAvanAra svarganI prApti kahI che. (72) A cAra prakAranuM zukladhyAna che. emAM pahelA benuM phaLa devalokanI prApti che ane chellA benuM phaLa mokSa che. (80) jenuM dhyAna karAtuM hoya tene dhyeya kahevAya. dhyAna karanArane dhyAtA kahevAya. yogI jyAre jenuM dhyAna karato hoya tyAre te te dhyeyanI sAthe tanmaya thaI jAya che eTale ke beyanA svarUpavALo thAya che. te jenA dhyAnamAM hoya tenI sAthe teno abheda thaI jAya che. mATe ja amuka vastunA jJAnavALA ane temAM upayogavALA jIvane te vastuno AgamathI bhAvanikSepo kahevAya che. dhyeya jo zubha hoya to dhyAtA te zubhadhyeyasvarUpa bane che. dhyeya jo azubha hoya to dhyAtA te azubhadhyeyasvarUpa bane che. jenA dhyAnathI azubhakarma baMdhAya te azubha dhyeya che. jenA dhyAnathI zubhakarmabaMdhAya te zubhadhyeya che. dhyAna e praNidhAnarUpa che. praNidhAna (ekAgratA) pUrvaka baMdhAyeluM karma tIvra phaLa Ape che. A bAbata zubha ane azubha karmonA viSayamAM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 112 prazastaM vastu dhyAtavyam samAnam / ataH prazastaM vastveva dhyAtavyam, puNyabandhanirjarAkAritvAt, na tvaprazastaM vastu, pApabandhakAritvAt / mumukSava AtmavizuddhyarthaM yatante / prazastAni vastUnyanekaprakArANi santi / tatra kasminvastuni dhyAte satyAtmano vizuddhirbhavatIti zaGkAyAH samAdhAnamuttarArdhena dadAti grnthkaarH| tad-tasmAt, yato dhyAtA dhyeyasvarUpo bhavati tataH, aatmvishuddhye3mAtmA pharmavo nIva:, vizuddhi:-nirmannatA, mAtmano vizuddhiiita Atmavizuddhi, tarsTa iti Atmavizuddhaye, AtmanaH zuddhasvarUpaprAptyarthamiti bhAvaH / anAdikAlAt karmanigaDabaddhA AtmAnaH saMsArakAnane paribhramanti / anantajJAna-anantadarzana-anantacAritra-anantasukha-anantazaktI-tyAdikamAtmanaH svarUpam / karmabhirAtmanaH svarUpamAvRtam / karmabhirAtmanaH svarUpaM malinIkRtam / svabhAvadazAprAptyarthaM karmanAzaH karttavyaH / tathA cA''tmA vizuddho bhavati / nityam - sadaiva, na tu kadAcit / bhayayukte sthAne yathA'smAbhiH sadaiva jAgarUkairbhUyate na tu kSaNamAtramapi pramAdaH kriyate, tathA''tmavizuddhinimittamapi viitraagsamAna rIte jANavI. mATe zubha vastunuM ja dhyAna karavuM, kemake tenAthI puNyabaMdha ane karmanirjarA thAya che. azubhavastunuM dhyAna na karavuM, kemake tenAthI pApakarmano baMdha thAya che. mumukSuo AtmAnI vizuddhi mATe prayatna kare che. zubhavastuo ghaNA prakAranI che. temAM kaI vastunuM dhyAna karavAthI AtmA vizuddha thAya evI zaMkAnuM samAdhAna granthakAra zlokanA uttarArdha vaDe Ape che. dhyAtA dhyeya svarUpa banato hovAthI AtmAnI vizuddhi mATe eTale ke AtmAnA zuddha svarUpanI prApti mATe haMmezA vItarAganuM dhyAna karavuM. jemanA AtmA uparathI sarvathA rAga-dveSa nIkaLI gayA che te vItarAga che. anAdikALathI karmonI beDImAM baMdhAyela AtmA saMsArarUpI aTavImAM paribhramaNa kare che. anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMta cAritra, anaMtazakti vagere AtmAnA svarUpo che. karmoe AtmAnuM svarUpa DhAMkI dIdhuM che. karmoe AtmAnuM svarUpa malina karyuM che. svabhAvadazAne pAmavA karmono nAza karavo joIe. karmono nAza thavAthI AtmA vizuddha thAya che. AtmAnI vizuddhi mATe haMmezA paramAtmAnuM dhyAna karavuM, kyAreka kyAreka nahIM. bhayavALA sthAnamAM ApaNe haMmezA sAvadhAna rahIe chIe, eka kSaNano ya pramAda karatAM nathI. tema AtmAnI vizuddhi mATe paNa haMmezA vItarAganuM dhyAna karavuM, eka samaya mATe paNa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nityaM vItarAgo dhyAtavyaH yogasAraH 1/2 dhyAnena vinA na stheyam / yathA yathA vItarAgo dhyAyate tathA tathA karmanirjaraNenA''tmano vizuddhirbhavati / Atmani cAnantAnantAH karmapudgalA baddhAH / tatastannirjaraNakRte kSaNamapi jinadhyAnena vinA na stheyam / vItarAgaH - vizeSeNa - sarvathA ito-gato rAgaH - pUrvoktasvarUpa upalakSaNAdveSo'pi yasmAtsa vItarAgaH / dhyAtavyaH - dhyAnaviSayIkarttavyaH / anenA''tmavizuddhinimittaM dhyAtavyo viSayo darzitaH / vItarAge dhyAte dhyAtA tatsvarUpo bhavati / tatazca tasyA''tmA vizuddho bhavati / yathelikA bhramarIdhyAnena bhramarItvamaznute evaM yogI vItarAgadhyAnena vItarAgatvamA''sAdayati / uktaJca - paramAtmapaJcaviMzatikAyAM mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNivaraiH - 'ilikA bhramarIdhyAnAd, bhramarItvaM yathA'znute / tathA dhyAyan parAtmAnaM, paramAtmatvamApnuyAt // 24 // ' vItarAgatvameva cAtmavizuddhiH / nanu yadi nityaM vItarAga eva dhyAtavyastAvazyakAdiyogAnAmupadezo vyarthaH syAditi cet ? na, AvazyakAdiyogA api vItarAgadhyAnameva, teSAM vItarAgeNaiva pratipAditatvAd vItarAgatvaprAptyarthameva cA''sevanAt // 2 // temanA dhyAna vinA na rahevuM. jema jema vItarAganuM dhyAna karAya che tema tema karmanirjarA thavAthI AtmAnI vizuddhi thAya che. AtmAnI upara anaMtAnaMta karmo lAgelA che. tethI temanI nirjarA karavA mATe eka kSaNa mATe paNa vItarAganA dhyAna vinA na rahevuM. "vItarAga' zabda dvArA AtmAnI vizuddhi mATe dhyAnano viSaya batAvyo. vItarAganuM dhyAna karavAthI dhyAtA vItarAgasvarUpa banI jAya che. tethI teno AtmA vizuddha thAya che. bhamarInuM dhyAna karatAM karatAM IyaLa bhamarI banI jAya che. ema yogI vItarAganuM dhyAna karatAM karatAM vItarAga banI jAya che ane AtmAnI vizuddhine pAme che. paramAtmapaMcaviMzatikAmAM mahopAdhyAyazrIyazovijayajIe kahyuM che, "jema bhamarInA dhyAnathI iyaLa bhamarIpaNuM pAme che tema paramAtmAnuM dhyAna karato jIva paramAtmapaNuM pAme. (24) vItarAgapaNuM e ja AtmAnI vizuddhi che. prazna - jo haMmezA vItarAganuM ja dhyAna karavAnuM hoya to Avazyaka vagere yogono upadeza vyartha bane ? javAba - nA, Avazyaka vagere yogo paNa vItarAganuM dhyAna ja che, kemake temane batADanArA vItarAga ja che ane vItarAga banavA mATe ja temanuM AcaraNa karAya che. (2) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/3 paramAtmA zuddhasphaTikasaGkAzo niSkalazca avataraNikA - vItarAgo dhyAtavya ityetaddarzitam / adhunA sa kutra dhyAtavyastaddhyAnena ca kiM bhavati ? ityetaddarzayati mUlam - 'zuddhasphaTikasaGkAzo, niSkalazcAtmanA''tmani / paramAtmeti sa jJAtaH, pradatte paramaM padam // 3 // anvayaH AtmanA Atmani zuddhasphaTikasaGkAzo niSkalazca paramAtmeti jJAtaH sa paramaM padaM pradatte // 3 // 15 padmIyA vRttiH - AtmanA - saMsArijIvena, Atmani svasvarUpe, zuddhasphaTikasaGkAzaH - zuddho nirmala AvaraNarahitaH, sphaTika: ratnavizeSa:, saGkAzaH sadRzaH, zuddhazcAsau sphaTika iti zuddhasphaTikastena saGkAza iti zuddhasphaTikasaGkAzaH / sphaTikaralaM varNarahitaM bhavati / tad yAdRzenoparAgeNoparaktaM bhavati tadvarNAbhaM bhavati / uparAgeNa muktaM tacchuddhaM bhavati / evaM karmoparAgeNoparaktaH saMsArijIvo nikArabhAvaM prApnoti / karmamalamuktastu sa eva zuddhaparamAtmasvarUpo bhavati / niSkalaH - nirgatA kalA - karmarUpA doSarUpA vibhAvadazArUpA vA yasmAtsa niSkalaH / niSkala iti kAraNarUpaM vizeSaNaM, zuddhasphaTikasaGkAza iti kAryarUpaM vizeSaNam / idamuktaM bhavati yata eva niSkalastata eva zuddhasphaTika - avataraNikA - vItarAganuM dhyAna karavuM joIe e batAvyuM. have 'tenuM dhyAna kyAM karavuM ? ane tenA dhyAnathI zuM thAya che ?' e batAve che - zabdArtha - AtmA vaDe AtmAmAM zuddha sphaTika jevA ane kaLA vinAnA paramAtmA tarIke jaNAyelA vItarAgaprabhu paramapada Ape che. (3) padmiyAvRttino bhAvAnuvAda - sphaTikaratna raMga vinAnuM hoya che. tenI pAchaLa jevo raMga hoya te te raMganuM banI jAya che. pAchaLano raMga dUra thAya eTale te nirmaLa banI jAya che eTale ke potAnA mULasvarUpamAM AvI jAya che. ema AtmAnI upara karma lAgavAthI AtmAno svabhAva DhaMkAI jAya che. karmarUpI melathI mukta thayela te ja AtmA zuddhaparamAtmAsvarUpa banI jAya che. paramAtmA kaLArahita che eTale ke karmarahita, doSarahita ane vibhAvadazArahita che. paramAtmA nirmaLa sphaTikaratna jevA 1. zuddhaH sphaTika....... FI 2. saJjJAtaH A, C, D, F, G, JI - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Atmani jJAtaH paramAtmA paramapadaM pradatte yogasAraH 1/3 saGkAzaH / cazabdaH samuccaye / paramAtmA - siddhasvarUpa AtmA / iti - evamprakAreNa / jJAtaH - avagataH, saMsAryAtmA karmaNA kalaGkitaH karmamalarahitastu sa eva paramAtmA - iti jJAtaH / evaM jJAte sati sa Atmedamavagacchati yaduta paramAtmatvaM na kasmAccidbAhyasthAnAdAtmanyAneyam, kintu tadAtmani vidyate eva, kevalaM tatprakaTIkaraNArthaM prayatitavyam / paramAtmatvena jJAtaH sa - vItarAga eva tasmai paramaM - zreSThaM padaM - sthAnaM siddhatvarUpaM pradatte - prakarSeNa yathA tannA'pagacchati tathA datte yacchati / jagati vividhAni padAni santi, kintu na kiJcidapi padaM siddhatvatulyam / ataH siddhatvaM paramapadamucyate / yenA''tmanA jJAtaM yaduta karmamalarahita Atmaiva paramAtmA sa sarvayatnena paramAtmatvaprAptyarthaM pravarttate / phalataH sa paramapadaM prApnoti / yo jAnAti mama gRhasyAdhastAnnidhAnaM vidyate sa tatprAptyarthaM na pramAdyati / evaM yo jAnAti-mamA''tmanyeva paramAtmatvaM vidyate iti, sa tatprAptyarthaM na pramAdyati / sa zIghraM tat prApnoti / tata upacArAduktamAtmani jJAtaH paramAtmA tasma paramapaTuM vAti pArUA. che. paramAtmA kaLA rahita che mATe ja zuddha sphaTika jevA che. AtmA potAnA svarUpamAM zuddha sphaTika jevA ane kaLArahita evA paramAtmAne jANe, eTale ke saMsArI AtmA karmathI kalaMkita che, karmamalathI rahita te ja AtmA paramAtmA che ema jANe eTale te AtmAne e khabara paDe che ke paramAtmApaNuM koI bahAranA sthAnamAMthI lAvI AtmAnI upara sthApita nathI karavAnuM paNa te to AtmAmAM che ja, mAtra tene pragaTa karavAno prayatna karavAno che. AtmAmAM paramAtmA tarIke jaNAyela vItarAga prabhu ja AtmAne paramapada eTale ke mokSa Ape che. te kyAreya cAlyuM jatuM nathI. duniyAmAM vividha pado che, paNa eke ya pada muktipadanI tole Ave tevuM nathI. mATe ja tene paramapada kahevAya che. paramapada eTale sarvazreSTha pada. je AtmAe jANyuM ke karmamalarahita AtmA ja paramAtmA che te badhA prayatnapUrvaka paramAtmA banavAnI pravRtti kare che. pariNAme te paramapada pAme che. je manuSyane khabara hoya ke mArA gharanI nIce nidhAna che te tenI prApti mATe pramAda karato nathI. ema jene khabara paDe ke AtmAmAM ja paramAtmA che te tene pAmavA pramAda karato nathI. te jaldIthI tene meLave che. mATe ahIM upacArathI kahyuM ke AtmAmAM jaNAvela paramAtmA te AtmAne paramapada Ape che. (3) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/4 malinAtmA svAtmani paramAtmAnaM na jAnAti avataraNikA - Atmani jJAtaH paramAtmA paramapadaM dadAtIti darzitam / adhunA''tmani paramAtmano jJAnaM kadA bhavati ? ityetaddarzayati - mUlam - kintu na jJAyate tAvad - yAvanmAlinyamAtmanaH / jAte sAmyena nairmalye, sa sphuTaH pratibhAsate // 4 // anvayaH - kintu yAvadAtmanaH mAlinyaM tAvanna jJAyate (Atmani paramAtmA), sAmyena (Atmano) nairmalye jAte sphuTaH sa pratibhAsate // 4 // padmIyA vRttiH - kazcidevaM manyeta-paramapadaprAptistvayanasAdhyA, yatastatkRte kevalamAtmani paramAtmA jJAtavya iti / tasmai janAya granthakAro anena vRttena pratyuttaraM dadAti / Atmani paramAtmatve jJAte sati paramapadaprAptiracireNa bhavatyeva, kintu - parantu-Atmani paramAtmano jJAnasya durlabhatAM dyotayati, yAvat - yAvantaM kAlaM, AtmanaH - jIvasya, asumataH, mAlinyaM - malina:-azucimAn, tasya bhAva iti mAlinyam, vidyate ityatrA'dhyAhAryam, tAvat - tAvantaM kAlaM, Atmano mAlinye vidyamAne sati ityarthaH, nazabdo niSedhe, jJAyate - avagamyate, Atmani paramAtmA ityatrA'dhyAhAryam / Atmano mAlinyaM karmakRtam / madirAmatto janaH svAtmAnaM na jAnAti / evaM karmaNA malinIkRto jIvaH avataraNikA - "AtmAmAM jaNAyelA paramAtmA paramapada Ape che e batAvyuM. have AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna kyAre thAya che ?" e batAve che - zabdArtha - paNa jyAM sudhI AtmA malina che tyAM sudhI AtmAmAM paramAtmA jaNAtA nathI. samatAthI jyAre AtmA nirmaLa thAya che tyAre AtmAmAM paramAtmA spaSTa rIte 49||y che. (4) / pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - koIka ema mAne ke - paramAtmA banavuM to bahu saheluM che, kemake tenI mATe mAtra AtmAmAM paramAtmAne jANavAnA che. te vyaktine granthakArazrI A zlokathI javAba Ape che. AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna thaye chate paramapadanI prApti TUMka samayamAM thAya ja che, paNa AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna thavuM saheluM nathI, muzkela che, kemake jyAM sudhI AtmA malina che tyAM sudhI e jJAna thatuM nathI. AtmA karmathI malina che. dArUnA nazAmAM rahela mANasa potAnI jAtane jANato nathI. ema karmathI malina thayelo jIva potAnA svarUpane jANato nathI. tethI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 cakrakadoSastatparihArazca yogasAraH 1/4 svasvarUpaM na jAnAti / ayaM bhAvaH Atmani vidyamAnaM paramAtmAnaM sa na vetti / - nanu yAvadAtmani paramAtmano jJAnaM na bhavati tAvanna tatprAgaTyArthaM yatno bhavati, yAvanna tatprAgaTyArthaM yatno bhavati tAvanna karmmakRtaM mAlinyamapagacchati, yAvacca karmmakRtaM mAlinyaM nApagacchati tAvannAtmani paramAtmano jJAnaM jAyate iti spaSTamatra cakrakadoSa iti cet ? ucyate, dezata Atmano nairmalye jAte Atmani paramAtmano jJAnaM bhavati, dezatazcAtmano mAlinyApagamArthamAtmani paramAtmano jJAnaM nA''vazyakam, tadvinA'pi samatAdibhistasya sambhavAt / athavA dvitIyavRttoktaprakAreNa vItarAge vItarAgatvasya dhyAnenA''tmano dezato nairmalyaM bhavati, tatastasya svAtmani paramAtmano jJAnaM bhavati / ato na cakrakadoSo'trA'vatarati / enameva bhAvaM manasikRtya granthakAro asya vRttasya pazcArddhaM kathayati / athavA pUrvArddhenedaM jJAtaM - Atmano mAlinye'napagate satyA''tmani paramAtmA na jJAyate iti AtmAmAM ja paramAtmA che evuM jJAna ene thatuM nathI. prazna - jyAM sudhI AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna na thAya tyAM sudhI tene pragaTa karavAno prayatna thato nathI. jyAM sudhI AtmAmAM rahela paramAtmAne pragaTa karavAno prayatna thato nathI tyAM sudhI karma vaDe karAyela AtmAnI malinatA dUra thatI nathI. jyAM sudhI karma vaDe karAyela AtmAnI malinatA dUra thatI nathI tyAM sudhI AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna thatuM nathI. Ama spaSTa rIte ahIM cakraka doSa Ave che. javAba - AMzika rIte AtmA nirmaLa thAya eTale AtmAmAM 5ramAtmAnuM jJAna thAya che. AMzika rIte AtmAnI malinatA dUra karavA AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna jarUrI nathI, tenA vinA paNa samatA vagerethI AtmAnI malinatA dUra thaI zake che. mATe ahIM cakraka doSa Avato nathI. athavA bIjA zlokamAM kahyA mujaba vItarAgamAM vItarAgapaNAnuM dhyAna karavAthI AtmA AMzika rIte nirmaLa thAya che. pachI tene potAnA AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna thAya che. A ja bhAvane manamAM rAkhIne granthakArazrI A zlokano uttarArdhva kahe che. athavA, pUrvArdhvathI e jANyuM ke AtmAnI malinatA dUra na thAya tyAM sudhI AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna na thAya. tethI koIka prazna kare che - 'to pachI AtmAnI malinatA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/4 sAmyena nairmalye jAte Atmani paramAtmA pratibhAsate 19 tataH kazcitpraznayati - 'kathaM tarhyA''tmano mAlinyamapagacchati ?' iti / tato granthakAraH pazcAddhanottara vavati-mAnthena-sama: - tutya:, tasya bhAva: sAmyam, teneti sAmyana / ya: sarvAnasumataH svAtmatulyAnpazyati sa samo yo veSTAniSTeSu sarvapudgaleSu sarvaprasaGgeSu ca samAnamanovRttiko bhavati sa samaH / Atmana ityatrAdhyAhAryam / nairmalye - nirgato mala: karmarUpo yasmAtsa nirmalaH, tasya bhAvo nairmalyaM, tasminniti nairmalye, jAte - sampanne, samo rAgadveSamAndyarUpeNa sAmyena dezakarmanAzarUpaM nairmalyamAsAdayati / tasminsaJjAte sphuTa: Atmani paramAtmA, pratibhAsate - jJAyate / samatayA nirmalatA jAyate, spaSTa, sa tayA cAtmani paramAtmatulyatA jJAyate / idamatra jJApitaM - Atmani paramAtmajJAnakRte prathamamAtmA nirmalIkarttavyaH, Atmanazca nirmalIkaraNArthamAtmani samatA''dheyA // 4 // - avataraNikA - sAmyena nairmalye jAte Atmani paramAtmA pratibhAsate iti darzitam / adhunA samatAsampAdanopAyaM darzayati - zI rIte dUra thAya ?' tethI granthakArazrI uttarArdhvathI javAba Ape che - samatAthI AtmAnI malinatA dUra thAya che. samatA eTale samabhAva. je badhA jIvone potAnA AtmAnI samAna juve che te sama che, athavA, ISTa ane aniSTa badhA pudgalo viSe ane badhA prasaMgo viSe jenuM mAnasika valaNa samAna hoya te sama che. samatAthI AtmA nirmaLa thAya che. AtmA nirmaLa thAya eTale AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna thAya che. AtmA uparathI karmano mela dUra thAya eTale AtmA nirmaLa thAya che. sama vyakti rAgadveSanI maMdatArUpa samatA vaDe karmonA AMzika nAzarUpa nirmaLatAne pAme che. AtmA nirmaLa thAya eTale AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna thAya che. Ama samatAthI nirmaLatA thAya che ane nirmaLatAthI paramAtmatulyatA jaNAya che. ahIM e jaNAvyuM ke AtmAmAM paramAtmAnA jJAna mATe pahelA AtmAne nirmaLa karavo ane AtmAne nirmaLa karavA AtmAmAM samatA lAvavI. (4) avataraNikA - samatAthI nirmaLatA thAya eTale AtmAmAM paramAtmA jaNAya che ema batAvyuM. have samatA prApta karavAno upAya batAve che - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyavigamakramAt sAmyaM zuddhaM bhavati yogasAraH 1/5 mUlam - tattvanantAnubandhyAdi-kaSAyavigamakramAt / AtmanaH 'zuddhikRtsAmyaM, zuddhaM zuddhataraM bhavet // 5 // anvayaH - AtmanaH zuddhikRt tat sAmyaM tu anantAnubandhyAdikaSAyavigamakramAt zuddhaM zuddhataraM bhavet // 5 // padmIyA vRttiH - AtmanaH-karmamalinasya jIvasya, zuddhikRt - zuddhiH malApagamaH, tAM karotIti zuddhikRt, tat - pUrvazlokopanyastamA'tmano nirmalatAsampAdakam, sAmyaM - samabhAvaH, tu-punaH, anantAnubandhyAdikaSAyavigamakramAt - anantaM saMsAramanubadhnantIti anantAnubandhinaH, te Adau yeSAmapratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNa - sajvalanAnAmiti anantAnubandhyAdayaH, upalakSaNAt nokaSAyA api grahItavyAH, te ca te kaSAyAzceti anantAnubandhyAdikaSAyAH, kaSyante - duHkhIkriyante prANino'sminniti kaSaH-saMsAraH, AyaH-lAbhaH, yaiH kaSasyA''yo bhavati te kaSAyAH krodha-mAna-mAyAlobharUpAH, te pratyekamanantAnubandhyAdibhedAccaturvidhAH, anantAnubandhyAdikaSAyANAM vigama:upazamaH kSayopazamaH kSayo veti anantAnubandhyAdikaSAyavigamaH, tasya kramaH karmagranthAdiSu prasiddhA paripATiApAro veti anantAnubandhyAdikaSAyavigamakramaH, tasmAt, zuddhaM-malarahitaM, zabdArtha - AtmAnI zuddhi karanAruM te sAmya anaMtAnubaMdhI vagere kaSAyo dUra thavAnA kramathI vadhu ne vadhu zuddha thAya che. (5) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - jemAM prANio duHkhI karAya che te kaSa eTale saMsAra. Aya eTale lAbha. jenAthI saMsArano lAbha thAya te kaSAya. te krodha, mAna, mAyA, soma abha yA2 2n| che. vaNI te 124 anaMtAnukadhI, aprtyaakhAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalana ema cAra prakAranA che. upalakSaNathI nokaSAyo paNa laI levA. kaSAyono vigama eTale kaSAyono upazama, kSayopazama athavA kSaya. krama eTale anukrama athavA vyApAra kaSAyono vigama je kramathI thAya che te karmagrantha vageremAM upazamazreNi-kSapakazreNi vagere svarUpe batAvyo che. kaSAyonA vigamanA kramathI AtmAnI zuddhi karanAruM sAmya vadhu ne vadhu zuddha thAya che. jema jema AtmA uparathI kaSAyo dUra thAya che tema tema AtmAmAM vadhu ne vadhu 1. zuddhakRt - AI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/5 kaSAyavigamakramaH zuddhatAM-tizayena zuddha, bave-cAt | ___ kaSAyavigamakramazcAyaM-prathamato'nantAnubandhikaSAyApagamaH, tato'pratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNakaSAyApagamaH, tataH napuMsakavedApagamaH, tataH strIvedApagamaH, tato hAsya-ratiarati-zoka-bhaya-jugupsApagamaH, tataH puruSavedApagamaH, tataH saJcalanakaSAyApagamaH / kaSAyavigamasyAyaM kramaH puruSavedodayena kSapakazreNimAruDhasya jJeyaH / anyavedodayena kSapakazreNimAruDhasya kaSAyavigamakramo'nyathA bhavati / kaSAyANAmupazamasya kSayopazamasya ca kramo'pyanyathA bhavati / granthavistarabhayAtsa nA'tra darzyate / tajjijJAsubhiH karmagranthAdizAstrebhyaH sa jJeyaH / sAmyasya pratipanthinaH kaSAyAH / atra anantAnubandhyAdikaSAyagrahaNena cAritramohanIyaM karma gRhiitm| tadupalakSaNAdarzanamohanIyaM karmApi gRhyate / tata idaM kathitaM bhavati - sAmyasya pratipanthi mohanIyaM karma / tato yAvadAtmani mohanIyakarmaNaH prAbalyaM tAvanna sAmyaM prAdurbhavati / yathA yathA hi mohanIyakarmaNo nairbalyaM jAyate tathA tathA''tmani samatAno vikAsa thAya che. kaSAyonA vigamano krama A pramANe che - sauthI pahelA anantAnubandhI kaSAyo dUra thAya, pachI apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyo ane pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyo dUra thAya, pachI napuMsakaveda dUra thAya, pachI strIveda dUra thAya, pachI hAsya, rati, arati, zoka, bhaya ane jugupsA dUra thAya, pachI puruSaveda dUra thAya, pachI saMjavalana kaSAyo dUra thAya. puruSavedanA udaye kSapakazreNi mAMDanArane kaSAyono nigama A krame thAya che. anyavedanA udaye kSapakazreNi mAMDanArane kaSAyonA vigamano krama anya rIte hoya che. karmanA upazama ane kSayopazamano krama paNa judo che. granthano vistAra thavAnA bhayathI ahIM te batAvyo nathI. te jANavAnI icchAvALAoe karmagrantha vagere zAstromAMthI te jANI levo. kaSAyo samatAnA virodhI che. ahIM kaSAyanA grahaNathI cAritramohanIya karma lIdhuM che. tenA upalakSaNathI darzanamohanIya karma paNa laI levuM. tethI kahevAno bhAva Avo che - samatAnuM virodhI mohanIya karma che. tethI jyAM sudhI AtmAmAM mohanIyakarmanI prabaLatA che tyAM sudhI samatA pragaTa thatI nathI. jema jema mohanIyakarma nirbaLa thAya che tema tema AtmAmAM samatA pragaTa thAya che. jema jema mohanIyakarma Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 mohanIyaM karma karmaNAM rAjA yogasAraH1/5 sAmyaM prAdurbhavati / yathA yathA mohanIyakarma nirbalIbhavati tathA tathA''tmA samyaktvaM dezaviratiM sarvaviratimupazamazreNiM kSapakazreNiJca prApnoti / evamAtmanaH sAmyaM vizuddhaM vizuddhataraM vizuddhatamaJca jAyate / yathA yathA sAmyaM vizudhyati tathA tathA AtmA'pi nirmliibhvti| mohanIyaM karma karmaNAM rAjA kIrtyate / tasmin hate zeSakarmANyavazyaM nazyanti / uktaJca prazamaratau - 'mastakasUcivinAzAttAlasya, yathA dhruvo bhavati nAzaH / tadvatkarmavinAzo hi, mohanIyakSaye nityam // 266 // ' tato mohanIyakarmachedanArthaM ytitvym| ___ ayamatra tAtparyArthaH - Atmani paramAtmAnaM jJAtumAtmA nirmalIkartavyaH, sAmyenA''tmA nirmalIbhavati, sAmyasampAdanArthaM mohanIyakarmaNo vigamaH karttavyaH // 5 // avataraNikA - sAmyaM kathaM zudhyati ? iti darzitam / adhunA sAmyazuddhikrameNa paramAtmanaH prAdurbhAvaM darzayati - nabaLu paDe che tema tema AtmA samyaktva, dezavirati, sarvavirati, upazamazreNi ane kSapakazreNi pAme che. Ama AtmAnI samatA vizuddha, vadhu vizuddha ane atizaya vizuddha thAya che. jema jema samatAnI vizuddhi thAya che tema tema AtmA paNa nirmaLa thAya che. mohanIya karma e karmono rAjA kahevAya che. te haNAye chate zeSakarmo avazya nAza pAme che. prazamaratimAM kahyuM che, "jema mAthAnI soyano vinAza thavAthI tADavRkSano avazya nAza thAya che, tema mohanIyakarmano kSaya thavA para sarvakarmono vinAza avazya thAya che. mATe mohanIyakarmano vinAza karavA prayatna karavo. ahIM tAtparyArtha A pramANe che - AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna karavA mATe AtmAne nirmaLa karavo joIe. samatAthI AtmA nirmaLa thAya che. samatAne lAvavA mohanIyakarmano vinAza karavo joIe. (5) avataraNikA - samatA zI rIte zuddha thAya? e batAvyuM. have samatAnI zuddhinA kramathI paramAtmA pragaTa thAya che e batAve che - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 yogasAraH 146 sAmyazuddhikrameNA''tmano vizuddhirbhavati mUlam - sAmyazuddhikrameNaiva, 'sa vizudhyata AtmanaH / samyaktvAdiguNeSu syAt, sphuTaH sphuTataraH prabhuH // 6 // anvayaH - sAmyazuddhikrameNaiva samyaktvAdiguNeSu vizudhyata AtmanaH sa prabhuH sphuTaH sphuTataraH syAt // 6 // padmIyA vRttiH - sAmyazuddhikrameNa - sAmyaM prAkpradarzitazabdArthaM, zuddhiH-prAguktArthA, sAmyasya zuddhiriti sAmyazuddhiH, tasyAH kramaH-mohanIyakarmavigamakramaphalarUpA paripATi ApAro veti sAmyazuddhikramaH, tena, evazabdaH sAmyavizuddhikramaM vinA''tmavizuddhikramasyA'sambhavaM dyotayati, samyaktvAdiguNeSu - samyaktvaM-jinoktatattveSu zraddhAnarUpamAdau yeSAM dezaviratatva-sarvaviratatva-upazamakatva-kSapakatva-upazAntakaSAyatva-kSINakaSAyatvavItarAgatvAdInAmiti samyaktvAdayaH, te ca te guNAzceti samyaktvAdiguNAH, teSu, tRtIyArthe saptamI jJeyA, tato'yamarthaH samyaktvAdiguNaiH, vizudhyataH - vizuddhiM prApnuvataH, AtmanaH - saMsAriNo jIvAt, saH - pUrvoktaH, prabhuH - paramAtmA, sphuTaH - prakaTaH, sphuTataraH - adhikaH prakaTaH, syAt - bhavati / pUrvasminvRtte idamuktaM-mohanIyakarmavigamakrameNAtmanaH sAmyaM vizuddhaM bhavati / asminvRtte idaM kathayati-sAmyavizuddhikrameNA''tmano vizuddhirbhavati / yathA yathA sAmyaM vizudhyati zabdArtha - samatAnI zuddhinA kramathI ja samyakatva vagere guNomAM vizuddha thatA AtmAmAMthI te paramAtmA vadhu ne vadhu spaSTa thAya che. (6) paprIyAvRttino bhAvAnuvAda-samatAnI vizuddhinAkramathIja AtmAnI kramazaH vizuddhi thAya che, bIjI rIte nahIM. samatAnI vizuddhino krama eTale mohanIya karmanA vinAzanA kramanA phaLarUpa anukrama athavA vyApAra. samatAnI vizuddhithI AtmAnA guNonI vizuddhi thAya che. te guNo A pramANe che - samyaktva, dezavirati, sarvavirati, upazamakapaNuM, kSapakapaNuM, upazAMtakaSAyapaNuM, kSINakaSAyapaNuM, vItarAgapaNuM vagere. AtmAnA guNonI vizuddhithatA AtmAmAMthI te paramAtmAnuM pratyakSa vadhune vadhu spaSTa thAya che. pUrvenA zlokamAM ema kahyuM hatuM ke mohanIyakarmanA vigamanA kramathI AtmAnI samatA vizuddha thAya che. A zlokamAM ema kahe che ke samatAnI vizuddhinA kramathI 1. suvizudhyata - A, FI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vizudhyata AtmanaH prabhuH sphuTaH syAt yogasAraH 1/7 tathA tathA Atmano vizuddhiH bhavati / Atmano vizuddhiH samyaktvAdiguNairbhavati / idamuktaM bhavati - yathA yathA sAmyaM vizudhyati tathA tathA''tmA samyaktvAdiguNAnprApnoti / tataH sAmyavizuddhikrameNA''tmottarottaraguNaprAptirUpAM vizuddhimAsAdayati / yathA yathA''tmani guNAnAM prAdurbhAvo bhavati tathA tathA''tmani vidyamAnasya paramAtmana AvirbhAvo bhavati / ayamatropaniSadbhUto'rthaH-guNaprAptireva paramAtmaprAdurbhUtiH / yAvanto guNA Atmani prakaTIbhavanti tAvAnparamAtmA tatrA''virbhavati / Atmani sarvaguNeSu prakaTIbhUteSu sa paramAtmadazAM vrajati / azuddhasuvarNasya tApanena malo dUrIbhavati zuddhaM ca suvarNaM prakaTIbhavati / evaM karmamalinAtmanaH sAmyena karmANi dUrIbhavanti paramAtmA ca prAdurbhavati // 6 // avataraNikA - sAmyazuddhikrameNa paramAtmA sphuTo bhavatIti drshitm| adhunA kadA paramAtmA sarvathA prakaTIbhavati ? ityetaddarzayati mUtnam - sarvamohakSayAnnAye, sarvazuddha soni sarvazuddhAtmanadveSa, prabhu: sarva TImavet / aa AtmAnI vizuddhi thAya che. jema jema samatAnI vizuddhi thAya che tema tema AtmAnI vizuddhi thAya che. AtmAnI vizuddhi samyaktva vagere guNo vaDe thAya che. eTale ke jema jema samatAnI vizuddhi thAya che tema tema AtmA samyaktvAdi guNone pAme che. tethI samatAnI vizuddhinA kramathI AtmA uttarottara guNonI prAptirUpa vizuddhine pAme che. jema jema AtmAmAM guNo pragaTa thAya che tema tema AtmAmAM rahela paramAtmA pragaTa thAya che. ahIM rahasyArtha A pramANe che - guNonI prApti e ja paramAtmAnuM prAgaTya che. jeTalA aMze AtmAmAM guNo pragaTe che teTalA aMze temAM 5ramAtmA pragaTe che. AtmAmAM badhA guNo pragaTa thatA AtmA paramAtmadazAne pAme che. azuddha suvarNane tapAvavAthI mela dUra thAya che ane zuddha suvarNa pragaTa thAya che. ema karmathI malina AtmAmAMthI sAmya dvArA karmo dUra thAya che ane paramAtmA pragaTa thAya che. (6) avataraNikA - sAmyanI zuddhi vaDe 52mAtmA pragaTa thAya che e batAvyuM. have kyAre paramAtmA saMpUrNa rIte pragaTa thAya che ? e batAve che zabdArtha - badhA mohano kSaya thavAthI samatA saMpUrNa rIte zuddha thaye chate sayogI 2. suyogini - D, sayoni: MI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/7 sAmye sarvazuddhe prabhuH srvsphuttiibhvet| __ anvayaH - sarvamohakSayAt sAmye sarvazuddhe (saJjAte sati) sayogini sarvazuddhAtmanastveSa prabhuH sarvasphuTIbhavet / padmIyA vRttiH - sarvamohakSayAt - sarvaH - azeSabhedaprabhedasahitaH, moha:-mohanIyakarma, sarvazcAsau mohazceti sarvamohaH, kSayaH - nAza AtmataH sattocchedarUpo na tu vinAzarUpaH, vastunaH sarvathA vinAzasyA'sambhavAt, vastuna ekasyA avasthAyA avasthAntaraprApti za iti vyavahiyate / mohanIyakarmaNo'pi sarvathA nAzo'zakyaH / AtmanaH pRthakkRtya kArmaNavargaNApudgalatvena tasya sthApanaM tu zakyam, idameva tasya nAza iti vyavahiyate / sarvamohasya kSaya iti sarvamohakSayaH, yadvA mohasya kSaya iti mohakSayaH, sarvaH - sarvathA cAsau mohakSayazceti sarvamohakSayaH, tasmAt, sAmye - prAguktArthe, sarvazaddhe - sarvaiH prakAraiH zuddhaH-nirmala iti sarvazuddhaH, tasmin, saJjAte satItyatrAdhyAhAryam, sayogini - yogA:manovAkkAyarUpAH, saha yogairvarttate iti sayogI, tasminniti sayogini sayogikevalyavasthAyAmityarthaH, sarvazuddhAtmanaH - sarvathA zuddhaH-ghAtikarmarahita AtmA-svarUpaM yasya sa sarvazuddhAtmA, tasmAt, tu - punaH, eSaH - buddhau sAkSAt pratibhAsamAnaH, prabhuH - paramAtmA, sarvasphuTIbhavet - sphuTa:-prakaTaH, sarvathA sphuTa iti sarvasphuTaH, na sarvasphuTa iti asarvasphuTaH, asarvasphuTaH sarvasphuTo bhavetsyAditi sarvasphuTIbhavet / kevalI avasthAmAM sarvathA zuddha thayelA AtmAmAMthI A paramAtmA sarvathA pragaTa thAya cha. (7) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - mohanIyakarmano saMpUrNa kSaya eTale AtmA uparathI tenI sattAno nAza, nahIM ke mohanIyakarmano nAza, kemake koI paNa vastuno sarvathA nAza zakya nathI. vastuonuM je ekasvarUpamAMthI anya svarUpamAM rUpAntara thAya che tene ApaNe vyAvahArika bhASAmAM nAza ke kSaya kahIe chIe. mohanIyakarmano paNa sarvathA nAza zakya nathI. paNa AtmA uparathI tene chUTuM karI kArmaNa vargaNAnA pudgalorUpe pheravavuM zakya che. Ane ja mohanIyakarmano kSaya kahevAya che. mohanIyakarmano sarvathA kSaya thAya eTale sAmya zuddha thAya che. sAmya zuddha thavA para AtmA uparathI ghAtakarmano mela dUra thAya che ane AtmA sarvathA zuddha thAya che. A avasthA sayogIkevalI bhagavaMtonI che. te sayogI kevalI avasthAmAM sarvathA zuddha thayelA AtmAmAMthI paramAtmA saMpUrNa rIte pragaTa thAya che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizuddhAtmanaH paramAtmA prAdurbhavati yogasAraH 1/7 yasya tAratamyena yasya tAratamyaM bhavati tasya prakarSeNa tasya prakarSo'pi bhavati / mohanIyakarmaNaH kSayasya tAratamyena sAmyazuddhestAratamyaM bhavati / tato mohanIye sarvathA kSINe prakRSTA sAmyazuddhirbhavati / sAmyazuddhestAratamyena Atmavizuddherapi tAratamyaM bhavati / tato yadA sAmyazuddhiH paramaprakarSaprAptA bhavati tadA''tmavizuddhirapi prakRSTA bhavati / AtmavizuddhestAratamyena paramAtmaprAdurbhAvasya tAratamyaM bhavati / tato Atmani sarvathA vizuddhe tatra paramAtmana AvirbhAvo'pi sampUrNatayA bhavati / ayaM ca paramAtmaprAdurbhAvaH sayogikevalinAmatrayodazaguNasthAnake bhavati / tatra ghAtikarmANi sarvathA kSINAni santi / tato meghapaTalAvaraNanirmuktaH sUryo yathA sarvathA prakaTIbhavati tathA tatra ghAtikarmameghAvaraNavimukta: paramAtmasUryaH sarvathA prakaTIbhavati / yaduktaM yogazAstre caturthe prakAze 'rAgAdidhvAntavidhvaMse, kRte sAmAyikAMzunA / svasmin svarUpaM pazyanti, yoginaH paramAtmanaH // 53 // ' anena vRttena phalasvarUpaH paramAtmaprAdurbhAvo darzitaH / pUrvavRttaiH paramAtmaprAdurbhAvamArgaH pradarzitaH // 7 // 26 - jenI taratamatAthI jenI taratamatA thAya che tenA prakarSathI teno prakarSa paNa thAya che. mohanIyakarmanA kSayanI taratamatAthI samatAnI zuddhinI taratamatA thAya che. tethI mohanIyakarmano sarvathA kSaya thaye chate samatAnI prakRSTa zuddhi thAya che. samatAzuddhinI taratamatAthI AtmavizuddhinI paNa taratamatA thAya che. tethI jyAre prakRSTa samatAzuddhi thAya che tyAre prakRSTa Atmavizuddhi paNa thAya che. AtmavizuddhinI taratamatAthI paramAtmaprAgaTyanI taratamatA thAya che. tethI AtmA sarvathA vizuddha thaye chate temAM paramAtmAnuM prAgaTya paNa saMpUrNa rIte thAya che. A paramAtmAnuM prAgaTya sayogI kevalI nAmanA teramA guNasthAnake thAya che. tyAM ghAtI karmono sarvathA kSaya thayo che. tethI jema vAdaLanA AvaraNamAMthI bahAra Avela sUrya saMpUrNa rIte pragaTa thAya che tema te2mA guNaThANe ghAtIkarmorUpI vAdaLanA AvaraNamAMthI mukta thayela pa2mAtmArUpI sUrya sarvathA pragaTa thAya che. yogazAstranA cothA prakAzamAM kahyuM che - 'samatArUpI kiraNa vaDe rAgAdinA aMdhArAno nAza karAye chate yogIo potAmAM paramAtmAnuM svarUpa juve che. (53)' A zlokamAM paramAtmAnA prAgaTyarUpa phaLa batAvyuM che. pUrvazlokomAM paramAtmAnA prAgaTyano mArga batAvyo hato. (7) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 yogasAraH 18 zuddha Atmaiva paramAtmatAM bhajate avataraNikA - zuddhAtmanaH paramAtmA sarvathA prakaTIbhavatIti darzitam / adhunA AtmA kathaM zuddho bhavati ? iti darzayati - mUlam - kaSAyA apasarpanti, yAvatkSAntyAditADitAH / tAvadAtmaiva zuddho'yaM, bhajate paramAtmatAm // 8 // anvayaH - yAvat kSAntyAditADitAH kaSAyA apasarpanti tAvadayaM zuddha Atmaiva paramAtmatAM bhajate // 8 // padmIyA vRttiH - yAvat - yAvatpramANam, kSAntyAditADitAH - kSAntiH krodhAbhAvaH, sA Adau yeSAM namratA - saralatA - santoSAdInAmiti kSAntyAdayaH, taistADitAH - nirNAzitA iti kSAntyAditADitAH, kaSAyAH - prAguktazabdArthAH, apasarpanti - AtmanaH dUrIbhavanti, tAvat - tAvatpramANam, ayaM - svasaMvedanapratyakSasiddhaH, zuddhaH - pavitrIbhUtaH, AtmA - saMsArIjIvaH, evazabda AtmAtirikto na kazcidapi paramAtmatAM bhajate iti dyotayati, paramAtmatAM - paramAtmano bhAva iti paramAtmatA, tAM, bhajate - prApnoti / ___ AtmA yaiH kaSAyaiH pIDyate tatpratipakSibhirguNaiste kaSAyA hantavyAH / kaSAyAH kathaM hantavyA iti granthakAra eva svayamagre ekAdaze vRtte vakSyati / daNDAdibhistADitazcauraH sarpaH zvA'nyo vA tasmAtsthAnAtzIghramapagacchati / evaM kSamAdibhistADitAH kaSAyA avataraNikA - "zuddha AtmAmAMthI paramAtmA sarvathA pragaTa thAya che e batAvyuM. have AtmA zI rIte zuddha thAya che ? e batAve che - zabdArtha - jeTalA pramANamAM kSamA vagerethI haNAyelA kaSAyo dUra thAya che teTalA pramANamAM A zuddha AtmA ja paramAtmapaNAne pAme che. (8) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - pratikULatAne sahana karavI enuM nAma kSamA. kSamA eTale krodhano abhAva. jeTalA pramANamAM kSamA, namratA, saraLatA, santoSa vagerethI haNAyelA kaSAyo dUra thAya che teTalA pramANamAM pavitra thayelo A saMsArI jIva paramAtmApaNAne pAme che. AtmA je kaSAyo vaDe pIDAya che tenA pratipakSI guNo vaDe te kaSAyone haNavA. kaSAyone zI rIte haNavA ? e granthakArazrI svayaM AgaLa agiyAramA zlokamAM kaheze. daMDa vagerethI marAyela cora, sApa, kUtaro ke bIjo koI te sthAnamAMthI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 kaSAyA'pagame Atmaiva paramAtmA bhavati yogasAraH 1 / 8 AtmataH zIghramapagacchanti / kaSAyA'pagamenA''tmA svAtmalAbharUpAM zuddhimAsAdayati / tatazca sa eva svayaM paramAtmasvarUpo bhavati / yathA yathA kaSAyA'pagamo bhavati tathA tathA vizuddhidvAreNA''tmA paramAtmasvarUpo bhavati / vairiNAmapagame janaiH svatantratA prApyate / evaM kaSAyaripUNAmapagame AtmanA svatantratArUpA paramAtmatA'vApyate / anena vRttenedamapi sUcitam - Atmaiva paramAtmA bhavatIti / anena 'paramAtmA'nAdisiddha eva bhavati, na ko'pi saMsArijIvaH paramAtmatvaM prAptuM zaknotI'ti paramatamapAstam, yato na kazcidanAdisiddhaH paramAtmA samasti / sarve'pi paramAtmAnaH pUrvAvasthAyAM saMsAryAtmAna evA''san / sAdhanAM kRtvA taiH svAtmani vartamAnaM paramAtmatvaM prAdurbhAvitaM, tatazca te paramAtmAnaH saJjAtAH / itthamanye'pi jIvAH paramAtmatvaM prAptuM zaknuvanti / jagati jIvAH padaprAptyarthaM yatante / padaprAptyanantaramapi te uttarottarapadaM prAptuM satataM prayatnazIlA bhavanti / teSAM padasya lipsA na hIyate nA'pi pUryate / tato yAvajjIvaM te padaprAptyarthaM klizyante, na ca sukhalavamapyanu jaldIthI bhAgI jAya che. ema kSamA vagerethI haNAyelA kaSAyo AtmAmAMthI jaldIthI bhAge che. kaSAyo dUra thavAthI AtmA potAnA svarUpanI prAptirUpI zuddhine pAme che. jema jema kaSAyo dUra thAya che tema tema vizuddha thavA dvArA AtmA paramAtmAsvarUpa bane che. duzmano dUra thAya eTale loko svatannatA pAme che. ema kaSAyorUpI duzmano dUra thAya eTale AtmA svatannatArUpa paramAtmApaNAne pAme che. A zlokathI A paNa sUcita karyuM ke - AtmA ja paramAtmA bane che. AnAthI "paramAtmA anAdisiddha che, eTale ke anAdikALathI tevA svarUpamAM rahela ja che, koi saMsArI jIva paramAtmApaNAne pAmI zakato nathI evI anyadarzanavALAonI mAnyatAnuM khaMDana karyuM, kemake koI anAdisiddha paramAtmA nathI. badhA ya paramAtmAo pUrva avasthAmAM saMsArI AtmAo ja hatA. sAdhanA karIne temaNe potAnA AtmAmAM rahela paramAtmApaNAne pragaTa karyuM. tethI teo paramAtmA banyA. A rIte bIjA jIvo paNa paramAtmApaNAne pAmI zake che. jagatamAM jIvo padavI pAmavA yatna kare che. padavI maLyA pachI paNa teo uttarottara padavI pAmavA satata prayatnazIla hoya che. temanI padavI pAmavAnI lAlasA ochI thatI nathI ane pUrAtI paNa nathI. tethI jIvanabhara teo padavI pAmavA kaSTo anubhave che ane jarA ya sukhane anubhavatAM nathI. paramAtmApaNuM e sauthI caDhiyAtuM pada che. te maLyA pachI bIjA koI pada Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1 / 9 prabalIbhUtAH kaSAyA AtmAnaM malinaM kurvanti bhavanti / paramAtmatvaM tu sarvazreSThaM padam / tatprAptyanantaramanyapadalipsA na jAyate sAdyanantaM ca kAlaM yAvatsukhamanubhUyate / tato'nyapadaprAptiyatnaM parityajya paramAtmatvaprAptyarthameva yatanIyam // 8 // avataraNikA - AtmA kathaM paramAtmatvaM bhajate ? iti darzitam / adhunA sa kathaM tat tyajati iti darzayati - mUlam - upasarpanti te yAvat-prabalIbhUya dehiSu / sa tAvanmalinIbhUto, jahAti paramAtmatAm // 9 // anvayaH - yAvat te prabalIbhUya dehiSu upasarpanti tAvat malinIbhUtaH sa paramAtmatAM jahAti // 9 // padmIyA vRttiH - yAvat - yAvatpramANam, te-kaSAyAH, prabalIbhUya - prakRSTamAtmanAM pAtane samarthaM balaM - prabhAvo yeSAM te prabalAH, na prabalA iti aprabalAH, aprabalAH prabalA bhUtveti prabalIbhUya-jIvapAtasamarthaprabhAvavanto bhUtvA, dehiSu - Atmasu, upasarpanti - pravizya nizcalA bhavanti, tAvat - tAvatpramANam, malinIbhUtaH - malinaH-doSaiH kalaGkitaH, na malina iti amalinaH, amalino malino bhUta iti malinIbhUtaH - dauSaiH kaluSIbhUtaH, saH - AtmA, paramAtmatAM - paramAtmasvarUpaM, jahAti - tyajati / pAmavAnI icchA thatI nathI ane sAdi-anaMta kALa sudhI sukha anubhavAya che. tethI bIjA pada pAmavAnI mahenata choDI paramAtmApaNAne pAmavA mATe ja prayatna 12vo. (8) avataraNikA - AtmA zI rIte paramAtmA bane che? e batAvyuM. have AtmA zI rIte paramAtmApaNAno tyAga kare che? e batAve che - zabdArtha - jeTalA pramANamAM te kaSAyo prabaLa thaIne jIvomAM Ave che teTalA prabhAmA malina thayeto te. mAtmA 52maatmaa5||ne tya che. () padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - jeTalA pramANamAM kaSAyo AtmAne pADavA samartha evA prabhAvavALA thaine AtmAmAM pesIne nizcala thAya che teTalA pramANamAM malina thayelo AtmA paramAtmApaNAno tyAga kare che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyANAmanarthakRttvam yogasAraH 1/9 ___ yadyAtmA kSamAdibhiH kaSAyAnna nAzayati pratyuta svasmistebhyaH sthAnaM dadAti tarhi te kaSAyA balavanto bhavanti / tatazca dRDhatamAH saJjAtAste Atmano na nirgacchanti / te AtmAnaM doSairmalImasaM kurvanti / tatazcA''tmA svIyaM zuddhaM svarUpaM vismarati vibhAvadazAmeva ca svabhAvadazAM manyate / tataH sa na svIyaM zuddhasvarUpaM prAptuM yatate / phalataH sa svasminvarttamAnAM paramAtmatAM tyajati / krodhaH prItiM nAzayati, mAnaH vinayaM nAzayati, mAyA maitrIbhAvaM nAzayati, lobhaH sarvaM nAzayati / uktaJca - dazavaikAlikasUtre'STamAdhyayane - 'koho pIiM paNAsei, mANo viNayaNAsaNo / mAyA mittANi nAsei, lobho savvavipakSano rUTa' (chAyA - jodha: prItiM prapati , mano vinayanAzana: I mAyA mitrANi nAzayati, lobhaH sarvavinAzanaH // 38 // ) AbAlyAdurabhrANAM madhye vasan siMho yathA svabhAvabhUtaM siMhatvaM tyajati vibhAvabhUtaM corabhratvaM svIkaroti tathA kaSAyairabhibhUta AtmA svabhAvabhUtAM paramAtmatAM tyajati vibhAvabhUtAM ca saMsAritAM prApnoti / kaSAyA jIvasya saMsAravRkSaM siJcanti vardhayanti ca / uktaJca - dezavaikAlikasUtre'STamAdhyayane - 'koho a mANo a aNiggahiyA, mAyA a lobho a pavaDDamANA / cattAri jo AtmA kSamA vagere vaDe kaSAyono nAza na kare, UlaTuM potAnI aMdara temane sthAna Ape to te kaSAyo baLavAna banI jAya che. pachI khUba daDha thayelA teo AtmAmAMthI nIkaLatAM nathI. teo doSo vaDe AtmAne khUba malina kare che. tethI AtmA potAnuM zuddha svarUpa bhUlI jAya che ane vibhAvadazAne ja svabhAvadazA mAne che. tethI te potAnA zuddhasvarUpane pAmavA prayatna karato nathI. pariNAme te potAnI aMdara rahelA paramAtmApaNAne tyaje che. krodha premano nAza kare che, mAna vinayano nAza kare che, mAyA maitrIbhAvano nAza kare che, lobha badhAno nAza kare che. dazavaikAlikasUtranA AThamAM adhyayanamAM 38mI gAthAmAM A ja vAta kahI che. jema bALapaNathI gheTAonI vacce rahenAro siMha potAnA svabhAvarUpa siMhapaNAne choDe che ane vibhAvarUpa gheTApaNAne svIkAre che, tema kaSAyothI hArelo AtmA potAnA svabhAvarUpa paramAtmapaNAne choDe che ane vibhAvarUpa saMsArIpaNAne svIkAre che. kaSAyo jIvanA saMsAravRkSane siMce che ane vadhAre che. dazavaikAlikasUtranA AThamA adhyayanamAM kahyuM che - 'niyaMtraNa vinAnA krodha ane mAna, ane vadhatA evA mAyA ane lobha - A cAra saMpUrNa ke kALA kaSAyo saMsAranA mULane siMce che. (40)" Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1 / 10 kaSAyaiH sahaiva yuddhaM karttavyam ee kasiNA kasAyA, siJcanti mUlAI puNabbhavassa // 40 // ' (chAyA - krodhazca mAnazca anigRhItau, mAyA ca lobhazca pravaddhamAnau / catvAra ete kRSNAH kaSAyAH, siJcanti mUlAni punarbhavasya // 40 // ) yathA yathA kaSAyAH prabalA bhavanti tathA tathA te Atmano mAlinyA''pAdanena taM paramAtmasvarUpAccyAvayanti / . asminvRtte idamuktaM - kaSAyavazavartI AtmA paramAtmatAM tyajatIti / tata kaSAyA eva paramArthata Atmano vairiNaH / tatastaiH sahaiva yuddha karttavyam, na tu bAhyazatrubhiH / kaSAyAnnirjityA''tmA paramAtmatvaM prApaNIyaH / bAhyazatravastvAtmano'pakAre nimittabhUtA eva / uktaJca uttarAdhyayanasUtre navamAdhyayane - 'appANameva jujjhAhi, kiM te jujjheNa bajjhao / appaNAmeva appANaM, jaittA suhamehae // 35 // ' (chAyA - Atmanaiva yudhyasva, kiM tava yuddhena bAhyataH / Atmanaiva AtmAnaM, jitvA sukhamedhate // 35 // ) // 9 // avataraNikA - kaSAyaprAbalyenA''tmA paramAtmatAM tyajatIti darzitam / ataH kaSAyahananopadezaM dadAti - mUlam - kaSAyAstannihantavyA-stathA tatsahacAriNaH / nokaSAyAH zivadvArA-gargalIbhUtA mumukSubhiH // 10 // jema jema kaSAyo prabaLa thAya che tema tema teo AtmAne malina karIne tenuM paramAtmAsvarUpa dUra kare che. A zlokamAM ema kahyuM ke kaSAyonAM vazamAM rahela AtmA paramAtmapaNAne tyaje che. tethI vAstavamAM kaSAyo ja AtmAnA duzmana che. tethI temanI sAthe ja yuddha karavuM, bAhyazatruo sAthe nahIM. kaSAyone jItIne AtmAne paramAtmA banAvavo. bAhyazatruo to AtmAno apakAra karavAmAM mAtra nimittarUpa che. uttarAdhyayanasUtramAM navamA adhyayanamAM kahyuM che - "potAnI sAthe ja yuddha kara, bahAranA yuddhathI tane zuM yaho ? 1 potAnAthI potAne tIne supa pAbhecha. (34)' () avataraNikA - kaSAyo prabaLa thavAthI AtmA paramAtmapaNAne choDI de che ema batAvyuM. eTale kaSAyone haNavAno upadeza Ape che - Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 kaSAyanokaSAyAH zivadvArArgalIbhUtAH yogasAraH 1/10 anvayaH - tat mumukSubhiH zivadvArArgalIbhUtAH kaSAyAstathA tatsahacAriNo nokaSAyA nihantavyAH // 10 // padmIyA vRttiH - tat - tasmAt, yataH kaSAyanirjita AtmA paramAtmatvaM tyajati tasmAtkAraNAdityarthaH, mumukSubhiH - mukti prAptumicchava iti mumukSavaH, taiH, zivadvArAgalIbhUtAH - zivaH - mokSaH, tasya dvAramiti zivadvAram, argalA - parighaH, na argalA iti anargalAH, anargalA argalA bhUtA iti argalIbhUtAH, zivadvArasyA'gargalIbhUtA iti zivadvArAgargalIbhUtAH, muktiprAptau vighnIbhUtA ityarthaH, kaSAyAH - pUrvoktasvarUpAH, tathAzabdaH - samuccaye, tatsahacAriNaH - taiH - kaSAyaiH saha - sArdhaM carituM - vipAkAdi darzayituM zIlaM yeSAM te tatsahacAriNaH, nokaSAyAH - nozabdo'tra dezaniSedhavacano na sAkSAtkaSAyasvarUpAH parantu taiH saha vipAkadazino hAsyAdayo vakSyamANAH, nihantavyAH - niHzeSatayA kSapayitavyAH / kaSAyAzcaturvidhAH - krodhamAnamAyAlobharUpAH / te pratyekaM caturvidhA anantAnubandhyapratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNasaJcalanabhedAt / itthaM kaSAyAH SoDazavidhAH / nokaSAyA hAsyAdayo navavidhAH / teSAM svarUpamagre darzayiSyate / te svayaM na kaSAyarUpAH, parantu zabdArtha - tethI mumukSuoe mokSanA daravAjAnA AgaDIyA samAna kaSAyo ane temanA sahacArI nokaSAyone haNavA. (10) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - kaSAyo mokSanA daravAjAnA AgaDIyA samAna che, eTale ke muktinI prAptimAM vighnarUpa che. kaSAyothI jitAyela AtmA paramAtmapaNAne tyaje che. tethI AtmAne karmanA pAMjarAmAMthI choDAvavA icchanArAoe kaSAyo ane temanA sahacArI nokaSAyone haNavA. nokaSAyo kaSAyonI sAthe phaLa ApavA vagerenA svabhAvavALA che. tethI teo kaSAyonA sahacArI kahevAya che. teo sAkSAt kaSAya svarUpa nathI, paNa teo kaSAyonI sAthe potAnuM phaLa batAve che. ____SAyo ya2 52 // cha - 05, mAna, mAyA, doma. te 624 // 2 52n| che - anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalana. Ama kaSAyo 16 prakAranA che. nokaSAyo hAsya vagere nava prakAranA che. temanuM svarUpa AgaLa batAvAze. teo svayaM kaSAyarUpa nathI, paraMtu kaSAyonA poSaka che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 111 kaSAyanokaSAyA nihantavyAH kaSAyAnpuSNantIti nokaSAyA ityucyante / itthaM paJcaviMzatividhaM cAritramohanIyaM karma / tadAtmanaH svarUparamaNatArUpasya cAritraguNasya pratighAtaM karoti / cAritramohanIyagrahaNenA'tra darzanamohanIyamapi grahItavyam / tattrividhaM-mithyAtvamohanIyamizramohanIyasamyakatvamohanIyabhedAt / tadAtmanaH kSAyikasamyaktvaguNasya pratighAtaM karoti / itthaM mohanIyakarmA''tmano guNAnpratihanti / idaM mohanIyaM karma muktipurIprAptau vighnIbhUtam / yAvadAtmani mohanIyaM karma vidyate tAvannA''tmano muktipuryAM pravezo bhavati / mohanIye hate Atmano nirvANanagare pravezaH sukaraH saJjAyate / kutracitsthAne praveSTukAmena taddvArasyArgalA prathamamudghATanIyA, tata eva tasya tatra pravezo bhavati / evaM muktau praveSTukAmaiH prathamamargalIbhUtaM mohanIyaM karma nihantavyam / tata eva teSAM tatra pravezaH zakyaH // 10 // avataraNikA - kaSAyahananopadezaM dattvA'dhunA kaSAyahananopAyaM darzayati - mUlam - hantavyaH kSamayA krodho, mAno mAIvayogataH / mAyA 'cArjavabhAvena, lobhaH santoSapoSataH // 11 // mATe nokaSAya kahevAya che. Ama cAritramohanIyakarma 25 prakAranuM che. te AtmAnA svarUparamaNatArUpa cAritraguNano ghAta kare che. cAritramohanIyanA grahaNathI darzanamohanIya paNa ahIM laI levuM. te traNa prakAre che - mithyAtvamohanIya, mizramohanIya ane sabhyatvamohanIya. te AtmAnA kSAyikasamyaktvaguNano ghAta kare che. Ama mohanIyakarma AtmAnA guNone DhAMkI de che. A mohanIyakarma muktipurInI prAptimAM vighnarUpa che. jyAM sudhI AtmA upara mohanIyakarma hoya tyAM sudhI AtmAno muktipurImAM praveza thato nathI. mohanIyakarma haNAye chate AtmAno mokSamAM praveza sahelAIthI thAya che. koI sthAnamAM pesavAnI icchAvALAe pahelA tenA daravAjAno AgaDIo kholavo joIe, pachI ja te tyAM pesI zake che. ema mokSamAM javAnI icchAvALAe pahelA AgaDIyArUpa mohanIyakarmane saMpUrNa rIte haNavuM joIe. pachI 4 teno tyo praveza 5 za che. (10) avataraNikA - kaSAyone haNavAno upadeza ApIne have kaSAyone haNavAno upAya batAve cha - 1. cArjavayogena - DI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyahananopAyaH yogasAra: 1/11 anvayaH - krodhaH kSamayA hantavyaH, mAno mArdavayogata: ( hantavyaH), mAyA''rjavabhAvena (hantavyA) lomazca santoSapoSato (hantavya:) zA pIyA vRtti: - jodha:-aprItirUpa:, kSamA - 3zamabhAvena, hantavya: - netavya:, mAnaH - svotkarSaparApakarSarUpaH, mArdavayogataH - mRdorbhAva iti mArdavam, tasya yogaH AtmanyAdhAnam, tasmAt, namratayetyarthaH, hantavya iti padamAvRttyA'trApi draSTavyam, ma svamanogatabhAvasya nigUhanena bahiranyabhAvapradarzanarUpA, ArjavabhAvena - RjorbhAva iti Arjavam, taccAsau bhAvazceti ArjavabhAva:, tena, saralatayetyarthaH, hantavyeti padaM liGgaparAvRttyA'trApyanukarSaNIyam, lobhaH tRSNAgRddhirUpaH cazabdaH samuccaye, santoSapoSataH - santoSaH tRSNAmUrcchA'bhAvaH, tasya poSo vRddhiriti santoSapoSaH, tasmAt, hantavya iti padamatrApyanuvarttanIyam / uktaJca dazavaikAlikasUtrasyA'STamAdhyayane - 'uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyaM cajjavabhAveNa, lobhaM saMtosao jiNe // 39 // ' (chAyA - upazamena hanyAt krodhaM, mAnaM mArdavena jayet / mAyAM cArjavabhAvena, lobhaM saMtoSataH nayet ||rU5) yogazAstra'pyuttam - 'kSamayA mRdubhAvena, RtutvenAbanIyA / jovaM mAnaM tathA mAyAM, lobhaM rundhyAdyathAkramam // 408 // kSAntyA krodho mRdutvena, mAno - 34 , zabdArtha - krodhane kSamAthI haNavo, mAnane mRdutAnA saMbaMdhathI haNavo, mAyAne saraLatAthI haNavI ane lobhane saMtoSanA poSathI haNavo. (11) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - krodha aprItirUpa che. kSamA eTale upazamabhAva. upazamabhAvathI aprItine dUra karavI. mAna eTale potAnI jAta caDhiyAtI lAge ane bIjA nIcA lAge te. mRdutA eTale namratA. AtmAmAM namratA lAvIne mAnane dUra karavo. mAyA eTale potAnA mananA bhAvo chupAvIne bahAra judA bhAvo batAvavA te. ArjavabhAva eTale saraLatA. saraLatAthI mAyAne dUra karavI. lobha eTale tRSNA ane Asakti. tRSNA eTale je na hoya te meLavavAnI icchA ane Asakti eTale je hoya te na choDavAnI icchA. santoSa eTale tRSNA ane mUrchAno abhAva. saMtoSane vadhArIne lobhane dUra karavo. dazavaikAlikasUtranA AThamA adhyayanamAM paNa A ja vAta kahI che upazamathI krodhane haNavo, mRdutAthI mAnane jItavo, RjubhAvathI mAyAne jItavI, saMtoSathI lobhane jItavo. (39)' yogazAstramAM paNa kahyuM che - 'kSamAthI, mRdubhAvathI, saraLatAthI ane anicchAthI anukrame krodha, mAna, mAyA ane lobhane haNavA. (408)' yogazAstranI 349mI - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/11 kSamAdibhiH krodhAdayo hantavyAH mAyArjavena ca / lobhazcAnIhayA jeyAH, kaSAyA iti saGgrahaH // 349 // zAntasudhArase'pyuktam - 'krodhaM kSAntyA mArdavenAbhimAnam, hanyA mAyAmArjavenojjvalena / lobhaM vArAMrAziraudraM nirundhyAH, santoSeNa prAMzunA setuneva // 8/3 // ' kaSAyA jIvasya sarvathA'hitaM kurvanti / uktaJcAcArAGgasUtre - 'esa khalu nirae, esa khalu gaMthe, esa khalu mAre, esa khalu mohe / ' (chAyA - eSa khalu nirayaH, eSaH khalu granthaH, eSa khalu mAraH, eSa khalu mohaH / ) krodhakaraNena parasya parAjaye kRte na kA'pi zUravIratA, kSamayA krodhasya parAbhava eva vastutaH zUravIratA / krodheneha paratra ca duHkhaM prApyate / uktaJca -' kopAdihApi dahyante, svArthe muhyanti cAsakRt / vipadya cAnantaduHkhaM, prayAnti narakaM narAH // ' 35 Atmano vizuddhimicchatA krodho na karttavyaH / zucitvAbhilASiNA paGke pAdo na kSeptavyaH / yaduktaM kSamAkulake - 'appavisuddhinimittaM kilissase tA caesu " gAthAmAM paNa A ja vAta kahI che. zAMtasudhArasanA AThamA prakAzamAM paNa kahyuM che - 'tAre kSamAthI krodhane, mRdutAthI abhimAnane, ujjavaLa saraLatAthI mAyAne haNavI joIe, moTA setu jevA saMtoSa vaDe samudra jevA bhayaMkara lobhano nirodha vo bheje. (3) ' kaSAyo jIvanuM badhI rIte ahita kare che. AcArAMgasUtramAM kahyuM che uSAyo se na24 che, se granthi che, se mAranAra che, khe moha che.' 'khA krodha karIne bIjAne harAvavAmAM koI zUravIratA nathI, kSamAthI krodhano parAbhava karavAmAM ja kharI zUravIratA che. krodhathI A bhavamAM ane parabhavamAM duHkha maLe che. kahyuM che - 'krodhathI manuSyo ahIM paNa baLe che ane anekavAra svArthamAM moha pAme che, ane marIne anaMta duHkhavALI narakamAM jAya che.' AtmAnI vizuddhi icchanArAe gusso na karavo. pavitratAnI icchAvALAe kAdavamAM paga na nAMkhavo joIe. kSamAkulakamAM kahyuM che ke - 'jo tuM AtmAnI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 krodhasyA'pAyAH yogasAraH 1/11 kovarivaM / vimalattamahilasaMto, kaha majjasi paMkilajalaMmi // 18 // ' (chAyA . AtmavizuddhinimittaM, klizyase tatastyaja koparipum / vimalatvamabhilaSan, kathaM majjasi pa gale I?8) apathyatyAgapUrvakaM gRhItamauSadhaM rogaM nAzayati / evaM krodhatyAgapUrvikA dharmakriyA karmarogaM nirdalayati / saMsArijIvA ajJAnAdaparAdhAnkurvanti, paraM vizAlahRdayA mahAtmAnasteSu na pukti jIgna - jJAnanAdurvinayItra vyakti mahAzayA: ' (triA.pu... parva 10, sarga 1, zlo.133) zAntasudhArasasya SoDaze prakAze'pi mahopAdhyAyazrIvinayavijayaiH krodhakaraNaM pratiSiddham - 'yo'pi na sahate hitamupadezaM, tadupari mA vara kropare ...26/To' ___ krodho narakasya kAraNam / yaduktam - 'trividhaM narakasyedaM, dvAraM nAzanamAtmanaH / kAmaH krodho lobhazca, tasmAdetat trayaM tyajet // ' kSamayA krodho nirmUlayitavyaH / kSamAyAH svarUpamupAyAzcoktAni yogazAstravRttau, vizuddhi mATe kaSTa kare che to krodharUpI duzmanane choDa, nirmaLatAne Icchato tuM zA mATe kAdavavALA pANImAM DUbe che. (18) apathyanA tyAgapUrvaka lIdhelI davA rogane dUra kare che. ema krodhanA tyAgapUrvaka karelI dharmakriyA karmarogane dUra kare che. saMsArI jIvo ajJAnane lIdhe bhUlo kare che, paNa vizALa hRdayavALA mahAtmAo gusse thatA nathI. triSaSTizalAkApuruSacaritramahAkAvyanA dazamA parvamAM kahyuM che ke - "ajJAnathI thayelA avinayane lIdhe vizALa hRdayavALA jIvo gusso karatA nathI. (sarga-1, zlo.133)" zAnta sudhArasanA soLamAM prakAzamAM paNa mahopAdhyAya zrIvinayavijayajIe krodha karavAno niSedha karyo che - "je hitakArI upadezane nathI saheto (nathI sAMbhaLato) tenI upara gusso na kara...(16/8) krodha e narakanuM kAraNa che. kahyuM che ke - "AtmAno nAza karanArA narakanA A traNa vAra che ... kAma, krodha, ane lobha. tethI e traNano tyAga karavo." kSamAthI gussAno nAza karavo. yogazAstravRttimAM kSamAnuM svarUpa ane upAyo A pramANe kahyA che - 'samartha ke asamartha vyaktino sahana karavAno pariNAma te Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/11 kSamAdhAraNopAyAH tathAhi - 'kSamA zaktasyAzaktasya vA sahanapariNAmaH / sA ca krodhanimittasyAtmani bhAvAbhAvacintanAt, krodhadoSacintanAt, bAlasvabhAvacintanAt, svakRtakarmaphalAbhyAgamacintanAt, kSamAguNAnuprekSaNAcca // 4/93 // ' tattvArthabhASye'pyuktam - 'tatra kSamA titikSA sahiSNutvaM krodhanigraha ityanarthAntaram / tat kathaM kSamitavyamiti ceducyate - krodhanimittasyAtmani bhAvAbhAvacintanAt / paraiH prayuktasya krodhanimittasyAtmani bhAvacintanAdabhAvacintanAcca kSamitavyam / bhAvacintanAt tAvad vidyante mayi ete doSAH kimatrAsau mithyA bravItIti kSamitavyam / abhAvacintanAdapi kSamitavyam, naite vidyante mayi doSA yAnajJAnAdasau bravItIti kSamitavyam / kiJcAnyat / bAlasvabhAvacintanAcca parokSapratyakSAkrozatADanamAraNadharmabhraMzAnAmuttarottararakSArtham / bAla iti mUDhamAha / parokSamAkrozati bAle kSamitavyameva / evaMsvabhAvA hi bAlA bhavanti / diSTyA ca mAM parokSamAkrozati na pratyakSamiti lAbha eva mantavyaH / pratyakSamapyAkrozati bAle kSamitavyam / vidyata evaitad bAleSu / kSamA. krodhanuM nimitta potAnAmAM che ke nahIM e vicAravAthI, krodhanA doSa vicAravAthI, bALajIvonA svabhAvane vicAravAthI, pote karelA karmanuM phaLa AvyuM che ema vicAravAthI ane kSamAnA guNone vicAravAthI te kSamA rAkhI zakAya che. (4/93)" tattvArthabhASyamAM paNa kahyuM che - "kSamA, sahanazIlatA, sahiSNutA, krodhano nigraha - A paryAyavAcI zabdo che. prazna - kSamA zI rIte rAkhavI? javAba - krodhanuM nimitta potAnAmAM che ke nahI ema vicAravAthI. bIjAe prayojeluM krodhanuM nimitta potAnAmAM che ema vicAravAthI ane nathI ema vicAravAthI kSamA rAkhavI. krodhanuM nimitta che ema vicAravAthI eTale "mArAmAM A doSo che, emAM A zuM khoTuM bole che?' ema vicAravAthI kSamA rAkhavI. krodhanuM nimitte potAnAmAM nathI ema vicArIne, paNa kSamA rAkhavI. "je doSo ajJAnathI A bole che te mArAmAM nathI." ema vicArIne kSamA rAkhavI. vaLI bALasvabhAvane vicAravAthI parokSamAM Akroza karavo, pratyakSamAM Akroza karavo, mAra mAravo, mArI nAMkhavuM, dharmathI bhraSTa thavuM - A badhAnI uttarottara rakSA karavA mATe kSamA rAkhavI. bALa eTale mUDha, bALajIva parokSamAM Akroza kare tyAre, "bALajIvo AvA ja hoya che. sabhAgye e parokSamAM mArI upara Akroza kare che, pratyakSamAM nahIM.' ema vicArI lAbha ja mAnavo ane Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 kSamAdhAraNopAyAH yogasAraH 1/11 diSTyA ca mAM pratyakSamAkrozati, na tADayati, etadapyasti bAleSviti lAbha eva mantavyaH / tADayatyapi bAle kSamitavyam / evaMsvabhAvA hi bAlA bhavanti / diSTyA ca mAM tADayati, na prANairviyojayatIti / etadapi vidyate bAleSviti / prANairviyojayatyapi bAle kSamitavyam / diSTyA ca mAM prANairviyojayati, na dharmAd bhraMzayatIti kSamitavyam / etadapi vidyate bAleSviti lAbha eva mantavyaH / kiJcAnyat / svakRtakarmaphalAbhyAgamAcca / svakRtakarmaphalAbhyAgamo'yaM mama, nimittamAtraM para iti kSamitavyam / kiJcAnyat / kSamAguNAMzcAnAyAsAdInanusmRtya kSamitavyameveti kSamAdharmaH / (9/6)' yasya hRdaye kSamA pratiSThitA bhavati sa krodhAviSTo na bhavati / uktaJca - 'kSamA khaDgaH kare yasya, durjanaH kiM kariSyati / ataNe patito vahniH, svayamevopazAsthati !' - krodhena parasyA'hitaM jAyate na vA, paraM svasya tvekAntenA'hitaM jAyate / kSamayobhayorapi kSamAM rAkhavI. bALajIva pratyakSamAM Akroza kare tyAre "bALajIvomAM AvuM ja hoya che. saddabhAgye e pratyakSamAM mArI upara Akroza kare che, mAra mArato nathI. AvuM paNa bALajIvomAM hoya che ema vicArI lAbha ja mAnavo ane kSamA rAkhavI. bALajIva mAra mAre tyAre "bALajIvo AvA svabhAvavALA ja hoya che. saddabhAgye e mane mAra mAre che, mane mArI nAMkhato nathI. A paNa bALajIvomAM hoya che." ema vicArI kSamA rAkhavI. bALajIva mArI nAMkhe tyAre "saddabhAgye mane mArI nAMkhe che, dharmathI bhraSTa karato nathI.' ema vicArI kSamA rAkhavI. "AvuM paNa bALajIvomAM hoya che," ema vicArI lAbha ja mAnavo. vaLI pote karelA karmanuM phaLa AvyuM che ema vicArI kSamA rAkhavI. "A meM karelA karmonuM phaLa AvyuM che, anya vyakti to nimittamAtra che." ema vicArI kSamA rAkhavI. anAyAsa (svasthatA) vagere kSamAnA guNone yAda karIne kSamA avazya rAkhavI. A kSamAdharma kahyo. (96) jenA hRdayamAM kSamAnI pratiSThA thaI hoya te gusse na thAya. kahyuM che - "jenA hAthamAM kSamArUpI talavAra che, durjana tenuM zuM karaze? ghAsa vinAnI jagyAmAM paDela agni pote ja bujhAI jAya che." krodhathI sAmI vyaktinuM ahita thAya ke na thAya, paNa potAnuM to ekAnta ahita Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/11 mAnasyA'pAyAH hitameva jAyate / kSamayA vyayaM vinA prazamasukhamanubhUyate / uktaJca prazamaratau - 'pratyakSaM prazamasukhaM na paravazaM na vyayaprAptam // 237 // ' krodhaH kAtaratAM vyanakti / kSamaiva vIrasya bhUSaNam / evaM muktyabhilASiNA kSamAjalena krodhavahnirupazamayitavyaH / / - mAnI svAtmAnamanyebhyaH zreSThaM manyate / mAnena na kazcidapi lAbho jAyate, pratyuta hAnireva jAyate / paNDitamuktivimalagaNiviracitatattvabodhataraGgiNyAM mAnasyA'pAyA itthaM pradarzitAH - 'mAnammuJcata muJcatA'tra bhavino ! mAnaH satAM dUSaNam, mAnammA kurutAzri-tottamapadA mAno vipatpoSaNam / mAnammA''zrayatAmRtAdaradhiyo mAno ramAmoSaNam, mAnammA'nvayanAzanaM vidadhata tvajJAninAmbhUSaNam // 87 // mAnAtkIrtirapaiti dUramakhilA nazyanti tAH sampadaz-cAsmin ziSTavacaH padaM na kurute taptAyasi hyambuvat / mAnenaiva vinAzamApa sakulo laGkAdhipo rAvaNaH, prajJAnetrasuto'pi tena nidhanaM nIto na kiM yodhanaH ? // 48 // ' mAnanigrahopAyaM thAya che. kSamAthI bannenuM hita ja thAya che. kSamA vaDe kharcA vinAnuM prazamasukha anubhavAya che. prazamaratimAM kahyuM che - "prazamanuM sukha pratyakSa che, paravaza nathI ane tenI mATe kaMI kharacavuM paDatuM nathI. (237)' krodha kAyaratAne jaNAve che. kSamA ja vIranuM bhUSaNa che. Ama mokSanA abhilASIe kSamArUpI pANI vaDe krodharUpI agnine zAMta karavo. abhimAnI potAne bIjA karatAM caDhiyAto mAne che. mAna karavAthI kaMI lAbha thato nathI, UlaTI hAni ja thAya che. paMDita muktivimalagaNi viracita tattvabodhataraMgiNImAM mAnanA nukasAno A pramANe batAvyA che - "he bhavya jIvo ! tame mAna choDI do, choDI do. mAna e sajjano mATe dUSaNa che. uttama padane pAmIne mAna na karo. mAna e vipattinuM poSaNa che. amRtano Adara karavAnI buddhivALA tame mAnano Azraya na karo. mAnathI dhana corAya che. vaMzano nAza karanArA ane ajJAnIonA bhUSaNa samAna mAnane na karo. (87) mAnathI kIrti dUra thAya che, badhI saMpattio dUra thAya che. tapelA loDhA upara jema pANI TakatuM nathI tema mAnIne sajjanonA vacanonI asara thatI nathI. mAnane lIdhe ja laMkAnA adhipati rAvaNano kuLa sAthe vinAza thayo. bhiSmapitAmahanA dIkarA duryodhanane paNa zuM mAne na marAvyo?(88) mahopAdhyAya zrIyazovijayajIe mAnano nigraha karavAno upAya Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 mAnanigrahopAyaH yogasAraH 1/11 darzayadbhirmahopAdhyAya-zrIyazovijayairuktaM jJAnasAraprakaraNe'nAtmazaMsASTake - 'guNairyadi na pUrNo'si, kRtamAtmaprazaMsayA / guNairevA'si pUrNazcet, kRtamAtmaprazaMsayA // 1 // ' mAnakaSAyanirjayArthaM svAtmano doSAH pareSAM ca guNA draSTavyAH / namratAGkuzena mAnagajo dAntavyaH / yasya vastuno mAnaH kriyate, bhavAntare tadvastu hInaM prApyate / uktaJca yogazAstre caturthe prakAze - 'jAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapaHzrutaiH / kurvan madaM punastAni hInAni labhate janaH // 339 // ' prazamaratAvapyuktam - 'jAtyAdimadonmattaH, pizAcavad bhavati duHkhitshceh| jAtyAdihInatAM parabhave ca niHsaMzayaM labhate // 98 // ' namratayoccaiHpadaM prApyate / mAnaH pragati pratibadhnAti / tato nirvANakAGkSibhirmAnaH sarvathA heya upAdeyA ca mRdutA / mAyA saMsArasya mAtA kathyate / tayA saMsArasya vRddhirbhavati / mAyayA strIvedastiryaggatizca prApyate / mAyAvI na zudhyati / mAyAvI svabhAvanigUhanArthaM sarvapApAni karoti / phalataH sa durgatau prayAti / mAyA bhavAmbudhau nimajjayati / mAyA munimapi pAtayati / uktaJca batAvavA jJAnasAraprakaraNamAM anAtmazaMsASTakamAM kahyuM che - "jo tuM guNothI pUrNa nathI to tAre AtmaprazaMsA karavAthI saryuM. jo tuM guNothI pUrNa che to (paNa) tAre AtmaprazaMsA karavAthI saryuM. (1) mAnakaSAyano jaya karavA potAnA doSo ane bIjAnA guNo jovA. namratArUpI aMkuzathI mAnahAthInuM damana karavuM. je vastunuM abhimAna karAya che, bhavAntaramAM te vastu hIna maLe che. yogazAstranA cothA prakAzamAM kahyuM che - "jAti, lAbha, kuLa, aizvarya, bala, rUpa, tapa ane zruta vaDe abhimAna karanAra vyaktine pharI te jAti vagere hIna maLe che. (339) prazamaratimAM paNa kahyuM che - "jAti vagerenA abhimAnathI unmatta thayela jIva A bhavamAM pizAcanI jema duHkhI thAya che ane parabhavamAM zaMkA vinA halakA jAti vagerene pAme che. (98) namratAthI UMcI padavI maLe che. abhimAna pragatine aTakAve che. mATe nirvANanI icchAvALAoe mAnane sarvathA tyajavo ane mRdutAne apanAvavI. mAyA saMsAranI mAtA kahevAya che. tenAthI saMsAra vadhe che. mAyAthI strIveda ane tiryaMcagati maLe che. mAyAvI zuddha thato nathI. mAyAvI potAno bhAva chUpAvavA badhA pApo kare che. pariNAme te durgatimAM jAya che. mAyA saMsArasamudramAM DubADe che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/11 mAyAyA apAyAH 41 adhyAtmasAre tRtIye'dhikAre - 'dambhena vratamAsthAya, yo vAJchati paraM padam / lohanAvuM samAjI, moDavyeH pAraM thiyAmati d' mAyAvI cintayati yadahaM svakuzalatayA vizvaM vaJcayAmi, parantu sa na jAnAti yat sa svAtmAnameva pratArayati / uktaJca yogazAstre caturthaprakAze - 'kauTilyapaTavaH pApA, mAyA vavRttaya: / bhuvanuM vajrayamAnA, vajrayante svameva tti // 6 // ' mAyAvihRdaye dharmasya sthiratA na bhavati, saralahRdaye eva dharmaH sthiro bhavati / adhyAtmavizuddhirapi saralasyaiva bhavati, na tu mAyinaH / uktaJca uttarAdhyayanasUtre tRtIye'dhyayane - 'sohI ujjuyabhUyassa, dhammo suddhassa ciTThai / NivvANaM paramaM jAi, ghayasitti vva pAvae // 12 // (chAyA zodhiH RjubhUtasya, dharmaH zuddhasya tiSThati / nirvANaM paramaM yAti, ghRtasikta iva pAvakaH // 12 // ) bhagavato'pIyamevA''jJA - sarvatra saralena bhavitavyamiti / yaduktam adhyAtmasAre tRtIye dambhatyAgAdhikAre - 'jinairnAnumataM kiJcinniSiddhaM vA na sarvathA / kArye bhAvyamadambhenetyeSAjJA pAramezvarI // 20 // ' - mAyA sAdhune paNa pADe che. adhyAtmasAramAM trIjA prakAzamAM kahyuM che ke - 'mAyAthI vratonuM pAlana karI je paramapadane jhaMkhe che te loDhAnI nAvamAM besIne samudranA sAmA kinAre javA icche che. (6)' mAyAvI vicAre che ke huM mArI hoMziyArIthI duniyAne ThaguM chuM, paNa tene khabara huM nathI ke te potAnI jAtane ja Thage che. yogazAstramAM cothA prakAzamAM kahyuM che 'kuTilatA karavAmAM hoMziyAra, mAyAthI bagalA jevI vRttivALA pApIo duniyAne ThagatA potAne ja Thage che. (16)' mAyAvInA hRdayamAM dharma Takato nathI, saraLanA hRdayamAM dharma Take che. AdhyAtmanI vizuddhi paNa sa2LanI ja thAya che, mAyAvInI nahI. uttarAdhyayanasUtramAM trIjA adhyayanamAM kahyuM che - 'RjubhUta (saraLa)nI zuddhi thAya che. zuddha vyaktimAM dharma rahe che. jema ghIthI siMcAyela agni dedIpyamAna thAya che tema zuddha vyakti zreSTha nirvANane pAme che. (12).'bhagavAnanI paNa A ja AjJA che ke badhe saraLa banavuM. adhyAtmasAramAM trIjA daMbhatyAgAdhikAramAM kahyuM che - 'jinezvaroe koI paNa vastuno sarvathA niSedha ke anujJA karI nathI. dareka kAryamAM mAyArahita banavuM e paramezvaranI AjJA che. (20)' Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAnigrahopAyaH yogasAraH 1/11 mAyI muktau praveSTuM na zaknoti / saralaH zIghraM nirvRtiM yAti / tata Arjavena mAyA nigrAhyA / uktaJca yogazAstre caturthe prakAze - 'tadArjavamahauSadhyA, jagadAnandahetunA, jayejjagaddrohakarIM, mAyAM viSadharImiva // 343 // ' mAyAyAM nigRhItAyAM paramapadaprApti: sulabhA bhavati / yaduktaM dRSTAntazatake - 'ArjavaM nAma martyAnAM dhruvaM sarvottamo muLa: / yatIndrAdhirUDhApi, marudevyApa vatam // 8+aa' , 42 lobhI kadApi na tRpyati / lAbhAllobho varddhate / uktaJca uttarAdhyayanasUtre 'STame'dhyayane - 'jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDDhai / domAsakayaM kajjaM, koDievi na niTThiyaM // 17 // ( chAyA - yathA lAbhastathA lobhaH, lAbhAt lobhaH pravardhate / dvimASakRtaM Arya, vhoTyApi na niSThitam // aa') lobhina icchAnAmanto na bhavati / yaduktamuttarAdhyayanasUtre navamAdhyayane - 'suvaNNarUppassa u pavvayA bhave, siA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na tehiM kiMci, icchA u AgAsasamA atiA // 48 // ' ( chAyA suvarNarUpyasya tu parvatA bhaveyuH, syuH khalu kailAsasamA asaGkhyAH / narasya lubdhasya na taiH kiJcit, icchA - mAyAvI muktimAM pravezI zakato nathI. saraLa vyakti zIghra mukti pAme che. mATe saraLatAthI mAyAno nigraha karavo. yogazAstranA cothA prakAzamAM kahyuM che - 'tethI jagatane AnaMda ApavAmAM kAraNabhUta evI saraLatArUpI mahAauSadhi vaDe jagatano droha karanArI ane sApaNa jevI mAyAne jItavI. (343)' mAyAno nigraha karyo chate paramapadanI prApti sulabha bane che. dRSTAMtazatakamAM kahyuM che - 'saraLatA e manuSyono kharekhara sarvathI zreSTha guNa che. kemake (saraLatAnA prabhAve) hAthInI aMbADI upara beThelA evA paNa marudevI mAtA kevaLajJAna pAmyA. (89)' lobhI kyAreya tRpta thato nathI. uttarAdhyayanasUtramAM AThamA adhyayanamAM kahyuM che - 'jema lAbha thAya che tema lobha thAya che. lAbhathI lobha vadhe che. be mASa (mASa eka prakAranuM mApa) thI karAyeluM kArya karoDathI paNa pUrNa na thayuM. (17)' = lobhInI icchAono anta Avato nathI. uttarAdhyayanasUtramAM navamA adhyayanamAM kahyuM che - 'kailAsa parvata jevA sonA-cAMdInA asaMkhya parvato thAya (to paNa) lobhI mANasane tenAthI tRpti thatI nathI, kemake icchA AkAzanI jema anaMta che. (48)' tethI lobhI kyAreya santuSTa thato nathI. khAruM pANI jema jema pIvAya Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/11 lobhasyA'pAyAH 43 khalu AkAzasamA anantikA // 48 // tato lobhI na kadApi santuSyati / kSAraM jalaM yathA yathA pIyate tathA tathA tRSA varddhate / evaM yathA yathA lobhagartA bhriyate tathA tathA tRptirvardhate / uktaJca - 'tRSNA khaniragAdheyaM, duSpUrA kena pUryate ? | yA mahadbhirapi kSiptaiH, pUraNaireva anyate / ' mahAntamapi naraM lobho hInaM karoti / uktaJca 'api merusamaM prAjJa-mapi zUramapi sthiram / tRNIkaroti tRSNaikA, nimeSeNa narottamam // yo lobhasAgaraM santoSasetubandhenollaGghayati sa vizvaM vazIkaroti / uktaJca yogazAstravRttau 'yenAzAyai dade svAmyaM tenAttaM dAsyamAtmanaH / AzA dAsIkRtA yena, tasya svAmyaM jagattraye // (171tamavRttavRttiH ) ' ' yo yAcate sa daridraH kathyate / yo na yAcate sa Izvara ityucyate / uktaJca tattvAmRte zrIjyotirvijayaviracite - 'Izvaro nAma santoSI, yo na prArthayate'param / prArthanA mahatAmatra, paraM dAridryakAraNam // 246 // ' lobhI sadaiva yaacte| tataH sa che tema tema tRSA vadhe che. ema jema jema lobhano khADo bharAya che tema tema atRpti vadhe che. kahyuM che - 'UMDI ane duHkhethI pUrAya evI A tRSNArUpI khANa konAthI pUrAya che ? arthAt koIthI te pUrAtI nathI, kemake temAM naMkhAyelI moTI paNa pUravAnI vastuo vaDe ja te khodAya che.' - lobha moTA mANasane paNa nAno banAve che. kahyuM che ke 'meru parvata jevA (aDaga), hoMziyAra, zUra ane sthira uttama manuSyane eka tRSNA (lobha) AMkhanA palakArAmAM ghAsa jevo kare che.' je lobharUpI samudrane santoSarUpI pUla vaDe oLaMgI jAya che te vizvane vaza kare che. yogazAstranI vRttimAM kahyuM che - 'jeNe AzAne svAmIpaNuM ApyuM teNe potAnuM dAsapaNuM grahaNa karyuM. jeNe AzAne dAsI banAvI tenuM svAmIpaNuM traNa jagatamAM che.' je mAMge che te ridrI kahevAya che. je mAMgato nathI te zrImaMta kahevAya che. zrIjyotirvijayajI racita tattvAmRtamAM kahyuM che - 'zrImaMta eTale santoSI, je bIjuM mAMgato nathI. ahIM moTAo mATe prArthanA e daridratAnuM zreSTha kAraNa che. (246)' lobhI haMmezA mAMgato hoya che. tethI te potAne daridranI kakSAmAM mUke che. santoSI Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 lobhanigrahopAyaH yogasAra: 1/12 1 svAtmAnaM daridrakakSAyAM nivezayati / santuSTo naro na kiJcidapi yAcate / tata: sa IzvarakakSAyAM sthAnaM prApnoti / lobhI kadApi sukhI na bhavati / sa svIyaM dhanAdikamupabhoktuM na zaknoti / santoSI naro sadA sukhI bhavati / uktaJca tattvAmRte- 'santoSasArasadratnaM, samAdAya vicakSaNAH / bhavanti sukhino nityaM, mokSasanmArgavarttinaH // 242 // ' tata: svAtmani santoSamAdhAya lobho niSkAzanIyaH / I itthaM kSamAdisAhAyyena kaSAyapAzebhya AtmA mocayitavyaH / tata evA''tmano karmapAzebhyo muktiH syAt / ata evoktam - 'kaSAyamuktiH kila muktireva | // 11 // avataraNikA - kaSAyahananopAyaM darzayitvA'dhunA nokaSAyahananopAyaM darzayati mUlam - 'harSaH zoko jugupsA ca bhayaM ratyaratI tathA / vedatrayaM ca hantavyaM, tattvajJairdRDhadhairyataH // 12 // anvayaH - tattvajJairdRDhadhairyato harSaH zoko jugupsA ca bhayaM ratyaratI tathA vedatrayaJca hantavyam // 12 // mANasa kaMIpaNa mAMgato nathI. te zrImaMtanI kakSAmAM sthAna pAme che. lobhI kyAreya sukhI thato nathI. te potAnA dhana vagerene bhogavI zakato nathI. santoSI mANasa haMmezA sukhI hoya che. tattvAmRtamAM kahyuM che - 'mokSamArgamAM rahelA hoMziyAra jIvo saMtoSarUpI zreSTha ane sArA ratnane grahaNa karIne haMmeza mATe sukhI thAya che.' mATe potAnA AtmAmAM santoSane lAvI lobhane kADhavo. Ama kSamA vagerenI sahAyathI kaSAyonI jALamAMthI AtmAne mukta karavo. tyAra pachI ja karmanI jALamAMthI AtmAnI mukti thAya che. mATe ja kahyuM che 'uSAyomAMthI mukti se 4 parejara mukti che.' (11) avataraNikA - kaSAyone haNavAno upAya batAvIne have nokaSAyone haNavAno upAya batAve che - zabdArtha - tattvane bhaganArAkhokhe dRDha dhairyathI harSa, zoGa, hurgaMchA, bhaya, rati, arita ane traNa vedane haNavA. (12) 1. harSazoka - G, J, K, LI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/12 nokaSAyahananopAyaH 45 - - padmIyA vRttiH - tatvajJaiH tattvaM-paramArthaM, tajjAnantIti tattvajJAH, tairiti tattvajJaiH, dRDhadhairyataH - dhIrasya bhAvaH dhairyaM - avicalitatvam, yaduktaM caturthaSoDazakasya caturthazlokasya yogadIpikAvRttau dhairyaM bhayahetUpanipAte'pi nirbhayatvam / ' dRDhaMnizcalaJca taddhairyaJceti dRDhadhairyam, tasmAt, harSaH hAsyam, zokaH - dInamanaskatvam, jugupsA - kutsA asadbhAva iti yAvat, cazabdaH samuccaye, bhayaM - bhItiH, ratyaratI - ratiH - prItiH, aratiH - aprItiH, ratizca aratizceti ratyaratI, tathAzabdaH samuccaye, vedatrayaM - trayANAM samUha iti trayam, vedAnAM strIvedapuruSavedanapuMsakavedarUpANAM trayamiti vedatrayam, cazabdaH samuccaye, hantavyam - AtmodyAnAdunmUlanIyam / - - 1 bAhyadRg bAhyasaMyogAdikaM dRSTavA tasminharSazokAdikaM kRtvA muhyati / tattvajJaH paramArthaM jaanaati| tata: sa bAhyaparisthitiM dRSTavA harSAdikaM na karoti / tatazca sa na tatra muhyati / parantu tasyAmeva bAhyaparisthityAM tattvaparyAlocanayA sa svAtmAnaM vairAgyavAsitaM karoti / uktaJca jJAnasAre tattvadRSTyaSTake - 'grAmA''rAmAdi mohAya yaddRSTaM bAhyayA dRzA / tattvadRSTyA tadevAntarnItaM vairAgyasampade // 3 // ' padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - tattva eTale sAcuM svarUpa. tene jANe te tattvajJa. dhIraja eTale avicaLapaNuM. cothA SoDazakanA cothA zlokanI yogadIpikAvRttimAM kahyuM che - 'dhIraja eTale bhayanA hetuo Ave to paNa bhayarahitapaNuM.' tattvajJoe khUba dhIrajathI nokaSAyone haNavA. te nokaSAyo A pramANe che - harSa eTale hAsya. zoka eTale dInatA. jugupsA eTale nindA eTale ke asadbhAva. bhaya eTale Dara. rati eTale prIti. arati eTale aprIti. traNa veda eTale - puruSaveda, strIveda ane napuMsakaveda. A nava nokaSAyone AtmAnA udyAnamAMthI ukheDIne dUra karavA. bAhyadRSTivALo jIva bAhyasaMyoga vagerene joIne temAM harSa, zoka vagere karIne moha pAme che. tattvajJa paramArthane jANe che. tethI te bAhya paristhitine joIne harSa vagere karato nathI. tethI te tyAM moha pAmato nathI. paNa te ja bAhya paristhitimAM te tattvanI (sAcA svarUpanI) vicAraNA karI AtmAne vairAgyavAsita kare che. jJAnasAramAM tattvadRSTi aSTakamAM kahyuM che - 'bAhyadRSTithI jovAyelA je gAma-bagIco vagere moha pamADe che, tattvadRSTithI aMdara laI javAyela (aMdaranuM svarUpa vicArAyela) te ja gAma-bagIco vagere vairAgyanI saMpatti Ape che. (3) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRDhadhairyeNa nokaSAyA jetavyAH yogasAra : 1/12 dhairyarahito narazcaJcalo bhavati / tataH svalpAmapyanukUlatAM pratikUlatAM vA prApya sa harSazokAdikaM karoti / dhIrastu prAjJaH sthiracittazca bhavati / tataH sa kasmi~zcidapi prasaGge na muhyati / bhUdharA vAtena na kampante / evaM dRDhadhairyavatAM manaHsthiti: sarvaprasaGgeSu nizcalA bhavati / tataste harSazokAdikaM na kurvanti / itthaM nokaSAyajayArthamAtmani tattvadRSTirvikasitavyA dRDhadhairyaJcAvalambanIyam / tato nokaSAyajayaH sukaro bhavati / 46 sanimittamanimittaM vA hAsyaM harSaH / zoko'niSTaprasaGgAdiSu dainyarUpaH / jugupsaa'nissttprasanna'vipu pRLA / mayamihato-paro-AvAna-asmAt-vevanA-maraLa-aztobhedaatsptprkaarm / ratirmAnasaprItirUpA / aratirmAnasA'prItirUpA / vedatrayaM puruSaveda: strIvedo napuMsakavedazceti / yasyodayena striyaM bhoktumabhilASA bhavati sa puruSaveda: / yasyodayena jIvaH puruSaM bhoktumicchati sa strIvedaH / yasyodayena jIvaH striyaM puruSaJca bhoktuM vAJchati sa napuMsakavedaH / dhIraja vinAno mANasa caMcaLa hoya che. tethI thoDI paNa anukULatA ke pratikULatA pAmIne te harSa-zoka vagere kare che. dhIrajavALo jIva buddhizALI ane sthiracittavALo hoya che. tethI te koI paNa prasaMgamAM moha pAmato nathI. parvato pavanathI kaMpatA nathI. ema dRDhadhairyavALA jIvonI manaHsthiti badhA prasaMgomAM nizcala hoya che. tethI teo harSa-zoka vagere karatA nathI. Ama nokaSAyono jaya karavA AtmAmAM tattvadRSTino vikAsa karavo ane dRDha dhairyanuM avalaMbana karavuM. tethI nokaSAyono jaya sahelAIthI thaI zake che. kAraNe ke kAraNa vinA hasavuM te harSa. aniSTa prasaMgo vageremAM dInatA te zoka. aniSTa prasaMgo vageremAM aNagamo te jugupsA. bhaya sAta prakAre che - Alokano bhaya, paralokano bhaya, AjIvikAno bhaya, akasmAt (niSkAraNa) bhaya, vedanAno bhaya, maraNano bhaya ane apayazano bhaya. rati eTale mananI prIti. ati eTale mananI aprIti. puruSaveda, strIveda ane napuMsakaveda e traNa veda che. jenA udayathI strIne bhogavavAnI icchA thAya te puruSaveda. jenA udayathI jIva puruSane bhogavavA icche che te strIveda. jenA udayathI jIva strIne ane puruSane bannene bhogavavA icche che te napuMsakaveda. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/13 kaSAyanokaSAyahananaphalam 47 __ ete navApi nokaSAyA manasi prAdurbhavanti / tato manodAyena teSAM nirdalanaM zakyam / jalaM nizcalaM na bhavati / ato jalamadhye vAtAdinA taraGgA utpadyante / evaM yadi mano'pi jalavadasthiraM bhavati tarhi tatra nokaSAyataraGgA utpadyante / manasi niSprakampe nokaSAyavicayo notpadyante / tasmAnmanobalaM dRDhIkRtya nokaSAyA nihantavyAH // 12 // avataraNikA - kaSAyanokaSAyahananopAyA darzitAH / adhunA kaSAyanokaSAyahananaphalaM darzayati - mUlam - rAgadveSamayeSveSu, htessvaantrvairissu| sAmye sunizcale yAyA-dAtmaiva paramAtmatAm // 13 // anvayaH - rAgadveSamayeSveSvAntaravairiSu hateSu (satsu) sAmye sunizcale (jAte sati) Atmaiva paramAtmatAM yAyAt // 13 // . padmIyA vRttiH - rAgadveSamayeSu - rAgazca dveSazceti rAgadveSau, tayovikArA iti rAgadveSamayAH, teSu, eSu - pUrvokteSu kaSAyanokaSAyarUpeSu, AntaravairiSu - antarbhavA ityAntarAH, vairiNa-arayaH, AntarAzca te vairiNazceti AntaravairiNaH, teSu, hateSu - dUrIkRteSu, satsvityatrA'dhyAhAryama, sAmye - samatve, sunizcale - atizayena niSprakampe, jAte A nave nokaSAyo manamAM pedA thAya che. tethI mananI dRDhatAthI temano nAza karavo zakya che. pANI nizcala hotuM nathI. tethI pANImAM pavana vagerethI taraMgo utpanna thAya che. ema jo mana paNa pANInI jema asthira hoya to temAM nokaSAyonA taraMgo pedA thAya. mana jo aDaga hoya to temAM nokaSAyonA taraMgo pedA na thAya. mATe manobaLane daDha karIne nokaSAyone haNavA. (12) avataraNikA - kaSAyo-nokaSAyone haNavAnA upAyo batAvyA. have kaSAyonokaSAyone haNavAnuM phaLa batAve che - zabdArtha - rAgadveSamaya A aMdaranA duzmano haNAye chate ane samatA khUba nizcala thaye chate AtmA ja paramAtmApaNAne pAme. (13) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - kaSAyo - nokaSAyo rAga-dveSanA vikArarUpa che. teo aMdaranA duzmana che. temane dUra karavAthI samatA khUba daDha thAya che. samatA dRDha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgadveSamayeSvAntaravairiSu hateSu sAmyaM sunizcalaM bhavati yogasAraH 1/13 satItyatrA'dhyAhAryam, AtmA saMsArijIvaH, evazabda Atmavyatiriktasya paramAtmatvaprAptiM vyavacchinatti, paramAtmatAM - bhagavatsvarUpam, yAyAt prApnuyAt / pUrvoktAH sarve'pi kaSAyanokaSAyA rAgadveSavikArabhUtAH, teSAM yathAyathaM raagdvessyorntrbhaavaat| uktaJca prazamaratau - 'mAyAlobhakaSAya-zcetyetadrAgasaJjitaM dvandvam / krodho mAnazca punadveSa iti samAsanirdiSTaH // 32 // vairiNo dvividhAH - AntarA bAhyAzca / AntaravairiNa Atmano doSAH / te Atmano guNasampadaM corayanti / tata AtmA guNairdaridro bhavati / tata AntaravairiNa eva paramArthato vairiNaH / bAhyavairiNaH prANAdyapahAriNaH saMsAravarttino jIvAH / te bAhyaprANAdikamapaharanti / te AtmasampadamapahartuM na prabhavanti / tataste paramArthata Atmano na kAJcidapi hAniM karttuM prabhavanti / tato vastutaste na vairiNaH / kaSAyanokaSAyA api AntaravairiNa eva / zatrau nihate sati sarvatra susthatA bhavati / evamAntaravairiSu hateSvAtmani sAmyamatizayena nizcalIbhavati / vyAdhyapagamena svAsthyamavApyate / evaM rAgadveSApagamena sAmyarUpaM paramasvAsthyaM prApyate / AntaravairiNAM sarvathA kSaye sAmyaM sunizcalIbhavati / tat kadApi nA'pagacchati / tadAnIM sa jIvo vItarAgo bhavati / thaye chate AtmA ja paramAtmA banI jAya che. 48 - - pUrve kahelAM badhA ya kaSAyo ane nokaSAyo rAga-dveSanA vikArarUpa che, kemake temano yathAyogya rIte rAgadveSamAM aMtarbhAva thaI jAya che. prazamaratimAM kahyuM che 'mAyA ane lobha e be kaSAyanuM nAma rAga che. krodha ane mAnane saMkSepathI dveSa kahevAya che. (32)' duzmano be prakAranA che - aMdaranA ane bahAranA. aMdaranA duzmano AtmAnA doSo che. teo AtmAnI guNasaMpattine lUMTI le che. tethI AtmA guNothI daridra banI jAya che. mATe aMdaranA duzmano ja hakIkatamAM duzmana che. bahAranA duzmano eTale prANa vagerene haranArA saMsAranA jIvo. teo bAhya prANa vagerene lUMTe che. teo AtmAnI saMpattine lUMTI zakatA nathI. tethI vAstavamAM teo AtmAnuM kaMI paNa nukasAna karI zakatA nathI. tethI hakIkatamAM teo duzmana nathI. kaSAyonokaSAyo paNa aMdaranA duzmano ja che. duzmana haNAye chate badhe zAMti thAya che. ema aMdaranA duzmano haNAye chate AtmAmAM samatA khUba dRDha thAya che. roga dUra thavAthI svasthatA maLe che. ema rAgadveSa dUra thavAthI samatArUpI paramasvasthatA maLe che. aMdaranA duzmanono saMpUrNa rIte kSaya thaye chate samatA khUba dRDha bane che. te kyAreya Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/13 sAmye sunizcale Atmaiva paramAtmatAM yAyAt sa kSINakaSAyavItarAgachadmasthanAmadvAdazaM guNasthAnakamadhirohati / sa zatrumitreSu sarvajIveSu samo bhavati, priyA'priyeSu sarvasaMyogeSu samo bhavati, iSTAniSTeSu sarvaprasaGgeSu samo bhavati, sundarA'sundareSu ca sarvapudgaleSu samo bhavati / itthaM sAmye susthire jAte sa Atmaiva paramAtmA bhavati / ayamatra rahasyArthaH - kaSAyasaMyukta Atmaiva saMsAryAtmA / kaSAyanirmukta Atmaiva paramAtmA / uktazcAyamevArthaH. zabdAntarairyogazAstre'pi caturthe prakAze - 'ayamAtmaiva saMsAraH, kaSAyendriyanirjitaH / tameva tadvijetAraM, mokSamAhurmanISiNaH // 5 // ' adhyAtmasAre'pyuktam - 'cittameva hi saMsAro rAgAdiklezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM bhavAnta iti kathyate // 18/83 // ' // 13 // ___ avataraNikA - Atmaiva paramAtmatAM yAyAditi pUrvazloke uktam / tataH kazcit zaGkate - 'sarvatra paramAtmA tu Atmano bhinno dRzyate, tatkathaM yUyaM vadatha-Atmaiva paramAtmatAM yAyAditi ?' enAM zaGkAM samAdadhAti - jatI nathI. tyAre te jIva vItarAga bane che. te kSINakaSAyavItarAgachamastha nAmanA bAramA guNaThANe caDhe che. te zatrumitrarUpa badhA jIvone viSe samAna hoya che, priya ane apriya badhA saMyogone viSe samAna hoya che, ISTa ane aniSTa badhA prasaMgone viSe samAna hoya che, sArA ane kharAba badhA pudgalone viSe samAna hoya che. Ama samatA khUba ja nizcala thaye chate te AtmA ja paramAtmA bane che. ahIM rahasyArtha Avo che - kaSAyathI yukta AtmA e ja saMsArI AtmA che, kaSAyathI rahita AtmA e ja paramAtmA che. A ja vAta yogazAstramAM paNa cothA prakAzamAM bIjA zabdomAM kahI che - "kaSAyo ane indriyothI jItAyelo A AtmA ja saMsAra che. kaSAyono jaya karanArA te AtmAne ja buddhizALIo mokSa kahe che. (5) adhyAtmasAramAM paNa kahyuM che, "rAga vagere klezathI vAsita citta ja saMsAra che. temanAthI mukta thayeluM te ja mokSa ema kahevAya che. (18/83)." (13) avataraNikA - AtmA ja paramAtmApaNAne pAme ema pUrvenA zlokamAM kahyuM. tethI koIka zaMkA kare che- "badhe paramAtmA to AtmA karatA judA dekhAya che. to pachI "AtmA ja paramAtmApaNAne pAme" ema tame zI rIte kaho cho?" A zaMkAnuM samAdhAna kare che - o Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgAdyaJjanamArjanAt lakSitaH paramAtmaikyaM bhajati yogasAraH 1 / 14 mUlam - sa tAvaddehinAM bhinnaH, samyagyAvanna lakSyate / lakSitastu bhajatyaikyaM, rAgAdyaJjanamArjanAt // 14 // anvayaH - sa yAvat samyagna lakSyate tAvadehinAM bhinnaH (pratibhAsate), rAgAdyaJjanamArjanAt lakSitastu (sa) aikyaM bhajati // 14 // padmIyA vRttiH - saH - AntaravairiSu hateSvAtmana eva prAdurbhUtaH paramAtmA, yAvat - yAvantaM kAlaM, samyag - mohamAlinyavimuktasUkSmabuddhyA yathAvasthitarUpeNa, na - zabdo niSedhe, lakSyate - jJAyate, tAvat - tAvantaM kAlaM, dehinAM - AtmanAM, bhinnaH - svAtmanaH pRthak, pratibhAsate ityatrAdhyAhAryam, parantu rAgAdyaJjanamArjanAt - rAga Adau yeSAM te rAgAdayaH, te evAJjanam - samyagjJAnapratibandhako mala iti rAgAdyaJjanam, tasya mArjanaM - apagama iti rAgAdyaJjanamArjanam, tasmAt, lakSitaH - jJAtaH, tu - parantu, sa ca bhinnakramo yathAsthAne upadazitazca, sa ityatrAdhyAhAryam, aikyaM - ekatvamAtmanA sahA'bhedamiti yAvat, bhajati - prApnoti / malarUpAJjanaliptacakSuH pumAn vastu spaSTaM na pazyati / yadA'JjanamArjanena tasya netre nirmale bhavatastadA sa vastu yathArtharUpaM pazyati / kAmalArogapIDito naraH zaGkha pItaM zabdArtha - te paramAtmA jyAM sudhI barAbara oLakhAtA nathI tyAM sudhI jIvone potAnAthI bhinna lAge che, rAga vagerenA malane sApha karyA pachI oLakhAyela te paramAtmA jIvAtmAnI sAthe ekatAne pAme che. (eTale ke jIvAtmAthI abhinarUpe 45||y che.) (14) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - jyAM sudhI mohanI malinatA vinAnI sUkSma buddhithI paramAtmAnuM sAcu jJAna thatuM nathI tyAM sudhI te paramAtmA AtmAthI bhinna lAge che. rAga vagereno mela sApha thavAthI nirmaLa thayelI buddhithI jyAre paramAtmAnuM jJAna karAya che tyAre te AtmAthI abhinna lAge che. melavALI AMkhavALo puruSa vastune spaSTa rIte joto nathI. jyAre mela dUra thavAthI tenI AMkha nirmaLa thAya che tyAre te vastune barAbara juve che. kamaLAnA rogathI pIDAyela manuSya zaMkhane pILo juve che. te ja jyAre nIrogI bane che tyAre Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH za15 AtmaparamAtmaikyajJAne rAgAdayaH pratibandhakAH pazyati / sa eva yadA nIrogI bhavati tadA tameva zaGkha sitaM pazyati / rAgAdaya Atmano'JjanarUpAH, yatastailiptA dehinaH samyagna pazyanti, api tu vitathaM pazyanti / rAgAdyaJjanakalaGkitA dehinaH paramAtmAnamAtmano bhinnaM pazyanti / yadA rAgAdyaJjanamArjanaM bhavati tadA ta eva tameva paramAtmAnamAtmano'bhinnaM pazyanti / AtmaparamAtmaikyajJAne rAgAdayo vibandhakAH / pratibandhakasamupasthitau kAryaM na bhavati, tathAhi-candrakAntamaNisamupasthitAvagninA dAhakArya na bhavati / candrakAntamaNau dUrIkRte'gnidAho bhavati / zeSasarvasAmagrIsattve'pi yadi pratibandhakAbhAvarUpaM kAraNaM na vidyate tarhi kAryaM na bhavati / atrA''tmaparamAtmaikyajJAnarUpaM kAryam, rAgAdayaH pratibandhakAH, rAgAdyabhAvaH pratibandhakAbhAvaH / rAgAdyabhAvAtmakapratibandhakAbhAve jAte AtmaparamAtmaikyajJAnarUpaM kAryaM bhavati // 14 // avataraNikA - rAgAdyaJjanamArjanAdAtmaparamAtmanoraikyaM lakSyate iti darzitam / aikye jAte AtmAno yAdRzA jAyante tadadhunA darzayati - mUlam - yAdRzo'nantavIryAdi-guNo'tivimalaH prabhuH / tAdRzAste'pi jAyante, karmamAlinyazodhanAt // 15 // te ja zaMkhane sapheda juve che. rAga vagere AtmAnA mela che, kemake tenAthI lepAyelA jIvo barAbara jotA nathI ane UMdhu juve che. rAga vagerenA melathI kalaMkita jIvo paramAtmAne AtmAthI bhinna juve che. jyAre rAga vagereno mela dUra thAya che tyAre te ja jIvo te ja paramAtmAne AtmAthI abhinna juve che. AtmA ane paramAtmAnI ekatAnuM jJAna thavAmAM rAga vagere pratibaMdhako che. pratibaMdhakanI hAjarImAM kArya na thAya, jema ke candrakAnta maNinI hAjarImAM agnithI dAhanuM kArya thatuM nathI. candrakAntamaNi dUra karAye chate agnithI dAha thAya che. bAkI badhI sAmagrI hovA chatA paNa jo pratibandhakAbhAvarUpa kAraNa na hoya to kArya na thAya. ahIM AtmA ane paramAtmAnI ekatAnuM jJAna e kArya che. rAga vagere pratibandhako che. rAga vagereno abhAva e pratibandhakono abhAva che. rAga vagerenA abhAvarUpa pratibandhakAbhAva thaye chate AtmA ane paramAtmAnI ekatAnA jJAnarUpI kArya thAya che. (14) avataraNikA-rAga vagerenA melane sApha karyA pachI AtmA ane paramAtmAnI ekatA jaNAya che ema batAvyuM. ekatA thavA para AtmAo jevA thAya che te have batAve che - 1 1. ..... vimalaprabhuH - G, JI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmamAlinyazodhanAdAtmAnaH paramAtmatulyA jAyante yogasAra: 1/15 anvayaH - yAdRzo'nantavIryAdiguNo'tivimalaH prabhuH (asti) te'pi karmamAlinyazodhanAt tAdRzA jAyante // 15 // 52 padmIyA vRtti: - yAdRza: - yatsvarUpa:, tadeva svarUpaM darzayati - anantavIryAdiguNaH - nAsti anta:- paryavasAnaM yasya tadanantam, vIryam - zaktiH, anantaJca tadvIryaJceti anantavIryam, tad Adau yeSAmanantajJAnAdInAmiti anantavIryAdayaH, te guNAH - svabhAvabhUtA vizeSA yasya so'nantavIryAdiguNaH, ativimalaH - atizayena apunarbhAvena vigata: karmarUpo malo yasya sa iti ativimalaH prabhuH - paramAtmA, astItyatrAdhyAhAryam, te saMsAriNa AtmAnaH, apizabdaH paramAtmAnastu tAdRzA santyeva, saMsAryAtmAno'pi tAdRzA bhavantIti dyotayati, karmamAlinyazodhanAt - karma eva mAlinyamiti karmamAlinyam, karmaNA vA kRtaM mAlinyamiti karmamAlinyam / tasya zodhanaM zuddhiriti karmamAlinyazodhanam, tasmAt, tAdRzAH - paramAtmatulyaguNasvAminaH, jAyante - bhavanti / - paramAtmA karmamAlinyena sarvathA vimuktaH / so'tizeyana nirmalaH / anantajJAnaanantadarzana-anantacAritra - avyAbAdhasukha - akSayasthiti-arUpitva-agurulaghutvaanantazaktyAdayaH paramAtmano guNAH / paramAtmA'nantaguNasvAmI / tasmindoSalezo'pi na vidyate / paramAtmA jAtyasuvarNavatsarvaguNasampannaH / saMsAryAtmanyapi te sarve guNA zabdArtha - jema pa2mAtmA anaMtavIrya vagere guNovALA ane atinirmaLa che tema te AtmAo paNa karmanI malinatA dUra thavAthI tevA thAya che. (15) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - anaMta vIrya, anaMta jJAna vagere guNo paramAtmAnA svabhAvarUpa che. karmarUpI melathI rahita hovAthI paramAtmA atinirmaLa che. karmanI malinatAnI zuddhi thavAthI te saMsArI AtmAo paNa paramAtmAnI samAna guNavALA thAya che. paramAtmA karmanI malinatAthI saMpUrNa rIte mUkAyelA che. teo atizaya nirmaLa che. anaMtajJAna, anaMtaddarzana, anaMtayAritra, avyAjAvasukha, akSayasthiti, arUpIpaNuM, agurulaghupaNuM, anaMtazakti vagere paramAtmAnA guNo che. paramAtmA anaMtaguNonA svAmI che. temanAmAM jarAya doSa nathI. paramAtmA so TacanA sonAnI jema badhA guNothI yukta che. saMsArI AtmAmAM paNa te badhA guNo che ja, paNa teo Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/15 karmabhirAtmano guNA AvRtAH 53 vidyante eva / parantu te karmmAvaraNenA''vRtAH santi / tataste prakaTA na dRzyante nApyanubhUyante / kRSNameghairAvRtasya sUryasya prabhA'spaSTA bhavati / AtmanyapyanantAnantAni karmANi santi / tairAvRtasyA''tmasUryasya guNaprabhA chnnA bhavati / yadA vAtena meghA nirgacchanti tadA sUryasya prabhA suspaSTA bhavati / tadA tasya prabhAyA lezo'pyAvRto na bhavati / sA sarvathA''nAvRtA bhavati / evaM yadA''tmanaH sarvathA karmmamalA'pagamo bhavati tadA tasya sarve guNAH prakaTA bhavanti, tasyaiko'pi guNastadA pracchanno na bhavati / itthaM karmmamalA'pagame jIvasya sarve'pi guNAH prakaTIbhavanti / tato jIvasya guNAH paramAtmaguNatulyA bhavanti / itthaM karmmamalA'pagame jAte jIva: sarvathA paramAtmatulyo bhavati / paramAtmatastasminlezamAtramapi hInatyuM nAsti zA I avataraNikA - saMsAriNa AtmAno bhinnasvarUpAH / ata AtmaparamAtmaikye jAte paramAtmAno'pi bhinnasvarUpAH syurityAzaGkAM samAdadhAti karmanA AvaraNathI DhaMkAyelA che. tethI teo pragaTa rIte dekhAtA nathI ane anubhavAtA paNa nathI. kALA DibAMga vAdaLothI DhaMkAyelA sUryanI prabhA aspaSTa hoya che. AtmAnI upara paNa anaMtAnaMta karmo che. temanAthI DhaMkAyelA AtmArUpI sUryanI guNorUpI prabhA DhaMkAI jAya che. jyAre pavanathI vAdaLo nIkaLI jAya che tyAre sUryanI prabhA ekadama spaSTa thaI jAya che. tenI prabhA tyAre jarAya DhaMkAyelI hotI nathI. te saMpUrNa rIte pragaTa hoya che. ema jyAre AtmA uparathI saMpUrNa rIte karmano mela nIkaLI jAya che tyAre tenA badhA guNo pragaTa thaI jAya che. teno eka paNa guNa tyAre DhaMkAyelo hoto nathI. Ama karmano mela dUra thavA para jIvanA badhA ya guNo pragaTa thAya che. tethI jIvanA guNo paramAtmAnA guNonI samAna bane che. Ama karmamala dUra thaye chate jIva saMpUrNa rIte paramAtmAnI samAna bane che. paramAtmA karatA tenAmAM jarAya hInapaNuM hotuM nathI. (15) avataraNikA - saMsArIAtmAo bhinna svarUpavALA che. tethI AtmAparamAtmAnI ekatA thavA para paramAtmA paNa bhinna svarUpavALA thaze evI zaMkAnuM samAdhAna kare che - Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 paramAtmA na bhidyate mUlam - AtmAno dehino bhinnAH, karmmapaGkakalaGkitAH / 'adehaH karmanirmuktaH, paramAtmA na bhidyate // 16 // yogasAra: 1/16 anvayaH - dehinaH karmmapaGkakalaGkitA AtmAno bhinnAH, adehaH karmanirmuktaH paramAtmA (anyaparamAtmata:) na bhidyate // 16 // padmIyA vRttiH - dehinaH - deho'sti eSAmiti dehinaH - dehavarttinaH, karmmapaGkakalaGkitAH - karmma - AtmanAM zubhAzubhAdhyavasAyaisteSu kSIranIravadayo'gnivadvA sambaddhaH kArmmaNavargaNApudgalaH, tadevA''tmano malinIkaraNAt paGkaH - jambAla iti karmapaGkaH, tena kalaGkitAH - doSaduSTA iti karmapaGkakalaGkitAH, AtmAnaH - saMsArijIvAH, bhinnA: parasparaM pRthagbhUtAH, adehaH - na vidyate dehaH zarIraM yasya so'dehaH, karmanirmuktaH karmmabhirniHzeSeNa-sampUrNatayA mukta: rahita iti karmanirmuktaH, paramAtmA, nazabdo niSedhe, anyaparamAtmata ityatrA'dhyAhAryaM, bhidyate - pRthaksvarUpo'sti / 1 sarve'pi saMsArijIvA dehayuktAH / dehaH sarveSAM pRthakpRthak / tatasta AtmAno'pi parasparaM bhinnAH / paramAtmano'pi te bhinnAH, yataH sa deharahitaH / paGko vastu malinIkaroti / evaM karmmA'pi AtmanaH kalaGkayati / sarveSAM jIvAnAM karmANi bhinnAni vicitrANi ca / zabdArtha - zarIramAM rahelA, karmarUpI kAdavathI kalaMkita thayelA AtmAo bhinna che. zarIrarahita, urbharahita paramAtmAmAM meha nathI. (16) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda karma eTale AtmAonA sArA ke kharAba adhyavasAyothI temanI sAthe dUdha-pANInI jema ke loDhA-agninI jema ekameka thayelA kArmaNavargaNanA pudgalo. zarIramAM rahelA ane karmanA kAdavathI kharaDAyelA saMsArIjIvo eka-bIjAthI judA che. paramAtmA zarIra vinAnA che ane saMpUrNa rIte karmothI rahita che. tethI temanuM svarUpa bIjA paramAtmAthI juduM nathI. - badhA ya saMsArI jIvo zarIravALA che. zarIra badhAnuM juduM che. tethI te AtmAo paNa ekabIjA karatA judA che. paramAtmA karatA paNa teo judA che, kemake paramAtmA zarIra vinAnA che. kAdava vastune malina kare che. ema karma paNa AtmAone kalaMkita 1. adehakarmmanirmukta: - B, CI 2. karmanirmukte: E, G, JI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/16 SaDupakaraNavartijalajJAtam 55 teSAM vipAkena jIvA api vicitradazAbhAjo bhavanti / tataste parasparaM bhidyante / paramAtmA karmabhiH sarvathA rahitaH / tataH saMsArijIvAH paramAtmano'pi bhidyante / bhinnadehakarmavazAtsaMsArijIvAnAM svarUpaM bhinna bhinnam / paramAtmA tu dehakarmarahitaH / tataH sa ekasvarUpa: bhavati / jIvAnAM vaicitryaM dehakarmakRtam / paramAtmA tu dehakarmarahitatvAdekasvarUpa eva / uparyuktasyArthasya spaSTIkaraNArthamekaM jJAtaM darzayAmi-paJcasUpakaraNeSu bhinnabhinnavarNayuktaM jalaM grAhyam - prathame kRSNavarNaM, dvitIye nIlavarNa, tRtIye raktavarNaM, caturthe pItavarNaM, paJcame ca kaLUravarNam / SaSThe upakaraNe zuddhaM jalaM grAhyam / prathamapaJcopakaraNavartIni jalAni parasparaM bhinnAni / tAni SaSThopakaraNavatti jalAdapi bhinnAni / yadA viziSTaprakriyayA prathamapaJcopakaraNavartijalebhyo varNaH pRthakkriyate tadA tAnyapi SaSThopakaraNavartijalasadRzAni bhavanti / tadA tAni parasparaM vA SaSThopakaraNavartijalAdvA na bhidyante / tAni sarvANyapi ekasvarUpANi bhavanti / ayamatropanayaH-paJcopakaraNavarttivarNayuktajalatulyAH saMsArijIvAH / kare che. badhA jIvonA karmo judA judA ane vicitra hoya che. te karmonA udayathI jIvonI paNa avasthAo vicitra thAya che. tethI teo ekabIjA karatA judA che. paramAtmA saMpUrNa rIte karmothI rahita che. tethI saMsArI jIvo paramAtmA karatA paNa judA che. judA zarIra ane judA karmone lIdhe saMsArI jIvonuM svarUpa juduM juduM che. paramAtmA to zarIra ane karmothI rahita che. tethI te ekasvarUpI che. jIvonI vicitratA zarIra ane karmone kAraNe che. paramAtmA to zarIra ane karmo vinAnA hovAthI ekasvarUpavALA che. upara kahelI vAtane spaSTa karavA eka udAharaNa batAvuM chuM - pAMca vAsaNomAM raMgavALu pANI levuM - pahelAmAM kALuM, bIjAmAM nIluM, trIjAmAM lAla, cothAmAM pILuM ane pAMcamAmAM kAbaracitaruM. chaThThA vAsaNamAM zuddha pANI levuM. pahelA pAMca vAsaNanA pANI ekabIjAthI judA che. teo chaThThA vAsaNanA pANI karatA paNa judA che. jyAre viziSTa prakriyA vaDe pahelAM pAMca vAsaNanA pANImAMthI raMga dUra karAya che tyAre teo paNa chaThThA vAsaNanA pANI jevA thaI jAya che. tyAre teo ekabIjA karatA ke chaThThA vAsaNanA pANI karatA judA nathI. te badhA ya ekasvarUpavALA thAya che. ahIM upanaya A pramANe che - pAMca vAsaNomAM rahelA raMgavALA pANI jevA saMsArI jIvo Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmano'bhinnatve kAraNam yogasAra: 1/17 SaSThopakaraNavarttizuddhajalatulyaH paramAtmA / saMsAridazAyAM jIvAtmAnaH parasparaM paramAtmanazca bhinnasvarUpA bhavanti / sAdhanayA yadA jIvAnAM sarvakarmaNAM kSayo bhavati dehamuktAzca te bhavanti tadA te parasparaM paramAtmanazcA'bhinnasvarUpA bhavanti / idamatrA'vadheyam - yadyapi paramAtmAnaH svarUpeNA'bhinnAstathApi vyaktitvena tu bhinnA eva, na tvekasminparamAtmanyanye sarve'pyantarbhUtAH / anantarabhAvivRtte idaM sphuTIbhaviSyati // 16 // 56 avataraNikA - AtmanAM bhinnatve'pi paramAtmA'bhinna iti darzitam / tatra kAraNaM darzayati - , mUlam - 'saGkhyayA'nekarUpo'pi guNatastveka eva saH / anantadarzanajJAna- vIryAnandaguNAtmakaH // 17 // anvayaH -saGkhyayA'nekarUpo'pi anantadarzanajJAnavIryAnandaguNAtmakaH sa guNatastveka eva // 17 // padmIyA vRttiH - saGkhyayA gaNanayA, anekarUpaH anekAni prabhUtAni che. chaThThA vAsaNanA zuddha pANI jevA paramAtmA che. saMsArI avasthAmAM jIvAtmAo ekabIjAthI ane paramAtmAthI judA svarUpavALA hoya che. sAdhanAthI jyAre jIvonA badhA karmono kSaya thAya che ane teo zarIrathI mukta thAya che tyAre teo ekabIjAnI ane 5ramAtmAnI samAnasvarUpavALA thAya che. ahIM eTaluM dhyAna rAkhavuM - jo ke paramAtmAo svarUpathI abhinna che, chatAM vyaktirUpe to teo bhinna ja che, eka ja paramAtmAmAM bIjA badhA paramAtmAono aMtarbhAva thato nathI. have pachInA zlokamAM khA jAjata spaSTa thaze. (16) avataraNikA - AtmAo bhinna hovA chatAM 5ramAtmA abhinna che ema batAvyuM. tenuM kAraNa batAve che - zabdArtha - saMkhyAthI anekarUpavALo hovA chatA anaMta darzana, anaMta jJAna, anaMta vIrya, anaMta AnaMda guNo svarUpa te (paramAtmA) guNathI to eka ja che. (17) 1. saGkhyeyo - JI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/17 guNataH paramAtmA eka eva 57 rUpANi - svarUpANi yasya so'nekarUpaH, apizabdaH pakSAntaraM prastAvayati, anantadarzanajJAna-vIryAnandaguNAtmakaH-darzanaM-vastunaH sAmAnyabodhaH, jJAnaM-vastuno vizeSabodhaH, vIryaM - zaktiH, AnandaH-Atmikasukham, darzanaJca jJAnaJca vIryaJcA''nandazceti darzanajJAnavIryAnandAH, anantAH-aparimitAH, te ca te darzanajJAnavIryAnandAzceti anantadarzanajJAnavIryAnandAH, te ca te guNAH-doSapratipakSabhUtAzceti anantadarzanajJAnavIryAnandaguNAH, te evA''tmA svarUpaM yasya so'nantadarzanajJAnavIryAnandaguNAtmakaH, saH - paramAtmA, guNataH - svaMrUpApekSayA, tuzabdo anekarUpApekSayA pakSAntaraM dyotayati, ekaH - abhinnaH, evazabdo bhinnatvaM vyavacchinatti / jIvAtmAno'nantAH / tebhyo ye sAdhanAM kRtvA karma kSapayanti te paramAtmasvarUpA bhavanti / tataH paramAtmAno'pyaneke / te vyaktyapekSayA'neke dRzyante / tathApi te sarve samAnaguNavantaH / anantajJAnAdayaH paramAtmanAM guNAstulyA eva / te guNAH sarveSAM paramAtmanAM svarUpabhUtAH / yAvanta ekasya paramAtmano guNAstAvanta eva sarveSAM paramAtmanAM guNAH, yAvantaH sarveSAM paramAtmanAM guNAstAvanta ekasyApi paramAtmanaH / itthaM sarveSAM paramAtmanAM guNAH samAnA eva / paJcasUpakaraNeSu sthitaM zuddhaM jalaM vyaktyapekSayA parasparaM bhinnamapi padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - vyaktibhedathI paramAtmA aneka che. svarUpanI apekSAe paramAtmA eka ja che. anaMtadarzana, anaMtajJAna, anaMtavIrya, anaMta AnaMda - A guNo e paramAtmAnuM svarUpa che. darzana eTale vastuno sAmAnya bodha. jJAna eTale vastuno vizeSa bodha. vIrya eTale zakti. AnaMda eTale Atmika sukha. jIvAtmAo anaMtA che. temAMthI jeo sAdhanA karIne karmakSaya kare che teo paramAtmAsvarUpa bane che. tethI paramAtmA aneka che. teo vyaktinI apekSAe aneka dekhAya che. chatAM paNa teo badhA samAna guNavALA che. anaMtajJAna vagere paramAtmAonA guNo tulya ja che. te guNo badhA paramAtmAonA svarUpamAM che. jeTalA eka paramAtmAnA guNo che teTalA ja badhA paramAtmAonA guNo che, jeTalA badhA paramAtmAonA guNo che teTalA eka paramAtmAnA guNo che. Ama badhA paramAtmAonA guNo samAna ja che. pAMca vAsaNomAM raheluM zuddha pANI vyaktirUpe juduM juduM hovA chatAM svarUpanI apekSAe eka ja che. ema paramAtmAo paNa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra : 1/18 svarUpApekSayaikameva / evaM paramAtmAno'pi vyaktyapekSayA bhinnA api svarUpApekSayA tulyA eva / tatastulyaguNavattvena te sarve'pyekarUpA eva / itthaM paramAtmA ekAnekarUpo bhavati- vyaktyapekSayA'nekaH svarUpApekSayA tvekaH // 17 // avataraNikA - uparyuktameva paramAtmana ekatvaM dRSTAntena samartha mUlam jAtarUpaM yathA jAtyaM, bahurUpamapi sthitam / sarvatrApi tadevaikaM, paramAtmA tathA prabhuH // 18 // yathA bahurUpamapi sthitaM jAtyaM jAtarUpaM sarvatrApi tad ekameva, tathA 58 - anvayaH paramAtmA prabhuH (ekaH) // 18 // - jAtarUpadRSTAntaH - padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAsArthaH, bahurUpaM - bahUni anekAni rUpANi - svarUpANi yasya tad bahurUpam, apizabda ekarUpaM tvekameva bhavati bahurUpamapyekameva bhavatIti dyotayati, sthitaM vyavasthitaM, jAtyaM zuddhaM na tu malinaM, jAtarUpaM suvarNaM sarvatra - sarvasthAneSu, apizabda ekasminsthAne tvekameva parantu sarvatrApi ekameveti dyotayati, tat - suvarNaM, ekaM - abhinnasvarUpaM, evazabdo bhinnasvarUpatvaM vyavacchinatti, tathAzabda upanayapradarzanArthaH, paramAtmA prabhuH, eka ityatrAdhyAhAryam / vyaktirUpe bhinna hovA chatAM paNa svarUpanI apekSAe samAna ja che. tethI samAnaguNavALA hovAthI te badhA ya ekasvarUpa ja che. Ama paramAtmA eka paNa che ane aneka paNa che - vyaktirUpe te aneka che, svarUpanI apekSAe te eka che. (17) avataraNikA - upara kahela '52mAtmA eka che' e vAtanuM dRSTAntathI samarthana hure che - ya zabdArtha - jema ghaNA svarUpe raheluM zuddha suvarNa badhe ya eka ja che, tema paramAtmA evA prabhu paNa eka ja che. (18) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - eka sthAnamAM raheluM zuddha suvarNa to eka ja hoya che, paNa badhe ThekANe raheluM ghaNA AkAravALu zuddha suvarNa paNa eka ja che. tema paramAtmA paNa eka ja che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/18 zuddhaM suvarNaM guNApekSayaikameva 59 azuddhaM suvarNamanekaprakAramasti / malinatAtAratamyena tasya vaicitryaM bhavati / suvarNaM zuddhIkaraNArthamagninA tApyate / yathA yathA tat tApyate tathA tathA tasya malinatA dUrIbhavati / mAlinye sarvathA'pagate tat suvizuddhaM bhavati / zuddhasuvarNasyA'STau guNAH / azuddhasuvarNe te na santi / vividhasthAneSu varttamAnamazuddhaM suvarNaM vividhaprakAramasti / sarvasthAneSu vidyamAne zuddhasuvarNe'STau guNAH santyeva / tataH sarvatra vidyamAnaM zuddhasuvarNaM samAnameva / vyaktirUpeNA''kRtyA ca tasya bhinnatve'pi guNA'pekSayA tadekameva / evaM karmamalinA AtmAno vividhaprakArAH santi / karmamAlinyatAratamyena teSAM vicitratA bhavati / sA tu pratyakSato dRzyate eva / sAdhanA'gninA''tmanAM karmamAlinyaM dUrIbhavati / yathA yathA sAdhanA kriyate tathA tathA karmamAlinyamapagacchati / karmamAlinye sarvathA'pagate AtmA paramAtmA bhavati / paramAtmanyanantaguNAH santi / saMsAryAtmasu te na santi / sarveSAmapi paramAtmanAM guNAstulyA eva / tato vyaktirUpeNA''kRtyA ca paramAtmanAmanantatve'pi guNApekSayA paramAtmaika ev| guNA'pekSayaikatvamanyatrA'pi prasiddham / tathAhi - oghaniryuktAvuktam azuddha suvarNa aneka prakAranuM che. malinatAnI taratamatAthI tenI vicitratA hoya che. suvarNane zuddha karavA te agnithI tapAvAya che. jema jema te tapAvAya che tema tema teno mela dUra thAya che. malinatA sarvathA dUra thAya eTale te ekadama vizuddha thAya che. zuddha suvarNanA ATha guNa che. te azuddha suvarNamAM hotA nathI. judA judA sthAnamAM raheluM azuddha suvarNa judA judA prakAranuM che. badhA sthAnomAM rahela zuddha suvarNamAM ATha guNo hoya ja. tethI badhe rahela zuddha suvarNa samAna ja che. vyaktirUpe ane AkRtithI te judu hovA chatA paNa guNonI apekSAe te eka ja che. ema karmathI malina AtmAo vividha prakAranA che. karmanI malinatAnI taratamatAthI temanI vicitratA thAya che. te to pratyakSathI dekhAya ja che. sAdhanAnA agnithI AtmAonI karmanI malinatA dUra thAya che. jema jema sAdhanA karAya che tema tema karmanI malinatA dUra thAya che. karmanI malinatA sarvathA dUra thAya eTale AtmA paramAtmA bane che. paramAtmAmAM anaMtaguNo che. te saMsArI jIvomAM nathI. badhA ya paramAtmAonA guNa tulya ja che. tethI vyaktirUpe ane AkRtithI 5ramAtmAo anaMta hovA chatAM paNa guNonI apekSAe 5ramAtmA eka ja che. guNonI apekSAe ekapaNuM hovAnI vAta bIje paNa prasiddha che. te A pramANe - oghaniryuktimAM kahyuM che - 'eka sAdhunI pUjA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ___ guNA'pekSayA ekatvamanyatrA'pi prasiddham yogasAraH 1/18 'bharaheravayavidehe pannarasavi kammabhUmigA sAhU / ekkami hIliyaMmi savve te hIliyA huMti // 526 // bharaheravayavidehe, pannarasa vi kammabhUmigA sAhU / ekkami pUiyaMmi, savve te pUiyA huMti // 527 // ' (chAyA - bharatairavatavideheSu paJcadazakarmabhUmigAH api sAdhavaH / ekasmin hIlite sarve te hIlitA bhavanti // 526 // bharatairavatavideheSu, paJcadazakarmabhUmigAH api sAdhavaH / ekasmin pUjite, sarve te pUjitA bhavanti // 527||) puSpamAlAyAmapyuktam - 'bharaheravayavidehe, pannarasavi kammabhUmiyA sAhU / ikkammi pUIyammi, savve te pUIyA huMti // 420 // ekkammi hIliyammivi, savve te hIliyA muNeyavvA / nANAINa guNANaM, savvattha vi tullabhAvAo // 421 // ' (chAyA - bharatairavatavideheSu paJcadazakarmabhUmigAH api sAdhavaH / ekasmin pUjite sarve te pUjitA bhavanti // 420 // ekasmin hIlite sarve te hIlitA jJAtavyAH / jJAnAdInAM guNAnAM sarvatrApi tulyabhAvAt // 421 // ) akasminsAdhau pUjite sarve'pi sAdhavaH pUjitA bhavanti, ekasmiMzca sAdhau hIlite sarve'pi sAdhavo hIlitA bhavantIti yaduktaM tadguNApekSayA sAdhUnAmekatvamapekSyaiva / vyaktirUpeNa sAdhUnAM bhinnatve'pi guNApekSayA te sarve'pi tulyA eva / ye ekasmin sAdhau jJAna-darzana-cAritrAdiguNAH santi ta eva sarveSvapi sAdhuSu / tata ekasminsAdhau pUjite hIlite vA tasminvarttamAnA guNAH pUjitA hIlitA vA santi / te guNAH sarveSu karavAthI bharatakSetra, airavatakSetra ane mahAvidehakSetramAM rahelI paMdare karmabhUminA badhA sAdhu bhagaMvatonI pUjA thAya che ane eka sAdhunI hIlanA karavAthI bharatakSetra, airAvatakSetra ane mahAvidehakSetramAM rahelI paMdare karmabhUminA badhA sAdhu bhagavaMtonI DAlanA thAya che. (526, 527)' puSpamANamA 59 cha - 'mesAdhunI 5% karavAthI bharatakSetra, airAvatakSetra ane mahAvidehakSetramAM rahelI paMdare karmabhUminA badhA sAdhu bhagavaMtonI pUjA thAya che ane eka sAdhunI hIlanA karavAthI paMdare karmabhUminA badhA sAdhu bhagavaMtonI hIlanA thayelI jANavI, kemake badhA (sAdhuo)mAM jJAna vagere guNo samAna che. (420, 421)." A vAta guNonI apekSAe ekatvane AzrayIne ja kahI che. vyaktirUpe sAdhuo judA judA hovA chatAM paNa guNonI apekSAe teo badhA ya tulya ja che. eka sAdhumAM je jJAna-darzana-cAritra vagere guNo che te ja guNo badhA sAdhuomAM paNa che. tethI eka sAdhunI pUjA karavAthI temanAmAM rahelA guNonI pUjA thAya che ane eka sAdhunI hIlanA karavAthI temanAmAM rahelA guNonI hIlanA thAya che. te ja guNo badhA sAdhuomAM rahelA che. tethI badhAya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/19 paramAtmano guNAH sAdhuSu vartante / tataH sarve'pi sAdhavaH pUjitA hIlitA vA santi / tata idamatra nizcitaM bhavati - paramAtmaika eveti // 18 // avataraNikA - saptadaze vRtte uktaM yad guNataH paramAtmaika eva / tataH kazcitpraznayati - 'ke te guNA yAnapekSya paramAtmaika iti ?' tatra paramAtmanaH stokA guNAH saptadaze vRtte proktAH paramAtmano'nye stokA guNA anena vRttena pratipAdayati - mUlam - AkAzavadarUpo'sau, cidrUpo 'nIrujaH zivaH / 'siddhikSetragato'nanto, 'nityaH zaM paramaznute // 19 // anvayaH - AkAzavadarUpazcidrUpo nIrujaH zivaH siddhikSetragato'nanto nityaH asau paraM zamaznute // 19 // padmIyA vRttiH - AkAzavat - AkAzaM-nabhaH, tadvat-tasyeva, arUpa: - na vidyate rUpaM-varNa AkArazca yasya so'rUpaH, cidrUpaH cit-jJAnaM rUpaM svarUpaM yasya sa cidrUpo jJAnamaya ityarthaH, nIrujaH - nirgatA rujA yasmAtsa nIrujo rogarahita ityarthaH, zivaH - upadravarahitaH, siddhikSetragataH - siddheH-mokSasya kSetraM-sthAnamiti siddhikSetraM sAdhuonI pUjA ke hIlanA thAya che. tethI ahIM e nakkI thayuM ke paramAtmA eka ja che. (18) avataraNikA - sattaramA zlokamAM kahyuM ke guNathI paramAtmA eka ja che. tethI koIka prazna kare che - "te guNo kayA che ke jenI apekSAe paramAtmA eka che ?' temAM paramAtmAnA thoDA guNo sattaramAM zlokamAM kahyA che. paramAtmAnA anya thoDA guNo A zloka vaDe batAve che - zabdArtha - AkAzanI jema arUpI, jJAnamaya, rogarahita, kalyANarUpa, siddhi kSetramA 26, anaMta, zAzvata sevA // 52mAtmA zreSTha supane anubhave cha. (18) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - A paramAtmA AkAzanI jema varNarahita ane nirAkAra che. A prabhu jJAnasvarUpa che. A paramAtmA rogarahita che. A prabhu upadravarahita che. siddhi eTale mokSa. tenuM kSetra eTale lokanA agrabhAgarUpa sthAna. ___1. nirujaH - A, B, C, D, E, F, G, J, LI 2. siddhakSetra..... - D, LI 3. nityazaM - JI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmano guNAH lokAgrabhAgarUpam, tatra gataH sthita iti siddhikSetragataH, anantaH samAptiryasya so'nanto'parimita ityarthaH, nityaH - zAzvataH asau anupamaM, zam - sukhaM, aznute - bhuGkte / 62 " - yogasAra : 1/19 na vidyate'ntaH paramAtmA, param vyoma rUparahitamasti / tasya na kazcidapyAkAro vidyate / evaM paramAtmA'pi nIrUpo - nirAkAro'sti / atrA'rUpa iti kathanenA'raso'gandho'sparzo'zabda ityAdayo paramAtmano guNA AkSiptA draSTavyAH / uktaJcAcArAGgasUtre 'se Na dIhe Na hasse Na vaTTe na taMse na cauraMse na parimaMDale na kiNhe na nIle na lohie na halidde na sukkile na subbhigaMdhe na dubbhigaMdhe na titte na kaDue na kasAe na aMbile na mahure na kakkhaDe na maue na garue na lahue na sIe na uNhe na niddhe na lukkhe na kAe na saMge na ruhe na itthI na purise na napuMsae / ' (chAyA - sa na dIrghaH na hrasvo na vRtto na tryatro na caturasro na parimaNDalo na kRSNo na nIlo na lohito na haridro na zuklo na surabhigandho na durabhigandho na tikto na kaTuko na kaSAyo nAmlo na madhuro na karkazo na mRdurna gururna laghurna zIto noSNo na snigdho na rUkSo na kAyavAn na saGgavAn na ruho na strI na puruSo na napuMsakam / ) te siddhikSetra che. A paramAtmA siddhikSetramAM rahelA che. A paramAtmA anaMta eTale ke aparimita che. A paramAtmA zAzvata che. A paramAtmA anupama sukhane logave che. AkAza rUparahita che. teno koI paNa AkAra nathI. ema paramAtmA paNa rUpa vinAnA ane AkAra vinAnA che. ahIM paramAtmAne arUpI kahyA. tethI paramAtmA rasa vinAnA che, gandha rahita che, sparza vinAnA che, zabda vinAnA che - vagere paNa samala sevuM. AyArAMgasUtramAM 'dhuM cheDe - 'te sAMjA nathI, TUMDA nathI, vRtta (goja) nathI, triloe| nathI, yorasa nathI, parimaMDala (jaMgaNI khAjharanA) nathI, aNA nathI, nIlA nathI, sAsa nathI, pIjA nathI, saha nathI, sugaMdhI nathI, hurgaMdhI nathI, uDavA nathI, tIjA nathI, tUrA nathI, jArA nathI, bhIThA nathI, duIza nathI, premaja nathI, lAre nathI, usI nathI, ThaMDA nathI, garama nathI, snigdha nathI, 3kSa nathI, kAyarahita che, saMgarahita che, 4nmarahita che, strI nathI, puruSa nathI, napuMsa' nathI.' 'hevAno Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/19 paramAtmA rUparahitazcidrUpo nIrujaH zivazca 63 tenedamuktaM bhavati paramAtmA rUpa-rasa- gandha - sparza - zabdAdi-rahito'stIti / paramAtmA jnyaanmyo'sti| sa kevalajJAnena jagadvarttinAM sarvadravyANAM traikAlikasarvaparyAyAnpratisamayaM yugapatpazyati / paramAtmA nIrogyasti / rogAH karmodayena zarIre prAdurbhavanti / paramAtmA tu karmazarIravimuktaH / tataH sa rogAnnAnubhavati, parantu svabhAvalAbharUpaM paramasvAsthyamanubhavati / paramAtmopadravarahito'sti / upadravA api karmodayenaivA''gacchanti / tata: karmarahitatvAtparamAtmopadravairapi vimukto'sti / AtmAna UrdhvagamanazIlAH santi / tata: karmmabhiH sarvathA vimuktA AtmAna UrdhvaM prayAnti / jIvapudgalAnAM gatau dharmAstikAyaH saahaayykH| dharmAstikAya loke eva varttate, na tvaloke / tataH paramAtmAna UrdhvalokA'grabhAge varttante, tata UrdhvaM dharmAstikAyA'bhAvAtteSAM gatyasambhavAt / sarvArthasiddhavimAnAdUrdhvaM dvAdazabhiryojanaiH siddhazilA varttate / sA''yAmaviSkambhAbhyAM paJcacatvAriMzadyojanapramANA / tasyA bAhalyaM madhye'STayojanapramANam / tato hIyamAnaM tat paryante'GgulA'saGkhyeyabhAgapramANaM bhavati / tasyA UrdhvaM yojane gate lokAnto varttate / tasya caramayojanasya ya uparitanaH bhAva Avo che ke paramAtmA rUpa-2sa-gandha-sparza-zabda vagere vinAnA che. paramAtmA jJAnamaya che. teo kevaLajJAna vaDe jagatamAM rahelA badhA dravyonA traNe kALanA badhA paryAyo dareka samaye eka sAthe juve che. paramAtmA rogarahita che. karmanA udayathI rogo zarIramAM Ave che. paramAtmA to karma ane zarIra vinAnA che. tethI teo rogone anubhavatA nathI, paNa svabhAvanI prAptirUpI parama svasthatAne anubhave che. paramAtmA upadravarahita che. upadravo paNa karmanA udayathI ja Ave che. tethI karmarahita hovAthI paramAtmA upadravothI paNa mUkAyelA che. AtmAo upara javAnA svabhAvavALA che. tethI karmothI badhI rIte mUkAyelA AtmAo upara jAya che. jIva ane pudgalone gatimAM sahAyaka dharmAstikAya che. dharmAstikAya lokamAM ja che, alokamAM nahIM. tethI paramAtmAo UrdhvalokanA agrabhAge rahelA che. tenI upara dharmAstikAya na hovAthI temanI gati saMbhavatI nathI. sarvArthasiddhavimAnanI upara bA2 yojane siddhazilA che. tenI laMbAI-pahoLAI 45 lAkha yojana che. tenI jADAI madhyamAM 8 lAkha yojana che. tyArapachI te ghaTatAM ghaTatAM aMte aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. zilAnI upa2 1 yojana pachI lokano cheDo che. te chellA yojanano je uparano 1 gAu che tenA uparanA chaThThA bhAgamAM paramAtmAonuM avasthAna hoya che. A chaThTho bhAga e 1 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhikSetrasya svarUpam yogasAraH 1/19 krozastasyoparitane SaSThe bhAge paramAtmanAmavasthitirasti / sa SaSTho bhAgaH siddhikSetram / tatra paramAtmAno varttante / uktaJcottarAdhyayanasUtre SaTtriMzattamAdhyayane - ' bArasahiM joyaNehiM, savvaTThassuvariM bhave / isipabbhAranAmA, puDhavI chattasaMThiyA // 57 // paNayAla-sayasahassA, joaNANaM tu AyayA, tAvaiaM ceva vitthiNNA, tiguNo tasseva parirao // 58 // aTThajoaNabAhallA, sA majjhami viAhiA / parihAyaMtI carimaMte macchiyapattAo taNuatarI // 59 // ajjuNasuvaNNagamaI, sA puDhavI nimmalA sahAveNaM / uttANagachattasaMThiA ya, bhaNiA jiNavarehiM // 60 // saMkhaMkakuMdasaMkAsA paMDurA nimmalA suhA / sIyAe joyaNe tatto, loyaMto u viyAhio // 61 // joyaNassa jo tattha, koso uvarimo bhave / tassa kosassa chabbhAe, siddhANogAhaNA bhave // 62 // ' (chAyA - dvAdazabhiryojanaiH, sarvArthasyopari bhavet / ISatprAgbhAranAmnI tu, pRthivI chatrasaMsthitA // 57 // paJcacatvAriMza-tzatasahasrANi, yojanAnAM tu AyatA / tAvanti caiva vistIrNA, triguNastasmAdeva parirayaH // 58 // aSTayojanabAhalyA, sA madhye vyAkhyAtA / parihIyamAnA caramAnteSu, makSikApatrAdapi tanukatarA // 59 // arjunasuvarNakamayI, sA pRthvI nirmalA svabhAvena / uttAnakachatrasaMsthitA ca, bhaNitA jinavaraiH // 60 // zaGkhAGkaGkundasaGkAzA, pANDurA nirmalA zubhA / zItAyA yojane tataH, lokAntastu vyAkhyAtaH // 61 // yojanasya tu yastasya, kroza uparitano bhavet / tasya krozasya SaDbhAge, siddhAnAmavagAhanA bhavet // 62 // ) paramAtmA'nanto'sti / tatra anantatvaM na kSetrApekSayA yataH kSetrApekSayA tu paramAtmA 64 siddhikSetra che. tyAM paramAtmAo rahelA che. uttarAdhyayanasUtramAM chatrIzamA adhyayanamAM kahyuM che - 'sarvArthasiddha vimAnanI upara bAra yojane chatrAkAre iSatprAkbhArA nAmanI pRthvI che. te 45 lAkha yojana lAMbI che ane teTalI ja pahoLI che. tenI paridhi traNa gaNI che. te pRthvI vacce 8 yojana jADI kahI che. pachI cAre bAjuthI jADAI ghaTatAM ghaTatAM aMte mAkhInI pAMkha karatA paNa alpa hoya che. jinezvaroe te pRthvIne arjuna suvarNanI banelI, svAbhAvika rIte nirmaLa ane cattA chatranA AkAranI kahI che. te pRthvI zaMkha, khaMDa, DuMdha ThevI ubhbhavaNa, nirmANa ane zubha che. te pRthvIthI eka yojane lokano cheDo kahyo che. tyAM je yojanano uparano koza che te kozanA chaThThA bhAgamAM siddhonI avagAhanA hoya che. (57-62).' paramAtmA anaMta che. kSetranI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/19 paramAtmA'nanto nityazca 1 parimito'sti, na tu vibhuH, tasya lokAkAzapradezatulyapradezavattvAt / kevalajJAnena paramAtmA'nantavastUni jAnAti / tato jJeyAnantatvAttasya jJAnamapyanantam / anantajJAnavattvAtparamAtmA'pyanantaH, guNaguNinAmabhedAt / yadvA tasya paramAtmatvaM kadAcidapi nA'pagacchati / AkAlaM sa paramAtmatvenA'vatiSThate / tena kadAcidapi na saMsAre punarAgantavyam / ato'pi so'nantaH / paramAtmA nityo'sti / sa dravyatayA sadA'vasthito'sti / tasya kadAcidapi nAzo na bhavati / tataH sa zAzvato varttate / paramAtmA sarvazreSThaM sukhamanubhavati / tatra duHkhalavo'pi na vidyate / sAMsArikaM sukhaM duHkhamizritam / paramAtmanaH sukhaM duHkhalezenA'pi mizritaM nAsti / vastutaH saMsAre sukhameva nAsti / saMsAre yo duHkhAbhAvaH sa eva sukhatvenopacaryate / dvayorduHkhayorantarAle yo duHkhAbhAvo varttate tameva saMsArijIvA sukhaM manyante / vAstavikaM sukhaM paramAtmanyevAsti / saMsAravarttisarvajIvAnAM traikAlikaM sarvaM sukhaM yadi sampINDyate tathApi tatparamAtmana ekapradezavarttisukhatulyamapi na bhavati / uktaJca tIrthodgAlikaprakIrNake 'na vi atthi maNusANaM, taM sokkhaM na viya savvadevANaM / jaM siddhANaM sokkhaM, avvAbAhaM uvagayANaM // 1247 // suragaNasuhaM apekSAe to paramAtmA parimita che, sarvavyApI nathI, kemake temanA pradeza lokAkAzanA pradeza tulya che. kevaLajJAnathI paramAtmA anaMta vastuone jANe che. tethI zeya vastuo anaMta hovAthI kevaLajJAna paNa anaMta che. anaMtajJAnavALA hovAthI paramAtmA paNa anaMta che, kemake guNa ane guNIno abheda hoya che. athavA temanuM paramAtmApaNuM kyAreya jatuM nathI. teo haMmezA paramAtmA tarIke rahe che. temane kyAreya paNa pharI saMsAramAM AvavAnuM nathI. paramAtmA nitya che. dravyarUpe teo haMmezA avasthita che. temano kyAreya nAza thavAno nathI. tethI teo zAzvata che. paramAtmA sarvazreSTha sukhane anubhave che. temanAmAM jarAya duHkha nathI. sAMsArika sukha duHkhanI bheLaseLavALuM che. paramAtmAnuM sukha duHkhanI jarA paNa bheLaseLavALuM nathI. hakIkatamAM saMsAramAM sukha ja nathI. saMsAramAM je duHkhano abhAva che teno ja sukha tarIke upacAra karAya che. be du:khonI vacce je duHkhano abhAva che tene ja saMsArI jIvo sukha mAne che. sAcu sukha 52mAtmAmAM ja che. saMsAramAM rahelA badhA jIvonuM traNe kALanuM badhu sukha jo bhegu karAya to paNa te paramAtmAnA eka pradeza upara rahelA sukhanI paNa tulya nathI. tIrthodgAlikapayajJAmAM kahyuM che - 'avyAbAdha sukhane pAmelA siddha bhagavaMtonuM je 65 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 paramAtmA'nantasukhabhAk yogasAra: 1/19 samattaM, savvaddhApiMDitaM anaMtaguNaM / navi pAvai muttisuhaM NaMtAhi vi vaggavaggUhiM // 1248 // ' (chAyA nApi asti manuSyANAM tat sukhaM nApi ca sarvadevAnAm / yat siddhAnAM saukhyaM avyAbAdhamupagatAnAm // 1247 // suragaNasukhaM samastaM sarvAddhApiNDitaM anantaguNam / nApi prApnoti muktisukhaM, anantairapi vargavargaH // 1248 // ) paramAtmanaH sukhaM sarvAkAze'pi na mAti / uktaJca viMzativiMzikAntargataviMzatitamasukhaviMzikAyAM zrIharibhadrasUribhiH - 'siddhassa sukkharAsI, savvaddhApiMDio jaI havijjA | so NaMtavaggabhaio, savvAgAse Na mAijjA // 20/6 // ' (chAyA - siddhasya saukhyarAziH, sarvAddhApiNDito yadi bhavet / sa anantavargabhAjitaH sarvAkAze na mAyAt // 20/6 // ) tataH paramAtmaiva paramasukhI / atreme paramAtmanaH stokA eva guNA darzitAH / tasya sarveSAM guNAnAM varNanasya sAmarthyaM chadmasthasya na vidyate / 1 uparyuktAnparamAtmano'nanyasAdhAraNaguNAnzrutvA'smAbhirapi tatprAptyarthaM yatitavya mityatropadezasAraH // 19 // avataraNikAH 'yadi paramAtmA pUrvoktasAmyAdiguNavAnasti tarhi sa kimarthaM keSucijjIveSUpakAraM karoti keSucicca na karoti ?' ityArekAM samAdadhAti sukha che tevuM sukha manuSyonI pAse nathI ane badhA devonI pAse paNa nathI. badhA devonuM traNe kALanuM badhu sukha bheguM karIne lokAlokanA AkAzapradezapramANa anaMtathI guNIne tenA anaMtA varganA varga karIe to paNa te muktisukhanI samAna thatuM nathI.' paramAtmAnuM sukha saMpUrNa AkAzamAM paNa samAtuM nathI. viMzativiMzikAmAMnI vIzamI sukhaviMzikAmAM zrIharibhadrasUri mahArAje kahyuM che - 'jo siddhanA sarvakALanA sukhano samUha bhego thAya ane te anaMta vargothI bhAgavAmAM Ave to sarva AkAzamAM na samAya. (20/6)' tethI paramAtmA ja zreSTha sukhI che. ahIM paramAtmAnA A thoDA ja guNo batAvyA che. temanA badhA guNonuM varNana karavAnuM sAmarthya chadmastha pAse nathI. upara kahelA paramAtmAnA asAdhAraNa guNone sAMbhaLIne ApaNe paNa tenI prApti mATe prayatna karavo joIe - e ahIM upadezano sAra che. (19) avataraNikA - 'jo paramAtmA pUrve kahelA sAmya vagere guNavALA che to teo zA mATe keTalAka jIvo upara upakAra kare che ane keTalAka jIvo upara upakAra karatAM nathI ?' AvI zaMkAnuM samAdhAna kare che - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 yogasAraH 1/20 paramAtmA pakSapAtarahitaH mUlam - yenaivArAdhito bhAvAt-tasyAsau kurute zivam / sarvajantusamasyAsya, na parAtmavibhAgitA // 20 // anvayaH - yenaiva bhAvAdArAdhito'sau tasya zivaM kurute / (yataH) sarvajantusamasyAsya parAtmavibhAgitA na (vidyate) // 20 // padmIyA vRttiH - yena - anirdiSTanAmnA, evazabdo yena nA''rAdhitastasya vyavacchedArtham, bhAvAt -hAdikabahumAnena, na tu dravyata eva, ArAdhitaH - tadAjJApAlanena sevitaH, asau - paramAtmA, tasya - svArAdhakasya, zivaM - kalyANaM mokSamiti yAvat, kurute - dadAti / vastutaH paramAtmA mokSaM na dadAti, parantu tasyA'rAdhanayA mokSaH prApyate, ata upacArAt kathyate-paramAtmA mokSaM dadAtIti / 'yataH' ityatrAdhyAhAryam, yataH-yasmAtkAraNAt / sarvajantusamasya - sarve-nikhilAH, te ca te jantavaH jIvAzceti sarvajantavaH, samaH-tulyaH pakSapAtarahita ityarthaH, sarvajantuSu sama iti sarvajantusamaH, tasya, asya-paramAtmanaH, parAtmavibhAgitA - paraH-svasmAdbhinnaH, AtmA-svalakSaNaH, parazcA''tmA ceti parAtmAnau, tayovibhAgo'sti yasya sa parAtmavibhAgI, tasya bhAva iti parAtmavibhAgitA pakSapAtitetyarthaH, nazabdo niSedhe, vidyate ityatrAdhyAhAryam / paramAtmA kamapi jIvaM svIyaM paraM vA na manyate iti bhAvaH / zabdArtha - je bhAvathI paramAtmAnI ArAdhanA kare che paramAtmA tenuM kalyANa kare che, kemake badhA jIvone viSe samAna evA paramAtmA "A pArako ane A potAno evo vibhAga karatAM nathI. (20) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - je hArdika bahumAnapUrvaka paramAtmAnI AjJAnuM pAlana karIne temanI ArAdhanA kare che, paramAtmA tenuM kalyANa kare che eTale ke tene mokSa Ape che. hakIkatamAM paramAtmA mokSa ApatAM nathI paNa temanI ArAdhanAthI mokSa maLe che, mATe upacArathI ema kahevAya che ke paramAtmA mokSa Ape che. paramAtmAnI AjJAnuM bhAvathI pAlana karIne temanI ArAdhanA karanAranuM paramAtmA kalyANa kare che enuM kAraNa e che ke paramAtmA badhA jIvone viSe samAna bhAvavALA che, eTale ke pakSapAta vinAnA che. tethI "pArako-potAno' evo vibhAga paramAtmA karatAM nathI, eTale ke paramAtmA koI paNa jIvane potAno ke pArako mAnatAM nathI. 1. tasyaiva - D / 2. parAtmavibhAgatA - A, E, JI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ArAdhitaH paramAtmA zivaM kurute yogasAraH 1/20 ___ AjJApAlanameva paramA''rAdhanA / paramAtmana AjJA sarvajIvahitakAriNyevA'sti, tasya vItarAgatvAt / paramAtmanA kevalajJAnena yo mArgaH sarvajIvahitakArI jJAtaH sa eva tena sarvajIvebhya upadiSTaH / tato yaH paramAtmana AjJAM pAlayati tasya kalyANaM bhavati / sa paramAtmatulyo bhavatItyuktaM bhavati / yaH paramAtmana AjJAM na pAlayati tasya kalyANaM na bhavati / itthaM jIvAH svayameva svIyaM kalyANamakalyANaM vA kurvanti, na tu paramAtmA / paramAtmA mArgamupadizati, na tu prasahyA''rAdhanAM kArayati / uktaJcopadezamAlAyAM - 'arihaMtA bhagavaMto, ahiyaM va hiyaM va navi ihaM kiMci / vAraMti kAraveMti ya, ghittUNa jaNaM balA hatthe // 448 // uvaesaM puNa taM diti, jeNa carieNa kittinilayANaM / devANa vi haMti pahU, kimaMga puNa maNuamittANaM? // 449 // ' (chAyA - arhanto bhagavantaH, ahitaM vA hitaM vA nApi iha kiJcit / vArayanti kArayanti ca, gRhItvA janaM balAt haste // 448 // upadezaM punastasmai dadati, yena caritena kIrtinilayAnAm / devAnAmapi bhavanti prabhavaH, kimaGga punaH manuSyamAtrANAm // 449 // ) tata upacArAduktaM 'asau zivaM kurute' iti / 'zivaM kurute' ityanayoH padayorayamarthaH sarvaduHkhebhyo mocayati sarvasukhAni AjJAnuM pAlana e ja zreSTha ArAdhanA che. paramAtmAnI AjJA badhA jIvonuM hita karanArI ja che, kemake paramAtmA vItarAga che. paramAtmAe kevalajJAna vaDe badhA jIvonuM kalyANa karanAro je mArga joyo teno ja temaNe badhA jIvone upadeza Apyo. tethI je paramAtmAnI AjJAnuM pAlana kare che tenuM kalyANa thAya che, eTale ke te paramAtmAnI samAna bane che. je paramAtmAnI AjJAnuM pAlana karato nathI tenuM kalyANa thatuM nathI. Ama jIvo pote ja potAnuM kalyANa ke akalyANa kare che, paramAtmA nahIM. paramAtmA mArgano upadeza Ape che. te koIne parANe ArAdhanA karAvatAM nathI. upadezamALAmAM kahyuM che, "A jagatamAM arihaMta bhagavaMto lokone baLAtkAre hAtha pakaDIne kaMI paNa ahitakArI kAryathI aTakAvatAM nathI ane kaMIpaNa hitakArI kArya karAvatAM nathI. teo temane upadeza Ape che jene AcarIne teo kIrtinA ghara samAna evA devonA paNa mAlika thAya che eTale ke Indra thAya che, to pachI manuSyonA mAlika thAya emAM zuM kahevuM? (448, 449)' tethI upacArathI kahyuM ke paramAtmA kalyANa kare che. kalyANa kare che eno artha e che ke badhA duHkhomAMthI mukta kare che ane badhA sukho meLavI Ape che. paramAtmA badhA jIvone Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 120 paramAtmA sarvatra samaH ca praapyti| paramAtmA sarvajIveSu tulyo'sti / tasya na kazcidapi nijaH paro vA, samadarzitvAt / sa kutrApi pakSapAtaM na karoti / sa evaM vibhAgaM na karoti-ime me svakIyA ime ca pare, svakIyAMstArayiSyAmi, na tu parAniti / candrasUryau jagaddhitArthaM prkaashytH| tau sarvatra samau / tau sarvatra samAnameva prabhAsayataH / yo netre dvArAdIni codghATayati sa prakAzaM prApnoti, viparItastu na / meghaH sarvatra samatayA varSati / yaH svIyaM pAtramudghATayati tasya pAtraM bhriyate / yaH svIyaM pAtraM pidadhAti tasya pAtraM riktameva tisstthti| tatra meghasya na ko'pi doSaH, sa tu sama eva, doSastu jIvAnAmeva / evaM paramAtmA'pi sarvajIveSu tulyAmevA''jJAmakarot / yastAM pAlayati sa muktimavApnoti, viparItastu saMsAre bhramati / tatra na paramAtmanaH ko'pi doSaH, doSastu jIvAnAmeva / . anena vRttenedaM sUcitaM - sarve jIvAH paramAtmana ArAdhanAM kRtvA svakalyANaM kartuM zaknuvanti / tato'nena vRttena paramAtmano samatvaM darzayitvA 'paramAtmA svabhaktAneva tArayati, na parAn' - iti paramatamapyapAstam // 20 // viSe samAna che. temanI mATe koI potAno ke pArako nathI, kemake teo badhAne samAna rIte jonArA che. teo kayAMya paNa pakSapAta karatAM nathI. teo evo vibhAga karatAM nathI ke A mArA potAnA che ane A pArakA che, potAnAone huM tArIza, pArakAone nahIM. candra-sUrya jagatanA hita mATe prakAze che. teo badhAne viSe samAna hoya che. teo badhe sarakho ja prakAza Ape che. je AMkha ane bAraNA vagere ughADA rAkhe che tene prakAza maLe che. je AMkha ane bAraNA vagere baMdha rAkhe che tene prakAza maLato nathI. vAdaLa badhe sarakhI rIte varase che. je potAnuM vAsaNa ughADe che tenuM vAsaNa bharAya che, je potAnuM vAsaNa baMdha rAkhe che tenuM vAsaNa khAlI ja rahe che. emAM vAdaLano koI doSa nathI, te to samAna ja che, doSa to jIvono ja che. ema paramAtmAe paNa badhA jIvone viSe tulya ja AjJA karI che. je tenuM pAlana kare che te mukti pAme che, je tenuM pAlana karato nathI te saMsAramAM bhame che. temAM paramAtmAno koI doSa nathI. doSa to jIvono ja che. A zlokathI e sUcavyuM ke badhA jIvo paramAtmAnI ArAdhanA karIne potAnuM kalyANa karI zake che. tethI A zlokathI paramAtmAnuM samAnapaNuM batAvI "paramAtmA potAnA bhaktone ja tAre che, bIjAne nahIM." evA paradarzanavALAnA matanuM khaMDana karyuM. (20) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 kRtakRtyasya paramAtmana ArAdhanopAyaH yogasAraH 1 / 21 - avataraNikA - bhAvAdArAdhitaH paramAtmA zivaM kurute iti darzitam / adhunA kRtakRtyatvAt paramAtmA kathamArAddho bhavatItyAzaGkAM samAdadhAti - mUlam - kRtakRtyo'yamArAddhaH, syAdAjJApAlanAtpunaH / AjJA tu nirmalaM cittaM, karttavyaM sphaTikopamam // 21 // anvayaH - kRtakRtyo'yamAjJApAlanAtpunarArAddhaH syAt, AjJA tu cittaM sphaTikopamaM nirmalaM karttavyam // 21 // padmIyA vRttiH - kRtakRtyaH - kRtAni - niSpAditAni kRtyAni-karttavyAni yena sa kRtakRtyaH siddhasarvaprayojana ityarthaH, ayaM - paramAtmA, AjJApAlanAt - AjJAyAH kartavyopadezarUpAyAH pAlanaM anuSThAnamiti AjJApAlanam, tasmAt, punaHzabdaH paramAtmA''rAdhanasyaikamAtropAyasya dyotanArtham, ArAddhaH - upAsitaH, syAt - bhavet, AjJA - paramAtmopadezaH, tuzabda upapradarzanArtham, cittaM - manaH, sphaTikopamam - sphaTikaratnenopamA- tulyatA yasya tat sphaTikopamam, nirmalam - vizuddhaM rAgadveSarahitamiti yAvat, karttavyam-sampAdanIyam / yasya yatpriyaM bhavati tasya karaNena yaccApriyaM bhavati tasya varjanena sa ArAddho avataraNikA - bhAvathI ArAdhAyelA paramAtmA mokSa Ape che ema batAvyuM. have paramAtmAnA badhA kAryo pUrNa thayA hovAthI emanI ArAdhanA zI rIte thAya ? evI zaMkAnuM samAdhAna kare che. zabdArtha - kRtakRtya evA paramAtmAnI ArAdhanA emanI AjJAnuM pAlana karavAthI thAya che. paramAtmAnI AjJA to A che ke cittane sphaTika jevuM nirmaLa banAvavuM. (21) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - paramAtmAnA badhA kAryo pUrNa thayA che. temane koI kArya karavAnuM bAkI nathI. tethI temanI ArAdhanA temanI AjJAnA pAlanathI thAya che. AjJA eTale karavA mATe apAyelo upadeza. paramAtmAnI ArAdhanA karavAno ekamAtra upAya che - emanI AjJAnuM pAlana. paramAtmAnI AjJA A che ke cittane sphaTika jevuM nirmaLa banAvavuM, eTale ke aMtaHkaraNane rAgadveSarahita banAvavuM. jene je gamatuM hoya te karavAthI ane je na gamatuM hoya te na karavAthI tenI 1. ..... rAdhyaH - H, I, JI 2. sphuTikopamam - F, G JI_ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 yogasAraH 1121 AjJApAlanAtparamAtmA''rAddhaH syAt bhavati santoSito bhavatItyarthaH / ArAdhitazca sa sarvamIpsitaM dadAti / paramAtmA tu niSThitaprayojanaH / tasya sarvANi karttavyAni siddhAni / tasya kimapi karttavyaM nA'vaziSyate / ttstsyaa''raadhnaa'shkypraayaa| tathApi tasyA''rAdhanasyaika upAyo'sti / tena paramAtmanA yA''jJA''diSTA tasyAH pAlanena tasyA' rAdhanaM zakyam / paramAtmArAdhanAkartukAmena paramAtmA''jJA'nuSTheyA / loke'pi dRzyate-kasyacidAjJAyAH pAlanena sa santuSyati / tataH sa AjJApAlakAyepsitAni vitaratIti / yadyapi paramAtmAjJAyAH pAlanena paramAtmA na santuSyati, tasya vItarAgatvAt, tathApi paramAtmA''jJAyAH pAlanena''rAdhakaH kalyANamavApnoti / tataH paramAtmA''jJAyAH pAlanena paramAtmA''rAdhanAjanyaphalaprApterevamucyate AjJApAlanena paramAtmA''rAddho bhavatIti / uktaJcASTakaprakaraNe-'yasya cArAdhanopAyaH, sadAjJAbhyAsa eva hi / yathAzakti vidhAnena, niyamAtsa phalapradaH // 1/6 // ' evamukte kazcit praznayati - 'kA paramAtmana AjJA ?' iti / asmai janAyottarArddhana ArAdhanA thAya che, eTale ke te santuSTa thAya che, te khuza thAya che. ArAdhanA karAyela te badhI iSTa vastuo Ape che. paramAtmAnA to badhA kAryo pUrNa thayA che. emanA badhA kartavyo siddha thayA che. emane kaMI paNa karavAnuM bAkI nathI. tethI temanI ArAdhanA lagabhaga azakya jevI che. chatAM paNa temanI ArAdhanAno eka upAya che. te paramAtmAe je AjJA pharamAvI che tenA pAlanathI temanI ArAdhanA karI zakAya che. paramAtmAnI ArAdhanA karavAnI icchAvALAe paramAtmAnI AjJAnuM pAlana karavuM joIe. lokamAM paNa dekhAya che ke koikanI AjJAnA pAlanathI te khuza thAya che, pachI te icchita vastuo Ape che. jo ke paramAtmAnI AjJAnA pAlanathI paramAtmA khuza thatAM nathI, kemake teo vItarAga che, chatAM paNa paramAtmAnI AjJAnA pAlanathI ArAdhakanuM kalyANa thAya che. tethI paramAtmAnI AjJAnA pAlanathI paramAtmAnI ArAdhanAthI maLavAnuM phaLa maLatuM hovAthI ema kahevAya che ke AjJAnA pAlanathI paramAtmAnI ArAdhanA thAya che. aSTaprakaraNamAM kahyuM che, "sadA AjJAno abhyAsa ja jenI ArAdhanAno upAya che ane jeno AjJAbhyAsa ja yathAzakti vidhithI karavAthI avazya phaLa Ape che, te mahAdeva kahevAya che. (1/6)' Ama kahevA para koIka prazna kare che - "paramAtmAnI AjJA zuM che ?' A Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 paramAtmAjJA-cittaM nirmalIkarttavyam yogasAraH 1/21 granthakAraH paramAtmana AjJAM darzayati / paramAtmana iyamAjJA - cittaM nirmalaM karttavyam / raagdveSa-RSAya-matsara-vainya-zo-ya-vintA-gupsAvyazcittasya mattA:| temaOzcitta malimasaM bhavati / maline ca citte zubhacintana - zubhadhyAna- guNa - paramAtmAdi - zubhatattvAnAM vAso na bhavati / maline citte'zubhatattvAnAM vAso bhavati / tAni ca cittamadhikaM malinaM kRtvA''tmAnaM durgatau kSipanti / zubhatattvAnyAtmAnaM sadgatau siddhigatau ca sthApayanti / etAnmalAndUrIkRtya manaH sphaTikaratnavannirmalaM karttavyam / sphaTikaratnamatIvanirmalaM bhavati / evaM cittamapyatIvanirmalIkartavyam / sphaTikaratnAtparabhAgaM draSTuM zakyate / evaM cittaratnamapi tathA nirmalaM karttavyaM yathA tadantargatA bhAvAH parairdraSTuM zakyante / anyavastubhyaH sphaTikaM nirmalataramasti / tatazcittaM sphaTikavannirmalaM karttavyamityupadiSTam // 21 // avataraNikA - paramAtmana ekA''jJA darzitA / adhunA paramAtmano'nyA apyAjJA darzayati - manuSyane granthakAra uttarArdhathI paramAtmAnI AjJA batAve che. paramAtmAnI AjJA A che - cittane nirmaLa karavuM. rAga-dveSa-kaSAya-irSyA-dInatA-zoka-bhaya-cittAdurgaMchA vagere cittanA melo che. A melothI citta malina thAya che. malina cittamAM zubha cintana-zubha dhyAna-guNa-paramAtmA vagere zubha tattvono vAsa thato nathI. malina cittamAM azubha tattvono vAsa thAya che. teo cittane vadhu malina karIne AtmAne durgatimAM nAMkhe che. zubha tattvo AtmAne sadgatimAM ane siddhigatimAM sthApita kare che. A badhA melone dUra karIne manane sphaTikaratnanI jema nirmaLa karavuM. sphaTikaratna ekadama nirmaLa hoya che. ema cittane paNa ekadama nirmaLa karavuM. sphaTikaratnamAMthI ArapAra joI zakAya che. cittaratna paNa evuM nirmaLa karavuM ke tenI aMdara rahelA bhAvo bIjA joI zake. bIjI vastuo karatA sphaTika vadhu nirmaLa che. mATe cittane sphaTika jevuM nirmaLa karavAno upadeza Apyo. (21) avataraNikA - paramAtmAnI eka AjJA batAvI. have paramAtmAnI bIjI AjJAo paNa batAve che - Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 yogasAraH 1/22 paramAtmano'nyA AjJAH mUlam - jJAnadarzanazIlAni, poSaNIyAni sarvadA / rAgadveSAdayo doSA, hantavyAzca kSaNe kSaNe // 22 // anvayaH - sarvadA jJAnadarzanazIlAni poSaNIyAni kSaNe kSaNe ca rAgadveSAdayo doSA hantavyAH // 22 // padmIyA vRttiH - sarvadA - sarvakAlam, jJAnadarzanazIlAni - jJAnaM-bodhaH, darzanaM - zraddhA, zIlaM-cAritraM, jJAnaJca darzanaJca zIlaJceti jJAnadarzanazIlAni, poSaNIyAni - vardhitavyAni rakSaNIyAni ca, kSaNe kSaNe - pratikSaNam, cazabdaH samuccaye, rAgadveSAdayaH - rAgazca dveSazceti rAgadveSau, tau Adau yeSAM svaprazaMsA-paranindA-dRSTidoSa-doSadRSTipaizUnyAbhyAkhyAnAdattAdAna-mRSAvAdAdInAmiti rAgadveSAdayaH, doSAH - vibhAvAH, hantavyAH - nAzayitavyAH / ekaviMzatitame vRtte paramAtmanaH prathamA''jJA darzitA / adhunA dvitIya-tRtIye AjJe darzayati / iyaM paramAtmano dvitIyA'jJA jJAna-darzana-cAritrANAM vRddhiH karttavyA / atra jJAnadarzanazIlAnAM 'samyag' iti vizeSaNamanuktamapi sAmarthyAdraSTavyama, yata iyameva paramAtmana AjJA-samyagjJAna-samyagdarzana-samyakcAritrANi vardhitavyAnIti / samyagjJAnaM jinoktatattvAnAM zabdArtha - haMmezA jJAna, darzana, zIlanuM poSaNa karavuM ane kSaNe kSaNe rAga-dveSa vagaire hoSone vA. (22) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - haMmezA jJAna-darzana-zIla vadhAravA ane temanuM rakSaNa karavuM. jJAna eTale bodha. darzana eTale zraddhA. zIla eTale cAritra. dareka kSaNe rAga-dveSa vagere doSone haNavA. ahIM vagerethI svaprazaMsA-paraniMdA-dRSTidoSa-doSadRSTi -cADI khAvI-ALa mUkavuM-corI-jUTha vagere doSo paNa laI levA. ekavIzamA zlokamAM paramAtmAnI pahelI AjJA batAvI. have bIjI ane trIjI AjJA batAve che. A paramAtmAnI bIjI AjJA che ke jJAna-darzana-cAritranI vRddhi karavI. ahIM jJAna-darzana-cAritranuM "samya" evuM vizeSaNa kahyuM nathI, chatAM paNa te sAmarthyathI jANI levuM, kemake paramAtmAnI A ja AjJA che ke samyajJAnasamyagdarzana-samyaphacAritra vadhAravA. samyajJAna eTale bhagavAne kahelA tattvono Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sarvadA samyagjJAnadarzanazIlAni poSaNIyAni yogasAraH 1/22 bodharUpam / gurUpadeza - zAstrapaThana - cintanAdibhistatsvajIvane vardhanIyam / paropadezazAstrapAThanAdibhistatparajIvane'pi vardhanIyam / samyagdarzanaM jinoktatattveSu zraddhAnarUpam / jinabhASitatattveSu zaGkAyA akaraNena kudarzanAnAM kAGkSAyAH parihAreNa ca samyaktvaM dRddhiikrtvym| gurUpadeza-darzanaprabhAvakazAstrAbhyAsa-paradarzanamithyAbhAvajJAnAdibhiH samyaktvasya vRddhiH krttvyaa| samyakcAritraM jinoktatattvAnAM pAlanarUpam / asaMyamatyAgapramAdaparihAra-saMyamadRDhapAlana-svarUparamaNatAdibhizcAritrasya vRddhiH karttavyA / samyagjJAnadarzana- cAritrANi triinnyaadhyaatmikrtnaani| yathA yathA samyagjJAna-darzana-cAritrANAM vRddhirbhavati tathA tathA''tmano muktirnedIyasI bhavati / paramaprakarSaprApteSu samyagjJAnadarzanacAritreSvAtmA mukto bhavati / ratnatrayavRddhiH sarvadA karttavyA, na tu kadAcideva / ___ iyaM paramAtmanastRtIyA''jJA-rAgadveSAdayo doSAH pratikSaNaM nihantavyAH / svIyaM nagaraM kozaJca rakSitumiccharAjA sarvaprayatnena zatrUnnihanti / yadi sa zatrunihanane pramAdyati tarhi bodha. gurumahArAjanA upadezanuM zravaNa, zAstravAMcana, cintana vagerethI potAnA jIvanamAM samyajJAna vadhAravuM ane bIjAne upadeza Apavo, zAstro bhaNAvavA vagere vaDe bIjAnA jIvanamAM paNa samyajJAna vadhAravuM. samyagdarzana eTale bhagavAne kahelA tattvo uparanI zraddhA. bhagavAne kahelA tattvomAM zaMkA na karavA vaDe ane kudarzanonI kAMkSAno tyAga karavA vaDe samyakta daDha karavuM. gurumahArAjanA upadezanuM zravaNa, darzanaprabhAvaka zAstrono abhyAsa, paradarzano khoTA che evuM jJAna vagere vaDe samyaktanI vRddhi karavI. samyakUcAritra eTale bhagavAne kahelA tattvonuM pAlana. asaMyamano tyAga karavo, pramAdano tyAga karavo, saMyamanuM daDha rIte pAlana karavuM, svarUpamAM ramavuM vagere vaDe cAritranI vRddhi karavI. samyajJAna-samyagdarzanasamyaphacAritra e traNa AdhyAtmika ratno che. jema jema samyajJAna-samyagdarzanasamyaphacAritranI vRddhi thAya che tema tema AtmAnI mukti najIka thAya che. samyajJAnasamyagdarzana-samyaphacAritra jyAre prakRSTa koTInA bane che tyAre AtmA mukta bane che. ratnatrayInI vRddhi haMmezA karavI, kyAreka ja nahIM. paramAtmAnI A trIjI AzA che ke rAga-dveSa vagere doSo pratikSaNa haNavA. potAnA nagara ane bhaMDAranuM rakSaNa karavA icchanAra rAjA badhA prayatnopUrvaka zatruone Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1222 paramAtmAjJA-rAgAdidoSA nihantavyAH zatravastasya nagaraM kozaJca luNTanti / tatazca rAjJaH paribhavo bhavati / evaM svAtmaguNasampadaM rakSitukAmena sarvaprayatnenA''ntarazatravo nihantavyAH / yadi sa Antarazatruhanane pramAdyati tarhi te tasya guNasampatti luNTanti / tatazcA''tmA daridrIbhUya durgatiM prayAti / Antarazatravo'tibhayaGkarAH / tatasteSAM hanane kSaNamAtramapi pramAdo na vidheyaH / sadA teSAM hanane prayatno vidheyaH / Atmani vartamAnA doSAH sUkSmadhiyA'nveSaNIyAH / anekazo jIvA imAndoSAnguNarUpeNa pazyanti / doSAnsamyagavagamya tannihananopAyAzcintanIyAH / tataste upAyA dRDhaM prayoktavyAH / kadAcidAntarazatrUNAM prabalatvenA''tmanaH parAjayo'pi bhavet, tathApyAntarazatrunihananaprayatnA na moktavyAH, sadA tannihananArthaM prayatnazIlena bhAvyam, paunaHpunyaM prahRtya te jIrNIkarttavyAH / tataste Atmano niSkAzitavyAH / zatravaH shstrairhnynte| doSAH pratipakSabhAvanAbhirhantavyAH / vairAgyeNa rAgo jeyaH / maitrIbhAvena dveSo vijeyaH / pramodabhAvena matsaro vijetavyaH / karuNayA nRzaMsatvaM jeyam / guNAnurAgeNa doSadRSTirhantavyA / azucibhAvanayA viSayavAsanA heyaa| prasannatayA dainyaM nihantavyam / anityabhAvanayA zoko hantavyaH / haNe che. jo te zatruone haNavAmAM pramAda kare to zatruo tenA nagarane ane bhaMDArane lUMTI le. tethI rAjAno parAbhava thAya. ema potAnA AtmAnI sampattinI rakSA karavA IcchanAre badhA prayatnopUrvaka aMdaranA zatruone haNavA. jo te aMdaranA zatruone haNavAmAM pramAda kare to teo tenI guNasampattine lUMTI le. tethI AtmA daridra thaIne durgatimAM ravAnA thaI jAya. aMdaranA duzmano bahu bhayaMkara che. tethI temane haNavAmAM eka kSaNano paNa pramAda na karavo. haMmezA temane haNavAno prayatna karavo. AtmAmAM rahelA doSo sUkSmabuddhithI zodhavA. anekavAra jIvo A doSone guNarUpe juve che. doSone barAbara oLakhI temane haNavAnA upAyo vicAravA. pachI te upAyono daDhatApUrvaka amala karavo. kyAreka aMdaranA zatruo baLavAna hovAthI AtmAno parAjaya paNa thAya, chatAM paNa aMdaranA zatruone haNavAnA prayatno mUkavA nahI. haMmezA temane haNavA prayatnazIla banavuM. vAraMvAra prahAra karIne temane jIrNa karavA. pachI temane AtmA uparathI kADhI nAkhavA. zatruo zastrothI haNAya che. doSo pratipakSI bhAvanAothI haNAya che. vairAgyathI rAgane jItavo. maitrIbhAvathI dveSane jItavo. pramodabhAvathI IrSyAne jItavI. karuNAthI niSpharatAne jItavI. guNAnurAgathI doSadaSTine haNavI. azucibhAvanAthI viSayavAsanAno tyAga karavo. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 paramAtmAjJAyA mAhAtmyam yogasAraH 1/23 evamanye'pi doSAH pratipakSabhAvanAbhirnimUlayitavyAH / vipAkadAruNatvaM vicintyA'pi doSA jeyA: / evamAtmopavanAddoSakaNTakAH sarvathA uddhartavyA: / itthaM paramAtmanastistra AjJA: - ( 1 ) cittaM nirmalaM karttavyam, (2) ratnatrayasya puSTiH karttavyA, (3) doSAzca hantavyAH / etAsu pAlitAsu kRtakRtyo'pi paramAtmA''rAddho bhavati / tatazca sa paramapadaM dadAti // 22 // avataraNikA - paramAtmAjJAyAH svarUpaM darzitam / adhunA tasyA mAhAtmyaM varNayatimUlam - etAvatyeva tasyAjJA, karmadrumakuThArikA / samastadvAdazAGgArtha-'sArabhUtA'tidurlabhA // 23 // anvayaH - tasya karmadrumakuThArikA samastadvAdazAGgArthasArabhUtA'tidurlabhA etAvatyevA''jJA // 23 // padmIyA vRttiH - tasya - paramAtmanaH karmadrumakuThArikA - karmaiva drumaH vRkSo'nekabhedaprabhedazAkhApatrAkulatvAditi karmadrumaH, tasya chedanAya kuThArikA parazuriveti prasannatAthI dInatAne haNavI. anityabhAvanAthI zokane haNavo. ema bIjA paNa doSono pratipakSI bhAvanAothI nAza karavo. doSonA bhayaMkara pariNAma vicArIne paNa doSone jItavA. Ama AtmAnA upavanamAMthI doSonA kAMTA badhI rIte dUra karavA. Ama paramAtmAnI traNa AjJA che - (1) cittane nirmaLa karavuM, (2) ratnatrayanI puSTi karavI ane (3) doSone haNavA. A AjJAonuM pAlana karavAthI kRtakRtya evA paNa paramAtmAnI ArAdhanA thAya che. tethI te paramapada Ape che. (22) avataraNikA - paramAtmAnI AjJAnuM svarUpa batAvyuM. have tenA mAhAtmyanuM varNana kare che - zabdArtha - te paramAtmAnI karmavRkSa mATe kuhADI samAna, saMpUrNa dvAdazAMgInA arthanA sArarUpa, atizaya durlabha evI ATalI ja AjJA che. (23) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - pUrve kahelI paramAtmAnI AjJA karmarUpIvRkSane 1. sArabhUtA'rthadurlabhA - J Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1 / 23 paramAtmAjJA karmadrumakuThArikA 77 karmadrumakuThArikA karmocchedinItyarthaH, samastadvAdazAGgArthasArabhUtA - dvAdazAnAmaGgAnAMjinAdavAptatripadIbhirgaNadharai racitAnAM samAhAra iti dvAdazAGgam, samastaM-sampUrNaM, na tu svalpamAtraM, tacca taddvAdazAGgaJceti samastadvAdazAGgam, tasyA'rtha iti dvAdazAGgArthaH, tasya sAra:-gorasasya navanItamiveti samastadvAdazAGgArthasAraH, tatsvarUpeti samastadvAdazAGgArthasArabhUtA, atidurlabhA - duHkhena labhyate iti durlabhA, atizayena durlabheti atidurlabhA, kRcchreNa prApyetyarthaH, etAvatI - pUrvazlokadvayoktatrirUpA, evazabdaH trirUpAtiriktA''jJAvyacchedArtham, AjJA - karttavyatvopadezaH / __paramAtmana AjJA karmavRkSasyocchedanAya parazutulyA / vRkSaH patrapuSpaphalAdInutpAdayati / evaM karmApi deha-saMyoga-saMsArAdInutpAdayati / parazurvRkSamucchinatti / evaM paramAtmA''jJApi karmocchinatti / paramAtmA''jJAyAH pAlanena karma nirjarati / tato'tra paramAtmA''jJA kuThArikAtulyA kIrtitA / zAsanasthApanAnantaraM tIrthakRdgaNadharebhyastripadIM dadAti / te'pi tasyA Alambanena antarmuhUrttamAtreNa dvAdazAGgI racayanti / sA tvativizAlA / prathamamAcArAGgamaSTAdazasahasrapadapramANam / tata ekAdazaM vipAkasUtraM yAvaduttarottaramaGgaM pUrvapUrvAGgAdviguNadviguNapramANam / chedavA mATe kuhADI samAna che. paramAtmA pAsethI tripadI pAmIne gaNadharoe dvAdazAMgI racI. te saMpUrNa dvAdazAMgInA arthanA sArabhUta paramAtmAnI AjJA che. paramAtmAnI AjJA khUba ja durlabha che. ekavIzamA ane bAvIzamA zlokamAM batAvela traNa prakAranI ATalI ja paramAtmAnI AjJA che. paramAtmAnI AjJA karmarUpI vRkSane chedavA mATe kuhADI samAna che. vRkSa pAMdaDA, puSpa, phaLa vagerene pedA kare che. ema karma paNa zarIra - saMyoga- saMsAra vagerene pedA kare che. kuhADI vRkSane chede che. ema paramAtmAnI AjJA paNa karmane ucchede che. paramAtmAnI AjJAnuM pAlana karavAthI karmanI nirjarA thAya che. tethI paramAtmAnI AjJAne kuhADI samAna kahI. zAsana sthApyA pachI tIrthaMkara bhagavAna gaNadharone tripadI Ape che. teo paNa tenA AlaMbanathI mAtra aMtarmuhUrtamAM dvAdazAMgInI racanA kare che. te khUba vizALa che. paheluM AcArAMga aDhAra hajAra pada pramANa che. pachI agiyAramA vipAkasUtra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dvAdazAGgIpramANam yogasAraH 1/23 uktaJca karmavipAkanAmaprathamakarmagranthasya SaSThagAthAyASTIkAyAM devendrasUribhiH - 'aTThArasa payasahasA AyAre, duguNa duguNa sesesu / ' (chAyA - aSTAdazapadasahasrANi AcAre, dviguNAni dviguNAni shessessu|) zrIjinadattasUriviracitopadezakulake'pyuktam - 'aTThArasapaya-sahaso-vasohie, pavara-paMca-cUlAe / paDhamaMge sesesuM, payasaMkhA duguNaduguNAu // 6 // ' (chAyA - aSTAdazapadasahasropazobhitaM, pravarapaJcacUlikam / prathamAjhaM zeSeSu, padasaGkhyA dviguNadviguNA tu // 6 // ) dvAdazAGgasya dRSTivAdasya paJca bhedAH / tadyathA - parikarma sUtraM pUrvAnuyogaH pUrvagataM cUlikA ca, tatra caturthe pUrvagatanAmabhede caturdazapUrvANi santi / uktaJca karmavipAkasya SaSThagAthAyASTIkAyAM - 'parikamma 1 sutta 2 puvvANuoga 3 puvvagayaM 4 cUliyA 5 evaM / paNa diTThivAyabheyA, caudasapuvvAiM puvvagayaM // ' (chAyA - parikarma 1 sUtraM 2 pUrvAnuyoga: 3 pUrvagataM 4 cUlikA 5 evaM / paJca dRSTivAdabhedAH, caturdazapUrvANi pUrvagatam // ) prathamaM pUrvaM SaDgavyUtocchritaikahastipramANamaSIlekhyam / tata uttarottaraM pUrvaM dviguNadviguNahastipramANamaSIlekhyam / uktaJca kalpasUtrasya subodhikATIkAyAM mahopAdhyAyazrIvinayavijayaiH - 'tatra pUrvANi ca prathamaM ekena hstiprmaannmssiisudhI uttarottara aMga pUrva pUrvanA aMga karatA bamaNA bamaNA pramANavALu che. karmavipAka nAmanA pahelA karmagraMthanI chaThThI gAthAnI TIkAmAM devendrasUri mahArAje kahyuM che, "AcArAMgamAM aDhAra hajAra pada . bAkInA aMgomAM bamaNA bamaNA pado che." zrIjinadattasUri mahArAje racelA upadezakulakamAM paNa kahyuM che, "pahelu aMga aDhAra hajAra padothI zobhita che ane zreSTha evI pAMca cUlikAvALuM che. bAkInA aMgomAM padonI saMkhyA bamaNI bamaNI che. (6) bAramA aMga daSTivAdanA pAMca bheda che. te A pramANe - parikarma, sUtra, pUrvAnuyoga, pUrvagata ane cUlikA, temAM cothA pUrvagata nAmanA bhedamAM caudapUrvo che. karmavipAkanI chaThThI gAthAnI TIkAmAM kahyuM che - "parikarma, sUtra, pUrvAnuyoga, pUrvagata, cUlikA - e pramANe daSTivAdanA pAMca bheda che. pUrvagatamAM cauda pUrvo che." pahelu pUrva cha gAu UMcA eka hAthI jeTalI sAhIthI lakhAya eTalu che. pachI uttarottara pUrva bamaNA bamaNA hAthI jeTalI sAhIthI lakhAya eTalA che. kalpasUtranI subodhikA TIkAmAM mahopAdhyAya zrIvinayavijayajI mahArAje kahyuM che - pahelu pUrva eka hAthI pramANa sAhInA puMjathI lakhAya eTalu che, bIju pUrva evA be puMjathI, trIju pUrva cAra puMjathI, cothu pUrva ATha puMjathI, pAMcamu pUrva soLa puMjathI, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/23 paramAtmAjJA dvAdazAGgArthasArabhUtA 79 puJjena lekhyaM 1, dvitIyaM dvAbhyAM 2, tRtIyaM caturbhiH 4, caturtham aSTabhiH 8, paJcamaM SoDazabhiH 16, SaSThaM dvAtriMzatA 32, saptamaM catuHSaSTyA 64, aSTamaM aSTAviMzatyadhikazatena 128, navamaM SaTpaJcAzadadhikazatadvayena 256, dazamaM dvAdazAdhikaiH paJcabhiH zataiH 512, ekAdazaM caturviMzatyadhikena sahasreNa 1024, dvAdazaM aSTacatvAriMzadakiyA dvisahastrayA 2048, trayodazaM SaNNavatyadhikayA catuHsahastrayA 4096, caturdazaM ca aSTasahastrayA dvinavatyuttarazatAdhikayA 8192, sarvANi pUrvANi SoDazabhiH sahastraistryazItyadhikaistribhiH zataizca 16383 hastipramANamaSIpuJjarlekhyAni / (1)' itthaM dvAdazAGgyativizAlA / tasyA arthataH prarUpakaH paramAtmA / gaNadharaistu sA sUtrarUpeNa gumphitA / samprati paJcamArake vayaM dvAdazAGgIpratipAditAM sampUrNAM paramAtmA''jJAM palayitumakSamAH / pUrvoktA paramAtmA''jJA dvAdazAGgyAH sArabhUtA / sampUrNaM bhojanaM bhoktumakSamena yadi sAro bhujyate tarhyapi sa puSTiM prApnoti / sampUrNaM granthaM paThitumakSamena yadi sAraH paThyate tarhyapi so'vagatatattvo bhavati / evaM dvAdazAGgIpratipAditAM sampUrNAM paramAtmAjJAM pAlayitumakSamaistatsArabhUtA paramAtmA''jJA pAlyate tarhyapi te karmanirjarAlAbhaM praapnuvnti| chaThTha pUrva batrIza puMjathI, sAtamu pUrva cosaTha puMjathI, AThamu pUrva 128 puMjathI, navamu pUrva 256 puMjathI, dasamu pUrva 512 puMjathI, agiyAramuM pUrva 1,024 puMjathI, bAramu pUrva 2,048 puMjathI, teramu pUrva 4,096 puMjathI, caudamu pUrva 8,192 puMjathI lakhAya eTalu che. badhA pUrve 16,383 hAthI pramANa sAhInA puMjothI lakhAya eTalA che. (1)' Ama dvAdazAMgI khUba vizALa che. tenA arthathI prarUpaka paramAtmA che. gaNadhara bhagavaMtoe to tene sUtrarUpe gUMthI che. hAla pAMcamA ArAmAM ApaNe dvAdazAMgImAM kahelI paramAtmAnI saMpUrNa AjJAne pALavA samartha nathI. pUrve kahelI paramAtmAnI AjJA dvAdazAMgInA sArabhUta che. saMpUrNa bhojana khAvA asamartha manuSya jo sAra vastu khAya to paNa tenuM zarIra puSTa thAya che. saMpUrNa grantha bhaNavA asamartha manuSya jo sArane bhaNe to paNa tene te granthanA tattvonuM jJAna thAya che. ema dvAdazAMgImAM kahelI paramAtmAnI saMpUrNa AjJAne pALavA asamartha jIvo jo tenA sArabhUta paramAtmAnI AjJAne pALe to paNa teo karmanirjarAnA lAbhane pAme che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmAjJA'tidurlabhA yogasAraH 1/23 paramAtmA''jJA kRcchraprApyA / caturgatike'sminsaMsAre manuSyabhavo'pi durlabhaH / devanAraka-tiryagbhyo manuSyAH stokAH / maharSibhirdazabhirdRSTAntairmanuSyabhavasya durlabhatA varNitA / kathaJcitkarmalAghavena mAnuSe bhave prApte'pi jainakulaprAptiratidurlabhA / prAyo jainakule prApte eva jinAjJA prApyate / tato jinAjJA'pyatidurlabhA / I 80 jinAjJAyA sAra ekaviMzatitamadvAviMzatitamazlokadvayoktatrirUpa: / jinAjJAyA ayaM sAraH sukhena zIghraJca pAlayituM zakyate / itthamasmin zloke paramAtmA''jJAyAzcatvAri vizeSaNAni darzayitvA tasyA mAhAtmyaM varNitam / tatazca jIvAnAM jinAjJApAlanotsAho varddhitaH // 23 // avataraNikA - jinAjJAyA mAhAtmyaM darzitam / adhunA jinAjJApAlanApAlanAbhyAM jAyamAne lAbhahAnI dRSTAntaiH samarthayati mUlam - vizvasya vatsalenA'pi, trailokyaprabhuNA'pi ca / - paramAtmAnI AjJA muzkelIthI maLe evI che. cAra gatirUpa A saMsAramAM manuSyabhava paNa durlabha che. devo-nArako-tiryaMco karatA manuSyo thoDA che. mahAtmAoe daza dRSTAnto vaDe manuSyabhavanI durlabhatAnuM varNana karyuM che. koika rIte karmo ochA thavAthI manuSyabhava maLavA chatAM paNa jainakuLanI prApti khUba durlabha che. prAyaH jainakuLa maLe to ja jinAjJA maLe che. tethI jinAjJA paNa khUba durlabha che. paramAtmAnI AjJAno sAra ekavIzamA-bAvIzamA be zlokomAM kahelA traNa svarUpavALo che. paramAtmAnI AjJAno A sAra sukhethI ane zIghra pALI zakAya che. Ama A zlokamAM paramAtmAnI AjJAnA cAra vizeSaNa batAvIne tenA mAhAtmyanuM varNana karyuM che. tethI paramAtmAnI AjJA pALavAno jIvono utsAha vadhAryo che. (23) avataraNikA - paramAtmAnI AjJAnuM mAhAtmya batAvyuM. have paramAtmAnI AjJAnA pAlana ane apAlanathI thatA lAbha ane nukasAnanuM dRSTAnto vaDe samarthana kare che - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/24,25,26 jinAjJApAlanApAlanAbhyAM lAbhahAnI 81 sAkSAdviharamANena, zrIvIreNa tadA kila // 24 // ta eva rakSitA duHkha - bhairavAdbhavasAgarAt / iyaM yaiH svIkRtA bhakti-nirbharairabhayAdibhiH // 25 // yaistu pApabharAkrAntaH, kAlasaukarikAdibhiH / na svIkRtA bhavAmbhodhau, te bhramiSyanti duHkhitAH // 26 // // tribhirvizeSakam // anvayaH - tadA vizvasya vatsalenA'pi trailokyaprabhuNA'pi ca sAkSAd viharamANena zrIvIreNa kila bhaktinibharairabhayAdibhiriyaM svIkRtA ta eva duHkhabhairavAdbhavasAgarAdakSitAH, pApabharAkrAntaiH kAlasaukarikAdibhiH yaistu (iyaM) na svIkRtA te bhavAmbhodhau duHkhitAH (santo) bhramiSyanti // 24 // // 25 // // 26 // padmIyA vRttiH - tadA - tasminkAle yadA zrIvIravibhuH pRthvImalaJcakAra, vizvasya - jIvajagataH, vatsalena - kRpAlunA, apizabdo yaiH paramAtmAjJA na svIkRtA teSu paramAtmano vAtsalyAbhAvaM vyavacchinatti, trailokyaprabhuNA - trayANAM-lokAnAmUrdhvAdhastiryagrUpANAM samAhAra iti trilokI, tasyA bhAva iti trailokyam, tasya prabhuH - svAmIti trailokyaprabhuH, tena, apizabdaH prabhoH zaktirahitatvaM vyavacchinatti, cazabdaH samuccaye, sAkSAd - pratyakSam, viharamANena - vicaratA, zrIvIreNa - zriyA-atizayAdirUpayA yuktazcAsau vIraH caturviMzatitamastIrthaGkara iti zrIvIraH, tena, kilazabdaH satyapravAde, zabdArtha - tyAre vizva upara vAtsalyavALA evA paNa ane traNa lokanA svAmI evA paNa sAkSAt vicaratA zrIvIraprabhue bhaktivALA abhayakumAra vagere jemaNe paramAtmAnI A AjJA svIkArI temanuM ja duHkhathI bhayaMkara evA saMsArasAgaramAMthI rakSaNa karyuM, pApanA bhArathI dabAyelA kAlasaukarika kasAya vagere jemaNe paramAtmAnI sA mAzA na svIjarI teso bhavasamudramA hu:cI thaIne mamaze. (24,25,26) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - zrIvIraprabhu vizva upara vAtsalyavALA hatA. teo traNe lokanA svAmI hatA. teo atizayorUpI lakSmIthI zobhatA hatA. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAjJApAlanApAlanAbhyAM lAbhahAnI yogasAra : 1/24, 25, 26 bhaktinirbharaiH abhayAdibhiH zAlibhadra-dhanya bhaktyA-vinayabahumAnAbhyAM nirbharAH -pUrNA iti bhaktinirbharAH, taiH, abhaya:-magadhasamrATzreNikanRpasya putro mantrI ca sa Adau yeSAM arjun2amAlika-metAryamunyAdInAmityabhayAdayaH taiH, yai: - abhayAdibhi:, iyam - paramAtmA''jJA, svIkRtA pratipannA pAlitA ca, te - jinAjJAsvIkarttAraH, evazabdaH jinAjJA'svIkartRRNAM vyavacchedArtham, duHkhabhairavAt - duHkham - pratikUlavedanIyam, tena bhairavaH-bhIma iti duHkhabhairavaH, tasmAt bhavasAgarAt bhava:- saMsAra eva adRzyapAratvAt sAgaraH pArAvAra iti bhavasAgaraH, tasmAt, rakSitA: mocitA:, pApabharAkrAntaiH pApAni-azubhAni karmANi teSAM bhara:- samUha iti pApabharaH, tenA''krAntAH - prahatA iti pApabharA''krAntAH taiH kAlasaukarikAdibhiH - kAlasaukarikaH - pratidinaM paJcazatamahiSAnAM hantA'bhavyaH zaunikaH, sa Adau yeSAM devazarmakapilAdAsyAdInAmiti kAlasaukarikAdayaH taiH, yaiH - jinAjJAvirAdhakaiH, tu - punaH, iyamityatrApyanukarSaNIyam, nazabdo niSedhe, svIkRtA - ArAdhitA, te - jinAjJAvirAdhakAH, bhavAmbhodhau bhavaH-saMsAra eva ambhodhi:- samudra iti bhavAmbhodhi:, tatra, duHkhitAH duHkhena pIDitAH, santa ityatrAdhyAhAryam, bhramiSyanti - paryaTiSyanti / " 82 - - asyA avasarpiNyAzcaturthArakasya paryante caramatIrthaGkaraH pRthvItalaM svapAdanyAsaiH pAvitavAn / sa vizvavatsalo babhUva / mAtA bAlakaM prati vatsalA'sti / tasyA hRdaye uchaLatA bhakti-bahumAnavALA abhayakumAra vageree paramAtmAnI AjJAnuM pAlana karyuM. abhayakumAra magadhadezanA samrATa zreNika mahArAjAnA putra ane mantrI hatA. ahIM vagerethI zAlibhadra, dhanyakumAra, arjunamALI, metArajamuni vagere levA. A abhayakumA2 vagere jemaNe paramAtmAnI AjJA svIkArI ane enuM pAlana karyuM zrIvIraprabhue temanuM ja duHkhathI bhayaMkara evA saMsArasamudramAMthI rakSaNa karyuM. pApathI bharelA evA kAlasaurika kasAya vagere jemaNe paramAtmAnI AjJAnuM pAlana na karyuM teo duHkhI thaIne saMsArasamudramAM bhamaze. kAlasaukarika rojanA pAMca so pADAne mAranAra abhavya kasAya hato. ahIM vagerethI devazarmA brAhmaNa, kapilAdAsI vagere sevA. A avasarpiNInA cothA ArAne aMte chellA tIrthaMkare pRthvItalane potAnA pagalAthI pAvana karyuM. teo vizva upara vAtsalyavALA hatA. mAtA bALaka upara Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/24,25, 26 vizvavatsalastrilokanAthaH zrIvIraH I bAlakaM prati yo bhAvo varttate sa vAtsalyamityucyate / vAtsalyAnmAtA bAlakasyA'parAdhAnna pazyati, kadAcidaparAdhadarzane'pi sA tasmai na krudhyati / sA bAlakRtAnaparAdhAnsovA'pi bAle vAtsalyameva varSayati / vAtsalyAttasyAH stanayorvarttamAnaM rudhiraM dugdharUpaM jAyate zrIvIro jagato mAtA''sIt / tasya hRdaye sarvajIvAnprati vAtsalyamAsIt / ata eva kSudrajIvairupasargeSu kRteSvapi sa tAnsamyagsoDhavAn / sa na kadAcidapi tAnadaNDayat, nA'pi tebhyo'kupyat, nA'pi teSAmazubhamacintayat / sa pratyuta teSAM hitamevA'cintayattatkRte ca prAvarttata / vAtsalyAttaddehasthamasRgapi kSIrarUpaM saJjAtam / ata eva yadA caNDakauzikasarpeNa sa caraNe daSTastadA tasmAtkSIradhArA nirasarat / 83 zrIvIrastrilokanAtha AsIt / manuSyeSu cakravarttI balISThaH / devAstu tasmAdapi balavattarAH / devAnAmapi prabhurindraH / indrANAmapi prabhustIrthaGkaraH / itthaM tIrthaGkaraH sarvottamaH / sa sarvajIvAnAM hitacintaka: / sa sarvaguNaiH srvjiivebhyo'tishaayii| so'jIvAnAM yathAvasthitasvarUpasya vAtsalyavALI hoya che. teNInA hRdayamAM bALaka pratye je bhAva hoya che tene vAtsalya kahevAya che. vAtsalyane lIdhe mAtA bALakanA aparAdhone jotI nathI, kadAca aparAdhone juve to paNa tenI upara gusse thatI nathI. teNI bALake karelA aparAdhone sahana karIne paNa tenI upara vAtsalya ja varasAve che. vAtsalyane lIdhe teNInA stanamAM raheluM lohI paNa dUdharUpa thAya che. zrIvIraprabhu jagatanI mAtA samAna hatA. temanA hRdayamAM badhA jIvo upara vAtsalya hatuM. ethI ja tuccha jIvoe upasargo karavA chatA temaNe te sArI rIte sahana karyA. temaNe kyAreya paNa temane sajA karI na hatI, teo temanI upara gusse paNa thayA na hatA, temaNe temanuM kharAba paNa vicAryuM na hatuM. UlaTuM temaNe temanuM bhaluM ja cintavyuM hatuM ane enI mATe ja prayatna karyA hatA. vAtsalyathI temanA zarIranuM lohI paNa dUdharUpa thai gayuM hatuM. mATe ja jyAre caMDakauzika sarve temanA page DaMkha mAryo tyAre temAMthI dUdhanI dhArA nIkaLI. zrIvIraprabhu traNa lokanA nAtha hatA. manuSyomAM cakravartI sauthI baLavAna che. devo temanA karatA paNa baLavAna che. devono svAmI Indra che. IndronA paNa svAmI tIrthaMkaraprabhu che. Ama tIrthaMkara sauthI zreSTha che. teo badhA jIvonA hitane vicAranArA che. teo badhA guNomAM badhA jIvo karatA caDhIyAtA che. teo ajIvonuM sAcuM Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jinAjJAvirAdhakA bhave bhramiSyanti yogasAra: zara4,ra5,26 darzakaH / so'nantavIryavattvAtsarvasamarthaH / ata eva sa tribhuvanasya prabhuH / tadAnIM zrIvIraH sAkSAdvicarannAsIt, na tu parokSaH / itthaM vizvavatsalena trilokaprabhuNA sAkSAdvicaratA'pi zrIvIreNa kAlasaukarikAdayo nijA''jJAvirAdhakA bhavasamudrapAtAnna rakSitAH / prabhuhRdaye tu sarvajIvottAraNabhAvanA''sIt / parantu kAlasaukarikAdibhirjinAjJA na svIkRtA / tataste karmanirjarAbhAjo nA'bhavan / pratyuta ghorapApAni kRtvA te gurukANo jAtAH / tataste bhavasAgare nyamajjan / svakRtakarmavipAkena te Ayatau duHkhitA bhaviSyanti / te saMsAre bhramiSyanti / kAlasaukarika: pratidinaM paJcazatamahiSANAM vadhamakarot / tatastIvAzubhakarmANi baddhvA raudradhyAnena mRtvA sa saptamaM narakaM prayAtaH / gozAlakajamAlibhyAM tIrthakRta AzAtanA kRtA / tataste'pi saMsAre bhramiSyanti / evamanyairapi yairjinA''jJA nA'rAdhitA te sarve'pi duHkhena tuditAH santaH saMsRtimaTiSyanti / vizvavatsala-trilokaprabhu-sAkSAdvartamAno'pi shriiviirprbhurdurgtausvarUpa batAvanArA che. teo anaMtavIryavALA hovAthI badhA karatA samartha che. mATe ja teo traNa bhuvananA svAmI che. tyAre zrIvIraprabhu sAkSAt vicaratA hatA, parokSarUpe nahIM. Ama vizva upara vAtsalyavALA, traNa lokanA svAmI, sAkSAta vicaratA evA paNa zrIvIraprabhue kAlasaukarika vagere potAnI AjJAnI virAdhanA karanArAone saMsArasamudramAM paDatAM bacAvyA nahIM. prabhunA hRdayamAM to badhA jIvone tAravAnI bhAvanA hatI. paNa kAlasaukarika vageree prabhunI AjJA na svIkArI. tethI teo karmanirjarAnA bhAgI na thayA. UlaTuM ghora pApo karIne teo bhArekarmI thayA. tethI teo saMsArasAgaramAM DULyA. pote karelA karmonA udayathI teo bhAvimAM duHkhI thaze. teo saMsAramAM bhamaze. kAlasaukarika dararoja 500 pADAone mArato hato. tethI tIvra azubha karmo bAMdhIne raudradhyAnamAM marIne te sAtamI narake gayo. gozALA ane jamAlIe zrIvIraprabhunI AzAtanA karI. tethI teo paNa saMsAramAM bhamaze. ema bIjA paNa jemaNe paramAtmAnI AjJAnI ArAdhanA na karI te badhA paNa duHkhathI pIDAIne saMsAramAM bhamaze. vizva upara vAtsalyavALA, traNa lokanA svAmI, sAkSAt vicaratA hovA chatA paNa zrIvIraprabhu durgatimAM paDanArA temane bacAvI na Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra : 1/24, 25, 26 jinAjJArAdhakA muktiM prayAtAH prapatatastAnrakSituM nA'zaknot / svakRtakarmmabhireva te duHkhitA jAtA: / yaistvabhayakumArAdibhirjinAjJA''rAdhitA te bhavapAraM prAptAH / te prabhau bhaktimanta aasn| tataste jinAjJAM bahumatavanta ArAdhitavantazca / tataste karmanirjarAbhAjo'bhavan / sarvakarmakSayeNa te nirvANaM prApnuvan prApsyanti vA / tataste duHkhaikasaGkulAtsaMsArapArAvArAnmuktA mokSyanti vA / nimbavRkSasya sarvANyapyaGgAni kaTurasayuktAnyeva santi / evaM saMsAro'pi sarvatra sarvathA duHkharUpa eva / abhayakumArAdayo jinopadezaM zrutvA pravrajitavantaH / saMyamasAdhanAM kRtvA ta AsannasiddhigAmino'bhavan / kecana tasminneva bhave nirvRtAH, apare tu stokabhavairnirvANamitA eSyanti vA / 85 zrIvIraH sarvatra samo'bhavat / tadAjJApAlakAH sukhino'bhavan viparItAzca duHkhinaH / itthaM prabhuNA na ko'pi saMsArAnmocitastatra vA pAtita: / te jIvAH svayaM svakRtyAnusAreNa svAtmAnaM saMsArAnmocitavantastatra vA pAtitavantaH / tato naigamanayamAzrityAtroktaM- prabhuNA I zakyA. pote karelA karmo vaDe ja teo duHkhI thayA. abhayakumA2 vagere jemaNe paramAtmAnI AjJAnI ArAdhanA karI teo saMsArathI pAra UtarI gayA. teo prabhu upara bhaktivALA hatA. tethI teo prabhunI AjJAne bahu mAnatA hatA ane tenI ArAdhanA karatA hatA. tethI teo karmanirjarAnA bhAgI thayA. badhA karmono kSaya karI teo nirvANa pAmyA athavA pAmaze. tethI teo ekamAtra duHkhathI bharelA saMsArasamudramAMthI mukta thayA athavA mukta thaze. liMbaDAnA badhA aMgo kaDavA ja hoya che. ema saMsAra paNa badhe badhI rIte duHkharUpa ja che. abhayakumAra vageree prabhuno upadeza sAMbhaLIne cAritra lIdhuM. saMyamanI sAdhanA karIne teo nikaTamuktigAmI thayA. keTalAka te ja bhavamAM mokSe gayA, bIjA thoDAka bhavomAM mokSamAM gayA athavA jaze. zrIvIraprabhu badhAne viSe samAna hatA. temanI AjJAnuM pAlana karanArA sukhI thayA ane temanI AjJAnI virAdhanA karanArA du:khI thayA. Ama prabhue koine paNa saMsAramAMthI bacAvyA nathI ke saMsAramAM pADyA nathI. te jIvoe pote ja potAnA kRtyone anusAre potAnA AtmAne saMsAramAMthI choDAvyo ke saMsAramAM pADyo. tethI ahIM naigamanayane AzrayIne kahyuM ke prabhue potAnI AjJAne Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 jinAjJAyA mAhAtmyam yogasAraH 127 svAjJAsvIkartAra eva rakSitAH / dRSTAntena samarthitaH padArtho sukhenA'vagamyate / tato'tra dRSTAntena jinAjJApAlanavirAdhanAmAhAtmyAnau~ darzitau / tato'smAbhirapi jinAjJApAlanaratairbhavitavyaM jinAjJAvirAdhanA ca sarvathA heyA // 24 // // 25 // // 26 // avataraNikA - jinAjJAyA mAhAtmyameva darzayati - mUlam - sarvajantuhitA vA-''jJaiva mokSakapaddhatiH / caritA'jaiva cAritra-mAjJaiva bhavabhaJjanI // 27 // anvayaH - Ajaiva sarvajantuhitA, Ajaiva mokSaikapaddhatiH, caritA''jaiva cAritraM, Ajaiva bhavabhaJjanI // 27 // padmIyA vattiH - paramAtmana AjJA, evazabdo anyasya jIvahitatvaM vyavacchinatti, sarvajantuhitA - sarve-sakalAzca te jantavaH-jIvAzceti sarvajantavaH, tebhyo hitA-kalyANakAriNI niHzreyasaprApakatvAditi sarvajantuhitA, AjJA - pUrvavat, evazabdo anyasya svIkAranArAonI ja rakSA karI. dRSTAntathI samarthana karAyela padArtha sahelAIthI samajAya che. tethI ahIM daSTAntathI jinAjJApAlananuM mAhAsya ane jinAjJAnI virAdhanAnuM nukasAna batAvyuM. tethI ApaNe paNa jinAjJAnA pAlanamAM rata thavuM ane jinAjJAnI virAdhanA badhI rIte tya4vI. (24, 25, 26) avataraNikA - jinAjJAnuM mAhAsya ja batAve che - zabdArtha - AjJA ja badhA jIvone hitakArI che, AjJA ja mokSano eka mAtra mArga che, AjJAnuM pAlana e ja cAritra che, AjJA ja saMsArano nAza karanAra cha. (27) pIyAvRttino bhAvAnuvAda - AjJA ja jIvonuM hita karanArI che, bIjuM koI jIvonuM hita karanAra nathI. badhA karmothI rahita AtmAnuM zuddha svarUpa te mokSa che. 1. bhavabhaJjinI - D, KI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 yogasAraH 1/27 jinAjJaiva sarvajantuhitA mokSakapaddhatizca mokSamArgatvaM vyavacchinatti, mokSakapaddhatiH - mokSasya-sakalakarmanAzasya ekA-asAdhAraNA paddhatiH-prAptermArga iti mokSakapaddhatiH, caritA - pAlitA, AjJA - pUrvoktA, evazabdo - anyasya cAritratvaM vyavacchinatti, cAritram - saMyamaH, AjJA - pUrvavat, evazabdo anyasya bhavabhaJjakatvaM vyavacchinatti, bhavabhaJjanI - bhavaM-saMsAraM bhanaktIti bhavabhaJjanI / paramAtmana AjJA sarvajIvakalyANakAriNI / sA sarveSAmapi jIvAnAM kalyANaM karoti / sA stokAnAmeva jIvAnAM kalyANaM karotIti tu na / sA upadravAnnAzayati, anarthAnapAsyati, rogAnharati, azivaM vidrAvayati, azAnti zamayati, kalahamupazamayati, durgati nivArayati, doSebhyo mocayati, pApAni harati, karmabandhanAni troTayati, sampadaM vitarati, sukhAni yacchati, sadgatiM prApayati, guNAnarpayati, puNyaM puSNAti, guNasthAnakAnyArohayati, siddhigatau ca sthApayati / paramAtmAjJAvyatiriktamanyatkiJcidapi tattvaM na sarvajantuhitAvaham / tato svahitakAGkSibhirjinA va pAlanIyA / paramAtmA''jaiva muktipurIprAptipravaNapadavI / tasyA AcaraNena mokSaH prApyate / iSTaM sthAna prAptukAmena prathamaM tatsthAnaprApako mArgo gaveSaNIyaH / yAvanna mArgo jJAyate taavtpaadparamAtmAnI AjJA ja mokSa pAmavAno mArga che, mokSa pAmavAno bIjo koI mArga nathI. paLAyelI evI bhagavAnanI AjJA ja cAritra che, bIjuM kaMI cAritra nathI. AjJA ja saMsArano nAza karanArI che, bIjuM kaMI saMsArano nAza karavA samartha nathI. paramAtmAnI AjJA badhA jIvonuM kalyANa karanArI che. te badhA ya jIvonuM kalyANa kare che, te thoDA ja jIvonuM kalyANa kare che evuM nathI. te upadravono nAza kare che, anarthone dUra kare che, rogone hare che, apamaMgaLano nAza kare che, azAMtine zamAve che, jhaghaDAne upazamAve che, durgatine aTakAve che, doSothI bacAve che, pApone hare che, karmabaMdhanone toDe che, saMpatti Ape che, sukho Ape che, sadgati pamADe che, guNo Ape che, puNyane puSTa kare che, guNaThANA caDhAve che ane mokSamAM sthApita kare che. paramAtmAnI AjJA sivAyanuM bIju koI tattva badhA jIvonuM hita karanAra nathI. mATe potAnuM hita icchanAre bhagavAnanI AjJA ja pALavI. paramAtmAnI AjJA ja mokSanagare pahoMcADanAra samartha mArga che. tenA AcaraNathI mokSa maLe che. iSTa sthAne javAnI icchAvALAe pahelA te sthAne pahoMcADanAra mArga Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAjJApAlanameva cAritram yogasAraH 1/27 88 nikSepo na bhavati / mArge jJAte zIghraM pAdanikSepo bhavati / tato'cireNeSTasthAnaM prApyate / evaM yAvanmokSamArgo na jJAyate tAvadAtmA saMsAre bhramati / mokSamArge jJAte zIghraM tadArAdhanayA mokSaH sAdhyate / paramAtmA''jJA mokSamArgarUpA / tatastasyA ArAdhanayA'cireNa moksso'vaapyte| paramAtmA''jJA vyatiriktamanyatkiJcidapi tattvaM mokSamArgarUpaM nAsti / jinAjJAM mokSamArgarUpAM jJAtvA tatra na kevalaM calitavyaM, kintu dhAvanIyam / ayamatra sAraH jinAjJAyAH prakRSTA''rAdhanA karttavyA / paramAtmA''jJApAlanameva cAritram / svamatikalpanA'nusAriNI prakRSTA'pyArAdhanA na cAritrarUpA, parantu paramAtmAjJA'nuSThAnameva cAritram / cAritraM karmacayaM riktIkaroti / uktaJca nizItha bhASyasya 46 tama gAthAyAzcarNI - 'aNNANovaciyassa kammacayassa rittIkaraNaM cArittaM / ' (chAyA - ajJAnopacitasya karmmacayasya riktIkaraNaM cAritram / ) tattu jinAjJApAlanarUpamavaseyam / paramArthato jinAjJApAlanapariNAmazcAritram / jinAjJApAlanavyatiriktamanuSThAnaM tu bAhyadRzA cAritrarUpaM bhAsamAnamapi vastuto na cAritrarUpaM, karmacayapuSTIkaraNAt / bAhyadRzA dRzyamAnA virAdhanA'pi yadi jinAjJApUrvikA syAttarhi sA'pi cAritram / zodhavo joIe. jyAM sudhI rasto maLato nathI tyAM sudhI pagalu maMDAtuM nathI. mArga maLe eTale tarata pagalA maMDAya che. pachI TuMka samayamAM iSTa sthAne pahoMcAya che. ema jyAM sudhI mokSamArga nathI jaNAto tyAM sudhI AtmA saMsAramAM bhame che. mokSamArganuM jJAna thaye chate tarata ja tenI ArAdhanAthI mokSa sadhAya che. paramAtmAnI AjJA e mokSamArga che. tethI tenI ArAdhanAthI TuMka samayamAM mokSa maLe che. paramAtmAnI AjJA mokSamArgarUpa che evuM jANyA pachI tenI upara mAtra cAlavuM nahIM paNa doDavuM, eTale ke jinAjJAnI prakRSTa ArAdhanA karavI. paramAtmAnI AjJAnuM pAlana e ja cAritra che. potAnI buddhinI vicAraNAne anusaranArI prakRSTa paNa ArAdhanA cAritrarUpa nathI, parantu paramAtmAnI AjJAnuM pAlana e ja cAritra che. cAritra karmonA samUhane khAlI kare che. nizIthabhASyanI 46mI gAthAnI cUrNimAM kahyuM che - 'ajJAnathI bhegA karela karmasamUhane khAlI karavo te cAritra che.' te cAritra bhagavAnanI AjJAnA pAlanarUpa samajavuM. hakIkatamAM jinAjJAne pALavAno pariNAma e cAritra che. jinAjJApAlana sivAyanuM anuSThAna bAhyadRSTithI cAritrarUpa dekhAtuM hovA chatAM hakIkatamAM te cAritrarUpa nathI, kemake Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH za27 jinAjaiva saMsArocchedinI bAhyadRzA dRzyamAnA''rAdhanA'pi yadi jinAjJAvirahitA syAttI sA na cAritrarUpA parantu virAdhanArUpaiva / uktaJca sambodhasaptatikAyAm - 'ANArahio dhammo palAlapulu vva pddihaaii||40||' (chAyA- AjJArahito dharmaH palAlapula iva pratibhAti // 40 // ) AjJApAlanaM cAritrarUpam na kevalamAjJAjJAnam / tata AjJAM jJAtvaiva na santoSo vidheyaH parantvAjJApAlanAyA'pi ytniiym| AjJApAlanenaiva kliSTakarmanirjaraNAttUrNaM muktiH prApyate / jinAjJaiva saMsArocchedinI / jinAjJA jantoH saMsAramucchinatti / drvysNsaarshcturgtibhrmnnruupH| bhAvasaMsAraH karmarUpaH kArye kAraNopacArAd doSarUpo vA / jinAjJApAlanena jIvasya sakalakarmakSayo bhavati doSanAzo bhavati caturgatibhramaNaJca sthagitaM bhavati / tato jinAjJA jIvasya saMsAraM nAzayati / idamuktaM bhavati - jinAjJApAlanamevA''rAdhanA // 27 // avataraNikA - jinAjJAyA mAhAtmyaM darzayitvA'dhunA jinAjJApAlanopAyAndarzayati - tenAthI to karmo vadhu puSTa thAya che. bAhyadRSTithI dekhAtI virAdhanA paNa jo jinAjJA pUrvakanI hoya to te paNa cAritra che. bAhyadRSTithI dekhAtI ArAdhanA paNa jo jinAjJA vinAnI hoya to te cAritrarUpa nathI, parantu virAdhanArUpa che. saMbodhasaptatikAmAM kahyuM che - "AjJA vinAno dharma sukA ghAsanA pUDA jevo che." AjJAnuM pAlana e cAritrarUpa che, mAtra AjJAnuM jJAna nahIM. mATe AjJAne jANIne ja santoSa na mAnavo paNa AjJAnuM pAlana karavA mATe paNa yatna karavo. AjJAnA pAlanathI ja kliSTa karmonI nirjarA thavAthI zIgha mokSanI prApti thAya che. jinAjJA ja saMsArano nAza karanArI che. jinAjJA jIvanA saMsArano nAza kare che. dravyasaMsAra cAragatimAM paribhramaNa karavArUpa che. bhAvasaMsAra karmarUpa che, athavA kAryamAM kAraNano upacAra karavAthI doSarUpa che. jinAjJAnA pAlanathI badhA karmono kSaya thAya che, doSono nAza thAya che ane jIvanuM cAragatimAM bhramaNa aTakI jAya che. tethI jinAjJA jIvanA saMsArano nAza kare che. TuMkamAM - jinAjJAnuM pAlana e ja ArAdhanA che. (27). avataraNikA - jinAjJAnuM mAhAsya batAvIne have tene pALavAnA upAyo batAve che - Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAjJApAlanopAyAH yogasAraH 1/28 mUlam - iyaM tu dhyAnayogena, bhAvasArastutistavaiH / pUjAdibhiH sucAritra-caryayA pAlitA bhavet // 28 // anvayaH - iyaM tu dhyAnayogena, bhAvasArastutistavaiH, pUjAdibhiH, sucAritracaryayA (ca) pAlitA bhavet // 28 // padmIyA vRttiH - iyaM - paramAtmA''jJA, tu - punaH, dhyAnayogena - dhyAnaMpUrvoktazabdArtham, yogaH prAguktArthaH, dhyAnameva yoga iti dhyAnayogaH, tena, bhAvasArastutistavaiH - bhAvaH-mAnasopayogo hArdikapariNAmo vA, sArAH-uttamAH, stutayaH paramAtmaguNotkIrtanarUpANi hrasvakAvyAni, stavAH paramAtmaguNotkIrtanarUpANi bRhattarANi stotrANi, stutayazca stavAzceti stutistavAH, sArAzca te stutistavAzceti sArastutistavAH bhAvena yuktAzca te sArastutistavAzceti bhAvasArastutistavAH, taiH, pUjAdibhiH - pUjA-arcA, sA Adau yeSAM te pUjAdayaH, taiH, sucAritracaryayA - zobhanaM-niraticAraM ca taccAritraJceti sucAritram, tasya caryA - pAlaneti sucAritracaryA, tayeti sucAritracaryayA, cetyatrAdhyAhAryam, pAlitA - ArAddhA, bhavet - syAt / pUrvasmin zloke AjJAyA mAhAtmyaM varNitam / tata AjJAmAhAtmyaM zrutvA kazcitpraznayati - 'AjJAyAH pAlanaM kathaM karttavyam ?' iti / tato granthakAro'nena vRttenottaraM dadAti - zabdArtha - AjJAnuM pAlana dhyAnayogathI, bhAvapUrvaka stuti-stavana bolavAthI, pUjA vagerethI ane sArI cAritranI carcA vaDe thAya che. (28) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - dhyAnarUpI yoga te dhyAnayoga. dhyAna ane yoga zabdono artha pUrve kahela che. bhAva eTale manano upayoga athavA hRdayano pariNAma. paramAtmAnA guNone gAvArUpa stuti-stavano che. stutio nAnI hoya che, stavano moTA hoya che. dhyAnayogathI, bhAvapUrvaka stuti-stavano bolavAthI, pUjA vagerethI ane niraticAra cAritranA pAlanathI paramAtmAnI AjJAnuM pAlana thAya che. pUrvenA zlokamAM AjJAnuM mAhAsya varNavyuM. tethI AjJAnA mAhAbhyane sAMbhaLIne koIka prazna kare che, "AjJAnuM pAlana zI rIte thAya?" tethI granthakAra A zlokathI 41 sApecha - Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/28 dhyAnayogenA''jJApAlanaM bhavati (1) dhyAnayogenA''jJApAlanaM bhavati / azubhadhyAnavarjanena zubhadhyAnA''sevanena jinAjJA pAlitA bhavati / Arttaraudre dhyAne na karttavye, durgatikAraNatvAt / dharmazukle dhyAne AsevanIye, sadgatiprApakatvAt / zukladhyAnaM zreNyAM bhavati / tataH sadA dharmadhyAnaM karttavyam / taccaturvidham - AjJA'pAya-vipAka-saMsthAna-vicayabhedAt / uktaJca dhyAnadIpikAyAM mahopAdhyAyazrIsakalacandragaNivaraiH - 'AjJApAyavipAkasya, kramazaH saMsthitestathA / vicayAya pRthag jJeyaM, dharmadhyAnaM caturvidham // 120 // ' sambodha-prakaraNe'pyuktaM zrIharibhadrasUribhiH - 'ANAvijayamavAe, vivAgasaMThANagao vi nAyavvA / ee cattAri payA jhAyavvA dhammajhANassa // 1355 // ' (chAyA - AjJAvicayamapAyaH, vipAkasaMsthAnakato'pi jJAtavyAH / etAni catvAri padAni, dhyAtavyAni dharmadhyAnasya // 1355 // ) tatra paramAtmA''jJAyAH svarUpasya cintanamAjJAvicayaH, rAgadveSAdikRtApAyAnAM cintanamapAyavicayaH, karmaphalacintanaM vipAkavicayaH, lokasvarUpa-cintanaJca saMsthAnavicayaH / yaduktaM prazamaratau - 'AptavacanaM pravacanaM, cAjJAvicayastadarthanirNayanam / AstravavikathA (1) dhyAnayogathI bhagavAnanI AjJAnuM pAlana thAya che. azubhadhyAna nahIM karavAthI ane zubhadhyAna karavAthI jinAjJAnuM pAlana thAya che. ArtadhyAna - raudradhyAna na karavA, kemake te durgatinA kAraNo che. dharmadhyAna-zukladhyAna karavA, kemake te sadgati apAvanArA che. zukladhyAna zreNImAM hoya che. tethI haMmezA dharmadhyAna karavuM. te cAra prakAre che - AjJAvicaya, apAyaricaya, vipAkavicaya ane saMsthAnavicaya. dhyAnadIpikAmAM mahopAdhyAya zrIsakalacandragaNivarajIe kahyuM che - "AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnanI vicAraNA mATe (dhyAna) e kramazaH judA judA cAra prakAranuM dharmadhyAna jANavuM. (12) saMbodhaprakaraNamAM paNa zrIharibhadrasUri mahArAje kahyuM che - "AjJAvicaya, apAyaricaya, vipAkavicaya ane saMsthAnavicaya jANavA. dharmadhyAnanA A cAra padonuM dhyAna karavuM. (1355) temAM paramAtmAnI AjJAnA svarUpanuM cintana e AjJAvicaya che. rAgadveSa vagere vaDe karAyelA nukasAnanI vicAraNA e apAyaricaya che. karmanA phaLano vicAra karavo e vipAkavicaya che. lokanA svarUpanuM cintana e saMsthAnavicaya che. prazamaratimAM kahyuM che - "AptanuM vacana e pravacana che. tenA arthano nirNaya karavo te AjJAvicaya che. Azrava, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvasArastutistavairAjJApAlanaM bhavati yogasAra : 1/28 I gauravaparISAdyairapAyastu // 247 // azubhazubhakarmapAkAnucintanArtho vipAkavicayaH syAt / dravyakSetrAkRtyanugamanaM saMsthAnavicayastu // 248 // ' manasi sadA zubhameva dhyAtavyam / pratisamayaM zubhAzubhA'dhyavasAyairAtmA zubhAzubhakarmANi badhnAti / tataH zubhadhyAne upayukta AtmA zubhakarmANi badhnAti / tadAnIM pUrvabaddhAnAM prabhUtAnAmazubhakarmaNAM nirjarA zubhakarmasu ca saGkramaNaM bhavati / azubhadhyAne upayukta AtmA'zubhakarmANi baddhvA zubhakarmANi cA'zubhakarmasu saGkramayya durgatau prayAti / tato'zubhaM na dhyAtavyam / 92 I (2) bhAvasArastutistavairAjJApAlanaM bhavati / paramAtmA'smAkaM paramopakArI / taddarzitA''rAdhanAyAH pAlanenaiva vayametAvatIM bhUmiM prAptAH / ato'gre 'pi taddarzitA''rAdhanAyAH pAlanenaivA'smAkaM muktirbhAvinI / upakAriNaH sadA varNavAdaH karttavyaH / stutistavaiH paramAtmano guNAnuvAdo bhavati / tato jihvA paramAtmanaH stutistaveSu prayoktavyA / stutistavA api hArdikabahumAnabhAvenoccAraNIyA na kaNThamAtreNa / te vikathA, gaurava, parISaha vagerenA nukasAna vicAravA te apAyavicaya che. azubha ane zubha karmonA phaLano vicAra karavo te vipAkavicaya che. dravya, kSetra ane AkRtithI lokano vicAra karavo te saMsthAnavicaya che. (247, 248)' manamAM haMmezA sAruM ja dhyAna karavuM. dareka samaye AtmA sArA ke kharAba adhyavasAyothI sArA ke kharAba karmo bAMdhe che. tethI zubhadhyAnamAM upayogavALo AtmA zubhakarmo bAMdhe che. tyAre pUrve bAMdhelA ghaNA azubha karmonI nirjarA ane zubha karmomAM temanuM saMkramaNa thAya che. (zubha karmomAM saMkramaNa thAya che eTale zubha karmorUpe pheravAI jAya che.) azubha dhyAnamAM rahelo AtmA azubhakarmo bAMdhIne ane zubhakarmone azubhakarmomAM saMkramAvIne durgatimAM jAya che. mATe azubha dhyAna na karavuM. (2) bhAvapUrvaka uttama stuti-stavano bolavAthI AjJAnuM pAlana thAya che. paramAtmA ApaNA parama upakArI che. temaNe batAvelI ArAdhanAnA pAlanathI ja ApaNe ahIM sudhI pahoMcyA chIe. ahIMthI AgaLa paNa temaNe batAvelI ArAdhanAnA pAlanathI ja ApaNI mukita thaze. upakArInA haMmezA guNAnuvAda karavA joIe. stuti-stavanothI paramAtmAnA guNAnuvAda thAya che. mATe jIbhano upayoga paramAtmAnA stuti-stavano bolavAmAM karavo. stuti-stavano paNa hRdayanA bahumAnathI gAvA, mAtra kaMThathI nahIM. te lokone khuza karavA na gAvA paNa paramAtmAnuM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/28 pUjAdibhirAjJApAlanaM bhavati 93 janaraJjanArthaM na geyAH, parantu paramAtmano mahattvaM svAtmanazcA'dhamatvaM darzayituM geyAH / paramAtmastutyAdibhiH paramAtmani bahumAno varddhate / tataH prabhukRpA prApyate / tataH sarvakAryANi sidhyanti nirvANA'dhvani ca zIghratarA pragatirbhavati / stutistavAdibhirjaneSvapi paramAtmano mahimA prakhyApito bhavati / tato janAH paramAtmAnaM pratyAkRSTA bhavanti / itthaM jinazAsanaprabhAvanA'pi bhavati / sAmAnyato'pi paraguNA vaktavyAH / paramopakAriNaH paramAtmanastu guNAH sarvaprayatnena stotavyA eva / (3) pUnAiimarAjJAAtanuM mavati / paramAtmanaH pUnA-matti-vahumAnAya: rtavyA: / paramAtmana: pUjA dvividhA trividhA caturvidhA paJcavidhA saptadazavidhA navanavatividhA sarvavidhA ca / tatra dvividhA pUjA dravyabhAvabhedAt, trividhA pUjA aGgAgrabhAvabhedAt manovAkkAyabhedAdvA, caturvidhA pUjA aGgAgrabhAvAnAzAtanAbhedAt, paJcavidhA pUjA candana - puSpa - dhuup-diipakSatamevAt bhakti-vahumAna-vaLavAvAnAzAtanA-vidhi-mevAdA, avidhA pUnA nAcandrana-puSpa-dhUpa-TIpa-akSata-ta-naivedyamevAt, saptavazavidhA pUnA strAtra-vilepanamahattva ane potAnuM adhamapaNuM batAvavA gAvA. paramAtmAnA stuti vagerethI paramAtmA upara bahumAna vadhe che. tethI prabhunI kRpA maLe che. tethI badhA kAryo siddha thAya che ane mokSamArge jhaDapathI pragati thAya che. stuti-stavanothI lokomAM paNa paramAtmAno mahimA prasiddha thAya che. tethI loko paramAtmA pratye AkarSAya che. Ama jinazAsananI prabhAvanA paNa thAya che. sAmAnyathI paNa bIjAnA guNa bolavA joIe. zreSTha upakArI evA paramAtmAnA guNo to badhA prayatnapUrvaka avazya gAvA. (3) pUjA vagerethI AjJAnuM pAlana thAya che. paramAtmAnA pUjA, bhakti, bahumAna vagere karavA. paramAtmAnI pUjA traNa prakAranI, cAra prakAranI, pAMca prakAranI, ATha prakAranI, sattara prakAranI, navvANu prakAranI ane sarva prakAranI che. temAM be prakAranI pUjA eTale dravyapUjA ane bhAvapUjA. traNa prakAranI pUjA eTale aMgapUjA, agrapUjA ane bhAvapUjA, athavA manapUjA, vacanapUjA ane kAyapUjA, cAra prakAranI pUjA eTale aMgapUjA, agrapUjA, bhAvapUjA ane anAzAtanA, pAMca prakAranI pUjA eTale caMdanapUjA, puSpapUjA, dhUpapUjA, dIpapUjA ane akSatapUjA, athavA bhakti, bahumAna, varNavAda, anAzAtanA ane vidhi. ATha prakAranI pUjA A pramANe che - jalapUjA, candanapUjA, puSpapUjA, dhUpapUjA, dIpakapUjA, akSatapUjA, Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 pUjAprakArAH yogasAraH 1/28 vstryugl-vaaskssep-cuurnn-pusspmaalaa-pusspvRsstti-pusspgRh-gndhaarcn-alngkaar-indrdhvjaSTamaphatta-rIpa-gIta-nRtya-vAdya-stuti-pretAt | kuruM savothaprazara - vihA pUyA davva-bhAvehiM aNgaggbhaavehi|tivihaa vivihA sA ya cahA'NA-sAyaNAsahiyA // 42 // maNavayakAyavisuddhI pUyA tivihA jiNehi nnihitttthaa| paMcavihA vA aTThovayArasavvovayArA vA // 43 // bhaNiyA paMcuvayArA kusumakkhayagaMdhadhUvadIvehiM bhttiibhumaannvnnjnnnnaannaasaaynnvihiihiN||44||kusumkkhygNdhdiivdhuuvnevijjjlphlehi puNo / aTThavihakammamahaNI aThuvayArA havai pUyA // 45 // sattarasabheyabhiNNA nhavaNaccaNadevadUsaThavaNaM vA / taha vAsacuNNarohaNa puNphArohaNasumallANaM // 46 // paNavaNNakusumavuDhI vagghAriyamalladAmapupphagihaM / kappUrapabhiigaMdhaccaNamAharaNA vihiyaM jaM // 47 // iMdaddhayassa sohAkaraNaM causuvi disAsu jahasattI / phaLapUjA ane naivadyapUjA. sattara prakAranI pUjA A pramANe che- (1) snAtra karavuM, (2) vilepana karavuM, (3) vastranuM yugala paherAvavuM, (4) vAsakSepa karavo, (5) cUrNa caDhAvavuM, (6) puSpanI mALA caDhAvavI, (7) puSponI vRSTi karavI, (8) puSpanuM ghara banAvavuM, (9) kapUra vagere gaMdhathI pUjA karavI, (10) alaMkAra paherAvavA, (11) Indradhvaja pharakAvavo, (12) aSTamaMgaLa AlekhavA, (13) dIpaka dharavo, (14) gIta gAvA, (15) nRtya karavuM, (16) vAjIMtra vagADavA, (17) stuti karavI. saMbodhaprakaraNamAM kahyuM che - "pUjA be prakAranI che - dravyapUjA ane bhAvapUjA. pUjA traNa prakAranI che - aMgapUjA, agrapUjA ane bhAvapUjA. pUjA vividha prakAranI che. pUjA cAra prakAranI che - aMgapUjA, agrapUjA, bhAvapUjA ane anAzAtanA. jinezvara bhagavaMtoe mana-vacana-kAyAnI vizuddhi vaDe pUjA traNa prakAranI kahI che. paMcaprakArI, aSTAcArI ane sarvopacArI ema traNa prakAranI pUjA che. puSpa, akSata, gaMdha, dhUpa ane dIpa vaDe paMcopacAra pUjA kahI che. athavA bhakti, bahumAna, varNavAda, anAzAtanA ane vidhi vaDe pAMca prakAranI pUjA che. puSpa, akSata, gaMdha, dIpa, dhUpa, naivedya, jala, phaLa vaDe ATha prakAranA karmono nAza karanArI aSTopacAra pUjA thAya che. pUjA 17 prakAranI che - snAtra, vilepana, devadUSya sthApana, vAsakSepa, ghanasAra vagere cUrNa caDhAvavuM, puSpanI mALA caDhAvavI, pAMca varNanA puSponI vRSTi, laTakatI puSpanI mALA ane puSponuM ghara banAvavuM, kapUra vagere sugaMdhI dravyathI pUjA karavI, alaMkAra paherAvavA, yathAzakti cAre dizAmAM IndradhvajanI zobhA karavI, jinezvara Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/28 saptadazavidhA pUjA aDamaMgalANa bharaNaM jiNapurao dAhiNe vA vi // 48 // dIvAiaggikammakaraNaM maMgalapaIvasaMjuttaM / gIyaM narse vajjaM aTTAhiyasayathuIkaraNaM // 49 // ee sattarasabheyA AgamabhaNiyA ya dvvpuuyaae|jinnpddimaann caukkaga-duganikkhevassAvi bhAvajuyA // 50 // ' (chAyA - dvividhA pUjA dravyabhAvAbhyAM aGgAgrabhAvaiH / trividhA vividhA sA ca caturdhA'nAzAtanAsahitA // 42 // manovacaHkAyavizuddhiH pUjA trividhA jinaiH nirdiSTA / paJcavidhA vA aSTopacArasopacArA vA // 43 // bhaNitA paJcopacArA kusumAkSatagandhadhUpadIpaiH / bhaktibahumAnavarNajananAnAzAtanAMvidhibhiH // 44 // kusumAkSatagandhadIpadhUpanaivedyajalaphalaiH punaH / aSTavidhakarmamathanI aSTopacArA bhavati pUjA // 45 // saptadazabhedabhinnA snapanArcanadevadUSyasthApanaM vA / tathA vAsacUrNaropaNaM puSpAropaNaM sumAlyAnAm // 46 // paJcavarNakusumavRSTiH pralambitamAlyadAmapuSpagRham / karpUraprabhRtigandhArcanamAbharaNAni vihitaM yt||47|| indradhvajasya zobhAkaraNaM caturdhvapi dizAsu ythaashkti| aSTamaGgalAnAM bharaNaM jinapurato dakSiNe vApi // 48 // dIpAdyagnikarmakaraNaM maGgalapradIpasaMyuktam / gItaM nRtyaM vAdyaM aSTAdhikazatastutikaraNam // 49 // ete saptadazabhedA AgamabhaNitA ca dravyapUjAyAH / jinapratimAnAM catuSkadvikanikSepasyApi bhAvayutA // 50 // ) caityavandanabhASye'pyuktam - 'aMgaggabhAvabheyA, pupphAhArathuihiM pUyatigaM / paMcuvayArA aTThovayArA savvovayArA vA // 10 // ' (chAyA - aGgAgrabhAvabhedAt, puSpAhArastutibhiH puujaatikm| paJcopacArA aSTopacArA sarvopacArA vA // 10 // ) navanavatividhA pUjA sarvavidhA ca pUjA granthAntarebhyo'vaseyA / granthavistArabhiyA te nA'tra pradarzyate / paramAtmA tu vItarAgaH / sa pUjAM nA'pekSate, parantvasmAbhistasya pUjayA hRdaye bhAvA bhagavAnanI sAme ke jamaNI bAju aSTamaMgaLa bharavA, maMgaLadIpakathI yukta dIpa vagere agnikarma karavuM, gIta, nRtya, vAjIMtra, 108 zloka vaDe stuti karavI. A dravyapUjAnA AgamamAM kahelA 17 bheda che. bhAvayukta pUjA (bhAvapUjA) jinapratimAnA cAre nikSepanI tathA be nikSeponI paNa thAya che. (42-50) caityavaMdanabhASyamAM paNa kahyuM che - "puSpa vagerethI, AhAra vagerethI ane stuti vagerethI kramazaH aMgapUjA, agrapUjA ane bhAvapUjA thAya che. e traNa bhedavALI pUjAtrika che. athavA pUjA pAMca prakAranI, ATha prakAranI ke sarva prakAranI che. (10) navvANuM prakAranI pUjA ane sarvaprakAranI pUjA anya granthomAMthI jANI levI. granthano vistAra thavAnA bhayathI ahIM batAvAtI nathI. paramAtmA to vItarAga che. temane pUjAnI apekSA nathI. paNa ApaNe temanI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sucAritracaryayA''jJApAlanaM bhavati yogasAra : 1/28 I vardhanIyAH / tena prabhUtaH puNyabandho vipulA ca karmanirjarA bhavati / yadyapi vItarAgaH paramAtmA svabhaktyA na tuSyati nA'pi kasmaicitkiJciddadAti tathApi tadbhaktAstadbhaktipuNyena sarvamiSTaM vinA''yAsena prApnuvanti / paramAtmano jinAlayAni bimbAni ca nirmAtavyAni / jIrNAnAM jinAlayAnAmuddhAraH karttavyaH | jinabimbAnAmaGgaracanA karttavyA / jinaalymlngkrttvym| paramAtmanaH puro gIta-nRtya - nATyAdIni karttavyAni / itthaM vividha-prakAraiH paramAtmabhaktiH karttavyA / hRdi paramaH paramAtmabahumAno dharttavyaH vardhanIyazca / paramAtmana upadezaH zrotavyaH / tasya pAlanaM karttavyam / jinAgamA lekhanIyA: / jinazAsanasya prabhAvanA karttavyA / itthaM paramAtmana pUjAdayaH karttavyA: / (4) sucAritracaryayA''jJApAlanaM bhavati / niraticAraM vizuddhaM cAritraM pAlanIyam / sarvaprayatnena doSA varjanIyAH / aticArA guroH pura AlocayitavyAH / teSAM prAyazcittaM grAhyamanuSTheyaJca / samitiguptiSUpayuktairbhavitavyam / SoDaza bhAvanA bhAvanIyAH / mahAvratAni smykpaalniiyaani| svAdhyAya - tapo - vaiyAvRttya - jina bhaktyAdibhiH sAdhanAbhizcAritrajIvanaM 1 pUjAthI hRdayamAM bhAva vadhAravA. tethI ghaNo puNyabaMdha ane ghaNI karmanirjarA thAya che. jo ke vItarAga paramAtmA potAnI bhaktithI khuza thatAM nathI ane koIne kaMI ApatAM nathI, chatAM paNa temanI bhakti karanArA temanI bhaktithI pedA thayela puNyathI badhI iSTa vastuo mahenata vinA meLave che. paramAtmAnA jinAlayo ane jinapratimAonA nirmANa karAvavA. jIrNa jinAlayono uddhAra karavo. paramAtmAnI AMgI karavI. jinAlaya zaNagAravuM. paramAtmAnI AgaLa gIta, nRtya ane nATaka karavA. Ama vividha rIte paramAtmAnI bhakti karavI. hRdayamAM paramAtmA pratye zreSTha bahumAna dharavuM ane vadhAravuM. paramAtmAno upadeza sAMbhaLavo. tenuM pAlana karavuM. jinAgamo lakhAvavA. jinazAsananI prabhAvanA karavI. Ama paramAtmAnI pUjA vagere karavA. (4) cAritranuM suMdara pAlana karavAthI AjJAnuM pAlana thAya che. aticAra vinAnuM vizuddha cAritra pALavuM. badhA prayatnopUrvaka doSo TALavA. gurumahArAjanI samakSa aticAronI AlocanA karavI. temanuM prAyazcitta levuM ane vahana karavuM. samiti-guptinA pAlanamAM upayoga rAkhavo. soLa bhAvanAo bhAvavI. mahAvrato sArI rIte pALavA. svAdhyAya-tapa-vaiyAvacca-jinabhakti vagere sAdhanAo vaDe Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/29 vAsanIyam / evaMkaraNena paramAtmana AjJA pAlitA bhavati // 28 // avataraNikA - jinAjJApAlanopAyameva vistareNa darzayati mUlam - 'ArAdhito'stvasau bhAva - stavena vratacaryayA / tasya pUjAdinA dravya - stavena tu sarAgatA // 29 // jinAjJApAlanopAyaH anvayaH vratacaryayA bhAvastavenA'sau ArAdhito'stu / tasya pUjAdinA dravyastavena tu (pUjakasya) sarAgatA (bhavati) // 29 // - padmayA vRttiH - vratacaryayA - vrataM cAritraM tasya caryA - pAlanamiti vratacaryA, tayA, bhAvastavena - bhAvena paramArthena stavo - bhaktiriti bhAvastava:, tena, asau - paramAtmA, ArAdhitaH sevitaH astu - bhavatu / s paramAtmanaH, pUjAdinA - pUjAarcA Adau yasya jinAlayanirmANAdeH sa pUjAdi:, tena, dravyastavena dravyabhUtaHbhAvastavasya kAraNabhUto'pradhAnabhUto vA stava iti dravyastava:, tena, tu punaH, pUjakasyetyatrAdhyAhAryam, sarAgatA rAgeNa saheti sarAgaH, tasya bhAva iti sarAgatA - rAgayuktatvamityarthaH bhavatItyatrA'dhyAhAryam / cAritrapAlanaM paramAtmano bhAvastavarUpam / cAritraM sarvajIvebhyo'bhayadAnasya ghoSaNA , 10 - - cAritrajIvana suvAsita karavuM. Ama karavAthI paramAtmAnI AjJAnuM pAlana thAya che. (28) avataraNikA - jinAjJA pALavAnA upAyane ja vistArathI batAve che - 97 - - zabdArtha - cAritrapAlanarUpI bhAvastava vaDe e (paramAtmA)nI ArAdhanA thAo. temanI pUjA vagere dravyastavathI to pUjaka sarAgI bane che. (29) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda bhAvastava eTale paramAtmAnI sAcI bhakti. cAritrapAlana e bhAvastava che. tenAthI bhagavAnanI ArAdhanA thAya che. bhAvastavanA kAraNabhUta bhakti athavA apradhAna bhakti te dravyastava. pUjA vagerethI dravyastava thAya che. dravyastavathI to pUjaka sarAgI thAya che. cAritranuM pAlana e paramAtmAnA bhAvastavarUpa che. cAritra eTale badhA jIvone 1. ArAdhitastvasau DI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bhAvastavadravyastavasvarUpam yogasAraH 1 / 29 rUpam / kSudrasyApi jIvasya hiMsA cAritre varjanIyA / paramAtmanaH karuNA sarvajIveSu varSati / sa sarvajIvAnduHkhebhyo mocayitumabhilaSati / tata eva sa cAritramArga darzayati yatra sampUrNatayA jIvadayA pAlanIyA / cAritraM pAlayanparamAtmana upadezAnusAreNa svajIvanaM nirmimIte / tatazcAritrapAlanena sa ArAdhito bhavati / paramAtmanaH pUjAdikaM tu dravyastavarUpam / paramAtmA vItarAgaH / tataH sa na pUjAdikamapekSate / jIvAstasya pUjAdikaM kRtvA taM prati svabhaktiM darzayanti / pUjakasya prabhau rAgo vartate / pUjAdibhiH sa svargAdikaM prApnoti / tataH pUjAdibhistasya sarAgatA bhavati / idamapi pUjAdikaM paramAtmano bhaktirUpameva, parantu vastutastasya vItarAgatvAt tadvacanapAlanaM tadbhaktimatizete / ata eva bhAvastavo'pi dravyastavamatizete / tata evoktaM - saMyamapAlanarUpeNa bhAvastavena paramAtmana ArAdhanA bhavati, pUjAdirUpeNa dravyastavena pUjakasya sarAgatA bhavati / paramAtmabhaktiM kurvatA'pi cAritrapAlanameva lakSyIkarttavyam, yato dravyastavasyA'pi phalaM bhAvastava eva / abhayadAnanI ghoSaNA. cAritramAM nAnAmAM nAnA jIvanI hiMsAnuM varjana karavAnuM che. paramAtmAnI karuNA badhA jIvo upara varase che. teo badhA jIvone duHkhomAMthI choDAvavA jhaMkhe che. tethI ja teo cAritramArga batAve che ke jemAM saMpUrNapaNe jIvadayA pALavAnI che. cAritra pALanAra paramAtmAnA upadezane anusAre potAnuM jIvana banAve che. tethI cAritranA pAlanathI paramAtmAnI ArAdhanA thAya che. paramAtmAnI pUjA vagere to dravyastavarUpa che. paramAtmA vItarAga che. tethI temane pUjA vagerenI apekSA nathI. jIvo temanI pUjA vagere karIne temanA pratye potAnI bhakti batAve che. pUjakane prabhu upara rAga hoya che. pUjA vagerethI tene svargAdinI prApti thAya che. tethI pUjA vagerethI pUjaka sarAgI thAya che. A pUjA vagere paNa paramAtmAnI bhaktirUpa ja che. paNa hakIkatamAM paramAtmA vItarAga hovAthI temanI bhakti karatA temanA vacananuM pAlana caDhI jAya che. mATe ja bhAvastava paNa dravyastava karatA caDhI jAya che. tethI ja kahyuM ke saMyamapAlanarUpI bhAvastavathI paramAtmAnI ArAdhanA thAya che. pUjA vagere rUpI dravyastavathI pUjaka sarAgI thAya che. paramAtmAnI bhakti karanArAe paNa lakSya to cAritrapAlananuM ja rAkhavuM joIe, kemake dravyastavanuM phaLa paNa bhAvastava ja che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1 / 29 dravyastavo'pi kalyANAya syAt ayamatra sAraH - dravyastavo pUjAdirUpo bhavati, bhAvastavo vratAdhArAdhanArUpo bhavati / bhAvastavo dravyastavamatizete // 29 // avataraNikA - yadi bhAvastava eva ArAdhanA tarhi kRtaM dravyastavenetyAzaGkyAha - mUlam - cintAmaNyAdikalpasya, svayaM tasya prabhAvataH / kRto dravyastavo'pi syAt-kalyANAya tadarthinAm // 30 // anvayaH - kRto dravyastavo'pi svayaM cintAmaNyAdikalpasya tasya prabhAvatastadarthinAM kalyANAya syAt // 30 // padmIyA vRttiH - kRtaH - AsevitaH, dravyastavaH - pUjAdirUpaH, apizabdo bhAvastavastu kalyANAya bhavatyeva, paraM dravyastavo'pi kalyANAya bhavatIti dyotayati, svayam - svataH, dravyastavaH svataH kalyANaM karoti, na tu sarAgidevavat pUjAdibhiH prasannIbhUya vItarAgaH kalyANaM karotItyarthaH, cintAmaNyAdikalpasya - cintApUrako maNiriti cintAmaNiH, yo manazcintitaM vastu dadAti sa ityarthaH, sa Adau yeSAM kAmadhenukAmaghaTa-kalpatarvAdInAmiti cintAmaNyAdayaH, taistulya iti cintAmaNyAdikalpaH, tasya, tasya - paramAtmanaH, prabhAvataH - mAhAtmyena, tadarthinAM - tat-kalyANamarthayituM zIlameSA ahIM sAra ATalo che - dravyastava bhakti vagere rUpa che, bhAvastava vrata vagerenI ArAdhanArUpa che. bhAvastava dravyastava karatA caDhiyAto che.(29) avatarANikA - jo bhAvastava ja ArAdhanArUpa hoya to dravyastava karavAthI saryuM-ema AzaMkA karIne kahe che - zabdArtha - karAyela dravyastava paNa svayaM cintAmaNI vagere samAna te paramAtmAnA pramAthI pratyArAne 27|2|monaa yA! bhATe thAya che. (30) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhAvastava to kalyANakArI che ja, paNa karAyelo dravyastava paNa kalyANa mATe thAya che. sarAgI devo pUjA vagerethI khuza thaIne kalyANane kare che. te rIte vItarAgaprabhu pUjA vagerethI khuza thaIne kalyANa karatA nathI. paNa vItarAgaprabhunA prabhAvathI dravyastava pote ja jIvonuM kalyANa kare che. cintAmaNi manamAM cittavelI vastu Ape che. paramAtmA paNa cintAmaNi vagere jevA che. ahIM vagerethI kAmadhenu, kAmaghaTa, kalpavRkSa vagere levA. A badhA manamAM cittavelI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra : 1/30 100 paramAtmA cintAmaNyAdikalpaH miti tadarthina:, teSAM, kalyANAya amyuyAya, sthAt - mavet / ekonatriMzattame zloke uktaM - bhAvastavena paramAtmA''rAdhito bhavati, dravyastavena tu pUjakasya sarAgatA bhavatIti / tataH kazcidbhAvastavA'samartho jana evaM manyeta - 'ahaM bhAvastavaM karttumasamarthaH / dravyastavastu paramAtmana ArAdhanArUpo na bhavati / tato mayA na kimapi karaNIyam / iti / ' evaM vicintya sa dInamanasko bhavet / tato granthakAro dravyastavasyA'pi mAhAtmyaM darzayitvA tasya janasyotsAhaM vardhayati / cintAmaNizcetanArahito bhavati / tathApi tasya mAhAtmyamacintyamasti / tato vidhinA''rAdhitaH sa cintitamarpayati / paramAtmA'pi vItarAgo'sti / sa kasmaicit na kiJcidapi dadAti / tathApi tasya prabhAvo'cintyo'sti / tena dravyastavakArako'bhyudayAbhilASyapyabhyudayaM prApnotyeva / bhAvastavA'samartho dravyastavakArI janaH paramAtmanaH prabhAvAdbhAvastavasamartho bhavati / tataH so'pi kalyANaM prApnoti / paramAtmano dravyastavakaraNena tasya hRdaye paramAtmabahumAno vardhate / tataH sa eva bahumAnastasya kalyANaM kurute / vastune ApanArA che. paramAtmAnA mAhAtmyathI kalyANanA arthI jIvone mATe dravyastava paNa kalyANa mATe thAya che. ogaNatrIzamA zlokamAM kahyuM ke bhAvastavathI 5ramAtmAnI ArAdhanA thAya che ane dravyastavathI to pUjaka sarAgI thAya che. tethI koIka bhAvastava karavA asamartha manuSya ema vicAre - 'huM bhAvastava karavA asamartha chuM. dravyastava to paramAtmAnI ArAdhanArUpa nathI. tethI mAre kAMI karavA jevu nathI.' Ama vicArI te dIna manavALo thAya. tethI granthakAra dravyastavanuM paNa mAhAtmya batAvIne te manuSyano utsAha vadhAre che. cintAmaNi cetanArahita hoya che. chatAM paNa tenuM mAhAtmya acittva che. tethI vidhipUrvaka ArAdhAyela te icchita vastune Ape che. paramAtmA paNa vItarAga che. teo koIne kaMi paNa ApatA nathI. chatAM paNa temano prabhAva acittva che. tethI dravyastava karanAro abhyudayanI icchAvALo manuSya paNa abhyudaya pAme ja che. bhAvastava mATe asamartha, dravyastava karanAro manuSya paramAtmAnA prabhAvathI bhAvastava mATe samartha thAya che. tethI te paNa kalyANane pAme che. paramAtmAnA dravyastavane karavAthI tenA hRdayamAM paramAtmA pratyenuM bahumAna vadhe che. pachI te ja bahumAna Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/31 bhAvastavA'samarthena dravyastavo'vazyaM karttavyaH cintAmaNizcintitameva dadAti paramAtmaprabhAvAttu cintA'tItamapi prApyate / bhAvastavasamarthena bhAvastava eva vidheyaH / tena prabhoH paramA''rAdhanA bhavati / bhAvastavA'samarthena dravyastavo vidheyaH / na ca dravyastavo bhaktirUpa eva na tvArAdhanArUpa:, ato na vidheya- ityAzaGkyam, yataH bhAvastavA'samarthena dravyastavo'vazyaM karttavyaH / yadi sa tamapi na karoti tarhi durlabhaM mAnuSyaM jinazAsanaJca prApya vRthA gamayati / dravyastave kRte paramAtmaprabhAvAt sa kalyANamavApnotyeva / tatastena dravyastave pramAdo na vidheyaH // 30 // 101 avataraNikA - dravyastavo'pi kalyANAya bhavatIti pratipAditam / adhunA tasya dravyastavasyaiva mAhAtmyaM vyanakti mUlam - svargApavargado dravya-stavo'trApi sukhAvahaH / hetuzcittaprasattestat-karttavyo gRhiNA sadA // 31 // anvayaH dravyastavaH svargApavargadaH, atrApi sukhAvahaH, cittaprasatterhetuH, tat gRhiNA sadA (sa) karttavyaH // 31 // - tenuM kalyANa kare che. cintAmaNi manamAM vicArela vastu ja Ape che. paramAtmAnA prabhAvathI to nahIM cintaveluM paNa maLe che. bhAvastava karavA samartha vyaktie bhAvastava ja karavo. tenAthI paramAtmAnI zreSTha ArAdhanA thAya che. bhAvastava karavA asamartha vyaktie dravyastava karavo. ema na vicAravuM ke, 'dravyastava bhaktirUpa ja che, ArAdhanArUpa nathI, mATe na karavo joIe.' bhAvastava karavA asamartha vyakti mATe dravyastava e zreSTha kartavya che. jo te dravyastava paNa na kare to durlabha evuM manuSyapaNuM ane jinazAsana pAmIne phogaTa hArI jAya che. dravyastava karavAthI paramAtmAnA prabhAvathI te kalyANa pAme ja che. tethI teNe dravyastavamAM pramAda na karavo. (30) avataraNikA - dravyastava paNa kalyANa mATe thAya che ema batAvyuM. have dravyastavanuM ja mAhAtmya spaSTa kare che - zabdArtha - dravyastava svarga ane mokSa ApanAra che, te ahIM paNa sukha lAvanAra che, te mananI prasannatAnuM kAraNa che. mATe gRhasthe haMmezA dravyastava karavo joIe. (31) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyastavasya mAhAtmyam yogasAra : 1/31 atra padmIyA vRttiH - dravyastavaH - pUjAdirUpaH, svargApavargadaH - svarga:-devalokaH, apavargaH-mokSaH, svargazcApavargazceti svargApavargoM, tau dadAti - vitaratIti svargApavargadaH, iha bhave, apizabdaH paratra tu sukhaM yacchatyeva, ihabhave'pi sukhAvaha iti dyota - nArtham, sukhAvahaH - sukham - anukUlavedanIyam, tadAvahati - prApayatIti sukhAvahaH, cittaprasatte: - cittam - mana:, prasattiH - prasannatA svasthateti yAvat, cittasya prasattiriti cittaprasattiH, tasyAH, hetuH kAraNam, tat - tasmAt, gRhiNA - gRhasthena, sadA sarvakAlaM, sa ityatrAdhyAhAryam, karttavyaH - vidheyaH / 102 - - dravyastavakaraNena prakRSTabhAvavRddhau jAtAyAM mokSo'pyavApyate, yathA nAgaketunA prApta: / puSpapUjAM kurvansa kSapakazreNimArUDhaH / tataH kSapitAzeSakarmA sa nirvRtaH / dazagrIveNa jinabhaktiM kurvatA jinanAmakarma baddham / dravyastavAdanantaraM jAyamAnA bhAvavRddhirddhavyastavanimittakaiva / ata upacArAd 'dravyastavena mokSo prApyate' ityucyamAne na ko'pi virodhaH / paramAtmabhaktiM kurvatA yadi saMhanana - kAla - bala - bhAvAdi - parihANyA mokSo nA'vApyate tarhyapi tridazalokaprAptistu tasya karatalagataiva / jinabhaktyA zubhAyurbadhyate / jinabhaktyA prakRSTaM puNyaM badhyate / tatastadudaye nirjaralokaprAptirbhavati / yo dAsIbhUya paramAtmano bhakti karoti sa AdhipatyaM prApnoti / jinapUjAdirna kevalaM paraloke eva saukhyaM dadAti, padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - pUjA vagere rUpa dravyastava parabhavamAM svarga ane mokSa Ape che, A bhavamAM paNa sukha Ape che ane manane prasanna kare che, mATe gRhasthoe haMmezA dravyastava karavo joIe. dravyastava karavAthI jo bhAvanI prakRSTa vRddhi thAya to mokSa paNa maLe che, jema nAgaketune maLyo. puSpapUjA karatAM karatAM temaNe kSapakazreNI mAMDI. pachI badhA karmono kSaya karI te nirvANa pAmyA. rAvaNe paramAtmAnI bhakti karatAM karatAM jinanAmakarma bAMdhyuM. dravyastava pachI thanArI bhAvavRddhi dravyastavathI ja thayelI che, eTale upacArathI 'dravyastavathI mokSa maLe che' ema kahevAmAM koI virodha nathI. paramAtmAnI bhakti karanArAne saMghayaNa, kALa, baLa, bhAva vagerenI hAninA kAraNe mokSa na maLe to paNa devaloka to tenI mATe hAthaveMtamAM ja che. jinabhaktithI zubha AyuSya baMdhAya che. jinabhaktithI prakRSTa puNya baMdhAya che, pachI teno udaya thAya tyAre devaloka maLe che. je vyakti dAsa thaIne 5ramAtmAnI bhakti kare che te svAmI bane che. jinapUjA vagere Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/31 jinabhakteH phalam 103 parantvihabhave'pi tasya prabhAveNa sarvakalyANAni prApyante vighnAni ca nazyanti / zrIpAlenotkaTabhAvena prabhubhaktiH kRtA / phalatastasya kuSTharogo naSTaH rAjyaJca sa AptavAn / jinabhaktyA manasaH sarvasaGklezA dUrIbhavanti, zarIrasya sarve rogAH kSIyante, Apada upadravAzca viliiynte| jinabhaktyA manaH prasannIbhavati / tatkadAcidapi na viSIdati / tato'nyA apyArAdhanAH prasannatayA bhavanti / mayUrasamAgamena sarve sarpA apagacchanti / evaM paramAtmani hRdaye pratiSThite tasya bhaktyA sarve doSA nazyanti / uktaJca bRhacchAntistotre - 'upasargAH kSayaM yAnti, chidyante vighnavallayaH / manaH prasannatAmeti, pUjyamAne jinezvare // ' upadezataraGgiNyAmapyuktaM zrIratnamandiragaNibhiH - 'upasargAH kSayaM yAnti, chidyante vighnavallayaH / manaH prasannatAmeti, pUjyamAne jinezvare // 88 // ' ___ paramAtmA sarvotkRSTaM pAtram / tatastadbhaktyA prakRSTaM puNyaM badhyate / tena zArIrikamAnasika-bhautikA'dhyAtmikaihikA''muSmikAni sarvakalyANAni prApyante / itthaM dravyastavo'pi sarvasampattiprApakaH / nanu yadi dravyastavaH sarvasampattiprApakastahi bhAvastavena mAtra paralokamAM ja sukha nathI ApatA, paNa A bhavamAM paNa tenA prabhAvathI badhA kalyANo maLe che ane badhA vighno nAza pAme che. zrIpALe utkRSTa bhAvathI prabhubhakti karI. pariNAme temano koDha roga nAza pAmyo ane temane rAjaya maLyuM. jinabhaktithI mananA saMklezo dUra thAya che, zarIranA badhA rogo kSaya pAme che ane badhI Apattio ane upadravo nAza pAme che. jinabhaktithI mana prasanna thAya che. te kyAreya viSAda pAmatuM nathI. tethI bIjI ArAdhanAo paNa prasannatAthI thAya che. mora Ave eTale badhA sarpo dUra jAya che. ema hRdayamAM paramAtmA pratiSThita thAya eTale tenI bhaktithI badhA doSo nAza pAme che. moTI zAMtimAM kahyuM che - paramAtmA pujAye chate upasargono kSaya thAya che, vipnonI velaDIo chedAya che ane mana prasanna thAya che. upadezataraMgiNImAM paNa zrIratnamaMdiramaNijIe A vAta kahI che. paramAtmA sauthI zreSTha pAtra che. tethI temanI bhaktithI prakRSTa puNya baMdhAya che. tenAthI zArIrika, mAnasika, bhautika, AdhyAtmika, Aloka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI badhA kalyANo maLe che. Ama, dravyastava paNa badhI saMpatti ApanAra che. prazna - jo dravyastava badhI saMpatti ApanAra hoya to bhAvastavanI zuM jarUra che? Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dravyastavo'bhyudayakArako bhAvastavo mahodayakArakaH yogasAraH 1/32 kiM prayojanamiti cet ? ucyate, dravyastavo'bhyudayakArako bhAvastavo mahodayakArakaH / bhAvastavena mokSaH prApyate / dravyastavo'pi bhAvastavadvAreNaiva mokSaM prApayati / bhAvastavA'samarthana gRhasthena dravyastavo'vazyaM karttavyaH / tena dravyastave ratena bhAvyam / dravyastava eva tasya taraNopAyaH / yadi sa tamapi muJcet tahi bhavasamudre nimajjet / tatastena sarvaprayatnena dravyastavo vidheyaH // 31 // avataraNikA - dravyastavasya mAhAtmyaM pradarzitam / adhunA dravyastavena bhAvastavasyA'pi prAptiH syAditi darzayati - mUlam - bhavedviratirapyasya, yathAzakti punaryadi / __tataH prakSaritaH siMhaH, karmanimarthanaM prati // 32 // anvayaH - yadi punarasya yathAzakti viratirapi bhavet tataH karmanirmathanaM prati (sa) prakSaritaH siMhaH (bhavet) // 32 // padmIyA vRttiH - yadi punaH - kadAciccAritramohanIyakarmakSayopazamena, asya - dravyastavakartuH, yathAzakti - zakteH-sAmarthyasyA'nurUpaM na tu tAmatikramya, viratiH - sAvadhavyApArebhyo dezataH sarvato vA nivRttiH, apizabdaH samuccaye, sa ca viratiM javAba- dravyastava abhyadaya karanAra che, bhAvastava mahodaya karanAra che. bhAvastavathI mokSa maLe che. dravyastava paNa bhAvastava dvArA ja mokSa apAve che. bhAvastava karavA asamartha gRhastha dravyastava avazya karavo. teNe dravyastavamAM rata rahevuM. tenI mATe dravyastava e ja karavAno upAya che. jo te tene paNa choDI de to bhavasamudramAM DUbI 214. bhATe to 15 prayatnopUrva dravyasta 42vI. (31) . avataraNikA - dravyastavanuM mAhAbhya batAvyuM. have dravyastavathI bhAvastavanI paNa prApti thAya che, e batAve che - zabdArtha - jo ene yathAzakti virati paNa maLe to te karmono nAza karavA mATe viretA siMha vo thAya che. (32) parIyAvRttino bhAvAnuvAda - virati eTale pApa lAge evI pravRttiomAMthI AMzika rIte ke saMpUrNa rIte nivRtti. dravyastava karanAro pUjA vagere to kare ja che, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/32 dravyastavakartuviratirapi bhavet 105 samuccinoti, bhavet - syAt, tataH - tarhi, karmanirmathanam - karmaNAM nirmathanaM-nAzanamiti karmanirmathanam, tat karmatApannam, prati - lakSyIkRtya, sa ityatrA'dhyAhAryam, prakSaritaH - prakarSeNa kSarita:-calitaH iti prakSarita:-udyataH, siMhaH - vanarAjaH, bhavedityatrA'dhyAhAryam / prakRSTabhAvena jinapUjAdikaM kurvANasya cAritramohanIyakarmakSayopazamo bhavati / cAritramohanIyaM karma virateH pratibandhaM karoti / tato jIvasya hRdaye viratipariNAmo na prAdurbhavati / paramAtmA sarvotkRSTacAritrI / tatastadbhaktyA cAritramohanIyakSayopazamo bhavati / yasya bhaktiH kriyate, tasya guNAH prApyante / paramAtmanaH bhaktyA tasya guNAH prApyante / tataH sa gRhasthaH kadAcit cAritramapi svIkuryAt / cAritrapAlanazaktau satyAmeva sa cAritraM svIkuryAt / yadi sAmarthyA'bhAve'pi sa cAritraM svIkuryAttarhi tasya vratabhaGgo bhavet / sa sAdhuveSaM vimucya punargRhastho bhavet / kadAcit sa veSaM na jahyAttIpi liGgamAtropajIvI bhavet / tataH svIyaM sAmarthyamavagamya tena sarvaviratiH svIkaraNIyA / itthaM jinabhaktirUpeNa dravyastavena jAtacAritrAdhyavasAyaH sa svasAmarthyAnusAreNa viratirUpaM bhAvastavamapi prApnuyAt / tato dravyastavo'pi prazasyo'nuSTheyazca / cAritraprAptyanantaramapi kadAca cAritramohanIya karmanA kSayopazamathI zaktine anurUpa tenI sAvadya yogomAMthI nivRtti paNa thAya. to pachI te karmono nAza karavA mATe vipharelA siMha jevo thAya che. prakRSTabhAvathI jinapUjA vagere karanArAnA cAritramohanIya karmano kSayopazama thAya che. cAritramohanIya karma viratine aTakAve che. tethI jIvanA hRdayamAM viratino pariNAma thato nathI. paramAtmA sauthI zreSTha cAritradhara che. tethI temanI bhaktithI cAritramohanIya karmano kSayopazama thAya che. jenI bhakti karAya tenA guNo maLe. paramAtmAnI bhaktithI temanA guNo maLe che. tethI te gRhastha kadAca cAritra paNa laI le. cAritra pALavAnI zakti hoya to ja te cAritra svIkAre. jo sAmarthya na hovA chatAM te cAritra svIkAre to tenA vratono bhaMga thAya. te sAdhuveSa choDIne pharI gRhastha bane. kadAca te veSa na choDe to paNa sAdhuveSathI AjIvikA calAve. tethI potAnuM sAmarthya jANIne teNe sarvavirati svIkAravI joIe. Ama, jinabhakti rUpI dravyastava vaDe jene cAritranA bhAva thayA che, te potAnA sAmarthyane anusAra viratirUpa bhAvastavane paNa pAme che. mATe dravyastava paNa prazaMsApAtra che ane karavA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viratidharaH karmanirmathanaM prati prakSaritaH siMhaH yogasAraH 1 / 33 106 sa prakRSTAM sAdhanAM karoti / yathA siMhaH svavairinAzane udyato bhavati tathA so'pi cAritraM prApya karmavairiNaM hantuM prakRSTaM puruSArthaM karoti / atra siMhopamayedaM sUcitaM - yathA siMha: svavairinAzane kadAcidapi niSphalo na bhavati tathA'yamapi cAritraM svIkRtya karma sarvathA nAzayati eva, na tu kadAcidapi karmanAzane niSphalo bhavati / itthaM jinabhaktyA paramparayA sarvakarmavinAzo'pi bhavati / tato bhAvastavA'samarthena gRhasthena dravyastavo'vazyaM karttavyaH // 32 // avataraNikA - dravyastavakArI viratiM prApya karma nirmathnAtIti darzitam / adhunA dravyastavakArI zrAvako'pi karma nirmathya zivaM prApnotIti darzayati - mUlam - zrAvako bahukarmA'pi, pUjAdyaiH zubhabhAvataH / dalayitvA'khilaM karma, zivamApnoti satvaram // 33 // anvayaH - bahukarmA'pi zrAvakaH pUjAdyaiH zubhabhAvato'khilaM karma dalayitvA satvaraM zivamApnoti // 33 // yogya che. cAritra maLyA pachI paNa te prakRSTa sAdhanA kare che. jema siMha potAnA duzmanono nAza karavA mATe taiyAra hoya che, tema te paNa cAritra pAmIne potAnA karmarUpI vairIne haNavA mATe prakRSTa puruSArtha kare che. ahIM siMhanI upamAthI e sUcavyuM ke jema siMha potAnA duzmanono nAza karavAmAM kyAreya paNa niSphaLa thato nathI tema A vyakti paNa cAritra laIne karmano sarvathA nAza kare ja che, te kyAreya paNa karmono nAza karavAmAM niSphaLa thato nathI. Ama jinabhaktithI paraMparAe badhA karmono vinAza paNa thAya che, tethI bhAvastava karavA asamartha gRhasthe dravyastava avazya karavo joIe. (32) avataraNikA - dravyastava karanAra virati pAmIne karmono nAza kare che, e batAvyuM. have dravyastava karanAra zrAvaka paNa karmono nAza karIne mokSa pAme che - e jatAve che - zabdArtha - ghaNA karmovALo paNa zrAvaka pUjA vagerethI thayelA zubhabhAvathI badhA armono nAza jhurI 4lhIthI mokSa pAme che. (33) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/33 zrAvako'pi pUjAdyaiH zivamApnoti 107 padmIyA vRttiH - bahukarmA - bahUni - prabhUtAni karmANi yasya sa bahukarmA, apizabdo alpakarmA tu zivamApnotyeva paraM bahukarmA'pi zivaM prApnotIti dyotanArtham, zrAvakaHzramaNopAsakaH, pUjAdyaiH - pUjA - AdyA - prathamA yeSAM jinAlayanirmANAdInAM te pUjAdyA:, adhyavasAyazceti zubhabhAvaH, zubhabhAvataH zubha:- prazastaH, sa cAsau bhAvaH tasmAt, akhilaM - sakalam, karma - Atmavairi, dalayitvA - vinAzya, satvaraM - saha tvarayA yathA syAttatheti satvaraM - zIghram, zivam - mokSam Apnoti labhate / taiH, - - Atmasu karmANi vividhaprakArANi santi, keSucidAtmasu svalpAni karmANi santi, keSucittvAtmasu bahUni karmANi santi / svalpakarmANi sukhena zIghraJca nAzayituM zakyante / bahukarmanAzanaM kRcchrasAdhyaM dIrghakAlasAdhyaJca / yAvadAtmani karmANi santi tAvadAtmanA saMsAre bhramitavyam / hastena vRkSAnunmUlayitvA vananAzanaM kRcchreNa cireNa ca bhavati, parantu vahninA vananAzanamAyAsena vinA zIghraJca bhavati / jinapUjAdibhiH prAdurbhUtAH zubhA'dhyavasAyAH karmanAzane'gnirUpAH santi / zrAvakANAM hRdaye jinapUjAdibhi: zubhapariNAmA utpdynte| taiste karmANi nAzayanti / jinapUjAdibhirjAtaiH prazastabhAvairbahUnyapi karmANi sukhena zIghraJca nAzayituM zakyante / agniH kSaNAtsarvaM dagdhvA bhasmasAtkaroti / evaM padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhagavAnanI pUjAthI zubhabhAva pedA thAya che. tenAthI badhA karmono nAza thAya che. tethI ochA karmavALo zrAvaka to mokSa pAme ja che, paNa ghaNA karmovALo paNa zrAvaka zIghra mokSa pAme che. AtmAonI upara vividha prakAranA karmo che. keTalAka AtmAo upara ochA karmo che, keTalAka AtmAo u52 ghaNA karmo che. ochA karmono sukhethI ane jaldIthI nAza karI zakAya che. ghaNA karmono nAza muzkelIthI thAya che ane lAMbA kALe thAya che. jyAM sudhI AtmA upara karyo che tyAMsudhI AtmAne saMsAramAM bhaTakavAnuM thAya che. hAthathI vRkSone ukheLIne vanano nAza muzkelIthI thAya che ane lAMbA kALe thAya che. paNa agnithI vanano nAza sahelAIthI ane jaldIthI thAya che. jinapUjA vagerethI utpanna thayelA zubhabhAvo karmono nAza karavA agni jevA che. zrAvakonA hRdayamAM jinapUjA vagerethI zubhabhAvo pedA thAya che. tenAthI teo karmono nAza kare che. jinapUjA vagerethI thayelA zubhabhAvo vaDe ghaNA paNa karmono sukhethI ane jaldIthI nAza karI zakAya che. agni eka kSaNamAM badhuM bALIne rAkha kare che. ema zubhabhAvo Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AjJA''rAdhanA sukhaM prApyate yogasAra: 1/34 zubhabhAvA api tUrNaM sarvakarmANi nAzayitvA''tmano muktiM nedIyasIM kurvanti / itthaM pUjAdyA: bahUnyapi karmANi nAzayitvA zrAvakaM jhaTiti muktau pravezayanti / tataH zrAvakaiH pUjAdyAH kadAcidapi na moktavyAH / idamatrA'vadheyam - zrAvakaH pUjAdijAtazubhabhAvaiH sarvaviratimavApyaiva sarvakarma kSapayitvA muktiM yAti, sarvaviratiM vinA muktiprApterazakyatvAt / kadAcidalpAyuSkatayA sa dravyataH sarvaviratiM grahItuM na zaknoti tarhyapi bhAvatastvavazyaM sarvaviratiM gRhNAti, marudevyAdivat / tataH zrAvakeNa sarvaviratimupekSya kevalaiH pUjAdyairAtmA kRtakRtyo na mantavyaH / zrAvakeNa sarvaviratiM lakSyIkRtyaiva pUjAdyAH karttavyA: / itthameva tasya sarvakarmakSayo mokSazca bhavati // 33 // avataraNikA - nanu bahukarmA zrAvakaH pUjAdyaiH kathaM zivamApnoti ? iti zaGkAM samAdadhadgranthakAra AjJA''rAdhanAsukhayoranvayavyatirekau AjJAvirAdhanAduHkhayoranvayavyatirekau ca darzayati - mUlam yenA''jJA - yAvadArAddhA, sa tAvallabhate sukham / yAvadvirAdhitA yena tAvadduHkhaM 'labheta saH // 34 // , paNa jaldIthI badhA karmono nAza karIne AtmAnI muktine najIka kare che. Ama pUjA vagere ghaNA paNa karmono nAza karIne zrAvakane jaldIthI muktimAM praveza karAve che. mATe zrAvakoe pUjA vagere kyAreya paNa choDavA nahIM. (33) ahIM ATalu dhyAna rAkhavuM - zrAvaka pUjA vagerethI thayelA zubhabhAvo vaDe sarvavirati pAmIne ja badhA karmone khapAvIne mokSe jAya che, kemake sarvavirati vinA mokSa maLI zakato nathI. kadAca AyuSya ochu hovAne lIdhe te dravyathI sarvaviratine svIkArI na zake to paNa bhAvathI to avazya sarvaviratine svIkAre che, marudevImAtAnI jema. tethI zrAvake sarvaviratinI upekSA karIne mAtra pUjA vagerethI saMtoSa na mAnavo. zrAvake sarvaviratinuM lakSya rAkhIne ja pUjA vagere karavA. A rIte ja tenA badhA karmono kSaya ane mokSa thAya che. - avataraNikA - bhArekarmI zrAvaka pUjA vagerethI kevI rIte mokSa pAme che ? evI zaMkAnuM samAdhAna karatA granthakArazrI AjJAnI ArAdhanA ane sukhanA anvayavyatireka ane AjJAnI virAdhanA ane duHkhanA anvaya-vyatireka batAve che - 1. labhate EI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/34 AjJArAdhanAsukhayoranvayavyatireko 109 anvayaH - yenA''jJA yAvadA''rAddhA, sa tAvatsukhaM labhate / yena (sA) yAvat virAdhitA, sa tAvadduHkhaM labheta // 34 // padmIyA vRttiH - yena - anirdiSTanAmnA, AjJA - prAguktazabdArthA, yAvat - yAvatpramANam, ArAddhA - pAlitA, saH - AjJA''rAdhakaH, tAvat - AjJArAdhanAphalapramANam, sukham - Anandam, labhate - prApnoti, yena - anidarzitanAmnA, atra 'sA' ityadhyAhAryam, yAvat - yAvatpramANam, virAdhitA - khaNDitA, saH - AjJAvirAdhakaH, tAvat - AjJAvirAdhanAphalapramANam, duHkham - asAtam, labheta - prApnuyAt / AjJA''rAdhanA kaarnnruupaa| sukhaM tatkAryarUpam / yatra sarvasAmagryupetaM kAraNaM bhavati tatra kAryaM jAyate eva, yathA yatra sthAne ArTendhanasaMyogaviziSTo'gnistatra dhUmo jAyate ev| yadyagniH svalpa: syAttarhi dhUmo'pi svalpa: syAt / yadyagniH prabhUtaH syAttarhi dhUmo'pi prabhUtaH syAt / evaM yatrA''jJA''rAdhanA bhavati tatra sukhaM bhaviSyati / yadyAjJA''rAdhanA svalpA syAttahi tatphalabhUtaM sukhamapi svalpameva prApyeta / yadyAjJA''rAdhanA prabhUtA syAttahi sukhamapi prabhUtaM prApyeta / tato muktisthaM sampUrNaM sukhaM kAGkSamANena sampUrNA''jJA''rAdhanA kartavyA / yo hInapramANAmAjJArAdhanAM karoti sa sarvaM sukhaM prAptuM zabdArtha - jeNe AjJAnI jeTalI ArAdhanA karI, te teTaluM sukha pAme che. jeNe tInI dI virAdhanA 2rI, te teraDaM duH5. pAme che. (34) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - jeTalA pramANamAM AjJAnI ArAdhanA thAya che, teTalA pramANamAM sukha maLe che ane jeTalA pramANamAM AjJAnI virAdhanA thAya che, teTalA pramANamAM duHkha maLe che. AjJAnI ArAdhanA kAraNarUpa che. sukha tenuM kArya che. jyAM badhI sAmagrIthI yukta kAraNa hoya che, tyAM kArya avazya thAya che. jemake, je sthAnamAM bhInA IndhananA saMyogavALo agni hoya tyAM dhUmADo avazya thAya. jo agni thoDo hoya to dhUmADo paNa thoDo thAya, jo agni ghaNo hoya to dhUmADo paNa ghaNo thAya. ema jayAM AjJAnI ArAdhanA hoya tyAM sukha thAya. jo AjJAnI ArAdhanA thoDI hoya to tenA phaLarUpa sukha paNa thoDuM ja maLe. jo AjJAnI ArAdhanA ghaNI hoya to sukha paNa ghaNuM maLe. mATe mokSanA saMpUrNa sukhanI icchAvALAe AjJAnI saMpUrNa ArAdhanA karavI joIe. je AjJAnI ArAdhanA ochI kare che, te badhuM sukha pAmI zakato nathI. potAnA vAsaNa Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 AjJAvirAdhanAduHkhayoranvayavyatirekau yogasAra: 1/35 na zaknoti / svapAtrAnusAreNa jalaM prApyate / laghupAtradhAriNA vipulaM jalaM na prApyate / AjJAvirAdhanA kAraNarUpA, duHkhaM tatkAryarUpam / yatrA''jJAvirAdhanA vidyate tatra duHkhaM bhvissyti| yadyAjJAvirAdhanA svalpA syAttarhi tajjanitaM duHkhamapyalpaM syAt / yadyAjJAvirAdhanA prabhUtA syAttarhi tajjanitaM duHkhamapi prabhUtaM syAt / tato duHkhamuktiM kAGkSamANena AjJAvirAdhanA heyA / zaityaM vAJchatA'gneH sAmIpyaM heyam / jIvA mokSasukhamabhilaSanti / parantu teSAM jIvane AjJAvirAdhanA prabhUtA'sti / tataste kathaM mokSasukhaM prApnuyuH ? tato muktizamicchadbhistairAjJA''rAdhanA vardhanIyA''jJAvirAdhanA 6 haiyA / bahukarmA zrAvakaH pUjAdijAtazubhabhAvaiH sampUrNAmAjJArAdhanAM karoti / tataH sa zivamAnoti "rUA avataraNikA - AjJA''rAdhanAsukhayoranvayavyatirekau darzayitvA'dhunopasaMharati pramANe pANI maLe che. nAnA vAsaNavALAne ghaNuM pANI maLatuM nathI. AjJAnI virAdhanA kAraNarUpa che. duHkha tenuM kArya che. AjJAnI virAdhanA hoya tyAM du:kha hoya. jyAM AjJAnI virAdhanA thoDI hoya tyAM tenAthI pedA thayela du:kha paNa thoDuM hoya. jyAM AjJAnI virAdhanA ghaNI hoya tyAM tenAthI pedA thayela duHkha paNa ghaNuM hoya. mATe duHkhamAMthI chUTavA icchanArAe AjJAnI virAdhanA choDavI joIe. ThaMDaka icchanArAe agninI nikaTatA choDavI joIe. jIvo mokSanA sukho jhaMkhe che. paNa temanA jIvanamAM AjJAnI virAdhanA ghaNI che, to pachI zI rIte temane mokSanA sukha maLe ? mATe mokSane jhaMkhanArA temaNe AjJAnI ArAdhanA vadhAravI joIe ane AjJAnI virAdhanA choDavI joIe. bhArekarmI zrAvaka pUjA vagerethI thayelA zubhabhAvothI AjJAnI saMpUrNa ArAdhanA kare che. tethI te mokSa pAme che. (34) avataraNikA - AjJAnI ArAdhanA ane sukhanA anvaya-vyatireka batAvIne have upasaMhAra kare che - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/35 paramAtmA''jJApAlane lInaiH paramAtmA''tmani jJAyate 111 mUlam - sadA tatpAlane lInaiH, paramAtmA''tmanA''tmani / 'samyaksa jJAyate jJAto, mokSaM ca kurute prabhuH // 35 // anvayaH - tatpAlane sadA lInairAtmanA''tmani sa paramAtmA samyak jJAyate, jJAtazca prabhuH mokSaM kurute // 35 // ___ padmIyA vRttiH - tatpAlane - tasyAH-AjJAyAH pAlanam-anuSThAnamiti tatpAlanam, tatra, sadA - aharnizam, lInaiH - rataiH, AtmanA - svayam, Atmani - nijasvarUpe, saH - pUrvoktaH, paramAtmA - avAptazuddhasvarUpa Atmaiva, samyak - yathAvasthitaH, jJAyate - budhyate, jJAtaH - buddhaH, cazabdaH - samuccaye, prabhuH - paramAtmA, mokSaM - nirvANam, kurute - dadAti / tRtIye zloke uktaM - AtmanA''tmani jJAtaH paramAtmA paramapadaM datte iti / viMzatitame zloke uktaM - ArAdhitaH paramAtmA zivaM kurute iti / ekaviMzatitame zloke uktaM - AjJApAlanAt paramAtmA''rAddho bhavatIti / adhunaitatsarvaM samanveti nigamayati ca / yo jinAjJApAlane rato bhavati sa svAtmani paramAtmAnaM jAnAti / jinAjJApAlanena kliSTakarmANi nirjIryante / tata AtmA dezato nirmalo bhavati / tata Atmani paramAtmano zabdArtha - AjJAnA pAlanamAM haMmezA lIna thayelA jIvo pote potAnI aMdara te paramAtmAne sArI rIte jANe che ane jaNAyelA prabhu mokSa Ape che. (35) parIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhagavAnanI AjJAnA pAlanamAM rakta jIvo pote ja potAnA AtmAmAM rahelA paramAtmAne jANe che. AtmAmAM jaNAyelA te paramAtmA mokSa Ape che. trIjA zlokamAM kahyuM ke AtmA vaDe AtmAmAM jaNAyelA paramAtmA paramapada Ape che. vIzamA zlokamAM kahyuM ke ArAdhAyela paramAtmA mokSa Ape che. ekavIzamAM zlokamAM kahyuM ke AjJAnA pAlanathI paramAtmAnI ArAdhanA thAya che. have A badhAno samanvaya kare che ane upasaMhAra kare che. je jinAjJAnA pAlanamAM rakta bane che, te potAnA AtmAmAM paramAtmAne jANe che. jinAjJAnA pAlanathI kliSTa karmonI nirjarA thAya che. tethI AtmA AMzika rIte nirmaLa thAya che. pachI AtmAmAM 1. samyagvijJAyate - D / 2. sajJAyate - A, F, || 3. paraiH - JI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 Atmani jJAtaH paramAtmA mokSaM kurute yogasAraH 1/36 jJAnaM bhvti| karmamAlinyavimukta Atmaiva paramAtmeti bodho bhavati / tasya sa bodho yathAvasthito bhavati na tvaspaSTaH / Atmani paramAtmano jJAne jAte sa tasya paramAtmanaH prakaTanAya ytte| paramAtmanaH prAdurbhAve sati sa AtmA svayaM paramAtmA bhavati / sa mokSamavApnoti / mokSasya svarUpamevaM pratipAditamaSTakaprakaraNe - ' kRtsnakarmakSayAnmokSo, janmamRtyAdivarjitaH / sarvabAdhAvinirmukta, ekAntasukhasaGgataH // 32/1 // ' Atmani paramAtmano jJAne jAte evA''tmA mokSaM prApnoti / ata Atmani jJAtaH paramAtmA tasmai mokSaM dadAtItyucyate // 35 // avataraNikA - Atmani jJAtaH paramAtmA mokSaM kurute iti darzitam, atra kazcidAzaGkate-jagati bhinnabhinnanAmabhiH prasiddhA anekAH paramAtmAnaH santi, tata Atmani kasya paramAtmano jJAnaM karttavyamiti / tato granthakAraH pratipAdayati- jagati paramAtmA eka eva / paramAtmano nAmabhede'pi nA'rthabheda iti mUlam - buddho vA yadi vA viSNu-ryadvA brahmA'thavezvaraH / ucyatAM sa jinendro vA, nArthabhedastathApi hi // 36 // paramAtmAnuM jJAna thAya che. karmanI malinatA vinAno AtmA ja paramAtmA che evo bodha thAya che. teno te bodha barAbara hoya che, aspaSTa nahIM. AtmAmAM paramAtmAnuM jJAna thAya eTale te te paramAtmAne pragaTa karavA prayatna kare che. paramAtmA pragaTa thAya eTale te AtmA pote ja paramAtmA banI jAya che. te mokSa pAme che. mokSanuM svarUpa aSTakaprakaraNamAM A rIte batAvyuM che, 'badhA karmono kSaya thavAthI janma-maraNa vagerethI rahita, badhI bAdhAothI rahita, ekAMte sukhathI yukta jevo bhokSa thAya che. (32/1) ' AtmAmAM 5ramAtmAnuM jJAna thAya tyAre ja AtmA mokSa pAme che. mATe AtmAmAM jaNAyelA paramAtmA tene mokSa Ape che, ema kahevAya che. (35) avataraNikA - AtmAmAM jaNAyelA pa2mAtmA mokSa Ape che e batAvyuM. ahIM koIne zaMkA thAya che ke, 'jagatamAM judA judA nAmavALA aneka paramAtmA che, to AtmAmAM kayA paramAtmAnuM jJAna karavuM ?' tethI granthakAra jaNAve che ke, 'jagatamAM 1. jinendro'pi D FI - Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 yogasAraH 136 ekasya vastuno'nekAH paryAyazabdAH anvayaH - buddhaH vA yadi vA viSNuryadvA brahmA'thavezvaro jinendro vA sa ucyatAM tathApi hi nArthabhedaH // 36 // padmIyA vRttiH - buddhaH - 'buddhaH' iti nAmnA, vAzabdo vikalpe, yadizabdo vAkyAntaropanyAse, vAzabdo vikalpe, viSNuH - 'viSNuH' iti nAmnA, yad-zabdo vAkyAntaropanyAse, vAzabdo vikalpe, brahmA - 'brahmA' iti nAmnA, athazabdo vAkyAntaropanyAse, vAzabdo vikalpe, IzvaraH - 'izvaraH' iti nAmnA, jinendraH - 'jinendraH' iti nAmnA, vAzabdo vikalpe, saH - paramAtmA, ucyatAM - kathyatAM, tathApi - bhinnabhinnanAmabhirukte satyapi, hi - nizcitam, nazabdo niSedhe, arthabhedaH - artha:abhidheyaH, tasya bhedaH-bhinnatetyarthabhedaH / ekasya vastuno vAcakA aneke zabdAH santi / te sarve'pi tasya vastunaH paryAyavAcizabdA bhavanti / te zabdAH parasparaM bhinnAH santi, bhinnavarNebhinnavarNaparipATyA ca nirmitatvAt / tathApi teSAM pratipAdyo viSaya eka eva bhavati / yathA agni-vahni-dahana-kRzAnuAzuzukSaNi-hutAzanAdayaH zabdAH parasparaM bhinnAH, tathApi taiH sarvairapi eka eva dAhakapadArtho'bhidhIyate / tasya padArthasya nAmnAM bhede'pi sa padArthastvabhinna eva / yadi padArthaH sa paramAtmA eka ja che. paramAtmAnA nAmo judA judA hovA chatAM paramAtmA eka ja che? zabdArtha - te paramAtmAne buddha ke viSNu ke brahmA ke Izvara ke jinendra kaho, chatAM 55 arthamA o me nathI. (38) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - paramAtmAne buddha kaho ke viSNu kaho ke brahmA kaho ke Izvara kaho ke jinendra kaho, chatAM paNa emAM arthano bheda nathI, eTale ke paramAtmA judA judA nathI, paNa eka ja che. eka vastune kahenArA aneka zabdo hoya che. te badhA ya te vastunA paryAyavAcI zabdo che. te zabdo paraspara bhinna hoya che, kemake teo judA judA akSarothI ane akSaronA judA judA kramathI banelA hoya che. chatAM paNa temano kahevAno viSaya eka Doya che. Thebha - mani, pani, una, izAnu, AzuzukSa, hutAzana vagere zo paraspara bhinna che, chatAM paNa te badhA ya bALanArA evA eka ja padArthane kahe che. te padArthanA nAmo judA judA hovA chatAM paNa te padArtha to eka ja che. jo padArtha Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paradarzanAbhimatabuddhakapilAdiSu nArthAbhedaH yogasAraH 1/36 evA'sti, tarhi nAmabhedo'trAkiJcitkaraH / evaM buddha-viSNu-brahmezvara-jinendrAdaya ekasyaiva paramAtmano vAcakA bhinnabhinnazabdAH / teSAM sarveSAmapi zabdAnAmabhidheyastveka eva paramAtmA / paramAtmA'nantajJAnamayAdisvarUpaH / sa yadi bhinnabhinnaiH zabdairucyate, taoNpi tasya svarUpaM tvekameva / nAmabhedena svarUpabhedo na bhavati / svarUpe'bhinne nAmabhedastvakiJcitkaraH / itthaM paramAtmaika eva, tasya bhinnabhinnairnAmabhirmoho na karttavyaH / yena kenA'pi nAmnA paramAtmana ArAdhanAH kriyante tayapi tAsAM sarvAsAM viSaya eka eva paramAtmA / tatastAH sarvA api mokSaM prApayanti / idamatrAvadheyam - anantajJAnamayAdikameva paramAtmanastAttvikaM svarUpam / paradarzaninastu tadvyatiriktAni paramAtmano bhinnabhinnasvarUpANi manyante / taiH paramAtmA bhinnabhinnairnAmabhirucyate / tatra nAmno'pi bhedo'sti, svarUpasyA'pi / tatastatra nArthAbhedaH / tataH paradarzanibhirmatA buddhakapilAdayo vastuto na paramAtmasvarUpAH / tataste na sevyAH / tatra nAmArthayorubhayorapi bhedo'sti / anantajJAnamayAdikaM paramAtmasvarUpaM prAptAstu buddhkpite ja hoya to nAmo judA hovAthI kaMI pharaka paDato nathI. e ja rIte buddha, viSNu, brahmA, Izvara, jinendra vagere eka ja paramAtmAne jaNAvanArA judA judA zabdo che. te badhA zabdono kahevAno viSaya eka ja paramAtmA che. paramAtmA anaMtajJAnamaya vagere svarUpavALA che. temane jo judA judA zabdothI bolAvAya, to paNa temanuM svarUpa to eka ja che. nAma judA hovAthI svarUpa juduM banI jatuM nathI. svarUpa eka hoya to judA judA nAmothI kaMI pharaka paDato nathI. Ama, paramAtmA eka ja che. temanA judA judA nAmothI muMjhAI na javuM. paramAtmAnI ArAdhanA koI paNa nAmathI karAya, to paNa te badhI ArAdhanAono viSaya eka ja paramAtmA hovAthI te badhIya ArAdhanAo mokSa apAve che. ahIM A dhyAnamAM rAkhavuM - paramAtmAnuM sAcuM svarUpa anaMtajJAnamaya vagere ja che. bIjA darzanavALAo to tenAthI judA paramAtmAnA alaga alaga svarUpo mAne che. teo paramAtmAne judA judA nAmothI bolAve che. tyAM paramAtmAnA nAma paNa judA che ane svarUpa paNa judA che. tethI tyAM artha (svarUpa)no abheda nathI. tethI bIjA darzanavALAoe mAnelA buddha, kapila vagere hakIkatamAM paramAtmasvarUpa nathI. mATe temanI sevA na karavI. tyAM nAma ane artha (svarUpa) banneyano bheda che. anaMtajJAnamaya Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/37 yasya vacanaM syAdvAdagarbhaM sa upAsyaH ____115 lAdayaH sevyAH / tatra nAmna eva bhedo'sti, na tvarthasya / uktaJcezAnugrahavicAradvAtriMzikAyAM mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNivaraiH - 'mukto buddho'rhanvApi, yadaizvaryeNa samanvitaH / tadIzvaraH sa eva syAt-sajJAbhedo'tra kevalam // 16/18 // anantajJAnamayAdisvarUpavatparamAtmano vacanaM syAdvAdagarbham / tato yasya vacanaM syAdvAdayuktaM sa upAsyaH / tatra nAmabhedena pakSapAto na karttavyaH / uktaJca lokatattvanirNaye zrIharibhadrasUribhiH - 'bandhurna naH sa bhagavAnarayo'pi nAnye, sAkSAnna dRSTacara ekatamo'pi caiSAm / zrutvA vacaH sucaritaM pRthagvizeSaM, vIraM guNAtizayalolatayA zritAH smaH // 32 // pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH // 38 // yasya nikhilAzca doSA, na santi sarve guNAzca vidyante / brahmA vA viSNurvA, haro jino vA namastasmai // 40 // // 36 // avataraNikA - paramAtmano nAmabhede'pi nA'rthabheda iti darzitam / adhunA paramAtmano'rthabhedaM vikalpya parasparaM mAtsaryamAdadhAnAnAM ceSTAM darzayati - vagere rUpa paramAtmAnAM svarUpane pAmela buddha, kapila vagerenI bhakti karavI. tyAM nAmano ja bheda che, artha (svarUpa)no nahIM. IzAnugrahavicAradvAaizikAmAM mahopAdhyAyazrIyazovijayajI mahArAje kahyuM che - "buddha ane arihaMta jo karmathI mukta thayelA hoya ane aizvaryathI yukta hoya to te Izvara ja che. ahIM mAtra nAmano bheda che." anaMtajJAnamaya vagere svarUpavALA paramAtmAnuM vacana syAdvAdathI yukta che. tethI jenuM vacana syAdvAdathI yukta hoya tenI upAsanA karavI. tyAM nAmanA bhedathI pakSapAta na karavo. lokatattvanirNayamAM zrIharibhadrasUri mahArAje kahyuM che - "te bhagavAna amArA baMdhu nathI ane bIjA amArA duzmana nathI. AmAMthI ekane paNa ame sAkSAt joyA nathI. sArA caritravALuM ane bhinna vizeSovALuM vacana sAMbhaLIne guNonA atizayanI lolupatAthI ame vIraprabhune zaraNarUpe svIkAryA che. (32) mAro vIraprabhu viSe pakSapAta nathI ane kapila vagerene viSe dveSa nathI. jenuM vacana yuktithI saMgata hoya teno svIkAra karavo. (38) jemAM badhA doSo nathI ane badhA guNo che te brahmA ke viSNu ke zaMkara ke jina hoya tene namaskAra thAo. (40) (36) avataraNikA-paramAtmAnA nAma judA hovA chatAM paramAtmA eka che, ema batAvyuM. have paramAtmAne judA judA mAnIne ekabIjA para IrSyA karanArAnI ceSTA batAve che - Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ajJAninaH paramAtmaviSaye vivadante yogasAraH 1/37 mUlam - mamaiva devo devaH syAt, tava naiveti kevalam / 'matsarasphUrjitaM sarva-majJAnAnAM vijRmbhitam // 37 // anvayaH - mama eva devaH devaH syAt, tava (devo) naiva (devaH syAt), iti sarvaM kevalaM matsarasphUrjitamajJAnAnAM vijRmbhitam // 37 // padmIyA vRttiH - mama - madiSTaH, evazabdo anyasambandhidevAnAM devatvaM vyavacchinatti, devaH - upAsanAyA viSayaH, devaH - vAstavikaH paramAtmA, syAt -bhavet, tava - tvadiSTaH, deva ityatrAdhyAhAryam, nazabdo niSedhe, evazabdaH parasambandhidevasya sarvathA devatvaniSedhArtham, devaH syAd ityatrAdhyAhAryam, iti - evamprakAraM cintanaM vacanaJca, sarvaM - sakalaM, kevalam-anyaniSedhaM dyotayati, matsarasphUrjitam - matsaraH-IrSyA dveSa iti yAvat, tasya sphUjitam-vilasitamiti matsarasphUrjitam, ajJAnAnAm - kutsitaM jJAnaM yeSAM te'jJAnAH, teSAmajJAnAnAm, vijRmbhitam - vilsitm| ajJAnino janA idaM na jAnanti - paramAtmanaH svarUpamekameva, kevalaM tasya nAmAni bhinnAni santIti / tataste bhinnabhinnanAmabhiH paramAtmano bhinnAnmanyante / tato yasya devasyopAsanAM te svayaM kurvanti, tameva te tAttvikaM paramAtmAnaM manyante / anye jIvA yeSAmupAsanAH kurvanti, tA~ste paramAtmatvena naiva svIkurvanti / te na kevalamitthaM manyante zabdArtha - mArA ja bhagavAna bhagavAna che, tArA bhagavAna bhagavAna nathI. A badhI mAtra ajJAnI jIvonI irSAthI phurelI ramata che. (37) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - 'huM je bhagavAnanI upAsanA karuM chuM, te ja hakIkatamAM bhagavAna che. tuM jemanI upAsanA kare che, te bhagavAna nathI.' - AvA vicAra ane vacana ajJAnI jIvonI IrSyAthI udbhavelI badhI ramata che. ajJAnI jIvo e nathI jANatA ke paramAtmAnuM svarUpa eka ja che, mAtra temanA nAmo judA che. tethI teo judA judA nAmo vaDe paramAtmAne judA judA mAne che. tethI je bhagavAnanI teo svayaM upAsanA karatAM hoya temane ja teo sAcA bhagavAna mAne che. bIjA jIvo jemanI upAsanA karatAM hoya temane teo paramAtmA mAnatAM 1. matsaraH sphUjitaM - F / 2. vijRmbhate - DI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/37 ajJAnajAt mAtsaryAddarzanino vivadante parantu vAcA'pyevamuccaranti - 'mayopAsyo deva eva pAramArthiko devaH, yuSmAbhirupAsyA devA na vastuto devA, te tvitare eva / ' itthaM pakSapAtaM kRtvA te parasammatadeveSu dveSaM dhArayanti / tataste paradarzaniSvapi dveSaM kurvanti / tatazca te parasparaM vivadante / idaM sarvaM taddhRdi varttamAnAyA IrSyAyA utpannaM vilasitameva, na tatra ko'pi paramArthaH / sarvamapIdaM jagadIrSyayA pIDitaM varttate / matsarasya prabhAvaH sarvakSetreSu vyApako'sti / uccaiH padeSu sthitA api matsarapAzAnna mucyante / matsarapreritA darzanino'pi svIyaM darzanaM svIyaM devaM svIyaM guruM svIyaM ca sAdhanAdikaM sarvazreSThaM manyante parakIyadarzanadevagurusAdhanAdIni ca tucchadRSTyA hInAni pazyanti / teSAM matsaro'pyajJAnajaH / te paramAtmano vAstavikaM svarUpaM na jAnanti / tataste bhinnairnAmabhistAnbhinnAnmatvA parasparaM vivadante / ajJAnAtteSAM hRdi matsaro bhavati, matsarAcca teSAM parasparaM vivAdo bhavati / yadi te'jJAnaM matsaraM cApahAya pazyeyustarhi jAnIyuryadekasyaiva paramAtmano bhinnAni nAmAni santi / tato bhinnairnAmabhiH paramAtmano bhinnAnmatvA tadviSaye vivAdo vRthA ||37|| I 117 nathI. teo ATaluM mAtra mAnatAM ja nathI, paNa vANIthI paNa bole che - 'huM jemanI upAsanA karuM chuM, te bhagavAna ja sAcA bhagavAna che. tame jemanI upAsanA karo cho te kharekhara bhagavAna nathI, te to bIjA ja che.' Ama pakSapAta karIne teo bIjAoe mAnelA bhagavAnonI upara dveSa kare che. tethI teo bIjA darzanavALAo upara paNa dveSa kare che. pachI teo ekabIjA sAthe jhagaDe che. A badhI temanA hRdayamAM rahelI irSyAne lIdhe utpanna thayelI ramata che, emAM kaMI sAcuM nathI. A AkhuM ya jagata irSyAthI pIDAya che. UMcA sthAnamAM rahelA paNa irSyAnI jALamAMthI chUTI zakatAM nathI. irSyAthI prerAyelA paradarzanavALAo paNa potAnA dharmane, potAnA bhagavAnane, potAnA gurune ane potAnI sAdhanA vagerene sauthI caDhiyAtI mAne che, bIjAnA dharma-bhagavAna-guru-sAdhanA vagerene tuccha dRSTithI nIcA juve che. temanI irSyA paNa ajJAnane lIdhe pedA thAya che. teo paramAtmAnuM sAcuM svarUpa jANatAM nathI. tethI teo judA nAmo vaDe temane judA mAnI ekabIjA sAthe jhagaDe che. ajJAnane lIdhe temanA hRdayamAM irSyA thAya che ane irSyAthI teo ekabIjA sAthe jhagaDe che. jo teo ajJAna ane irSyAne dUra karIne jue to temane khabara paDe ke, 'eka ja bhagavAnanA judA nAmo che. tethI judA judA nAmo vaDe paramAtmAne judA judA mAnIne temanA viSayamAM jhagaDo karavo nakAmo che.' (37) Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmasvarUpajJAtAro na vivadante yogasAra : 1/38 avataraNikA - paramAtmanaH svarUpamajAnatAM ceSTA darzitA / adhunA paramAtmasvarUpa jJAtAro na vivadante iti pratipAdayati 118 mUlam - yathAvasthitavijJAta-tatsvarUpAstu kiM kvacit / vivadante mahAtmAna- 'stattvavizrAntadRSTayaH // 38 // anvayaH yathAvasthitavijJAtatatsvarUpAstattvavizrAntadRSTayo mahAtmAnaH kiM kvacid vivadante ? (naiva vivadante ityarthaH) // 38 // -- padmIyA vRttiH - yathAvasthitavijJAtatatsvarUpAH - yathAvasthitaM samyag vijJAtaMavabuddhaM tatsvarUpaM-tasya paramAtmanaH svarUpaM yaiste yathAvasthitavijJAtatatsvarUpAH, tattvavizrAntadRSTayaH - tattve - paramArthe vizrAntA - sthitA dRSTiH-upayogo yeSAM te tattvavizrAntadRSTayaH, mahAtmAnaH mahAnAtmA yeSAM te mahAtmAnaH, kiMzabdaH kSepe, kvacit kasmizcidviSaye, vivadante vivAdaM kurvanti ? uparyuktavizeSaNaviziSTA mahAtmAnaH kasmiMzcidapi viSaye vivAdaM na kurvantItyarthaH - mahAtmAno vizAladRSTayaH santi / te matsareNa na pIDyante / te tucchaviSayAnupekSante / te vastunastAttvikaM svarUpaM jAnanti / paramAtmano'pi pAramArthikaM svarUpaM te jAnanti / avataraNikA - paramAtmAnuM svarUpa nahIM jANanArAnI ceSTA batAvI. have paramAtmAnA svarUpane jANanArA jhagaDo karatAM nathI, evuM batAve che - zabdArtha - paramAtmAnA sAcA svarUpane jemaNe jANyuM che evA ane jemanI dRSTi tattvamAM vizrAnta thaI che evA mahAtmAo zuM kyAMya vivAda kare che ? (arthAt nathI 4 42tAM.) (38) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - mahAtmAo paramAtmAnA sAcA svarUpane jANe che. temanI dRSTi tattvamAM eTale ke sAcI hakIkatamAM rahelI che. tethI teo koI paNa bAbatamAM jhagaDatAM nathI. mahAtmAonI dRSTi vizALa hoya che. teo irSyAthI pIDAtAM nathI. teo tuccha viSayonI upekSA kare che. teo vastunA sAcA svarUpane jANe che. paramAtmAnA paNa 1. ... stattvadRSTAntadRSTayaH - AI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 yogasAraH 1/38 tattvavizrAntadRSTayo mahAtmAno na vivadante / te evaM jAnanti - 'paramAtmanaH svarUpamanantajJAnamayAdikam / tasya nAmAni bhinnAni / tato kenA'pi nAmnA kRtA paramAtmana ArAdhanA vastuta ekaiv|' mahAtmanAM dRSTistattve vizrAmyati / te kevalaM zabdairna muhyanti / te paradarzanibhiH saha na vivadante / bhUmitale sthito naraH prAsAda-harmya-gRhAdikaM viSamaM pazyati / yadi sa eva nara uccaiHsthAne tiSThati tarhi tadeva prAsAdAdikaM samaM pazyati / evaM tucchadRSTayaH paradarzaninaH paramAtmanAM svarUpANi viSamANi matvA vivadante / mahAtmAnastUccairdRSTayaH santi / tataste paramAtmana ekamevA'bhinnaM svarUpaM matvA na vivadante / mahAtmAno na kevalaM paramAtmaviSaye eva evaMsvarUpAH santi, parantu sarvaviSayeSu te vastunastAttvikaM svarUpaM vijJAya tatra svIyAM dRSTiM nivezya kadAcidapi na vivadante, parantu sarveSAM matAnAM samanvayaM kurvanti / tatazca te rAgadveSarahitaM prazamasukhamanubhavanti / te prAkRtAnAmiva matsaradveSAdivyAkulitAntaHkaraNA na bhavanti / ayamatropadezaH- vastunaH pAramArthikasvarUpamavabudhya tatra svIyAM dRSTiM nivezya na vAstavika svarUpane teo jANe che. teo ema jANe che ke - "paramAtmAnuM svarUpa anaMtajJAnamaya vagere che. temanA nAmo judA che. tethI koIpaNa nAmathI karAyelI paramAtmAnI ArAdhanA vAstavamAM eka ja che.' mahAtmAonI daSTi tattvamAM vizrAma pAme che. teo mAtra zabdo vaDe muMjhAtAM nathI, paNa vastunA sAcA svarUpane vicAre che. te vicArIne teo tuccha bAbatomAM bIjA darzanavALAonI sAthe jhagaDatAM nathI. bhUmitala upara Ubhelo manuSya mahela, havelI, ghara vagerene UMcA-nIcA juve che. te ja manuSya UMcA sthAna para Ubho rahe to te ja mahela vagerene samAna juve che. ema tuccha dRSTivALA bIjA darzanavALAo paramAtmAnA svarUpa bhinna bhinna mAnIne jhagaDe che. mahAtmAo to UMcI dRSTivALA hoya che. tethI teo paramAtmAnuM eka ja abhinna svarUpa mAnIne jhagaDatAM nathI. mahAtmAo mAtra paramAtmAnA viSayamAM ja AvA hoya che, evuM nathI, paNa badhI bAbatomAM teo vastunA sAcA svarUpane jANIne tyAM potAnI dRSTine sthApIne kyAreya jhagaDatAM nathI, paNa badhI mAnyatAono samanvaya kare che. tethI teo rAgadveSa vinAnuM evuM prazamasukha anubhave che. teo bIjA darzanavALAonI jema IrSA, dveSa vagerethI vyAkuLa manavALA thatAM nathI. ahIM upadeza A pramANe che - vastunA sAcA svarUpane jANIne tyAM potAnI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 paramAtmanaH svarUpam yogasAraH 1/39 kutracidapi viSaye kenacidapi saha vivAdaH karttavyaH / evaM paramAtmaviSaye'pi vijJeyam // 38 // avataraNikA - paramAtmanaH svarUpaM jAnanto janAH parasparaM na vivadante iti darzitam / tatra kazcitpRcchati paramAtmanaH svarUpaM kim ? iti / tato granthakAraH paramAtmanaH svarUpaM darzayati - mUlam - svarUpaM vItarAgatvaM, punastasya na rAgitA / rAgo yadyatra tatrAnye, 'doSA dveSAdayo dhruvam // 39 // anvayaH - punastasya svarUpaM vItarAgatvaM, na rAgitA, yadyatra rAgaH (asti) tatrA'nye dveSAdayo doSA dhruvam (bhavanti) // 39 // padmIyA vRttiH - punaHzabdo abhyuccaye, tasya - paramAtmanaH, svarUpam - svabhAvaH, vItarAgatvam - rAgarahitatvam, nazabdo niSedhe, rAgitA - rAgayuktatA, yat - yasmAt kAraNAt, yatra - Atmani, rAgaH - prItirUpaH, astItyatrAdhyAhAryam, tatra - rAgayukte Atmani, anye - rAgavyatiriktAH, dveSAdayaH - dveSaH-aprItirAdau yeSAM matsara-krodhamAnAdInAmiti dveSAdayaH, doSAH - guNavirodhinaH, dhruvam - nizcayena vinA'pavAdamityarthaH, dRSTi sthApIne koIpaNa viSayamAM koInI paNa sAthe jhagaDo na karavo. ema paramAtmAnI pAtamA 59l tuj. (38) avataraNikA - paramAtmAnuM svarUpa jANanArA loko paraspara vivAda karatAM nathI, e batAvyuM. tyAM koI pUche che ke "paramAtmAnuM svarUpa zuM che?' tethI granthakAra paramAtmAnuM svarUpa batAve che - zabdArtha - vaLI te paramAtmAnuM svarUpa vItarAgapaNuM che, sarAgIpaNuM nathI, kemake jyAM rAga hoya che tyAM vaiSa vagere doSo avazya hoya che. (39) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - vItarAgapaNuM e paramAtmAnuM svarUpa che. nahIM ke sarAgIpaNuM, kemake jyAM rAga hoya che tyAM bIjA dveSa vagere doSo avazya hoya che. rAga eTale prIti, dveSa eTale aprIti. vagerethI irSA, krodha, mAna vagere doSo 1. vItarAgasya - G / 2. hi yatra - D / 3. doSadveSAdayo - JI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1139 paramAtmA vItarAgaH 121 bhavantItyatrAdhyAhAryam / paramAtmanaH svarUpaM vItarAgatvam / yo vItarAgaH sa eva paramAtmA / yastu na vItarAgaH sa na paramAtmA / vItarAgaH priyA'priyeSu sarvajIveSu, iSTA'niSTeSu sarvaprasaGgeSu, sundarA'sundareSu sarvapudgaleSu samo bhavati / paramAtmatvaprAptiprakriyArUpAyAM kSapakazreNyAM prathamaM kSINakaSAyavItarAgachadmasthanAmadvAdazaguNasthAnake vItarAgatvaM prApyate, tata eva sayogikevalinAmatrayodazaguNasthAnake sarvajJatvaM prApyate / ato vItarAgatvaM paramAtmanaH svarUpaM proktaM tadyuktameva / vItarAgatvaM dvividhaM-mohanIyakarmaNa upazamena nirvRttaM mohanIyakarmaNazca kSayeNa nirvRttam / paramAtmano vItarAgatvaM dvitIyaprakArakaM jJeyam, yato mohanIyakarmopazamanirvRttaM vItarAgatvaM na cirasthAyi bhavati / tad mohanIyopazamanirvRttaM vItarAgatvaM bhasmacchannavahnitulyatvaM bibhatti / antarmuhUrtAnantaraM mohodayena tannazyati / loke'pi yaH pakSapAtarahito bhavati sa pUjyo bhavati / vItarAgastu sarvathA pakSapAtarahito bhavati / ataH sa eva paramAtmA / samajavA. doSo guNonA virodhI che. vItarAgapaNuM e paramAtmAnuM svarUpa che. je vItarAga che te ja paramAtmA che. je vItarAga na hoya te paramAtmA nathI. vItarAga priya ane apriya badhA jIvone viSe, iSTa ane aniSTa badhA prasaMgomAM, sArA ane kharAba badhA pugalone viSe samAna hoya che. paramAtmA banavAnI prakriyArUpa kSapakazreNimAM pahelA kSINakaSAyavItarAgachadmastha nAmanA bAramA guNasthAnake vItarAgapaNuM maLe che, tyAra pachI ja sayogIkevalI nAmanA teramAM guNasthAnake sarvajJapaNuM maLe che. mATe "vItarAgapaNuM e paramAtmAnuM svarUpa che' ema je kahyuM che, te barAbara che. vItarAgapaNe be prakAre che - mohanIyakarmanA upazamathI thayeluM vItarAgapaNuM ane mohanIyakarmanA kSayathI thayeluM vItarAgapaNuM. paramAtmAnuM vItarAgapaNe bIjA prakAranuM jANavuM, kemake mohanIyakarmanA upazamathI thayeluM vItarAgapaNuM lAMbu TakatuM nathI. mohanIyakarmanA upazamathI thayeluM vItarAgapaNuM rAkhathI DhaMkAyelA agni jevuM che. aMtarmuhUrta pachI mohanIyakarmano udaya thavAthI te nAza pAme che. lokamAM paNa je pakSapAta vinAno hoya che te pUjya bane che. vItarAga sarvathA pakSapAta rahita che. ethI e ja paramAtmA che. vItarAga evA pArzvanAtha bhagavAne upasarga karanArA kamaTha upara dveSa na karyo ane upasargamAMthI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 yatra rAgastatrAnye doSA bhavantyeva yogasAraH 1/39 vItarAgaH pArzvanAthaprabhurupasargakartari kamaThe dveSaM na kRtavAnupasargAcca rakSitari dharaNendre rAgaM na kRtavAn / uktaJca triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvye kalikAlasarvajJaiH 'kamaThe dharaNendre ca, svocitaM karma kurvati / prabhustulyamanovRttiH, pArzvanAthaH zriye'stu vaH // 1 / 1 / 25 // ' rAgitA na paramAtmano svarUpabhUtA / idamuktaM bhavati-yo rAgI sa na paramAtmA / anena paratIthikairye devAH paramAtmatvenA'bhimatAsteSAM paramAtmatvaM vyavacchinnam / te devA na paramAtmasvarUpAH, kintu saMsAriNa eva / rAgitA tu saMsAriNo lakSaNaM, na tu paramAtmanaH / rAgiNo devA anukUlakataryanugrahaM kurvanti pratikUlakartuzca nigrahaM kurvanti / rAgo dveSAdyanyasarvadoSANAM mUlabhUtaH vartate / ato yatra rAgo'sti, tatra dveSAdayo doSA avazyameva bhavanti / doSayuktastu na paramAtmA bhavati / paramAtmA tu sarvadoSavinirmuktaH / yatra rAgasya nAzo jAyate tatrA'nye doSA vilIyante / ato vItarAga eva sarvaguNasampanno bhavati / tataH sa eva paramAtmA iti kIrtyate / ___yadi rAgyapi paramAtmA syAttarhi sarve'pi saMsArijIvA sarAgItvena paramAtmatvamaznuyuH / bacAvanAra dharaNendra upara rAga na karyo. kalikAlasarvajJazrIhemacandrasUrIzvarajI mahArAje triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyamAM kahyuM che - "potAne ucita karma karanArA kamaTha upara ane dharaNendra upara mananA samAna bhAvavALA pArzvanAtha bhagavAna tabhArI saMpatti bhATe yAmI.' (1 / 1 / 25) rAgIpaNuM e paramAtmAnuM svarUpa nathI. kahevAno bhAva Avo che - je rAgI hoya te paramAtmA nathI. AnAthI ema kahyuM ke - paradarzanavALA je devone paramAtmA tarIke mAne che, te kharekhara paramAtmA nathI, paraMtu saMsArI ja che. rAgIpaNuM e to saMsArInuM lakSaNa che, paramAtmAnuM nahIM. rAgI devo anukULa karanArA upara kRpA kare che ane pratikULa karanArAne daMDa kare che. rAga e dveSa vagere bIjA badhA doSonuM mULa che. mATe jyAM rAga hoya che, tyAM bIjA dveSa vagere doSo avazya hoya che. doSavALA hoya te paramAtmA na hoya. paramAtmA to badhA doSothI rahita hoya. jyAM rAgano nAza thAya tyAM bIjA doSo nAza pAme che. mATe vItarAga ja badhA guNothI saMpanna che. tethI te ja paramAtmA kahevAya che. jo paramAtmA rAgI hoya to badhA ya saMsArI jIvo sarAgI hovAthI paramAtmA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doSairdUSito devo bhavituM nArhati yogasAraH 1/40 na cedaM yuktam / ato vItarAga eva paramAtmA // 39 // avataraNikA - rAgiNyanyadoSANAM sambhava uktaH / tatrAha kazcit - bhavantu tarhyanye doSA api paramAtmani, kiM kSUyate ? tatra pratividhimAha mUlam - 'tairdoSairdUSito devaH, kathaM bhavitumarhati / 123 itthaM mAdhyasthyamAsthAya tattvabuddhyA'vadhAryatAm // 40 // anvayaH - tairdoSairdUSitaH kathaM devo bhavitumarhati ? itthaM mAdhyasthyamAsthAya tattvabuddhyA'vadhAryatAm (sarvaiH) // 40 // " padmIyA vRttiH - tai: - dveSAdibhiH, doSaiH - guNapratipakSabhUtaiH, dUSitaH - kharaNTita;, kathaM kena prakAreNa, devaH bhavituM - paramAtmatvaM prAptuM arhati - yogyo bhavati ? naivA'rhatItyarthaH / itthaM anena prakAreNa, mAdhyasthyam - madhye tiSThatIti madhyasthaH, tasya bhAva iti mAdhyasthyam, samatvamityarthaH, tatkarmatApannam, AsthAya avalambya tattvabuddhyA - tattvaM gaveSayatIti evaM zIleti tattvagaveSiNI, sA cA'sau buddhizceti tattvabuddhiriti madhyamapadalopisamAsaH, tayA sUkSmamatyetyarthaH, avadhAryatAm-nizcIyatAm, sarvairityatrAdhyAhAryam / banI jAya. A yogya nathI. mATe vItarAga ja paramAtmA che. (39) avataraNikA - rAgImAM bIjA doSo hoya che ema kahyuM. eTale koIka kahe che ke - 'to pachI paramAtmAmAM anya doSo bhale hoya, emAM zuM vAMdho che ?' tene javAba khAyeche - zabdArtha - te doSothI dUSita thayela vyakti zI rIte paramAtmA banavA yogya thAya? AA pramANe madhyastha janIne tattvabuddhithI vicArapuM. (40) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - guNanA pratipakSI evA te dveSa vagere doSothI kharaDAyela vyakti zI rIte paramAtmA banI zake ? arthAt te vyakti paramAtmA na banI zake. Ama madhyastha banIne sUkSmamatithI badhAe vicAravuM. madhyasthapaNuM eTale samapaNuM. 1. rAgAdyairdUSito - H, I / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 mAdhyasthyamavalambya tattvabuddhyA paramAtmasvarUpaM nizcIyatAm yogasAra : 1/40 malaiH sarvathA vinirmuktaM vastraM zuddhaM bhavati / evaM doSaiH sarvathA vinirmukta AtmA paramAtmA bhavati / paramAtmA sarvotkRSTa AtmA / sarvaguNasamRddhiprAptyA sarvadoSahAsena ca paramAtmanaH zeSajIvAtmabhya utkRSTatvaM bhavati / tataH paramAtmA sarvaguNasamRddho bhavati / tasmindoSalezo'pi na vidyate / yadi paramAtmani rAgaH syAt, tarhi tatra dveSAdayo doSA api syureva / tato doSakalaGkitasya tasya zeSajIvAtmabhya utkRSTatvaM na syAt / tata: sa paramAtmA eva na syAt / tata idaM jJAyate - doSaiH sarvathA vinirmukta AtmA eva paramAtmA bhavatIti / idamatra tAtparyam - paramAtmA doSamukta eva bhavati / ataH paramAtmA vItarAga eva bhavati / zlokottarArdhena granthakAraH kathayati - paramAtmanaH svarUpaM sarvaiH sUkSmabuddhyA vicintyamiti / yasmAt svIyaM svArthaM sidhyati yazcAbhISTaM pUrayati janAstaM paramAtmAnaM manyante / te sthUlabuddhayaH santi / te svalAbhameva pazyanti, na tu vastutattvaM vicArayanti / ato granthakAro'bhidadhAti - mAdhyasthyamavalambyatAm - sveSTadevatApakSapAtaM kulaparamparAyAta melathI sarvathA mukta thayela vastra zuddha bane che. ema doSothI sarvathA mukta AtmA paramAtmA bane che. paramAtmA eTale sarvathI zreSTha AtmA. badhA guNonI samRddhi maLI hovAthI ane badhA doSo dUra thayA hovAthI paramAtmA zeSa jIvAtmAo karatAM caDhiyAtAM hoya che. tethI paramAtmA badhA guNothI samRddha hoya che, temanAmAM thoDA paNa doSo hotA nathI. jo paramAtmAmAM rAga hoya to temanAmAM dveSa vagere doSo paNa hoya ja. tethI doSathI kalaMkita evA teo zeSa jIvAtmAo karatAM caDhiyAtAM na thAya. tethI te paramAtmA ja na thAya. tethI evuM jaNAya che ke doSothI sarvathA mukta thayela AtmA ja paramAtmA bane che. ahIM kahevAnuM tAtparya AvuM che - 5ramAtmA doSamukta ja hoya che. ethI paramAtmA vItarAga ja hoya che. zlokanA uttarArdhathI granthakAra kahe che ke badhAe sUkSmabuddhithI paramAtmAnA svarUpano vicAra karavo. jenAthI potAno svArtha sadhAya ane je potAnA icchitane pUre tene loko pa2mAtmA mAne che. teo sthUlabuddhivALA che. teo potAnA lAbhane ja juve che. teo vastunA sAcA svarUpane vicAratAM nathI. mATe granthakAra kahe che ke madhyastha bano - eTale ke potAnA ISTadevatAnA pakSapAtane ke kuLaparaMparAthI Avela devatAnA pakSapAtane choDIne taTastha bano. pachI sUkSmabuddhithI paramAtmAnA svarUpano vicAra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/41 rAgAdayo doSAH sarvasaGklezakArakAH 125 devatApakSapAtaM vA vimucya taTasthA bhavata / tataH sUkSmabuddhyA paramAtmanaH svarUpaM vicintayata / pakSapAtayuktamatyA doSadUSitA api devA paramAtmatvena pratibhAsiSyante / ata uktaM mAdhyasthyamavalambya vicintayata / mAdhyasthyamavalambyA'pi sthUlabuddhyA vicintanena doSadUSitA devA paramAtmatvena pratibhAsiSyante / tata uktaM tattvabuddhyA vicintayata / samatvamavalambya sUkSmabuddhyA vicintanena paramAtmanastAttvikaM svarUpaM jJAsyate / tataH sarve devA na paramAtmatvena pratibhAsiSyante, kintu sarvadoSamukta vItarAga eva paramAtmA iti nizcayo bhaviSyati // 40 // avataraNikA - nanu doSaduSTaH paramAtmA mA bhavatu, parantu sveSTasAdhakatvAt sa ArAdhyaH iti cet ? ucyate - mUlam - yadvA rAgAdibhirdoSaiH, sarvasaGklezakArakaiH / ___dUSitena zubhenA'pi, devenaiva hi tena kim ? // 41 // anvayaH - yadvA sarvasaGklezakArakaiH rAgAdibhirdoSaiH dUSitena zubhenA'pi tena devenaiva hi kim ? // 41 // padmIyA vRttiH - yatzabdo vAkyAntaropanyAse, vAzabdo vikalpe, srvskaro. pakSapAtavALI buddhithI to doSathI yukta evA paNa devo paramAtmA lAgaze. mATe kahyuM ke madhyastha banIne vicAro. madhyastha banIne paNa skUlabuddhithI vicAratAM doSothI dUSita devo paramAtmA lAgaze. mATe kahyuM ke tattvabuddhithI vicAro. sama banIne sUkSmabuddhithI vicAravAthI paramAtmAnuM sAcuM svarUpa jaNAze. pachI badhA devo paramAtmA nahIM lAge, paNa badhA doSothI mukta evA vItarAga ja paramAtmA che, mevo nizyaya 26 ze. (40) avataraNikA-doSavALA paramAtmA na hoya evAta barAbara, paNa te ApaNane ISTanI siddhi karAvanArA hovAthI ArAdhavA yogya to chene? A praznano javAba Ape che - zabdArtha - athavA badhA saMklezane karanArA evA rAga vagere doSothI dUSita thayesa, saa2|| 59 // te heca 43 4 5252 zuM ? (41) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - saMkleza cittanuM kaluSitapaNuM che. rAga vagere doSo 1. devenApi ca tena kim - D / 2. hitena - D, M I Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doSadUSitadevena na kimapi prayojanam yogasAra : 1/41 GaGklezakArakaiH - sarve-nikhilAH, te ca te saGklezA:-cittakAluSyarUpAzceti sarvasaGklezAH, tAnkArayantIti sarvasaGklezakArakAH, tai:, rAgAdibhiH - rAgaH - AsaktirUpaH, sa Adau yeSAM dveSAdInAM te rAgAdayaH taiH, doSaiH - pUrvoktasvarUpaiH, dUSitena - kalaGkina, zubhena zobhanena, apizabdaH dUSitena azubhadevena prayojanaM nAstyeva, dUSitena zubhenA'pi prayojanaM nAstIti dyotanArtham, tena - rAgAdidUSitena, devena paramAtmatvenA'bhimatena nirjareNa, evazabdo avadhAraNe, hi - khalu kim - sarvathA alamarthe, na kimapi prayojanamityarthaH / 126 - sarasi yaSTibhramaNena tasya jalaM kaluSitaM bhavati / evaM rAgAdayo doSAzcittaM kaluSayanti / ye rAgAdibhirdUSitAH santi teSAM cittaM kaluSitaM bhavati / tataste'pi kaluSitA bhavanti na tu vizuddhAH / te kadAcit svabhaktAnAM vighnavidAraNena mano'bhISTapUraNena nRzaMsatvAdidoSavimuktatvena ca zubhAH syuH / tathA'pi mokSAbhilASiNAM tairna kimapi prayojanaM sidhyati / te devAH sAMsArikapadArthAnAM dAne samarthA bhavanti, parantu mukterdAne te'zaktAH santi / tato mumukSUNAM tairna kimapi prayojanam / tato te nA''rAdhanIyAH // 41 // avataraNikA - nanu yathA rAgI devo muktidAne'samarthastathA vItarAgo'pi na kasmaici badhA saMklezane kare che. kharAba devathI to koI paNa phAyado nathI, paNa rAga vagere doSothI kalaMkita thayela sArA paNa devathI koI paNa phAyado nathI. ahIM deva eTale paradarzanavALAne paramAtmA tarIke saMmata evA devatA samajavA. sarovaranA pANImAM lAkaDI halAvavAthI te DahoLAI jAya che. ema rAga vagere doSo cittane DahoLI nAMkhe che. je rAgAdithI kharaDAyelA hoya temanuM citta DahoLAyeluM hoya che. tethI teo paNa kaluSita bane, vizuddha nahIM. teo kadAca potAnA bhaktonA vighno dUra karavA vaDe ane mananA icchita pUravA vaDe ane krUratA vagere doSothI rahita hovAthI sArA hoya. chatAM paNa mokSanA abhilASI jIvonuM temanAthI koI kArya siddha thatuM nathI. te devo sAMsArika padArtho ApavA samartha che, paNa mukti ApavA teo samartha nathI. mATe mumukSuone temanuM kaMI kArya nathI. mATe temanI ArAdhanA na 92vI. (41) avataraNikA - 'jema rAgI deva mokSa ApavA asamartha che tema vItarAga paNa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1442 bhramarI dhyAyantIlikA bhramarI bhavet 127 muktiM dadAti, vItarAgatvAt / yadi sa muktiM dadyAttarhi tasya vItarAgatvaM nazyet / tato vItarAgo'pi nA''rAdhanIyaH / iti zaGkAkulamAnasAya janAyA'dhunA granthakAra uttaraM dadAti - mUlama - 'vItarAgaM yato dhyAyan, vItarAgo bhavedbhavI / ilikA bhramarI bhItA, dhyAyantI bhramarI yathA // 42 // anvayaH - yato yathA bhItA ilikA bhramarIM dhyAyantI bhramarI (bhavet) (tathA) vItarAgaM dhyAyan bhavI vItarAgo bhavet // 42 // padmIyA vRttiH - yataH - yasmAt kAraNAt, 'rAgidevairna kimapi prayojanam, parantu vItarAga eva dhyeyaH' ityasya kAraNaM dyotayati, yathAzabdo dRSTAntopanyAsArthaH, bhItA - bhayenA''kulA, ilikA - kITavizeSaH, bhramarI - madhukarI, dhyAyantI - dhyAnaviSayaM kurvantI, bhramarI - madhukarI, 'bhavet' ityatrAdhyAhAryam, 'tathA' ityapyatrA''dhyAhAryam, vItarAgaM - vimuktarAgaM paramAtmAnaM, dhyAyan - dhyAnaviSayaM kurvan, bhavI - bhavo'styasyeti bhavI, saMsArI jIva ityarthaH vItarAgo bhavet - paramAtmA syAt / yadyapi vItarAgo muktiM na dadAti tathApi vItarAgaM dhyAyatAM saMsArijIvAnAM karmANi kSIyante rAga vinAnA hovAthI koIne mokSa ApatAM nathI. jo teo mokSa Ape to temanuM vItarAgapaNuM na rahe. tethI mokSa na ApatAM hovAthI vItarAganI paNa ArAdhanA na karavI joIe." AvI zaMkAvALA manuSyane graMthakAra have javAba Ape che - zabdArtha - kemake jema bhayabhIta thayelI iyaLa bhamarInuM dhyAna karatAM bhamarI bane che tema vItarAganuM dhyAna karatAM jIva vItarAga bane. (42) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - rAgI devonI ArAdhanAthI koI phAyado nathI, paNa vItarAganuM ja dhyAna karavuM, kemake bhamarIthI DarelI iyaLa jema bhamarInuM dhyAna karatAM karatAM pote bhamarI banI jAya che, tema vItarAga evA paramAtmAnuM dhyAna karatAM karatAM saMsArI jIva svayaM vItarAga banI jAya che. jo ke vItarAga mokSa ApatAM nathI, to paNa vItarAganuM dhyAna karatAM karatAM saMsArI 1. vItarAgamato - H, / / 2. bhramarIbhItA - D, E, H, || Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vItarAgaM dhyAyaJjIvo vItarAgo bhavet yogasAraH 1/43 doSAzca vilIyante / tataste svayaM vItarAgA bhavanti / bhramarIlikAM svagRhe nayati / tata: svagRhasya parito guJjantI sA bhramarI bhramati / bhramarIgRhe tiSThantIlikA bhramaryAH bibheti / tataH sA svamanasi satataM tAM bhramarImeva dhyAyantI tiSThati / tataH selikA mRtvA svayaM bhramarI bhavati / atra bhramaryelikA na bhramarIrUpA kRtA, parantvilikA svayameva bhramarIdhyAnena bhramarIrUpA jAtA / evaM vItarAgaM dhyAyan jIvo'pi vItarAgo bhavati / atra vItarAgo jIvaM vItarAgarUpaM na karoti, parantu jIvaH svayameva vItarAgadhyAnena vItarAgarUpo bhavati / rAgidevadhyAnena vItarAgatvaM na prApyate / tato granthakRtA yuktamevoktaM-rAgidevairna kimapi prayojanamiti // 42 // avataraNikA - vItarAgasya dhyAnena vItarAgatvaM prApyate iti pradarzitam / adhunA rAgidevadhyAnena kiM syAditi sadRSTAntaM darzayati - mUlam - rAgAdidUSitaM dhyAyan- rAgAdivivazo bhavet / kAmukaH 'kAmuka dhyAyan - yathA kAmaikavihvalaH // 43 // anvayaH - yathA kAmukIM dhyAyan kAmukaH kAmaikavihvalo (bhavet) (tathA) rAgAdidUSitaM jIvonA karmono kSaya thAya che ane doSono nAza thAya che. tethI teo pote vItarAga banI jAya che. bhamarI iyaLane potAnA gharamAM laI jAya che, pachI te bhamarI guMjana karatI potAnA gharanI cAre bAju bhame che. bhamarInA gharamAM rahela iyaLa bhamarIthI DarI jAya che. tethI te potAnA manamAM satata te bhamarIno ja vicAra kare che. tethI te iyaLa marIne svayaM bhamarI banI jAya che. ahIM bhamarIe iyaLane bhamarI banAvI nathI, paNa iyaLa pote ja bhamarInuM dhyAna karatAM karatAM bhamarI banI gaI. ema vItarAganuM dhyAna karatAM karatAM saMsArI jIva paNa vItarAga banI jAya che. ahIM vItarAga saMsArI jIvane vItarAga banAvatAM nathI paNa saMsArI jIva pote ja vItarAganuM dhyAna karatAM karatAM vItarAga banI jAya che. rAgI devanA dhyAnathI vItarAgapaNuM maLatuM nathI. tethI graMthakAre je kahyuM ke 'rAgI devo vaDe koI kArya nathI' e yuktisaMgata che. (42) avataraNikA - vItarAganA dhyAnathI vItarAgapaNuM maLe che, ema batAvyuM. have rAgI devanA dhyAnathI zuM thAya che ? e dRSTAntapUrvaka batAve che - zabdArtha - jema kAmuka strInuM dhyAna karanAra kAmuka kAmathI ekamAtra vihvaLa thAya, tema 1. kAminIM D, K, MI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1/43 kAmukaH kAmukIM dhyAyan kAmaikavihvalo bhavet 129 (deva) dhyAyan rAgAdivivazo bhavet // 43 // padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAsArthaH, kAmukI - priyAM, dhyAyan - cintayan, kAmukaH - kAmI puruSaH, kAmaikavihvalaH - kAmena-manmathena eva ekena vihvalaH-Akula iti kAmaikavihvalaH, 'bhavet' ityatrAdhyAhAryam, 'tathA' ityapyatrAdhyAhAryam, rAgAdidUSitaM - rAgAdayaH-pUrvoktA doSAH, tairdUSitaH-kaluSita iti rAgAdidUSitaH, tamiti rAgAdidUSitam, devamityatrAdhyAhAryam, dhyAyan - praNidhAnaviSayaM kurvan, rAgAdivivazaH - rAgAdibhirvivaza:-paravaza iti rAgAdivivazaH, bhavet - syAt / kAmukaH sadA kAminIM dhyAyati / sa sarvatra svIyAM priyAmeva pazyati / kAminIdhyAnena tasya manasi kAmo'dhikaM prajvalati / tataH sa kAmenA''kulo bhavati / sa kutracidapi rati na labhate / sa kAmopazamAya kAminIM dhyAyati, kAminIdhyAnena tu tasya kAmo vivardhate / evaM kAminIdhyAnena sa kAmaparavazo bhUtvA duHkhI bhavati / rAgAdidoSadUSitadevasya dhyAnena manasi rAgAdidoSAH prAdurbhavanti / tato dhyAtA rAgAdiparavazo bhavati / bAhyadRSTyepsitAptyA sa samRddho bhavet parantu vastuto rAgAdipAravazyena tasya hAnireva bhavati / / rAga vagerethI dUSita thayelA devanuM dhyAna karanAra rAga vagerene paravaza thAya. (43) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - jema kAmI puruSa potAnI priyAno vicAra karatAM kAmathI khUba pIDAya tema rAga vagerethI kharaDAyelA devanuM dhyAna karanAra pote paNa rAga vagerethI paravaza bane che. kAmI puruSa haMmezA potAnI priyAnuM dhyAna kare che. tene badhe potAnI priyA ja dekhAya che. priyAnA dhyAnathI tenA manamAM kAma vadhu prajavalita thAya che. tethI te kAmathI AkuLa-vyAkuLa thAya che. tene kyAMya cena paDatuM nathI. kAmanI zAMti mATe te kAminInuM dhyAna kare che. kAminInA dhyAnathI teno kAma vadhe che. Ama kAminInA dhyAnathI te kAmane paravaza thaIne duHkhI thAya che. rAga vagerethI dUSita thayela devanA dhyAnathI manamAM rAga vagere doSo utpanna thAya che. tethI dhyAna karanAra rAga vagerene paravaza bane che. bAhyadaSTithI icchita vastu maLavAthI te samRddha bane, paNa hakIkatamAM rAga vagerene paravaza banavAthI tenI hAni ja thAya che. 11 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 rAgAdayo pApmAnaH yogasAraH 1/44 dhyAtA dhyAnena dhyeyasadRzo bhavati / yadi dhyeyaM prazastaM syAttarhi taddhyAnena dhyAtA prazasto bhavet, yadi dhyeyamaprazastaM syAttahi taddhyAnena dhyAtA'prazasto bhavet / ato mumukSubhI rAgidevo na dhyeyaH, parantu vItarAga eva dhyeyaH / rAgidevadhyAnena sarAgitA''pyate, vItarAgadhyAnena vItarAgatvaM prApyate // 43 // avataraNikA - yadi rAgidevadhyAnena rAgAdayo'vApyante tarhi tatra dhyAtuH kA hAniH ? iti zaGkAM samAdadhAti - mUlam - rAgAdayastu pApmAno, bhavabhramaNakAraNam / na vivAdo'tra ko'pyasti, sarvathA 'sarvasammate // 44 // anvayaH - rAgAdayastu pApmAno bhavabhramaNakAraNam (santi), sarvathA sarvasammate atra ko'pi vivAdo nAsti // 44 // padmIyA vRttiH - rAgAdayaH - pUrvoktAH, tuzabdo vizeSaNe, sa ca rAgAdInAM svarUpaM vizinaSTi, pApmAno - pApA atizayena duSTA ityarthaH, bhavabhramaNakAraNam - bhavecaturazItilakSayonirUpe bhramaNam-janmamaraNaparamparayA paryaTanamiti bhavabhramaNam, tasya kAraNa dhyAna karanAra dhyAna vaDe dhyeyanI samAna bane che. jo dhyeya sAruM hoya to tenA dhyAnathI dhyAtA sAro bane. jo dhyeya kharAba hoya to tenA dhyAnathI dhyAtA kharAba bane. mATe mumukSuoe rAgI devanuM dhyAna na karavuM, paNa vItarAganuM ja dhyAna karavuM. rAgI devanA dhyAnathI sarAgI banAya che. vItarAganA dhyAnathI vitarAga banAya che. (43) avataraNikA - jo rAgI devanA dhyAnathI rAga vagere maLe to temAM dhyAtAne zuM nukasAna che? AvI zaMkAnuM samAdhAna kare che - zabdArtha - rAga vagere to pApI ane bhavabhramaNanA kAraNarUpa che. badhI rIte badhAne mAnya evI A bAbatamAM koI paNa vivAda nathI. (44) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - rAga vagere doSo to pApI che, eTale ke khUba duSTa 1. sarvasaGgate - K, sarvasammateH - MI Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___131 yogasAraH 1144 rAgAdayo bhavabhramaNakAraNam miti bhavabhramaNakAraNam, santItyatrAdhyAhAryam, sarvathA - sarvaiH-prakAraiH, sarvasammate - sarveSAm - nikhiladarzaninAM sammataH bahumata iti sarvasammataH, tasmin, atra - asminviSaye, ko'pi - svalpo'pi, vivAdaH - matabhedaH, nazabdo niSedhe, asti - vidyate / rAgAdayo doSAH pApAH / te Atmano guNAnnAzayanti / te AtmanaH zuddhasvarUpamAvRNvanti / tata AtmA svIyaM svarUpaM vismRtya saMsAre vividhaM ceSTate / rAgAdayo bhavabhramaNasya kAraNarUpAH / kAraNAt kAryaM bhavati / evaM rAgAdirUpakAraNAt bhavabhramaNarUpaM kAryaM bhavati / rAgAdidoSaparavaza AtmA karma badhnAti / uktaJcA'dhyAtmasAre - 'snehAbhyaktatanoraGgaM reNunA zliSyate yathA / rAgadveSAnuviddhasya karmabandhastathA mataH // 18/112 // lohaM svakriyayA'bhyeti, bhrAmakopalasannidhau / yathA karma tathA citraM, raktadviSTAtmasannidhau // 18/113 // karmaNa udayena jIvo bhave bhramati / tato rAgAdayo na zubhAH, parantvazubhAH / karmavivazo janturazubhAnapi rAgAdIn zubhasvarUpAnmanyate / 'rAgAdayo bhavabhramaNasya kAraNam' ityatra sarve'pi tIthikAH sammatAH / sarve'pi che. corAzI lAkha yonimAM jIvonI je janma-maraNanI paraMparA cAle che, tenuM kAraNa rAga vagere doSo che. A bAbata badhA darzanavALAne mAnya hovAthI koI matabheda nathI. rAga vagere doSo duSTa che, kemake teo AtmAnA guNono nAza kare che. teo AtmAnA zuddha svarUpane DhAMke che. tethI AtmA potAnuM svarUpa bhUlI jaI saMsAramAM vividha prakAranI ceSTAo kare che. rAga vagere doSo saMsArabhramaNanA kAraNarUpa che. kAraNathI kArya thAya che. ema rAga vagere rUpa kAraNathI bhavabhramaNa rUpa kArya thAya che. rAga vagere doSothI paravaza banelo AtmA karma bAMdhe che. adhyAtmasAramAM kahyuM che, 'tela copaDelA zarIravALAnA zarIra para jema rajakaNa coTe che tema rAga-dveSathI yukta jIvane karmabaMdha manAyo che. jema loDhu potAnI kriyAthI lohacuMbakanI najIka jAya che tema viyitra bho dveSavANAmAtmAnI na05 14 cha. (18/112,18/113)' karmanA udayathI jIva bhavamAM bhame che. tethI rAga vagere doSo sArA nathI, paNa kharAba che. karmane parAdhIna jIva kharAba evA paNa rAga vagerene sArA mAne che. rAga vagere doSo saMsArabhramaNanuM kAraNa che. A bAbate badhA darzanavALA saMmata Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 vItarAgaM dhyAyan vItarAgaH san vimucyate yogasAra : 1/45 tIrthikAH sarvaiH prakAraiH rAgAdInsaMsArasya mUlabhUtAnmanyante / asminviSaye te na vivadante / tata idaM sarvasammataM tattvaM rAgAdayaH saMsArabIjabhUtA iti / itthaM saMsAravardhakatvAdrAgAdayo heyAH / tato rAgAdikArakaM rAgidevadhyAnamapi heyam / tatazca taddhyAnaviSayA rAgidevA api heyA, na tUpAsanIyAH // 44 // avataraNikA - vItarAgadhyAnalAbhaM rAgidevadhyAnA'pAyaJca darzayitvA'dhunA nigamayati - mUlam - vItarAgamato dhyAyan, vItarAgo vimucyate / / rAgAdimohitaM dhyAyan, sarAgo badhyate 'sphuTam // 45 // anvaya - ato vItarAgaM dhyAyan vItarAgaH (san ) vimucyate, rAgAdimohitaM dhyAyan sarAgaH (san) sphuTaM badhyate // 45 // ataH padmayA vRttiH asmAt kAraNAt, yato vItarAgaM dhyAyan vItarAgo bhavati, rAgAdidUSitaM dhyAyan rAgAdiparavazo bhavati, asmAt kAraNAdityarthaH, vItarAgaM che. badhA darzanavALA badhI rIte rAga vagerene saMsAranA mULarUpa mAne che. A bAbatamAM temanI vacce koI vivAda nathI. mATe A vAta sarvasaMmata che ke rAga vagere saMsAranA bIjarUpa che. - Ama rAga vagere doSo saMsArane vadhAranArA hovAthI tyajavA yogya che. mATe rAga vagerene karanArA rAgI devonuM dhyAna paNa tyajavuM. tethI te dhyAnanA viSayarUpa rAgI hevone pe| tya4vA, temanI upAsanA na 42vI. (44) avataraNikA - vItarAganA dhyAnathI thato lAbha ane rAgI devanA dhyAnathI thatuM nukasAna batAvIne have chello nirNaya kare che - zabdArtha - mATe vItarAganuM dhyAna karanAra vItarAga banIne mukta thAya che, rAgAdithI mohita thayelanuM dhyAna karanAra sarAgI banyo thako spaSTa rIte baMdhAya che. (48) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - vItarAganuM dhyAna karanAra vItarAga bane che, rAga vagerethI kharaDAyelanuM dhyAna karanAra rAga vagerene paravaza bane che. mATe vItarAganuM 1. sthiti: - A, B, C, E, F, G, L, sthitim H I sthitam - J, KI - Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 1145 rAgAdimohitaM dhyAyan sarAgaH san badhyate 133 - pUrvoktasvarUpaM, dhyAyan - cintayan, vItarAgaH - pUrvoktasvarUpaH, sannityatrAdhyAhAryam, vimucyate - karmabandhanAdvimukto bhavati, rAgAdimohitaM - rAgAdayaH-pUrvanidarzitasvarUpAH, mohitaH - mohaM prApitastattvA'tattvavivekavikalaH kRta ityarthaH, rAgAdibhirmohita iti rAgAdimohitaH, tam, dhyAyan-dhyAnaviSayaM kurvan, sarAgaH- saha rAgeNeti sarAgaH, rAgAdiyukta ityarthaH, sanityatrA'pyadhyAhAryam, sphuTam - spaSTam, badhyate - karmapAzabaddho bhavati / vItarAgaM dhyAyajIvo vItarAgo bhavati / tato ghAtikarmanAzena sa kevalajJAnamAsAdayati / tataH sa AyojikAkaraNaM samuddhAtaM yoganirodhaM zailezIkaraNaM ca kRtvA bhavopagrAhikarmabhyo'pi vimucyate / sarvakarmavimuktaH san sa ekenaiva samayena UrdhvalokasyA'nte pratiSThito bhavati / sa siddho bhavati / tasya sarve guNAH prAdurbhavanti / itare devA rAgAdibhirmohitAH santi / yathA madirAmattaH vivekavikalo bhavati tathA rAgAdimadirAmohitastattvA'tattvavivekavikalo bhavati / sa zubhAni tattvAnyazubhAni manyate, azubhAni ca tattvAni zubhAni manyate / evambhUtaM rAgAdimohitaM devaM dhyAyaJjIvo'pi sarAgo bhavati / tataH sa rAgaparavazo bhUtvA vividhaM ceSTate / tataH sa karmabhirbadhyate / evaM sa dhyAna karanAra vItarAga banIne karmonA baMdhanamAMthI chUTI jAya che. bIjA devo rAga vagere doSothI moha pAmelA che. teo sAcA ane khoTAnA viveka vinAnA che. temanuM dhyAna karanAra sarAgI banIne karmonI jALamAM baMdhAya che. vItarAganuM dhyAna karanAra jIva vItarAga bane che. pachI ghAtakarmono nAza thavAthI te kevaLajJAna pAme che. pachI te AyojikAkaraNa, samuThThAta, yoganirodha ane zailezIkaraNa karIne aghAtIkarmothI mukta bane che. badhA karmothI mukta thayela te eka ja samayamAM UrdhvalokanA aMte pratiSThita thAya che. te siddha thAya che. tenA badhA guNo pragaTa thAya che. bIjA devo rAga vagerethI moha pAmelA che. jema dArUnA nazAmAM rahela vyakti viveka vinAno bane che tema rAga vagere rUpa dArUthI mohita thayela jIva sAcA-khoTAnA viveka vinAno bane che. te sArA tattvone kharAba mAne che ane kharAba tattvone sArA mAne che. rAga vagerethI moha pAmela AvA devanuM dhyAna karanAra jIva paNa sarAgI bane che. pachI te rAgane paravaza thaIne vividha prakAranI ceSTAo kare che. tethI te Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 yo vItarAgaH sa eva devo nizcIyatAm yogasAraH 146 saMsAre svIyAmavasthitiM nizcinoti / ___ idamatraidamparyaM-mokSAbhilASiNA vItarAgo dhyeyaH, sarAgidevadhyAnena tu karmANi badhyante // 45 // avataraNikA - vItarAgadhyAnena bhavAdvimucyate iti darzitam / tato'dhunA 'vItarAga eva deva' iti pratipAdayati - mUlam - ya eva vItarAgaH sa, devo nizcIyatAM tataH / bhavinAM bhavadambholiH, svatulyapadavIpradaH // 46 // iti zrIyogasAre paramAtmayathAvasthitadevasvarUpopadezakaH prathamaH prastAvaH / anvayaH - tato yo bhavinAM bhavadambholiH svatulyapadavIprado vItarAgaH sa eva devo nizcIyatAm // 46 // padmIyA vRttiH - tataH - tasmAtkAraNAta, yato vItarAgaM dhyAyana jIvo vItarAgaH san vimucyate tata ityarthaH, ya:- anirdiSTanAmA, bhavinAm - saMsArijIvAnAM, bhavadambholiH - bhavaH-saMsAraH, tasya vibhedane dambholi:-vajra iveti bhavadambholiH, svatulyapadavIpradaH karmothI baMdhAya che. Ama te saMsAramAM potAnuM rahevAnuM nakkI kare che. ahIM aidaMparya (sAra) Avo che - mokSanA abhilASIe vItarAganuM ja dhyAna 72, sa20 vanA dhyAnathI to mA dhAya che. (45) / avataraNikA - vItarAganA dhyAnathI saMsAramAMthI mukta thavAya che ema batAvyuM. tethI have 'vItarAga ja paramAtmA che' evuM jaNAve che - zabdArtha mATe je saMsArI jIvonA saMsArane bhedavA vaja samAna ane potAnI samAna padavI ApanAra evA vItarAga che te ja paramAtmA che, ema nakkI karavuM. (46) pakvIyAvRttino bhAvAnuvAda - vItarAganuM dhyAna karanAra jIva vItarAga banIne mukta bane che. te vItarAga jIvonA saMsArano nAza karavA vaja samAna che. te 1. iti yogasAranAmni yogazAstre prathamaprastAvaH / - D, iti yogasAre paramAtmayathAvasthitasvarUpopadezaka: prathamaH prastAvaH samAptaH / - MI 2. yogasAre - A, B, C, E, F, J, L, yogazAstre - K / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 1/46 vItarAgo bhavibhavadambholiH svatulyapadavIpradazca 135 svena-AtmanA tulyA- samAnA padavI-padamiti svatulyapadavI, tAM pradatte iti svatulyapadavIpradaH, vItarAgaH- pUrvoktasvarUpaH, saH - vItarAgaH, evazabdaH 'sarAgI devo na mantavya:' kRti niSedhanArtha:, tevaH - paramAtmA, nizIyatAm - jJati nizcaya: yitAm / dambholiH parvatamapi bhinatti / vItarAgo bhavabhedane dambholirUpaH / bhavino vItarAgasyA''rAdhanena svIyaM saMsAraM nAzayanti / tato vItarAgo bhavinAM bhavabhedane vajratulyatvaM bibhrtti| vItarAgasyA''rAdhanena bhavino'pi vItarAgatvamanuvanti / tata idamuktaM bhavati -vItarAgo bhavinaH svatulyAM padavIM datte iti / itthaM bhavabhedakatvena svatulyapadavIprApakatvena ca vItarAga eva paramAtmA bhavitumarhati / tataH sa eva paramAtmA iti nizcayaH karttavyaH / anye devAH paramAtmarUpA na mantavyAH / anena zlokenedamapi jJApitaM - vItarAgaH paramAtmatvena mantavyaH, tasya nAma tu kimapi syAditi / vItarAga eva paramAtmA iti nizcayaH samyaktvarUpaH / tato'nena zlokenedamapi sUcitaM - svAtmani samyaktvamAdheyamiti // 46 // itthaM yogasArasya paramAtmayathAvasthitasvarUpopadezakasya prathamasya prastAvasya padmIyA vRttiH samAptimagAt / vItarAga potAnA ArAdhakane potAnI samAna padavI Ape che. mATe temane ja paramAtmA mAnavA. bIjA sarAgI devane paramAtmA na mAnavA. vItarAga ja paramAtmA che evo nizcaya karavo. vajra parvatane paNa bhedI nAMkhe che. vItarAga prabhu saMsArane bhedavA vajra jevA che. jIvo vItarAganI ArAdhanA karIne potAnA saMsArano nAza kare che. mATe vItarAga jIvonA saMsArane bhedavA vajra jevA che. vItarAganI ArAdhanA karIne jIvo paNa vItarAga banI jAya che. tethI ema kahevAya ke vItarAga jIvone potAnI samAna padavI Ape che. Ama saMsArano nAza karanArA hovAthI ane potAnI samAna padavI ApanArA hovAthI vItarAga ja paramAtmA banavAne yogya che. mATe te ja paramAtmA che, evo nizcaya karavo. bIjA devone paramAtmArUpa na mAnavA. A zlokathI A paNa jaNAvyuM ke vItarAgane paramAtmA mAnavA, temanuM nAma to koI paNa hoya. 'vItarAga ja paramAtmA che' Avo nizcaya eTale samyaktva. tethI A zlokathI A paNa sUcavyuM ke potAnA AtmAmAM samyaktvanI sthApanA karavI. (46) Ama yogasAranA paramAtmAnA sAcA svarUpano upadeza ApanArA prathama prastAvanI padmIyAvRttino bhAvAnuvAda pUrNa thayo. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya: prastAvaH avataraNikA - prathame prastAve paramAtmano svarUpaM darzitam / adhunA dvitIyaprastAve paramAtmanA prarUpitasya tattvasAradharmasya svarUpaM darzayati / prathamaprastAvAntima zloke upadiSTaM vItarAga eva devo mantavya iti / varttamAnakAlInabahulokA vItarAgaM devaM na manyante / tato dvitIyaprastAvaprathamavRttena tasya kAraNaM darzayati - mUlam - sarve'pi 'sAmprataM lokAH, prAyastattvaparAGmukhAH / klizyante svAgrahagrastA, dRSTirAgeNa mohitAH // 1 // anvayaH - sAmprataM prAyaH sarve'pi lokAH tattvaparAGmukhAH svAgrahagrastA dRSTirAgeNa mohitAH santaH) klizyante // 1 // padmIyA vRttiH - sAmprataM varttamAnakAle, prAyaH - bAhulyena sarve - akhilAH, apizabdo na kevalaM kecit kintu sarve'pIti dyotayati, lokAH janAH, tattvaparAGmukhAH - tattvAt - satyasvarUpAt parAGmukhAH- viparItamAnina iti tattvaparAGmukhAH, svAgrahagrastAH svasya-Atmana Agraha :- abhiniveza iti svAgrahaH, tena grastAHAkulitA iti svAgrahagrastAH dRSTirAgeNa - svAbhimatamatAbhiSvaGgarUpeNa, mohitAH -- , - bIjo prastAva avataraNikA - pahelA prastAvamAM paramAtmAnuM svarUpa batAvyuM. have bIjA prastAvamAM paramAtmAe prarUpelA tattvonA sArarUpa sAmyadharmanuM svarUpa batAve che. pahelA prastAvanA chellA zlokamAM kahyuM ke, 'vItarAgane ja deva mAnavA'. vartamAnakALe ghaNA loko vItarAgane deva mAnatAM nathI. tethI bIjA prastAvanA pahelA zlokathI temanuM kAraNa jatAveche - zabdArtha - hAla prAyaH badhA loko tattvathI parAzkha, svAgrahathI baMdhAyelA, dRSTirAgathI moha pAmelA thakA kleza pAme che. (1) - padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - vartamAnakALamAM moTA bhAganA loko potAnA AgrahanI pakkaDavALA che. hAla moTA bhAganA loko dRSTirAgathI moha pAmelA che, eTale ke pote mAnelA matanA rAgavALA che. hAla moTA bhAganA loko tattvathI parAkrRkha che, eTale ke satyathI viparIta vartanArA che. Ama vartamAnakALanA lagabhaga 1. sAmpratA C | 2. klizyanti svagrahagrastA - DI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 yogasAraH 21 sAmprataM lokAH svAgrahagrastAH mohaM prApitAH, santa ityatrAdhyAhAryam, klizyante - klezamanubhavanti / / ___ vartamAnakAle sarve'pi janAH svAgrahapAzabaddhAH santi / te sarvatra svAgrahaparassarameva ceSTante / svAgrahaM sAdhayituM te tattvAtattve na pazyanti / tatkRte te'samIcIneSvapi mArgeSu calanti / te dRSTirAgeNa mohitAH santi / te svAbhimataM tattvameva tattvaM manyante / vastutastu tadatattvameva / tadvyatiriktaM sarvaM te'tattvaM manyante / rAgastriprakAraH, tadyathA-sneharAgaH kAmarAgo dRSTirAgaH / uktaJcopadezapadasya 189 tama vRttasya vRttau zrImunicandrasUribhiH'tatra rAgo'bhiSvaGgaH sa ca snehakAmadRSTirAgabhedAt triprakAraH / tatra sneharAgo janakAdisvajanalokAlambanaH, kAmarAgaH priyapramadAdiviSayasAdhanavastugocaraH, dRSTirAgaH punaryo'yaM darzaninAM nijanijadarzaneSu yuktipathAvatArAsaheSvapi kambalalAkSArAgavat prAyeNottArayitumazakyaH pUrvarAgadvayApekSayAtidRDhasvabhAvaH pratibandho vijRmbhate sa iti / ete traya uttarottaramazubhatarAH / dRSTirAgastvatizayena bhayaGkaraH / yato dRSTirAgeNa mohitaH svAtmano doSAnna pazyati / sa svAtmAnaM guNasamRddhameva mnyte| badhAya loko svAgrahavALA, daSTirAgavALA ane tattvane nahIM svIkAranArA hovAthI klezane anubhave che. vartamAnakALanA lagabhaga badhAya loko potAnA AgrahanI jALamAM baMdhAyelA che. teo badhe potAnA Agrahane AgaLa karIne ja pravarte che. potAnA Agrahane siddha karavA teo sAcA-khoTAne jotAM nathI. tenI mATe teo kharAba rastAo upara paNa cAle che. teo dRSTirAgathI moha pAmelA che. teo pote mAnelA tattvane ja tattva mAne che, hakIkatamAM te atattva ja hoya che. te sivAyanuM badhuM teo atajvarUpa mAne che. rAga traNa prakArano che. te A pramANe - neharAga, kAmarAga, daSTirAga. upadezapadanA 189mA zlokanI vRttimAM zrImunicandrasUrijIe kahyuM che - "tyAM rAga AsaktirUpa che ane sneharAga, kAmarAga, dRSTirAganA bhedathI traNa prakAre che. tyAM sneharAga pitA vagere svajano viSayaka che, kAmarAga priya patnI vagere ane viSayone sAdhanAra vastuo viSayaka che. daSTirAga eTale darzanIono yuktimArgamAM utArI na zakAya evA paNa potapotAnA darzano uparano kaMbala paranA lAkhanA raMganI jema prAyaH utArI na zakAya tevo, pUrvenA be rAganI apekSAe atidaDha svabhAvavALo je pratibaMdha thAya che te." A traNa rAgomAM pachI pachIno rAga pUrva pUrvanA rAga karatA vadhu kharAba che. dRSTirAga to atizaya bhayaMkara che, kemake dRSTirAgathI moha pAmelA jIvane potAnA doSo dekhAtAM nathI. te potAnI jAtane guNothI samRddha ja Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sAmprataM lokAH prAyastattvaparAGmukhAH yogasAraH 21 santo'pi dRSTirAgeNa grasyante / uktaJca vItarAgastotre - 'kAmarAgasneharAgAviSatkaranivAraNau / dRSTirAgastu pApIyAn, durucchedaH satAmapi // 6/10 // ' , dRSTirAgastu mohasyaikaH prakAraH / mohenaiva svAgraho jAyate / yaduktaM zrIharibhadrasUribhiraTakaprakaraNe bhAvazuddhyaSTake - 'na mohodriktatA'bhAve svAgraho jAyate kvacit... // 22/4 // ' itthaM dRSTirAgeNa svAgrahagrastAH santaste tattvAt parAGmukhA bhavanti, yataste svAbhimataM tattvameva tattvatvena manyante / vastuvRttyA tu tadatattvameva tataste svAtmAnaM vaJcayanti / tatazca te saGklezamanubhavanti / te tAttvikamAnandamanubhavituM na zaknuvanti / 'prAyaH' zabdena bAhulyaM dyotyate / atistokA eva janAH tattvAbhimukhAH santi, zeSAH sarve'pi tattvaparAGmukhAH svAgrahaparAzca santi // 1 // avataraNikA - yadi sAmpratInalokA dRSTirAgeNa mohitAstarhi kA hAniriti zaGkA samAdadhadRSTirAgasya bhayaGkaratAM darzayati - mAne che. sajjano paNa dRSTirAgane vaza thAya che. vItarAgastotramAM kahyuM che - "kAmarAga ane sneharAganuM nivAraNa sahelAIthI thaI zake che. atizaya pApI (duSTa) evA dRSTirAgano to sajjano paNa muzkelIthI nAza karI zake che. (6/10) dRSTirAga e mohano eka prakAra che. tenAthI ja svAgraha thAya che. zrIharibhadrasUrijIe aSTakaprakaraNamAM bhAvazuddhi aSTakamAM kahyuM che ke - "mohanI utkaTatA vinA kyAMya svAgraha thato nathI.... (22/4)" Ama dRSTirAgathI svAgrahanI pakkaDavALA thaIne teo tattvathI parApta thAya che, kemake teo pote mAnelA tattvane ja tattvarUpe mAne che. hakIkatamAM to te atattva ja hoya che. tethI teo jAtane Thage che. tethI teo kleza pAme che. teo sAcA AnaMdane anubhavI zakartA nathI. vartamAnakALanA moTA bhAganA loko AvA che, bahu thoDA ja loko tattvane abhimukha che, eTale ke sAcuM mAnanArA che, bAkI badhA ya satyane nahi mAnanArA ane potAnA AgrahavALA che. (1) avataraNikA - prazna - jo hAlanA loko dRSTirAgathI mohita hoya to emAM zuM vAMdho che? AvI zaMkAnuM samAdhAna karatA graMthakAra dRSTirAganI bhayaMkaratA batAve che - Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/2 dRSTirAgo mahAmohaH mUlam - dRSTirAgo mahAmoho, dRSTirAgo mahAbhavaH / dRSTirAgo mahAmAro, dRSTirAgo mahAjvaraH // 2 // 139 dRSTirAgo mahAmoho, dRSTirAgo mahAbhavaH, dRSTirAgo mahAmAro, dRSTirAgo anvayaH mahAjvaraH ||2|| padmayA vRttiH - dRSTirAgaH - svAbhimatasya vastuto''tattvasya tattvatvena zraddhA, mahAmohaH-mahAn-tIvraH, moha:- vivekavikalatA, mahA~zcAsau mohazceti mahAmoha:, kArye kAraNopacArAt, dRSTirAgaH - pUrvoktasvarUpaH, mahAbhavaH - mahAn - dIrghaH, bhava:-saMsAraH, mahA~zcAsau bhavazceti mahAbhavaH, kAraNe kAryopacArAt, dRSTirAgaH - pUrvoktasvarUpa:, mahAmAra:mahAn-bhayaGkaraH, mAra:-hantA, mahA~zcAsau mArazceti mahAmAraH, dRSTirAgaH - pUrvoktasvarUpaH, mahAjvaraH - mahAn-duHsAdhyaH, jvaraH- rogavizeSaH, mahA~zcAsau jvarazceti mahAjvaraH / mohasyodayA vividhAH santi / dRSTirAgaH tIvratamamohodayarUpo vrttte| moho dRSTirAgasya kAraNam, dRSTirAgastu tatkAryam / tato'tra kArye kAraNopacAraM kRtvoktaM- dRSTirAgo mahAmoharUpa iti / zabdArtha - dRSTirAga e mahAmoharUpa che, dRSTirAga e moTo saMsAra che, daSTirAga e moTo mAranAra che, dRSTirAga e moTo tAva che. (2) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - daSTirAga eTale pote mAnelA hakIkatamAM atattvanI tattvarUpe zraddhA. dRSTirAga e mahAmoha che, eTale ke tIvra vivekarahitapaNuM che. dRSTirAga e mahAmohanuM kArya che. tethI kAryamAM kAraNano upacAra karIne kahyuM ke dRSTirAga ja mahAmoha che. dRSTirAga e moTo saMsAra che, eTale ke lAMbo saMsAra che. dRSTirAga e saMsAranuM kAraNa che. tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne kahyuM ke dRSTirAga ja moTo saMsAra che. dRSTirAga e moTo mAranAro che, eTale ke bhayaMkara haNanAro che. dRSTirAga e moTo jvara che, eTale ke duHsAdhya tAva che. mohanA udayo vividha prakAranA che. dRSTirAga ati tIvra mohanA udayarUpa che. moha e dRSTirAganuM kAraNa che. dRSTirAga tenuM kArya che. tethI ahIM kAryamAM kAraNano upacAra karIne kahyuM ke dRSTirAga e ja mahAmoha che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dRSTirAgo mahAbhavo mahAmAro mahAjvarazca yogasAraH 2 / 2 dRSTirAgeNa tIvrAnubhAgAni dIrghasthitikAni karmANi badhyante / tato jIvasya saMsAro dIrgho bhavati / dRSTirAgapIDitaH sa prabhUtaM kAlaM yAvat saMsAre bambhramIti / itthaM dRSTirAgo dIrghabhavasya kAraNaM, dIrghabhavastu tatkAryarUpaH / tataH kAraNe kAryopacAraM kRtvA'troktaM - dRSTirAgo mahAbhavo'sti / dRSTirAgo mahAhantRrUpo vartate / hantA ekasminbhave sakRnmArayati / dRSTirAgamohitastattvAtparAGmukho bhUtvA'zubhakarmANi badhnAti / tadudaye so'nantAnbhavAnprApnoti / teSu bhaveSu tasyA'nantAni maraNAni bhavanti / itthaM jIvAtmano'nantamaraNakArakatvAddRSTirAgo mahAhantA kIttitaH / jvaraH stokadinAni yAvat zarIramasvasthaM karoti / auSadhagrahaNena jvarasyopazamo'pi bhavati / dRSTirAgajvaratapto jIvo'nekAzubhakarmANi baddhvA'nekAni duHkhAni sahate / so'nekavyAdhibhiH piiddyte| tasya vyAdhiduHkhaparamparAyA nAzo na sukaraH / itthaM dRSTirAgamohito jIvo'tizayena pIDyate / tasyAH pIDAyAH sa duHkhena mucyate / tata uktaM - dRSTirAgo mahAjvararUpa iti // 2 // daSTirAgathI cIkaNA ane lAMbI sthitivALA karmo baMdhAya che. tenAthI jIvano saMsAra lAMbo thAya che. dRSTirAgathI pIDAyelo te jIva ghaNA kALa sudhI saMsAramAM vAraMvAra bhame che. Ama dRSTirAga e lAMbA saMsAranuM kAraNa che, lAMbo saMsAra tenuM kArya che. mATe kAraNamAM kAryano upacAra karIne ahIM kahyuM ke dRSTirAga e moTo saMsAra cha dRSTirAga moTo haNanAro che. haNanAro eka bhavamAM ekavAra mAre che. dRSTirAgathI mohita thayelo tattvathI parAThukha thaIne azubha karmo bAMdhe che. temanA udaye tene anaMtA bhavo karavA paDe che. te bhavomAM tenA anaMta maraNa thAya che. Ama jIvAtmAnA anaMta maraNa karAvanAra hovAthI daSTirAga e moTo haNanAro che. tAva thoDA divasa sudhI zarIrane asvastha kare che. auSadha levAthI tAva zamI paNa jAya che. daSTirAganA tAvathI tapelo jIva aneka azubha karmo bAMdhIne aneka duHkho sahe che. te aneka rogothI pIDAya che. te rogo ane duHkhonI paraMparAno nAza sahelAIthI thato nathI. Ama daSTirAgathI mohita thayelo jIva atizaya pIDAya che, te pIDAmAMthI te muzkelIthI chUTe che. tethI kahyuM ke dRSTirAga e moTo tAva che. (2) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/3 dRSTirAgo janapAtAya nirmitaH 141 avataraNikA - yadi dRSTirAga IdRzo bhayaGkarastarhi kimarthaM sa nirmitaH ? iti zaGkA samAdadhAti - mUlam - patitavyaM janaiH sarvaiH, prAyaH kAlAnubhAvataH / __pApo 'matsarahetustan-nirmito'sau satAmapi // 3 // anvayaH - kAlAnubhAvataH prAyaH sarvaiH janaiH patitavyam, tat satAmapi matsaraheturasau pApo nirmitaH // 3 // padmIyA vRttiH - kAlAnubhAvataH - kAla:-avasapiNyA duHSamanAmakapaJcamArakarUpaH, tasyA'nubhAvaH-prabhAva iti kAlAnubhAvaH, tasmAt, prAyaH - bAhulyena, sarvaiH - nikhilaiH, janaiH - manuSyaiH, patitavyam - sarvaprakArai nairbhavitavyam, tad - tasmAt kAraNAt, satAm - sajjanAnAM, apizabdo - durjanAnAM tvasau matsaraheturbhavatyeva sajjanAnAmapyasau matsaraheturbhavatIti dyotayati, matsarahetuH - matsaraH-IrSyA, tasya hetu:-kAraNamiti matsarahetuH, asau - dRSTirAgaH, pApaH - duSTaH, nirmitaH - sRSTaH / ___ adhunA'vasarpiNIkAlo vartate / avasarpiNyAM SaDarakAH santi / uttarottarA'rakeSu sarveSAM padArthAnAM hAnirjAyate / sampratyavasapiNyAH paJcamo'rako varttate / tasya nAma duHSamaH / tato'sminkAle sarvaiH padArtha-nairbhavitavyam / tatazca sarvairjanairapi patitavyam / janAnAM pAtastu doSANAmAgamena guNAnAJcApagamena bhavati / tatkRte ca kenA'pi pAtakAriNA avataraNikA - jo dRSTirAga Avo bhayaMkara hoya to zA mATe e banAvAyo ? evI zaMkAnuM samAdhAna kare che - zabdArtha - kALanA prabhAvathI prAyaH badhA lokoe paDavAnuM che. tethI sajjanone 59 // dhyAna // 29 // mevo mA pApI (dRsstti2|2) nAvAyo cha. (3) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - hAla avasarpiNI kALa varte che. avasarpiNImAM cha ArA hoya che. uttarottara ArAomAM badhA padArthonI hAni thAya che. hAla avasarpiNIno pAMcamo Aro varte che. tenuM nAma duHSama che. tethI A kALamAM badhA padArthoe hIna thavAnuM che. tethI badhA lokoe paNa paDavAnuM che. doSo AvavAthI ane guNo javAthI loko paDe che. tenI mATe koIka pADanAra hovuM joIe. tethI 1. matsarahetustu - FI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dRSTirAgo matsarahetuH yogasAraH 2/3 bhavitavyam / tato'sau pAtakArI dRSTirAgarUpo nirmita iti sambhAvyate / dRSTirAge'ntarAtmani praviSTe sarve guNAH palAyante sarve ca doSA ahamahamikayA''gacchanti / tatazca tasyA''tmano pAto bhavati / dRSTirAgeNa rakto jIvaH sarvANi pApAnyAcarati / svAbhimatamatasiddhyarthaM so'kAryamapi samAcarati / duHSamakAlaprabhAvataH prAyaH sarve janAH patanti / stokAnAmeva janAnAM pAto na bhavati / te tu sAttvikA bhavanti / I dRSTirAga IrSyAyA hetu: / dRSTirAgI svamatameva tAttvikaM manyate / tataH paramatAvalambiSu tasya manasi matsaraH prAdurbhavati / matsaraH sarvAnapi guNAn sarvAJca sAdhanAM dahati / matsarI puNyavihIno guNariktazca bhavati / tatastasya' patanaM bhavati / matsaraH sarvadoSANAM mUlabhUto varttate / sa sarvadoSANAM pravezadvArarUpo'sti / dRSTirAgeNa na kevalaM durjanAnAmeva manasi matsaraH prAdurbhavati, parantu sajjanA api tena matsarapAzabaddhA vidhIyante / tatazca sajjanAnAmapi pAto bhavati / pADanAra A dRSTirAga banAvAyo che evI saMbhAvanA karAya che. aMtarAtmAmAM dRSTirAga pese eTale badhA guNo bhAgI jAya che ane badhA doSo 'vahelo te pahelo'nA dhoraNe Ave che. tethI te AtmAnuM patana thAya che. dRSTirAgathI raMgAyelo jIva badhA pApone Acare che. potAnI iSTa vastunI siddhi mATe te akArya paNa kare che. duHSamakALanA prabhAvathI prAyaH badhA loko paDe che. thoDA ja lokonuM patana thatuM nathI. te to sAttviko ja hoya che. dRSTirAga irSyAnuM kAraNa bane che. dRSTirAgavALo jIva potAnA matane ja sAco mAne che. tethI bIjA matavALAo upara tenA manamAM irSyA thAya che. irSyA badhA ya guNone ane badhI sAdhanAne bALe che. irSyALu puNya vinAno ane guNo vinAno bane che. tethI tenuM patana thAya che. IrSyA badhA doSonuM mULa che. te badhA doSonA pravezadvAra rUpa che. dRSTirAgathI mAtra durjanonA ja manamAM irSyA nathI thatI, paNa sajjanone paNa te irSyAnI jALamAM bAMdhe che. tethI sajjanonuM paNa patana thAya che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 4 mohopahatacittAH svayaM naSTA mugdhaM janaM nAzayanti 143 itthaM dRSTirAgeNa matsaro jAyate / tena ca janAnAM pAto bhavati / tato mahA'narthakAritvena dRSTirAgo'tizayena duSTaH / atra granthakAra evamutprekSate -asminkAle prAyo janAnAM pAto bhavati / sa tu evameva na bhavati / ato dRSTirAgo nirmito yena janA pateyuH // 3 // avataraNikA - janAnAM pAtanArthaM dRSTirAgo nirmita iti darzitam / atha dRSTirAgamohitajanAH svayaM patanti parAzca pAtayantIti darzayati - mUlam - mohopahatacittAste, maitryAdibhirasaMskRtAH / svayaM naSTA janaM mugdhaM, nAzayanti ca dhig hahA // 4 // anvayaH - mohopahatacittAH maitryAdibhirasaMskRtAH svayaM naSTAste mugdhaM ca janaM nAzayanti / hahA ! dhig (tAn) // 4 // padmIyA vRttiH - mohopahatacittAH - mohaH-dRSTirAgarUpaH, tena upahataM-vinaSTaM cittaM-mano yeSAM te mohopahatacittAH, maitryAdibhiH - maitrI-mitrabhAvaH, sA Adau yAsAM pramodakAruNyamAdhyasthyAnAmiti maitryAdayaH, tAbhiH, asaMskRtAH - saMskRtAH Ama daSTirAgathI matsara thAya che. tenAthI lokonuM patana thAya che. tethI moTo anartha karanAra hovAthI dRSTirAga atizaya duSTa che. ahIM graMthakAra A pramANe kalpanA kare che - A kALamAM badhA lokonuM ghaNuM karIne patana thAya che. te emane ema thatuM nathI. mATe daSTirAganuM nirmANa karAyuM che ke jethI soDI 53. (3) avataraNikA - lokone pADavA mATe dRSTirAganuM nirmANa thayuM che, ema batAvyuM. have daSTirAgathI mohita thayelA loko svayaM paDe che ane bIjAne pADe che ema batAve che - zabdArtha - mohathI haNAyelA cittavALA, maitrI vagere bhAvanAothI saMskAra nahIM pAmelA jIvo pote saMsAramAM paDelA che ane teo bhoLA lokone saMsAramAM pADe che. are ! tebhane ghi52 thAmI ! (4) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 catasro bhAvanAH yogasAraH 2 / 4 saMskArAnprApitAH, na saMskRtA ityasaMskRtAH, svayaM - AtmanA, naSTAH - saMsAre patitAH, te - dRSTirAgiNaH, mugdhaM - saralaM, cazabdaH samuccaye, janaM - lokaM, nAzayanti - saMsAre pAtayanti, hahA - khedaM dyotayati, dhig - tiraskArapradarzakaM vacanam, tAnityatrA'dhyAhAryam / cittasya saMskArArthaM pUrvAcAryairmaitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyarUpAzcatvAro bhAvanA: prakIrtitAH / anyajIvAnAM hitasya cintanaM maitrIbhAvanA / guNAdhikajIvAnAM guNAn dRSTvA manasi jAyamAno harSaH pramodabhAvanA / duHkhijIvAndRSTvA manasi jAyamAnA khedapUrvikA taduHkhapratikArecchA kAruNyabhAvanA / asAdhyadoSaduSTajIvAndRSTvA manasi tAnprati dveSasyA'bhAvo mAdhyasthyabhAvanA / upekSAbhAvanetyasyA eva nAmAntaram / yaduktaM yogazAstre caturthaprakAze kalikAlasarvajJaiH - 'mA kArSItko'pi pApAni, mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA, matimaitrI nigadyate // 118 // apAstAzeSadoSANAM, vastutattvAvalokinAm / guNeSu pakSapAto yaH, sa pramodaH prakIrtitaH // 119 // dIneSvArteSu bhIteSu, yAcamAneSu jIvitam / pratIkAraparA buddhiH, kAruNyamabhidhIyate // 120 // krurakarmasu niHzaGka, devatAgurunindiSu / AtmazaMsiSu yopekSA, tanmAdhyasthya padmAyAvRttino bhAvAnuvAda - cittane saMskAravALu karavA pUrvAcAryoe maitrIpramoda-karuNA ane mAdhyazma - A cAra bhAvanAo kahI che. bIjA jIvonA hitane vicAravuM e maitrIbhAvanA. guNathI adhika jIvonA guNone joIne manamAM thato harSa te pramodabhAvanA. duHkhI jIvone joIne manamAM thatI khedapUrvakanI temanA duHkhanA pratikAranI icchA te karaNAbhAvanA. doSathI duSTa jIvone joIne manamAM temanA pratye dvaSa na thavo te mAdhyazmabhAvanA. upekSAbhAvanA e A ja bhAvanAnuM bIjuM nAma che. yogazAstranA cothA prakAzamAM kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrIzvarajI mahArAjAe kahyuM che ke - "koI paNa pApo na kare, koI paNa duHkhI na thAya, A jagata paNa mokSa pAme' - AvI buddhine maitrI kahevAya che. (118) jemaNe badhA doSone dUra karyA che evA vastutattvane jonArAnA guNomAM je pakSapAta te pramoda kahevAya che. (119) dIna, pIDita, DarelA, jIvana mAMganArA jIvone viSe pratikAra karavAnI buddhi te karuNA kahevAya che. (120) krUra karmo karanArA, bhaya vinA devatA-gurunI niMdA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/4 dRSTirAgiNo maitryAdibhirasaMskRtAH mudIritam // 121 // ' zAntasudhArase trayodazaprakAze mahopAdhyAya zrIvinayavijayairapyuktam 'maitrI pareSAM hitacintanaM yad - bhavetpramodo guNapakSapAtaH / kAruNyamArttAGgirujAM jihIrSetyupekSaNaM duSTadhiyAmupekSA // 3 // 145 etAbhizcatasRbhirbhAvanAbhizcittasya saMskAro bhavati / etAbhizcittaM suzobhitaM bhavati / maitryAdivAsite citte zobhanA adhyavasAyA prAdurbhavanti, duSTAdhyavasAyAstatra pravezaM na labhante / dRSTirAgiNo maitryAdibhiH saMskRtA na bhavanti / dRSTirAgiNo matsariNo bhavanti / matsaraH pramodasya pratipakSabhUtaH / matsareNa krodha - nRzaMsatva- dveSAdayaH zeSadoSA api jAyante / krodhaH maitryAH pratipakSabhUtaH / nRzaMsatvaM kAruNyasya pratipakSabhUtam / dveSo mAdhyasthyasya pratipakSarUpaH / itthaM dRSTirAgiNazcittaM doSAkulatvena maitryAdibhiH zobhitaM na bhavati / dRSTirAgiNazcittaM mohena vinaSTaM bhavati / dRSTirAgiNazcittaM doSairduSTAdhyavasAyaizca vyAptaM bhavati / itthaM mohopahatacittatvAnmaitryAdibhirasaMskRtatvAcca dRSTirAgiNaH saMsAre nimajjanti / mohAnupa karanArA, potAnI prazaMsA karanArAone viSe je upekSA te mAdhyasthya kahevAyuM che. (121) zAMtasudhA2samAM teramA prakAzamAM mahopAdhyAya zrIvinayavijayajIe paNa kahyuM che - 'bIjAnA je hitane vicAravuM te maitrI, bIjAnA guNono pakSapAta te pramoda, pIDita jIvonI pIDAne dUra karavAnI icchA te karuNA, duSTa buddhivALA jIvonI upekSA karavI te upekSA. (3)' A cAre bhAvanAothI cittano saMskAra thAya che. AmanAthI citta zaNagArAya che. maitrI vagerethI vAsita cittamAM sArA adhyavasAyo pragaTe che. duSTa adhyavasAyone tyAM praveza maLato nathI. dRSTirAgavALA jIvo maitrI vagere bhAvanAothI saMskAra pAmelA hotA nathI. dRSTirAgavALA jIvo matsaravALA hoya che. matsara e pramodano pratipakSI che. matsarathI krodha-niSThuratA-dveSa vagere zeSa doSo paNa pedA thAya che. krodha maitrIno pratipakSI che. nirdayatA e karuNAnI pratipakSI che. dveSa e mAdhyasthyano pratipakSI che. Ama dRSTirAgavALAnuM citta doSothI AkuLa hovAthI maitrI vagerethI zobhita hotuM nathI. dRSTirAgInuM citta mohathI nAza pAmeluM che. dRSTirAgInuM citta doSo ane duSTa adhyavasAyothI vyApta hoya che. Ama mohathI haNAyelA cittavALA hovAthI ane maitrI vagere bhAvanAothI saMskAra nahIM pAmelA hovAthI dRSTirAgIo saMsAramAM DUbe che. mohathI nahIM haNAyelA cittavALA ane 12 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dRSTirAgiNo janAnapi pAtayanti yogasAraH 2/4 hatacittAH zubhAdhyavasAyaiH saMskRtAH svabhavaM paramitIkurvanti / mohopahatacittA maitryAdibhirasaMskRtA azubhAdhyavasAyairazubhakarmANi baddhvA svasaMsAraM vardhayanti / I dRSTirAgiNo janAnapi pratArayanti / te svAbhimatatattvaM janebhya upadizanti / mugdhajanAstadupadiSTaM tattvaM zraddadhati / te tadupadezAnusAreNa pravarttante / te tanmArgAnusAriNo bhavanti / teSAM cittamapi mohenopahanyate / teSAM cittamapi maitryAdibhiH saMskRtaM na bhavati / tataste'pi duzcintanairduSpravRttyA ca svIyAM bhavaparamparAM vardhayanti / itthaM dRSTirAgI mugdhajanAnsaMsAre nimajjayati / kazcidadhamaH svAtmano hAniM kuryAt / dRSTirAgiNastvadhamAdhamAH, yataste svaparayorubhayorapi hAniM kurvanti / tatastAn dhigastu / anena zabdena granthakAreNa teSAM duSTapravRttirninditA / teSAM pravRttirna samIcInetyatra granthakRtA prakaTIkRtam // 4 // avataraNikA - maitryAdibhirasaMskRtA mugdhaM janaM nAzayantIti darzitam / tatra maitryAdInAM zubha adhyavasAyothI saMskAra pAmelA jIvo potAnA saMsArane parimita kare che. mohathI haNAyelA cittavALA ane maitrI vagere bhAvanAothI saMskAra nahIM pAmelA jIvo azubha adhyavasAyothI azubha karmo bAMdhIne potAnA saMsArane vadhAre che. dRSTirAgIo lokone paNa Thage che. teo pote mAnela tattvano lokone upadeza Ape che. viveka vinAnA bhoLA loko temaNe upadezelA tattvanI zraddhA kare che. teo temanA upadezane anusAre pravarte che. teo temanA mArgane anusare che. temanuM mana paNa mohathI haNAya che. temanuM mana paNa maitrI vagere bhAvanAothI saMskRta thatuM nathI. teo paNa kharAba ciMtano ane kharAba pravRttithI potAnA saMsAranI paraMparAne vadhAre che. Ama dRSTirAgI bhoLA jIvone saMsAramAM DubADe che. koIka adhama mANasa potAnuM nukasAna kare. dRSTirAgIo to adhamAdhama che, kemake teo potAnuM ane bIjAnuM bannenuM paNa nukasAna kare che. tethI temane dhikkAra thAo. A zabdathI graMthakAre temanI duSTa pravRttinI niMdA karI che. temanI pravRtti sArI nathI, ema ahIM graMthakAre pragaTa karyuM che. (4) avataraNikA - maitrI vagerenA saMskAra vinAnA jIvo bhoLA lokone pADe che ema batAvyuM. tyAM maitrI vagerenuM zuM svarUpa che ? evI zaMkAnuM samAdhAna karatAM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/5 maitryAdibhAvanAnAM svarUpam kiM svarUpam ? iti zaGkAM samAdadhadgranthakAraH svayaM maitryAdInAM svarUpaM darzayati 147 - mUlam - pare hitamatirmaitrI, muditA guNamodanam / upekSA doSamAdhyasthyaM, karuNA duHkhamokSadhI: // 5 // anvayaH - pare hitamatirmaitrI, guNamodanaM muditA, doSamAdhyasthyamupekSA, duHkhamokSadhI: karuNA // 5 // padmIyA vRttiH - pare - svAtirikte'nyasmiJjane, hitamatiH - hitasya kalyANasya matiH-buddhiriti hitamatiH, maitrI - mitratA, guNamodanaM - guNaiH- pUrvoktasvarUpairmodanaM harSaNamiti guNamodanam, muditA - pramodabhAvanA, doSamAdhyasthyam - madhye tiSThatIti madhyasthaH-taTasthaH, tasya bhAvo mAdhyasthyam - samavRttitvam, doSeSu - pUrvavarNitasvarUpeSu mAdhyasthyamiti doSamAdhyasthyam, upekSA - mAdhyasthyabhAvanA, duHkhamokSadhI: - duHkhebhyaHpratikUlavedanebhyaH mokSaH muktiriti duHkhamokSaH, tasya dhI:- buddhiriti duHkhamokSadhI:, karuNA- kAruNyabhAvanA / maitrIbhAvanAbhAvito janaH parasya hitameva kAGkSati / sa na kevalaM svopakAriNa eva hitamabhilaSati kintu svA'pakAriNo'pi hitamevecchati / tasya parasminnaprItirna bhavati / sa sarvAn janAn svamitrANIva N pazyati / graMthakAra pote maitrI vagerenuM svarUpa batAve che zabdArtha - bIjAne viSe hitanI buddhi te maitrI, guNothI khuza thavuM te muditA (pramoda bhAvanA), doSomAM madhyasthapaNuM te upekSA ane duHkhomAMthI choDAvavAnI buddhi te karuNA. (5) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - maitrIbhAvanAthI bhAvita thayelA loko bIjAnuM hita ja icche che. teo mAtra potAnA upakArInuM ja hita nathI icchatAM, paNa potAnA apakArInuM paNa hita ja icche che.temane bIjAne viSe aprIti thatI nathI. teo badhA ya lokone potAnA mitra tarIke juve che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitryAdibhAvanAnAM svarUpam yogasAra: 2/5 pramodabhAvanAbhAvito janaH pareSAM guNAndRSTvA pramodate / sa teSAmanumodanaM karoti / paraguNAndRSTvA sa na manasi matsareNa saJjvalati / guNadRSTisampannaH sa sarvatra guNAneva pazyati / guNAnumodanena sa svayaM guNavAn bhavati / guNamatsareNa tu svasminvidyamAnA apa guNA nazyanti / 148 mAdhyasthyabhAvanAbhAvito' jano doSaduSTeSu dveSaM na karoti / sa cintayati, 'doSA aupAdhikAH, na jIvasya svabhAvabhUtAH / jIvAstu sarve'pi siddhasvarUpAH / saMsAriNo jIvAH karmavazavarttinaH santi karmodayena ca doSAH prAdurbhavanti / ato jIvA na duSTAH, parantu karmANyeva duSTAni / ' itthaM vicintya sa dveSayukto na bhavati, parantu madhyastho bhavati / karuNAbhAvanAbhAvito jIvaH paraduHkhAni dRSTvA duHkhI bhavati / sa paraduHkhanAzanasyopAyA~zcintayati / sa svazaktyanusAreNa paraduHkhanAzanAya yatate / paraduHkhanAzanazaktyabhAve'pi sa sadaiva paraduHkhanAzanecchAM manasi dhArayati / pramodabhAvanAthI bhAvita thayelA loko bIjAnA guNone joIne khuza thAya che. teo temanI anumodanA kare che. bIjAnA guNone joIne teo manamAM matsarathI baLatAM nathI. teo guNadRSTivALA hoya che. teo badhe guNone ja juve che. guNonI anumodanA karavAthI teo pote guNavAna bane che. guNonI irSyA karavAthI to potAnAmAM rahelA guNono paNa nAza thAya che. mAdhyasthyabhAvanAthI bhAvita loko doSathI duSTa jIvo upara dveSa karatAM nathI. teo vicAre che - 'doSo upAdhithI thayelA che, jIvanA svabhAvarUpa nathI. jIvo to badhA ya siddhasvarUpI che. saMsArI jIvo karmanA vazamAM rahelA che ane karmodayathI doSo pragaTe che. mATe jIvo duSTa nathI, paNa karmo ja duSTa che.' Ama vicArIne teo dveSavALA nathI thatAM paNa madhyastha bane che. karuNAbhAvanAthI bhAvita thayelo jIva bIjAnA duHkhone joIne duHkhI thAya che. te bIjAnA duHkhono nAza karavAnA upAyo vicAre che. te potAnI zakti pramANe bIjAnA duHkhono nAza karavA prayatna kare che. bIjAnA duHkhono nAza karavAnI zakti na hoya to paNa te haMmezA bIjAnA duHkhono nAza karavAnI icchAne manamAM rAkhe che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 246 maitryAdibhAvanAnAM svarUpam 149 yaduktaM SoDazakaprakaraNe - 'parahitacintA maitrI, paraduHkhavinAzinI tathA karuNA / parasukhatuSTirmuditA, paradoSopekSaNamupekSA // 4/15 // ' adhyAtmakalpadrume samatAdhikAre zrImunisundarasUribhirapyuktam - 'parahitacintA maitrI, paraduHkhavinAzinI tathA krunnaa| parasukhatuSTirmuditA, paradoSopekSaNamupekSA // 1/12 // ' zrIpArzvanAthacaritrAntargatadharmArAdhanazikSAyAM zrIbhAvadevasUribhirapyuktam - 'maitrI parahite cintA, parArticchedadhIH kRpA, muditA sadguNe tuSTi-rmAdhyasthyaM pApyupekSaNam // 49 // ' // 5 // avataraNikA - maitryAdibhAvanAnAM svarUpaM darzitam / adhunA tAsAM viSayAndarzayati - mUlam - maitrI nikhilasattveSu, pramodo guNazAliSu / mAdhyazcamaviyeSa, UT :zvihipu ddA anvayaH - maitrI nikhilasattveSu, pramodo guNazAliSu, mAdhyasthyamavineyeSu, karuNA duHvidipu (rtavya) IIdhA. SoDazakaprakaraNamAM kahyuM che, "bIjAnA hitanI ciMtA te maitrIbhAvanA, tathA bIjAnA duHkhono nAza karanArI karuNAbhAvanA, bIjAnA sukhamAM khuza thavuM te muditA (pramoda) bhAvanA ane bIjAnA doSonI upekSA karavI te upekSAbhAvanA. (4/15)." adhyAtmakalpadrumamAM samatAadhikAramAM zrImunicandrasUri mahArAje kahyuM che - "bIjAnA hitanI ciMtA te maitrIbhAvanA tathA bIjAnA du:khono nAza karanArI karuNAbhAvanA, bIjAnA sukhamAM khuza thavuM te muditA (pramoda)bhAvanA, bIjAnA doSonI upekSA karavI te upekSAbhAvanA. (1/12) zrI pArzvanAthacaritramAM AvatI dharmArAdhanAzikSAmAM zrIbhAvadevasUrijIe paNa kahyuM che- "bIjAnA hitanI ciMtA te maitrIbhAvanA, bIjAnI pIDAne dUra karavAnI buddhi te kRpA (karuNA)bhAvanA, (bIjAnA) saguNomAM khuza thavuM te muditA (pramoda)bhAvanA, pApIonI upekSA te mAdhyazmabhAvanA. (49)' (5) avataraNikA - maitrI vagere bhAvanAonuM svarUpa batAvyuM. have temanA viSayo batAve che - zabdArtha - maitrI badhA jIvone viSe karavI, guNathI zobhanArAone viSe pramoda karavo, aNasamajuone viSe mAdhyazya karavuM, duHkhI jIvone viSe karuNA karavI. (6) 2. sarvadipu - A, B, C, E, F, G, J, L, du:Nipu - KI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitryAdibhAvanAnAM viSayAH yogasAraH 2/6 padmIyA vRttiH - maitrI - pUrvoktasvarUpA maitrIbhAvanA, nikhilasattveSu - nikhilAHsarve, te ca te sattvAH-jIvAzceti nikhilasattvAH, teSu, pramodaH - pUrvoktasvarUpA pramodabhAvanA, guNazAliSu - guNaiH- pUrvoktasvarUpaiH zAlante - zobhante ityevaM zIlA guNazAlinaH, teSu, mAdhyasthyam - pUrvoktasvarUpA mAdhyasthyabhAvanA, avineyeSu - vinetuM yogyA iti vineyAH-vinayavantaH, na vineyA iti avineyA:- upadezAnanusAriNaH, teSu, karuNA pUrvoktasvarUpA kAruNyabhAvanA, duHkhidehiSu - duHkhamastyeSAmiti duHkhinaH, deho'sti eSAmiti dehinaH-jIvAH, duHkhinazca te dehinazceti duHkhidehinaH teSu karttavyetyatrA'dhyAhAryam / " 150 - maitrIbhAvanAyA viSayA sarve jIvAH / sarvajIveSu maitrI bhAvanIyA, na tu stokeSveva I ye svaparicitAH santi yebhyazca svIyaH svArthaH sidhyati teSveva maitrIbhAvanA na bhAvanIyA, parantu sarvajIveSu sA bhAvanIyA / pramodabhAvanAyA viSayA guNavantaH / guNavatsu jIveSu pramodabhAvanA bhAvyate / yadi zatrurapi guNavAnsyAttarhi tasminnapi pramodo karttavyaH / ye hitopadezaM na zRNvanti teSu mAdhyasthyabhAvanA bhAvyA / hitopadezAnanusAriNo jIvA mAdhyasthyabhAvanAyA viSayabhUtA jJeyAH / duHkhijIvAH karuNAbhAvanAyA viSayAH / duHkhIjIveSu karuNAbhAvanA bhAvyA / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - maitrIbhAvanAnA viSayo badhA jIvo che. badhA jIvo upara maitrI bhAvanA bhAvavI, mAtra thoDA jIvo upara ja nahIM. je potAnA oLakhItA hoya ane jemanAthI potAno svArtha sadhAto hoya te jIvone viSe ja maitrI bhAvanA na bhAvavI, paNa badhA jIvone viSe te bhAvavI. pramodabhAvanAnA viSayo badhA guNavAna jIvo che. guNavAna jIvone viSe pramoda bhAvanA karAya che. jo zatru paNa guNavAna hoya to tene viSe paNa khuza thavuM. jeo hitopadezane sAMbhaLatA nathI temane viSe mAdhyastha bhAvanA bhAvavI. hitopadezane nahIM anusaranArA jIvo mAdhyasthya bhAvanAnA viSayo jANavA. duHkhI jIvo karuNA bhAvanAnA viSayo che. duHkhI jIvone viSe karuNA bhAvanA bhAvavI. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/6 maitryAdibhAvanAnAM viSayAH uktaJca yogabindau - 'maitrIpramodakAruNya- mAdhyasthyaparicintanam / sattvaguNAdhikaklizya-mAnA'prajJApyagocaram // 402 // ' yogazatake'pyuktam 'sattesu tAva mettiM, tahA poyaM guNAhiesuM ti / karuNA- majjhatthatte, kilissamANA'viNeesu // 79 // ' (chAyA - sattveSu tAvanmaitrIM, tathA pramodaM guNAdhikeSviti / karuNAmadhyasthatve klizyamAnA'vineyeSu ||79||) adhyAtmakalpadrume samatAdhikAre'pyuktam 'bhajasva maitrIM jagadaGgirAziSu, pramodamAtman guNiSu tvazeSataH, bhavArttidIneSu kRpArasaM sadApyudAsavRttiM khalu nirguNeSvapi // 10 // maitrI parasmin hitadhIH, bhavetpramodo guNapakSapAtaH / kRpA bhavArtte pratikarttumIho - pekSaiva mAdhyasthyamavAryadoSe // 11 // ' // 6 // avataraNikA - itthaM bhAvanAnAM viSayAnpradarzyA'dhunA bhAvanAnAM mAhAtmyaM pradarzayatimUlam - dharmakalpadrumasyaitA, mUlaM maitryAdibhAvanA: / yairna jJAtA na cAbhyastAH, sa teSAmatidurlabhaH // 7 // " 151 FI - yogajinhumAM 'dhuM che - 'maitrI- pramo6-'ruNA-mAdhyasthyanuM ciMtana umazaH adhA jIvo, guNAdhika jIvo, duHkhI thanArA jIvo ane aNasamaju jIvonA viSayavALu che' yogazatakamAM paNa kahyuM che, 'jIvone viSe maitrI, guNathI adhikone viSe pramoda, duHkhI ane nahIM samajanArAone viSe kramazaH karuNA ane madhyastha bhAvanA bhAvavI. (79)' adhyAtmakalpadrumanA samatAdhikAramAM paNa kahyuM che - 'he Atman ! jagatanA jIvonA samUhone viSe maitrI bhAvanA rAkha, badhA guNavAnone viSe pramoda bhAvanA rAkha, saMsAranA duHkhothI dIna jIvone viSe kRpArasa (karuNA) rAkha, nirguNa jIvone viSe paNa kharekhara haMmezA udAsavRtti rAkha. (10) bIjA badhA jIvo viSe hitanI buddhi te maitrI, guNono pakSapAta e pramoda, saMsArathI duHkhIne viSe pratikAra karavAnI icchA te kRpA, vA2I na zakAya evA doSavALAne viSe upekSA te ja mAdhyasthya che. (11)' (E) avataraNikA - Ama bhAvanAnA viSayone batAvIne have bhAvanAnA mAhAtmyane jatAve che - 1. sarveSAmatidurlabhaH Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 maitryAdibhAvanA dharmakalpadrumasya mUlam yogasAraH 2/7 dharmakalpadrumasya mUlametA maitryAdibhAvanA yairna jJAtA na cAbhyastAsteSAM anvayaH so'tidurlabhaH // 7 // - padmIyA vRttiH - dharmakalpadrumasya - kalpaM - iSTaM pUrayatIti kalpapUrakaH, sa cAsau drumaH-vRkSa iti kalpadrumaH, dharma:- durgatiprapatatprANigaNadhAraNapravaNaH, sa eva vAJchitapUrakatvAt kalpadruma iti dharmakalpadrumaH, tasya mUlam AdhArabhUtAH, etAH pUrvazlokavarNitAH, maitryAdibhAvanA: - maitrI Adau yAsAmiti maitryAdayaH, bhAvanA:bhAvyate-vAsyate cittamAbhiriti bhAvanAH, maitryAdayazca tA bhAvanA iti maitryAdibhAvanA:, yaiH - anirdiSTanAmabhiH, nazabdo niSedhe, jJAtAH avagatAH, nazabdo niSedhe, cazabdaH samuccaye, abhyastAH parizIlitAH, teSAM - bhAvanAjJAnAbhyAsavikalAnAM, saH dharma:, atidurlabhaH - duHkhena labhyate iti durlabho durApaH, atizayena durlabha iti atidurlabhaH / - 1 dharmasyA''rAdhanayA puNyaM badhyate / tadudayena sarvamiSTaM prApyate / yo vRkSo mano'bhISTaM pUrayati sa kalpadruma ityucyate / iSTapUraNasAdharmyAddharmo'pi kalpadruma eva / pUrvokta zlokavarNitasvarUpA maitryAdibhAvanA dharmakalpadrumasya mUlarUpAH santi / mUle'vinaSTe vRkSazciraM tiSThati / mUle vinaSTe vRkSo zuSyati / ye maitryAdibhAvanA jAnantyabhyasyanti ca teSAM dharmakalpadrumasya mUlamavinaSTaM bhavati / tatasteSAM dharmo'pi ciraM tiSThatISTAni ca tebhyo zabdArtha - dharmarUpI kalpavRkSanA mULa samAna A maitrI vagere bhAvanAo jemaNe jANI nathI ane jemaNe temano abhyAsa karyo nathI, temane te (dharma) maLavo bahu muraDela che. (7) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - dharmanI ArAdhanAthI puNya baMdhAya che. tenA udayathI badhuM iSTa maLe che. je vRkSa manavAMchitane pUre che tene kalpavRkSa kahevAya che. iSTa pUravAnI samAnatA hovAthI dharma paNa kalpavRkSa ja che. pUrve kahelA zlokamAM jemanuM svarUpa varNavyuM che, evI maitrI vagere bhAvanAo dharma kalpavRkSanA mULarUpa che. mULa salAmata hoya to vRkSa lAMbo samaya Take che. mULa nAza pAme to vRkSa sUkAI jAya che. jeo maitrI vagere bhAvanAone jANe che ane temano abhyAsa kare che, temanA dharmarUpI kalpavRkSanuM mULa salAmata che. tethI temano dharma paNa lAMbo samaya Take che Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/8 maitryAdibhAvanAjJAnAbhyAsavikalAnAM dharmo'tidurlabhaH vitarati / ye maitryAdibhAvanA na jAnanti, jJAtvA'pi naivA'bhyasyanti teSAM dharmakalpadrumasya mUlaM na vidyate / tatasteSAM dharmo na prAdurbhavati, prAdurbhUto'pi ca naiva ciramavatiSThate / tato maitryAdibhAvanAjJAnAbhyAsavikalAnAM dharmo'tIva durlabho bhavati / 153 idamuktaM bhavati-dharmasya prAptyarthaM maitryAdibhAvanA: prathamaM jJAtavyAstatazcA'bhyasanIyAH / itthaM dharmaH sulabho bhavati // 7 // avataraNikA - mohopahatacittA maitryAdibhAvanA na bhAvayanti / tato dRSTirAgeNa grastAste svayaM nazyanti parA~zca nAzayanti / ato dRSTirAgo mohAndhyarUpaH / ato mohAndhyasya phalaM darzayati 1 mUlam - aho vicitraM mohAndhyaM, tadandhairiha yajjanaiH / " doSA asanto'pIkSyante pare santo'pi nA''tmani // 8 // anvayaH aho ! vicitraM mohAndhyam, yat iha tadandhaiH janaiH pare'santo'pi doSA ane iSTane Ape che. jeo maitrI vagere bhAvanAone jANatAM nathI, jANIne paNa temano abhyAsa karatA nathI, temanA dharmarUpI kalpavRkSanuM mULa nAza pAme che. tethI temane dharma maLato nathI ane maLe to paNa lAMbo samaya Takato nathI. tethI maitrI vagere bhAvanAonA jJAna ane abhyAsa vinAnA jIvone mATe dharma khUba ja durlabha jane che. ahIM kahevAno bhAva Avo che - dharmanI prApti mATe maitrI vagere bhAvanAo pahelA jANavI ane pachI temano abhyAsa karavo. Ama dharma sulabha bane che. (7) avataraNikA - mohathI haNAyelA cittavALA jIvo maitrI vagere bhAvanAone bhAvatAM nathI. tethI daSTirAgathI grasta thayelA teo svayaM nAza pAme che ane bIjAne nAza pamADe che. tethI dRSTirAga e mohanA aMdhApA jevo che. mATe mohanA aMdhApAnuM ija jatAve che - zabdArtha - are ! mohano aMdhApo vicitra che, kemake ahIM tenAthI AMdhaLA 1. tadandhairapi D, KI Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 mohAndhyasya phalam yogasAraH 218 IkSyante, Atmani santo'pi (doSA) na (IkSyante) // 8 // padmIyA vRttiH - ahozabda Azcarye, vicitraM - avidyamAnasya darzakam, mohAnthyam - andhasya bhAva iti Andhyam, yena na dRzyate tadAndhyam, mohena kRtamAndhyamiti mohAndhyam, yat - yasmAt kAraNAt, iha - asminsaMsAre, tadandhaiH - tena-dRSTirAgarUpeNa mohena andhAH-vivekacakSuvikalA iti mohAndhAH, taiH, janaiH - lokaiH, pare - Atmavyatirikte, asantaH - avidyamAnAH, apizabdo 'vidyamAnA doSA IkSyante eva, avidyamAnA api doSA IkSyante' iti dyotayati, doSAH - krodhAdayaH, IkSyante - dRSTigocarIkriyante, Atmani - svasmin, santaH - vidyamAnAH, 'doSAH' ityatrAkSipyate, apizabdo - 'asanto doSA naiva dRzyante, vidyamAnA api doSA na dRzyante' iti dyotayati, nazabdo niSedhe, 'IkSyante' ityapyatrA''kSipyate / janazcakSuSA pazyati / cakSurvikalo'ndhaH kathyate / vimalacakSurvidyamAnAni vastUni pazyati, avidyamAnAni tAni na pazyati / andho'vidyamAnAni vastUni tu naiva pazyati, parantu vidyamAnAnyapi tAni na pazyati / mohAndhyaM tu vicitram, yatastenA'ndhairjanairvidyamAnAni vastUni na dRzyante, avidyamAnAni vastUni dRzyante / dRSTirAgarUpeNa mohena vivekckssuraavriiyte| tato jIvo mohAndho bhavati / tataH sa vivekavikalo bhavati / mohAndhaH parasminnavidyamAnAnapi doSAnpazyati, parasminvidyamAnAnapi guNAnna pazyati, svAtmani lokone bIjAmAM nahIM rahelA doSo paNa dekhAya che ane potAnAmAM rahelA doSo paNa hemAta nathI. (58) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - mANasa AMkhathI juve che. AMkha vagarano AMdhaLo kahevAya che. nirmaLa AMkhavALo hAjara rahelI vastuone juve che ane hAjara nahIM rahelI vastuone joto nathI. AMdhaLo hAjara nahIM rahelI vastuone to nathI ja joto, paNa hAjara rahelI vastuo paNa tene dekhAtI nathI. mohano aMdhApo to vicitra che, kemake tenAthI aMdha thayelAne hAjara rahelI vastuo dekhAtI nathI ane hAjara nahIM rahelI vastuo dekhAya che. dRSTirAga rUpI mohathI vivekarUpI AMkha DhaMkAI jAya che. tethI jIva mohathI AMdhaLo bane che. tethI te viveka vinAno bane che. mohathI AMdhaLo jIva bIjAmAM nahIM rahelA evA paNa doSone juve che, bIjAmAM rahelA paNa guNone joto nathI, potAnAmAM rahelA paNa doSone joto nathI, potAnAmAM Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 yogasAraH 2/9,10 mohAnthyasya vaicitryam vidyamAnAnapi doSAnna pazyati, svAtmanyavidyamAnAnapi guNAnpazyati / itthaM mohAndhyaM dravyAndhyAdvilakSaNam / mohAndhyaM dravyAndhyAdazubhataram / atastatsarvathA heyam / dravyAndho yadyapi svayaM na pazyati tathApi vimalacakSuSo manuSyasyopadezAnusAreNa sa pravarttate / tato darzanA'bhAve'pi sa yathAvasthitAnpadArthAn jAnAti / mohAndhaH svayaM tu naiva pazyati, tattvadraSTuH puruSasyopadezamapi sa nAnusarati / tataH sa yathAvasthitAn padArthAn na jAnAti / tathApi sa tvevameva manyate yadahaM sarvAn padArthAJjAnAmi / itthaM mohAndhyaM vicitramazubhataraM cAsti / tatastaddheyam // 8 // avataraNikA - mohAndhyasya phalaM pradA'dhunA tasya svarUpaM darzayati - mUlam - madIyaM darzanaM mukhyaM, pAkhaNDAnyaparANi tu / madIya AgamaH sAraH, parakIyAstvasArakAH // 9 // tAttvikA vayamevAnye, bhrAntAH sarve'pyatAttvikAH / iti matsariNo dUro-tsAritAstattvasArataH ||10||||yugmm|| anvayaH - madIyaM darzanaM mukhyam, aparANi (darzanAni) tu pAkhaNDAni, madIya AgamaH nahIM rahelA evA paNa guNone juve che. Ama mohano aMdhApo dravyaaMdhApA karatA judo che. mohano aMdhApo dravyaaMdhApA karatA bahu kharAba che. mATe tene badhI rIte choDavo. dravyathI AMdhaLo jo ke pote joto nathI to paNa nirmaLa AMkhavALA mANasanA upadezane anusAra te pravarte che. tethI nahIM dekhAvA chatAM paNa te padArthone barAbara jANe che. mohathI AMdhaLo pote to nathI ja joto, paNa tattvadraSTA puruSanA upadezane paNa te anusarato nathI. tethI te padArthone barAbara jANato nathI. chatAM paNa te to ema ja mAne che ke huM badhA padArthone jANuM chuM. Ama mohano aMdhApo vicitra ane 52 / 5 che. bhATe tene choDavo. (8) avataraNikA - mohanA aMdhApAnuM phaLa batAvI have tenuM svarUpa batAve che - zabdArtha - mAruM darzana (mAro dharma) mukhya che, bIjA darzano to pAkhaMDa(DhoMga)rUpa che, mArA Agama sArabhUta che, bIjAnA Agamo asAra che, ame ja tAttvika 1. sarve'pyasAttvikAH - DI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 mohAnthyasya svarUpam yogasAraH 2/9,10 sAraH, parakIyAH (AgamAH) tu asArakAH, vayameva tAttvikAH, bhrAntA anye sarve'pyatAttvikAH, iti (vicArya) matsariNaH tattvasArato dUrotsAritAH (bhavanti) // 9 // // 10 // padmIyA vRttiH - madIyaM - matsambandhi, darzanam - dharmaH, mukhyam - pradhAnam, aparANi - madIyadarzanAdvyatiriktAni, darzanAnItyatrAdhyAhAryam, tu - punaH, pAkhaNDAniasArANi, madIyaH - madiSTaH, AgamaH - zAstram, sAraH - pradhAnam, parakIyAH - parasambandhinaH, 'AgamAH' ityatrA'dhyAhAryam, tu - punaH, asArakAH- na sArA ityasArAH, asArA eva asArakAH, apradhAnA ityarthaH, vayam - ahaM mama cAnuyAyinaH, evazabdo - anyeSAM tAttvikatvaM vyavacchinatti, tAttvikAH - tattvavettAraH, bhrAntAH - mithyajJAnavantaH, anye - asmadvyatiriktAH, sarve - sakalAH, apizabdo na kecit, kintu sarve'pIti dyotayati, atAttvikAH - tattvajJAnavikalAH, iti - anena prakAreNa, 'vicArya' ityatrA'dhyAhAryam matsariNaH - matsaro'sti eSAmiti matsariNaH-IrSyA kurvANAH, tattvasArataH - tattvaM-vastunaH satyaM svarUpam, tasya sAraH-nisyanda iti tattvasAraH, tasmAt, dUrotsAritAH - dUraM-viprakRSTamutsAritAH-kSiptA iti dUrotsAritAH, bhavantItyatrA'dhyAhAryam / mohAndhajIvAH parasparaM matsaraM kurvanti / te svAbhimataM darzanameva tAttvikaM manyante / anyAni darzanAni te bAhyA''DambararUpANi manyante / te svAbhimataM zAstrameva kaSa-chedatApa-parIkSottIrNaM manyante / anyeSAM zAstrANi te tattvavikalAni manyante / te svAtmAnameva tattvajJAninaM manyante / anyA~stu te bhrAntAn tattvajJAnavikalAn mUrkhAn manyante / itthaM teSAM hRdayaM matsareNa vyAptaM bhavati / te sarvatra svAtmAnameva pradhAnabhUtamIkSante / te'nyAMstucchAn chIe, bhramavALA bIjA badhA tattva vinAnA che A pramANe irSyA karanArA irSALuo tatpa35 sArathI dU2 thAya che. (8,10) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - mohathI AMdhaLA jIvo eka bIjA upara IrSyA kare che. teo pote mAnelA dharmane ja sAco mAne che. bIjA dharmone teo mAtra bahAranA dekhAvavALA mAne che. teo pote mAnelA zAstrane ja kaSa-cheda-tApanI parIkSAmAMthI pAra Utarela mAne che. bIjAnA zAstrone teo tattva vinAnA mAne che. teo potAne ja tattvajJAnI mAne che, bIjAone to teo bhramavALA, tattva vinAnA ane mUrkha mAne che. Ama temanuM hRdaya irSyAthI bhareluM hoya che. teo badhe potAne ja caDhiyAtAM mAne Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 yogasAraH 2/11 matsariNastattvasArato dUrotsAritAH gaNayanti / nirmatsaro'nyebhyastattvaM jJAtvA svIyakSatI: mArjayati / matsarI tu svAtmAnaM sarvazreSThaM manute / ataH so'nyebhyo na kiJcicchRNoti / tataH sa tattvasArato dUraM kSipto bhavati / sa evaM manyate ahameva tattvajJAnIti / vastutastu sa eva tattvajJAnavikalo bhvti| yo'ndho hastinazcaraNaM spRSTvA bhaNati - hastI stambhatulyo'stIti, tasya jJAnaM vitathaM bhavati / vimalacakSuSo hastino yathArthasvarUpaM jAnanti / evaM matsariNastattvaikadezaM jJAtvA bhaNanti - tattvamIdRzaM vartate iti / tatasteSAM jJAnaM vitathaM bhavati / yaistattvasya sarvato'bhyAsaH kRtasta eva tasyAvitathaM svarUpaM jAnanti / itthaM matsariNastattvajJAnAddUrojjhitA bhavanti // 9 // // 10 // avataraNikA - mohAndhyena matsaro jAyate / tato matsariNAmanarthaM sadRSTAntaM pratipAdayati - mUlam - 'yathA''hatAni bhANDAni, vinazyanti parasparam / ___tathA matsariNo'nyonyaM, hI doSagrahaNAddhatAH // 11 // che. teo bIjAne tuccha gaNe che. irSyA vinAno mANasa bIjA pAsethI tattva jANIne potAnI bhUlo sudhAre che. irSALu to potAne sauthI caDhiyAto mAne che. mATe te bIjA pAsethI kaMI paNa sAMbhaLato nathI. tethI te tattvanA sArathI dUra pheMkAya che. te ema mAne che ke huM ja tattvajJAnI chuM. hakIkatamAM to te ja tattvajJAna vinAno hoya che. je AMdhaLo mANasa hAthInA pagane aDIne kahe ke hAthI thAMbhalA jevo che, tenuM jJAna khoTuM hoya che. nirmaLa AMkhavALA mANaso hAthInuM sAcuM svarUpa jANe che. ema IrSALuo tattvanA eka dezane jANIne kahe che ke tattva AvuM che. temanuM jJAna khoTuM hoya che. jemaNe tattvano badhI bAjuthI abhyAsa karyo che, teo ja tenA sAcA svarUpane jANe che. Ama irSALuo tattvajJAnathI dUra pheMkAI jAya che. (9,10) avataraNikA - mohanA aMdhApAthI IrSyA thAya che. tethI IrSALuonuM nukasAna dRSTAntapUrvaka jaNAve che - 1. yathA hatAni - D, E, F| 2. doSagrahaNAhatAH - D, H, I, K, doSagrahaNoddhatAH - LI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 matsariNo'nyo'nyaM doSagrahaNAddhatAH yogasAraH 2/11 anvayaH - yathA parasparamAhatAni bhANDAni vinazyanti, tathA hI anyonyaM doSagrahaNAd matsariNo hatAH // 11 // padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, parasparam - mithaH, AhatAni - tADitAni, bhANDAni - upakaraNAni, vinazyanti - truTyanti, tathAzabdo dArTAntikopanyAse, hIzabdaH khede, anyonyaM - mithaH, doSagrahaNAt - doSANAM-durguNAnAM grahaNam-cakSuSA darzanaM manasA cintanaM vacasA ca bhASaNamiti doSagrahaNam, tasmAt, matsariNaH - dRSTirAgAjJAvartitvAdIAlavaH, hatAH - vinaSTAH, saMsArajaladhau nimagnA ityarthaH / bhANDeSu vividhavastUni sthApyante / parasparamanAhatAni bhANDAni ciramavatiSThante bahUpayogIni ca bhavanti / yadA tAni parasparamAhanyante tadA tAni vinAzamApnuvanti / tatastAni nirarthakAni bhavanti / teSu vidyamAnAnyapi vastUni galanti / evaM yadi jIvAH parasparaM doSagrahaNaM na kuryustahi te ciramArAdhanAM kuryuH / dRSTirAgamAhAtmyena jIvA matsariNo bhavanti / te parotkarSaM na sahante / paraguNAndRSTvA teSAM mano dUyate / tataste parasparaM doSagrahaNaM kurvanti / te pareSAM doSAn pazyanti cintayanti bhASante c| tatasteSAM svaguNA apagacchanti paradoSAzca teSvAgacchanti / AdhyAtmikajagato'yaM zabdArtha - jema ekabIjA sAthe athaDAyelA vAsaNo nAza pAme che, tema IrSALuo mevAnA hoSI sAne 3||ye che. (11) / padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - vAsaNomAM vividha prakAranI vastuo rakhAya che. ekabIjA sAthe nahIM TakarAyelA vAsaNo lAMbA samaya sudhI Take che ane bahu upayogI bane che. jyAre teo ekabIjA sAthe TakarAya che, tyAre teo nAza pAme che. tethI teo nakAmA banI jAya che. temAM rahelI vastuo paNa gaLavA lAge che. ema jo jIvo ekabIjAnA doSo na le to teo lAMbA samaya sudhI ArAdhanA karI zake. daSTirAganA prabhAvathI jIvo irSALu bane che. teo bIjAnI caDatIne sahana karI zakatA nathI. bIjAnA guNo joIne temanuM mana dubhAya che. tethI teo ekabIjAnA doSo le che. teo bIjAnA doSo AMkhathI juve che, manathI vicAre che ane vANIthI bole che. tethI temanA potAnA guNo jatA rahe che ane bIjAnA doSo temanAmAM Ave che. AdhyAtmika jagatano A niyama che ke bIjAmAM je dekhAya che te potAnAmAM AvI Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/12 pareSu yaddRzyate tadAtmanyAgacchati 159 niyamo varttate - pareSu yaddRzyate tadAtmanyAgacchatIti / parasmin guNeSu dRSTeSvAtmani guNA Agacchanti, tatazcAtmA guNavAnbhavati / parasmindoSeSu dRSTeSvAtmani doSA Agacchanti, tatazcAtmA doSavAnbhavati / matsariNaH paraguNAnna pazyanti paradoSA~zca pazyanti / tataste doSaduSTA bhavanti / tato'zubhakarmANi nibadhya te ciraM saMsAre bhramanti / teSu vidyamAnA api guNA galanti / yathA nirdhano naraH sarvatra bhramati tathA matsariNo nirguNIbhUya saMsAre'Tanti // 11 // avataraNikA - matsariNAmanarthaM pradarzyA'dhunA tasya kAraNaM darzayati mUlam - paraM patantaM pazyanti, na tu svaM mohamohitAH / kurvantaH paradoSANAM grahaNaM bhavakAraNam // 12 // , anvayaH bhavakAraNaM paradoSANAM grahaNaM kurvantaH mohamohitAH patantaM paraM pazyanti, na tu svam (patantaM pazyanti) // 12 // - padmIyA vRttiH - bhavakAraNam - bhavaH - bhavanti prANino'mminniti bhava:-cAturgatikaH saMsAraH, tasya kAraNam- heturiti bhavakAraNam, tatkarmatA''pannam, paradoSANAm pareSAM - svasmAdanyeSAM doSAH-apaguNA iti paradoSAH, teSAM grahaNam - darzanaM cintanaM bhASaNaJca, kurvantaH - anutiSThantaH, mohamohitAH - moha: - dRSTirAgarUpa:, tena mohitAH - AndhyamApAditA iti mohamohitAH, patantam guNahrAsena saMsAre nimajjantam, param - svavyatiriktam, pazyanti - nibhAlayanti, nazabdo niSedhe, tu punaH svam - AtmAnam, 'patantaM - jAya che. bIjAmAM guNo dekhAya to potAnAmAM guNo Ave, tethI AtmA guNavAna bane. bIjAmAM doSo dekhAya to potAnAmAM doSo Ave ane tethI AtmA doSavALo bane. irSALuo bIjAnA guNone jotAM nathI ane bIjAnA doSone juve che. tethI teo doSothI duSTa bane che. tethI azubha karmo bAMdhIne teo lAMbA samaya sudhI saMsAramAM bhame che. temanAmAM rahelA paNa guNo jatAM rahe che. jema nirdhana mANasa badhe bhame che, tema irSyALuo nirguNa banIne saMsAramAM bhaTake che. (11) avataraNikA - irSyALuonuM nukasAna batAvI have tenuM kAraNa batAve che - zabdArtha - saMsA2nA kAraNarUpa bIjAnA doSonuM grahaNa karanArA, mohathI mohita thayelA jIvo bIjAne paDato juve che, potAne paDato jotAM nathI. (12) Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohamohitAH paradoSagrahaNaM kurvanti 160 pazyanti' ityatrA''kSipyate / yogasAraH 2/12 paradoSagrahaNaM trividhaM-paradoSadarzanaM paradoSacintanaM paradoSabhASaNaJca / cakSuSA paradoSANAmavalokanaM paradoSadarzanam, paradoSadarzanena jano doSadRSTirbhavati / tataH sa parasmindoSAneva pazyati / sa parasminguNAndraSTuM na zaknoti / sa vAyasatulyo bhavati / vAyasaH zucipadArthaM parityajya svacaJcunA'zucimAsvAdayati / evaM mohamohito matsarI paraguNAnparityajya svacakSuSA paradoSANAM pAnaM karoti / doSA azucirUpAH / paradoSacintanena mano mliniibhvti| paradoSabhASaNena jihvA malimasIbhavati / parAzucinA svAtmanaH kharaNTanaM tu maurvyameva / paradoSabhASaNaM nindArUpam / nindako nindayA paraM zucIkaroti svAtmAnaJca malinIkaroti / paradoSacintanena zanaiH zanaiH svAtmA'pi doSaduSTo bhavati / itthaM paradoSagrahaNena na ko'pi lAbho jAyate / pratyuta paradoSagrahaNena svAtmA doSaibhriyate / tata AtmA'zubhakarmANi baddhvA svajanmamaraNaparamparAM vardhayati / itthaM paradoSagrahaNaM saMsAravRddheH kAraNaM bhavati / paradoSagrAhakaH saMsAre patati / paradoSagrAhakasya jJAnaM mohenA''cchAditaM bhavati / paradoSAndR I I padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - bIjAnA doSonuM grahaNa traNa rIte thAya - bIjAnA doSone jovA, bIjAnA doSone vicAravA ane bIjAnA doSone bolavA. AMkhathI bIjAnA doSo jovA te paradoSadarzana. paradoSadarzanathI vyakti doSadaSTivALo thAya che. tethI tene bIjAmAM doSo ja dekhAya che. tene bIjAmAM guNo dekhAtAM nathI. te kAgaDA jevo bane che. kAgaDo sArI vastu choDIne potAnI cAMcathI kharAba vastune khAya che. ema mohathI mohita thayelo irSyALu bIjAnA guNone choDIne potAnI AMkhathI bIjAnA doSonuM pAna kare che. doSo kharAba che. bIjAnA doSo vicA2vAthI mana meluM thAya che. bIjAnA doSo bolavAthI jIbha melI thAya che. bIjAnA melathI potAne kharaDavo e to mUrkhatA che. bIjAnA doSo bolavA e niMdArUpa che. niMdaka niMdAthI bIjAne pavitra kare che ane pote melo thAya che. bIjAnA doSo vicA2vAthI dhIme dhIme AtmA pote doSavALo thAya che. Ama bIjAnA doSa levAthI koI paNa phAyado nathI. UlaTuM bIjAnA doSo levAthI potAno AtmA doSothI bharAya che. pachI AtmA azubha karmo bAMdhIne potAnA janma-maraNanI paraMparA vadhAre che. Ama bIjAnA doSo levA e saMsAra vadhAravAnuM kAraNa che. bIjAnA doSo lenAra saMsAramAM paDe che. bIjAnA doSo lenAranuM jJAna mohathI AvarAI jAya che. bIjAnA doSo Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/13 svadoSadarzanasya mAhAtmyam 161 STvA sa cintayati - ayaM doSabhArAkAntaH saMsAre patiSyatIti / sa evaM na cintayati - 'ahamapi doSavAneva / ahaM tu tato'pyadhikadoSavAn, yato mayi paradoSadarzanarUpo mahAn doSo'sti / yadi sa saMsAre patiSyati tIhaM tu tato'pyadhaH patiSyAmi / ' iti / kAcakAmalI manuSyaH zaGkha pItaM pazyati / sa zaGkasya zvetatvaM na pazyati / evaM dRSTirAgeNa mohitaH paradoSagrAhako jIvaH svAtmano doSaduSTatvaM saMsAre patanaJca na pazyati // 12 // avataraNikA - matsariNaH paradoSAnpazyantItyuktam / adhunA tatpratipakSabhUtasya svadoSadarzanasya mAhAtmyaM pratipAdayati - mUlam - yathA parasya pazyanti, doSAnyadyAtmanastathA / saivAjarAmaratvAya, rasasiddhistadA nRNAm // 13 // anvayaH - yathA (narAH) parasya doSAn pazyanti tathA yadi AtmanaH (doSAn pazyeyuH) tadA nRNAmajarAmaratvAya saiva rasasiddhiH // 13 // padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, narA ityatrAdhyAhAryam, parasya - svabhinnasya, doSAn - skhalanAni, pazyanti - cintayanti, tathAzabdo dArTAntikopanyAse, yadizabdaH sambhAvane, AtmanaH - svasya, 'doSAnpazyeyuH' ityatrAdhyAhAryam, tadA - tarhi, nRNAm - manuSyANAM, ajarAmaratvAya - na vidyate jarA-vArdhakyarUpA yeSAM joIne te vicAre che ke, "doSonA bhArathI dabAyelo A saMsAramAM paDaze.' te ema nathI vicArato ke, "huM paNa doSavALo ja chuM. mArAmAM to tenA karatAM paNa vadhu doSo che, kemake mArAmAM bIjAnA doSo jovArUpa mahAna doSa che. jo te saMsAramAM paDaze to huM to tenA karatAM paNa nIce paDIza.' kamaLAvALA mANasane zaMkha pILo dekhAya che. tene zaMkha sapheda dekhAto nathI. ema daSTirAgathI moha pAmelA, bIjAnA doSo lenArA jIvane potAnuM doSothI dUSitapaNuM ane saMsAramAM paDavAnuM dekhAtuM nathI. (12) avataraNikA - irSALu bIjAnA doSone juve che, ema kahyuM. have tenA pratipakSarUpa potAnA doSone jovAnuM mAhAsya batAve che - zabdArtha - jema manuSyo bIjAnA doSone juve che, tema jo potAnA doSone juve to manuSyone ajarAmara banavA mATe te ja rasasiddhi che. (13) 1. tathA - AI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 naraiH paradoSadarzanavatsvadoSadarzane yatitavyam yogasAraH 2/13 te'jarAH, na mriyante iti amarAH, ajarAzca te amarAzceti ajarAmarAH, teSAM bhAva iti ajarAmaratvam-vRddhatvamaraNarahitatvam, siddhatvamityarthaH, tasmai, sA - svadoSadRSTiH, evazabdo anyeSAM rasasiddhitvasya vyavacchedArtham, rasasiddhiH rasaH-jIvA'yasaH siddhasuvarNaniSpAdakaH, tasya siddhi: - niSpattiriti rasasiddhiH / narAH paradoSadarzane nipuNA udyamazIlAzca bhavanti / te paradoSAn sUkSmekSikayA pazyanti / paradoSadarzanArthaM teSAM jJAnAvaraNakSayopazamastIvrataro bhavati / paradoSadarzanArthaM te bhRzaM prayatnazIlA bhavanti / tadarthaM te svakAryamapi vismaranti / naraiH paradoSA na draSTavyAH, parantu svadoSadarzane eva taistathaiva nipuNaiH prayatnazIlaizca bhvitvym| taiH sUkSmekSikayA svadoSA gaveSaNIyAH / tairguNavadbhAsamAnA api doSA doSatvena nishcetvyaaH| taiH svadoSadarzanArthaM bhRzaM prayatitavyam / taiH svadoSeSu dRSTeSu taduddhArArthamupAyAzcintanIyAstadanusAreNa codyamo karttavyaH / evaMkaraNena doSApagamo bhavati / sarvathA doSAbhAve jAte muktirbhavati / sarvadoSAbhAva eva muktiH / rasavizeSasparzAdayaH suvarNIbhavati / tasya rasasya niSpattI rasasiddhirityucyate / evaM svadoSadarzane jAte padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - manuSyo bIjAnA doSa jovAmAM hoMziyAra ane udyamavALA hoya che. teo bIjAnA doSo jhINI najarathI juve che. bIjAnA doSa jovA mATe temano jJAnAvaraNakarmano kSayopazama joradAra hoya che. bIjAnA doSo jovA mATe teo bahu prayatnazIla hoya che. tenI mATe teo potAnA kAryane paNa lUsI bhaya che. manuSyoe potAnA doSo jovAmAM paNa te ja rIte hoMziyAra ane prayatnavALA thavuM. temaNe jhINI najarathI potAnA doSo zodhavA. temaNe guNo jevA lAgatAM paNa doSo doSa tarIke nakkI karavA. temaNe potAnA doSo jovA mATe bahu prayatno karavA. temaNe potAnA doSo dekhAya eTale tene dUra karavAnA upAyo vicAravA ane te pramANe udyama karavo. Ama karavAthI doSo dUra thAya che. badhA doSo dUra thavA para mokSa thAya che. badhA doSono abhAva e ja mokSa che. vizeSa prakAranA rasanA sparzathI loDhuM suvarNa banI jAya che. te rasanuM banavuM te rasasiddhi kahevAya che. ema potAnA doSo dekhAvAthI pazcAttApa karavo, AlocanA karavI, prAyazcitta levuM, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/14 svadoSadarzanamajarAmaratvAya rasasiddhiH 163 pazcAttApa-Alocana-prAyazcitta- pratikramaNa - guNArjana-dharmArAdhanAdikrameNa jIvaH siddho bhavati / tataH svadoSadarzanameva rasasiddhiriti kathitam / svadoSadarzanarasasiddhyA jIvA'yaH siddhasuvarNIbhavati / muktau janmAbhAvo jarA'bhAvo maraNAbhavazca varttate / ato'jarAmaratvamiti muktatvasyaiva nAmAntaram / ayamatra sAraH svadoSadRSTirvikasitavyA / tayaiva mokSo bhaviSyati // 13 // 1 - avataraNikA - matsariNaH paradoSagrahaNaM kurvanti svadoSadarzanaJca na kurvantItyuktam / tatasteSAM samatvaM na vidyate iti pratipAdayati mUlam - rAgadveSavinAbhUtaM, sAmyaM tattvaM yaducyate / - - svazaMsinAM kva tatteSAM paradUSaNadAyinAm // 14 // " anvayaH yad rAgadveSavinAbhUtaM sAmyaM tattvamucyate, tat paradUSaNadAyinAM svazaMsinAM teSAM kva (vidyate) ? // 14 // padmIyA vRttiH - yad - vakSyamANam, rAgadveSavinAbhUtam - rAgadveSAbhyAM - pUrvoktAbhyAM vinA-Rte bhUtam-saJjAtamiti rAgadveSavinAbhUtam, rAgadveSAbhAvanirmitamityarthaH sAmyaM - pratikramaNa karavuM (doSothI pAchA haTavuM), guNo meLavavA, dharmArAdhanA karavI vagere krame jIva siddha thAya che. tethI potAnA doSo jovA e ja rasasiddhi che ema kahyuM. potAnA doSone jovA rUpa rasasiddhithI jIvarUpI loDhu siddharUpI suvarNa banI jAya che. mokSamAM janma nathI, ghaDapaNa nathI ane maraNa nathI. mATe ajarAmarapaNuM e mokSanuM ja bIjuM nAma che. ahIM sAra A pramANe che - potAnA doSo jovAnI dRSTino vikAsa karavo. tenAthI 4 mokSa thaze. (13) avataraNikA - irSyALuo bIjAnA doSone grahaNa kare che ane potAnA doSo jotAM nathI ema kahyuM. tethI temanAmAM samatA hotI nathI e jaNAve che - zabdArtha - je rAga-dveSa vinAnuM sAmya e tattva kahevAya che, te bIjAne doSa ApanArA ane potAnI prazaMsA karanArA evA temanI (dRSTirAgathI mohita thavAthI IrSyAlu janelAnI) pAse jyAMthI hoya ? arthAt na hoya. (14) Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinazAsanasya sAra: samatA yogasAraH 2/14 164 samasya bhAva iti sAmyam, tattvam - aidamparyam, sAra iti yAvat, ucyate - pUrvamaharSibhiH kathyate, tat - sAmyam, paradUSaNadAyinAm - parebhyaH-svAnyebhyo dUSaNam-doSaM dAtumarpayituM zIlameSAmiti paradUSaNadAyina:, teSAM svazaMsinAm - svam - AtmAnaM zaMsitumzlAghituM zIlameSAmiti svazaMsinaH teSAM teSAm - dRSTirAgamohitAnAM matsariNAm, kva - kutra, 'vidyate' ityatrAdhyAhAryam, na vidyate ityarthaH / , jinazAsanasya sAraH samatA / sarvAsAmArAdhanAnAM sAraH samatA / iyaM samatA rAgadveSA'pagamena bhavati / rAgadveSA'pagamAya prayatitavyamiti jinAjJA / yaduktaM mahopAdhyAya zrIyazovijayagaNivaraiH - 'kiM bahuNA iha jaha jaha, rAgaddosA lahuM vilijjaMti / taha taha paTTiyavvaM, esA ANA jiNidANaM // ' ( gurutattvavinizcaya: 4 / 165, dharmaparIkSA 103, adhyAtmamataparIkSA 183, sAmAcArI prakaraNam 100 ) ( chAyA - kiM bahunA iha yathA yathA, rAgadveSau laghu vilIyete / tathA tathA pravarttitavyaM, eSA AjJA jinendrANAm II) rAgadveSakSayeNa samatvamApyate, samatayA ca siddhirAsannIbhavati / sarvatra tathA pravarttitavyaM yathA rAgadveSau na bhAvataH / yatra rAgadveSau bhavato bAhyadRSTyA dRzyamAnA sA''rAdhanA'pi tattvato virAdhanaiva / rAgadveSanAzena saJjAtaM sAmyaM jinazAsanasya sAraH / sAmyena moho nazyati / sAmyena mukti: prApyate / yaduktaM sAmyazatake - 'yogagranthamahAmbhodhi-mavamathya manomathA / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jinazAsanano sAra samatA che. badhI ArAdhanAono sAra samatA che. A samatA rAga-dveSa dUra thavAthI thAya che. rAgadveSane dUra karavA prayatna karavo e jinAjJA che. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje kahyuM che - 'ahIM vadhu kahevAthI zuM ? jema jema rAgadveSa zIghra nAza pAme tema tema pravartavuM - e jinezvara bhagavaMtonI AjJA che.' (gurutattvavinizcaya 4/165, dharmaparIkSA 103, adhyAtmamataparIkSA 183, sAmAcArI prakaraNa 100) rAga-dveSanA kSayathI samatA Ave che ane samatAthI mokSa najIka thAya che. badhe tevI rIte pravartavuM ke jethI rAgadveSa na thAya. jyAM rAga-dveSa thAya che, bAhyadRSTithI dekhAtI te ArAdhanA paNa hakIkatamAM virAdhanA ja che. rAgadveSanA nAzathI thatI samatA jinazAsananA sArarUpa che. samatAthI moha nAza pAme che. samatAthI mukti maLe che. sAmyazatakamAM kahyuM che 'mananA ravaiyAthI yogagraMthorUpI moTA samudranuM maMthana karIne sAmyarUpI amRtane Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 14 rAgadveSavinAbhUtaM sAmyaM paradUSaNadAyinAM na vidyate 165 sAmyAmRtaM samAsAdya, sadyaH prApnuhi nirvRtim // 17 // ' ye parApavAdAnbhASante svaguNAMzca prazaMsanti teSAM sAmyaM na vidyte| samastu sarvatra samadarzI bhavati / sa svaparayorbhedaM na karoti / sa yathA svasminvarttate tathA parasminvarttate, yathA parasminvarttate tathA svasminvarttate / dRSTirAgamohitA matsariNaH pareSAM doSAnvadanti svAtmanAJca guNAnuvAdaM kurvanti / te pareSAM sadasadoSAnbhASante te pareSAM sato guNAnna vadanti / te svAtmanAM sadasadguNAnbhASante / te svAtmanAM sato doSAnna vadanti / anenedaM vyajyate yatte pareSu dviSTAH santi svAtmasu ca rAgiNaH santi / yatra dveSo bhavati tatra doSA dRzyante guNAzca tirobhavanti / yatra rAgo bhavati tatra guNA dRzyante doSAzca tirobhavanti / matsariNaH paradoSabhASiNaH svaguNavAdinazca santi / tataste rAgadveSakalaGkitAH santi / rAgadveSavinAzasaJjAtaM sAmyaM teSAM na vidyate / yadyapi svasvadarzanamatAnusAreNa te dharmArAdhanAM kurvanti tathApi matsarAkulatvena te paradoSAnsvaguNAMzca vadanti, atasteSAM sAmyaM pAmIne zIdhra nirvANane pAma. (9) jeo bIjAnA doSo bole che ane potAnA guNone prazaMse che, temanAmAM samatA hotI nathI. samatAvALo badhe samAna rIte jonAro hoya che. te potAno ane bIjAno bheda karato nathI. te je rIte potAne viSe varte che te rIte bIjAne viSe varte che ane je rIte bIjAne viSe varte che te rIte potAne viSe varte che. daSTirAgathI moha pAmelA IrSALuo bIjAnA doSone bole che ane potAnA guNAnuvAda kare che. teo bIjAnA sAcA-khoTA doSo bole che. teo bIjAmAM rahela guNo bolatAM nathI. teo potAnA sAcA-khoTA guNo bole che. teo potAnAmAM rahela doSone bolatAM nathI. AnAthI e vAta pragaTa thAya che ke teo bIjA upara draSavALA che ane potAnI upara rAgavALA che. jayAM dveSa hoya che tyAM doSo dekhAya che ane guNo DhaMkAI jAya che. jyAM rAga hoya che tyAM guNo dekhAya che ane doSo DhaMkAI jAya che. irSALuo bIjAnA doSo bolanArA ane potAnA guNo bolanArA hoya che. tethI teo rAgadveSathI kalaMkita hoya che. rAgadveSanA nAzathI thatI samatA temanAmAM hotI nathI. jo ke potapotAnA dharmanI mAnyatA pramANe teo dharmanI ArAdhanA kare che, chatAM paNa IrSAthI AkuLa hovAthI teo bIjAnA doSone ane potAnA guNone bole che. mATe temanI samatA haNAya che. tethI temano mokSa dUra thAya che. teo ArAdhanAnA mArgathI bhraSTa thAya che. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sAmyatattvasya svarUpam yogasAraH 2/15,16 vihanyate / tatasteSAM muktirdUravartinI bhavati / te ArAdhanAmArgAccyutA bhavanti / idamatra tAtparyam - muktikAGkSibhiH samatvamavalambanIyam / tatkRte paradoSA na vaktavyAH svaguNAzca na zaMsitavyAH // 14 // avataraNikA - matsariNaH sAmyaM tattvaM nA'pnuvantIti darzitam / adhunA sAmyatattvasya svarUpaM kathayati - mUlam - mAne'pamAne nindAyAM, stutau vA leSTakAJcane / jIvite maraNe lAbhA-lAbhe raGke mahaddhike // 15 // zatrau mitre 'sukhe duHkhe, hRSIkArthe zubhAzubhe / sarvatrApi yadekatvaM, tattvaM tadbhedyatAM (vedyatAM) param // 16 // ||yugmm|| anvayaH - mAne'pamAne nindAyAM stutau leSTukAJcane jIvite maraNe lAbhAlAbhe raGke mahaddhike zatrau mitre sukhe duHkhe zubhAzubhe hRSIkArthe vA sarvatrApi yad ekatvaM tat paraM tattvaM bhedyatAm (vedyatAm) // 15 // // 16 // ahIM tAtparya A pramANe che - mokSane jhaMkhanArAoe samatAnuM avalaMbana karavuM. tenI mATe temaNe bIjAnA doSo na bolavA ane potAnA guNonI prazaMsA na 42vI. (14) avataraNikA - irSALuo sAmya tattvane pAmatAM nathI e batAvyuM. have sAmya tattvanuM svarUpa kahe che - zArtha - bhAnamA, apamAnamai, nimai, prazaMsAmai, DhemA, sonamai, vanamai, bha29i, Hi, nusAnamai, mipArImai, dhanavAna, huzmanamA, mitramAM, sukhamAM, duHkhamAM ke indriyonA sArA-kharAba viSayomAM A badhAmAM je mehatA (samatA) te. zreSTha tattva . (15,16) 1. duHkhe sukhe - GI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 yogasAraH 2 / 15,16 mAne'pamAne ca samatvam padmIyA vRttiH - mAne - svotkarSaparApakarSarUpe, apamAne - svApakarSaparotkarSarUpe, nindAyAM - doSabhASaNarUpAyAM, stutau - guNavAdarUpAyAm, leSTakAJcane - leSTuH-mRtsavAtarUpaH, kAJcanam-hema, leSTuzca kAJcanaJceti tayoH samAhAra iti leSTakAJcanam, tasmin, jIvite - jIvane, maraNe - dehatyAgarUpe, lAbhAlAbhe - lAbha:-prAptiH, alAbha:aprAptiH, lAbhazcAlAbhazceti tayoH samAhAra iti lAbhAlAbham, tasmin, raGke - daridre, mahaddhike - mahatI-atizAyinI RddhiH-dhanAdirUpA yasya sa mahaddhika:-dhanavAn, tasmin, zatrau - apakArakarttari, mitre - vayasye, sukhe - sAtavedanarUpe, duHkhe - asAtavedanarUpe, zubhAzubhe - zubhaH-sundaraH, azubhaH-asundaraH, zubhazcAzubhazceti tayoH samAhAra iti zubhAzubham, tasmin, hRSIkArthe - hRSIkANAM-indriyANAmarthaH-viSaya iti hRSIkArthaH, tasmin, vAzabdo vikalpArthe, sarvatra - sarvaviSayeSu, apizabdo naikasmin kintu sarvasminnapIti dyotayati, yat - vakSyamANam, ekatvam - ekasya bhAva iti ekatvam-samatvam, tat - ekatvam, param - zreSTham, tattvam - jinazAsanasya sAraH, bhedyatAm (vedyatAm) - avagamyatAm / ___ asmAkaM puNyodaye paro mAnaM dadAti / asmAkaM pApodaye paro'pamAnaM dadAti / mAne'pamAne vA paro nimittamAtram / mAnApamAnakAri tu svakarma / tato mAne'pamAne vA prApte tatkartari parasmin rAgadveSau na kAryoM, parantu karmodayaM vicintya mAne'pamAne vA samatvamavalambanIyam / pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - mAna eTale potAno utkarSa ane bIjAno apakarSa. apamAna eTale potAno apakarSa ane bIjAno utkarSa, doSo bolavA te niMdA. guNo bolavA te stuti. sAtavedanIyano anubhava te sukha. asatAvedanIyano anubhava te 6:5. ApaNo puNyodaya hoya to bIjA mAna Ape che. ApaNo pApodaya hoya to bIjA apamAna kare che. mAnamAM ke apamAnamAM bIjA to mAtra nimitta che. mAnaapamAna karanAra to potAnA karma che. tethI mAna maLe to mAna ApanAra upara rAga na karavo ane apamAna maLe to apamAna karanAra upara dveSa na karavo; paNa karmono udaya vicArIne mAnamAM ke apamAnamAM samatA rAkhavI. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 nindAyAM stutau leSTau kAJcane ca samatvam yogAsI: rA26,6 nindAM stutiJca paraH karoti / asmAkaM tAbhyAM kim ? nindako'smAkaM doSAnvadati / stotA'smAkaM guNAnvadati / parakRtanindayA'smAsu doSA na prAdurbhavanti / parakRtastutyA'smAsu guNA na prAdurbhavanti / yadi nindako'smAkaM sadbhUtAndoSAnvakti taoNsmAbhistadvacanaM svIkRtya doSApagamArthaM yatanIyam / yadi nindako'smAkamasadbhUtAndoSAnvakti tayasmAbhistadbhASaNaM manasi na dhartavyam / zvA bhaSati, na ca tenA'smAkaM kimapi hIyate / yadi stotA'smAkaM sadbhUtAnguNAnkathayati tAsmAbhizcintanIyaM -matto'pyadhikaguNavantaH pUrvamanekA mahApuruSAH saJjAtA iti / yadi stotA'smAkamasadbhUtAnguNAnvakti taoNsmAbhistadbhASaNaM manasi na dharttavyaM yadvA taduktaguNaprAptyarthaM prayatanIyam / itthaM nindAyAM stutau vA manaH samaM bhavati / leSTukAJcane dve'pi pRthvIkAyazarIrarUpe / manuSyairleSTurmUlyarahito nizcitaH kAJcanaJca bahumUlyaM kalpitam / tattvadRSTyA tu cintyamAne dve'pi samasvarUpe / itthaM cintanena leSTau kAJcane vA manaH samIbhavati / - niMdA ane prazaMsA bIjA kare che. ApaNane tenAthI zuM phAyado? niMdaka ApaNA doSo bole che. stuti karanArA ApaNA guNo bole che. bIjAe karelI niMdAthI ApaNAmAM doSo AvI jatAM nathI. bIjAe karelI prazaMsAthI ApaNAmAM guNo AvI jatAM nathI. jo niMdaka ApaNA sAcA doSo bolato hoya to ApaNe tenuM vacana svIkArIne doSone dUra karavA prayatna karavo joIe. jo niMdaka ApaNA khoTA doSo bolato hoya to ApaNe tenA bolavA upara dhyAna na ApavuM joIe. kUtaro bhase che, enAthI ApaNe kaMI bagaDatuM nathI. jo stuti karanAra ApaNA sAcA guNone kahe che, to ApaNe vicAravuM ke mArA karatAM paNa vadhu guNavALA pUrve aneka mahApuruSo thaI gayA. jo stuti karanAra ApaNA khoTA guNo bole to ApaNe tenA bolavA upara dhyAna na ApavuM athavA teNe kahelA guNo meLavavA prayatna karavo. Ama niMdAmAM ke prazaMsAmAM samAna banavuM. DhekuM ane sonuM banne ya pRthvIkAyanA zarIra svarUpa che. manuSyoe ekanI kiMmata vadhu nakkI karI ane bIjAne mUlyarahita mAnyo. tattvadRSTithI vicAratAM to banneyanuM svarUpa samAna che. Ama vicAravAthI DhephAM upara ane sonA upara mana samAna bane che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/15,16 jIvite maraNe lAbhelAbhe daridre dhanavati ca samatvam 169 aJjaligatajalavajjIvitaM pratikSaNaM galati / tato jIvite rAgo na karttavyaH / yena dehI sarvathA dehaM parityajya dehAntaraM saGkrAmati tanmaraNamucyate / yathaikaM vastraM vimucya vastrAntarasya paridhAne manuSyo na bibheti tathA pUrvadehatyAganUtanadehadhAraNarUpamaraNAnna bhetavyam / maraNaM 'na dveSTavyam / nUtanavastraparidhAne manuSyo duHkhI na bhavati, pratyuta harSamanubhavati / evaM maraNAnna bhetavyam, parantu tatra samena bhavitavyam / ArAdhakastu mRtyuM mahotsavaM manyate / itthaM jIvite maraNe ca samairbhavitavyam / I lAbhAntarAyakarmakSayopazame lAbho bhavati / lAbhAntarAyodaye'lAbho bhavati / lAbhAlAbhau svakRtakarmanimittakAveva / karmaNAM gatistu vicitrA / tato lAbhe'lAbhe ca samatvaM dharttavyam / svakRtapApodayenaiko daridro bhavati / svakRtapuNyodayenAnya RddhimAnbhavati / paro daridro vA syAdRddhimAnvA syAt, tenA'smAkaM kiM prayojanam ? daridro'smadyAcate / tadA tasyA'zubhakarmodayazcintyaH / tasmai dAnenA'smAkaM puNyabandho bhavatIti cintym| tataH aMjalimAM rahelA pANInI jema jIvana dareka kSaNe ochuM thAya che. mATe jIvana upara rAga na karavo. jenAthI jIva zarIrane sarvathA choDIne bIjA zarIramAM jAya tene maraNa kahevAya. jema eka kapaDAMne choDIne bIjA kapaDAMne paheravAmAM manuSya Darato nathI, tema jUnA zarIrane choDIne navA zarIrane grahaNa karavArUpa maraNathI DaravuM nahIM. maraNa upara dveSa na karavo. navA kapaDA paheravAmAM manuSya du:khI thato nathI, UlaTuM AnaMda anubhave che. ema maraNathI DaravuM nahIM, paraMtu temAM samabhAva rAkhavo. ArAdhaka to maraNane mahotsava rUpa mAne. Ama jIvana ane maraNane viSe samAna thavuM. lAbhAMtarAya karmanA kSayopazamathI lAbha thAya che. lAbhAMtarAyakarmano udaya hoya to lAbha thato nathI. lAbha ane nukasAna pote karelA karmanA kAraNe ja thAya che. karmonI gati to vicitra che. tethI lAbhamAM ane nukasAnamAM samatA rAkhavI. pote karelA pAponA udayathI eka manuSya daridra bane che. pote karelA pApanA udayathI bIjo manuSya RddhivALo bane che. bIjA daridra hoya ke zrImaMta hoya tenAthI ApaNane zuM phAyado ? daridra vyakti ApaNI pAse mAMge che. tyAre tenA azubha karmono udaya vicAravo. tene ApavAthI ApaNane puNya baMdhAze ema vicAravuM. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zatro mitre sukhe duHkhe zubhAzubheSu cendriyaviSayeSu samatvam yogasAraH 2/15,16 sa na tiraskarttavyaH / Rddhimati na snigdhena bhAvyam / tatra tasya puNyodayazcintyaH / tasya cATUni na karttavyAni / itthaM daridre Rddhimati ca samatvamavalambanIyam / ___ anukUlakartAraM vayaM mitraM manyAmahe / pratikUlakartAraM vayaM zatru manyAmahe / anukUlatApratikUlate ca manovikalpasambhUte na tAttvikyau / itthaM vicArya zatrau mitre ca samairbhAvyam / sAtodayena sukhaM bhavati asAtodayena ca duHkhaM bhavati / ataH sukhaduHkhe karmodayajanye / karma cAtmanaiva baddham / tataH sukhe duHkhe ca pakSapAtaM vimucya samAnacittairbhAvyam / zubhAzubhendriyaviSayAH pudgalapariNAmarUpAH / pudgalAzca satataM parivartanazIlAH / tato ye pudgalAH sampratyazubhAH santi zvaste zubhA bhaveyurye ca samprati zubhAH zvaste'zubhA bhaveyuH / aparaJcendriyaviSayeSu rAgadveSakaraNenA''tmaiva karmaNA lipyate / tata Atmana eva hAnirbhavati, na tu tvindriyaviSayANAm / evamavadhAryendriyaviSayeSu samAnairbhavitavyam / tethI teno tiraskAra na karavo. RddhivALA upara sneha na karavo. tyAM tenA puNyodayane vicAravo. tenI khuzAmata na karavI. Ama daridrane viSe ane zrImaMtane viSe samatA rAkhavI. anukULa karanArane ApaNe mitra mAnIe chIe. pratikULa karanArane ApaNe duzmana mAnIe chIe. anukULatA ane pratikULatA mananA vicArathI thAya che. te sAcI nathI. Ama vicArIne duzmanane viSe ane mitrane viSe samAna banavuM. sAtAnA udayathI sukha thAya che ane asAtAnA udayathI duHkha thAya che. mATe sukhaduHkha karmanA udayathI thAya che ane karma AtmAe ja bAMdhela che. tethI sukhamAM ane duHkhamAM pakSapAta choDIne samAna cittavALA banavuM. indriyanA sArA-kharAba viSayo pudgalanA pariNAmarUpa che. pudgalo satata parivartanazIla che. tethI je pudgala hAla kharAba che kAle te sArA thaI jAya ane hAla je sArA che, te kAle kharAba thaI jAya. bIjuM indriyonA viSayomAM rAgadveSa karIne AtmA ja karmathI levAya che. tethI AtmAne ja nukasAna thAya che, indriyonA viSayone nahIM. Ama vicArI indriyonA viSayomAM samAna banavuM. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/15,16 sarvatra samacittairbhAvyam 171 ___ itthaM sarvadravyakSetrakAlabhAveSu samacittairbhAvyam / kutracidapi rAgadveSau na karaNIyau / idaM rAgadveSA'bhAvarUpaM samatvameva sarvA''rAdhanAsArabhUtam / tatastadarthaM prayatanIyam / yaduktaM yogazAstre tRtIyaprakAze - 'zatrau mitre tRNe straiNe, svarNe'zmani maNau mRdi / mokSe bhave bhaviSyAmi, nirvizeSamatiH kadA ? // 145 // ' atattvaM tattvAdbhinnasvarUpaM bhavati / atattvaM pakSapAtarUpaM bhavati / idamuktaM bhavati - rAgadveSarUpamatattvaM sarvathA heyam / samatvameva zreSThaM tattvamityavagamya tatprAptyarthaM prayatanIyam / samatvasya mAhAtmyamevamuktaM yogazAstrasya caturthe prakAze - 'amandAnandajanane, sAmyavAriNi majjatAm / jAyate sahasA puMsAM, rAgadveSamalakSayaH // 50 // praNihanti kSaNArdhena, sAmyamAlambya karma tat / yanna hanyAnarastIvra-tapasA janmakoTibhiH // 51 // karma jIvaM ca saMzliSTaM, parijJAtAtmanizcayaH / vibhinnIkurute sAdhuH, sAmAyikazalAkayA // 52 // ' yatizikSApaJcAzikAyAmapyuktam -'samasattumittacitto, Ama badhA dravya-kSetra-kALa-bhAvomAM samAna manavALA thavuM. kyAMya paNa rAgadveSa na karavA. rAgadveSanA abhAvarUpa A samatA ja badhI ArAdhanAono sAra che. tethI tenI mATe prayatna karavo. yogazAstranA trIjA prakAzamAM kahyuM che - "zatrune viSe, mitrane viSe, ghAsane viSe, strIonA samUhane viSe, sonA upara, paththara upara, maNI upara, mATI upara, mokSane viSe, saMsArane viSe kyAre huM samAna buddhivALo thaIza?' (45) atattva e tattvathI bhinna svarUpavALuM hoya che. atattva e pakSapAtarUpa che. ahIM kahevAno bhAva Avo che - rAgadveSarUpI atattva badhI rIte choDavuM. samatA ja zreSTha tattva che ema samajIne tenI prApti mATe prayatna karavo. yogazAstranA cothA prakAzamAM samatAnuM mAhAbhya A rIte kahyuM che - "atizaya AnaMda pedA karanArA evA samatA jaLamAM snAna karanArA puruSonA rAgadveSa rUpa melano jaldIthI kSaya thAya che. (50) samatAnuM AlaMbana laIne aDadhI kSaNamAM te karmane haNe che ke jene mANasa karoDo janmomAM tIvra tapa vaDe haNI na zake. (51) jeNe AtmAno nizcaya karyo che evo sAdhu ekameka thayelA karma ane jIvane sAmAyikarUpI saLIthI vibhinna kare che. (para)' yatizikSApaMcAzikAmAM paNa kahyuM che - "he jIva! jo tuM haMmezA zatru ane mitra viSe Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sAmyasya mAhAtmyam yogasAraH 2/17 niccaM avagaNiyamANaavamANo / majjhatthabhAvajutto, siddhaMtapavittacittaMto // 32 // sajjhANajhANanirao, niccaM susamAhisaMThio jIva ! jar3a ciTThasi tA ihayaM pi, nivvuI kiM ca paraloe ? // 33 // ' // 16 // ( chAyA - samazatrumitracittaH, nityamapagaNitamAnApamAna: / madhyasthabhAvayuktaH, siddhAntapavitracittAntaH ||32|| svAdhyAyadhyAnanirataH, nityaM susamAdhisaMsthitaH jIva ! yadi tiSThasi tata ihApi, nirvRtiH kiJca paraloke // 33 // ) avataraNikA - pUrvazloke sAmyatattvasya svarUpaM darzitam / adhunA tasya mAhAtmyaM darzayati - mUlam - aSTAGgasyApi yogasya, sArabhUtamidaM khalu / yato yamAdivyAso'smin sarvo'pyasyaiva hetave // 17 // anvayaH - aSTAGgasya yogasya api idaM sArabhUtaM khalu, yato'sminsarvo'pi yamAdivyAso'syaiva hetave (asti) // 17 // padmIyA vRttiH aSTAGgasya aSTau - saGkhyAvizeSaH, aGgAni-avayavAH, aSTAvaGgAni yasya so'STAGgaH, tasya, yogasya mokSeNa yojakasya, apizabdoM anyA''rAdhanAyAH sArabhUtaM samatvamastyeva, yogasyApi sArabhUtamidameveti dyotayati, idaM - samatvam, sArabhUtam - sAra:- navanItam, tasyeveti sArabhUtam, khaluzabda evakArArthaH, yasmAtkAraNAt, asmin - yoge, sarvaH - nikhilaH, apizabdo na svalpo, kintu sarvo'pIti dyotayati, yamAdivyAsaH yama:-prathamayogAGgarUpa Adau yasya samAna cittavALo, mAna ane apamAnane nahIM gaNanAro, madhyasthabhAvavALo, siddhAMtathI pavitra manavALo, svAdhyAya ane dhyAnamAM rakta ane sArI samAdhivALo thardhane rahe che to nahIM pe| zAMti che, paraso'mAM to zuM ahevuM ? (32, 33 )' (16) yataH avataraNikA - pUrvenA zlokamAM sAmyarUpI tattvanuM svarUpa batAvyuM. have tenuM mAhAtmya batAve che - zabdArtha - ATha aMgavALA yoganA paNa sArarUpa A samatA che, kemake A yogamAM yama vagereno jagho vistAra khenI (samatAnI) bhATe 4 che. (17) 1. yamAdirvyAso - FI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 217 aSTau yogAGgAni 173 zeSayogAGgAderiti yamAdiH, sa cAsau vyAsaH-vistArazceti yamAdivyAsaH, asya - samatvasya, eva - na tvanyasya, hetave - siddhyartham, astItyatrAdhyAhAryam / yA pravRttirmokSeNa saha yojayati sA yoga iti vyavahriyate / yaduktaM mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNivarairyogalakSaNadvAtriMzikAyAm - 'mokSeNa yojanAdeva yogo hyatra nirucyate / ... // 10/1 // ' yogasyASTAvaGgAni, tadyathA - yamo niyama AsanaM prANAyAmaH pratyAhAro dhAraNA dhyAnaM samAdhizca / yaduktaM pAtaJjalayogasUtre - 'yama-niyamA-''sanaprANAyAma-pratyAhAra-dhAraNA-dhyAna-samAdhayo'STAvaGgAni / ' (2/29) dhyAnadIpikAyAmapyuktam - 'yamaniyamAsanabandhaM prANAyAmendriyArthasaMvaraNam / dhyAnaM dhyeyasamAdhi yogASTAGgAni ceti bhaja // 98 // ' eteSAM svarUpamevaM-ahiMsA-satyAsteyabrahmacaryAparigraharUpo manovAkkAyasaMyamo yamaH / zauca-santoSa-tapazcaryA-svAdhyAyaIzvarapraNidhAnAni niyamarUpANi / padmAsana-vIrAsanAdInyAsanAni / zvAsocchAsagatinirodhaH prANAyAmaH / indriyANAM nirodhaH pratyAhAraH / dhyeye vikalpapUrvazcittanivezo dhAraNA / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - je pravRtti mokSa sAthe joDe che te yoga e pramANe kahevAya che. mahopAdhyAya zrIyazovijayajIe yogalakSaNa batrIsImAM kahyuM che - 'mokSanI sAthe lovAthI 4 mahI yog| DaDevAya che. (10/1) yogn| 16 aMgoche. te // prabhA - yama, niyama, Asana, praa||yaam, pratyAhAra, paa29||, dhyAna ane samApi. pAtaMyogasUtramA dhuMcha - 'ym-niym-maasn-pr||yaam-prtyaahaarghaa29|-dhyaan-smaadhi - 2 // yoganA mA aMgacha. (2/28)' dhyAnahIpiDAmA 59 dhuMcha - yama, niyama, Asana, prANAyAma, indriyonA viSayAne 2441, dhyAna, dhyeya ane samAdhi - yoganA A ATha aMgone bhaja. (98) emanuM svarUpa A prabhA cha - (1) hiMsA-satya-asteya-brahmayaya-pariyaDa 35 bhana-vayana-yAna saMyama se yama che. (2) pavitratA, saMtoSa, ta552yayA, svAdhyAya, 52mAtmAnu praNidhAna se niyama35 cha. (3) 5bhAsana, vIrAsana vagere Asano che. (4) zvAsocchavAsanI gatino virodha karavo e prANAyAma che. (5) indriyono nirodha 42vo, meM prtyaa||2 . (6) dhyeyane viSe vidhyapUrva yittane sthA5 te 5 // 29 // che. (7) dhyeyanA AlaMbanarUpa pratyaya, dhyAtA ane dhyeyanI sAthe cittano ekAgra pravAha te Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sAmyamaSTAGgayogasya sArabhUtam yogasAraH 2/17 pratyaya-dhyAtA-dhyeyaiH saha cittasyaikAgra: pravAho dhyAnam / dhyAna-dhyAtA-dhyeyarahitA cittasyaikAgratA cittasamAdhiH / yaduktaM pAtaJjalayogasUtre - 'ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamAH // 2/30 // zaucasantoSatapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni niyamAH // 2/ 32 // sthirasukhamAsanam // 2/46 // tasminsati zvAsaprazvAsayorgativicchedaH prANAyAmaH // 2/49 // svaviSayAsamprayoge cittasya svarUpAnukAra ivendriyANAM pratyAhAraH // 2/ 54 // dezabandhazcittasya dhAraNA // 3/1 // tatra pratyayaikatAnatA dhyAnam // 3/2 // tadevArthamAtranirbhAsaM svarUpazUnyamiva samAdhiH // 3/3 // ' aSTAGgasya yogasyA'pi sArabhUtamidaM samatvameva, yato yoge yo yamAdInAM vistAro'sti sa sarvo'pi samatvasiddhyarthamevA'sti / yadi yamAdibhiH samatvaM na sidhyati, pratyuta tai rAgadveSau bhavatastahi te yamAdayo nirarthakAH / yamAdayaH sAdhanarUpAH, samatvaM tu sAdhyam / yadi sAdhyaM na sidhyati tarhi sAdhanaM nirarthakam / uktaJca sAmyazatake - 'aSTAGgasyA'pi yogasya, rahasyamidamucyate / yadaGgaviSayAsaGgatyAgAnmAdhyasthyasevanam // 8 // ' dhyAna che. (8) dhyAna, dhyAtA ane dhyeyarahita cittanI ekAgratA e cittasamAdhi che. pAtaMjalayogasUtramAM kahyuM che - "ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha - e yama che. (2/30) zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya, Izvara praNidhAna e niyama che. (2) 32) je nizcala hoya ane sukha karanAruM hoya te Asana che. (246) AsanapUrvaka zvAsa-prazvAsanI gatino viccheda te prANAyAma che. (2/49) IndriyonuM potAnA viSayono asaMyoga thavA para je cittanA svarUpa samAna AkAravALA thavuM te pratyAhAra. (2/54) bAhya ke atyaMtara dezamAM cittane bAMdhavuM te dhAraNA. (3/1) te dezamAM dhyeyanA AlaMbanarUpa pratyayanI ekAgratA te dhyAna. (3/2) potAnA svarUpathI zUnya jevuM dhyeyanA AkArarUpa bhAsatuM dhyAna ja samAdhi che. (33) ATha aMgavALA yoganA paNa sArarUpa A samatA ja che, kemake yogamAM je yama vagereno vistAra che, te badho ya samatAnI siddhi mATe ja che. jo yama vagerethI samatAnI siddhi na thAya, UlaTuM temanAthI rAgadveSa thAya to te yama vagere nakAmA che. yama vagere sAdhanarUpa che. sAdhya to samatA che. jo sAdhya siddha na thAya to sAdhana nakAmuM che. sAmyazatakamAM kahyuM che - "ATha aMgavALA yoganuM paNa A rahasya kahevAya che ke zarIra ane viSayanI Asaktino tyAga karIne madhyastha banavuM. (8) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/18 samatAzatake'pyuktam muni ! yogako, ehI amRta nicola // 5 // ' dadhimantho dadhisArAya kriyate 175 'udAsInatA parinayana, gyAna dhyAna raMgarola / aSTa aMga - atrAyaM bhAvaH - jinazAsane sarvasyA api ArAdhanAyAH sAraH samatA / yogasyA'pi sAra: samatA / yadi samatvamavAptaM tarhi muktiH karatalavarttinI bhavati / samatve prApte na kiJcidapi prAptumavaziSyate / ataH sarvayatnena samatvaprAptyarthaM yatitavyam // 17 // avataraNikA - sAmyaM yogasya sArabhUtamiti pratipAditam / adhunA dRSTAntena sAmyasya yogasAratvaM samarthayati mUlam - kriyate dadhisArAya, 'dadhimantho yathA kila / 1 tathaiva sAmyasArAya, yogAbhyAso 'yamAdikaH // 18 // anvayaH yathA kila dadhimanthaH dadhisArAya kriyate tathaiva yamAdiko yogAbhyAsaH sAmyasArAya (kriyate) // 18 // padmIyA vRtti: - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, kilazabdaH satyapravAde, dadhimanthaH dadhno mantha:-manthanamiti dadhimanthaH, dadhisArAya - dadhnaH sAra iti dadhisAra:- navanItam, tasmai kriya anuSThIyate, tathAzabdo dASTantikopanyAse, evazabdo anyaprakAraM samatAzatakamAM paNa kahyuM che - 'he muni ! jJAna-dhyAnanI pravRtti ane yoganA ATha aMgano A ja amRtamaya nicoDa che ke udAsInatA pAmavI. (5)' ahIM kahevAno bhAva A pramANe che - jinazAsanamAM badhIya ArAdhanAno sAra samatA che. yogano sAra paNa samatA che. jo samatA AvI to mokSa hatheLImAM che. samatA maLe chate kaMI paNa meLavavAnuM bAkI rahetuM nathI. mATe badhI zaktipUrvaka samatA pAmavA prayatna karavo. (17) avataraNikA - samatA e yogano sAra che, ema batAvyuM. have dRSTAMta vaDe tenuM samarthana kare che - zabdArtha - jema mAkhaNa mATe dahIM valovAya che, te ja rIte yama vagere rUpa yogano abhyAsa samatArUpa sAra mATe karAya che. (18) 1. dadhisaGgho - G, JI 2. yamAdimaH DI - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogAbhyAsaH sAmyasArAya kriyate yogasAraH 2/18 176 vyavacchinatti, yamAdikaH - yamaH - prathamaM yogAGgam, sa Adau yasya zeSayogAGgAderiti yamAdikaH, yogAbhyAsaH yogasya-pUrvoktasvarUpasya abhyAsaH - parizIlanamiti yogAbhyAsaH, sAmyasArAya sAmyameva sAra iti sAmyasAraH, tasmai iti sAmyasArAya, 'kriyate' ityatrA''kSeptavyam / navanItaprAptyarthaM janairdadhi mathyate / dadhni mathite dve vastunI bhavataH - navanItaM takraJca / prabhUte dadhni mathite svalpaM navanItamavApyate prabhUtaJca takraM prApyate / jano navanItaprAptyarthaM dadhi mathnAti / takraM tu dadhimathanasyA''nuSaGgikaM phalam / dadhimathanasya mukhyaM phalaM tu navanItalAbhaH / evaM sAdhakaiH samatAsiddhyarthameva yogAbhyAso vidhIyate / yogAbhyAsasya mukhyaM phalaM samatAsiddhiH / anyatsarvaM tasyA''nuSaGgikaM phalam / prabhUte yogAbhyAse kRte svalpaM samatvaM prApyate / yogAbhyAso yamaniyamAdikrameNa bhavati / yogAbhyAse kRte samatvamAvirbhavati / ayamatra saGkSepaH-dadhnaH sAro navanItam / yogasya sAraH samatvam / tatkRte yatanIyam // 18 // avataraNikA - sAmyaM yogasArabhUtamiti pratipAdyA'dhunA tatra pramAdo na karttavya ityupadizati - padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - mAkhaNa mATe loko dahIMne maMthe che. dahIMnuM maMthana karavAthI be vastu thAya che - mAkhaNa ane chAza. ghaNuM dahIM maMthyA pachI thoDuM mAkhaNa maLe che ane ghaNI chAza maLe che. loko mAkhaNa meLavavA dahIM maMthe che. chAza to dahIM maMthavAnuM AnuSaMgika phaLa che. dahIM maMthavAnuM mukhya phaLa to mAkhaNa che. ema sAdhako samatAnI siddhi mATe yogano abhyAsa kare che. yoganA abhyAsanuM mukhya phaLa samatAnI siddhi che, bIjuM badhuM tenuM AnuSaMgika phaLa che. yogano ghaNo abhyAsa karyA pachI thoDI samatA maLe che. yogano abhyAsa yama, niyama vagerenA kramathI thAya che. yogano abhyAsa karyo chate samatA pragaTe che. ahIM saMkSepamAM artha A pramANe che - dahIMno sAra mAkhaNa che. yogano sAra samatA che. tenI mATe prayatna 42vo. (18) avataraNikA - samatA yoganA sArarUpa che, ema batAvI have temAM pramAda na karavAno upadeza Ape che - Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 2/19 adya kalye'pi sAmyenaiva kaivalyam 177 mUlam adya kalye'pi 'kaivalyaM, 'sAmyenA'nena nA'nyathA / pramAdaH kSaNamapyatra, tataH karttuM na sAmpratam // 19 // anvayaH adya kalye'pi anena sAmyena kaivalyam (bhaviSyati), nA'nyathA, tato'tra kSaNamapi pramAdaH karttuM na sAmpratam // 19 // padmIyA vRttiH adya. varttamAnakAle, kalye bhaviSyatkAle, apizabdo vikalpArtha:, anena - pUrvapradarzitasvarUpeNa, sAmyena - samatayA, kaivalyam - kevalajJAnaprAptiH, bhaviSyatItyatrAdhyAhAryam, nazabdo niSedhe, anyathA prakArAntareNa, tataH tasmAtkAraNAt, atra - samatvAptau kSaNam - kAlasUkSmAvibhAjyAMzalakSaNam, apizabdo adhikakAlaM pramAdo naiva karttavyaH, parantu kSaNamAtramapi pramAdo na karttavya iti darzayati, pramAdaH AlasyopekSAdirUpaH, karttum - vidhAtum, nazabdo niSedhe, sAmpratam - yuktam / 1 - 14 -- - , samatvaM kevalajJAnasyA'sAdhAraNaM kAraNam / kevalajJAnasya samatvena saha vyAptirasti / yatra samatvaM bhavati tatraiva kevalajJAnaM bhavati / yatra samatvaM na bhavati tatra kevalajJAnaM na bhavati / kevalajJAnaprAptyanantaraM muktiravazyambhAvinI / tata idamuktaM bhavati - samatvenaiva muktirbhavati, nAnyathA / jinazAsane sarvasyA apyA''rAdhanAyAH sAkSAtparamparayA vA phalaM mokSaH / mokSazca kevalajJAnAptyanantarabhAvI / kevalajJAnAptizca samatvena bhavati / tataH zabdArtha - Aje ke kAle A samatAthI ja kevaLajJAna thaze, bIjI rIte nahIM. tethI eka kSaNa mATe paNa pramAda karavo yogya nathI. (19) -- pIyAvRttino bhAvAnuvAda - samatA e kevaLajJAnanuM asAdhAraNa kAraNa che. kevaLajJAnanI samatA sAthe vyApti che. jyAM samatA hoya che, tyAM ja kevaLajJAna pragaTe che. jyAM samatA nathI, tyAM kevaLajJAna pragaTa thatuM nathI. kevaLajJAna maLyA pachI mokSa avazya thAya che. tethI kahevAno bhAva Avo che - samatAthI ja mokSa thAya che, bIjI rIte nahIM. jinazAsanamAM badhIya ArAdhanAnuM sAkSAt ke paraMparAe phaLa mokSa che ane mokSa kevaLajJAna maLyA pachI thAya che. kevaLajJAnanI prApti samatAthI thAya che. 1. kevalI JI 2. sAmyenA'nyena - - DI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatvAptau pramAdo na karttavyaH yogasAraH 2/20 samatvasampAdanArthaM sarvazaktyA yatitavyam / tatra samayamAtramapi pramAdo na karttavyaH / ratnanidhAnaprAptyupAyaprAptyanantaraM ko naraH pramAdaM kuryAt ? duHkhabharAkrAntaH ko naro duHkhamuktyupAyalAbhAnantaraM tadanusAreNa pravarttane pramAdaM vidadhyAt ? mUrkha eva tatra pramAdaM kuryAt, na tvanyaH kazcit / yAvatkAlaM pramAdaH kriyate tAvatkAlamAtmanA sAMsArikaM duHkhamadhikaM soDhavyam, tAvatkAlamAtmA muktisukhena rahito bhavati / ato mumukSubhi: sarvamanyatkAryaM vimucya samatvalAbhArthameva prayatno vidheyaH // 19 // avataraNikA - sAmyasya pratipakSabhUtaM kAluSyam / tasminsati devopAsanA nirarthiketi pratipAdayati mUlam - kiM 'buddhena kimIzena, kiM dhAtrA kimu viSNunA / kiM jinendreNa rAgAdyai-yadi svaM kaluSaM manaH // 20 // 178 anvayaH - yadi svaM manaH rAgAdyaiH kaluSaM (syAttarhi ) buddhena kim ? Izena kim ? dhAtrA kim ? viSNunA kimu ? jinendreNa kim ? // 20 // tethI samatA pAmavA badhI zaktithI prayatna karavo. temAM eka samaya mATe paNa pramAda na karavo. kSaNa e kALano sUkSma avibhAjya aMza che. pramAda eTale ALasa, upekSA vagere. ratnanA nidhAnane meLavavAno upAya maLyA pachI kayo mANasa pramAda kare ? duHkhanA bhArathI dabAyelo kayo mANasa duHkhathI chUTavAno upAya maLyA pachI te pramANe pravRtti karavAmAM pramAda kare ? mUrkha ja temAM pramAda kare, bIjo koI nahIM. jyAM sudhI pramAda karAya che, tyAM sudhI AtmAe saMsAranuM duHkha vadhu sahana karavuM paDe che. teTalo kALa AtmA mokSanA sukhathI vaMcita rahe che. mATe mumukSuoe bIjuM badhuM kArya choDIne samatA pAmavA mATe ja prayatna karavo. (19) avataraNikA - samatAnuM pratipakSI mananuM kaluSitapaNuM che. te hoya to devanI upAsanA nirarthaka che, ema batAve che - zabdArtha - jo potAnuM mana kaluSita hoya to buddhathI zuM phAyado ? IzvarathI zuM jhAyaho ? brahmAthI zuM Ayaho ? viSNuthI zuM jhAyaho ? bhinendrathI zuM jhAyaho ? (20) 1. budhena - A, B, E, C, F, LI Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 20 kAluSye sati devopAsanA nirarthikA 179 padmIyA vRttiH - yadi - sambhAvane, svaM - svakIyam, manaH - cittam, rAgAdyaiH - rAga:-pUrvoktasvarUpaH, Adha:-prathamaH, rAga Adyo yeSAM te rAgAdyAH, taiH, kaluSam - rAgadveSavyAkulam, syAttItyatrAdhyAhAryama, buddhena - gautamabuddhena, kim ? - alam, na kimapi prayojanamityarthaH, evamagre'pi jJeyam, Izena - zaGkareNa, kim ? - alam, dhAtrA - brahmaNA, kim ? - alam, viSNunA - kRSNena, kim ? - alam, uzabdaH - pAdapUrtI, jinendreNa - arhatA, kim ? - alam ? yadi svIyaM mano rAgadveSA''krAntaM syAttarhi kasyacidapi devasyopAsanayA na ko'pi lAbhaH / na devavizeSopAsanayaiva kaivalyaprAptirbhavati / devavizeSastu tatrA''lambanarUpaH / tasyA''lambanena jIvaiH svAtmani samatAyA AdhAnaM karttavyam / tata eva teSAM kaivalyaprAptibhavati / bauddhA buddhasyopAsanAM kurvanti / naiyAyikA zivasyopAsanAM kurvanti / kecid brahmaNa upAsanAM kurvanti / pare viSNorupAsanAM kurvanti / jainA jinendrasyopAsanAM kurvanti / na kevalametAvanmAtreNaiva kaivalyaM prApyate / sAdhakasya sAdhanAyA uddezo na kevalaM devavizeSasevaiva / parantu devavizeSasevayA svIyarAgAdinAza eva sAdhakasya sAdhanAyAH prayojanam / yadi sa kevalaM devopAsanAmeva karoti na tu rAgAdinAzArthaM prayatate tarhi sa kaivalyaM nApnoti / yadi mano rAgAdivimuktaM syAttaryeva kaivalyaprAptirbhavet / anenedaM jJApitaM - devopAsanA'pi samatvaprAptyarthameva karttavyA / anyoddezena kRtayA pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - jo potAnuM mana rAgadveSathI yukta hoya to koIpaNa devanI upAsanAthI koI paNa lAbha thato nathI. devavizeSanI upAsanA mAtrathI kevaLajJAnanI prApti thatI nathI. devavizeSa to temAM AlaMbanarUpa che. tenA AlaMbanathI jIvoe potAnA AtmAmAM samatAnI sthApanA karavAnI che. tyAra pachI ja temane kevaLajJAna maLe che. bauddho buddhanI upAsanA kare che. naiyAyiko zaMkaranI upAsanA kare che. keTalAka brahmAnI upAsanA kare che. bIjA viSNunI upAsanA kare che. jaino jinendranI upAsanA kare che. eTalA mAtrathI kevaLajJAnanI prApti thatI nathI. sAdhakanI sAdhanAno uddeza mAtra devavizeSanI sevA ja nathI, paNa devavizeSanI sevAthI potAnA rAga vagereno nAza karavo e ja sAdhakanI sAdhanAnuM prayojana hoya che. jo te mAtra devanI upAsanA ja kare, paNa rAga vagereno nAza karavA mATe prayatna na kare to tene kevaLajJAna na maLe. jo mana rAga vagerethI mukta hoya to ja kevaLajJAna maLe. AnAthI e jaNAvyuM ke prabhunI upAsanA paNa samatA pAmavA ja karavAnI che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 devopAsanA sAmyaprAptyarthameva kartavyA yogasAraH 2/21 devopAsanayA mumukSUNAM tAttviko lAbho na bhavati / idamatrA'vadheyam - yadi devopAsanayA manasaH kAluSyaM nA'pagacchet tarhi devopAsanA na tyaktavyA, parantu manaHkAluSyanAzaprayatnapUrvikA vizeSabhAvena devopAsanA karttavyA yathA manasaH kAluSyamapagacchet / sa eva devo upAsyo yo vItarAgaH // 20 // avataraNikA - kAluSye sati sAmyaM na bhavati / sAmyA'bhAve bAhyo veSo'pi nirarthaka iti pratipAdayati - mUlam - kiM nAgnyena sitai raktaiH, kiM paTaiH kiM jaTAbharaiH / kiM 'muNDamuNDanenApi, sAmyaM sarvatra no yadi // 21 // anvayaH - yadi sarvatra sAmyaM no (syAttarhi) nAgnyena kim ? sitai raktaiH paTaiH kim ? jaTAbharaiH kim ? muNDamuNDanenA'pi kim ? // 21 // padmIyA vRttiH - yadizabdaH - sambhAvane, sarvatra - sarvadravyakSetrakAlabhAveSu, sAmyam - samatvam, nozabdo niSedhe, syAttItyatrAdhyAhAryam, nAgnyena - nagna:-vastrarahitaH, tasya bhAva iti nAgnyam-vastrarahitatvam, tena, kim ? - kiM prayojanam ? na kimapItyarthaH, evamagre'pi jJeyam, sitaiH - zvetavarNopetaiH, raktaiH - raktavarNopetaiH, paTaiH - vastraiH, kim ? bIjA hetuthI karAyelI prabhunI upAsanAthI mumukSuone vAstavika lAbha thato nathI. ahIM ATaluM dhyAna rAkhavuM - jo bhagavAnanI upAsanAthI mananuM kaluSitapaNuM dUra na thAya to bhagavAnanI upAsanA na choDavI, paNa mananA kaluSitapaNAno nAza karavAnA prayatnapUrvaka vizeSabhAvathI bhagavAnanI upAsanA karavI, jethI mananuM kaluSitapaNuM dUra thAya. te ja devanI upAsanA karavI je vItarAga hoya. (20) avataraNikA - mana kaluSita hoya to samatA na hoya. samatA na hoya to bAhya veSa paNa nirarthaka che e batAve che - zabdArtha - jo badhe samatA na hoya to nagna rahevAthI zuM phAyado? sapheda ane lAla kapaDAo vaDe zuM phAyado? jaTAnA samUho vaDe zuM phAyado? mAthuM muMDAvavAthI 55 // zuM yaho ? (21) 1. mukhamaNDanenApi - 1 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/21 sAmyA'bhAve bAhyo veSo nirarthakaH 181 - - kiM prayojanam ?, jaTAbharaiH - jaTAH - pralambitakezarUpAH, tAsAM bharA:- samUhA iti jaTAbharAH, taiH, kim ? - kiM prayojanam ? muNDamuNDanena - muNDaM-mastakam, tasya muNDanaM-kezA'panayanamiti muNDamuNDanam, tena, apizabdo anyaistu na kimapi prayojanam, parantu ziromuNDanenApi na kimapi prayojanamiti dyotayati, kim ? - kiM prayojanam ? digambarasAdhavo pAkhaNDinazca vastrANi na paridadhati / te sadaiva nAgnyabhAja eva bhavanti / zvetAmbarasAdhavaH zvetavastrANi paridadhati / bauddhasAdhavo raktavastrANi paridadhati / tApasA jaTAsamUhAndhArayanti / kecitsAdhavo mastakasya muNDanaM kurvanti / idaM sarvaM tu bAhyavyavahArarUpam / na nAgnyamAtreNa zvetavastradhAraNamAtreNa raktavastradhAraNamAtreNa jaTAdhAraNamAtreNa mastakamuNDanamAtreNa vA kaivalyaprAptirbhavati / anena bAhyavyavahAreNA'pi nizcayataH samatA sAdhanIyA / tata eva kaivalyAptirbhavati / yadyanena bAhyavyavahAreNa samatA na sidhyati tarhyayaM bAhyavyavahArabhedo nirarthakaH / nAgnyAdikamapi samatvalAbhArthameva karttavyam / anyoddezena kRtaM nAgnyAdikaM kaivalyAptirUpaM yathocitaM phalaM na dadAti / I idamatrA'vadheyam yadi bAhyaveSeNa sAmyaM nA''pyate tarhi bAhyaveSo na tyAjyaH, parantu bAhyaveSaM bibhrataiva sAmyA''ptyai vizeSeNa prayatanIyam / bAhyaveSo'pi sa eva padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - digaMbara sAdhuo ane pAkhaMDIo kapaDA paheratAM nathI. teo haMmezA nagna ja hoya che. zvetAMbara sAdhuo sapheda kapaDA pahere che. bauddha sAdhuo lAla kapaDA pahere che. tApaso jaTAonA samUhone dhAraNa kare che. keTalAka sAdhuo mAthAnuM muMDana karAve che. A badhuM bahAranA vyavahArarUpa che. mAtra nagna rahevAthI, mAtra sapheda ke lAla kapaDA dhAraNa karavAthI, mAtra jaTA dhAraNa karavAthI ke mAtra mAthu muMDAvavAthI kevaLajJAna maLatuM nathI. A bAhya vyavahArathI paNa hakIkatamAM samatA sAdhavAnI che. tyAra pachI ja kevaLajJAna maLe che. jo A bAhya vyavahArathI samatA siddha na thAya to A bAhya vyavahAronA bhedo nakAmA che. nagnatA vagere paNa samatAnA lAbha mATe ja karavAnA che. bIjA hetuthI karAyela nagnatA vagere kevaLajJAnanI prAptirUpa ucita phaLa ApatAM nathI. ahIM ATalu dhyAnamAM rAkhavuM - jo bAhya veSathI samatA na Ave to bAhya veSa na choDavo, paNa bAhya veSane dhAraNa karatAM karatAM ja samatA lAvavA vizeSa prayatna karavo. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 samatA'bhAve bAhyA AcArA nirarthakAH yogasAraH 2/22 dhartavyo yo jinAgamoktaH syAt, na tu tadanyaH // 21 // ___ avataraNikA - samatAyA mAhAtmyameva dRDhayan samatA'bhAve bAhyA AcArA api nirarthakA iti darzayati - mUlam - kiM vrataiH kiM vratAcAraiH, kiM tapobhirjapaizca kim ? kiM dhyAnaiH kiM tathA 'dhyeyai-na cittaM yadi bhAsvaram // 22 // anvayaH - yadi cittaM bhAsvaraM na (syAttarhi) vrataiH kim ? vratAcAraiH kim ? tapobhiH kim ? japaizca kim ? dhyAnaiH kim ? tathA dhyeyaiH kim ? // 22 / / padmIyA vRttiH - yadizabdaH sambhAvane, cittam - anta:karaNam, bhAsvaram - rAgadveSakAluSyApagamena samatAkAntyA dIpyamAnam, nazabdo niSedhe, syAttItyatrA'dhyAhAryam, vrataiH - niyamarUpaiH, kim ? - kiM prayojanam ?, na kimapi prayojanamityarthaH, evamagre'pi jJeyam, vratAcAraiH - vratAnAm-uktasvarUpANAmAcArA:-kriyArUpA iti vratAcArAH, taiH, kim ? - kim prayojanam ?, tapobhiH - AhAratyAgarUpaiH, kim ? - kiM prayojanam ?, japaiH - mantrasmaraNarUpaiH, cazabdaH samuccaye, kim ? - kiM prayojanam ?, dhyAnaiH - praNidhAnarUpaiH, kim ? - kiM prayojanam ?, tathAzabdaH samuccaye, dhyeyaiH - dhyAnaviSayaiH, kim ? - kiM prayojanam ? mumukSavo muktyarthaM vividhAni vratAni sevante / vratapAlanAya te vividhAnAcArAnAcaranti / bAhya veSa paNa te ja dhAraNa karavo je jinAgamamAM kahyo hoya, te sivAyano nahIM. (21) avataraNikA - samatAnA mAhAbhyane ja daDha karatAM batAve che ke, "samatA na hoya to bAhya AcAro paNa nirarthaka che' - zabdArtha - jo mana samatAthI dedIpyamAna na hoya to vratothI zuM phAyado? vratonA AcArothI zuM phAyado ? tapothI zuM phAyado ? japothI zuM phAyado ? dhyAnothI zuM yaho ? dhyeyothI | yaho ? (22) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - mumukSuo mokSa mATe vividha vratone seve che. vratonuM pAlana karavA teo vividha AcArone Acare che. teo vividha prakAranAM 1. dhyeyaiH sAmyaM sarvatra no yadi - H, || Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 22 vratAdibhizcittaM samatAbhAsvaraM karttavyam 183 te vividhAni duSkarANi tapAMsi kurvanti / te vividhamantrANAM japaM kurvanti / te vividhaprakAraM dhyAnaM kurvanti / te vividhAndhyeyAndhyAyanti / sarvo'pyayaM kriyAkalApaH samatvasiddhyarthaM kriyate / etaitAdibhI rAgAdayo vilIyante / tatazca manasi samatA prAdurbhavati / tato mana ujjvalIbhavati / ujjvalamanasi zubhAdhyavasAyAH prAdurbhavanti / manasi yadA paramaprakarSarUpA samatA prAdurbhavati tadA kaivalyaM prApyate / yadi vratAdiSu kRteSu satsvapi cittaM nirmalaM na bhavati tarhi te vratAdayo nirarthakAH, kaivalyAptirUpeSTAsAdhakatvAt / tato manasaH samIkaraNArthameva vratAdayaH kartavyAH / idamatrA'vadheyam - yadi vratAdibhizcittaM samatAbhAsvaraM na bhavati tarhi vratAdayo na tyAjyAH, parantu vizeSaprayatnena vratAdaya AsevanIyA yena cittaM bhAsvaraM bhavet / bAhyA AcArA api ta evA'nuSTheyA ye jinAgamoktAH syuH, na tu tadanye // 22 // avataraNikA - samatvasya prAdhAnyameva darzayan sAmyA'bhAve bAhyakriyANAmakiJcikaratvaM pratipAdayati - duSkara tapo kare che. teo vividha maMtrono jApa kare che. teo vividha prakAranuM dhyAna kare che. teo vividha dhyeyonuM dhyAna kare che. A badhI ya kriyAo samatAnI siddhi mATe karAya che. A vrato vagerethI rAga vagere nAza pAme che. tethI manamAM samatA pragaTe che. tethI mana uvaLa bane che. uvaLa manamAM zubha adhyavasAyo pragaTe che. manamAM jyAre parama prakarSarUpa samatA pragaTe che, tyAre kevaLajJAna maLe che. jo vrata vagere karavA chatAM paNa citta nirmaLa na thAya to te vrata vagere nakAmA che, kemake teo kevaLajJAnanI prAptirUpI potAnA iSTane sAdhatAM nathI. tethI manane sama karavA mATe ja vrato vagere karavA. ahIM ATalu dhyAnamAM rAkhavuM - jo vrata vagerethI citta samatAthI dedIpyamAna na thatuM hoya to vrata vagere choDavA nahIM paNa vizeSa prayatnathI vrata vagere karavA, jethI citta samatAthI dedIpyamAna thAya. bAhya AcAro paNa te ja AcaravA je jinAgamamAM kahyA hoya, te sivAyanA nahIM. (22) avataraNikA - samatAnI pradhAnatA batAvatAM jaNAve che ke, "samatA na hoya to bAhya kriyAo paNa nakAmI che" - Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 sAmyA'bhAve bAhyakriyA akiJcitkarAH yogasAraH 2/23 mUlam - kiM kliSTendriyaMrodhena, kiM sadA paThanAdibhiH / kiM sarvasvapradAnena, tattvaM nonmIlitaM yadi // 23 // anvayaH - yadi tattvaM nonmIlitaM (tarhi) kliSTendriyarodhena kim ? sadA paThanAdibhiH kim ? sarvasvapradAnena kim ? // 23 // .. padmIyA vRttiH - yadizabdaH sambhAvane, tattvam - samatvarUpam, nazabdo niSedhe, unmIlitam-vikasitam, tItyatrAdhyAhAryam, kliSTendriyarodhena - indriyANAMsparzanendriya-rasanendriya-ghrANendriya-cakSurindriya-zrotrendriyarUpANAM rodhaH-iSTAniSTaviSayeSu rAgadveSA'karaNamitIndriyarodhaH, kliSTa:-duSkarazcAsau indriyarodhazceti kliSTendriyarodhaH, tena, kim-kiM prayojanam ? na kimapi prayojanamityarthaH, evamagre'pi jJeyam, sadA - anizam, paThanAdibhiH-paThanam-svAdhyAya Adau yeSAM pAThana-pracchana-parAvarttana-anuprekSaNadharmakathanAdInAmiti paThanAdayaH, taiH, kim - kiM prayojanam ?, sarvasvapradAnena - sarvaMnikhilaM, svaM-dhanaM, sarvaJca tatsvaJceti sarvasvam, athavA sarvasvaM-dhanadhAnyagRhavastrAdisarvasAmagrIrUpam, tasya pradAnam-arpaNamiti sarvasvapradAnam, tena, kim - kiM prayojanam ? ___ indriyANi pUrvoktAni paJca / teSAM viSayAH sparza-rasa-gandha-rUpa-zabdAH / viSayA dvividhAH santi-anukUlAH pratikUlAzca / iSTasparzAdayo'nukUlaviSayAH / aniSTaspa rzAdayaH pratikUlaviSayAH / anAdikAlAbhyAsAjjIvo'nukUlaviSayeSu rajyati pratikUlaviSayAzca dveSTi / anukUlaviSayeSu rAgasyA'karaNena pratikUlaviSayeSu ca dveSasyA'karaNenendriyANAM zabdArtha - jo samatArUpI tattvano vikAsa na thAya to duSkara evo indriyono nirodha karavAthI zuM phAyado? haMmezA bhaNavA vagerethI zuM phAyado? sarvasva ApavAthI zuM yaho ? (23) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - indriyo pUrve kahI te pAMca che. temanA viSayo sparza-2sa-5-35-206 cha. viSayo meM prA2na cha - anuSa mane pratima. Ta sparza vagere anukULa viSayo che. aniSTa sparza vagere pratikULa viSayo che. anAdi kALanA abhyAsathI jIva anukULa viSayomAM rAga kare che ane pratikULa viSayomAM dveSa kare che. anukULa viSayomAM rAga nahIM karavA vaDe ane pratikULa viSayomAM dveSa 1. ... rodhane - El Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/23 indriyarodhAdibhiH sAmyatattvamunmIlanIyam rodho bhavati / jIveneSTAniSTaviSayeSu rAgadveSAvanAdikAlAdabhyastau / ato'yamindriyarodho duSkaro bhavati / duSkaramapIndriyarodhaM mumukSavo muktyarthaM kurvanti / kecana muktyarthaM paThanAdiSu vyApRtA bhavanti / tena te pravacanakuzalAH saJjAyante / dezanayA te'nekAnpratibodhayanti / kecana muktyarthaM svIyaM sarvaM dhanaM dInAdibhyo dadati / dhanaM kRcchreNopArjyate / dhanaM manuSyANAM prANabhUtam / yaduktaM yogazAstre prathamaprakAze kalikAlasarvajJaiH 'bAhyAH prANA nRNAmartho ... // 22 // ' tato dhanasya tyAgo duSkaraH / tathApi kecana mahAsattvA muktyarthaM sarvasyApi dhanasya dAnaM kurvanti / kecana mahAsattvAH sarvasvaM tyaktvA pravrajanti / etAnIndriyarodha - paThanAdi - sarvasvadAnAdIni samatvavikAsArthameva karttavyAni / yadyeteSu kRteSu satsvapi samatvaM vikasitaM na bhavati tarhi sarvo'pi prayAso vRthA / samatvamR indriyarodhAdayo muktidAnAya pratyalA na bhavanti / tatazca te nirarthakA jAyante / 185 idaM tu dhyeyam - yadIndriyarodhAdibhiH samatvasya vikAso na bhavati tarhIndriyarodhAdayo nahIM karavA vaDe indriyono nirodha thAya che. iSTa viSayomAM rAga karavo ane aniSTa viSayomAM dveSa karavo e anAdikALathI jIve zIkheluM che. mATe A indriyono nirodha muzkela che. muzkela evA paNa indriya nirodhane mumukSuo mokSa mATe kare che. keTalAka mokSa mATe bhaNavA vageremAM pravRtta thAya che. tethI teo zAstromAM kuzaLa thAya che. dezanAthI teo anekane pratibodha kare che. keTalAka mokSa mATe potAnuM badhuM dhana dIna vagerene Ape che. dhana kaSTathI maLe che. dhana manuSyonA prANa jevuM che. yogazAstramAM pahelA prakAzamAM kalikAlasarvajJajIe kahyuM che - 'dhana manuSyonA bahAranA prANa che... (22)' tethI dhanano tyAga muzkela che. chatAM paNa keTalAka mahAsattvavALA jIvo mokSa mATe badhAya dhananuM dAna kare che. keTalAka mahAsattvavALA jIvo dhana, dhAnya, ghara, vastra vagere badhI sAmagrIrUpa sarvasvane tyajIne cAritra le che. A indriyono nirodha, bhaNavuM vagere ane sarvasvanuM dAna vagere samatAno vikAsa ka2vA mATe ja karavAnA che. jo A badhuM karavA chatAM paNa samatAno vikAsa na thAya to badhIya mahenata nakAmI jAya. samatA vinA indriyono nirodha vagere mokSa ApavA samartha nathI banatAM ane tethI nakAmA bane che. ahIM ATalu dhyAnamAM rAkhavuM - jo IndriyonA nirodha vagerethI samatAno vikAsa na thAya to indriyono nirodha vagere na choDavA, paNa indriyanirodha vagere karatAM Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 samatvaM vinA gacchabhedA nirarthakAH yogasAraH 2/24 na tyAjyAH parantvindriyarodhAdikaM kurvataiva samatvasya vikAsArthaM vizeSeNa yatanIyam // 23 / / avataraNikA - 'samatvaM vinA gacchabhedA api nirarthakA' iti pratipAdya sAmyasya mAhAtmyaM prakaTayati - mUlam - nAJcalo mukhavastraM na, na rAkA na caturdazI / na zrAddhAdipratiSThA vA, tattvaM kintvamalaM manaH // 24 // anvayaH - aJcalo na tattvam, mukhavastraM na (tattvam), rAkA na (tattvam), caturdazI na (tattvam), zrAddhAdipratiSThA vA na (tattvam), kintvamalaM manaH (tattvam) // 24 // padmIyA vRttiH - aJcalaH - uttarIyavastraikabhAgarUpaH, nazabdo niSedhe, tattvam - sArarUpam, tattvamiti padamagre'pyanuvartanIyam, mukhavastraM - mukhAgre dhAraNAya vastramiti mukhavastram-mukhavastrikA, na tattvam, rAkA - paurNamAsI, na tattvam, caturdazI - caturdazI tithiH, na tattvam, zrAddhAdipratiSThA - zrAddhaH-zrAvaka Adau yeSAM sAdhvAdInAmiti zrAddhAdayaH, taiH kRtA pratiSTheti zrAddhAdipratiSThA, vAzabdo - vikalpArthe, na tattvam, kintu - parantu, amalam - rAgAdimalarahitam, manaH - cittam, tattvam - sArarUpam / aJcalagacchIyA manyante-bhASaNasamaye mukhAgre vastrAJcalo dharttavyaH / bhASaNasamaye mukhavastrikA'nupayoginIti / tapAgacchIyAH sthAnakavAsinasterApanthinazca mnynte-bhaassnnkaratAM ja samatAnA vikAsa mATe vizeSa rIte prayatna karavo. (23) avataraNikA - samatA vinA gacchanA bhedo paNa nakAmA che - ema batAvI samatAnuM mAhAbhya pragaTa kare che - | zabdArtha - uparanA vastranA cheDArUpa aMcala e tattva nathI, muhapatti e tattva nathI, pUnama e tattva nathI, caudaza e tattva nathI ke zrAvaka vageree karelI pratiSThA e tattva nathI, paNa nirmaLa mana e tattva che. (24) padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - aMcalagacchavALA mAne che ke bolatI vakhate moDhA AgaLa vastrano cheDo rAkhavo. teo mAne che ke bolatI vakhate muhapatti upayogI nathI. tapAgacchavALA, sthAnakavAsIo ane terApaMthIo mAne che ke bolatI vakhate 1. ca - FI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 24 paragacchIyeSu dveSo na vidheyaH 187 samaye mukhAgre mukhavAstrikaiva dhartavyeti / tatrA'pi sthAnakavAsiterApanthino mukhavastrikAM mukhe badhnanti / tapAgacchIyAstu mukhavastrikA haste dhRtvA mukhAgre sthApayanti / paurNamikAH pArzvacandragacchIyA aJcalagacchIyAzca pAkSikaM parva pUrNimAyAM kurvanti / tapAgacchIyAdayaH pAkSikaM parva caturdazyAM kurvanti / kecana manyante-jinabimbapratiSThA zrAddhenaiva kartavyA, na tu sAdhuneti / pare manyante-jinabimbapratiSThA sAdhunA karttavyeti / asmiJjinazAsane'nekA gacchAH santi / teSAM matAni vividhAni santi / yadi tattadgacchIyAH svagacchasya rAgaM kurvanti paragaccheSu ca dveSaM kurvanti tahi rAgadveSAkulatvAtte muktiM nApnuvanti / samatArahitasyA'Jcalena mukhavastrikayA vA muktirna bhavati / samatAvikalasya pUrNimAyAM caturdazyAM vA pAkSikaparvaNa ArAdhanenA'pi muktirna bhavati / samatAmocinaH zrAddhapratiSThayA sAdhupratiSThayA vA muktirna bhavati / muktistu samatayaiva bhavati / tataH svasvamatAnusAreNA''rAdhanAM kurvadbhiH sarvagacchIyaiH paragacchIyeSu dveSo na vidheyaH, parantu samabhAvalAbhArthaM prayatno vidheyaH / yadi te kevalaM svasvamatAnusAriNImArAdhanAmeva kurvanti, pareSu dveSakaraNena moDhA AgaLa muhapatti ja rAkhavI joIe. temAM paNa sthAnakavAsIo ane terApaMthIo muhapattine moDhe bAMdhe che. tapAgacchavALA to muhapattine hAthamAM rAkhIne moDhA AgaLa rAkhe che. pUnamiyA gacchavALA, pArzvacandra gacchavALA ane aMcalagacchavALA pAkhI pUnamanA divase kare che. tapAgacchavALA vagere pAkhI caudazanA divase kare che. keTalAka mAne che ke jinapratimAnI pratiSThA zrAvake ja karavI joIe, sAdhue nahIM. bIjA mAne che ke jinapratimAnI pratiSThA sAdhue ja karavI joIe. A jinazAsanamAM aneka gaccho che. temanA mato judA judA che. jo te te gacchavALA potAnA gacchano rAga kare ane bIjA gaccho upara dveSa kare to rAgadveSathI yukta hovAthI teo mokSa pAmatAM nathI. samatA na hoya to aMcalathI ke muhapattithI mokSa thato nathI. samatA na hoya to pUname ke caudaze pANInI ArAdhanA karavAthI mokSa nathI thato. samatA na hoya to zrAvakanI karelI pratiSThAthI ke sAdhunI karelI pratiSThAthI mokSa thato nathI. mokSa to samatAthI ja thAya che. mATe potapotAnA mata anusAra ArAdhanA karanArA badhA gacchavALAoe bIjA gacchavALA upara dveSa na karavo paNa samabhAva lAvavA prayatna karavo. jo teo mAtra potapotAnA matane anusArI ArAdhanA ja kare ane bIjA upara dveSa karIne samatA lAvavA mATe prayatna na kare Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 tattvamamalaM manaH yogasAraH 2/25 samatAlAbhArthaM na yatante tarhi teSAM sarvA apyArAdhanA vRthA bhavanti / sAdhanAyAH sAro nirmalaM manaH / aJcalAdikameva sAdhyaM matvA ye parasparaM vivadante te samatvaM na prApnuvanti / jinazAsanasya sAraH samatA, na tvaJcalAdikam / idamatrAvadheyam - yadyapi samatAM vinA gacchabhedA nirarthakAstathApi zrIvIravibhuzuddhaparamparAprAptagacchAnusAreNA''rAdhanA karttavyA / tathA kurvatA'pi paragacchIyeSu dveSo na dhartavyaH, parantu cittaM nirmalIkartavyam // 24 // avataraNikA - sAmyasya mAhAtmyameva vizadIkurvan 'sAmyaM vinA bAhyA''Dambaro nirarthaka' iti dRSTAntAbhyAM samarthayati - mUlam - dRSTvA zrIgautamaM 'buddhai-stripaJcazatatApasaiH / bharatapramukhairvApi, kaH kRto bAhyakugrahaH ? // 25 // anvayaH - zrIgautamaM dRSTvA buddhastripaJcazatatApasaiH bharatapramukhairvApi kaH bAhyakugrahaH kRtaH ? // 25 // to temanI badhI ya ArAdhanA phogaTa jAya che. sAdhanAno sAra nirmaLa mana che. aMcala vagerene ja sAdhya mAnIne jeo paraspara vivAda kare che, teo samatA pAmatAM nathI. jinazAsanano sAra samatA che, aMcala vagere nahIM. ahIM ATaluM dhyAnamAM rAkhavuM - jo ke samatA vinA gacchanA bhedo nirarthaka che, chatAM paNa zrIvIraprabhunI zuddha paraMparAne pAmelA gacchane anusAre ArAdhanA karavI. tema karatAM karatAM paNa bIjA gacchavALA upara dveSa na karavo, paNa cittane nirmaLa 42. (24) avataraNikA - samatAnuM mAhAbhya ja spaSTa karatAM "samatA vinA bahArano ADaMbara nakAmo che,' e vAtanuM be daSTAnto vaDe samarthana kare che - zabdArtha - zrIgautamasvAmIne joIne bodha pAmelA paMdaraso tApasIe ke bharata vageree kayo bAhya kadAgraha karyo hato? arthAt nahoto karyo, chatAM mokSe gayA hatA. (25) 1. buddhastriHpaJca .... - E, G, LI 2. kva - MI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 25 tApasabharatAdibhirbAhyakugraho na kRtaH 189 __padmIyA vRttiH - zrIgautamaM - zriyA-labdhyAdirUpayA yuktazcAsau gautamaH-caramajinezituH prathamaH ziSya iti zrIgautamaH, tam, dRSTvA-prekSya, buddhaiH-avAptadhamaH, tripaJcazata-tApasaiH-paJcAnAM zatAnAM samAhAra iti, paJcazatam, triguNitaM paJcazatamiti tripaJcazatampaJcadazazatamityarthaH, tripaJcazataJca te tApasAH kauNDinyAdayazceti tripaJcazatatApasAH, taiH, bharatapramukhaiH - bharataH-zrIRSabhadevasya prathamaH putro'syA avasarpiNyAH prathamazcakravartI, pramukha:-pradhAno, bharataH pramukho yeSu marudevI-guNasAgara-pRthvIcandrAdiSu te bharatapramukhAH, taiH, vAzabdo vikalpArthe, apizabdaH samuccaye, kaH - kIdRzaH, na ko'pItyarthaH, bAhyakugrahaH - kutsito'zubho graha:-Agraha iti kugraha:-kadAgrahaH, bAhyasya-vyavahAradharmasya kugraha iti bAhyakugrahaH, kRtaH - vihitaH ? / gautamasvAmI aSTApadatIrthasya yAtrArthaM sUryakiraNAnavalambya girimAruDhaH / tadA'STApadatIrthamArurukSubhiH prathama-dvitIya-tRtIya-sopAnavartibhiH kauNDinyAdibhiH paJcadazazatatApasaiH sa dRSTaH / taM dRSTvA te pratibuddhAH / avarohate gautamasvAmine taiH svIyaM jIvanaM samapitam / gautamasvAminA te pravAjitAH / stokakAlena taistApasamunibhiH kaivalyaM prAptam / bAhyasaMyamAnuSThAnaivinA'pi taiH kevalena samatvena kevalajJAnaM labdham / ___ bharatacakravartI Adarzabhavane niviSTa AsIt / tasyaikasyA aGgalyA aGgalIyakaM patitam / sA'GgulistejorahitA babhUva / tataH so'zucitvabhAvanAM bhAvitavAn / tatastatraiva padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - zrIgautamasvAmI aSTApada tIrthanI jAtrA mATe sUryanA kiraNonuM AlaMbana laIne parvata upara caDhyA. tyAre aSTApada tIrtha upara caDhavAnI icchAvALA, pahelA-bIjA-trIjA dAdarA upara rahelA kauDinya vagere paMdaraso tApasoe temane joyA. temane joIne teo pratibodha pAmyA. UtaratAM zrIgautamasvAmIne temaNe potAnuM jIvana samarpita karyuM. zrIgautamasvAmIe temane dIkSA ApI. thoDA ja samayamAM te tApasa munione kevaLajJAna thayuM. saMyamanA bAhya anuSThAno vinA paNa ekalI samatAthI temane kevaLajJAna thayuM. bharata cakravartI zrIRSabhadeva prabhunA pahelA putra hatA ane A avasarpiNInA pahelA cakravartI hatA. teo ArIsA bhuvanamAM beThelA hatA. temanI eka AMgaLImAMthI vIMTI paDI gaI. te AMgaLI teja vinAnI thaI gaI. tethI teo azuci bhAvanA bhAvavA lAgyA. tethI tyAM ja temane kevaLajJAna thayuM. Ama bAhya saMyama sAdhanA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sAmyaM vinA bAhyADambaro nirarthakaH yogasAraH 2/25 sa kaivalyaM labdhavAn / itthaM bAhyasaMyamasAdhanayA vinA'pi samatvenaiva tena kaivalyaM labdham / pramukhazabdenA'tra marudevI - guNasAgara - pRthvIcandrAdayo grAhyAH / tApasamunibhirbharatAdibhizca bAhyAnuSThAnasya kadAgraho na kRtaH / tathApi samatvabalena taiH kevalajJAnaM prAptam / ato bAhyAnuSThAnAnAM kadAgrahaM parityajya samatvArthameva yatno vidheyaH / atrA'yaM bhAvaH-bAhyAnuSThAnAnAM kadAgraha eva tyAjyaH, na tu bAhyAnuSThAnAni tyAjyAni / bAhyAnuSThAnAni vyavahArarUpANi santi, samatvaM nizcayarUpamasti / ubhayamIlanenaiva muktirbhavati / uktaJca paJcavastuke - 'Na vayo ettha pamANaM, Na ya pariAo u nicchayaNaeNaM / vavahArao u jujjai, ubhayaNayamayaM puNa pamANaM // 1014 // ' ( chAyA - na vayo atra pramANaM, na ca paryAyastu nizcayanayena / vyavahAratastu yujyate, ubhayanayamataM punaH pramANaM // 1014 // ) puSpamAlAyAmapyuktam- 'jai jiNamayaM pavajjaha, tA mA vavahAranicchae muyaha / vavahAranaocchee, titthuccheo jao bhaNio // 228 // ( chAyA - yadi jinamataM prapadyadhve, tato mA vyavahAranizcayau muJcata / vyavahAranayocchede, tIrthocchedo yato bhaNita: // 228 // ) pradyumnasUriviracitavicArasAre'pyuktam- 'vavahAro vi hu balavaM, jaM chaumatthaM pi vaMdae arihA / AhAkammaM bhuMjai, suyavavahAraM pamANaMto // 885 // ' vinA paNa samatAthI ja temaNe kevaLajJAna meLavyuM. pramukha zabdathI ahIM marudevI bhAtA, gueAsAgara, pRthvIyandra vagere sevA. tApasa munioe ane bharata vageree bAhya anuSThAnono kadAgraha na rAkhyo. chatAM paNa samatAnA baLathI temaNe kevaLajJAna meLavyuM. mATe bAhya anuSThAnono kadAgraha choDIne samatA mATe ja prayatna karavo. ahIM Avo bhAva che - bAhya anuSThAnono kadAgraha ja choDavo, bAhya anuSThAno nahIM. bAhya anuSThAno vyavahArarUpa che. samatA nizcayarUpa che. banne bhegA thavAthI ja mokSa thAya che. paMcavastukamAM kahyuM che - 'ahIM nizcayanayathI vaya pramANa nathI ane paryAya pramANa nathI. vyavahArathI vaya ane paryAya yogya che. banne nayone je sammata hoya te pramANa che. (1014)' puSpamALAmAM paNa kahyuM che - jo jinamatane svIkAro cho to vyavahAra ane nizcayanayane na choDo, kemake vyavahAranayano uccheda karavAmAM tIrthoccheda kahyo che. (228)' pradyumnasUrijI viracita vicArasAramAM paNa kahyuM che - 'vyavahAra paNa baLavAna che, kemake kevaLI chadmasthane paNa vaMdana kare che, arihaMta bhagavaMta Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 2/25 vyavahAranizcayanayAzritaH sAmyaM labhate 191 (chAyA vyavahAro'pi khalu balavAn, yat chadmasthamapi vandate arhan / AdhAkarma bhuGkte, zrutavyavahAraM pramANayan // 885 // gurutattvavinizcaye'pyuktam - 'vavahAro vi hu balavaM, jaM chaumatthaM pi vaMdaI arahA / jA hoi aNAbhiNNo, jANaMto dhammiaM eaM // 172 // ' (chAyA - vyavahAro'pi khalu balavAn, yat chadmasthamapi vandate arhan / yAvat bhavati anabhijJAto, jAnan dharmatAM etAm // 172 // ) adhyAtmasAre'pyuktam 'vyavahArAviniSNAto, yo jJIpsati vinizcayam / kAsArataraNAzaktaH, sAgaraM sa titIrSati // 195 // vyavahAraM vinizcitya, tataH zuddhanayAzritaH / AtmajJAnarato bhUtvA, paramaM sAmyamAzrayet // 6 // ' idamatrAvadheyam-granthakRtA'tra samatvamAhAtmyakhyApanArthameva tApasabharatAdInAM dRSTAntA uktA:, na tu bAhyAnuSThAnAnAM nirAkaraNArtham / tApasamunibharatAdInAM ghAtikarmANi jhaTiti kSINAni, atastaiH kaivalyApteH pUrvaM bAhyAnuSThAnAni na kRtAni, anyathA te'pi bAhyAnuSThAnAnyavazyamakariSyan / te bAhyAnuSThAnAni nopekSitavantaH / kaivalyAptyanantaraM taiH svocitAni bAhyAnuSThAnAni kRtAnyeva / tApasamunibhiH pravrajyAgrahaNAnantarameva kaivalyaM landham / bharatena tu kaivalyAptyanantaramapi muniveSo gRhItaH / tato bAhyAnuSThAnAnyapyavazyaM zrutavyavahArane pramANita karatA AdhAkarmI gocarI vApare che. (885)' gurutattvavinizcayamAM paNa kahyuM che - 'vyavahAra paNa baLavAna che, kemake jyAM sudhI jaNAyA na hoya tyAM sudhI dharmanA A bhAvane jANatAM kevaLI chadmasthane paNa vaMdana kare che. (172)' adhyAtmasAramAM paNa kahyuM che - 'vyavahAranayamAM niSNAta nahIM thayelo je nizcayane jANavA icche che taLAvane taravA mATe azakta evo te samudrane taravA icche che. (195) vyavahArano nizcaya karIne pachI zuddhanaya (nizcayanaya)no Azraya karanAro AtmajJAnamAM rata thaIne zreSTha sAmyane pAme che. (196)' ahIM A vAtanuM dhyAna rAkhavuM - graMthakAre ahIM samatAnuM mAhAtmya batAvavA mATe ja tApaso-bharata vagerenA dRSTAnto kahyA che, bAhya anuSThAnonuM nirAkaraNa karavA nahIM. tApaso, bharata vagerenA ghAtI karmo jaldIthI nAza pAmI gayA. ethI teoe kevaLajJAna thayA pUrve bAhya anuSThAno na karyA, anyathA teo paNa bAhya anuSThAno avazya karata. temaNe bAhya anuSThAnonI upekSA nahotI karI. kevaLajJAna thayA pachI temaNe potAne ucita bAhya anuSThAno karyA ja hatA. tApasamunione dIkSA lIdhA pachI ja kevaLajJAna thayuM hatuM. bharatacakrIe to kevaLajJAna thayA pachI paNa muniveSa lIdho hato. tethI bAhya anuSThAno paNa avazya karavA, paNa temanI upekSA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dRDhaprahAriNottamo yogaH sevitaH yogasAraH 2226 karaNIyAni, na tUpekSitavyAni / yo bAhyAnuSThAnAnyupekSate sa samatAM nApnoti / bAhyAnuSThAnAni kurvatA samatA sAdhyA / idamatraidamparyam-samatvaM lakSyIkRtyaiva bAhyA'nuSThAnAni vidheyAni // 25 // avataraNikA - samatvamAhAtmyamevA'nyairdRSTAntaiH samarthayati - mUlam - 'dRDhaprahArivIreNa, cilAtIputrayoginA / ___ilAputrAdibhizcaiva, sevito yoga uttamaH // 26 // anvayaH - dRDhaprahArivIreNa cilAtIputrayoginelAputrAdibhizcottamo yoga eva sevitaH // 26 // padmIyA vRttiH - dRDhaprahArivIreNa - dRDhaH prahAro asyeti dRDhaprahArI, sa cAsau vIraH-zUrazceti dRDhaprahArivIraH, tena, cilAtIputrayoginA - cilAtIputrazcAsau yogIyogasAdhakazceti cilAtIputrayogI, tena, ilAputrAdibhiH - ilAputra Adau yeSAM te ilAputrAdayaH, taiH, cazabdaH samuccaye, uttamaH - samatvarUpaH, yogaH - pUrvoktasvarUpaH, evazabdo anyasAdhanAM vyavacchinatti, sevitaH - anuSThitaH / dRDhaprahArI anekA hiMsAH kRtavAn / tataH sa pazcAttApamakarot / munipArve tena saMyamaM na karavI. je bAhya anuSThAnonI upekSA kare che te samatAne pAmato nathI. bAhya anuSThAno karatAM karatAM samatAnI sAdhanA karavI. ahIM kahevAno sAra Avo che - samatAnuM lakSya rAkhIne ja bAhya anuSThAno 12vI. (25) avataraNikA - bIjA dRSTAnto vaDe samatAnA mAhAbhyanuM ja samarthana kare che - zabdArtha - vIra evA daDhaprahArIe, yogI evA cilAtIputra ane ilAputra vagaire. uttama yoga 4 sevyo Dato. (26) pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - daDhaprahArIno prahAra daDha hato. tethI tenuM nAma daDhaprahArI paDI gayeluM. teNe aneka hiMsAo karI. pachI tene pazcAttApa thayo. muni 1. dRDhaprahAravIreNa - DI Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/25 cilAtIputreNottamo yogaH sevitaH 193 gRhItam / yasmindine hatyApAtakaM smareyaM tasmindine mayA na bhoktavyamiti tenAbhigRhItam / pratidinaM sa bhikSArthamagacchat / taM dRSTvA lokAstamA''krozan / te taM muSTileSTvAdibhiH prAharan / tato hatyApAtakaM smRtvA sa bhikSAM vinaiva pratyAgatyopavAsamakarot / itthaM SaNmAsAnyAvattena samatayA parISahAH soDhAH / tataH sa kSapakazreNimAruhya samatAdvAreNa kaivalyaM siddhiM ca prApnot / dRDhaprahAriNA samatAprAptereva sAdhanA kRtA / tato'cireNa sa kevalajJAnaM labdhavAn / uktaJcA'dhyAtmopaniSadi - 'strIbhrUNagobrAhmaNaghAtajAtapApAdadhaHpAtakRtAbhimukhyAH / dRDhaprahAripramukhAH kSaNena sAmyAvalambAtpadamuccamApuH li4/razA' cilAtIputraH susumAM hatvA tacchiro haste gRhItvA'dhAvat / mArge muniM dRSTvA sa taM tattvaM pRSTavAn / munirupazamo vivekaH saMvaraH iti tripadImuktvA gaganamArgeNa gataH / cilAtIputrastripadI cintitavAn / tata upazAnto bhUtvA sa kAyotsargamakarot / pipIlikAdaMzAdipariSahAnsa samatayA soDhavAn / vizuddhadhyAnena so'pyacireNa kaivalyaM prApnot / itthaM cilAtIputreNA'pi samatAyA eva sAdhanA kRtA / pAse teNe saMyama lIdhuM. je divase mane hatyAnuM pApa yAda Ave te divase mAre bhojana karavuM nahIM - e pramANe temaNe abhigraha lIdho. dararoja teo bhikSA mATe jatAM. temane joIne loko temanI upara gusse thatAM. teo muTTI, DhephA vagere vaDe temane mAratAM. tethI hatyAnuM pApa yAda AvI javAthI teo bhikSA lIdhA vinA ja pAchA pharI upavAsa karatAM. Ama cha mahinA sudhI temaNe samatAthI pariSaho sahana karyA. pachI teo kSapakazreNI upara caDhIne samatA vaDe kevaLajJAna ane mokSa pAmyA. daDhaprahArIe samatA pAmavAnI ja sAdhanA karI hatI. tethI TUMka samayamAM teo kevaLajJAna pAmyA. adhyAtmopaniSamAM kahyuM che, "strI, garbhano bALaka, gAya ane brAhmaNanI hatyAthI thayelA pApathI durgatine abhimukha evA daDhaprahArI vagere kSaNamAM sAmyanA AlaMbanathI uccapadane pAmyA. (4/21)" cilAtIputra susumAne haNIne tenuM mAthu hAthamAM laIne doDyo. rastAmAM munine joIne teNe temane tattva pUchyuM. muni "upazama viveka saMvara' e pramANe traNa pada kahIne AkAzamArge gayA. cilAtIputre traNa pado upara ciMtana karyuM. pachI upazAMta thaIne teNe kAussagna karyo. kIDI vagerenA DaMkhonA pariSahone teNe samatApUrvaka sahana karyA. vizuddha dhyAnathI teo paNa TUMka samayamAM kevaLajJAna pAmyA. Ama cilAtIputre paNa samatAnI ja sAdhanA karI. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilAputreNottamo yogaH sevitaH yogasAraH 2/26 ilAputro naTIprAptyarthaM vaMzopari nRtyamakarot / nRtyaM kurvatA tenaikasmingRhe ekayA sphArazRGgArayuktayAM rUpavatyA striyA pratilAbhyamAna eko bhUmitalanihitadRSTirmunirdRSTaH / idaM dRzyaM dRSTvA sa vairAgyavAsito'bhavat / zukladhyAnamAruhya sa vaMzAgre nRtyanneva kaivalyaM praaptvaan| itthamilAputreNA'pi samatAsAdhanAM kRtvaiva svakarmANi kSapitAni / 194 dRDhaprahAricilAtIputrelAputrairanyairapyevamprakArairnAnyA kAcidapi viziSTA sAdhanA kRtA, parantu taiH svIyaM mano rAgadveSavimuktaM kRtam / tataH samatAtmaka uttamo yogastaiH sevitaH / tataH pUrvAvasthAyAM bhayaGkarapApakAritve satyapi zIghraM karmANi kSapayitvA te siddhA: / samatA muktiprApteH sarala upAya: / samatA muktiprApterhrasvo mArgaH / samatA mukterananyaM kAraNam / dRDhaprahAryAdInAM dRSTAntAnmanasi dhRtvA samatAsiddhyarthameva prayatanIyam / atrA'pIdaM dhyeyam - yadyapi dRDhaprahAryAdibhiruttamo yogaH sevitastathApi bAhyAnuSThAnAni te nopekSitavantaH / bAhyAnuSThAnA''caraNAtpUrvameva taiH kaivalyaM labdham / yadi tadA te ilAputre naTIne meLavavA vAMsanI Toca upara nRtya karyuM. nRtya karatAM karatAM teNe eka gharamAM khUba ja zRMgAra karelI eka rUpALI strIne joI. te eka munine vahorAvatI hatI. te muninI najara bhUmi upara hatI. A dRzya joIne tene vairAgya thaI gayo. zukladhyAnamAM caDhIne teNe vAMsanI Toca upara nRtya karatAM karatAM ja kevaLajJAna meLavyuM. Ama ilAputre paNa samatAnI sAdhanA karIne ja potAnA karmo khapAvyA. dRDhaprahArI, cilAtIputra, ilAputra ane bIjA paNa AvA jIvoe bIjI koI paNa viziSTa sAdhanA karI na hatI, paraMtu temaNe potAnuM mana rAgadveSathI mukta karyuM hatuM. tethI samatA rUpI uttama yoga temaNe sevyo hato. tethI pUrva avasthAmAM bhayaMkara pApa karanArA hovA chatAM paNa jaldIthI karmo khapAvI teo siddha thayA. samatA e mokSa pAmavAno saraLa upAya che. samatA e mokSa pAmavAno TUMko rasto che. samatA e mokSanuM eka mAtra kAraNa che. daDhaprahArI vagerenA dRSTAnto manamAM rAkhIne samatAnI siddhi mATe prayatna karavo. ahIM ATalu dhyAna rAkhavuM - jo ke dRDhaprahArI vageree uttama yoga sevyo chatAM paNa temaNe bAhya anuSThAnonI upekSA karI nahotI. bAhya anuSThAnonA AcaraNa pUrve ja temane kevaLajJAna thayuM hatuM. jo tyAre temane kevaLajJAna thayuM na hota to teo Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 27 yena kena prakAreNa cittaM candrojjvalaM kAryam 195 kaivalyaM nA'lapsyanta tarhi te'pi bAhyAnuSThAnAnyAcariSyan / dRDhaprahAriNA kaivalyApteH pUrvamapi bAhyaveSA'nuSThAnAnyAsevitAni / kaivalyAptyanantaramapi yathocitAni bAhyaveSA'nuSThAnAni tairAsevitAni / yadi bAhyaveSA'nuSThAnA''sevanabhAvaM te manasi nA'dhariSyan tarhi te naiva kaivalyamalapsyanta / ato bAhyaveSA'nuSThAnA''sevanopekSA na karttavyA / parantu bAhyaveSA'nuSThAnAnyAsevamAnaireva samatvasiddhyarthaM prayatanIyam // 26 // avataraNikA - sAmyaM vinA sarvaM nirarthakamiti pratipAdya dRSTAntaizca tasya samarthanaM kRtvA'dhunA nigamayati - mUlam - yena kena prakAreNa, devatArAdhanAdinA / cittaM candrojjvalaM kAryaM, 'kimanyairgrahakugrahaiH ? // 27 // anvayaH - devatArAdhanAdinA yena kena prakAreNa cittaM candrojjvalaM kAryam, anyairgrahakugrahaiH kim ? // 27 // padmIyA vRttiH - devatArAdhanAdinA - devatAyAH-paramAtmana ArAdhanam-upAsaneti devatArAdhanam, tadAdau yasya gurusevA-jJAnAbhyAsa-tapazcaryA-vaiyAvRttyAderiti devatArAdhanAdiH, tena, yena kena - anizcitena, prakAreNa - upAyena, cittaM - cetaH, candrojjvalam - candrasya iva ujjvalam-nirmalamiti candrojjvalam, kAryam - sampAdanIyam, anyaiH - paNa bAhya anuSThAno karata. daDhaprahArIe kevaLajJAna thayA pUrve paNa bAhya veSa ane anuSThAnonuM sevana karyuM hatuM. kevaLajJAnanI prApti pachI paNa temaNe yathAyogya bAhya veSa ane anuSThAnonuM Asevana karyuM hatuM. jo bAhya veSa ane anuSThAnonA Asevanano bhAva temanA manamAM na hota to temane kevaLajJAna na thAta. mATe bAhya veSa ane anuSThAnonI upekSA na karavI. paNa bAhya veSa ane anuSThAnonuM AcaraNa 12di 2di deg4 samatAnA siddhi mATe prayatna 42vo. (26) avataraNikA - sAmya vinA badhuM nakAmuM che, ema kahIne ane dRSTAMto vaDe tenuM samarthana karIne have nigamana kare che - zabdArtha - devatAnI ArAdhanA karavI vagere koI paNa rIte manane candra jevuM 1. yathA nirmalatAM vrajet - JI Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 anye grahakugrahAstyaktavyAH yogasAraH 2 / 27 cittanirmalIkArakadevatArAdhanAdebhinnaiH, grahakugrahai: - grahA:-AgrahAzca kugrahA:-kadAgrahAzceti grahakugrahAH, taiH, kim - alam, na kimapi prayojanamityarthaH / kasyacidgrAmasya prAptyarthamaneke mArgA bhavanti / yena kenApi mArgeNa gacchatA sa grAmaH prApyate eva / evaM samatAsiddharaneke upAyAH santi, yato bhagavatoktaH pratyeko yogaH samatAM sAdhayati / sarve jIvA bhinnabhinnasaMskAravantaH santi / teSAM ruciviSayA bhinnAH santi / eka eva yogo na sarvebhyo rocate / tato yasmai yo yogo rocate tena tatra gurvAjJApurassaraM pravarttanIyam / svaruciviSaye yoge pravarttamAnena tenA'nyayogAnAM tiraskAro na kartavyaH / anyathA sa mArgabhraSTo bhavati / svaruciviSayeNa yogena doSakSayaM kRtvA tena cittaM candravannirmalaM karttavyam / citte nirmalIbhUte tatra samatAyAH pratiSThA bhavati / tato muktistasya karatalavartinI bhavati / mumukSuNA kasyacidapi yogasya kadAgraho na karttavyaH / anyayogAnAM tiraskaraNena svayogasya kadAgraho bhavati / kadAgraheNa cittaM rAgadveSavyAkulaM bhavati / tatastanmalImasIbhavati / tatra samatAyAH sthApanA na bhavati / tataH kadAgrahaM vimucya yena kenA'pi yogena cittaM nirmalIkRtya tatra samatA''dheyA // 27 // ujavaLa banAvavuM, bIjA Agraho ane kadAgrahothI zuM phAyado? (27) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - koIka gAmamAM javAnA aneka mArgo hoya. koI paNa rastethI jatAM te gAma Ave ja. ema samatAne sAdhavAnA aneka upAyo che, kemake bhagavAne kahela dareka yoga samatAne sAdhI Ape che. badhA jIvonA saMskAro judA judA hoya che. temane gamatAM viSayo judA judA hoya che. eka ja yoga badhAne gamato nathI. tethI jene je yoga gamato hoya teNe temAM gurunI AjJApUrvaka pravRtti karavI. te yogo paramAtmAnI ArAdhanA, gurunI sevA, jJAnAbhyAsa, tapazcaryA, vaiyAvacca vagere che. potAne gamatAM yogamAM pravartatAM teNe bIjA yogono tiraskAra na karavo. anyathA te mArgathI bhraSTa thAya che. potAne gamatAM yogathI doSono kSaya karI teNe cittane candra jevuM nirmaLa karavuM. nirmaLa thayelA cittamAM samatAnI pratiSThA thAya che. pachI mokSa tenI hatheLImAM thaI jAya che. mumukSue koIpaNa yogano kadAgraha na karavo. bIjA yogono tiraskAra karavAthI potAnA yogano kadAgraha thAya che. kadAgrahathI citta rAgadveSathI vyAkuLa bane che. tethI te malina thAya che. temAM samatAnI sthApanA thatI nathI. tethI kadAgrahane choDIne koIpaNa yogathI cittane nirmaLa karIne temAM samatA lAvavI. (27) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2 / 28 manovAkAyaceSTAbhirmano nirmalIkarttavyam 197 ___ avataraNikA - yena kena prakAreNa cittaM candrojjvalaM kAryamityupadiSTam / adhunA tAnprakArAneva pratipAdayati - mUlam - 'tathA cintyaM tathA vAcyaM, ceSTitavyaM tathA tathA / malImasaM mano'tyarthaM, yathA nirmalatAM vrajet // 28 // anvayaH - yathA'tyarthaM malImasaM mano nirmalatAM vrajet tathA cintyaM tathA vAcyaM tathA tathA ceSTitavyam // 28 // padmIyA vattiH - yathA - yena prakAreNa, atyarthaM - atizayena, malImasaM - rAgAdidoSamAlinyayuktam, manaH-cittaM, nirmalatAM vrajet - samatAdIptiyuktam bhavet, tathA - tena prakAreNa, cintyam - manasA vicAryam, tathA - tena prakAreNa, vAcyam - vacasA bhASitavyam, tathAzabdaH samuccaye, tathA - tena prakAreNa, ceSTitavyam - kAyena pravartanIyam / bhUtakAle prAyaH jIvenA'zubhameva cintitamazubhameva bhASitamazubhameva cAnuSThitam / tena tasya cittaM doSairvyAptam / tatastanmalinamabhavat / adhunA jinazAsanaM prApya jIvena muktestAttviko mArgo jJAtaH / muktestAttviko mArgaH samatArUpaH / tatastadarthaM jIvena zubhameva cintanIyaM zubhameva vaktavyaM zubhameva ca ceSTitavyam / tato manasaH purANaM malamapagacchati nUtanaJca malaM nA''gacchati / tataH manaH sphaTikavannirmalIbhavati / mumukSuNA tAH avataraNikA - koI paNa prakAre cittane candra jevuM ujjavaLa banAvavuM evo upadeza Apyo. have te prakAro ja batAve che - zabdArtha - je rIte atizaya malina evuM mana nirmaLa thAya te rIte vicAravuM, te rIte bolavuM ane te rIte pravartavuM. (28) pIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhUtakALamAM jIve prAyaH kharAba ja vicAryuM che, kharAba ja bolyuM che ane kharAba ja kAryo karyA che. tethI tenuM citta doSothI bharAI gayuM che. tethI te malina thayuM che. have jinazAsana pAmIne jIve mokSano sAco mArga jANyo. samatA e mokSano sAco mArga che. tethI samatA mATe jIve sAruM ja vicAravuM, sAruM ja bolavuM ane sAruM ja karavuM. tethI manano jUno mela dUra thaI jAya che ane navo mela Avato nathI. tethI manane sphaTikanI jema nirmaLa banAvavuM. mumukSue 1. tadA - G| Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittaM caJcalaM sadaivotpathacAri ca yogasAraH 2/29 198 sarvA api manovAkkAyapravRttayaH parihAryA yAbhirmano dUSyet / dharmArAdhanAM kurvatA'pi manovAkkAyaceSTAH zubhamArgeSu niyantraNIyAH / anyathA dharmArAdhanAyAM kRtAyAM satyAmapi duSTamanovAkkAyaceSTAbhirmano malinaM syAt / ayamatra sAraH samatA paramo dharmaH / yayA pravRttyA manaH samaM syAt sA''caraNIyA / yA pravRttyA mano dUSitaM syAtsA yA // 28 // - avataraNikA - cittanirmalIkaraNaprakArA darzitAH / adhunA cittanirmalIkaraNopAyaM darzayati mUlam - caJcalasyAsya cittasya, sadaivotpathacAriNaH / upayogaparaiH stheyaM, yogibhiryogakAGkSibhiH // 29 // - anvayaH - yogakAGkSibhiryogibhiH sadaivotpathacAriNazcaJcalasyAsya cittasya upayogaparaiH stheyam // 29 // padmIyA vRttiH - yogakAGkSibhiH- yoga :- samatArUpo mokSeNa vA saha saMyojakaH, kAGkSituM-vAJchituM zIlameSAmiti yogakAGkSiNaH, taiH, yogibhiH - yogo'styeSAmiti yoginaH, tai:, sadaiva - nityam, utpathacAriNaH - utpathe - unmArge carituM zIlamasyeti mana-vacana-kAyAnI te badhI pravRttio choDavI ke jenAthI mana kaluSita thAya. dharmanI ArAdhanA karatAM karatAM paNa mana-vacana-kAyAnI pravRttio sArA mArgomAM ja niyaMtrita karavI. anyathA dharmArAdhanA karavA chatAM paNa mana-vacana-kAyAnI duSTa ceSTAo vaDe mana malina thAya che. ahIM sAra A pramANe che - samatA e zreSTha dharma che. je pravRttithI mana sama thAya te AcaravI. je pravRttithI mana dUSita thAya te choDavI. (28) avataraNikA - manane nirmaLa karavAnA prakAro batAvyAM. have manane nirmaLa banAvavAno upAya batAve che - zabdArtha - samatArUpI yogane athavA mokSa sAthe joDI ApanArA koI paNa 1. caJcalasyApi - JI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/29 cittasyopayogaparaiH stheyam 199 tvathavAri, tasya, cannatasya - dhairyarahitasya, gasya - pratopadezaviSayasya, cittasya zvetasa:, upayogapare: 35yoga:-avadhAnaM, parA:-tatvarA:, upayone parA ti upayoAparA:-vattAvadhAnA:, tai:, hyeyam - mavitavyam / cittaM caJcalam / tat kSaNamapi sthiraM na bhavati / tannityamunmArgaM gacchati / cittaM bAlasadRzamasti / bAlo'sthiro'sti / mAtA sadA tadupayogaparA bhavati / yadi sA tadupayogaM jahyAt tarhi sa kiJcidanucitaM kuryAt / tena tasyA'nyasya vA hAniH syAt / cittaM sadA pravRttizIlamasti / tatkadAcidapi na zrAmyati / nidrAvasthAyAmapi tasya pravRttiraskhalitA bhavati / anAdikAlAbhyAsAttatsadA'kAryeSveva rajyati / tatsadA duSTa cintayati / tato'zubhakarmANi baddhvA''tmA durgatau prayAti / mumukSubhiryogibhiH sadA cetasa upayogaparairbhAvyam / yoginaH svAtmani samatAdhAnArthaM prayatante / yadi te cetasa upayogaparA na bhaveyustarhi tadduScintanaM kuryAt / tatasteSAM samatAsiddhirna syAt / yadi dhenvai tRNaM na dIyate tarhi sA mriyate / yadi tasyai kutsitaM tRNaM dIyate tarhi sA yogane icchanArA yogIoe haMmezA unmArge cAlanArA ane caMcaLa evA cittanuM dhyAna rAkhavuM. (29) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - citta caMcaLa che. te eka kSaNa paNa sthira rahetuM nathI. te haMmezA unmArge jAya che. citta bALaka jevuM che. bALaka asthira hoya che. mAtA haMmezA tenA upayogavALI hoya che, eTale ke teNI tenuM haMmezA dhyAna rAkhe che. jo teNI tenuM dhyAna rAkhavAnuM choDI de to te kaMIka anucita karI bese. tenAthI tene ke bIjAne nukasAna thAya. citta haMmezA pravRtti karavAnA svabhAvavALuM che. te kyAreya paNa thAkatuM nathI. nidrA avasthAmAM paNa tenI pravRtti aTakyA vinA cAle che. anAdikALanA saMskArathI te haMmezA akAryomAM ja rame che. te haMmezA kharAba ja vicAre che. tethI azubha karmo bAMdhIne AtmA durgatimAM 2vAnA thaI jAya che. mokSe javAnI icchAvALA yogIoe haMmezA cittanuM dhyAna rAkhavuM. yogIo potAnA AtmAmAM samatA lAvavA prayatna kare che. jo teo mananuM dhyAna na rAkhe to te kharAba vicAromAM caDhI jAya. tethI temane samatAnI siddhi na thAya. jo gAyane ghAsa na ApIe to te marI jAya che. jo tene kharAba ghAsa ApIe Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unmArgaM gacchanmano vAraNIyam yogasAraH 2/30 200 vyAdhigrastA bhavati / tasyAH payasaH pAnenA'nye'pi rugNA bhavanti / yadi dhenvai pratyagraM zobhanaJca tRNaM dIyate tarhi sA hRSTapuSTA bhavati / sA svacchaM puSTikArakaM ca payo dadAti / tenA'nye'pi hRSTAH puSTAzca bhavanti / evaM yadi mano na cintayati tarhi tasyAstitvameva na bhavati / yadi mano duSTaM cintayati tarhi tad rAgAdibhirbhAvarogairgrastaM bhavati / tad anyeSAmapyahitaM karoti / yadi manaH zubhabhAveSu ramate tarhi tadguNAdibhiH puSTaM bhavati / zubhabhAvabhAvitaM mano'nyeSAmapi hitaM karoti / idamatra hRdayam-svAtmani samatApratiSThAM kAGkSadbhiryogibhirunmArgaM gacchanmano vAraNIyam / taistasya caJcalatAM nirmathya tatsthirIkarttavyam / evaMkaraNena tat samatayA suvAsitaM bhavati // 29 // avataraNikA - cittanirmalIkaraNopAyaM zrutvA kazcinmanyeta yaduta cittasya nirmalIkaraNaM sukaram / tatazcittazuddhirduSkareti pratipAdayati mUlam - sukaraM maladhAritvaM, sukaraM 'dustapaM tapaH / sukaro'kSanirodhazca duSkaraM cittazodhanam // 30 // , to te bimAra thaI jAya che. tenuM dUdha pIvAthI bIjA paNa rogI thaI jAya che. jo gAyane sAruM ghAsa ApIe to te hRSTapuSTa thaI jAya che. te svaccha ane pauSTika dUdha Ape che. tenAthI bIjA paNa hRSTapuSTa thAya che. ema jo mana vicAratuM nathI to tenuM astitva ja rahetuM nathI. jo mana kharAba vicAre che to te rAga vagere bhAvarogothI gherAI jAya che. te bIjAnuM ahita kare che. jo mana zubha bhAvomAM 2me che to te guNo vagerethI puSTa thAya che. zubhabhAvothI bhAvita thayeluM mana bIjAnuM paNa hita kare che. ahIM bhAva Avo che - potAnA AtmAmAM samatAnI pratiSThAne jhaMkhanArA yogIoe unmArge jatAM manane vAravuM joIe. temaNe tenI caMcaLatAne dUra karI tene sthira karavuM joIe. Ama karavAthI te samatAthI sArI rIte vAsita bane che. (29) avataraNikA - cittane nirmaLa karavAno upAya sAMbhaLIne koIka mAne ke cittane nirmaLa karavuM saheluM che. tethI cittanI zuddhi muzkela che, ema batAve che - zabdArtha - melane dhAraNa karavo sahelo che, duHkhethI tapI zakAya evo tapa karavo 1. duSkaraM - D, dustaraM H II 2 sukaro'kSanirodho'tha - HI 3. duHkaraM - H, II - Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/30 maladhAritvatapo'kSanirodhAH sukarAH 201 anvayaH - maladhAritvaM sukaraM, dustapaM tapaH sukaraM, akSanirodhazca sukaraH, cittazodhanaM duSkaram // 30 // ___padmIyA vRttiH - maladhAritvam - mala:-azuciH, taM dhArayituM zIlamasya iti maladhArI, tasya bhAva iti maladhAritvam, sukaram - sukhena kriyate iti sukaram, dustapam - duHkhena-kRcchreNa tapyate-kriyate iti dustapaM-duSkaram, tapaH - bAhyAbhyantarabhedabhinnaM karmaNAJca tApakam, sukaram, akSanirodhaH - akSANAM-indriyANAM nirodhaH-iSTAniSTaviSayeSu rAgadveSayorakaraNamiti akSanirodhaH, cazabdaH samuccaye, sukaraH, cittazodhanamcittasya-manasaH zodhanam-vimalIkaraNamiti cittazodhanam, duSkaram - duHkhena kriyate iti duSkaram - kRcchrsaadhym| sAdhavaH snAnaM na kurvanti / tena teSAM deho malamalino bhavati / sAdhubhidehAtmanorbhedo jJAtaH / tena dehe maline'pi te jugupsAM na kurvanti / vastrANyapi te malinAni dhArayanti / idaM teSAM maladhAritvaM phalApekSayA'pi bhavati / tatastatsukaraM bhavati / phalanirapekSANAM sajvalanakaSAyAdiduSTAnAmAtmasAdhakAnAmapi tatsukaraM bhavati / sAdhakairmuktiprAptyarthaM duSkarANi tapAMsi kriyante / tena te durbalA api bhavanti / phalApekSayA kriyamANaM duSkaraM tapaH sukaraM bhavati / phalanirapekSANAM saJcalanakaSAyAdi sADedo cha, ndriyono niro5 42vo saDeto cha; yittane zuddha 42j bhu148 cha. (30) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - sAdhuo snAna karatAM nathI. tethI temanuM zarIra melathI malina hoya che. sAdhuoe zarIra ane AtmAno bheda jANyo che. tethI zarIra malina hovA chatAM paNa teo durgachA karatAM nathI. temanA kapaDA paNa melA hoya che. teo A melane dhAraNa kare che te phaLanI apekSAthI paNa bane che. tethI te saheluM lAge che. phaLanI apekSA vinAnA, saMjavalana kaSAya vagerethI duSTa evA AtmasAdhakone paNa te saheluM lAge che. sAdhako mokSa pAmavA duSkara tapo kare che. tapathI teo durbaLa paNa bane che. phaLanI apekSAthI karAto muzkela tapa paNa sahelo banI jAya che. phaLanI apekSA vinAnA, saMjavalana kaSAya vagerethI duSTa evA AtmasAdhakone paNa te sahelo lAge Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaH zuddhyarthaM vizeSeNa yatanIyam yogasAraH 2/30 1 duSTAnAmAtmasAdhakAnAmapi tatsukaraM bhavati / keSAJciccharIraM sazaktaM bhavati / itthaM tapo'pi sukhena kriyate / 202 sAdhakA iSTaviSayA~styajanti / aniSTaviSayasaMyogaM te saharSaM sahante / ayamindriyanirodho'pi phalApekSayA kriyamANaH sukaro bhavati / phalanirapekSANAM saJcalanakaSAyAdiduSTAnAmAtmasAdhakAnAmapi sa sukaro bhavati / maladhAritva-tapazcaraNa- akSanirodhAstrayo'pi zarIrasAdhyAH / manodamanApekSayA dehadamanaM sukaraM bhavati / cittAd rAgAdidoSANAM niSkAzanena cittasya zuddhirbhavati / rAgAdidoSAstvanAdikAlAdabhyastAH santi / tatasteSAM tyAgo duSkaro bhavati / tatazcittazuddhirapi kRcchrasAdhyA / cittasya malimasatvaM janA na pazyanti / bAhyAcAre jAyamAnAH skhalanAH janAH pazyanti / manasaH skhalanAH ko'pi na jAnAti / tato janena manasaH skhalanAdoSAdInAM tyAgArthaM vizeSayattro na kriyte| tato'pi manaH zuddhiH sukarA na bhavati / che. keTalAkanuM zarIra sazakta hoya che. Ama tapa paNa sahelAIthI thAya che. sAdhako iSTa viSayone choDe che. aniSTa viSayono saMyoga thAya to teo tene saharSa sahana kare che. phaLanI apekSAthI karAto A indriyanirodha paNa sahelo che. phaLanI apekSA vinAnA, saMjvalana kaSAya vagerethI duSTa evA AtmasAdhakone paNa te sahelo lAge che. melane dhAraNa karavo, tapa karavo ane indriyono nirodha karavo - A traNeya zarIrathI karavAnA che. manane damavA karatA zarIrane damavuM saheluM che. cittamAMthI rAga vagere doSone kADhavAthI cittanI zuddhi thAya che. rAga vagere doSo to anAdikALathI abhyAsa karelA che. tethI temano tyAga muzkela che. tethI cittanI zuddhi paNa muzkelIthI thaI zake che. cittanI malinatA lokone dekhAtI nathI. bAhya AcAramAM thatI skhalanAone loko juve che. mananI skhalanAone koI jANatuM nathI. tethI loko mananI skhalanAo, doSo vagerenA tyAga mATe vizeSa mahenata karatAM nathI. tethI paNa mananI zuddhi sahelI nathI. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/31 pApabuddhyA pApaM bhavediti mugdho'pi vetti 203 yad duSkaraM bhavati tadarthaM vizeSaprayatno vidheyaH / anyAH sAdhanAH sukarA bhavanti / cittazodhanaM duSkaraM bhavati / atastadarthaM vizeSeNa yatanIyam / yato manaHzodhanaM duSkaramata eva mahAtmabhiranekagrantheSu tadarthamupadiSTam / yaduktaM yogazAstre - 'manaHkapirayaM vizva-paribhramaNalampaTaH / niyantraNIyo yatnena, muktimicchabhirAtmanaH // 365 // dIpikA khalvanirvANA, nirvANapathadarzinI / ekaiva manasaH zuddhiH, samAmnAtA manISibhiH // 366 // manaHzuddhimabibhrANA, ye tapasyanti muktaye / tyaktvA nAvaM bhujAbhyAM te, titIrSanti mahArNavam // 368 // // 30 // ___ avataraNikA - cittazuddhirduSkareti pratipAdyA'dhunA tasyA duSkaratvasya hetuM pratipAdayati - mUlam - pApabuddhyA bhavetpApaM, ko mugdho'pi na vettyadaH / dharmabuddhyA tu yatpApaM, taccintyaM nipuNaM budhaiH // 31 // anvayaH - pApabuddhyA (kRtaM) pApaM bhavet, adaH ko mugdho'pi na vetti ? dharmabuddhyA (kRtaM) tu yatpApaM, tat budhaiH nipuNaM cintyam // 31 // je muzkela hoya tenI mATe vizeSa prayatna karavo joIe. bIjI sAdhanAo sahelI che. cittane zuddha karavuM muzkela che. mATe tenI mATe vadhu mahenata karavI. mananI zuddhi duSkara che. mATe ja mahAtmAoe aneka granthomAM tenI mATe upadeza Apyo che. yogazAstramAM kahyuM che - "AtmAnI muktine icchanArAoe jagatamAM bhamavAmAM laMpaTa evA A manarUpI vAMdarAne yatnapUrvaka niyaMtraNamAM rAkhavo. (365) buddhizALIoe eka mananI zuddhine ja mokSano mArga batAvanArI, nahIM bujhAnArI dIvI kahI che. (366) mananI zuddhi vinAnA jeo mukti mATe tapa kare cha tamo nAvIne choDIne yathA bhoTA samudrane t21|| che che. (368)' (30) avataraNikA - cittanI zuddhi muzkela che ema batAvI have cittanI zuddhi muzkela hovAnuM kAraNa jaNAve che - zabdArtha pApabuddhithI karAyela pApa thAya ema kayo bhoLo mANasa paNa jANato nathI. 1. nipuNairbudhaiH - MI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dharmabuddhyA yatpApaM kriyate tadbudhairnipuNaM cintyam yogasAraH 2/31 padmIyA vRttiH - pApabuddhyA - pApam-duSTamanovAkkAyavyApArarUpam, tasya buddhiriti pApabuddhiH, 'idaM pApam' iti buddhirityarthaH, tayA, kRtamityatrAdhyAhAryam, pApam - pUrvoktasvarUpam, bhavet - syAt, adaH - etat, kaH - praznArthe, mugdhaH - mandaH, apizabdo anye tu jAnantyeva, mugdho'pi jAnAtIti dyotayati, nazabdo niSedhe, vetti - jAnAti, sarve mugdhA api jAnantItyarthaH, dharmabuddhyA - dharmasya-durgatiprapatatprANigaNoddhArakasya buddhiH-matiriti dharmabuddhiH, 'ayaM dharmaH' iti buddhiH, tayA, tuzabdaH pakSAntaraM dyotayati, yat - anirdiSTanAma, pApam - prAguktasvarUpam, tat - pUrvoktam, budhaiH - paNDitaiH, nipuNaM-sUkSmabuddhyA, kriyAvizeSaNametat, cintyam - cintanIyam / ___ manovAkkAyAnAM yAbhiH pravRttibhiH pApaprakRtayo badhyante tA api pApamityucyante / 'idaM pApam' iti buddhyA kriyamANA azubhA manovAkkAyaceSTAH pApasvarUpA bhavanti / idaM sarveSAM viditam / sarve mugdhA apIdaM jAnanti / yA manovAkkAyaceSTAH pApasvarUpAH satyo'pImA dharmasvarUpA iti vicArya kriyante tA na dharmarUpA bhavanti, parantu tA api pAparUpA eva / tAbhirna puNyaM badhyate nA'pi karmanirjarA jAyate / tAbhiH pApakarmaNAM bandha eva jAyate / yatpApaM dharmabuddhyA kriyate tatpAparUpameva bhavatIti budhajanA eva jAnanti na tu mugdhajanAH / mugdhajanAstvevameva manyante - ayaM dharmaH / anena puNyaM badhyate sugatizcApyate iti / sUkSmabuddhisampannairbudhajanairevedaM jJAtuM zakyate-idaM bAhyadRSTyA dharmarUpaM dharmabuddhithI karAyela to je pApa che, te paMDita puruSoe sUkSmabuddhithI vicAravuM. (31) padhAyAvRttino bhAvAnuvAda - mana-vacana-kAyAnI je pravRttiothI pApaprakRtio pAya cha, te 55 5 / 5 upAya che. 'mA 5 / 5 cha' ovI buddhithI rAtI bhnvacana-kAyAnI kharAba ceSTAo pApa svarUpa bane che. A badhA jANe che. badhA bhoLA lokone paNa AnI khabara che. mana-vacana-kAyAnI je pravRttio pApasvarUpa hovA chatAM paNa "A dharma che' ema vicArIne te karAya che, te dharmarUpa banatI nathI, paNa te paNa pAparUpa ja che. temanAthI puNya baMdhAtuM nathI ane karmonI nirjarA paNa thatI nathI. temanAthI pApakarmo ja baMdhAya che. je pApa dharmabuddhithI karAya te pAparUpa ja thAya che, ema paMDita puruSo jANe che, bhoLA loko nahIM. bhoLA lokone to ema ja lAge che ke, "A dharma che, AnAthI puNya baMdhAya che ane sadgati maLe che." sUkSmabuddhivALA paMDita puruSo ja A jANI zake che ke, "A bAhya dRSTithI dharma jevuM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 yogasAraH 2/31 pAparUpA dharmapravRttirheyA bhAsamAnamapi vastutaH pAparUpameveti / sUkSmabuddhimadbhiH sarvatra sUkSmabuddhyA cintanIyaM - ayaM dharmarUpeNa bhAsamAno vastuto dharmo'sti na veti / yadi sa vAstaviko dharmaH syAttarhi sa samAcaraNIyaH / yadi sa kevalaM buddhivikalpito dharmaH syAnna tu vAstavikastahi sa heyaH / evameva cittaM nirmalIbhavati / anyathA dharmabuddhyA pApaM kurvANaH pApena lipyate / tena svAtmA eva vaJcyate / idamatra tAtparyam - pApapravRttiM sarve'pi pAparUpAM manyante / dharmapravRttistu dharmarUpA vA syAtpAparUpA vA / yA dharmapravRttiH svarUpato'pi dharmarUpA sA dharmarUpA dharmapravRttiH / yA dharmapravRttiH svarUpataH pAparUpA sA pAparUpA dharmapravRttiH / mugdhajanA pAparUpAmapi dharmapravRttiM dharmarUpAmeva manyante / pAparUpAM dharmapravRttiM pAparUpatvena budhajanA eva jJAtuM zaknuvanti / tato budhajanaiH pAparUpadharmapravRttestAttvikaM svarUpaM vicArya sA heyA / tairdharmarUpA dhrmprvRttirevaa'nussttheyaa| tayaiva kalyANaM syAt / pAparUpadharmapravRtteH pAparUpatvaM jJAtvA'pi ye tAM dharmarUpeNa samAcarantyanyAMzcopadizanti te svAtmAnaM parA~zca vaJcayanti / te svayaM lAgatuM paNa hakIkatamAM pAparUpa ja che." sUkSmabuddhivALAoe badhe sUkSmabuddhithI vicAravuM ke A dharma jevo lAgato hakIkatamAM dharma che ke nahIM? jo te sAco dharma hoya to tene Acaravo. jo te mAtra buddhithI vicArelo dharma hoya sAco dharma na hoya to te choDI devo. A rIte ja citta nirmaLa thAya che, anyathA dharmanI buddhithI pApa karanAro pApathI levAya che. te potAnA AtmAne ja Thage che. ahIM tAtparya A pramANe che - pApapravRttine badhA ya pAparUpa mAne che. dharmapravRtti to dharmarUpa hoya athavA pAparUpa hoya. je dharmapravRtti svarUpathI paNa dharmarUpa hoya te dharmarUpa dharmapravRtti che. je dharmapravRtti svarUpathI pAparUpa hoya te pAparUpa dharmapravRtti che. bhoLA loko pApasvarUpa evI dharmapravRttine paNa dharmasvarUpa ja mAne che. pApasvarUpa dharmapravRttine pApa tarIke paMDita puruSo ja jANI zake che. tethI paMDita puruSoe pApasvarUpa dharmapravRttinuM sAcuM svarUpa vicArIne tene choDI devI. temaNe dharmasvarUpa dharmapravRtti ja karavI. tenAthI ja kalyANa thAya che. pAparUpa dharmapravRttinA pApI svarUpane jANIne paNa jeo tene dharmasvarUpa mAnIne tene Acare che ane bIjAne upadeze che, teo potAnA AtmAne ane bIjAne Thage che. teo pote bhavasamudramAM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 AtmanyaNumAtrA api guNA dRzyante yogasAra: 2/32 bhavajaladhau nimajjantyanyAMzca tatra nimajjayanti / teSAM cittaM nirmalaM na bhavati / te'tiduSkarA api dharmakriyAH kurvanti / parantu cittazuddhistaiH karttuM na zakyate / tataste sAmyamapi nApnuvanti / phalataste siddherdUrasthA bhavanti / I ayamatropadezasarvasvaM-pAparUpadharmapravRtteH pAparUpatvaM sUkSmabuddhyA vicintya sA heyA / tato mano nirmalaM karttavyam // 31 // avataraNikA - cittazuddherduSkaratvasyaikaM kAraNaM pratipAdyA'dhunA dvitIyaM kAraNaM pratipAdayati mUlam - 'aNumAtrA api guNA, dRzyante svadhiyA''tmani / doSAstu parvatasthUlA, api naiva kathaJcana // 32 // svadhiyA''tmani aNumAtrA api guNA dRzyante, parvatasthUlA api doSAstu kathaJcana naiva (dRzyante) // 32 // anvayaH - padmayA vRttiH - svadhiyA - svasya - nijA dhI:- buddhiriti svadhIH, tayA, Atmani svasmin, aNumAtrAH - aNutulyA sUkSmA mAtrA - pramANaM yeSAM te aNumAtrA:- sUkSmA ityarthaH, apizabdaH svasminmahAnto guNAstu dRzyante eva, sUkSmA api guNA dRzyante iti dyotayati, guNAH - pUrvoktasvarUpAH, dRzyante - nirIkSyante, parvatasthUlAH - parvatasya DUbe che ane bIjAne temAM DubADe che. temanuM citta nirmaLa hotuM nathI. teo atizaya duSkara evI paNa dharmakriyAo kare che, paNa cittanI zuddhi teo karI zakatAM nathI. tethI teo samatAne paNa pAmatAM nathI. pariNAme teo mokSathI dUra rahe che. ahIM upadezano sAra A pramANe che - pAparUpI dharmapravRttinuM pApasvarUpa sUkSmabuddhithI vicArIne te choDavI. tethI manane nirmaLa karavuM. (31) avataraNikA - cittanI zuddhi muzkela hovAnuM eka kAraNa batAvIne have bIjuM kAraNa batAve che - zabdArtha - potAnI buddhithI potAnAmAM rahelA nAnA paNa guNo dekhAya che, parvata jevA moTA paNa doSo to koI paNa rIte dekhAtAM nathI. (32) 1. aNumAtramapi - E Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 2/32 Atmani parvatasthUlA api doSA na dRzyante 207 nagasyeva sthUlAH-mahAnta iti parvatasthUlAH, apizabdaH sUkSmA doSAstu naiva dRzyante, sthUlA api doSA naiva dRzyante iti dyotayati, doSAH prAguktasvarUpAH, tuzabdo virodhAbhAsaM darzayati, kathaJcana kenA'pi prakAreNa, nazabdo niSedhe, evazabdaH svadoSadarzanasya sarvathA niSedhaM dyotayati, dRzyante ityatrAdhyAhAryam / - - yasya cittaM malinaM bhavati sa yathAvasthitaM na pazyati / janAH prAyaH sthUlapadArthAnIkSante, sUkSmapadArthAMste draSTuM naiva zaknuvanti / malinacittAstu svAtmani vidyamAnAnsthUlAn doSAnna pazyanti, sUkSmAnapi guNAnpazyanti / teSAM cittaM rAgadveSavyAkulaM bhavati / tataste mAnakaSAyeNa pIDyante / te doSaduSTamapi svAtmAnamadhamatvena draSTuM notsahante / te guNariktamapi svAtmAnaM guNasampUrNaM manyante / malinacittasya janasya dRSTiH svaguNAndraSTuM sUkSmadarzakayantratulyA bhavati / sUkSmadarzakayantreNa sUkSmavastUni sthUlAni dRzyante / evaM malinacitto naraH svgunnlvaanprvtsthuulaanpshyti| malinacitto naraH svadoSAndraSTumandhatulyo bhavati / andho vidyamAnAni vastUni na pazyati / evaM malinacitto naraH parvatasthUlAnapi svadoSAnna pazyati / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jenuM citta malina hoya te barAbara joI zakato nathI. loko prAyaH sthUla padArthone juve che. teo sUkSma padArthone joI zakatAM nathI. malina cittavALA jIvo to potAnA AtmAmAM rahelA sthUla doSone jotAM nathI ane sUkSma paNa guNone juve che. temanuM citta rAgadveSathI vyAkuLa hoya che. tethI teo mAnakaSAyathI pIDAya che. teo doSathI duSTa evA paNa potAnA AtmAne adhama tarIke jovA taiyAra hotA nathI. teo guNa vinAnA evA paNa potAnA AtmAne guNothI saMpUrNa mAne che. malina cittavALA mANasanI dRSTi potAnA guNone jovA mATe sUkSmadarzaka yaMtra jevI hoya che. sUkSmadarzaka yaMtrathI nAnI vastuo moTI dekhAya che. ema malina cittavALo mANasa potAnA kaNa jevA guNone parvata jevA moTA juve che. malina cittavALo mANasa potAnA doSone jovA AMdhaLA jevo che. AMdhaLAne vidyamAna vastuo dekhAtI nathI. ema malina cittavALA mANasane parvata jevA moTA paNa potAnA doSo dekhAtAM nathI. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svadoSA draSTavyAH, svaguNA naiva yogasAraH 2/33 208 idaM sarvaM mohasya mAhAtmyam / mohAcchAditacittasyaivaM bhavati, na tu nirmalacittasya / nirmalacittastu yathAvasthitaM pazyati ||32|| avataraNikA - malinacittAH svaguNAnpazyanti na tu svadoSAniti pratipAdyA'dhunA tanmohasya vilasitamiti darzayati - mUlam - ta eva vaiparItyena, vijJAtavyAH paraM vacaH / digmoha iva 'ko'pyeSa mahAmoho mahAbalaH // 33 // - anvayaH ta eva vaiparItyena vijJAtavyAH (iti) paraM vaca: / diGmoha ivaiSaH ko'pi mahAbalo mahAmohaH // 33 // padmayA vRttiH - te - guNA doSAzca, evazabdo guNadoSavyatiriktasya vyavacchedArtham, vaiparItyena - viparItasya bhAva iti vaiparItyam, tena, viparItakrameNetyarthaH, vijJAtavyAH draSTavyAH, itItyatrAdhyAhAryam, param - zreSThaM vacaH vacanam, digmohaH - dizAMAzAnAM mohaH-bhrama iti digmoha:, ivazabdaH sAdRzye, eSaH - pUrvazlokoktasvaguNadoSadarzanAdarzanaprakAraH, ko'pi - acintyo vilakSaNo vA, mahAbalaH mahat-dRDham balam-sAmarthyam yasya sa mahAbalaH, mahAmohaH mahAn-prabhUtazcAsau mohaHviparItadarzanakArIti mahAmohaH / - - malinacittaH svaguNalavAnpazyati svaparvatasthUladoSAnna pazyatIti pUrvazloke uktm| A badhu mohanuM mAhAtmya che. mohathI AvarAyelA cittavALAne A pramANe thAya che, nirmaLa cittavALAne nahIM. nirmaLa cittavALo to badhuM barAbara juve che. (32) avataraNikA - malina cittavALA potAnA guNone juve che, doSone nahIM, ema batAvI have te mohanI ramata che evuM batAve che - zabdArtha - te guNo-ghoSone viparIta rIte bhagavA se zreSTha vayana che. vizAkhonA . mohanA jevo A koIka bahu baLavAna mahAmoha che. (33) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - malina cittavALo potAnA alpa guNone juve che ane potAnA parvata jevA moTA doSone joto nathI. ema pUrvenA zlokamAM kahyuM. te 1. ko'pyekaH KI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 yogasAraH 2/33 guNavati yo doSAnpazyati tasya cAritraM nAsti ta eva viparItakrameNa draSTavyA iti maharSayo vadanti / svadoSalavA parvatasthUlA draSTavyAH / parvatasthUlA api svaguNA naiva draSTavyAH / evaMkaraNena svAtmA doSanidhirguNariktazca bhAsiSyate / tena mAnakaSAyasya vigamo bhaviSyati / tatazca svamanasi pareSu matsaro na bhaviSyati / parantu svacitte pareSu vAtsalyamAvirbhaviSyati / tena pareSAM guNalavA api parvatasthUlA drakSyante / pareSAM parvatasthUlA api doSA naiva drakSyante / itthaM paraguNAndraSTuM sarvaiH sUkSmadarzakayantratulyairbhAvyam paradoSAMzca draSTamandhairbhAvyam / itthaM cittaM nirmalIbhaviSyati / tatazca tatra samatApratiSThA bhaviSyati / guNavati yo doSAnpazyati, na ca guNAn, tasya cAritraM nAsti / uktaJca yatilakSaNasamuccaye - 'Na vahai jo guNarAyaM, dosalavaM kaDDiuM guNaDDe vi / tassa NiyamA carittaM, natthi tti bhaNaMti samayannU // 132 // ' (chAyA - na vahati yo guNarAgaM, doSalavaM kRSTvA guNADhye'pi / tasya niyamAt cAritraM nAsti iti bhaNanti samayajJAH // 132 // ) pUrvazlokoktaprakArApekSayA viparItakrameNa svaguNadoSA draSTavyAH-svaguNA na draSTavyAH svadoSAzca draSTavyA ityatra yaduktaM tatsarvazreSThaM vacanam, yata evameva mAnanigraheNa mohasAmrAjyavilayo bhavati / ja viparIta rIte jovA ema maharSio kahe che. potAnA alpa doSone parvata jevA moTA jovA. parvata jevA moTA paNa potAnA guNo na jovA. Ama karavAthI potAno AtmA doSono bhaMDAra ane guNothI daridra lAgaze. tethI mAnakaSAyano nAza thaze. tethI potAnA manamAM bIjA upara IrSyA nahIM thAya. paNa potAnA manamAM bIjA upara vAtsalya pragaTaze. tethI bIjAnA alpa guNo paNa parvata jevA moTA dekhAze. bAjAnA parvata jevA moTA paNa doSo nahIM ja dekhAya. Ama bIjAnA guNone jovA mATe badhAe sUkSmadarzaka yaMtra jevA thavuM ane bIjAnA doSone jovA AMdhaLA thavuM. Ama citta nirmaLa thaze ane tethI temAM samatAnI pratiSThA thaze. guNavAnamAM je doSone juve che, guNone nahIM, tenuM cAritra TakatuM nathI. yatilakSaNasamuccayamAM kahyuM che - guNavAnane viSe paNa je thoDA doSo kADhIne guNAnurAgane dhAraNa karato nathI niyamA tenuM cAritra TatuM nathI ema sarvajJa bhagavaMto kahe che. (132)" pUrvazlokamAM kahela rItathI viparIta rIte potAnA guNo-doSo jovA eTale ke potAnA guNo na jovA ane potAnA doSo jovA evuM je A zlokamAM kahyuM te sauthI zreSTha vacana che, kemake e rIte ja manano nigraha thavAthI mohanA sAmrAjyano nAza thAya che. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dRSTimoho digmoha iva prabala: yogasAraH 2/34,35 ___ digmohena digvibhAgo yathAvasthito na jJAyate / digmohamohito naraH pUrvAM pazcimAM manyate, pazcimAM ca pUrvAM manyate / evaM sa uttarAM dakSiNAM manyate, dakSiNAJcottarAM manyate / ayaM dRSTimoho'pi diGmoha iva prabalaH / dRSTimohamohito guNadoSavibhAgaM na pazyati / ayaM dRSTimoho'nyamohApekSayA tIvrataro mahA'narthakArI ca, yatastena mohito naraH satyAsatyavibhAgameva na jAnAti / sa satyamapyasatyaM manyate'satyamapi satyaM manyate / tato'nyamohA'pagamaH sukaraH, parantu dRSTimohA'pagamo duSkaraH / ayamatropadezaH-dRSTimohaM parityajya svadoSA draSTavyA na tu svaguNAH // 33 // avataraNikA - dRSTimoho mahAbalavAniti pratipAditam / adhunA zlokayugmena tasya balavattvameva samarthayati - dizAonA mohathI dizAono vibhAga barAbara jaNAto nathI. dizAonA mohathI muMjhAyelo mANasa pUrva dizAne pazcima dizA mAne che, pazcima dizAne pUrva dizA mAne che, ema te uttara dizAne dakSiNa dizA mAne che, dakSiNa dizAne uttara dizA mAne che. A dRSTimoha paNa dizAonA moha jevo prabaLa che. daSTimohathI muMjhAyelo jIva guNa-doSano vibhAga joto nathI. A dRSTimoha bIjA mohanI apekSAe vadhu bhayaMkara ane vadhu nukasAnakArI che, kemake tenAthI moha pAmelo mANasa sAcA-khoTAnA vibhAgane jANato nathI. te sAcAne paNa khoTuM mAne che, khoTAne paNa sAcuM mAne che. tethI bIjA mohane dUra karavo sahelo che, paNa dRSTimohane dUra karavo muzkela che. ahIM upadeza A pramANe che - daSTimohane choDIne potAnA doSo jovA, guNo nahIM. (33) avataraNikA - dRSTimoha mahAbaLavAna che ema kahyuM. have be zloko vaDe dRSTimohanA mahAbaLavAnapaNAnuM samarthana kare che - Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/34,35 janA Atmano dharmameva manyante, na parasya mUlam - dharmasya bahudhA'dhvAno, loke vibhramahetavaH / teSu bAhyaMphaTATopA tattvavibhrAntadRSTayaH // 34 // svasvadarzanarAgeNa, vivadanto mitho janAH / sarvathaivAtmano dharmaM, manyante na parasya tu // 35 // // yugmam // anvayaH - loke dharmasya bahudhA'dhvAno vibhramahetavaH / bAhyaphaTATopAtteSu tattvavibhrAntadRSTayo svasvadarzanarAgeNa mitho vivadanto janAH sarvathA''tmana eva dharmaM manyante na tu parasya (dharmaM manyante ) ||34||||35|| jagati, dharmasya padmayA vRttiH loke pUrvoktasvarUpasya, bahudhA anekavidhAH, adhvAnaH - mArgAH, vibhramahetavaH - vibhramasya - viziSTabhramasya satyAsatyajJAnA''vArakasya hetavaH-kAraNAnIti vibhramahetava: / bAhyaphaTATopAt - bAhyaH - bahirdRzyamAnazcAsau phaTATopa:-ADambarazceti bAhyaphaTATopa:, tasmAt teSu - dharmasya vividhAdhvasu, tattvavibhrAntadRSTayaH tattvam - satyamiti vibhrAntA - bhramayuktA dRSTi:- jJAnaM yeSAM te tattvavibhrAntadRSTayaH, svasvadarzanarAgeNa svasya svasya-nijaM nijaM darzanam - dharma iti svasvadarzanam, dviruktirvIpsAyAm, tasya rAgaH - prema iti svasvadarzanarAgaH, tena, mithaH parasparam, vivadantaH vivAdaM kurvantaH janAH lokAH, sarvathA sarvaprakAraiH, AtmanaH - nijam, evazabdaH parakIyadharmaM vyavacchinatti, dharmam - darzanam, manyante satyatvena nizcinvanti, nazabdo - niSedhe, tuzabda evakArArthaH parasya - svAtiriktasya, dharmaM manyante ityatrApyanuvarttanIyam / jagati dharmasyAneke prakArAH santi / jinoktadharma eva tAttviko dharmaH, yatastenaiva - 1. ca - A, FI 1 - - " - 211 - zabdArtha - lokamAM dharmanA ghaNA rastAo vibhramanuM kAraNa che. bAhya ADaMbarathI temanAmAM tattvanA bhramavALI daSTivALA, potapotAnA darzananA rAgathI paraspara jhaghaDatAM loko badhI rIte potAno ja dharma mAne che, bIjAno dharma mAnatAM nathI. (34.35) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jagatamAM dharmanA aneka prakAro che. jinezvara phaTATopAstattva B, C, E, F, L, ... sphuTATopAstattva G, JI 2. vivadante H, I, MI 3. - ... Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janairvividhA dharmAH sthApitAH yogasAra: 2/34,35 212 sAmyamavApyate / tasmAtkAMzcitpadArthAngRhItvA svabuddhivikalpitapadArthAMzca tatra prakSipya janairvividhA dharmAH sthApitAH / tato loke'neke dharmAH prAdurbhUtAH / zrIRSabhadevaziSyamariciziSyakapilena sAGkhyadarzanaM pravarttitam / zivabhUtinA digambaramataM sthApitam / rohaguptAd vaizeSikadarzanaM pravRttam / zrIpArzvanAthasantAnIyabuddhena bauddhadarzanasya sthApanA kRtA / yaduktaM zrIdevasenAcAryaviracite darzanasAre 'pAsaNAhatitthe saraUtIre palAsaNayaratthe / pihiAsavassa sIhe mahAluddho buddhakitti muNi // 1 // timipUraNAsaNeyA ahigayavajjAvauparamabhaTThe / rattaMbaraM dharittA pavaDDiya teNa yataM // 2 // maMsassa natthi jahA phale dahiya duddha sakkarAe / tamhA taM muNittA bharakaMto Natthi pAviTTho // 3 // majjaM NavajjaNijjhaM davvadavaM duha jalaM taha edaM / iti loe ghosittA pavatiya saMghaM sAvajjhaM // 4 // aNNo karedi kammaM aNNo taM bhuMjadIdi siddhaMta / bhagavAne kahelo dharma ja sAco dharma che, kemake tenAthI ja samatA maLe che. temAMthI keTalAka padArthone laIne ane potAnI buddhithI vicArelA padArthone temAM UmerIne lokoe vividha dharmonI sthApanA karI. tethI lokamAM aneka dharmo pragaTa thayA. zrIRSabhadeva bhagavAnanA ziSya marIcinA ziSya kapile sAMkhyadarzananI zarUAta karI. zivabhUtie digaMbaramatanI sthApanA karI. rohagupte vaizeSika darzananI zarUAta karI. zrIpArzvanAtha bhagavAnanI paraMparAmAM thayela buddhe bauddha darzananI zarUAta karI. zrIdevasena AcAryae racelA darzanasAra graMthamAM kahyuM che ke, 'zrIpArzvanAtha prabhunA tIrthamAM sarayu nadInA tIra upara palAsa nAmanA nagaramAM pihitAzrava nAmanA muninA ziSya mahAlobhI buddhakIrti rahetA hatA. eka vakhata sarayu nadImAM pANInuM ghaNuM moTuM pUra caDI AvyuM. tyAre e nadInA pravAhamAM aneka marelA mAchalA taNAtAM taNAtAM kinAre AvI gayA. emane joIne buddhikIrtie potAnA manamAM evo nizcaya karyo ke, 'potAnI meLe je jIvo marI gayA hoya temanuM mAMsa khAvAmAM zuM pApa che ?' tyAre teNe grahaNa karela pravrajyA rUpa dIkSA choDI dIdhI. eTale pUrvamAM grahaNa karela dharmathI bhraSTa thaI teNe mAMsabhakSaNa karyuM ane loko samakSa evA prakAranuM anumAna karavA lAgyo ke, 'mAMsamAM jIva nathI, mATe ene khAvAmAM pApa lAgatuM nathI. phala, dUdha, dahIM, mAkhaNa tathA dArU pIvAmAM pApa nathI, kAraNa ke pANInI jema pravAhI dravya che.' A pramANe prarUpaNA karIne teNe bauddha mata calAvyo ane ema paNa kahyuM ke badhA padArtho kSaNika che, mATe pApa-puNyano kartA bIjo ane bhogavanAra bIjo che. A siddhAntanuM - Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 yogasAraH 2/34,35 janA bAhyaphaTATopAttattvavibhrAntadRSTayaH / parikappiaNaNUNaM vAsikiccA NirayamuvavaNNo // 5 // ' evaM pare'pi dharmAH sAkSAtparamparayA vA jinadharmAdeva pravRttAH / yaduktaM siddhasenadivAkarasUribhirekaviMzatidvAtriMzikAntargatacaturthadvAtriMzikAyAm - 'udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH // 15 // ' sarve'pyete prAdurbhUtA dharmA mithyArUpA eva / tAttvikastu samatApAdako jinadharma eva / etAnanekAndharmAndRSTvA janAnAM manasi vibhramo jAyate - etebhyo dharmebhyaH ko dharmastAttvikaH kazca mithyeti / janAH sthUlabuddhayaH santi / teSAM vizeSajJAnaM na vidyate / tataste tAttvikadharmasya nizcayaM kartuM na zaknuvanti / te dharmANAM bAhyapravRttirUpADambarAnpazyanti / te dharmANAM mUlabhUtAni tattvAni na pazyanti / ta idamapi na pazyanti yad dharmANAM bAhyakriyA mUlabhUtatattvA'virodhena pravartante na vA / te yasya dharmasya bAhyakriyAnuSThAnarUpamADambaraM mahatpazyanti taM dharmaM tAttvikatvena nizcitya svIkurvanti / te tasyaiva dharmasyA''rAdhanAM kurvanti / te tameva dharma samIcInaM manyante / tato'parAndharmAMste tucchAnmanyante / te kathana karyuM. te buddhakIrti marIne narakamAM gayo." ema bIjA dharmo paNa sAkSAtu ke paraMparAe jainadharmamAMthI nIkaLyA. zrIsiddhasenadivAkarasUrijIe ekaviMzati dvatrizikA aMtargata cothI kAtrizikAmAM kahyuM che - "jema samudramAM badhI nadIo maLe che, tema he nAtha ! tArAmAM badhA darzanono samAveza thAya che. te judI judI nadIomAM jema samudra dekhAto nathI, tema te darzanomAM tuM dekhAto nathI." (4/15) A badhAya pragaTa thayelA dharmo khoTA che. sAco to samatAne lAvanAra jaina dharma ja che. A aneka dharmone joIne lokonA manamAM vibhrama thAya ke A dharmomAMthI kayo dharma sAco che ane kayo dharma khoTo che? loko skUlabuddhivALA hoya che. temane vizeSajJAna hotuM nathI. tethI teo sAcA dharmane nakkI karI zakatAM nathI. teo dharmanA bAhyapravRttirUpa ADambarone juve che. teo dharmonA mULabhUta tattvone jotAM nathI. teo e paNa jotAM nathI ke dharmonI bAhyakriyAo mULabhUta tattvane virodha na Ave e rIte pravarte che ke nahIM. teo je dharmanA bAhyakriyA karavA rUpa ADaMbarane moTo juve che, te dharmane sAco mAnIne svIkAre che. teo te ja dharmanI ArAdhanA kare che. teo te ja dharmane sAro mAne che. tethI bIjA dharmone teo tuccha mAne che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 janAH svasvadarzanarAgeNa mitho vivadanti yogasAraH 2/34,35 teSu doSAnpazyanti / dRSTirAgamohitadRSTitvAtte svadarzanadoSAnna pazyanti / tataste parasparaM vivAdaM kurvanti / vividhadRSTAntahetuyuktyAdibhiste paradarzanamataM nirAkurvanti svadarzanamataM ca satyatvena sthApayanti / te sarvaprakAraiH svIyaM darzanameva zreSThaM manyante / paradarzaneSu te doSebhyo vyatiriktamanyatkiJcidapi draSTuM na zaknuvanti / itthaM te tAttvikadharmato sudUre bhavanti / svabuddhyA te manyante vayaM dharmArAdhanAM kurma iti, parantu tattvataH sA dharmArAdhanA na bhavati / ayamatra rahasyArthaH-yadyapi loke'neke dharmAH santi, tathApi te sarve tAttvikA na santi / tAttvikadharmastveka eva / tato bAhyA''DambarAndRSTvA moho na karttavyaH / parantu tattvaM gaveSaNIyam / tatastAttvikadharmasyA''rAdhanA karttavyA / paradarzanibhiH saha vivAdo na phartavya: rUjhA parUvA avataraNikA - dRSTirAgamohitAH svIyaM dharmameva manyante iti pratipAditam / tatastAttviko dharmaH kutra vidyate ? iti pratipAdayati - teo temanAmAM doSone juve che. daSTirAgathI mohita thayelI dRSTivALA hovAthI teo potAnA darzananA doSone jotAM nathI. tethI teo paraspara jhaghaDe che. vividha daSTAnto-hetuo-yuktio vaDe teo bIjA darzanonA matanuM nirAkaraNa kare che ane potAnA darzananA matane sAcA tarIke sthApe che. teo badhI rIte potAnA darzanane ja zreSTha mAne che. bIjA darzanomAM temane doSo sivAya bIjuM kaMI paNa dekhAtuM nathI. Ama teo sAcA dharmathI khUba dUra thAya che. potAnI buddhithI teo mAne che ke ame dharmanI ArAdhanA karIe chIe, paNa hakIkatamAM te dharmArAdhanA hotI nathI. ahIM rahasyArtha A pramANe che - jo ke lokamAM ghaNA dharmo che, chatAM paNa te badhA sAcA nathI. sAco dharma to eka ja che. tethI bAhya ADaMbarone joIne moha na pAmavo paNa tattva zodhavuM. pachI sAcA dharmanI ArAdhanA karavI. bIjA darzanavALAonI sAthe jhagaDo na karavo. (35) avataraNikA - daSTirAgathI mohita thayelA jIvo potAnA dharmane ja sAco mAne che, ema kahyuM. tethI sAco dharma kyAM che? e kahe che - Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 2/36 dharmaviSaye AtmaparacintA vRthA mUlam - yatra sAmyaM sa tatraiva, kimAtmaparacintayA / jAnIta tadvinA ho !, nAtmano na parasya ca // 36 // anvayaH - yatra sAmyaM tatraiva saH, AtmaparacintayA kim ? haMho ! tadvinA nAtmano na ca parasya (dharma iti) jAnIta ||36|| - mArge, sAmyam - samatA, tatra padmIyA vRttiH yatra samatAkAriNi mArge, evazabdo anyatra dharmasyA'stitvaM vyavacchinatti, saH dharmaH, AtmaparacintayA AtmanaH-svasya parasya - svAtiriktasya ca cintA - taptiriti AtmaparacintA - ayaM madIyo'yaM parakIya iti vicAraNA, tayA, kim - alam, na kimapItyarthaH, haMho ! - sambodhane, tat - sAmyam, vinA - Rte, nazabdo niSedhe, AtmanaH - svakIyaH, nazabdo niSedhe, cazabdaH samuccaye, parasya - parakIyaH, dharma itItyatrAdhyAhAryam, jAnIta - sUkSmabuddhyA vicintyA'vadhArayata / - 215 - - I pUrvazloke pratipAditaM - dharmasyA'neke mArgAH santIti / teSu sarveSu dharmo nAsti / yena mArgeNA'tmani samatA''dhIyate tasminmArge eva dharmo'sti / anyamArgeSu dharmo nAsti / tatra dharmasyA''bhAsa eva bhavati / tato madIyamArge eva dharmo'sti, parakIyamArgeSu dharmo nAstiiti cintA vRthA / yadi svamArgeNa samatAprApterabhAve'pi tatra dharmasya kalpanA kriyate tarhyapi tena sAmyaM naiva bhavati, na ca muktiravApyate / parakIyamArgaiH samatAprAptau satyAmapi yadi tatra zabdArtha - jyAM samatA che tyAM ja te dharma che. A mAro dharma ane A bIjAno dharma evI ciMtA karavAthI zuM phAyado ? are ! samatA vinA na potAno ane na jIbhano dharma che, khebha bhayo. ( u ) ja padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - pUrvazlokamAM kahyuM ke dharmanA aneka mArgo che. te badhAmAM dharma nathI. je mArgathI AtmAmAM samatA Ave te mArgamAM ja dharma che. bIjA mArgomAM dharma nathI. temAM mAtra dharmano AbhAsa thAya che. tethI mArA mArgamAM ja dharma che, bIjA mArgomAM dharma nathI evI ciMtA nakAmI che. jo potAnA mArgathI samatA na maLatI hoya ane chatAM temAM dharmanI kalpanA karAya to paNa tenAthI samatA nathI ja AvatI ane mokSa nathI maLato. bIjAnA mArgo vaDe samatA maLatI hovA chatAM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 yatra sAmyaM tatraiva dharmaH yogasAraH 2/37 dharmAbhAvasya kalpanA kriyate tarhi svAtmana eva vaJcanA bhavati / tato madIyo dharmaH samIcInaH, parakIyo dharmo na samIcIna iti cintA na karttavyA, parantu yena mArgeNa samatAyAH prAptiH syAttatraiva dharmo bhavatIti vicintya tena mArgeNa dharmArAdhanA krttvyaa| yena mArgeNa samatAyAH prAptirna syAt tatra dharmo na bhavati / sa yadi svakIyo mArgaH syAttahi tatrA'pi dharmo na bhavati / sa yadi parakIyo mArgaH syAttahi tatrA'pi dharmo na bhavati / atrAyamupaniSadarthaH-dharmaviSaye svakIyaparakIyacintAM parityajya yena mana: samIbhavati sa eva dharma ArAdhyaH // 36 // avataraNikA - yatra sAmyaM tatra dharma iti tAttvikadharmasya svarUpaM sAmAnyena pradA'dhunA tadvizeSeNa darzayati - mUlam - 'kSAntyAdirdazadhA dharmaH, sarvadharmaziromaNiH / so'pi sAmyavatAmeva, maitryAdikRtakarmaNAm // 37 // anvayaH - kSAntyAdirdazadhA dharmaH sarvadharmaziromaNiH (asti) / so'pi maitryaadipaNa jo temAM dharma na hovAnI kalpanA karAya to potAnA AtmAne ja ThagavAnuM thAya che. tethI mAro dharma sAro che ane bIjAno dharma sAro nathI evo vicAra na karavo, paNa je mArge samatAnI prApti thAya temAM ja dharma che ema vicArIne te mArga vaDe dharmanI ArAdhanA karavI. je mArgathI samatAnI prApti na thAya temAM dharma nathI. te jo potAno mArga hoya to temAM paNa dharma nathI ane jo bIjAno mArga hoya to temAM paNa dharma nathI. ahIM rahasyArtha A pramANe che - dharmanA viSayamAM potAno ane bIjAno evo vicAra choDIne jenAthI mana sama bane te ja dharmanI ArAdhanA karavI. (36) avataraNikA - jyAM sAmya che tyAM dharma che ema tAtvika dharmanuM svarUpa sAmAnyathI batAvIne have te vizeSathI batAve che - zabdArtha - kSamA vagere daza prakArano dharma e badhA dharmomAM mukhya che. te paNa maitrI 1. kSAntyAdidazadhA - A, B, E, F, J, K, LI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/37 kSAntyAdirdazadhA dharmaH sarvadharmaziromaNiH 217 kRtakarmaNAM sAmyavatAmeva (bhavati) // 37 // __ padmIyA vRttiH - kSAntyAdiH - kSAntiH-parakRtAparAdhavismaraNarUpA Adau yasyeti kSAntyAdiH, dazadhA-kSamAmArdavArjavAdidazavidhaH, dharmaH - pUrvoktasvarUpaH, sarvadharmaziromaNiH - sarveSAM-nikhilAnAM dharmANAM-dharmatvenA'bhimatAnAM mArgANAM ziromaNiH-pradhAna iti sarvadharmaziromaNiH-sarvazreSThaH, astItikriyApadamatrA'dhyAhAryam, saH - kSAntyAdidazavidhadharmaH, apizabdo na kevalaM sAmAnyato dharmaH sAmyavatAM bhavati, parantu vizeSataH kSamAdidharmo'pi sAmyavatAmeMva bhavatIti dyotayati, maitryAdikRtakarmaNAm-maitrIprAguktasvarUpA Adau yAsAM pramoda-kAruNya-mAdhyasthyabhAvanAnAmiti maitryAdayaH, tAbhiH kRtam-abhyastam karma-AtmabhAvanarUpaM kAryaM yairiti maitryAdikRtakarmANaH, teSAM, sAmyavatAm - sAmyamastyeSAmiti sAmyavantaH, teSAM, evazabdo anyeSAM dharmasadbhAvaM vyavacchinatti, bhvtiitytraadhyaahaarym| ___ pUrvazloke uktaM-sAmyapradamArge eva dharmo vidyate, nA'nyatreti / tataH kazcitpraznayatisAmyapradasya dharmasya kiMsvarUpam ? iti / asmai janAya granthakAro'nena zlokenottaraM dadAti / sarveSu dharmeSu kSamAdidazavidho dharmaH zreSThaH / kSamAdidharmasya dazavidhatvamevaM jJeyam - 1) kSamA-aparAdhiSu dveSasyA'karaNam / 2) mArdavam-namratA / 3) aarjvm-srltaa| 4) mukti:-santoSaH / 5) tapaH-icchAnirodharUpam / 6) saMyamaH-saptadazavidhaH / tadyathA - paJca mahAvratAni, paJcAnAmindriyANAM nirodhaH, caturNAM kaSAyANAM jayaH, trayANAM daNDAnAM nivRttizca / paJca mahAvratAnyevam - prANAtipAtaviramaNamahAvrataM mRssaavaadvirmnnmhaavrtmdttaavagere bhAvanAothI bhAvita jIvo ane samatAvALAone ja hoya che. (37) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - pUrvazlokamAM kahyuM ke samatA ApanArA mArgamAM ja dharma che, bIje nahIM. tethI koIka prazna kare che ke samatA ApanAra dharmanuM svarUpa zuM che? e vyaktine graMthakAra A zlokathI javAba Ape che. badhA dharmomAM kSamA vagere daza prakArano dharma zreSTha che. kSamA vagere daza prakArano dharma A pramANe jANavo - (1) kSamA a52|dhii 752 dveSa na 42vo, (2) mAIq=namratA, (3) q=saratA , (4) bhumita saMtoSa, (5) d5=67|no nirodha, (6) saMyama=17 52nu, te A pramANe - pAMca mahAvrato, pAMca indriyono nirodha, cAra kaSAyono jaya ane traNa daMDanI nivRtti. pAMca mahAvrato A pramANe che - prANAtipAta viramaNa mahAvrata, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 kSamAdidazavidho dharmaH yogasAraH 2/37 dAnaviramaNamahAvrataM maithunaviramaNamahAvrataM parigrahaviramaNamahAvrataJca / paJcendriyanirodhasya svarUpaM pUrvaM triMzattamazlokavRttAvuktam / kaSAyacatuSkajayasvarUpamapi prathamaprastAve ekAdaze zloke uktameva / manovAkkAyAnAmazubhapravRttayastridaNDAH, tAsAM sthaganaM tridaNDanivRttiH / 7) stym-Rtm| 8) zaucam-manovAkkAyAnAM pavitratA / 9) AkiJcanyam-sarvatra mamatvA'bhAvaH / 10) brahmacaryam-maithunatyAgaH / yaduktaM navatattvaprakaraNe - 'khaMtImaddava-ajjava-muttI-tava-saMjame a boddhavve / saccaM soaM akiMcaNaM ca, baMbhaM ca jaidhammo // 29 // ' (chAyA - kSAnti-mArdava-Arjava-mukti-tapaH-saMyamAzca boddhavyAH / satyaM zaucaM AkiJcanyaJca brahma ca yatidharmaH // 29 // ) yogazAstre'pi caturthe prakAze uktam -'saMyamaH sUnRtaM zaucaM, brahmAkiJcanatA tapaH / zAntirdivamRjutA, muktizca dazadhA sa tu // 93 // ' dvAdazabhAvanAsvapyuktam -'kSAntyAdibhedairdharmaM ca, dazadhA jagadurjinAH / yaM kurvan vidhinA janturbhavAbdhau na nimajjati // 125 // ' caraNakaraNamUlottaraguNaprakaraNe'pyuktaM zrIcakrezvarasUribhiH - 'khaMtI ya maddava'jjava, muttI tava saMjame ya boddhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo // 5 // ' (chAyA mRSAvAda viramaNa mahAvrata, adattAdAna viramaNa mahAvrata, maithuna viramaNa mahAvrata ane parigraha viramaNa mahAvrata. pAMca indriyonA nirodhanuM svarUpa pUrve trIsamAM zlokanI vRttimAM kahyuM che. cAra kaSAyonA jayanuM svarUpa pahelA prastAvamAM agiyAramAM zlokamAM kahyuM che. mana-vacana-kAyAnI kharAba pravRttio te traNa daMDa, temane aTakAvavI te 35 67nI nivRtti. (7) satya sAyuM polaj, (8) zauya mana-vayana-yAnI pavitratA, (8) mAyanya5 partho 52 mamatAno samApa, (10) prAya= bhaithunanI tyAsa. navatatva5429mA - 'kSamA, bhAI, mApa, mukti, ta5, saMyama, satya, zauca, akiMcanatA ane brahmacarya e yatidharma che. (29) yogazAstranA yothA prazabha 59 ayuMcha - 'saMyama, satya, zauya, pratyartha, mAyanatA, ta5, kSamA, mArdava, RjutA ane mukti e daza prakArano te yatidharma che." dvAdazabhAvanAmAM paNa kahyuM che - "jinezvaroe kSamA vagere bhedo vaDe daza prakArano dharma kahyo che, jene vidhipUrvaka karanAro jIva saMsArasamudramAM DUbato nathI. (125) caraNakaraNamUlottaragu9542maa 59 zrIyazvarasUri dhuMcha - 'kSamA, bhAI, mAva, bhuti, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 2/37 maitryAdikRtakarmaNAM sAmyavatAmeva kSamAdidazavidho dharmo bhavi 219 kSAntizca mArdavaM ArjavaM, muktistapaH saMyamazca boddhavyaH / satyaM zaucaM AkiJcanyaJca, brahma 7 yutidharma: III) - ayaM dazavidho'pi dharmaH sarvaviratAveva sarvathA pAlayituM zakyaH / ata evA'yaM dazavidho dharmo yatidharma ityucyate / tata idamuktaM bhavati - sarvaviratireva sarvazreSTho dharma iti / 1 yaimaitryAdibhAvanAbhirAtmA bhAvitaH ta eva sAmyaM prApnuvanti / ye sAmyavanto bhavanti ta evoparyuktaM dazavidhaM dharmamArAdhayanti / yeSAM mano maitryAdibhirvAsitaM na bhavati te samatAM na labhante / yatra samatA nAsti tatra dazavidhasya dharmasyA'stitvaM na bhavati / kSamAdidharmaH puSparUpaH / puSpANyupavane eva bhavanti na tvavakare / evaM kSamAdidharmA api samatAva citte eva bhavanti na tu rAgAdikaluSite citte / zubhatattvAnAmavasthAnaM zubhasthAne eva mati ArUNA avataraNikA - itthaM sarvazreSThaM dharmaM pradarzyA'dhunA'ntimamupadezaM dattvA dvitIyaprastAvasyopasaMhAraM karoti tapa, saMyama, satya, zauca, akiMcanatA ane brahmacarya e yatidharma che. (5)' A daze prakArano dharma sarvaviratimAM saMpUrNa rIte pALI zakAya che. mATe ja A daza prakAranA dharmane yatidharma ema kahevAya che. tethI ema kahevAya ke sarvavirati ja sauthI caDhiyAto dharma che. jemaNe maitrI vagere bhAvanAothI AtmAne bhAvita karyo hoya teo ja samatAne pAme che. jeo samatAvALA hoya che teo ja upara kahelA daza prakAranA dharmane ArAdhe che. jemanuM mana maitrI vagerethI vAsita na hoya teo samatA pAmatAM nathI. jyAM samatA nathI tyAM daza prakAranA dharmanuM astitva nathI. kSamA vagere dharmo phUla jevA che. phUlo bagIcAmAM ja thAya che, ukaraDAmAM nahIM. ema kSamA vagere dharmo paNa samatAvALA cittamAM ja pragaTe che, rAga vagerethI kaluSita cittamAM nahIM. sArA tattvo sArA sthAnamAM ja rahe che. (37) avataraNikA - Ama sarvazreSTha dharma batAvIne have chello upadeza ApIne bIjA prastAvano upasaMhAra kare che - Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sAmyaM samastadharmANAM sAraH yogasAraH 2/38 mUlam - sAmyaM samastadharmANAM, sAraM jJAtvA tato budhAH / bAhyaM dRSTigrahaM muktvA , cittaM kuruta nirmalam // 38 // iti 'zrIyogasAre tattvasAradharmopadezako dvitIyaH prastAvaH / anvayaH - budhAH ! tataH samastadharmANAM sAraM sAmyaM jJAtvA bAhyaM dRSTigrahaM muktvA cittaM nirmalaM kuruta // 38 // padmIyA vRttiH - budhAH ! - he vidvAMsaH !, tataH - yataH kSamAdiH sarvazreSThadharmaH sAmyavatAmeva bhavati tasmAtkAraNAt, samastadharmANAm - samastAH-sarve ca te dharmAzceti samastadharmAH, teSAM, sAram - aidamparyam, sAmyam - samatAm, jJAtvA - avabudhya, bAhyaM - bahirbhavamiti bAhyam-vyAvahArikam, dRSTigraham - dRSTeH-darzanasya graha:-abhiniveza iti dRSTigrahaH, taM, muktvA - parityajya, cittaM - mAnasam, nirmalam - rAgAdidoSavimuktam, kuruta - smpaadyt| granthakAro'sminzloke viduSaH sambodhayati / sa kathayati - yataH sAmyavatAmeva sarvazreSTho dharmo bhavati tataH sAmyameva sarvadharmANAM sArabhUtaM jJeyam / yatra sAmyaM bhavati tatra dharmo bhavati, yatra sAmyaM na bhavati tatra dharmo na bhavati / yatra sAmyaM na bhavati tatra dharmavadbhAsamAno zabdArtha - he paMDitajano ! tethI badhA dharmono sAra samatA che, ema jANIne pAya zanono hADa choDIne yittane nirma ro. (38) pIyAvRttino bhAvAnuvAda - graMthakAra A zlokamAM vidvAnone saMbodhana kare che. teo kahe che ke - je kAraNathI samatAvALAone ja sarvazreSTha dharma hoya che, tethI samatAne badhA dharmonA sArarUpa jANavI. jyAM samatA hoya che, tyAM dharma hoya che. jayAM samatA nathI, tyAM dharma nathI. jayAM samatA nathI tyAM dharma jevo lAgato 1. yogasAranAmni0 dvitiiystttvsaardhrmopdeshprstaavH| - D. yogasAre tattvasAradharmopadezo dvitIyaH samAptaH / - E, yogasAre tattvasAradharmopadezaH prastAvaH // 2 - K, yogasAre tattvasAradharmopadezako dvitIyaH prastAvaH / - LI Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 2/38 bAhyaM dRSTigrahaM muktvA cittaM nirmalaM karttavyam 221 dharmAbhAso bhvti| madIyaM darzanaM samIcInam, parakIyaMtvasamIcInamityabhinivezo darzanagraharUpo bhavati / sa tu bAhyaH / darzanagraheNa rAgadveSau bhavataH / tatazcittaM malinaM bhavati / tatra sAmyaM nA''gacchati / tato bAhyadarzanagrahaM muktvA cittaM nirmalaM kuruta / nirmalacitte sAmyasya pratiSThA bhavati / sAmyayukte citte dazavidho dharma aagcchti| dharmasyA''rAdhanayA sadgatiH siddhigtishcaapyte| itthamasmindvitIye prastAve granthakAreNa vividhopadezaiH sAmyasya prAdhAnyamuktam // 38 / / iti zrIyogasAre tattvasAradharmopadezakasya dvitIyasya prastAvasya padmIyA vRttiH samAsa | dharmAbhAsa hoya che. mAro dharma sAro, bIjAno kharAba evo kadAgraha e darzanono (dharmono) kadAgraha che. te to bAhya che. dharmanA kadAgrahathI rAgadveSa thAya che. tethI citta malina thAya che. temAM samatA AvatI nathI. tethI dharmano bAhya kadAgraha choDIne cittane nirmaLa karo. nirmaLa cittamAM samatAnI pratiSThA thAya che. samatAvALA cittamAM daza prakArano dharma Ave che. dharmanI ArAdhanAthI sadgati ane siddhigati maLe che. Ama A bIjA prastAvamAM graMthakAre vividha upadezo vaDe samatAnI pradhAnatA batAvI. (38) Ama zrIyogasAramAM tattvonA sArarUpa dharmano upadeza ApanArA bIjA prastAvanI padhIyAvRttino bhAvAnuvAda samApta thayo. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prastAvaH avataraNikA - dvitIye prastAve tattvasAradharmopadezo dattaH / tattvasAradharmastu sAmyarUpaH / atastRtIye prastAve sAmyasya mAhAtmyaM pratipAdayati / dvitIyaprastAvasyAntime zloke cittanirmalIkaraNopadezo dattaH / mUDhabuddhayastu malinacittAH / atastRtIyaprastAvasya prathame zloke mUDhabuddhInAM svarUpamAha - mUlam - 'sahajAnandasAmyasya, vimukhA mUDhabuddhayaH / icchanti duHkhadaM duHkho-tpAdyaM vaiSayikaM sukham // 1 // anvayaH - sahajAnandasAmyasya vimukhA mUDhabuddhayo duHkhadaM duHkhotpAdyaM vaiSayikaM sukhamicchanti // 1 // trI prastAva avataraNikA - bIjA prastAvamAM tattvonA sArarUpa dharmano upadeza Apyo. tattvonA sArarUpa dharma sAmyarUpa che. mATe trIjA prastAvamAM sAmyanuM mAhAtya batAve che. bIjA prastAvanA aMtima zlokamAM cittane nirmaLa karavAno upadeza Apyo. mUDha buddhivALAonuM citta malina hoya che. mATe trIjA prastAvanA pahelA zlokamAM mUDha buddhivALAonuM svarUpa kahe che - zabdArtha - svAbhAvika AnaMda ApanArI samatAthI parAThukha jIvo duHkha ApanArA sane 6:5thI. utpanna thn|2| viSaya4nya sapane 4 cha. (1) 1. aiM namaH / sahajA ... - GIC pratau tRtIyaprastAvasya zlokA evamupanyastAH - sahajAnanda ... // 1 // , nopendrasya ... // 7 // , sAmyaM mAnasa ... // 16 // , yadi tvaM sAmya ... // 18 // , zrutazrAmaNya ... // 19 // , svAdhInaM svaM ... // 20 // , nAjJAtabAlako ... // 25 // , toSaNIyo ... // 26 // , kaSAyaviSayAkrAnto bahi ... // 27 // , niHsaGgo ... // 29 // , prazAntasya ... // 4/26||, sukhamagno ... ||5/32 // , eko garbha ... // 5/36 / / , pApaM kRtvA ... ||5/37||, calaM sarvaM ... // 5/38 // , nopakAro jagatyasmin tAdRzo vidyate kvacit / yAdRzA duHkhavicchedA dehinAM dharmadezanA ||(dhrmbinduH 2/28) // , kaSAyaviSayAkrAnto'haM ... // 2 // , sarvasaGga ... // 3 // , sUkSmAH sUkSma ... // 4 // , aparAdhA ... // 5||, zabdarUpa ... // 6 // , rAgo'bhISTeSu ... // 8 // , lobhaH padArtha ... // 9 // , arativiSaya ... // 10||, vedodayazca ... // 11||, eteSu yena ... // 12 // , durvijJeyA ... // 13 // , yadyAtmA ... // 14 // , sahajAnandatA ... // 15 // , svapatA jAgratA ... // 17 // , vRkSasya ... // 21 // , sUryo janasya ... // 22 // , yathA guDAdi ... // 23 / / , sarvabhUtAvinA ... // 24 // , asadAcAriNo ... // 28 // , sadRkSaM ... // 30 // , iti sAmya ... // 31 // C pratau tRtIyaprastAve caturthapaJcamaprastAvayorye zlokA upanyastAste catarthapaJcamaprastAvayo!panyastAH / 'nopakAro ... dharmadezanA // ' iti dharmabindazlokaH c yogasAratRtIyaprastAve upanyastaH / 2. duHkhotpAdaM - H, || Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/1 sAmyaM sahajamAnandaM dadAti padmIyA vRttiH sahajAnandasAmyasya sahaja:-svAbhAvikaH, Ananda:-harSaH, sahaja Anando yasmAttat sahajAnandam, tacca tat sAmyam-pUrvoktasvarUpaM ceti sahajAnandasAmyam, tasyeti sahajAnandasAmyasya, sahajAnandasAmyAdityarthaH, vimukhAH - viparItaM mukhaM yeSAM te vimukhAH-viparItaceSTAkAriNaH, mUDhabuddhayaH - mUDhA - mohitA buddhi:-jJAnaM yeSAM te mUDhabuddhayaH-mohAcchAditajJAnAH, duHkhadaM - duHkham - asAtarUpaM dadAtIti duHkhadam, duHkhotpAdyam - duHkhena - kaSTenotpAdayituM prAptuM zakyamiti duHkhotpAdyam, vaiSayikam - viSayebhyo bhavamiti vaiSayikam - viSayajanitam, sukham - AhlAdaM, icchanti - vAJchanti / - - 223 I sAmyaM sahajamAnandaM dadAti / sAmyamAtmano svAbhAviko guNaH / tatastatsvAbhAvikamAnandaM dadAti, na tvaupAdhikam / aupAdhika Anando'lpakAlabhAvyasti / sahaja AnandazciraM tiSThati / aupAdhikAnandasya pazcAdavazyaM duHkhaM bhavati / tathApi keSAJcijjanAnAM buddhirmohenAcchAditA bhavati / tataste viparItaM pazyanti / te sAmyaM duHkharUpaM manyante / tataste tttyjnti| te viSayodbhavaM duHkhAvinAbhAvi sukhameva sukharUpaM manyante / saMsAre vastutaH sukhaM nAsti / uktaJca vairAgyazatake - 'saMsArammi asAre, natthi suhaM vAhiveyaNApaure / jANato iha jIvo, na kuNai jiNadesiyaM dhammaM // 1 // ( chAyA - saMsAre asAre, nAsti sukhaM vyAdhivedanApracure / jAnan iha jIvaH, na karoti jinadezitaM dharmam // 1 // ) dvayorduHkhayorapAntarAlakAle yo duHkhAbhAvo'sti taM janAH sukhaM manyante / tanna vAstavikaM padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - samatA svAbhAvika AnaMda Ape che. samatA e AtmAno svAbhAvika guNa che. tethI te svAbhAvika AnaMda Ape che, upAdhijanya nahIM. upAdhijanya AnaMda alpakALa Take che. svAbhAvika AnaMda lAMbo samaya Take che. upAdhijanya AnaMda pachI avazya duHkha Ave che. chatAM paNa keTalAka lokonI buddhi mohathI AvarAyelI hoya che. tethI teo UMdhuM juve che. teo samatAne duHkharUpa mAne che. tethI teo tene choDe che. teo viSayajanya, duHkha ApanArA sukhane ja sukha mAne che. saMsAramAM hakIkatamAM sukha nathI. vairAgyazatakamAM kahyuM che - 'rogo ane vedanAothI bharapUra evA A asAra saMsAramAM sukha nathI. A jANato jIva bhagavAne kahela dharma karato nathI. (1)' be duHkhonI vaccenA kALamAM je du:khano abhAva hoya che, tene loko sukha mAne che te sAcuM sukha nathI, paNa aupacArika sukha che. saMgrahazatakamAM kahyuM che - 'viSayajanya sukha duHkha ja che, kemake te cikitsAnI jema du:khanA pratikArarUpa che. te upacArathI sukha che. vAstavikatA vinA upacAra na Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 vaiSayikaM sukhaM duHkhadaM duHkhotpAdyaJca yogasAraH 3/1 sukham, kintUpacaritam / uktaJca saGgrahazatake - 'visayasuhaM dukkhaM ciya, dukkhapaDiyArao tigicchiya vva / taM suhaM uvayArao, na uvayAro viNA taccaM // 72 // ' (chAyA - viSayasukhaM duHkhameva, duHkhapratikAratazcikitsA iva / tatsukhamupacArataH, nopacAro vinA tattvam / / 72 / / ) indriyaparAjayazatake'pyuktam - 'jaha nibadumuppanno, kIDo kaDuaMpi mannae mahuraM / taha siddhisuhaparukkhA, saMsAraduhaM suhaM biMti // 11 // ' (chAyA - yathA nimbadrumotpannaH, kITa: kaTukamapi manyate madhuram / tathA siddhisukhaparokSAH, saMsAraduHkhaM sukhaM bruvanti // 11 // ) vaiSayikaM sukhaM viSayANAmAsevanenodbhavati / prathamaM viSayANAmAsevanasyecchArUpaM duHkhaM prAdurbhavati / tato viSayANAmAsevanena tasyA icchAyAH pUrtiH kriyate / tataH sukhaM bhavati / punaH kAlAntare yadA viSayAsevanecchA prAdurbhavati tadA duHkhaM bhavati / itthaM vaiSayikaM sukhaM duHkhenodbhavati duHkhaJca dadAti / tatastad duHkhotpAdyaM duHkhadaM cocyate / yadvA vaiSayikasukhasya sAmagrI duHkhenAvApyate / tato'pi tad duHkhotpAdyam / yadivA vaiSayikasukhAnubhavena baddhAnAM karmaNAmudaye durgatiduHkhAni prApyante ityata ucyate - vaiSayikaM sukhaM duHkhadamiti / uktaJcendriyaparAjayazatake - 'tilamittaM visayasuhaM, duhaMca girirAyasiMgatuMgayaraM / bhavakoDihiM na niTThai, jaM jANasutaM karijjAsu // 6 // ' (chAyA - tilamAtraM viSayasukhaM, duHkhaJca girirAjazRGgatuGgataram / bhavakoTibhirna niSThAti, yat thAya. (72) IndriyaparAjayazatakamAM paNa kahyuM che - "jema lImaDAnA jhADamAM utpanna thayelo kIDo kaDavI vastune paNa mIThI mAne che tema mokSasukhathI parAsta jIvo saMsAraduHkhane sukha kahe che. (11)" viSayajanya sukha viSayone bhogavavAthI utpanna thAya che. pahelA viSayone bhogavavAnI icchArUpa duHkha thAya che. pachI viSayone bhogavavA paDe te icchA pUrI karAya che. tethI sukha thAya che. pharI thoDA samaya pachI jayAre viSayo bhogavavAnI icchA thAya tyAre duHkha thAya che. Ama viSayajanya sukha duHkhathI utpanna thAya che ane duHkha Ape che. tethI te du:khahetuka ane du:khaphalaka kahevAya che. athavA viSayajanya sukhanI sAmagrI duHkha veThIne maLe che. tethI paNa te duHkhahetuka che. athavA viSayajanya sukhane anubhavavA vaDe baMdhAyelA karmonA udaya durgatinA duHkho maLe che. mATe kahevAya che ke viSayasukha duHkhaphalaka che. IndriyaparAjayazatakamAM kahyuM che - 'viSayajanyasukha tala jeTaluM che. tenAthI thatuM duHkha meruparvatanA zikhara karatA vadhu UMcuM che. te karoDo bhavomAM pUruM thatuM nathI. tuM je jANe Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/2 kaSAyaviSayA duHkham 225 jAnAsi tat kuruSva // 6 // ) sAmyasukhaM tu sahajam / tanna duHkhenotpadyate nApi duHkhaM dadAti / tathApi mohamadirAmattacetaso janAH sAmyasukhasya prAptyarthaM na prayatante / te tasmAtparAGmukhA bhvnti| te duHkhahetukaM duHkhaphalakaJca vaiSayikaM sukhameva bahumanyante / te tadarthameva prayatante / duHkhavimuktaM sAmyasukhaM parityajya janA yadduHkhAvinAbhAvi vaiSayikaM sukhamicchanti tanmohasya vilasitameva // 1 // avataraNikA - vaiSayikaM sukhamicchatAM mUDhabuddhInAM vicitrAM ceSTAM pratipAdayati- miti vetti jenaH sphuTam / mUlam - 'kaSAyA viSayA duHkhatathApi tanmukhaH kasmAd - dhAvatIti na budhyate // 2 // anvayaH kaSAyA viSayA duHkhamiti janaH sphuTaM vetti / tathApi kasmAttanmukho dhAvati ? iti na budhyate // 2 // - padmIyA vRttiH - kaSAyAH - pUrvoktasvarUpAH, viSayAH - viSayAsevanam, duHkham - duHkharUpam, iti - adaH, janaH - lokaH, sphuTam prakaTam, vetti jAnAti, tathApi che te kara. (6)' samatAnuM sukha svAbhAvika che. te duHkhathI utpanna thatuM nathI ane duHkha ApatuM nathI. chatAM paNa jemanA manamAM moharUpI dArUno nazo caDyo che, evA loko samatAsukhanI prApti mATe prayatna karatAM nathI. teo tenAthI parArkha thAya che. teo du:khahetuka ane du:khaphalaka viSayasukhane ja bahu mAne che. teo tenI mATe ja prayatna kare che. duHkha vinAnA samatAsukhane choDIne loko je duHkha ApanArA viSayajanya sukhane 2che che, te bhohanI ramata 4 che. (1) - avataraNikA - viSayajanya sukhane icchatA mUDha buddhivALAonI vicitra ceSTA bhagAve che - zabdArtha - kaSAyo ane viSayo duHkharUpa che, ema loko spaSTa rIte jANe che. chatAM paNa zA mATe temanI tarapha doDe che ? e samajAtuM nathI. (2) 1. kaSAyaviSayAkrAnto'haM vettIti janaH sphuTam 17 - C, H, II 2. sphuTaM jana: - A, FI Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyaviSayA duHkharUpA iti janaH sphuTaM vetti yogasAra: 3/2 kaSAyaviSayANAM duHkharUpatve jJAte satyapi, kasmAt kimartham, tanmukhaH kaSAyaviSayA''sevanAbhimukhaH, dhAvati - pravarttate iti etat, nazabdo niSedhe, budhyate - jJAyate / 226 - I 7 kaSAyA mohanIyakarmodayajanyAH / tataste duHkharUpAH / kaSAyakaraNakAle tatpazcAcca jIvA duHkhamanubhavanti / uktaJca tattvAmRte - 'kaSAyaviSayArttAnAM, dehinAM nAsti nirvRtiH / teSAM ca virame saukhyaM jAyate paramAdbhutam // 29 // ' itthamanekazo'nubhavanena te spaSTaM jAnanti kaSAyA duHkharUpA eveti / viSayAsevanaM duHkhahetukaM duHkhaphalakaJceti pUrvazloke uktam / viSayAsevanaM pAmAkaNDUyanatulyam / pAmAkaNDUyanaM sukharUpaM manyate tadrogibhiH / parantu vastutastadduHkharUpameva / mohodayaH pAmAtulyaH / viSayAsevanaM tatkaNDUyanatulyam / tatsukharUpaM bhAsate, parantu vastutastadduHkharUpameva / uktaJcopadezamAlAyAm - 'jaha kacchullo kacchu, kaMDuyamANo duhaM muNai sukkhaM / mohAurA mraNussA, taha kAmaduhaM suhaM biMti // 212 // ' ( chAyA - yathA kacchUmAn kacchU, kaNDUyamAno duHkhaM jAnAti saukhyam / mohAturA manuSyAH, tathA kAmaduHkhaM sukhaM bruvanti // 212 // ) idamapi jIvairanekazo' 'nubhUtam / tataste suSThu vidanti-viSayA api duHkharUpA eveti / kaSAyaviSayA duHkharUpA iti jJAte satyapi jIvAH kaSAyAnkurvanti viSayA~zca sevante / te tIvrarasena padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - kaSAyo mohanIyakarmanA udayathI thAya che. tethI teo duHkharUpa che. kaSAya karatI vakhate ane tenA pachI jIvo duHkhane anubhave che. tattvAmRtamAM kahyuM che - 'kaSAyo ane viSayothI pIDita thayelA jIvone zAMti nathI. temano nAza thavA para adbhuta ane zreSTha sukha thAya che. (29)' Ama anekavAra anubhavathI teo spaSTa rIte jANe che ke kaSAyo duHkharUpa ja che. viSayone bhogavavA e du:khahetuka ane duHkhaphalaka che, ema pUrvenA zlokamAM kahyuM. viSayone bhogavavA e kharajavAne khaMjavALavA jevuM che. kharajavAne khaMjavALavAthI sukha lAge che, paNa hakIkatamAM te duHkharUpa ja che. mohano udaya e kharajavA jevo che. viSayone bhogavavA e kharajavAne khaMjavALavA jevuM che. te sukharUpa lAge che, paNa hakIkatamAM te duHkharUpa ja che. upadezamALAmAM kahyuM che - 'jema kharajavAno dardI khaMjavALane khaMjavALatAM thatAM du:khane sukha mAne che tema mohathI Atura manuSyo kAmaduHkhane sukha kahe che. (212)' ene paNa jIvoe anekavAra anubhavyuM che. tethI teo sArI rIte jANe che ke viSayo paNa duHkharUpa ja che. kaSAyo ane viSayo duHkharUpa che, ema jANe chate Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/2 jIvA kaSAyaviSayAnprati dhAvanti 227 1 I kaSAyAnkurvanti viSayazca sevante / sAmAnyato jIvA duHkhaM jJAtvA tato bibhyati / te tasya parihAraM kurvanti / te tatparihAropAyAzcintayanti / kaSAyaviSayAnduHkharUpAJjJAtvA'pi janAstebhyo na bibhyati, teSAM parihAraM na kurvanti, nApi tatparihAropAyAzcintayanti / pratyuta te tAnsAbhilASaM sevante / te tatsevanopAyazcintayanti / te kaSAya - viSaya - sevanAya prayatante / idaM teSAM viparItaM ceSTitaM kasmAt kAraNAd bhavati ? iti na jJAyate iti granthakAro vdti| madirAmattaH sarvaM viparItaM ceSTate / evaM mohamadirAmattA janA viparItaM ceSTante / tata eva te kaSAyaviSayAn duHkharUpAn matvA'pi tatprAptyarthaM dhAvanti / aho ! mohasya sAmrAjyaM yatsarve jIvAstadAjJAM zirasi dhArayanti tadanusAreNa ca ceSTante / evaMkaraNe te svahitAhitamapi na cintayanti / moharAjAjJApAlanArthameva te prayatante // 2 // avataraNikA - mUDhabuddhirduHkhAbhimukhaM dhAvatIti pratipAdyA'dhunA sa sukhasyA'bhi paNa jIvo kaSAyo kare che ane viSayone bhogave che. teo tIvrarasathI kaSAyo kare che ane viSayone bhogave che. sAmAnyathI jIvo du:khane jANIne tenAthI Dare che. teo tene dUra kare che. teo tene dUra karavAnA upAyo vicAre che. kaSAyo-viSayone duHkharUpa jANIne paNa loko temanAthI DaratAM nathI, temane dUra karatAM nathI, temane dUra karavAnA upAyo vicAratAM nathI, UlaTuM teo temane abhilASApUrvaka seve che. teo temane sevavAnA upAyo vicAre che. teo kaSAyo ane viSayone sevavA mATe prayatna kare che. A temanI viparIta ceSTA zenA kA2Ne thAya che ? e jaNAtuM nathI, ema graMthakAra kahe che. dArUnA nazAvALo UMdhI pravRtti kare che. ema moharUpI dArUnA nazAvALA loko badhI UMdhI pravRttio kare che. tethI ja teo kaSAyo-viSayone duHkharUpa mAnIne paNa temane meLavavA doDe che. are ! mohanuM sAmrAjya kevuM che ke badhA loko tenI AjJAne mAthe dhAraNa kare che ane tene anusAre varte che. Ama karavAmAM teo potAnA hitane ke ahitane paNa vicAratAM nathI. moharAjAnI AjJAne pALavA mATe ja teo prayatna kare che. (2) avataraNikA - mUDha buddhivALo duHkha tarapha doDe che, ema batAvI have te sukhanI sanmukha paNa thato nathI, ema batAve che - Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 mukho'pi na bhavatIti darzayati mUlam - 'sarvasaGgaparityAgaH, sukhamityapi vetti saH / sammukho'pi bhavetkiM na tasyetyapi na budhyate // 3 // sarvasaGgaparityAgaH sukham anvayaH - sarvasaGgaparityAgaH sukhamityapi sa vetti, (sa) tasya sammukho'pi kiM - na bhavet ? ityapi na budhyate // 3 // -- yogasAra: 3/3 sarvasaGgaparityAgaH tasya padmayA vRttiH sarvaH-samastazcAsau saGgaH-sambandhazceti sarvasaGgaH, tasya parityAga:- sarvathA parihAra iti sarvasaGgaparityAgaH, sukham - sukharUpam, iti - adaH, apizabdaH kaSAyaviSayANAM duHkharUpatvaM vettyeva, sarvasaGgatyAgasya sukharUpatvamapi vettIti dyotayati, saH - mUDhabuddhirjana:, vetti - jAnAti, sa ityatrAdhyAhAryam, saGgatyAgajanyasukhasya, sammukhaH abhilASI, apizabdaH saGgatyAgaM tu na karoti parantu tasyA'bhilASAmapi na karotIti dyotayati, kim kasmAddhetoH, nazabdo niSedhe, bhavet - syAt, iti - etat apizabdaH kaSAyaviSayajanyaduHkhAbhimukhadhAvanasya kAraNaM tu na budhyate parantu sarvasaGgatyAgajanyasukhAbhimukhIbhavanAbhAvasyA'pi kAraNaM na budhyate iti dyotayati, nazabdo niSedhe, budhyate - jJAyate / - jIva: saGgarahito'sti / karmavazavarttI sa vividhAnsaGgAnkaroti / sa zarIra-svajanadhanana-bAhyavastUnAM saGgAn karoti / ete saGgA bahirbhUtA na jIvasya svbhaavbhuutaaH| tata: saGgakaraNena jIvasya svabhAvastirobhavati vibhAvadazA cAvirbhavati / tato jIvo duHkhIbhavati / - - zabdArtha - 'badhA saMgano badhI rIte tyAga e sukha che' ema paNa e jANe che. te tenI sanmukha paNa kema thato nathI ? e paNa jaNAtuM nathI. (3) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jIva saMgarahita che. karmane vaza rahelo te vividha saMgone kare che. te zarIra-svajana-dhana-bAhya vastuono saMga kare che. A saMgo bAhya che, jIvanA svabhAvarUpa nathI. tethI saMga karavAthI jIvano svabhAva DhaMkAya che ane vibhAvadazA pragaTe che. tethI jIva du:khI thAya che. jema jema saMgono tyAga karAya 1. D pratau 'kaSAyA viSayA ... // 2 // ' iti zlokAnantaraM 'sUkSmA: sUkSmatarA // 4 // iti zloka upanyastaH, 'sarvasaGga ... // 3 // ' iti zlokaH 'aparAdhAkSamA ... // 5 // ' iti zlokAnantaramupanyastaH / 2. sammukhe'pi - G sanmukho'pi - MI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 yogasAraH 3/3 mUDhAH sarvasaGgaparityAgasyA'bhimukhA na jAyante yathA yathA saGgAnAM tyAgaH kriyate tathA tathA jIvasya vibhAvadazA dUrIbhavati svabhAvadazA cA'virbhavati / tato jIvaH sukhIbhavati / itthaM svabhAvaprApakatvAtsaGgatyAgaH sukharUpaH / jIvAH saGgatyAgena sukhasyAnubhavamapi kurvanti / tataH saGgatyAgaH sukharUpa iti te jAnanti / tathApi te sarvasaGgatyAgasyecchAmapi na kurvanti / sAmAnyata idaM dRzyate - yat sukharUpaM bhavati jIvAstadarthaM dhAvantIti / atra tu viparItaM dRzyate / sarvasaGgatyAgarUpasukhasyecchAmapi jIvA na kurvanti / tato granthakAro vakti janAnAmasyA viparItaceSTAyAH kAraNaM na jJAyate iti / janA mohamUDhAH santi / tataste viparItaM pazyanti / tataH kaSAyaviSayAnduHkhasvarUpAJjAnanto'pi tebhyaH sukhaM prApsyate iti cintayitvA te tatprAptyarthaM dhAvanti / te dharmopadezena sarvasaGgatyAgaM sukharUpaM jAnanti, tathA'pi tatra duHkhaM manyante / tataste tasya parAGmukhA vinti | ayamatropadezaH-kaSAyaviSayA duHkharUpAH, tataste heyAH / sarvasaGgatyAgaH sukharUpaH, tata: sa 3pAya: //rUpA che, tema tema jIvanI vibhAvadazA dUra thAya che ane svabhAvadazA pragaTa thAya che. tethI jIva sukhI thAya che. Ama svabhAva pamADanAra hovAthI saMgano tyAga sukharUpa che. jIvo saMgane choDavAthI sukhane anubhave paNa che. tethI saMgano tyAga e sukharUpa che, ema teo jANe che. chatAM paNa teo sarvasaMgane choDavAnI icchA paNa karatAM nathI. sAmAnyathI dekhAya che ke je sukharUpa hoya che, jIvo tenI mATe doDe che. ahIM to UMdhuM dekhAya che, sarvasaMganA tyAgarUpI sukhanI icchA paNa jIvo karatAM nathI. tethI graMthakAra kahe che ke lokonI A UMdhI pravRttinuM kAraNa jaNAtuM nathI. loko mohathI mUDha che. tethI teo UMdhuM juve che. tethI kaSAyo-viSayone duHkharUpa jANavA chatAM paNa temAMthI sukha maLaze, ema vicArIne teo tene meLavavA doDe che. teo dharmopadezathI sarvasaMganA tyAgane sukharUpa jANe che, chatAM paNa temAM duHkha mAne che. tethI teo tene parAkkha bane che. ahIM upadeza A pramANe che - kaSAyo-viSayo duHkharUpa che, mATe te choDavA. sarvasaMgano tyAga sukharUpa che, mATe te Acaravo. (3) avataraNikA - bIjA ane trIjA zlokomAM be tattvo batAvyA. te be tattvone Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sUkSmabuddhInAmapyetadvayaM durbhedam yogasAraH 3/4 avataraNikA - dvitIyatRtIyazlokayo* tattve pratipAdite / te dve tattve nipuNamatayo'pi ye suSTha jJAtumanuSThAtuM ca na zaknuvanti teSAM dazA zocyeti jJApayati - mUlam - sUkSmAH sUkSmatarA bhAvA, 'bhedyante sUkSmabuddhibhiH / etaddvayaM tu durbheda, teSAmapi hi kA gatiH // 4 // anvayaH - sUkSmabuddhibhiH sUkSmAH sUkSmatarA bhAvA bhedyante / teSAmapi etad dvayaM tu durbhedaM hi, (atasteSAM) kA gatiH (bhaviSyati) // 4 // __ padmIyA vRttiH - sUkSmabuddhibhiH - sUkSmA-sUkSmapadArthabodhavidhAyinI buddhiH-prajJA yeSAM te sUkSmabuddhyaH, taiH, sUkSmAH - durbodhAH, sUkSmatarAH - atizayena durbodhAH, bhAvAH - padArthAH, bhedyante - jJAyante / teSAm - sUkSmaMsUkSmatarapadArthabhedakasUkSmabuddhimatAm, apizabdo anyeSAM tvetadvayaM durbhedameva, sUkSmabuddhInAmapyetaddvayaM durbhedamiti dyotayati, etad - pUrvazlokadvayoktam, dvayam - viSayakaSAyA duHkhaM sarvasaGgatyAgazca sukhamiti dve tattve, tuzabdaH pakSAntaradyotane, durbhedam - duHkhena bhidyate-budhyate iti durbhedam-durbodham, hizabda evakArArthaH, sa ca tattvadvayasya subodhatvaM vyavacchinatti, atasteSAmityatrAdhyAhAryam, kA - kiMsvarUpA, gatiH - dazA, bhaviSyatItyatrAdhyAhAryam / ___ sUkSmabuddhInAM jJAnAvaraNakSayopazamastIvro bhavati / tataste'tidurbodhAnapi padArthAnsamyagjAnanti / madhyamabuddhayo'lpabuddhayo vA tAnpadArthAjJAtuM na zaknuvanti, teSAM jJAnAvaraNakSayopazamasya madhyamatvAt mandatvAdvA / kecanasUkSmabuddhayo'pi pUrvoktaM tattvadvayaM jJAtumanuSThAtuM vA nipuNa buddhivALA evA paNa jeo sArI rIte jANI ane AcarI zakatAM nathI temanI dazA dayApAtra che ema jaNAve che - zabdArtha - sUkSma buddhivALA jIvo sUkSma ane atisUkSma bhAvone jANe che. temane bhATe 59 me to muzdIthI. 49 / 5 mepA che. bhATe tebhanu zuM thaze ? (4) pazcIyAvRttino bhAvAnuvAda - sUkSma buddhivALAono jJAnAvaraNa karmano kSayopazama tIvra hoya che. tethI teo bahu muzkelIthI jANI zakAya evA padArthone sArI rIte jANe che. madhyama buddhivALA ke alpa buddhivALA te padArthone jANI zakatAM nathI, kemake temano jJAnAvaraNa karmano kSayopazama madhyama ane maMda hoya che. keTalAka sUkSma buddhivALA paNa pUrve kahelA be tattvone jANI ke AcarI zakatA nathI. temano 1. bhidyante - C, H, I, 2. durbhedyaM - FI Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/4 anubhavarahitaM jJAnaM rUkSam 231 na zaknuvanti / teSAM yadyapi jJAnAvaraNakSayopazamastIvo bhavati tathApi mohanIyakSayopazamo mando bhavati / tena teSAM tattvadvayajJAnaM viparItaM bhavati / yathArthe tattvadvayajJAne jAte satyapi te svajIvane tadanuSThAtuM na zaknuvanti / tAttvikaM jJAnaM tadeva bhavati yena jJAto padArtho svajIvane'nubhUyate, yato jJAnasya phalaM viratiH / anubhavarahitaM jJAnaM rUkSabodharUpaM bhavati / uktaJca jJAnasAre'nubhavasya mAhAtmyaM pradarzayadbhirmahopAdhyAyazrIyazovijayaiH - 'vyApAraH sarvazAstrANAM, dikpradarzanameva hi / pAraM tu prApayatyeko'nubhavo bhavavAridheH // 26/2 // ' anubhavayuktaM jJAnaM jJAnAvaraNamohanIyobhayakSayopazamasampAdyaM bhavati / madhyamabuddhyalpabuddhayastu sUkSmAnapadArthAn jJAtuM na zaknuvanti / tatastadanuSThAnasya kA vArtA ? itthaM te pUrvoktatattvadvayaM na jAnanti nA'pyanutiSThanti / itthaM bahujanasya pUrvoktatattvadvayasyA'nuSThAnayuktaM jJAnaM na bhavati / sUkSmabuddhInAM kevalaM jJAnaM zaraNarUpaM na bhaviSyati / pracaNDamedhAsvAmino'pi te'nubhavaM vinA saMsArasamudrapAraM na prApsyanti / ato granthakRtoktaM teSAM kiM bhaviSyati ? durgatau patatastAn ko rakSiSyati? iti // 4 // jJAnAvaraNa karmano kSayopazama jo ke tIvra hoya che to paNa mohanIya karmano kSayopazama maMda hoya che. tethI temane be tattvonuM jJAna viparIta rIte thAya che. be tattvonuM sAcuM jJAna thAya to paNa teo potAnA jIvanamAM tene AcarI zakatAM nathI. sAcuM jJAna te ja hoya che, jenAthI jaNAyelo padArtha potAnA jIvanamAM anubhavAya, kemake jJAnanuM phaLa virati che. anubhava vinAnuM jJAna lUkhuM hoya che. jJAnasAramAM anubhavanuM mAhAbhya batAvatA mahopAdhyAyazrIyazovijayajI mahArAje kahyuM che - 'badhA zAstrono vyApAra e dizA batAve che. eka anubhava ja saMsArasamudrathI pAra utAre che. (26/2)" anubhavavALuM jJAna jJAnAvaraNakarma ane mohanIyakarma baMnenA kSayopazamathI maLe che. madhyamabuddhivALA ane alpabuddhivALA to sUkSma padArthone jANI zakatAM nathI. to pachI tenA AcaraNanI to zuM vAta ? Ama teo pUrve kahelA be tattvone jANatAM nathI ane tene AcaratAM paNa nathI. Ama ghaNA lokone pUrve kahelA be tattvonuM AcaraNa sahitanuM jJAna hotuM nathI. sUkSma buddhivALA jIvone ekaluM jJAna zaraNarUpa nahIM thAya. pracaMDa buddhinA svAmI evA paNa teo anubhava vinA saMsArasamudranA pArane nahIM pAme. mATe graMthakAre kahyuM ke temanuM zuM thaze? durgatimAM paDatAM temanuM rakSaNa koNa karaze? (4) Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 kaSAyaviSayasvarUpam yogasAraH 3/5,6 ___ avataraNikA - dvitIyavRtte viSayakaSAyA duHkhamiti prathamaM tattvaM pratipAditam / ataH zlokayugmena kaSAyaviSayasvarUpaM prakaTayati - mUlam - aparAdhAkSamA krodho, mAno jAtyAdyahaGkRtiH / lobhaH padArthatRSNA ca, mAyA kapaTaceSTitam // 5 // zabdarUparasasparza-gandhAzca mRgtRssnnikaaH| duHkhayanti janaM sarvaM, sukhAbhAsavimohitam ||6||||yugmm // anvayaH - krodho'parAdhA'kSamA, mAno jAtyAdyahaGkRtiH, lobhaH padArthatRSNA, mAyA ca kapaTaceSTitam, zabdarUparasasparzagandhAzca mRgatRSNikAH (-ete kaSAyaviSayAH) sukhAbhAsavimohitaM sarvaM janaM duHkhayanti // 5 // 6 // padmIyA vRttiH - krodhaH - amarSarUpaH, aparAdhA'kSamA - na kSametyakSamA-kSamA'bhAvaH, aparAdhAnAm-skhalanAnAmakSameti aparAdhA'kSamA, mAnaH - utkarSarUpaH, jAtyAdyaha kRtiH - jAtiH-mAtRsatkA Adau yeSAM kula-balaizvarya-lAbha-rUpa-tapaH-zrutAdInAmiti jAtyAdayaH, teSAmahaGkRtiH-ahaGkAra iti jAtyAdyahaGkRtiH, lobhaH - asantoSaH, padArthatRSNA - padArthAnAM vastUnAM tRSNA-abhilASeti padArthatRSNA, mAyA - nikRtiH, cazabdaH samuccaye, kapaTaceSTitam - kapaTena-vakratayA ceSTitam-ceSTAkaraNamiti kapaTaceSTitam, zabdarUparasasparzagandhAH-zabda:-zrotrendriyaviSayaH, rUpam-cakSurindriyaviSayaH, rasaHrasanendriyaviSayaH, sparzaH-sparzanendriyaviSayaH, gandhaH-ghrANendriyaviSayaH, zabdazca rUpaJca avataraNikA - bIjA zlokamAM kaSAyo-viSayo duHkharUpa che, evuM paheluM tattva patAvyu. tethI paayo-vissyon| 2535ne pragaTa 42 cha - - zabdArtha - aparAdhanI kSamA na karavI te krodha, jAti vagereno ahaMkAra te mAna, padArthonI tRSNA te lobha, kapaTapUrvakanuM AcaraNa te mAyA ane zabda-rUpa-rasasparza-gaMdha jhAMjhavAnA nIra jevA che. A kaSAyo-viSayo sukhanA AbhAsathI mohita thayelA 4 loDIne hu:cI 42 cha. (5,6) 1. ca vaJcanAtmikA - C, H, || 2. D pratau 'aparAdhAkSamA ... // 5 // ' iti zlokAnantaraM 'sarvasaGga ... // 3 // ' iti zloka upanyastaH, tataH 'zabdarUpa ... // 6 // ' iti zloka upanyastaH / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/5,6 yaH rasazca sparzazca gandhazceti zabdarUparasasparzagandhAH, cazabdaH samuccaye, mRgatRSNikAH jalabhramarUpAH, 'ete kaSAyaviSayA' ityatrAdhyAhAryam, sukhAbhAsavimohitam sukhamivA''bhAsate sa sukhAbhAsa:, tena vimohita: - vivekavihInaH kRta iti sukhAbhAsavimohitaH, tam, sarvam - azeSam, janam - lokam, duHkhayanti - duHkhIkurvanti / kaSAyasvarUpam 1 233 krodhasya svarUpamaparAdhAnAmakSamA / jIvAH karmavazAH / tataste jJAtvA'jJAtvA vA'parAdhAnkurvanti / teSAmaparAdhA na manasi dharttavyA: / teSAmaparAdhAnAM vismaraNaM kSamA / tatkRtAparAdhAnAM punaH punaH smaraNena teSvAvezo'kSamArUpaH / sa eva krodhaH / T jAti-lAbha-kulaizvarya-bala-rUpa-tapa :- zrutAnAM yo'haGkAraH sa mAna: / 'mamaiva jAtyAdayaH zreSThAH, pareSAM tu na tathA / ahameva sarvazreSThaH pare tu tucchAH / sarvairmama satkAra - sanmAnau karttavyau / ' evamAdikaM svotkarSasya parApakarSasya ca yaccintanaM tanmAnasya svruupm| padArthAnAM tRSNeti lobhasya svarUpam / adhikAdhikaprAptivAJchA tRSNA / tRSNAkulito na kadAcidapi tRpyati / tasyecchA''kAzavadanantA bhavati / tRSNA padArthaprAptyabhilASarUpA / kapaTapUrvikA yA ceSTA sA mAyA | manasyanyathA cintanaM bahizcAnyathA ceSTanaM kapaTam / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - gunAone mApha na karavA e krodhanuM svarUpa che. jIvo karmane vaza che. tethI teo jANIne ke jANyA vinA aparAdho kare che. temanA aparAdho manamAM na dharavA. temanA aparAdhone bhUlI javA te kSamA. temaNe karelA aparAdhone vAraMvAra yAda karIne temanI upara Aveza karavo te akSamA. te ja krodha che. bhati, sAla, huNa, saizvarya, jaja, 35, taya, zrutano ne jahaMara te mAna. 'mArA ja jAti vagere zreSTha che, bIjAnA tevA nathI. huM ja sauthI caDhiyAto chuM. bIjA to tuccha che. badhAe mArA satkAra ane sanmAna karavA joIe.' A prakArano je potAnI moTAIno ane bIjAnI halakAIno vicAra te mAna. vastuonI tRSNA te lobha. vadhu ne vadhu meLavavAnI icchA te tRSNA. tRSNAvALo manuSya kyAreya paNa tRpta thato nathI. tenI icchA AkAzanI jema anaMta hoya che. tRSNA eTale padArthone meLavavAnI abhilASA. kapaTapUrvakanI je ceSTA te mAyA. manamAM bIjuM vicAravuM ane bahAra jUduM AcaraNa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 viSayasvarUpam yogasAraH 3/5,6 svamanazcintitaM pUrayituM janaH kapaTaM karoti / kapaTena sa mugdhajanAn pratArya svArtha sAdhati | itthaM kaSAyANAM svarUpANi proktAni / kaSAyeSu sukhaM nAsti / tathApi jIvAstAnsukharUpAnmatvA''sevante / adhunA viSayasvarUpaM darzayati - marubhUmau jalarUpeNa bhAsamAnA dIptAH sIkatA mRgatRSNikA / tAM dRSTvA marubhUmivartimRgANAM manasi jalabhramo bhavati / sUryakiraNAH marubhUmisthasikatAsu patanti / tatastA dIpyante / dUrAttA jalarUpA dRzyante / tA dRSTvA tRSitA mRgA jalabhrAntAstadabhimukhaM dhAvanti / yadA te tatsthAnaM prApnuvanti tadA tatra jalaM na pazyanti, parantu sikatA eva / tataste'gre pazyanti / tatra jalabhramadAyakA dIptAH sikatA dRzyante / tA dRSTvA punarjalabhrAntyA te dhAvanti / tatsthAne prApte tatra te jalaM na pazyanti / parantu puro dIptAH sikatA jalabhrAntyA te pazyanti / te punardhAvanti / evaMkrameNa puraH puro dhAvane'pi te jalaM naiva karavuM te kapaTa. potAnA manamAM vicArelA vicArane pUro karavA loko kapaTa kare che. kapaTathI teo bhoLA jIvone ThagIne svArthane sAdhe che. Ama kaSAyonuM svarUpa kahyuM. kaSAyomAM sukha nathI, chatAM paNa jIvo temane sukharUpa mAnIne seve che. have viSayonuM svarUpa batAve che - jhAMjhavAnA nIra eTale raNapradezamAM pANI jevI lAgatI caLakatI retI. tene joIne raNamAM rahelA haraNonA manamAM pANIno bhrama thAya che. sUryanA kiraNo raNapradezanI retI upara paDe che. tethI te camake che. dUrathI te pANI jevI dekhAya che. te joIne tarasyA thayelA haraNo pANInAM bhramathI temanI tarapha doDe che. jayAre teo te sthAne pahoMce che, tyAre tyAM pANI dekhAtuM nathI, paNa retI ja dekhAya che. tethI teo AgaLa juve che. tyAM pANIno bhrama karAvanAra camakatI retI dekhAya che. te joIne pharI pANInA bhramathI teo doDe che. te sthAne pahoMce tyAre tyAM temane pANI dekhAtuM nathI, paNa AgaLa camakatI retIne pANInA bhramathI teo juve che. pharI teo doDe che. A krame AgaLa ne AgaLa doDavA chatAM paNa temane pANI nathI ja Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/5,6 viSayA mRgatRSNikAsannibhAH 235 labhante, parantvadhikaM tRSitA bhavanti / tato jalaM vinA tRSayA'tIva pIDitAH santaste niyante / zabdAdaya indriyaviSayA mRgatRSNakAtulyA bhavanti / zabdAdiSu sukhaM matvA jIvAstAnsevante / parantu tatra te sukhaM na vindanti / punaviSayAstAnlobhayanti / punaste tAnsevante / parantu te sukhaM naiva prApnuvanti, pratyuta te'dhikaM duHkhapIDitA bhavanti / tataste'dhikaM sukhAbhilASiNo bhUtvA punarviSayAnsevante / evaMkrameNa punaH punarviSayasevane'pi te sukhatRptA na bhavanti, parantvadhikAdhikaM sukhatRSitA bhavanti / tato'dhikAdhikAnpApAnkRtvA te durgatau prayAnti / tatra ca te'nekazo janmamaraNAni prApnuvanti / mRgatRSNikA mRgAnsakRnmArayati / viSayA''sevanena jIvAnAmanekamaraNAni bhavanti / mRgatRSNikA kevalaM jalavadAbhAsate, na tu jalaM dadAti / evaM viSayA api kevalaM sukharUpA AbhAsante, na tu sukhaM dadati / viSayA viSAdapi bhayaGkarAH / uktaJca - 'viSasya viSayANAM ca, dUramatyantamantaram / upabhuktaM viSaM hanti, viSayAH smaraNAdapi // ' tathA'nyatrApyuktam - 'varaM visaM khaiyaM na visayasuhaM, ikkasi visiNa maraMti / visayAmisa puNa ghAriyA, Nara NaraehiM maLatuM, paNa teo vadhu tarasyA thAya che. tethI pANI vinA tarasathI bahu pIDAyelA teo maraNa pAme che. zabda vagere indriyonA viSayo jhAMjhavAnA nIra jevA che. zabda vageremAM sukha mAnIne jIvo temane seve che. paNa temAM temane sukha maLatuM nathI. pharI viSayo temane lobhAve che, pharI teo temane seve che. paNa temane sukha nathI ja maLatuM, paNa teo duHkhathI vadhu pIDAya che. tethI teo sukhanI vadhu abhilASAvALA thaIne pharI viSayone seve che. A rIte vAraMvAra viSayone sevavA chatAM paNa teo sukhathI tRpta thatAM nathI, paNa sukha mATe vadhu ne vadhu tarasyA thAya che. tethI vadhu ne vadhu pApa karIne teo durgatimAM jAya che ane tyAM anekavAra janma-maraNa pAme che. jhAMjhavAnA nIra haraNone ekavAra mAre che. viSayone sevavAthI jIvonA aneka maraNo thAya che. jhAMjhavAnA nIra mAtra jaLa jevA dekhAya che, pANI ApatAM nathI, ema viSayo paNa mAtra sukharUpa dekhAya che, sukha ApatAM nathI. viSayo viSa karatA paNa bhayaMkara che. kahyuM che ke - "viSa ane viSayomAM ghaNuM aMtara che. viSa khAvAthI haNe che, viSayo smaraNa karavAthI paNa haNe che." bIje paNa kahyuM che - "jhera khAvuM sAruM, paNa viSayasukha sAruM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 kaSAyaviSayAH sarvaM janaM duHkhayanti yogasAra: 3/7 paDaMti // ' (chAyA - varaM viSaM jagdhaM na viSayasukhaM, sakRt viSeNa mriyate / viSayAmiSagrastAH punaH, narA narakeSu patanti // ) kaSAyA viSayAzca duHkharUpAH santi, parantu te sukharUpA AbhAsante / tato jIvA mohitA bhavanti / te tAnvAstavikasukharUpAnmanyante / tatastatprAptyarthaM te bhRzaM prayatante / parantu yathA yathA te prayatnAnkurvanti tathA tathA bADhaM duHkhitA bhavanti / idameva saMsArasya vaicitryam - saMsAre sukhalezamapi nAsti / tathApi tatprepsayA prANino vividhaM ceSTante / parantu te'dhikaM duHkhitA bhavanti // 5 // ||6|| avataraNikA - tRtIyazloke sarvasaGgatyAgaH sukhamiti dvitIyaM tattvaM pratipAditam / ata: sarvasaGgatyAgajaM sAmyasukhaM varNayati mUlam - nopendrasya na cendrasya, tatsukhaM naiva cakriNaH / 'sAmyAmRtavinirmagno, yogI prApnoti 'yatsukham // 7 // anvayaH - sAmyAmRtavinirmagno yogI yatsukhaM prApnoti tatsukhaM nopendrasya na cendrasya na caiva cakriNaH (asti) // 7 // nathI. viSathI ekavAra mare che, viSayarUpI mAMsathI mUcchita manuSyo narakamAM paDe che.' kaSAyo ane viSayo duHkharUpa che, paNa te sukha jevA lAge che. tethI jIvo moha pAme che. teo temane sAcA sukharUpa mAne che. tethI temane meLavavA teo bahu mahenata kare che. paNa jema jema teo prayatno kare che, tema tema teo bahu duHkhI thAya che. A ja saMsAranI viSamatA che, saMsAramAM jarAya sukha nathI. chatAM paNa tene meLavavAnI icchAthI jIvo vividha prakAranI ceSTAo kare che. paNa teo vadhu du:khI thAya che. ( pa, 6) avataraNikA - trIjA zlokamAM 'sarva saMgano tyAga sukharUpa che' evuM bIjuM tattva batAvyuM. tethI sarvasaMgatyAgathI thatAM samatAnA sukhanuM varNana kare che - zabdArtha - samatArUpI amRtamAM DUbelo yogI je sukha pAme che, te sukha vAsudevanI pAse nathI, indranI pAse nathI ane cakravartInI pAse nathI. (7) 1. sAmyAmRte vinirmagno AI 2. tatsukham - FI Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/7 sAmyasukhamadvitIyam 237 padmIyA vRttiH - sAmyAmRtavinirmagnaH - sAmyam-samatA, tadeva amRtam-sudheti sAmyAmRtam, tatra vizeSeNa nirmagnaH-sampUrNatayA plAvita iti sAmyAmRtavinirmagnaH, yogI - yogasamArAdhakaH, yat - avarNanIyam, sukham - Anandam, prApnoti - labhate, tat - tAdRzam, sukham - AhlAdarUpam, nazabdo niSedhe, upendrasya - vAsudevasya, nazabdo niSedhe, indrasya - devAdhipateH, nazabdo niSedhe, cazabdaH samuccaye, evazabdaH sarvathA niSedhaM dyotayati, cakriNaH - SaTakhaNDAdhipateH, astIti kriyApadamatrAdhyAhAryam / ___ yogI kaSAyaviSayAnduHkharUpAnmatvA tAnpariharati / sa sarvasaGgatyAgaM sukharUpaM matvA taM karoti / tatastasya citte rAgadveSayorhAso bhavati / tatastaccittaM nirmalaM bhavati / tatra samatA prAdurbhavati / samatA'mRtatulyA bhavati / amRtamekasmAnmaraNAnmocayati / samatA tu muktiM dadAti / tatazca sAdyanantakAlaM yAvat maraNAbhAvo bhavati / yoginaH samatA'mRtasya kevalaM sparzanaiva na bhavati, parantu yogInaH sarvapravRttiSu samatA dRzyate / tata idamuktaM -yogI samatA'mRte vinirmagna iti / samatAmRtavinirmagnazca yogI yamAnandamanubhavati so'vrnnniiyH| tasyopamA na vidyate / sa sAMsArikasukhAtIto bhavati / kasyacidapi sAMsArikajantostAdRzaM sukhaM na vidyate / vAsudevastrayANAM khaNDAnAmadhipatiH / cakravarvRddhisakAzAttasyaddhirarddhapramANA / tasya sukhaM yogisukhatulyaM nAsti / pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - yogI kaSAyo-viSayone duHkharUpa mAnIne temane choDI de che. te sarva saMgonA tyAgane sukharUpa mAnIne tene kare che. tethI tenA manamAM rAgadveSano nAza thAya che. tethI tenuM mana nirmaLa thAya che. temAM samatA pragaTe che. samatA amRta jevI che. amRta eka maraNamAMthI choDAve che. samatA to mokSa Ape che ane tethI sAdi anaMtakALa sudhI maraNano abhAva thaI jAya che. yogIne samatArUpI amRtanI mAtra sparzanA ja nathI thatI paNa yogInI badhI pravRttiomAM samatA dekhAya che. mATe ema kahyuM ke yogI samatArUpI amRtamAM DUbela che. samatArUpI amRtamAM DUbela yogI je AnaMdane anubhave che, te avarNanIya che. tenI koI upamA nathI. te sAMsArika sukhane oLaMgI gayela hoya che. koIpaNa saMsArI jIvane tevuM sukha hotuM nathI. vAsudeva traNa khaMDano mAlika che. cakravartI karatAM tenI Rddhi aDadhI hoya che. tenuM sukha yogInA sukhanI samAna nathI. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmyasukhamindracakravarttivAsudevasukhAdadhikam yogasAra: 3/7 cakravarttI SaNNAM khaNDAnAmadhipatiH / sa SaNNavatikoTigrAmANAM catuHSaSTisahasrastrINAM caturazItilakSagajAzvarathapadAtInAM svAmI / tasyarddhirvipulA / tathApi tasya sukhaM samatAsukhabhogino yoginaH sukhasya tulyaM nAsti / indro devadevInAmadhipatiH / so'nekavimAnAnAM svAmI / sa sAmAnika - trAyastriMzalokapAla-anika-senApati- pArSadya-AtmarakSaka-prakIrNakAdidevAnAmAdhipatyaM karoti / saudharmendrasyASTAvagramahiSyaH / ekaikA'gramahiSI aSTasahasrarUpANi vikurvati / indro'pi catuHSaSTisahasrarUpANi vikurvya tAbhi: saha pravIcArasukhamanubhavati / indrasya zaktiracintyA / tathApi tasya sukhaM samatAbhAjo yoginaH sukhasya samAnaM nAsti / 238 itthaM samatAbhRto yoginaH sukhaM sarvaM sAMsArikasukhamatizete / tataH sAMsArikaM sukhaM tyaktvA samatAsukhaprAptyarthameva prayatanIyam / samatayA yogI sarvakarmANi kSapayitvA paramapadaM prApnoti / tatra ca sAdyanantaM kAlaM cakravartI cha khaMDano mAlika che. te 96 karoDa gAma, 64 hajAra strIo, 84 lAkha hAthI, 84 lAkha ghoDA, 84 lAkha 2tha, 84 lAkha sainikono svAmI che. tenI Rddhi ghaNI hoya che, chatAM paNa tenuM sukha samatA sukhane bhogavanArA yogInA sukhanI samAna nathI. Indra deva-devIono mAlika che. te aneka vimAnono mAlika che. sAmAnika, trAyazriMzaka, lokapAla, sainya, senApati, parSadAnA, AtmarakSaka, prakIrNaka vagere devono te svAmI che. saudharmendranI 8 indrANIo hoya che. eka-eka indrANI 8000 rUpo vikurve che. Indra paNa 64,000 rUpo vikurtIne temanI sAthe saMbhoganA sukhane anubhave che. IndranI zakti aciMtya che. chatAM paNa tenuM sukha samatAvALA yogInA sukhanI samAna nathI. Ama samatAvALA yogInuM sukha badhA sAMsArika sukho karatAM caDhiyAtuM che. tethI sAMsArika sukhane choDIne samatAsukhane meLavavA ja prayatna karavo joIe. samatAthI yogI badhA karmono kSaya karIne paramapada pAme che. tyAM sAdi anaMtakALa Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 yogasAraH 3/8,9,10,11 sAmyasukhaprAptyupAyaH paramAnandamanubhavati / uktaJca tattvAmRte - 'samatAM sarvabhUteSu, yaH karoti sumAnasaH / mamatvabhAvanirmukto, yAtyasau padamavyayam // 215 // ' // 7 // __ avataraNikA - saptamazloke sAmyasukhasya mAhAtmyaM darzitam / adhunA caturbhiH zlokaiH sAmyasukhaprAptyupAyaM darzayati - mUlam - rAgo'bhISTeSu sarveSu, dveSo'niSTeSu vastuSu / krodhaH kRtAparAdheSu, mAnaH paraparAbhave // 8 // lobhaH padArthasamprAptau, mAyA ca paravaJcane / gate mRte tathA zoko, harSazcAgatajAtayoH // 9 // aratirviSayagrAme, 'cA'zubhe ca zubhe ratiH / 'caurAdibhyo bhayaM caiva, kutsA kutsitavastuSu // 10 // vedodayazca sambhoge, vilIyeta muneryadA / 'antaHzuddhikaraM sAmyA-mRtamujjRmbhate tadA // 11 // ||'cturbhiH kalApakam // anvayaH - yadA muneH sarveSu abhISTeSu (vastuSu) rAgaH, (sarveSu) aniSTeSu vastuSu dveSaH, kRtAparAdheSu krodhaH, paraparAbhave mAnaH, padArthasamprAptau lobhaH, paravaJcane ca mAyA, gate tathA mRte zokaH, AgatajAtayozca harSaH, azubhe ca viSayagrAme'ratiH, zubhe ca sudhI te parama AnaMdane anubhave che. tattvAmRtamAM kahyuM che, "sArA manavALo, mamatva vinAno je jIva badhA jIvo upara samatA rAkhe che te paramapadane pAme che. (215)" (7) avataraNikA - sAtamA zlokamAM samatAsukhanuM mAhAbhya batAvyuM. have cAra zlokomAM samatAsukhane meLavavAno upAya batAve che - | zabdArtha - jyAre munino badhI iSTa vastuo uparano rAga, badhI aniSTa vastuo uparano dveSa, aparAdhIo uparano gusso, bIjAnI hAramAM abhimAna, vastunI prAptimAM lobha, bIjAne ThagavAmAM mAyA, gayelA ane marelA uparano zoka, AvelA ane janmelA uparano AnaMda, kharAba viSayomAM aNagamo, sArA viSayomAM 1. ..... nata ..... - L / 2. vA'zubhe - J, yA'zubhe-E / 3. vairAdibhyo - C / 4. antaHzuddhakaraM - H, || 5. kalApakam - L / 6. kulakam - DI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sAmyasukhaprAptyupAyaH yogasAra: 3/8,9,10,11 (viSayagrAme) ratiH, caurAdibhyazca bhayaM kutsitavastuSu kutsaiva, sambhoge ca vedodayaH, vilIyeta tadA'ntaHzuddhikaraM sAmyAmRtamujjRmbhate ||8|| ||9|| // 10 // // 11 // padmIyA vRtti: - yadA yasminkAle, muneH - jagatsvarUpacintakasya, yaduktaM jJAnasAre maunASTake - 'manyate yo jagattattvaM, sa muniH prakIrtitaH // 1 // , ' sarveSu akhileSu, abhISTeSu priyeSu vastuSvityatrAdhyAhAryam, rAgaH - abhiSvaGgaH, sarveSvityatrApi sambandhanIyam, aniSTeSu - apriyeSu vastuSu - padArtheSu, dveSaH tiraskAraH, kRtAparAdheSu - kRtA:-anuSThitAH aparAdhA:-AgAMsi yaiste kRtAparAdhA:, teSu, krodhaH - akSamA, paraparAbhave parasya - svAtiriktasya parAbhavaH parAjaya iti paraparAbhavaH, mAna: svotkarSa:, padArthasamprAptau padArthasya-vastunaH samprApti :- lAbha iti padArthasamprAptiH, tasyAM, lobha: - tRSNA, paravaJcane - pareSAM - svAtiriktAnAM vaJcanampratAraNamiti paravaJcanam, tasmin cazabdaH samuccaye, mAyA kapaTam, gate - dezAntaraM prApte, tathAzabdaH samuccaye, mRte - parabhavaM prApte, zokaH - dInatA, AgatajAtayoH Agata:-dezAntarAdatra prAptaH, jAtaH - bhavAntarAdatra prAptaH Agatazca jAtazceti AgatajAtau, tayoH, cazabdaH samuccaye, harSaH - pramodaH, azubhe - azobhane, cazabdaH samuccaye, viSayagrAme - viSayANAM - indriyArthAnAM grAma: - samUha iti viSayagrAmaH, tasmin, aratiH - aprItiH, zubhe - zobhane, cazabdaH samuccaye, viSayagrAme ityatrApyanuvarttanIyam, ratiH " prItiH, caurAdibhyaH - caura::- taskara Adau yeSAM dAyAda - vahni - zatru - rAjAdInAmiti caurAdayaH, tebhyaH, cazabdaH samuccaye, bhayam - bhItiH, kutsitavastuSu - kutsitAnijugupsitAni ca tAni vastUni - padArthAzceti kutsitavastUni teSu, kutsA jugupsA, evazabdaH samuccayArthaH, sambhoge - maithune, cazabdaH samuccaye, vedodayaH - vedAnAmstrIpuruSanapuMsaka vedamohanIyakarmarUpANAmudayaH - vipAka iti vedodaya:, vilIyeta nazyet, tadA kaSAyanokaSAyakSayakAle, antaH zuddhikaram anta:- cittasya zuddhiH - - - - - prIti, cora vagere thakI bhaya, kharAba vastuomAM durgaMchA, saMbhogamAM vedano udaya nAza pAme tyAre aMtaH'raezane zuddha DaranAra samatAmRta pragaTe che. (8, 8, 10, 11) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - muni eTale jagatanA svarUpane vicAranAra. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 yogasAraH 3 / 8,9,10,11 kaSAyanokaSAyavilaye sAmyamujjRmbhate nirmalatetyantaHzuddhiH, tAM karotIti antaHzuddhikaram, sAmyAmRtam - pUrvoktasvarUpam, ujjRmbhate - prAdurbhavati / ___yadA muneH kaSAyanokaSAyANAM kSayo bhavati tadA tasya citte sAmyAmRtaM prakaTIbhavati / sAmyAmRtaM ceto nirmalIkaroti / kaSAyanokaSAyA yeSu viSayeSu bhavanti tAndarzayati-sarveSu priyavastuSu rAgo bhavati / rAgastu mAnasapratibandharUpaH / yadA priyavastuSu rAgo na bhavati tadA sAmyAmRtaM prAdurbhavati / sarveSvaniSTavastuSu dveSo bhavati / jano'niSTavastUnAM viprayogaM kAGkSati / yadA'niSTavastuSu tiraskAro na bhavati tadA sAmyAmRtaM prAdurbhavati / sarve'pi padArthAH svasvarUpe'vasthitAH / svarUpato na kazcidapi padArthaH sundaro'sundaro vA / janAH svamanovikalpAnusAreNa padArthAnsundarAnasundarAnvA kalpayanti / tataste sundarapadArtheSu rAgaM kurvantyasundarapadArtheSu ca dveSaM kurvanti / yadA tattvadRSTyA vicAryate tadA sarve'pi padArthAH samAnarUpA bhAsante / tatasteSu rAgo dveSo vA na bhavati / itthaM sAmyamAvirbhavati / janA aparAdhinAmaparAdhAMzcintayitvA tebhyaH krudhyanti / aparAdhastu janAnAM karmaNAmeva / jJAnasAramAM mInASTakamAM kahyuM che - "je jagatanA svarUpane vicAre che te muni upAya che.... (1)' jyAre muninA kaSAyo-nokaSAyono kSaya thAya che, tyAre tenA manamAM samatAmRta pragaTe che. samatAmRta cittane nirmaLa kare che. kaSAyo-nokaSAyo je viSayomAM thAya che, e batAve che - badhI priya vastuomAM rAga thAya che. rAga eTale manano lagAva. jayAre priya vastuo upara rAga thato nathI, tyAre samatAmRta pragaTe che. badhI aniSTa vastuomAM dveSa thAya che. loko aniSTa vastuone dUra karavA jhaMkhe che. jayAre aniSTa vastuo upara tiraskAra thato nathI tyAre samatAmRta pragaTe che. badhA ya padArtho potAnA svarUpamAM rahelA che. svarUpathI koI padArtha sAro ke kharAba nathI. loko potAnA mananI vicAraNA anusAra padArthone sArA ke kharAba mAne che. pachI teo sArA padArtho upara rAga kare che ane kharAba padArtho upara dveSa kare che. jyAre tattvadRSTithI vicArIe tyAre badhAya padArtho eka sarakhA lAge che. tethI temanI upara rAga ke dveSa thatAM nathI. Ama samatA pragaTe che. loko aparAdhIonA aparAdhone vicArIne temanI upara gusso kare che. aparAdha Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 krodhamAnalobhavilayopAyaH yogasAra: 3/8,9,10,11 aparAdhinastu nimittamAtrAH santi / tataH karmasu kopaH karttavyo nA'parAdhiSu / karmavazavarttino'parAdhino'parAdhAnkurvanti / tatasteSu dayA karttavyA, na tu kopa: / uktaJca dharmopadezazlokeSu pUrvamunipativiraciteSu - 'kopaM na kuryAnnirvANa-mArgaluNTAkapoSakam / ... // 37 // ' itthaM yadA'parAdhiSu krodho na bhavati tadA sAmyaM prAdurbhavati / janAH pareSAM parAjaye svasya ca vijaye harSamanubhavanti / ayaM harSo mAnarUpaH / janAH svAtmAnaM parebhyo'dhikaM manyante / tata eva teSAM mAno bhavati / yadA pare jIvAH svAtmatulyA bhAsante tadA teSAM parAjaye svasyAnando na bhavati, parantu teSAM vijaye eva svAtmA''nandamanubhavati / itthaM mAnasya nigraho bhavati / yadA mAnasya kSayo bhavati tadA sAmyaM prAdurbhavati / padArthasamprAptau grahaNecchA bhavati / sA lobharUpA / padArthAH pudgalapariNAmarUpAH / parivarttanazIleSu padArtheSu mUrcchAkaraNena kiM prayojanam ? yadi mUrcchA kriyate tarhi padArthe naSTe viyukte vA''rttadhyAnaM bhavati / tataH padArtheSu mUrcchA na karttavyA / yadA mUrcchAkSayo to lokonA karmono ja che. aparAdhIo to mAtra nimitta che. tethI karmo upara gusso karavo, aparAdhIo upara nahIM. karmane vaza aparAdhIo aparAdha kare che. tethI temanI upara dayA karavI, paNa gusso na karavo. pUrvAcArya racita dharmopadezazlokomAM kahyuM che - 'mokSamArganA lUTArAone puSTa karanAro gusso na karavo... (37)' ema jyAre aparAdhIo upara gusso thato nathI, tyAre samatA pragaTe che. loko bIjAnI hAramAM ane potAnA vijayamAM AnaMda anubhave che. A AnaMda mAnarUpa che. loko potAne bIjA karatAM adhika mAne che. tethI ja temane abhimAna Ave che. jyAre bIjA jIvo potAnI samAna lAge che tyAre temanI hAramAM potAne AnaMda thato nathI, paNa temanA vijayamAM ja potAne AnaMda thAya che. Ama mAnano nigraha thAya che. jyAre mAnano kSaya thAya che tyAre samatA pragaTe che. padArthanI prAptimAM mUrchA thAya che, te lobharUpa che. padArtho pudgalanA pariNAmarUpa che. tethI teo satata badalAtA rahe che. badalAtA padArtho upara mUrchA karavAthI zuM phAyado ? jo mUrchA karAya to padArtha nAza pAme ke padArthano viyoga thAya tyAre Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAzokavilayopAyaH yogasAra: rU/8,1,20,11 bhavati tadA sAmyaM prAdurbhavati / janA: svaprayojanaM sAdhayituM parAnvipratArayanti / yadA pare'pyAtmatulyA dRzyante tadA parAnvaJcayituM mano notsahate / itthaM mAyAyA nigraho bhavati / tataH sAmyamAvirbhavati / 243 yadA priyajano'nyatra gacchati mriyate vA tadA manasi viSAdo bhavati / yadA priyavastuno viyogo bhavati tadA'pi manasi viSAdo bhavati / sa zokaH / sarve'pi saMyogA viyogAntA: / uktaJca saMvegaraGgamAlAyAm - 'saMjogA saviyogA 68' (chAyA saMyogAH saviyogA: // 68 // kazcidapi saMyogo na zAzvataH / itthaM vicintya gate mRte vA zoko na karttavyaH / yadA zokakSayo bhavati tadA sAmyaM prakaTIbhavati / uktaJca yogapradIpe - 'gate zoko na yasyAsti, na ca harSaH samAgate / zatrumitrasamacittaM, sAmAyikamihocyate // 92 // ' yadA priyajanaH kutazcidAgacchati jAyate vA tadA harSo bhavati / yadA priyavastunaH ArtadhyAna thAya. mATe padArtho u52 mUrchA na ka2vI. jyAre mUrchAno kSaya thAya che tyAre samatA pragaTe che. loko potAnA kAryane siddha karavA bIjAne Thage che. jyAre bIjA paNa potAnI samAna dekhAya che tyAre bIjAne ThagavA mana taiyAra thatuM nathI. Ama mAyAno nigraha thAya che. tethI samatA pragaTe che. jyAre priya vyakti bIje jAya che ke marI jAya che tyAre manamAM kheda thAya che. jyAre priya vastuno viyoga thAya che tyAre paNa manamAM kheda thAya che. te zoka che. 'saMyogo badhAya saMyogone aMte viyoga Ave che. saMvegaraMgamAlAmAM kahyuM che viyogathI yukta che... (68)' koIpaNa saMyoga zAzvata nathI. Ama vicArIne gayelA ke marelAno zoka na karavo. jyAre zokano kSaya thAya che tyAre samatA pragaTe che. yogapradIpamAM kahyuM che - 'vastu javA para jene zoka thato nathI, vastu AvavA para jene harSa thato nathI, te zatru ane mitrane viSe samAna evuM citta ahIM sAmAyika kahevAya che. (92)' - jyAre priya vyakti kyAMkathI Ave ke janme tyAre harSa thAya che. jyAre priya - Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 harSArativilayopAyaH yogasAraH 3/8,9,10,11 saMyogo bhavati tadA'pi harSo bhavati / sandhyAsamaye yathA vRkSe zakunA mIlanti tathA'smijanmani jIvAnAM saMyogo bhavati / prAta: zakunA dizodizamuDDayante punazca mIlanti navA / evaM kAlAntare priyajanena saha viyogo'vazyambhAvI / punazca teSAM samAgamaH syAnna vA / uktaJcAtmabodhakulake zrInemicandrasUribhiH - 'jaha saMjhAe sauNANaM, saMgamo jaha pade ya pahiyAdi IN saMno, tadeva mayuro nIva ! TA' (chAyA - yathA sandhyAyAM zakunAnAM, saGgamaH yathA pathi ca pathikAnAm / svajanAnAM saMyogaH, tathaiva kSaNabhaGguraH jIva ! // 8 // ) evaM cintanena harSo na karttavyaH / tataH sAmyamujjRmbhate / azubheSu viSayeSvaprItirjAyate / tatrA'pi pudgalapariNAmaM vicintyA'ratirna krttvyaa| yadA'ratevilayo bhavati tadA samatA prAdurbhavati / zubheSu viSayeSu ratirjAyate / mRgaH zabdeSu ratiM kRtvA mRtiM labhate / zalabho rUpe ratiM kRtvA mRti prApnoti / bhramaro gandhe ratiM kRtvA mRtimApnoti / mIno rase ratiM kRtvA mRtimAsAdayati / gajo sparze ratiM kRtvA mRtimaznute / evamindriyArtheSu ratiranarthapradA / vastuno saMyoga thAya che tyAre paNa harSa thAya che. sAMjanA samaye jema jhADa upara pakSIo bhegA thAya che, tema A janmamAM jIvono saMyoga thAya che. savAre pakSIo eka dizAmAMthI bIjI dizAmAM UDI jAya che ane pharI maLe ke na paNa maLe. e rIte amuka samaya pachI priyajananI sAthe avazya viyoga thavAno che. pharIthI temano samAgama thAya athavA na paNa thAya. AtmabodhakulakamAM zrInemicandrasUrijIe kahyuM che - "he jIva! jema sAMje thato pakSIono saMgama kSaNabhaMgura che ane jema rastAmAM thato musApharono saMgama kSaNabhaMgura che tema svajanono saMyoga kSaNabhaMgura che. (8) Ama vicArIne harSa na karavo, tethI samatA pragaTe che. ' kharAba viSayomAM aprIti thAya che. temAM paNa pugalanA pariNAmane vicArIne aprIti na karavI. jyAre aprItino nAza thAya che tyAre samatA pragaTe che. sArA viSayo game che. haraNa zabdomAM prIti karIne maraNa pAme che. pataMgiyuM rUpamAM prIti karIne maraNa pAme che. bhamaro gaMdhamAM prIti karIne maraNa pAme che. mAchalI rasamAM prIti karIne maraNa pAme che. hAthI sparzamAM prIti karIne maraNa pAme che. ema indriyanA viSayonI prIti anartha karanArI che. jJAnasAramAM kahyuM che - "jo Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3 / 8,9,10,11 ratibhayavilayopAyaH 245 uktaJca jJAnasAre - 'pataGgabhRGgamInebha-sAraGgA yAnti durdazAm / ekaikendriyadoSAcced, duSTaistaiH kiM na paJcabhiH // 7/7 // ' viSayANAmupabhogaH kimpAkaphalabhogatulyo bhvti| sa ApAte ramyo bhavati, pariNAme tu viraso bhavati / uktaJcAtmabodhakulake zrInemicandrasUribhiH - "kiMpAkaphalasamANA, visayA hAlAhalovamA pAvA / muhamahurattaNasArA, pariNAme dAruNasahAvA // 6 // ' (chAyA - kimpAkaphalasamAnA, viSayA hAlAhalopamAH pApAH / mukhamadhuratvasArAH, pariNAme dAruNasvabhAvAH // 6 // ) paJcaliGgIprakaraNe'pyuktaM zrIjinezvarasUribhiH - 'AvAyasuMdarA vi hu bhAvibhavAsaMgakAraNattaNao / visayA sappurisANaM sevijjaMtA vi duhajaNayA // 15 // ' (chAyA - ApAtasundarA api khalu bhAvibhavAsaGgakAraNatvAt / viSayAH satpuruSANAM sevyamAnA api duHkhajanakAH // 15 // ) itthaM viSayANAmanarthakAritvaM vicintya teSu ratirna karttavyA / tataH sAmyaM vikasati / jIvA dhanAdiSu rajyanti / tataste dhanAdyapahAribhyo bibhyati / AtmasvarUpAdanyatsarvaM parakIyam / caurAdayaH parakIyameva grahItuM zaknuvanti / AtmanaH svarUpabhUtAni jJAnadarzana-cAritrAdIni te corayituM na zaknuvanti / jIvAH padArthAnsvakIyAnmanyante / tataste. pataMgiyA, bhamarA, mAchalA, hAthI ane haraNa eka eka IndriyanA doSathI durdazA pAme che to duSTa evA te pAMca viSayothI to zuM na thAya ? (77) viSayone bhogavavA e kiMpAkaphaLane khAvA barAbara che. viSayono bhogavaTo zarUAtamAM sAro lAge che. paNa tenuM pariNAma kharAba hoya che. AtmabodhakulakamAM zrInemicandrasUrijIe kahyuM che - "viSa jevA, pApI, kiMpAkaphaLa samAna viSayo mukhamAM zarUmAM madhurapaNAnA sAravALA che ane pariNAme bhayaMkara svabhAvavALA che. (6) paMcaliMgI prakaraNamAM paNa zrIjinezvarasUrijIe kahyuM che - "zarUAtamAM suMdara evA paNa sevAtA viSayo bhAvimAM saMsAranA saMganuM kAraNa hovAthI puruSo mATe 6:54na che. (15)' sAma viSayo anartha 422 / cha, sebha viyArIne tebhanI upara prIti na karavI. tethI samatAno vikAsa thAya che. jIvo dhana vagere upara rAga kare che. tethI teo dhana vagerene laI janArAothI Dare che. potAnA svarUpa sivAyanuM badhuM pArakuM che. cora vagere je pArakuM che, te ja laI zake che. AtmAnA svarUpa samAna jJAna, darzana, cAritra vagerene teo corI zakatAM nathI. jIvo padArthone potAnA mAne che. tethI teo temane laI janArAothI Dare Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jugupsAvedavilayopAyaH yogasAraH 3/8,9,10,11 tadapahAribhyo bibhyati / Atmano yat svakIyamasti taccaurAdibhirna coryate, yattaizcoryate tanna jIvAnAM svakIyam, parantu parakIyam / tataH parakIyavastvapahAribhyazcaurAdibhyo na bhetavyam / yadA bhayasya kSayo bhavati tadA nirbhayaM samatAsukhamavApyate / ___ janAH kutsitavastUni dRSTvA jugupsante / iyaM kutsA / svarUpato vastu kutsitaM nAsti / janA eva tatkutsitamiti vikalpayanti / tatazca te tajjugupsante / pudgalapariNAmena kAlAntare tadeva vastu sundaraM bhavati / itthaM vicintya kutsitavastuSu jugupsA na kAryA / jugupsAkSayeNa samatAyA udayo bhavati / / mohodayena strIpuruSobhayabhogecchA manasi jAyate / ayaM vedAdayaH / puruSasya strIbhogecchA puruSavedaH / striyAH puruSabhogecchA strIvedaH / ubhayabhogecchA napuMsakavedaH / zuddhAtmA'vedyasti / karmavazavartI jIva eva puruSa-strI-napuMsakatvena jAyate / mohodayena bhogecchA jAyate / sambhoge na vAstavikaM sukhaM, parantu kAlpanikameva / ata eva sapravIcAradevebhyo'pravIcAradevA che. AtmAnuM je potAnuM che, te cora vagerethI corAtuM nathI. je temanA vaDe corAya che, te jIvonuM potAnuM nathI, paNa pArakuM che. mATe pArakI vastune laI janArA cora vagerethI DaravuM nahIM. jayAre bhayano nAza thAya che, tyAre nirbhaya evuM samatAnuM sukha maLe che. loko kharAba vastuo joIne jugupsA kare che. A durgachA che. svarUpathI vastu kharAba nathI. loko ja tene kharAba mAne che ane tethI temanI durgachA kare che. pudgalo badalAvAthI thoDA samaya bAda te ja vastu suMdara thAya che. Ama vicArIne kharAba vastuo upara durgachA na karavI. durgachAnA kSayathI samatAno udaya thAya che. mohanA udayathI manamAM strI, puruSa ke baMnene bhogavavAnI icchA thAya che. A vedano udaya che. puruSane thatI strIne bhogavavAnI icchA te puruSaveda. strIne thatI puruSane bhogavavAnI icchA te strIveda. baMnene bhogavavAnI icchA te napuMsakaveda. zuddha AtmA avedI che. karmane vaza rahela jIva ja puruSa, strI, napuMsaka tarIke utpanna thAya che. mohanA udayathI bhoganI icchA thAya che. saMbhogamAM sAcuM sukha nathI, paNa kalpeluM ja sukha che. mATe ja saMbhoga karanAra devo karatA saMbhoga nahIM karanArA devo anaMtaguNa sukhI che. zrIbRhatsaMgrahaNImAM kahyuM che - 'tyAra pachInA (ayyata devaloka Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3 / 8,9,10,11 apravIcArA anantaguNasukhAH 247 anantaguNasukhinaH / yaduktaM zrIbRhatsaGgrahaNyAM - 'tato paraM tu devA, boddhavvA huMti appavIyArA / sappaviAraThiINaM, anaMtaguNasokkhasaMjuttA // 102 // ' (chAyA - tataH paraM tu devA, boddhavyA bhavanti apravIcArAH / sapravIcArasthitInAmanantaguNasaukhyasaMyuktAH // 102 // ) asya zlokasya zrImalayagirisUrikRtavRttirevam-'tatastasmAdacyutadevalokAtparamUrdhvaM ye devAste'pravIcArAH pravIcArarahitA boddhvyaaH| te ca sapravIcArasthitibhyaH sakAzAdanantaguNasaukhyasaMyuktAH, pravIcArasukhAdupazamasukhasyA'nantaguNatvAt // 102 // ' zrIsaGgrahaNIsUtre'pyuktam -'do kappa kAyasevI, do do do pharisarUvasaddehiM / cauro maNeNuvarimA, appaviyArA aNaMtasuhA // 125 // ' (chAyA - dvau kalpau kAyasevinau, dvau dvau dvau sparzarUpazabdaiH / catvAro manasoparitanAH, apravIcArA anantasukhAH // 125 // ) zrIdevabhadrasUrikRtAyA asya zlokasya vRtterleza evam - 'ete ca sarve yathottaramanantaguNasukhabhAjaH, tathAhi-kAyasevibhyo'nantaguNasukhAH sparzasevinastebhyo'nantasukhA rUpasevinastebhyo'nantasukhAH zabdasevinastebhyo'nantasukhA pachInA) devo saMbhoga vinAnA hoya che. teo saMbhogamaryAdAvALA devo karatAM anaMtaguNA sukhathI yukta hoya che. (102)" A zlokanI zrImalayagirisUri mahArAje karelI vRtti A pramANe che - "tyAra pachI eTale ke azruta devaloka pachI upara je devo che, teo saMbhoga vinAnA jANavA. teo saMbhogamaryAdAvALA devo karatA anaMtaguNa sukhathI yukta che, kemake saMbhoganA sukha karatAM upazamanuM sukha anaMtagaNuM che. (102) zrIsaMgrahaNIsUtramAM paNa kahyuM che - "be devalokanA devo kAyasevI che, be-be-be devalokanA devo sparza-rUpa-zabdo vaDe maithuna sevanArA che, uparanA cAra devalokanA devo manathI maithuna sevanArA che. asaMbhogI anaMta sukhavALA che. (125)' zrIdevabhadrasUrijIe karelI A zlokanI vRttino aMza A pramANe che - "A badhAya uttarottara anaMtaguNa sukhavALA che. te A pramANe - kAyAthI maithuna sevanArA karatAM sparzathI maithuna sevanArA anaMtaguNa sukhavALA che, temanA karatAM rUpathI maithuna sevanArA anaMtaguNa sukhavALA che, temanA karatAM zabdathI maithuna sevanArA anaMtaguNa sukhavALA che, temanA karatAM manathI maithuna sevanArA anaMtaguNa sukhavALA che, temanA karatAM saMbhoga nahIM karanArA anaMtaguNa sukhavALA che, kemake temano mohano Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhogasukhAtprazamasukhamanantaguNam yogasAra: 3/8,9,10,11 manaHsevinastebhyo'pyanantasukhA apravIcArAH, pratanumohodayatayA prazamasukhAntarlInatvAt / ' zrIsaGgrahaNIsUtre punarapyuktam - 'jaM ca kAmasuhaM loe, jaM ca divvaM mhaasuhN| vIarAyasuhasseyaM NaMta - bhAgaMpi Na agghati // 126 // ' (chAyA - yat ca kAmasukhaM loke, yat ca divyaM mahAsukham / vItarAgasukhasyaitat anantabhAgamapi nAti // 126 // ) pravacanasAroddhAre'pyuktam - 'do kAyappaviyArA kappA phariseNa dona do rUve / sadde do caura maNe natthi viyAro uvari yatthI // 1439 // gevijjaNuttaresuM appaviyArA havaMti savvasurA / sappaviyAraThiINaM aNaMtaguNasokkhasaMjuttA // 1440 // ' (chAyA - dvau kAyapravIcArau kalpau sparzena dvau dvau rUpe / zabde dvau catvAro manasi nAsti vIcAra upari ca strI // 1439 // graiveyakAnuttareSu apravIcArA bhavanti sarvasurAH / sapravIcArasthitInAmanantaguNasaukhyasaMyuktAH || 1440|| bhogasukhamanityaM bhayAkulaM parAdhInaJca / prazamasukhaM nityamabhayaM svAdhInaJca / yadAha prazamaratau - 'bhogasukhaiH kimanityairbhayabahulaiH jAhiti: parAvanaiH / nityamamayamAbhathaM, prazamapunuM taMtra yatitavyam // o22 // ' bhogasukhAdvItarAgasukhamanantaguNam / uktaJca prazamaratau - 'yatsarvaviSayakAGkSodbhUtaM udaya pAtaLo hovAthI teo prazama sukhamAM lIna che.' zrIsaMgrahaNIsUtramAM pharI paNa kahyuM che - 'lokamAM je kAmasukha che ane je divya mahAsukha che, e vItarAganA sukhanA anaMtamA bhAgane paNa yogya nathI. (126)' pravacanasArodvAramAM paNa kahyuM che - 'be devalokanA devo kAyAthI maithuna sevanArA che. be devalokanA devo sparzathI maithuna sevanArA che. be devalokanA devo rUpathI maithuna sevanArA che. be devalokanA devo zabdathI maithuna sevanArA che. cAra devalokanA devo manathI maithuna sevanArA che. uparanA devalokamAM maithuna ane devIo nathI. traiveyaka ane anuttaramAM badhA devo maithuna nahIM sevanArA ane maithunanI maryAdAvALA devo karatA anaMtaguNa sukhavALA che. (1439,1440)' bhoganuM sukha anitya che, bhayavALu che ane parAdhIna che. prazamasukha nitya che, bhaya vinAnuM che ane svAdhIna che. prazamaratimAM kahyuM che - 'anitya, bhayanI bahulatAvALA ane parAdhIna evA bhogasukhothI zuM phAyado ? prazamasukha nitya, bhayarahita ane AtmAmAM raheluM che. tyAM yatna karavo. (122)' bhoganA sukha karatA vItarAganuM sukha anaMtaguNa che. prazamaratimAM kahyuM che - 'badhA viSayonI icchAthI utpanna thayeluM je sukha sarAgIne maLe che tenA karatA anaMtagaNuM 248 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/12 rAgAdikSaye muneH samatA vijRmbhate 249 sukhaM prApyate sarAgeNa / tadanantakoTiguNitaM, mudhaiva labhate vItarAgaH // 124 // ' sambhogena tRptirna bhavati, parantu tRSNA vardhate / tataH sa duHkharUpa eva / ato bhogecchArUpo vedodayastyAjyaH / yadA vedAnAM kSayo bhavati tadA samatAyA udgamo bhavati / mohodayo muneH samatAM pratibadhnAti / rAga- ga-dveSa- kaSAya- nokaSAyA mohodayarUpAH / ato yadA teSAM kSayo bhavati tadA muneH samatA sarvathA vijRmbhate / ayamatropadezaH-yadyAtmani samatodayo'bhilaSyate tarhi rAga-dveSa- kaSAya-- - nokaSAyANAM kSayaH kAryaH // 8 // ||9|| ||10|| // 11 // avataraNikA - rAgAdInAM nAze samatAsukhaM prApyate ityuktam / adhunA rAgAdibhiH kRtamapAyaM darzayati * - mUlam eteSu yena kenA'pi, kRSNasarpeNa dehinaH / - daSTasya nazyati kSipraM vivekavarajIvitam // 12 // " eteSu yena kenA'pi kRSNasarpeNa daSTasya dehino vivekavarajIvitaM kSipraM anvayaH nazyati // 12 // sukha vItarAgane prayatna vinA maLe che. (124)' saMbhogathI tRpti thatI nathI, paNa tRSNA vadhe che. tethI te duHkharUpa ja che. mATe bhoganI icchArUpI vedano udaya tyajavo. jyAre vedono kSaya thAya che, tyAre samatAno janma thAya che. - mohano udaya muninI samatAne aTakAve che. rAga-dveSa-kaSAyo-nokaSAyo mohanA udayarUpa che. mATe jyAre temano kSaya thAya che, tyAre muninI samatA pUrabahAramAM jIsI Ahe che. ahIM upadeza A pramANe che - jo AtmAmAM samatAnA udayane icchatA ho to rAga-dveSa-'SAyo-no'SAyono kSaya 2vo. (8, 9,10,11) avataraNikA - rAga vagereno nAza thavA 52 samatAsukha maLe che ema kahyuM. have rAga vagerethI karAyeluM nukasAna batAve che - zabdArtha - A (kaSAya-nokaSAya)mAMthI koI paNa kALA sarpa vaDe DaMkhAyela jIvanuM vivekarUpI zreSTha jIvana jaldIthI nAza pAme che. (12) Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bhAvajIvitaM vivekaH yogasAraH 3/12 ___ padmIyA vRttiH - eteSu - pUrvazlokacatuSkoktebhyo doSebhyaH, yena kena - anyatareNa, apizabdaH sarvairdoSaiviveko nazyatyeva, anyatareNA'pi doSeNa viveko nazyatIti dyotayati, kRSNasarpaNa - kRSNa:-kAlavarNaH, sarpaH-uragaH, kRSNazcAsau sarpazceti kRSNasarpaH, tena, mahAnarthakArikRSNasarpatulyadoSeNetyarthaH, daSTasya - duSTasya, dehinaH - jIvasya, vivekavarajIvitam - vivekaH-tattvAtattvayorbheda eva varam-uttamaM jIvitam-jIvanamiti vivekavarajIvitam, kSipram - jhaTiti, nazyati - vilupyati / sarpA dvividhAH-viSayuktA viSavihInAzca / viSayuktAH sarpA yAndazanti teSu tadviSaM saGkrAmati / tatasteSAM jIvitaM nazyati / viSayuktasarpeSvapi kRSNasarpasya viSaM tu tIvram / tat tatkAlaM mArayati / pUrvazlokacatuSTayoktA doSAH kRSNasarpatulyAH santi / tebhyo'nyatareNA'pi doSeNa duSTasya jIvasya viveko nazyati / tataH so'tattvaM tattvaM manyate, tattvaM cA'tattvaM manyate / jIvitaM dvividham-dravyajIvitaM bhAvajIvitaJca / dravyajIvitaM paJcendriyatribalocchvAsAyUrUpadazavidhaprANAH / uktaJca jIvavicAre - dasahA jiyANa pANA, iMdiya-UsAsa-Au-balarUvA / ... // 42 // ' (chAyA - dazadhA jIvAnAM prANA, indriyaucchvAsa-AyurbalarUpAH / ... // 42 // ) bhAvajIvitaM vivekaH / dravyajIvitApekSayotamatvAd bhAvajIvitameva varajIvitam / vivekena jIvaH svahitAhitaM pazyati / tataH sa hitaM samAcarya svazuddhasvarUpaM prApnoti / vivekavihIno naraH svasvarUpaM vismarati / sa pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - sarpo be prakAranA hoya che - viSayukta ane viSarahita. viSayukta sarpo jemane DaMkhe che, temanAmAM temanuM jhera Utare che. tethI temanuM jIvana nAza pAme che. viSayukta sarpomAM paNa kALA sarpanuM jhera to tIvra hoya che. te tarata mAre che. pUrvenA cAra zlokomAM kahelA doSo kALA sarpa jevA che. temAMthI koI eka paNa doSathI duSTa thayelA jIvano viveka nAza pAme che. tethI te atattvane tattva mAne che ane tattvane atattva mAne che. jIvana be prakAranuM che - dravyajIvana ane bhAvajIvana. pAMca indriya, traNa baLa, zvAsocchavAsa, AyuSya rUpI daza prakAranA prANa e dravyajIvana che. jIvavicAramAM kahyuM che - "jIvonA prANo 6 2nA cha - chandriya, zvAsocchvAsa, AyuSya sane paNa.... (42) vives e bhAvajIvana che. dravyajIvananI apekSAe uttama hovAthI bhAvajIvana ja zreSTha jIvana che. vivekathI jIva potAnA hitane ane ahitane juve che. pachI te hitane Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 yogasAraH 3/13 rAgAdibhyo'nyatareNA'pi viveko nazyati vibhAvameva svabhAvaM manyate / tasya guNA apagacchanti / tasmin doSA Agacchanti / tataH sa svarUpAccyavate / ato viveka eva varajIvitam / rAgAdibhiH kalaGkitasya jIvasya viveko nazyati / dravyajIvitanAzena sakRnmRtyurbhavati / vivekanAzenA'nekazo maraNAni bhavanti / rAgAdibhyo'nyatareNApi viveko nazyati / rAgAdibhiH sarvairduSTasya saMsArijIvasya tu kiM vAcyam ? ayamatra tAtparyArthaH-kRSNasarpAjjanA bibhyati / te taM hantumudyatA bhavanti / evaM sAdhakena rAgAdibhirbhetavyam / tena taddhananAyodyatena bhAvyam // 12 // avataraNikA - rAgAdayo vivekaM nAzayanti / ata utpadyamAnA eva te nivAraNIyA ityupadezaM dadAti - mUlam - 'durvijeyA durucchedyA, 'ete'bhyantaravairiNaH / uttiSThamAnA evAto, rakSaNIyAH prayatnataH // 13 // AcarIne potAnA zuddha svarUpane pAme che. viveka vinAno manuSya potAnA svarUpane bhUlI jAya che. te vibhAvane ja svabhAva mAne che. tenA guNo cAlyA jAya che. tenAmAM doSo Ave che. tethI te potAnA svarUpathI bhraSTa thAya che. mATe viveka e ja zreSTha jIvana che. rAga vagerethI kalaMkita jIvano viveka nAza pAme che. dravyajIvananA nAzathI ekavAra maraNa thAya che. vivekano nAza thavAthI anekavAra maraNo thAya che. rAga vageremAMthI koI ekathI paNa viveka nAza pAme che. rAga vagere badhAthI duSTa evA saMsArI jIva mATe to zuM kahevuM? ahIM kahevAnuM tAtparya AvuM che - kALA sarpathI loko Dare che. teo tene haNavA taiyAra thaI jAya che. e rIte sAdhake rAga vagere doSothI DaravuM joIe. teNe temane 4 / mATe taiyAra tho'me. (12) avataraNikA - rAga vagere doSo vivekano nAza kare che. mATe "utpanna thatAM ja tebhane nivAravA' - mevo 7512 mApe cha - 1. durvijJeyA - C, H, // 2. ete hyAntaravartinaH - C, H, I // edhante'bhyantaradviSaH - D / 3. evaite - C, HI 4. hiMsanIyAH - MI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dvividhAH zatravaH yogasAraH 3/13 anvayaH - ete'bhyantaravairiNo duvijeyA durucchedyAH, ata uttiSThamAnA eva prayatnataH rakSaNIyAH // 12 // padmIyA vRttiH - ete - aSTamAdicatuHzlokoktAH, abhyantaravairiNaH - abhyantarA:Atmasambandhina Atmani vA vidyamAnAH, vairiNaH-arayaH, abhyantarAzca te vairiNazceti abhyantaravairiNaH, durvijeyA - duHkhena-kRcchreNa vijetuM parAbhavituM yogyA iti durvijeyAH, durucchedyAH - duHkhena-kRcchreNa ucchettuM-nAzayituM yogyA iti durucchedyAH, ata: - asmAtkAraNAt, uttiSThamAnAH - prAdurbhavantaH, evazabdaH pazcAtkAlabhAvirakSaNaM vyavacchinatti, prayatnataH-udyamena, rakSaNIyAH - nivAraNIyAH / zatravo dvividhAH-bAhyA AntarAzca / bAhyazatravo dhana-dhAnya-parivAra-gRha-rAjyAdikamapaharanti / Antarazatrava Atmano guNAnapaharanti / dhanAdyapagamenA''tmano na kimapi jhUyate / guNApagamenA''tmA bhAvaroro jAyate / tataH sa durgatau bambhramIti / bAhyazatravaH zastrAdibhinihanyante / AntarazatravaH prabalamano'vaSTambhenaiva hantavyAH / manaso dADhyaM na sukaram, yato mano doSaiH kusaMskAraizca vAsitamasti / Antarazatravo labdhirUpeNA''tmanyanAdikAlAdavatiSThante / gacchatA kAlena te'dhikabalA bhavanti / loke'pi bhATakagRhe zabdArtha - A aMdaranA duzmano duHkhethI jitAya evA che ane duHkhethI nAza thAya evA che. mATe teo pragaTa thAya tyAre ja prayatnapUrvaka temane nivAravA. (17) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - zatruo be prakAranA che - bahAranA ane aMdaranA. bAhya zatruo dhana-anAja-putra-ghara-rAjya vagerene laI le che. aMdaranA duzmano AtmAnA guNonuM apaharaNa kare che. dhana vagere cAlyA jAya to AtmAnuM kaMI paNa bagaDatuM nathI. guNo cAlyAM jAya to AtmA bhAvathI bhikhArI banI jAya che. pachI te durgatimAM vAraMvAra bhaTake che. bAhya zatruo zastro vagerethI haNAya che. aMdaranA zatruone mananI daDhatAthI ja haNavAnA che. mananI daDhatA sahelI nathI, kemake mana doSo ane kusaMskArothI vAsita che. aMdaranA duzmano labdhirUpe AtmAnI upara anAdikALathI rahelA che. jema jema kALa pasAra thAya che, tema tema teo vadhu baLavAna bane che. lokamAM paNa bhADAnA gharamAM lAMbA samayathI rahenAro mANasa Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/13 abhyantaravairiNa uttiSThamAnA eva rakSaNIyAH 253 cirAnnivasamAno jano duHkhena niSkAzyate / ata AntarazatrUNAM nAzo duHkhena bhavati / tata upayogarUpeNotpadyamAnA eva te samUlamucchedyAH / yadA''ntarazatrUNAmudgama Atmani bhavati tadA teSAM balaM mandaM bhavati / zanaiH zanaisteSAM balaM vardhate / vRddhabalAzca te durucchedyA bhavanti / atasteSAmudgamasamaye eva te nihantavyA: / tadA te suvijeyAH sUcchedyAzca bhavanti / eSAM doSANAM prArambhaH kadA bhavati tanna jJAyate / tataH sadA sAvadhAnairbhavitavyam / tathA prayatanIyaM yathaiteSAM doSANAmudgama eva na bhavet / kadAcidudgacchanto'pi te sopayogaM jJAtavyAH / teSAM hananArthaM prabalaH puruSArthaH karttavyaH / tataste tadaiva nivArayitavyAH / idamatra hRdayam - doSANAM prArambhasamaye eva te nivAraNIyAH, pazcAttu te prabalA manti "phrU|| 1 avataraNikA - trayodaze vRtte AntarazatruhiMsanopadezo dattaH / tatra AntarazatrubhiH saha yuddhe Atmano jaye parAjaye vA yadbhavati taddarzayati - muzkelIthI bahAra kaDhAya che. mATe aMdaranA duzmanono nAza muzkelIthI thAya che. tethI upayogarUpe utpanna thatAM ja temano mULamAMthI nAza karavo. jyAre AtmAmAM aMdaranA duzmano pedA thAya che, tyAre temanuM baLa ochuM hoya che. dhIme dhIme temanuM baLa vadhe che. baLa vadhyA pachI temano nAza muzkelIthI thAya che. mATe teo pedA thAya tyAre ja temane haNavA. tyAre teo sahelAIthI jItI zakAya che ane temano nAza sahelAIthI thaI zake che. A doSonI zarUAta kyAre thAya che, tenI khabara paDatI nathI. mATe haMmezA sAvadhAna rahevuM. te rIte prayatna karavo ke jethI A doSo pedA ja na thAya. kadAca pedA thAya to paNa dhyAna daIne temane oLakhavA. temane haNavA prabaLa puruSArtha karavo. tethI temane tyAre ja nivAravA. ahIM kahevAno bhAva Avo che - doSonI zarUAtamAM ja temane nivAravA. pachI to teo baLavAna banI jAya che. (13) avataraNikA - teramA zlokamAM aMdaranA duzmanone nivAravAno upadeza Apyo. tyAM aMdaranA duzmanonI sAthenA yuddhamAM AtmAnI jIta thAya ke hAra thAya tyAre je thAya che te batAve che - Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 yuddhaM dvividham yogasAraH 3/14 mUlam - yadyAtmA nirjito'mIbhistato duHkhAgamo mahAn / yadyAtmanA jitA ete, mahAn 'saukhyAgamastadA // 14 // anvayaH - yadi amIbhirAtmA nirjitastato mahAn duHkhAgamaH (syAt), yadi Atmanaite jitAstadA mahAn saukhyAgamaH (syAt) // 14 // padmIyA vRttiH - yadizabdo abhyupagame, amIbhiH - AntarazatrubhiH, AtmA jIvaH, nirjitaH - parAjitaH, tataH - tarhi, mahAn - dIrghakAlabhAvI tIvrataro vA, duHkhAgamaH - duHkhasya- asAtasyA''gamaH -prAptiriti duHkhAgamaH syAdityatrAdhyAhAryam, yadizabdaH sambhAvane, AtmanA jIvena, ete abhyantarArayaH, jitAH - parAbhUtAH, tadA - tarhi, mahAn - cirakAlaM bhAvI vipulo vA, saukhyAgamaH sukhasya - sAtasya bhAva iti saukhyam, tasyA''gamaH - lAbha iti saukhyAgamaH syAdityatrA'dhyAhAryam / - - yuddhaM dvividham-bAhyamAntaraJca / bAhyazatrubhiH saha bAhyaM yuddhaM bhavatyAntarazatrubhi: sahA''ntaraM yuddhaM bhavati / bAhyayuddhena dhanarAjyAdikaM labhyate / AntarayuddhenA''tmano guNAH prApyante / dhanAdikamazAzvatam, guNAstu zAzvatAH / ato'zAzvatadhanAdiprApakaM bAhyaM yuddhaM parityajya zAzvataguNaprApakamAntarameva yuddhaM karaNIyam / ya AtmAnaM jayati sa tribhuvanamapi jayati / ya AtmAnaM na jayati sa tribhuvanasya dAso bhavati / uktaJca zabdArtha - jo AmanA (AtmAnA aMdaranA duzmano) vaDe AtmA jItAyo to ghaNuM du:kha Ave che. jo AtmAe emane (AtmAnA aMdaranA duzmanone) jItyA to gha sukhAve che. (14) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - yuddha be prakAranuM che - bahAranuM ane aMdaranuM. bahAranA duzmanonI sAthe bahAranuM yuddha thAya che, aMdaranA duzmanonI sAthe aMdaranuM yuddha thAya che. bahAranA yuddhathI dhana-rAjya vagere maLe che. aMdaranA yuddhathI AtmAnA guNo maLe che. dhana vagere zAzvata nathI. guNo to zAzvata che. mATe azAzvata evA dhana vagerene meLavI ApanAra bahAranA yuddhane choDIne zAzvata guNo ApanAruM evuM aMdaranuM ja yuddha karavuM. je AtmAne jIte che te tribhuvanane paNa jIte che. je AtmAne 1. bhavet - A, F, LI2. saukhyAgamastata: - C, D, H, I, KI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/14 abhyantaravairibhirAtmani jite duHkhAgamaH 255 vairAgyaraGgakulake - 'appANaM appavase kuNaMti je tesiM tijayamavi vasayaM / jesiM na vaso appA te huMti se tihuaNassa // 23 // jeNa jio niaappA duggaidukkhAI teNa jiNiAI / jeNappA neva jio so u jio duggaiduhehi // 24 // ' (chAyA AtmAnamAtmavaze kurvanti ye teSAM trijagadapi vazagam / yeSAM na vazaH AtmA te bhavanti vaze tribhuvanasya ||23|| yena jito nijAtmA durgatiduHkhAni tena jitAni / yenA''tmA naiva jita: sa tu jito durgatiduHkhaiH ||24||) tattvAmRte'pyuktam - 'AtmA yasya vaze nAsti, kutastasya paro janaH / AtmAdhInasya zAntasya, trailokyaM vazavartti ca // 304 // ' I Antarazatravo jIvAnAM guNAnluNTanti / tatastatpunaH prAptyarthaM taiH saha yuddhaM karaNIyam / idaM jIvanaM yuddhAyaiva / uktaJcAgame - 'juddhArihaM khalu jIviyaM / ' (chAyA - yuddhArhaM khalu jIvitam / ) Antarayuddhe yadyAtmA svapauruSaM na sphorayati tarhi tasya parAjayo bhavati / Antarayuddhe yadyAtmanaH parAjayo bhavatyAntarazatrUNAJca vijayo bhavati tartyAtmA svruupaadbhrshyti| tata: sa saMsArATavIM pravizya dIrghakAlaM ghoraduHkhAnyanubhavati / AntarazatrusaGketA jItato nathI te traNe bhuvanano dAsa thAya che. vairAgyaraMgakulakamAM kahyuM che 'bhejo AtmAne potAnA vazamAM kare che traNe jagata paNa tenA vazamAM thAya che. jemano AtmA potAnA vazamAM nathI teo traNe bhuvananA vazamAM thAya che. (23) jeNe potAnA AtmAne jityo teNe durgatinA duHkho jItyA. jeNe AtmAne na jItyo te durgatinA duHkhothI jitAyo. (24)' tattvAmRtamAM paNa kahyuM che - 'jeno AtmA vazamAM nathI bIjA loko tenA vazamAM zI rIte thAya ? jeno AtmA vazamAM che evA zAnta jIvanA traNe loka vazamAM che. (304)' aMdaranA duzmano jIvonA guNone lUMTe che. tethI temane pAchA meLavavA temanI sAthe yuddha karavuM. A jIvana yuddha mATe ja che. AgamamAM kahyuM che - 'jIvana yuddhane yogya che.' aMdaranA yuddhamAM jo AtmA potAno puruSArtha pho2vato nathI to teno parAjaya thAya che. aMdaranA yuddhamAM jo AtmAno parAjaya thAya ane aMdaranA duzmanono vijaya thAya to AtmA svarUpathI bhraSTa thAya che. pachI te saMsArarUpI jaMgalamAM pesIne lAMbA samaya sudhI ghora duHkhone anubhave che. aMdaranA duzmanonA Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 AtmanA'bhyantaravairiSu jiteSu saukhyAgamaH yogasAraH 3/15 nusAreNa sa ceSTate / kArAgRhe kSipto nRpo yathA'tizayena vyathito bhavati tathA''ntarazatrubhiH saMsAracArake kSipto jIvo'pi duHkhIbhavati / yadyAntarayuddhe AtmA svavIryaM sphorayati tarhi tasya vijayo bhavatyAntarazatrUNAJca parAbhavo bhavati / tata AtmA svaguNasampattiM punaH prApnoti / tasya doSANAM hAso bhavati / tasya karmaNAM vizleSo bhavati / tata: sadgatiparamparayA'cirAtsa siddhi prApnoti / tatra sa zAzvataM sukhamanubhavati / yAvanna siddhiH prApyate tAvatsadgatAvapi sa sukhameva prApnoti / evamAntarazatruvijetA''tmA mahAsukhI bhavati // 14 // avataraNikA - AntarazatruvijetA sAmyasukhaM prApnotIti kathitam / tat sAmyasaukhyameva varNayati - mUlam - sahajAnandatA seyaM, saivAtmArAmatA matA / unmanIkaraNaM tadyan, muneH zamarase layaH // 15 // anvayaH - yad muneH zamarase layaH seyaM sahajAnandatA, saivA''tmArAmatA matA, tad unmanIkaraNam // 15 // saMketane anusAre teNe ceSTA karavI paDe che. kedakhAnAmAM naMkhAyelo rAjA jema khUba duHkhI thAya che, tema aMdaranA duzmano vaDe saMsAranA kedakhAnAmAM naMkhAyelo jIva paNa duHkhI thAya che. jo aMdaranA yuddhamAM AtmA potAnuM vIrya phorave che to teno vijaya thAya che ane aMdaranA duzmanonI hAra thAya che. pachI AtmAne potAnA guNonI saMpatti pAchI maLe che. tenA doSo ghaTe che. tenA karmo dUra thAya che. pachI sadgatinI paraMparA vaDe te TUMka samayamAM mokSa pAme che ane tyAM zAzvata sukhane anubhave che. jyAM sudhI mokSa maLato nathI tyAM sudhI sagatimAM paNa tene sukha ja maLe che. Ama aMdaranA duzmanone jItanAra AtmA mahAsukhI bane che. (14) avataraNikA - aMdaranA duzmanone jItanAro samatAsukhane pAme che ema kahyuM. te samatAsukhanuM ja varNana kare che - zabdArtha - muni je zamarasamAM laya pAme che, te ja sahaja AnaMdapaNuM che, te ja mAtmaramatA cha, te hasInatA cha. (15) 1. yadyan - G / 2. samarase - C, D, H, II Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/15 zamarase laya eva sahajAnandatAtmArAmatonmanIkaraNAni 257 ___padmIyA vRttiH - yad - vakSyamANam, muneH - sAdhoH, zamarase - zamaH-sAmyameva rasa:-bhAva iti zamarasaH, tasmin, layaH - magnatA, sA-zamarasamagnatA, iyam - anantaramucyamAnA, sahajAnandatA - sahajaH-akRtrimaH, AnandaH-modaH, sahajazcAsAvAnandazceti sahajAnandaH, tasya bhAva iti sahajAnandatA, sA - zamarasamagnatA, evazabdo anyasyA AtmArAmatAyA vyavacchedArtham, AtmArAmatA - ArAmaH-A-samantAd ramyate'sminnati ArAmaH-upavanam, AtmanaH-svasvarUpasya ArAma ityAtmArAmaH, tasya bhAva ityArAmatA, matA - zAstrakRdbhiruktA, tad - zamarasamagnatvam, unmanIkaraNam - sAMsArikapadArtheSvaudAsInyam / AntarazatruvijetA munirupazamabhAve lIno bhavati / tasya cittaM stimitodadhisannibhaM bhavati / tasmindoSataraGgA nocchalanti / muneridaM zamarasamagnatvameva svAbhAvikAnandarUpam / zamabhAva AtmanaH svabhAvabhUtaH / AtmanaH svabhAva AnandarUpaH / muniH zamabhAve lIyate / tena sa svAbhAvikAnandamagno bhavati / janA ArAme ramante / tatra te modante / muniH zamarase majjati / ayaM zamarasa ArAmarUpaH / tasminnAtmA ramate / tato muneryacchamarase majjanaM tadevA''tmArAmatA / zamarasamagno muniH kutracidapi rAgadveSau na karoti / tasya manaH sarvapadArthasaMyogebhya uccaistiSThati / sa bAhyavastuSUdAsIno bhavati / sa sarvatra samo bhavati / sa svarUpe eva paghIyAvRttino bhAvAnuvAda - aMdaranA duzmanone jItanAro muni upazamabhAvamAM lIna thAya che. tenuM mana sthira samudra jevuM hoya che. temAM doSonA mojA UchaLatAM nathI. muninuM je A zamarasamAM magnapaNuM che te ja svAbhAvika AnaMdarUpa che. zamabhAva e AtmAnA svabhAva samo che. AtmAno svabhAva AnaMdarUpa che. muni zamabhAvamAM lIna bane che. tethI te svAbhAvika AnaMdamAM DUbe che. loko bagIcAmAM rame che. teo tyAM khuza thAya che. muni zamarasamAM DUbe che. A zamarasa bagIcA jevo che. temAM AtmA rame che. tethI muninuM zamarasamAM DUbavuM te ja AtmArAmapaNuM che, eTale ke te ja AtmaramaNatA che. zamarasamAM DUbelo muni kyAMya paNa rAgadveSa karato nathI. tenuM mana badhA padArtho ane saMyogothI upara rahe che. te bAhya vastuomAM udAsIna hoya che. te badhe sama Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sarvatra sAmyaM sevyam yogasAraH 3/16,17 magno bhavati / bAhyavastuSu sa na sajati / idamunmanIbhavanam / muneH zamarasamagnataivonmanIbhAvarUpA'sti / ayamatra rahasyArthaH-sahajAnandatA''tmArAmatonmanIkaraNAni zamarasamagnatArUpANi / tataH zamarase magnairbhavitavyam // 15 // avataraNikA - sAmyasukhasya mAhAtmyaM kathitam / adhunA yatra yatra sAmyaM dhArya tat zlokayugmena pratipAdayati - mUlam - sAmyaM mAnasabhAveSu, sAmyaM vacanavIciSu / sAmyaM kAyikaceSTAsu, sAmyaM sarvatra sarvadA // 16 // svapatA jAgratA rAtrau, divA cAkhilakarmasu / kAyena manasA vAcA, sAmyaM sevyaM suyoginA // 17 // ||yugmm // anvayaH - (suyoginA) mAnasabhAveSu sAmyaM (sevyam), (suyoginA) vacanavIciSu sAmyaM (sevyam), (suyoginA) kAyikaceSTAsu sAmyaM (sevyam), (suyoginA) sarvatra sarvadA sAmyaM (sevyam), suyoginA svapatA jAgratA rAtrau divA cAkhilakarmasu kAyena manasA vAcA sAmyaM sevyam // 16 // // 17 // hoya che. te svarUpamAM ja DUbelo hoya che. te bAhya vastuomAM Asakta thato nathI. A unmanIbhAva che. muni je zamarasamAM magna che te ja unmanIbhAvarUpa che. ahIM rahasyArtha A pramANe che - sahajaAnaMdapaNuM, AtmarAmapaNuM ane unmanIbhAva e zamarasamAM magnatArUpa che. mATe zamarasamAM magna thavuM. (15) avataraNikA - sAmyasukhanuM mAhAsya kahyuM. have jyAM jyAM samatA rAkhavAnI che te be zlokamAM batAve che - zabdArtha - apramatta yogIe mananA bhAvomAM samatA rAkhavI, vacananA taraMgomAM samatA rAkhavI, kAyAnI ceSTAomAM samatA rAkhavI, badhA kSetromAM ane badhA AgomA samatA 25vI, sUtai-di-rAtre-hivase padhA yobhA yAthI, bhanathA bhane vIthI. samatA 25vI. (16,17) 1. vacanavAciSu - / / 2. kAyiSu ceSTAsu - AI 3. manaso - H, / / 4. sayoginA - GI Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/16,17 manovAkkAyeSu sAmyaM sevyam 259 padmIyA vRttiH - suyogineti saptadazazlokaparyantavarti padamatrAkSepaNIyam, evamagre'pi jJeyam, suSTha-yathAvidhi yogamArAdhayatIti suyogI, tena, mAnasabhAveSu - manasi bhavA iti mAnasAH, te ca te bhAvA:-adhyavasAyAzceti mAnasabhAvAH, teSu, sAmyam - pUrvoktasvarUpam, 'sevyam' iti padamapyatrA''kSepyam, sevyam-dhAryam, evamagre'pi jJeyam / suyoginA, vacanavIciSu - vacanAni-vacAMsi, vIcayaH - taraGgAH, vacanAnyeva vicaya iti vacanavIcayaH, tAsu, sAmyaM sevyam, suyoginA, kAyikaceSTAsu - kAyena bhavA iti kAyikAH, tAzca tAzceSTAH-kriyAzceti kAyikaceSTAH, tAsu, sAmyaM sevyam, suyoginA, sarvatra - sarvakSetreSu, sarvadA - sarvakAleSu, sAmyaM sevyam, suyoginA - zobhana:-apramattazcAsau yogI-yogArAdhakazceti suyogI, tena, svapatA - nidrAvasthAyAM, jAgratA - prabuddhadazAyAM, rAtrau - nizi, divA - divase, cazabdaH samuccaye, akhilakarmasu - akhilAnisarvANi ca tAni karmANi-kriyAzceti akhilakarmANi, teSu, kAyena - dehena, manasA - cittena, vAcA - vANyA, sAmyaM sevyam / yaH samyag yogasyA''rAdhanAM karoti sa suyogI / tena sarvatra sAmyaM dharttavyam / tena manasi prAdurbhUteSu bhAveSu sAmyaM dharttavyam / tena rAgayuktA bhAvA na karttavyAH, nApi dveSayuktA bhAvAH karttavyAH / tena samabhAvena cintanIyam / tena rAgayuktAni vacanAni na bhASitavyAni, nApi dveSayuktAni vacanAni bhASitavyAni / tena sadA samatAbhAvitAnyeva vacanAni vaktavyAni / tena sarvAsu kriyAsu sAmyaM dhAryam / tena rAgapreritA dveSapreritA vA kriyA na karttavyA / tena sadA samabhAvena pravarttanIyam / iSTAniSTeSu sarveSu kSetreSu tena samatA dhAryA / iSTAniSTeSu sarveSu kAleSu tena samatvamavalambanIyam / yadi paraH suyoginaM prati zubhA'zubhaM cintayati tIpi suyoginA samatA dhAryA / yadi paraH suyoginaM prati padhIyAvRttino bhAvAnuvAda - je sArI rIte yoganI ArAdhanA kare te yogI. teNe badhe samatA rAkhavI. teNe manamAM pedA thayelA bhAvomAM samatA rAkhavI. teNe rAgavALA bhAvo na karavA, vaiSavALA bhAvo paNa na karavA. teNe samabhAvathI vicAravuM. teNe rAgavALA vacano na bolavA, keSavALA vacano paNa na bolavA. teNe haMmezA samatAthI bhAvita vacano ja bolavA. teNe badhI kriyAomAM samatA rAkhavI. teNe haMmezA samabhAvathI pravartavuM. iSTa-aniSTa badhA kSetromAM teNe samatA rAkhavI. jo bIjo koI apramatta yogI mATe sAruM ke kharAba vicAre to paNa teNe samatA rAkhavI. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvakriyAsu sAmyaM dharttavyam yogasAra: 3/18 zubhA'zubhavacanAni bhASate tarhyapi suyoginA samatA sevyA / yadi paraH suyoginaM prati zubhAzubhaM ceSTate tarhyapi suyoginA samatvaM dharttavyam / nidrAvasthAyAmapi suyoginA samatA dhAryA / svapnadazAyAmapi tena kutracidapi rAgadveSau na karaNIyau / jAgradavasthAyAmapi tena samatA dhAryA / rAtrisamaye'pi tena samatvaM dhAryam / divasasamaye'pi tena samatvaM dharttavyam / sarvakriyAsu tena samena bhAvyam / manasA vAcA kAyena ca tena samatA sAdhyA / sAmyena zIghrameva kevalajJAnamApyate / uktaJca samAdhisAmyadvAtriMzikAyAM mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNibhiH - 'babandha pApaM narakeSu vedyaM, prasannacandro manasA'prazAntaH / tatkAlameva prazame tu labdhe, samAdhibhRt kevalamAsasAda // 21 // 260 idamuktaM bhavati-yoginA sarvajIveSu, sarvapadArtheSu, sarvakriyAsu, sarvaprasaGgeSu, sarvakAleSu, sarvakSetreSu, sarvabhAveSu ca samatA dhAraNIyA / tasya sarvapravRttiSu samatvameva dRzyate / adhikakathanena kim ? yoginaH sampUrNaM jIvanameva samatAvAsitaM bhavati / sa yatra yatra gacchati tatra tatra samatAsugandho vistarati // 17 // jo bIjo koI apramatta yogI mATe sArA ke kharAba vacano bole to paNa teNe samatA rAkhavI. jo bIjo koI apramatta yogI pratye sAruM ke kharAba vartana kare to paNa teNe samatA rAkhavI. UMghamAM paNa teNe samatA rAkhavI. svapramAM paNa teNe kyAMya rAgadveSa na karavA. jAgrata avasthAmAM paNa teNe samatA rAkhavI. rAtre paNa teNe samatA rAkhavI. divase paNa teNe samatA rAkhavI. badhI kriyAomAM teNe sama banavuM. manathI, vacanathI ane kAyAthI teNe samatA sAdhavI. samatAthI zIghra kevaLajJAna maLe che. mahopAdhyAyazrIyazovijayajIe samAdhisAmyadvAtriMzikAmAM kahyuM che, 'manathI azAMta prasannacandra rAjarSie narakamAM bhogavavA yogya pApa bAMdhyuM. samatA maLe chate samAdhivALA teo tarata ja kevaLajJAna pAmyA. (21)' ahIM kahevAno bhAva Avo che - yogIe badhA jIvo upara, badhA padArtho u52, badhI kriyAomAM, badhA prasaMgomAM, badhA kALomAM, badhA kSetromAM ane badhA bhAvomAM samatA rAkhavI. tenI badhI pravRttiomAM samatA dekhAya che. vadhu to zuM kahevuM ? yogInuM AkhuM ya jIvana ja samatAthI vAsita hoya che. te jyAM jyAM jAya che tyAM tyAM samatAnI sugaMdha phelAya che. (17) Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/18 samatAssdhAnArthaM hitazikSA 261 avataraNikA - sarvatra sAmyaM dhAryamityupadizyA'dhunA samatA''dhAnArthaM hitazikSAM dadAti mUlam - yadi tvaM sAmyasantuSTo, vizvaM tuSTaM tadA tava / tallokasyAnuvRttyA kiM, svamevaikaM samaM kuru // 18 // - anvayaH yadi tvaM sAmyasantuSTaH tadA vizvaM tava tuSTam, tallokasyAnuvRttyA kiM ? svamevaikaM samaM kuru // 18 // -- tvam AtmA, sAmyasantuSTaH jagat, tava padmIyA vRttiH yadizabdaH sambhAvane, sAmyena-samabhAvena santuSTa :- tRpta iti sAmyasantuSTaH, tadA - tarhi, vizvaM - tvayi saptamyarthe SaSThI, tuSTam pramuditam, tat tasmAtkAraNAt, lokasya - janasya, anuvRttyA - raJjanena, kim - alam, na kimapi prayojanamityarthaH, svam - AtmAnam, evazabdaH svAtiriktAn vyavacchinati, ekam - advitIyam, samam - samatAbhAvitam, kuru - niSpAdaya / - - saMsArijIvA rAgadveSayuktAH santi / te svaprayojanasiddhyarthaM jIvAn pIDayanti / te'zubhamArgeSvapi calanti / te jIvAnAM hitaM na kurvanti, kevalaM svArthameva sAdhayanti / tataH sarvaM jagatteSvasantuSTaM bhavati / jagatteSu prasannaM na bhavati / parantu tatteSu khidyate / avataraNikA - badhe samatA rAkhavI ema upadeza ApI have samatA lAvavA hitazikSA Ape che - zabdArtha - jo tuM samatAthI saMtuSTa che to vizva tArI upara khuza che. tethI lokone khuza karavAthI zuM phAyado ? tuM potAne ja ekane sama kara. (18) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - saMsArI jIvo rAgadveSathI yukta che. teo potAnuM kArya siddha karavA jIvone pIDe che. teo kharAba mArgo upara paNa cAle che. teo jIvonuM hita karatAM nathI, mAtra svArthane ja sAdhe che. tethI AkhuM jagata temanI upara asaMtuSTa thAya che. te temanI upara khuza thatuM nathI, paNa te temanI upara nArAja thAya che. 1. sadA - MI, 2. tallokasyAnuvRttyA'pi - A, B, D, E, F, G, J, LI 3. svamevaikasamaM Al Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 svamevaikaM samaM kuru yogasAraH 3/18 yadA''tmani sAmyasya pratiSThA bhavati tadA sa AtmA sarvabhUteSu samo bhavati / sa rAgadveSau na karoti / sa sarveSAmapi hitameva karoti / sa jIvAnna pIDayati / sa sadA zubheSveva pravarttate / tato vizvaM tasmin prasannIbhavati / sarve'pi tadarthaM zubhameva cintayanti / narA lokaraJjanArthaM vividhaM ceSTante / te lokAnsvAnpratyAkarSaNAyA'bhilaSanti / yadyAtmani samatAyA AdhAnaM bhavati tarhi vizvaM tasminnAtmani pramuditameva / tato lokaraJjanaprayAso vRthA / ayameva lokaraJjanopAyo yat svAtmA samatayA bhAvanIyaH / anyAbhizceSTAbhirjanA na santuSyanti / yadA''tmA samatAbhAvito bhavati tadA janA api tasminsantuSyanti / tato lokaraJjanopAyAn vimucya svAtmani samatA''dhAnAya prytniiym| paramArthato'pramata AtmaivA''tmano mitraM pramattazcA''tmaivA''tmano'mitram, bAhyamitrAmitravikalpastvaupacArikaH / uktaJca AcArAGgasUtre -'purisA ! tumameva tumaM mittaM, kiM bahiyA mittamicchasi ? // 1/3/3/124 // ' (chAyA -puruSa ! tvameva tava mitram, kiM bahimitramicchasi? // 1/3/3/124 // ) uttarAdhyayanasUtre'pyuktam - 'appA kattA vikattA jayAre AtmAmAM samatAnI pratiSThA thAya che tyAre te AtmA badhA jIvo upara samAna bane che. te rAga-dveSa karato nathI, te badhAyanuM hita ja kare che. te jIvone pIDato nathI. te haMmezA sArA kAryomAM ja pravarte che. tethI vizva tenI upara prasanna thAya che. badhAya tenI mATe sAruM ja vicAre che. manuSyo lokone khuza karavA vividha ceSTAo kare che. teo lokone potAnA tarapha kheMcavA jhaMkhe che. jo AtmAmAM samatA Ave to vizva te AtmA upara khuza ja che. tethI lokone khuza karavAno prayAsa nakAmo che. lokone khuza karavAno A ja upAya che ke potAnA AtmAne samatAthI bhAvita karavo. bIjI ceSTAothI loko khuza thatAM nathI. jyAre AtmA samatAthI bhAvita thAya che, tyAre loko paNa tenI upara khuza thAya che. mATe lokone khuza karavAnA upAyone choDIne potAnA AtmAmAM samatA lAvavA prayatna karavo. hakIkatamAM apramatta AtmA ja AtmAno mitra che ane pramatta AtmA ja AtmAno duzmana che, bahAranA mitra-zatranI kalpanA to aupacArika che. AcArAMgasUtramAM kahyuM che, "he jIva! tAro tuM ja mitra che, bahAra mitrane zA mATe zodhe che? (1/3/3/124)" uttarAdhyayanasUtramAM paNa kahyuM che, duHkho ane sukhone Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/19 AtmA mitramamitraJca ya, duhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca, duppaTThia supaTThio // 30/37 // (chAyA AtmA karttA vikaritA ca duHkhAnAJca sukhAnAJca / AtmA mitramamitraJca, duHprasthita: suprasthitaH // 30/37|| bhavabhAvanAyAmapyuktaM maladhArI zrIhemacandrasUribhiH - 'duppatthio amittaM appA, suppatthio havai mittaM / suhadukkhakAraNAo, appA mittaM amittaM vA // 172 // ' (chAyA duHprasthito'mitramAtmA, suprasthito bhavati mitram / sukhaduHkhakAraNAdAtmA mitramamitraM vA // 172 // tata Atmaiva samatayA santoSaNIyaH, kRtaM lokaraJjanena // 18 // - avataraNikA - lokAnuvRttestyAga upadiSTaH / sAmyahetavo'pi lokAnuvRttyA sevitAH na sAmyaM sAdhayantIti pratipAdayati mUlam - zrutazrAmaNyayogAnAM prapaJcaH sAmyahetave / 263 " tathApi 'tattvatastasmA -jjano'yaM plavate bahiH // 19 // anvayaH - zrutazrAmaNyayogAnAM prapaJcaH sAmyahetave (asti), tathApi ayaM janastattvatastasmAdbahiH plavate // 19 // karanAro ane dUra pheMkanAro AtmA che. duSTa AcaraNa karanAro AtmA duzmana che ane sAruM AcaraNa karanAro AtmA mitra che. (30/37)' bhavabhAvanAmAM maladhArI zrIhemacandrasUrijIe paNa kahyuM che, 'duSTa AcaraNa karanAro AtmA duzmana che, sAruM AcaraNa karanAro AtmA mitra che. sukhanuM kAraNa hovAthI AtmA mitra che, duHkhanuM kAraNa hovAthI AtmA zatru che. (172)' mATe AtmAne ja samatA vaDe khuza karavo, lokone khuza karavAthI saryuM. (18) - avataraNikA - lokonA anuvartanano tyAga karavAno upadeza Apyo. lokone khuza karavA sevAyelA sAmyanA hetuo paNa sAmyane sAdhI ApatAM nathI ema jatAveche - C, H, II zabdArtha - jJAna, cAritra ane yogono vistAra samatA mATe che, chatAM paNa A loko hakIkatamAM tenI bahAra kUde che. (19) 1. tattvataH kasmAjjano'yaM Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaM sAmya yogasAra: 3/19 padmayA vRttiH zrutazrAmaNyayogAnAm - zrutam - jJAnam, zrAmaNyam - cAritram, yogaH-mokSasAdhakakriyArUpa:, zrutaJca zrAmaNyaJca yogazceti zrutazrAmaNyayogAH, teSAM prapaJcaH - vistAro'bhyAso vA, sAmyahetave - sAmyameva hetu: - kAraNamiti sAmyahetuH, tasmai, tathApi - evaM satyapi, ayaM - pratyakSato dRzyamAnaH janaH munisamUhaH, tattvataH vastuta:, tasmAt - sAmyAt, bahiH - bAhyapadArtheSu, plavate - dhAvati / 264 sarvANi zAstrANi sAmyasiddhyarthameva bhavanti / zAstrANi vividhaviSayANi santi / teSAmabhyAsena tattvAtattvasya jJAnaM bhavati / tattvaM tu sAmyam / sAmyApAdakamapi sarvaM tattvam / anyatsarvamatattvam / zAstrAbhyAsena sAmyaM tattvarUpaM jJAtvA tatprAptyarthaM prayatanIyam / anyasmai zAstropadezo'pi tadAtmani samatA''dhAnArthameva deyaH / parantu kecana munijanAH zAstrAbhyAsena svAtmanaH paNDitatvena prasiddhimicchanti / te zAstraracanAmapi svapANDityapradarzanArthaM kurvanti / te zAstropadezamapi janaraJjanArthaM kurvanti / te zAstrAbhyAsena sAmyaM tattvarUpaM jJAtvA'pi tadarthaM prayatnaM na kurvanti / te jJAnamAtreNaiva santuSyanti / itthaM sAmyAptiM vinA teSAM zAstrapaThanapAThanazramo nirarthako bhavati / te naizcayikasAmyaM vismRtya bAhyabhAveSveva rajyanti / 1 cAritramapi sAmyasiddhaye eva pAlanIyam / cAritrapAlanenA''tmani vidyamAnaH karmacayo I padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - badhA zAstro samatAnI siddhi mATe ja che. zAstro vividha viSayovALA che. temanA abhyAsathI tattva ane atattvanuM jJAna thAya che. tattva to samatA che. sAmya lAvanAruM paNa badhuM tattva che. bIjuM badhuM atattva che. zAstronA abhyAsathI samatAne tattvarUpa jANIne tenI prApti mATe prayatna karavo. bIjAne zAstrano upadeza paNa tenA AtmAmAM samatA lAvavA mATe ja Apavo. paNa keTalAka munijano zAstranA abhyAsathI potAnI paMDita tarIke prasiddhi icche che. teo zAstronI racanA paNa potAnI paMDitAI batAvavA mATe kare che. teo zAstrano upadeza paNa lokone khuza karavA kare che. teo zAstranA abhyAsathI samatAne tattvarUpa jANIne paNa tenI mATe prayatna karatAM nathI. teo mAtra jJAnathI ja saMtoSa mAne che. Ama samatAnI prApti vinA temanI zAstro bhaNavA-bhaNAvavAnI mahenata nakAmI jAya che. teo nizcayarUpa samatAne bhUlIne bAhya bhAvomAM ja racyApacyA rahe che. cAritra paNa samatAnI siddhi mATe ja pALavAnuM che. cAritra pALavA dvArA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 yogasAraH 3/19 zrAmaNyaM yogAbhyAsazca sAmyahetave riktIbhavati / tataH samatA praadurbhvti| parantu kecana munijanAzcAritrapAlanenA'pi svAtmAnamuttamasaMyamitvena prakhyApayitumicchanti / te cAritrakriyA eva tattvarUpeNa pazyanti / tataste tatpAlanAya bhRzaM yatante / cAritrakriyAstu sAdhanarUpAH / tAbhiH samatA sAdhyA / parantu munijanAH sAdhyaM vismRtya sAdhanameva sAdhyatvena matvA tadarthaM prayatante / tataste sAmyamArgAddUre bhavanti / zAsanaprabhAvanA-janapratibodha-zrutoddhAra-caityoddhAra-mahotsavAdimiSeNa te bAhyabhAveSveva rajyanti / idamapi sarvaM sAdhanarUpam / sAdhyA tvekaiva samatA / tAM te vismaranti / cAritrakriyAzAsanaprabhAvanAdIni na moktvyaani| parantu tAni kurvataiva samatAsiddhyarthaM ytniiym| yogasyA'bhyAso'pi sAmyasya lAbhArthameva bhavati / yogAbhyAsenA''tmA bAhyabhAvebhyo virajya svasvarUpasya samIpastho bhavati / yathA yathA yogo'bhyasyate tathA tathA''tmasvarUpasyA''virbhAvo bhavati / tatazca sAmyaM dIpyate / parantu kecana munijanA yogAbhyAsenA'pi svasya yogitvena prasiddhiM vAJchanti / te yogAbhyAsameva sAdhyaM manyante / tataste yogAbhyAsena AtmAmAM rahela karmono samUha khAlI thAya che, tethI samatA pragaTe che. paNa keTalAka munijano cAritra pALIne paNa potAne uttama saMyamI tarIke oLakhAvavA icche che. teo cAritranI kriyAone ja tattvarUpe juve che. tethI teo tenA pAlana mATe bahu prayatna kare che. cAritranI kriyAo to sAdhanarUpa che. temanAthI samatA sAdhavAnI che. paNa munijano sAdhyane bhUlIne sAdhanane ja sAdhya mAnI tenI mATe prayatna kare che. tethI teo samatAnA mArgathI dUra thAya che. zAsanaprabhAvanA karavI, lokone pratibodha karavA, zrutano uddhAra karavo, caityono uddhAra karavo, mahotsavo karavA vagere bahAnAothI teo bAhya bhAvomAM ja rame che. A badhuM paNa sAdhanarUpa che. sAdhya to eka mAtra samatA ja che. tene teo bhUlI jAya che. cAritranI kriyAo, zAsanaprabhAvanA vagere choDavA nahIM. paNa te karatAM karatAM ja samatAnI siddhi mATe yatna karavo. yogano abhyAsa paNa samatAnA lAbha mATe ja che. yoga eTale mokSasAdhaka kriyAo. yoganA abhyAsathI AtmA bAhya bhAvothI virakta thaI potAnA svarUpanI najIkamAM rahenAro thAya che. jema jema yogano abhyAsa thAya che tema tema AtmasvarUpa pragaTa thAya che ane tenAthI samatA pragaTe che. paNa keTalAka munijano yoganA abhyAsa vaDe paNa potAne yogI tarIke prasiddha karavA icche che. teo yoganA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 janaH sAmyAvahiH plavate yogasAraH 3/20 santuSTA bhavanti / yogAbhyAsasAdhanena samatA sAdhyeti tattvaM tu te vismaranti / tataste sAmyasiddhyarthaM na yatante / itthaM te sAmyamArgAccyavante / zrutajJAnaM zrAmaNyapAlanaM yogAbhyAsazca sAmyaprAptyupAyAH / sAmyaM tUpeyam / kecana munijanA upeyaM vismRtyopAyAneva sevante / itthaM vyavahAreNa te ArAdhanAM kurvanto'pi nizcayenA''rAdhanAmArgahre bhavanti / sAmyAptyarthaM bahirmukhatA tyAjyA'ntarmukhena ca bhavitavyam / uktaJcAdhyAtmopaniSadi - 'tenA''tmadarzanAkAGkSI, jJAnenAntarmukho bhavet / draSTadUMgAtmatA mukti-dRzyaikAtmyaM bhavabhramaH // 2/5 // // 19 // avataraNikA - lokAnuvRttiparaH kathaM bahiH plavate iti pradarzya prakArAntareNa lokAnuvRttityAgamupadizati - mUlam - svAdhInaM svaM parityajya, viSamaM doSamandiram / asvAdhInaM paraM 'mUDha !, samIkartuM kimAgrahaH ? // 20 // anvayaH - mUDha ! viSamaM doSamandiraM svAdhInaM svaM parityajyA'svAdhInaM paraM samIkartuM abhyAsane ja sAdhya mAne che. tethI teo yoganA abhyAsathI khuza thAya che. yoganA abhyAsarUpI sAdhanathI samatA sAdhavAnI che, e tattvane to teo bhUlI jAya che. tethI teo samatAnI siddhi mATe prayatna karatAM nathI. Ama teo samatAnA mArgamAMthI UtarI jAya che. zrutajJAna, cAritrapAlana ane yogano abhyAsa - A samatA pAmavAnA upAyo che. sAmya to tenAthI sAdhavAnuM che. keTalAka munijano sAdhyane bhUlI jaIne upAyone ja seve che. Ama vyavahArathI teo ArAdhanA karatAM hovA chatAM paNa nizcayathI ArAdhanAnA mArgathI dUra che. sAmyanI prApti mATe bahirmukhatA tyajavI ane antarmukha banavuM. adhyAtmopaniSaddhAM kahyuM che, tethI AtmAnA darzana karavAnI icchAvALAe jJAnathI aMtarmukha thavuM. draSTAnuM jJAnasvarUpa e mokSa che ane dazya 5rtho sAthenI se bhejatA me bhavanamA che. (2/5)' (18) avataraNikA - lokonuM anuvartana karanAra zI rIte mArgathI dUra thAya che, ema batAvI bIjI rIte lokonA anuvartanano tyAga karavAno upadeza Ape che - ___1. mUDhAH - FI Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 yogasAraH 3/20 svAtmA viSamo doSamandiraM svAdhInazca AgrahaH kim (kriyate) ? // 20 // padmIyA vRttiH - mUDha ! - mohamohitajIvasya sambodhanam, viSamam - vicitrasvabhAvam, doSamandiram - doSANAM mandiram-sthAnamiti doSamandiram-doSakozamityarthaH, svAdhInam - svatantram, svam - AtmAnaM, parityajya - muktvA, asvAdhInam - parAdhInam, param - svavyatiriktam, samIkartum - sAmyAmRtamagnaM vidhAtum, AgrahaH - nirbandhaH, kim - kimartham ? kriyate ityatrAdhyAhAryam / / jIvo mohena mohito vartate / tataH svAtmanaH sAdhanAM vimucya sa parA~stArayituM prytte| tasya svabhAvo viSamo'sti / sa kadAcid viSayeSu sajati, kadAcittebhyo virajyati / sa kadAcit krudhyati kadAcittu kSAmyati / itthaM mohamUDhaH sa vicitraM ceSTate / yaduktaM vItarAgastotre SoDaze prakAze kalikAlasarvajJaiH - 'kSaNaM saktaH kSaNaM muktaH, kSaNaM kraddhaH kSaNaM kSamI / mohAdyaiH krIDayaivAhaM, kAritaH kapicApalam // 4 // ' sa doSANAM bhANDAgArasamo'sti / tasminsarve'pi doSAH santi / doSaprabhAveNa tasya svarUpaM tirohitam / sa viSamo jAtaH / sa svAdhIno'sti / sa kasyacidapi parasyA'dhIno naasti| yadi sa svAtmAnaM samIkartumicchati tarhi sukhena tathA kartuM zaknoti / sa svavaze zabdArtha - he mUDha ! viSama (rAgadveSa karanAra), doSonuM maMdira ane potAne AdhIna evA potAne choDIne potAne asvAdhIna evA bIjAne sama karavAno mAya / bhATe 42 // 4 cha ? (20) patrIyAvRttino bhAvAnuvAda - jIva mohathI mohita che. tethI potAnI sAdhanAne choDIne te bIjAne tAravA mATe prayatna kare che. teno svabhAva viSama che. te kyAreka viSayomAM Asakta thAya che ane kyAreka temanAthI virakta thAya che. te kyAreka gusse thAya che ane kyAreka mApha kare che. Ama mohathI mUDha evo te vicitra prakAranI ceSTAo kare che. vItarAgastotranA soLamA prakAzamAM kalikAlasarvajJajIe yuMcha - 'kSamA sata, kSamA bhuta, kSamA lodhI, kSamA kSamAvANo huM moDa vagere vaDe ramatathI ja vAMdarA jevI capaLatA karAvAyo. (4)" te doSono bhaMDAra che. tenAmAM badhA doSo che. doSonA prabhAvathI tenuM svarUpa DhaMkAI gayuM che. te viSama banI gayo che. te svAdhIna che. te bIjA koIne parAdhIna nathI. jo te potAne sama karavA icche che to te sukhethI tema karI zake che. te potAnA vazamAM ja che. Ama Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 paro'svAdhInaH yogasAraH 3 /20 evA'sti / itthaM saMsArI jIvo rAgAdibhiH kaluSito'sti / sa doSaiH pUrNo'sti / sa svatantro'sti / tatastena svAtmani samatAyA AdhAnaM karttuM zakyam / / pare'pi saMsArijIvA rAgAdibhiH kalaGkitA doSaizca dUSitAH santi, parantu te teSAM vaze santi, na tvasya saMsArijIvasya vaze / tatastena teSAM samIkaraNaM zakyaM syAnnavA / sa tAnupadezameva dAtuM zaknoti / AtmanaH samIkaraNaprayAsastu taireva karttavyaH / te tu tathA kuryurnavA / te kadAcittasyopadezameva na zRNuyuH / upadeza zravaNe'pi te kadAcittadanusAreNa na pravartteran / upadezAnusAreNa pravarttane'pi te kadAcit svAtmani sAmyamApAdayituM na zaknuyuH / tatasteSAM prayAso viphalaH syAt / tasya svAtmA tu tasya vaze vA'sti / tato yadi tena tatra samatA''dhAnaM karttuM nizcayaprayatrau kRtau tarhi so'vazyaM samatAbhAvito bhavet / tyaM tasya yata: sata: sthAt / I yaH svAdhInaM svaM parityajya parAdhInaM paraM samIkartumabhiSati sa ubhayabhraSTo bhavati / tena paro'pi samo na jAyate nApi svAtmA / tataH sa durlabhaM mAnuSyaM jinadharmaM ca prApya mudhA hArayati / saMsArI jIva rAga vagerethI kaluSita che. te doSothI bharelo che. te svataMtra che. tethI tenI mATe potAnA AtmAmAM samatAne lAvavI zakya che. bIjA paNa saMsArI jIvo rAga vagerethI kalaMkita che ane doSothI dUSita che. paNa teo temanA vazamAM che, A saMsArI jIvanA vazamAM nathI. tethI te temane sama karI zake athavA na paNa karI zake. te temane upadeza ja ApI zake che. AtmAne sama karavAno prayAsa to temaNe ja karavAno che. teo to tema kare ke na paNa kare. teo kadAca tenA upadezane ja na sAMbhaLe. upadeza sAMbhaLavA chatAM teo kadAca tene anusAre na pravarte. upadeza anusAra pravartavA chatAM paNa teo kadAca potAnA AtmAmAM samatA na lAvI zake. tethI teno prayAsa niSphaLa thAya. teno potAno AtmA to tenA vazamAM ja che. tethI jo temAM samatA lAvavA nakkI karAya ane prayatna karAya to te avazya samatAthI bhAvita thAya. Ama tenI mahenata saphaLa thAya. je potAne AdhIna evA potAne choDIne parAdhIna evA bIjAne sama banAvavA icche che, te ubhayathI bhraSTa thAya che. tenAthI bIjA paNa sama thatAM nathI ane potAno AtmA paNa sama thato nathI. tethI te durlabha evuM manuSyapaNuM ane jaina dharma pAmIne phogaTa hArI jAya che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/21 asvAdhInaM paraM samIkarttuM kimAgraha: ? 269 tato granthakAro'tra tasmai upadezaM dadAti-svAdhInaM svaM parityajyA'svAdhInaM paraM samIkartuM kimarthaM tvamAgrahaM kuruSe ? imamAgrahaM muJca / paratasiM tyaja / svAtmAnaM samIkartuM nizcinu / tathA pravarttasva / evamAtmAnaM samaM kuru / yatsvasamIpe vidyate tadeva parebhyo dAtuM zakyate / svayamasamastvaM kathaM parAnsamAnkariSyasi ? prathamamAtmAnaM samIkuru / tataH pareSAM samIkaraNAya prayatasva / evaM tvayA labdhau mAnuSyajinadharmau saphalau bhaviSyataH / tava sarvaH prayAso'pi saphalo bhaviSyati / idamatra tAtparyam svAtmanaH sAdhanAM parityajya na kevalaM parA~stArayitumeva prayatanIyam / svAtmasAdhanAM kurvataivA'nyatAraNaprayAsaH karttavyaH // 20 // - avataraNikA - lokAnuvRttiM tyaktvA svAtmA samaH karttavya ityupadiSTam / adhunA svAtmA kathaM samIbhavatIti darzayati mUlam - vRkSasya chidyamAnasya, bhUSyamANasya vAjinaH / yathA na roSastoSazca bhavedyogI samastathA // 21 // tethI graMthakArazrI ahIM tene upadeza Ape che - potAne AdhIna evA potAne choDIne je potAne AdhIna nathI, evA parane sama karavA mATe zA mATe tuM Agraha kare che ? A Agraha choDI de. pArakI ciMtA choDa. potAne sama karavAno nizcaya kara. te rIte pravRtti kara. Ama AtmAne sama kara. je potAnI pAse hoya te ja bIjAne ApI zakAya che. pote asama evo tuM zI rIte bIjAne sama karI zakIza? pahelA potAne sama ka2, pachI bIjAne sama karavA prayatna kara. Ama tane maLelA manuSyabhava ane jaina dharma saphaLa thaze. tArI badhI mahenata paNa saphaLa thaze. ahIM tAtparya AvuM che - potAnA AtmAnI sAdhanA choDIne mAtra bIjAne ja tAravAno prayatna na karavo. potAnA AtmAnI sAdhanA karatAM karatAM ja bIjAne tAravAno prayatna vo. (20) avataraNikA - lokonA anuvartanano tyAga karIne potAnA AtmAne sama karavo - evo upadeza Apyo. have potAno AtmA kevI rIte sama thAya che ? e jatAve che - 1. nakhasya - C, H, II 2. chedyamAnasya - A, B, C, E, F, G, J, K, LI 3. vA jana: ca - CH, II DI 4. roSatoSau Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 chidyamAnasya vRkSasya bhUSyamANasya ca vAjino roSatoSau na bhavataH yogasAraH 3/21 anvayaH - yathA chidyamAnasya vRkSasya bhUSyamANasya (ca) vAjinaH roSastoSazca na (bhavati) tathA yogI samo bhavet // 21 // padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAsArthaH, chidyamAnasya - kRtyamAnasya, vRkSasya - taroH, bhUSyamANasya - alaGkriyamANasya, 'ca' ityatrAdhyAhAryam, cazabdaH samuccaye, vAjinaH - azvasya, roSaH - dveSaH, toSaH - rAgaH, cazabdo - samuccaye, nazabdo niSedhe, 'bhavati' ityatrAdhyAhAryam, tathAzabdo dAAntikapradarzane, yogI - sAdhakaH, samaH - samatAbhAvitaH, bhavet - syAt / ___ janAH svaprayojananiSpattyarthaM kAraNaM vinA vA vRkSaM chindanti / tathApi vRkSastebhyo na krudhyati / sa chedanaM sahate / vRkSasya cetanatvAd rAgadveSau bhavataH, parantu tasyA'tyavyaktacaitanyavattvAdupacAraM kRtvA'troktaM chidyamAnasya vRkSasya dveSo na bhavatIti / vRkSazchedanasya pratikriyAM na darzayati / pazavo vastrAlaGkArANi na paridadhati / yadi kenacitkazcidazvo'laGkArairbhUSitastadyapi so'zvo na pramodate / evaM yogino'pi sarvatra samAH santi / te sukhe lInA na bhavanti / te duHkhe dInA na bhavanti / te iSTeSu na rajyanti / te'niSTeSu dveSaM na kurvanti / te'nukUlatAyAM harSaM na kurvanti / zabdArtha - jema chedAtAM vRkSane ane zaNagAratAM ghoDAne gusso ane AnaMda thato nathI, tema. yo0 sama. Doya. (21) padrIyAvRttino bhAvAnuvAda - loko potAnA kAryane karavA ke vinA kAraNe paNa vRkSane chede che. chatAM paNa jhADa te loko upara gusso karatuM nathI. te chedanane sahe che. jo ke jhADa sacetana hovAthI, tene rAga-dveSa thAya che, paNa tenuM caitanya khUba ja avyakta hovAthI upacAra karIne ahIM kahyuM ke chedAtAM jhADane dveSa thato nathI. jhADa chedananI pratikriyA dekhADatuM nathI. pazuo kapaDAM, alaMkAra vagere paheratAM nathI. jo koIka mANasa koIka ghoDAne alaMkAra vagerethI zaNagAre to paNa te ghoDo khuza thato nathI. ema yogIo paNa badhe samAna hoya che. teo sukhamAM lIna thatAM nathI. teo duHkhamAM dIna thatAM nathI. teo ISTamAM rAga karatAM nathI ane aniSTamAM dveSa karatAM Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 yogasAraH 3/21 yogI samo bhavati te pratikUlatAyAM khedaM na kurvanti / te karmasiddhAntaM samyagvidanti / 'svasvakarmAnusAreNeyaM jagato vyavasthA samyakpravarttate / kutracidapyanyAyaH pakSapAto vA na bhavati / ' iti vicArya yoginaH kutracidapi rAgadveSau na kurvanti / yogazatake'pyuktam - 'vAsI-caMdaNakappo, samasuha-dukkho muNI samakkhAo / bhava-mokkhApaDibaddho, ao ya pAeNa satthesu // 20 // ' (chAyA - vAsi-candanakalpaH, samasukhaduHkho muniH samAkhyAtaH / bhavamokSApratibaddhaH, atazca prAyeNa zAstreSu // 20 // ) yaduktamupadezamAlAyAm - 'jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai, vAsiNA va tacchei / saMthuNai jo a niMdai, maharisiNo tattha samabhAvA // 92 // ' (chAyA - yaH candanena bAhumAlimpati, vAsinA vA tkssnnoti| saMstauti yazca nindati, maharSayastatra samabhAvAH // 92 // ) jJAnasAre zamASTake'pyuktam - 'zamasUktasudhAsiktaM, yeSAM naktandinaM manaH / kadApi te na dahyante, rAgoragaviSormibhiH // 67 // ' yogI sarvAJjIvAnsamAn pazyati / sa sarvAnpudgalAnsamAnpazyati / sa sarvAnprasaGgAnsamAnpazyati / sa sarvAnkAlAnsamAnpazyati / sa sarvANi kSetrANi samAni pazyati / tataH sa svayamapi teSu samo bhavati / anye jIvA jIvAnviSamAnpazyanti / te pudglaanvissmaanpnathI. teo anukULatAmAM harSa karatAM nathI, teo pratikULatAmAM kheda karatAM nathI. teo karmanA siddhAntane barAbara jANe che. "potapotAnA karmo anusAra jagatanI A vyavasthA barAbara cAle che. kyAMya anyAya ke pakSapAta thato nathI. Ama vicArI yogIo kyAMya rAgadveSa karatAM nathI. yogazatakamAM kahyuM che - "mATe ja zAstromAM prAyaH raMdhA ane caMdanane viSe samAna, sukha-duHkhamAM samAna, saMsAra ane mokSane viSe rAga vinAno evo muni kahevAyo che upadezamALAmAM kahyuM che - "je caMdanathI bAhune vilepana kare che ke raMdhAthI tene chole che, je stuti kare che ane niMdA kare che, maharSio temane viSe samabhAvavALA hoya che. (92) jJAnasAramAM zamASTakamAM paNa kahyuM che - "jemanuM mana rAtadivasa samatAnA amRtathI siMcAyeluM hoya che, teo kyAre paNa rAgarUpI sarpanA viSanA taraMgothI baLatAM nathI. (67) yogI badhA jIvone samAna juve che. te badhA pudgalone samAna juve che. te badhA prasaMgone samAna juve che. te badhA kALone samAna juve che. te badhA kSetrone samAna juve che. tethI te pote paNa temanA viSe sama thAya che. bIjA jIvo jIvone viSama Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sUryo janasya tApAya somazca zItAya khidyate yogasAra: 3/22 1 zyanti / te prasaGgAnviSamAnpazyanti / te kAlAnviSamAnpazyanti / te kSetrANi viSamANi pazyanti / tataste svayamapi teSu viSamA bhavanti / te'nukUleSu teSu rAgaM kurvanti pratikUleSu ca teSu dveSaM kurvanti // 21 // avataraNikA yoginaH samatAM varNayitvA'dhunA samatA''nandaprAptyarthaM prabhUtaH parizramaH karttavya ityupadizati - mUlam - sUryo janasya tApAya, 'somaH zItAya 'khidyate / tadyogI "sUryasomAbha:, sahajAnandatAM bhajet // 22 // - - tat anvayaH saryo janasya tApAya (khidyate), somaH (janasya) zItAya khidyate, sUryasomAbho yogI sahajAnandatAM bhajet // 22 // AtapadAnAya, padmIyA vRttiH - sUrya:- bhAskaraH, janasya lokasya, tApAya khidyate iti kriyApadamatrAkSepaNIyam, somaH - candraH, janasyetyatrAkSepaNIyam, zItAya zaityadAnAya, khidyate - parizrAmyati, tat - tataH sUryasomAbhaH - sUryazca somazceti sUryasomau, tayorivAbhAtIti sUryasomAbhaH, yogI, sahajAnandatAm - pUrvoktasvarUpAm, bhajet - prApnuyAt / - janAH zItenArttA bhavanti / tatastebhyastApadAnAya sUryo'virataM gagane paribhramati / sa juve che. teo pudgalone viSama juve che. teo prasaMgone viSama juve che. teo kALone viSama juve che. teo kSetrone viSama juva che. tethI teo pote paNa temane viSe viSama bane che. teo anukULa evA temanI upara rAga kare che ane pratikULa evA temanI upara dveSa kare che. (21) avataraNikA - yogInI samatAnuM varNana karIne have 'samatAnA AnaMdane pAmavA ghaNI mahenata karavI joIe,' evo upadeza Ape che - - zabdArtha - sUrya lokone tApa ApavA zrama kare che, candra lokone ThaMDaka ApavA zrama kare che, tethI sUrya ane candra jevo yogI sahajAnaMdapaNAne pAme che. (22) 1. somazzItAya -KI 2. khidyati - H, I, vidyate somasUryAbha: - D, sUryasomAbhassahajA LI *** LI 3. yadyogI - AI 4. somasUryAbhyAM - C, H, I, - Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/22 sUryasomAbho yogI sahajAnandatAM bhajet 273 kSaNamapi na vizrAmyati / yadyapyatra rAtrau vayaM sUryaM na pazyAmastathApi sa parasminkSetre parebhyastApaM dadAtyeva / janA andhakAreNa pIDyante / tatastebhyaH prakAzadAnAya sUryo nityaM gagane paribhramati / janA gharmaNA pIDyante / tatastebhyaH zaityadAnAya candraH satataM vyomni bhramati / sa kSaNamapi na tiSThati / anAdikAlAtsUryAcandramasau tApazItadAnarUpaM svIyaM kAryaM vinApavAdaM satataM kuruta: / bhaviSyatkAle'pi tau satatameva svakAryaM kariSyataH / yogyapi sUryacandrasamo bhavati / sa satataM svAtmani vidyamAnAyA rAgadveSariNatehUsArthaM prayatate / sa tatra kSaNamapi na pramAdyati / kSaNamapi pramAde kRte rAgAdidoSA Atmani pravizya taM pIDayanti / tato yogI sadopayogaparo bhavati yena sUkSmo'pi doSastadAtmani na pravizati / evaM satataprayatnazIlena yoginA''tmani vidyamAnaH svAbhAvika AnandaH praapyte| yaH satataM prayatate so'vazyaM sAdhyaM sAdhnoti / sUryasya tApaH svAbhAvikaH, na tvaupaadhikH| evaM candrasya zaityamapi svAbhAvikaM, na tvaupAdhikam / evaM munerapi 1 padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - loko ThaMDIthI pIDAya che. tethI temane tApa ApavA mATe sUraja aTakyA vinA gaganamAM bhame che. te eka kSaNa mATe paNa vizrAma karato nathI. jo ke ahIM rAtre ApaNane sUrya dekhAto nathI, chatAM paNa te bIjA kSetramAM bIjAne tApa Ape ja che. loko aMdhakArathI pIDAya che. tethI temane prakAza ApavA sUrya haMmezA AkAzamAM bhame che. loko garamIthI pIDAya che. tethI temane ThaMDaka ApavA candra satata AkAzamAM bhame che. te eka kSaNa mATe paNa sthira raheto nathI. anAdikALathI sUrya ane caMdra taDako ane ThaMDaka ApavArUpa potAnuM kArya apavAda vinA satata kare che. bhaviSyamAM paNa te baMne satata potAnuM kArya karaze. yogI paNa sUrya-caMdra jevo che. te satata potAnA AtmAmAM rahelI rAdveSanI pariNatine ghaTADavA prayatna kare che. te temAM eka kSaNano paNa pramAda karato nathI. eka kSaNano paNa pramAda karyo chate rAga vagere doSo AtmAmAM pesIne tene pIDe che. tethI yogI haMmezA upayogavALo hoya che ke jethI thoDo paNa doSa tenA AtmAmAM pese nahIM. Ama satata prayatnazIla evo yogI AtmAmAM rahelA svAbhAvika AnaMdane meLave che. je satata prayatna kare che, te avazya sAdhyane sAdhe che. sUryano taDako svAbhAvika che, koI upAdhithI thayela nathI. ema caMdranI ThaMDaka paNa svAbhAvika che, upAdhithI thayela nathI. ema munino paNa samatAno AnaMda svAbhAvika ja che, bIjI upAdhithI thayela Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 azubhadhyAnatyAgopAyaH yogasAraH 3/23 samatAnandaH svAbhAvika eva, na tu paraupAdhikaH / sUryaH svIyaM tApamanyebhyo dadAti / candraH svIyaM zaityamanyebhyo yacchati / evaM samatAbhAgyogI parAnapi samatAbhAjaH karoti / sUryAcandramasau lokopakArArthaM klezaM sahete / evaM yogyapi lokopakArArthaM klezaM shte| jIvasya satataM prayatnakaraNenA''ntarazatrUNAM balaM hIyate / tatasta AtmAnaM vimucya palAyante / tenA''tmanaH svAbhAvika AnandaH prakaTIbhavati // 22 // avataraNikA - azubhadhyAnatyAgena samatAnandaM prApyate / ato'zubhadhyAnatyAgopAyaM darzayati - mUlam - yathA guDAdidAnena yatkiJcittyAjyate zizuH / calaM cittaM zubhadhyAne-nA'zubhaM tyAjyate tathA // 23 // anvayaH - yathA zizuguDAdidAnena yatkiJcittyAjyate tathA calaM cittaM zubhadhyAnenA'zubhaM (dhyAna) tyAjyate // 23 // padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, zizuH - bAlaH, guDAdidAnena - guDaH-miSTadravyavizeSaH, sa Adau yeSAM krIDanakapustakAdInAmiti guDAdayaH, teSAM dAnam nathI. sUrya potAno tApa bIjAne Ape che. caMdra potAnI ThaMDaka bIjAne Ape che. ema samatAvALo yogI bIjAne paNa samatAvALA kare che. sUrya ane candra loko upara upakAra karavA mATe klezane sahana kare che. ema yogI paNa loko upara upakAra karavA mATe kleza sahana kare che. jIvanA satata prayatna karavAthI aMdaranA duzmanonuM baLa ghaTe che. tethI teo AtmAne choDIne bhAge che. tethI AtmAno svAbhAvika mAnaM pragaTa thAya che. (22) avataraNikA - azubhadhyAnanA tyAgathI samatAno AnaMda maLe che. mATe azubhadhyAnane choDavAno upAya batAve che - zabdArtha - jema bALakane goLa vagere ApIne tenI pAsethI kAMI paNa choDAvAya che, tema caMcaLa manane zubhadhyAna ApIne tenI pAsethI azubhadhyAna choDAvAya cha. (23) 1. calacittaM - JI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/23 guDAdidAnena zizuryatkiJcittyAjyate 275 arpaNamiti guDAdidAnam, tena, yatkiJcit - upalAdyazubhavastu, tyAjyate - mocyate, tathAzabdo dAAntikapradarzane, calaM - caJcalam, cittam - cetaH, zubhadhyAnena - zubho viSayo yasya dhyAnasya tat zubhadhyAnam, tena, azubham - azubhaviSayakam, dhyAnamityatrAdhyAhAryam, tyAjyate - mocyate / bAlo'jJo'sti / sa svahitAhitaM na jAnAti / tato'hitamapi sa hitabuddhyA gRhNAti / sa upalaM mukhe prakSipati / sa zastraiH krIDati / sa viSTAyAmaguliM kSipati / evamAdyA azubhapravRttayaH sa karoti / tAbhiH svA'hitaM bhaviSyatIti sa na jAnAti / tasya mAtA taM tadazubhavastupravRttimocanArthaM prajJApayati / parantu sa tAni na muJcati / sa tadazubhavastupravRttikaraNAyaivA''grahaM karoti / tatastasya mAtA yuktiM pryunkti| sA tasmai guDakrIDanaka-puSpAdikaM dadAti / tataH sa tAnyazubhavastUni vimucya guDAdIngRhNAti / evaM mAtrA guDAdidAnena bAlo'zubhavastUni tyAjyate / tatastasyA'hitaM na bhvti| cittaM caJcalamasti / tatsarvatra bhramati / tatsvahitAhitaM na jAnAti / tatastadazubhamapi dhyAyati / tenA''tmano'hitaM bhaviSyatIti tanna jAnAti / kadAcittajjAnAnamapi tadazubhameva dhyAyati / tatastasmai dhyAnArthaM zubhaviSayA dAtavyAH / tatastadazubhadhyAnaM vimucya zubhaM pavIyAvRttino bhAvAnuvAda - bALaka ajJa hoya che. te potAnA hitane ane ahitane jANato nathI. tethI ahitane paNa te hitanI buddhithI grahaNa kare che. te moDhAmAM paththara nAMkhe che. te zastro vaDe rame che. te viSTAmAM AMgaLI nAMkhe che. AvA prakAranI azubha pravRttio te kare che. temanAthI potAnuM ahita thaze, ema te jANato nathI. tenI mAtA tene te kharAba vastu ane pravRtti choDavA mATe samajAve che, paNa te tene choDato nathI. te te kharAba vastu ane pravRtti karavAno ja Agraha kare che. tethI tenI mAtA yukti kare che. teNI tene goLa, ramakaDA, phUla vagere Ape che. tethI te te azubha vastuone choDIne goLa vagere laI le che. Ama mAtA goLa vagere ApIne bALaka pAse kharAba vastu choDAve che. tethI tenuM ahita thatuM nathI. citta caMcaLa che. te badhe bhame che. te potAnA hita ane ahitane jANatuM nathI. tethI te kharAba vastunuM paNa dhyAna kare che. tenAthI potAnuM ahita thaze ema te jANatuM nathI. kyAreka te jANavA chatAM paNa azubhanuM ja dhyAna kare che. mATe tene Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 calaM cittaM zubhadhyAnenA'zubhaM tyAjyate yogasAraH 3/24 dhyAyati / itthamAtmanA zubhadhyAnena cittamazubhadhyAnaM tyAjyate / tatastasyA'hitaM na bhavati / yadyapyante'vikalpAvasthaiva sAdhanIyA tathApi prathamamazubhadhyAnatyAgArthaM zubhadhyAnamAlambanIyam / tato'nte zubhadhyAnamapi vimucya nirvikalpena bhAvyam / zubhadhyAnamevameva na bhavati / tadarthaM zubhAnuSThAneSu pravartanIyam / zubhakriyAkaraNena manaH zubhadhyAne ramate / yathA pazavaH satatamAharanti tathA manaH satataM cintayati / tato yadA tadazubhaM cintayati tadA tasmai cintanArthaM zubho viSayo dAtavyaH / tatastadazubhacintanaM vimucya zubhaM cintayati // 23 // avataraNikA - azubhadhyAnena klezo jAyate / munistu klezaM na spRzatIti darzayati - mUlam - sarvabhUtAvinAbhUtaM, svaM pazyansarvadA muniH / 'maitryAdyamRtasammagnaH, va klezAMzamapi spRzet ? // 24 // anvayaH - maitryAdyamRtasammagnaH sarvadA svaM sarvabhUtAvinAbhUtaM pazyan muni: klezAMzamapi kva spRzet ? // 24 // dhyAna karavA mATe sArA viSayo ApavA. tethI te azubha dhyAnane choDIne zubhadhyAna kare che. Ama AtmA cittane zubhadhyAna ApIne tenI pAsethI azubhadhyAna choDAve che. tethI tenuM ahita thatuM nathI. jo ke chelle avikalpa avasthA ja sAdhavAnI che. chatAM paNa pahelA azubhadhyAnane choDavA zubhadhyAnanuM AlaMbana levuM. pachI aMte zubhadhyAnane paNa choDIne nirvikalpa thavuM. zubhadhyAna emane ema thatuM nathI. tenI mATe sArA anuSThAnomAM pravRtti karavI joIe. zubhakriyAo karavA vaDe mana zubhadhyAnamAM rame che. jema pazuo satata AhAra kare che, tema mana satata vicAre che. tethI jyAre te kharAba vicAratuM hoya tyAre tene vicAravA mATe sAro viSaya Apavo. tethI te kharAba vicAravAnuM choDIne sAruM vicAre che. (23) avataraNikA - azubhadhyAnathI kleza thAya che. muni to klezane aDato nathI, ama matAve cha - zabdArtha maitrI vagere bhAvanAonA amRtamAM DUbelo, haMmezA potAne badhA jIvothI abhinna hoto muni thodd| 59 sezane syAMcA sparza ? (arthAt na sparza.) (24) 1. tathA cet ceSTate jJAnI tadihaiva paraM sukham // -H,|| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/24 munirmaitryAdyamRtasammagno bhavati 277 , padmayA vRttiH - maitryAdyamRtasammagnaH - maitryAdau yAsAM tA maitryAdayaH - pUrvoktAzcatasro bhAvanAH, tA evAmRtam-sudhA, Atmano maraNAbhAvakAritvAt iti maitryAdyamRtam, tatra sammagnaH samyag magnaH-lIna iti maitryAdyamRtasammagnaH sarvadA - sarvakAlam, svam AtmAnam, sarvabhUtAvinAbhUtam - sarve - nikhilAzca te bhUtAH - jIvAzceti sarvabhUtAH, tairavinAbhUtam-abhinnamiti sarvabhUtAvinAbhUtam, pazyan - cintayan, muniH - saMyamI, klezAMzam klezasya-rAgAdirUpasyAMza:- lava iti klezAMzaH, tamiti klezAMzam, apizabdaH klezaM tu naiva spRzati, parantu klezasyAMzamapi na spRzatIti dyotayati, katham, spRzet - svacitte Anayet ? na AnayedityarthaH / ka -- maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyarUpAzcatasro bhAvanAH pUrvamuktAH / yastA bhAvayati tasya cittaM saGkliSTaM na bhavati / sa sarvAvasthAsu prasanno bhavati / uktaJca zAstravArtAsamuccaye zrIharibhadrasUribhiH sUtrite - 'maitrIM bhAvayato nityaM, zubho bhAvaH prajAyate / tato bhAvodakAjjantordveSAgnirupazAmyati // 18 // ' so'zubhaM na cintayati / sa zubhameva cintayati / tato'cireNa sa karmapaJjarAd vimucyA'jarAmarapadaM prApnoti / yaduktaM zrIvijayasiMhasUriviracite sAmyazatake - 'maitryAdivAsanAmoda-surabhIkRtadiGmukham / pumAMsaM dhruvamAyAnti, siddhibhRGgAGganAH svayam // 98 // ' itthaM bhAvitAbhirbhAvanAbhirAtmA maraNAbhAvamaznute / tato maitryAdibhAvanA amRtarUpA uktA: / muniretAsu bhAvanAsu samyag padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyasthya rUpa cAra bhAvanAo pUrve kahI che. je temane bhAve che, tenuM mana saMkliSTa thatuM nathI. te badhI avasthAomAM prasanna rahe che. zrIharibhadrasUrijIe racela zAstravArtAsamuccayamAM kahyuM che - 'haMmezA maitrInI bhAvanA karanArAnA (manamAM) zubha bhAva utpanna thAya che. te bhAvarUpI pANIthI jIvano dveSarUpI agni zAnta thAya che. (18)' te kharAba vicArato nathI. te sAruM ja vicAre che. tethI te TUMka samayamAM karmonA pAMjarAmAMthI chUTIne ajarAmara padane pAme che. zrIvijayasiMhasUrijI viracita sAmyazatakamAM kahyuM che - 'maitrI vagere bhAvanAonI sugaMdhathI jeNe dizAone sugaMdhita karI che evA puruSa pAse siddhirUpI bhamarIo svayaM avazya Ave che. (98)' A rIte bhAvelI bhAvanAothI AtmA maraNanA abhAvane pAme che. tethI maitrI vagere bhAvanAo amRtarUpa kahI che. muni A bhAvanAomAM sArI rIte DUbe che. jema pANImAM DUbelA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 muni: klezAMzamapi na spRzati yogasAra: 3/24 majjati / yathA jale nimagnasya narasya sarvamapi zarIraM jalena plAvitaM bhavati tathA bhAvanAsu sammagno muniH sarvathA bhAvanAbhirbhAvito bhavati / bhAvanAbhAvito muniH sarvAnapi jIvAnAtmatulyAnpazyati / ayaM nijo'yaM para iti sa na cintayati / sa yathA svasmin pravarttate tathA pareSvapi pravarttate, yathA pareSu pravarttate tathA svasminnapi pravarttate / saMsArijIvA dehAtmanorabhedaM pazyanti / tataste dehAtmanoH samAnarItyA pravarttante / evaM muniH sarvajIvaAtmanAmabhedaM pazyati / tataH sa sarvajIva - Atmasu samAnarItyA pravarttate / sa kutracidapi rAgaM dveSaM vA na karoti / tatastanmanasi klezo na bhavati / rAgadveSAveva klezarUpau / tasya cittamanyadoSairapi na vyApyate / tasya citte klezalezo'pi na bhavati / yathA brAhmaNazcaNDAlaM na spRzati, yathA satI parapuruSaM na spRzati tathA muniH klezaM na spRzati / I ayamatra saGkSepaH-bhAvanAbhAvito munirAtmaparayorabhedaM pazyati, tatastaccitte ISadapi klezo na jAyate / tato'cirAtsa muktimApnoti // 24 // mANasanuM AkhuMya zarIra pANIthI bhIMjAI jAya che, tema bhAvanAomAM sArI rIte DUbelo muni bhAvanAothI saMpUrNa rIte bhAvita bane che. bhAvanAthI bhAvita muni badhA ya jIvone potAnI samAna juve che. A mAro, A bIjo, ema te vicArato nathI. te jema potAne viSe pravarte che, tema bIjAne viSe paNa pravarte che, jema bIjAne viSe pravarte che, tema potAne viSe paNa pravarte che. saMsArI jIvo zarIra ane AtmAnA abhedane juve che. tethI teo zarIra ane AtmAne viSe samAna rIte pravarte che. ema muni badhA jIvo ane potAno abheda juve che. tethI te badhA jIvo ane AtmAne viSe samAna rIte pravarte che. te kyAMya rAga ke dveSa karato nathI. tethI tenA manamAM kleza thato nathI. rAga-dveSa ja klezarUpa che. tenA manamAM bIjA doSo paNa AvatAM nathI. tenA manamAM jarAya kleza thato nathI. jema brAhmaNa caMDALane aDato nathI, jema satI strI parapuruSane aDatI nathI, tema muni klezane aDato nathI. ahIM TUMko artha A pramANe che - bhAvanAthI bhAvita munine potAnAmAM ane bIjAmAM bheda dekhAto nathI. tethI tenA cittamAM thoDo paNa kleza thato nathI. tethI te TUMka samayamAM mokSa pAme che. (24) Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 yogasAraH 3/25 bAlako'jJAnAt zatrumitrAdikaM na vetti avataraNikA - klezAMzamaspRzanmunirihaiva paramaM sukhamanubhavati / dRSTAntenaitatsamarthayati - mUlam - 'nAjJAnAdvAlako vetti, zatrumitrAdikaM yathA / tathAtra ceSTate jJAnI, tadihaiva paraM sukham // 25 // anvayaH - yathA bAlako'jJAnAcchatrumitrAdikaM na vetti tathA jJAnI atra ceSTate, tadihaiva paraM sukham (anubhavati) // 25 // __ padmIyA vRttiH - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, bAlakaH - zizuH, ajJAnAt - jJAnA'bhAvAt, zatrumitrAdikam-zatruH-arizca mitram-vayasyazceti zatrumitre, te Adau yasya svarNAzmamaNimRdAderiti zatrumitrAdikaH, taM, nazabdo niSedhe, vetti - jAnAti, tathAzabdo dArTAntikopanyAse, jJAnI - tattvavettA, atra - jagati, ceSTate - pravarttate, tat - tasmAtkAraNAt, iha - amutra, evazabdo anyatra paraM sukhaM vyavacchinatti, param - sarvAtizAyi, sukham - Anandam, anubhavatItyadhyAhAryam / ___ bAlako viziSTajJAnarahito bhavati / tataH sa sarvajIvAn samAn pazyati / sa zatrormitrasya vA svarUpaM na jAnAti / tataH sa zatrumitrayorbhedaM na karoti / sa sarvapadArthAnsamAn pazyati / sa svarNasyA'zmano vA svarUpaM na jAnAti / tataH sa svarNAzmanorbhedaM na karoti / sa maNerpado vA svarUpaM na jAnAti / tataH sa maNimRdorbhedaM na karoti / sa upavanA'vakarayoH avataraNikA - klezanA aMzane nahIM sparzato muni A bhavamAM ja parama sukhane anubhave che. daSTAMta vaDe A vAtanuM samarthana kare che - zabdArtha - jema bALaka ajJAnane lIdhe zatru-mitra vagerene jANato nathI, tema jJAnI A jagatamAM varte che. tethI ahIM ja te zreSTha sukhane anubhave che. (25) paghIyAvRttino bhAvAnuvAda- bALakane vizeSa jJAna hotuM nathI. tethI te badhA jIvone samAna juve che. tene duzmananI ke mitranI khabara paDatI nathI. tethI te duzmana ane mitrano bhedabhAva karato nathI. te badhA padArthone samAna juve che. te sonAne ke paththarane jANato nathI. tethI te sonA ane paththarano bheda karato nathI. te maNi 1. nAjJAtabAlako - C / 2. tathA ca - A, F, J, L, tathA cet - C, D, H, I, KI 3. tadeveha - DI Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnIhaiva paraM sukhamanubhavati yogasAra: 3/25 280 svarUpaM na jAnAti / tataH sa upavanA'vakarayorbhedaM na karoti / sa sarvaprasaGgAnsamAnpazyati / sa janmamaraNayoH svarUpaM na vetti / tataH sa janmamaraNayorbhedaM na karoti / itthaM bAlo'jJatvAt zatrumitrAdikasya svarUpaM na jAnAti / tataH sa sarvatra samadRSTirbhavati / jJAnI viziSTajJAnavAnasti / sa zatrumitrAdikasya tAttvikaM svarUpaM vetti / tata: sa zatrumitrayoH svarNAzmanormaNimRdorupavanAvakarayoH janmamaraNayoH samadRSTirbhavati / tataH sa kutracidapi rAgadveSau na karoti / sa sarvatra samo bhUtvA pravarttate / tata: sa samatAnandamanubhavati / jJAnI na kevalaM sAMsArikapadArtheSveva samo bhavati, sa bhavamokSayorapi samo bhavati / rAgadveSarahitA'vasthA mokSaH / jJAnI bhave'pi nirlepo bhavati / jJAnI bhave'pi rAgadveSAbhyAM vinA pravarttate / tataH sa bhave vasannapi mokSAnandamanubhavati / sa mokSaM nAbhilaSati na vA bhavaM dviSyati / sa sarvatrA''tmAnandamanubhavati / uktaJca - prazamaratau 'nirjitamadamadanAnAM, vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm rrUTa' 1 - ane mATIne jANato nathI. tethI te maNi ane mATIno bheda karato nathI. tene bagIcA ane ukaraDAnI khabara paDatI nathI. tethI te bagIcA ane ukaraDAno bheda karato nathI. te badhA prasaMgone samAna juve che. tene janma ane maraNanI khabara nathI. tethI te janma ane maraNano bheda karato nathI. Ama bALaka anna hovAthI zatru-mitra vagerenuM svarUpa jANato nathI. tethI te badhe samAna dRSTivALo bane che. jJAnI vizeSa jJAnavALo hoya che. te zatru-mitra vagerenA sAcA svarUpane jANe che. tethI te zatru-mitrane viSe, sonA-paththarane viSe, maNi-mATIne viSe, bagIcAukaraDAne viSe, janma-maraNane viSe samAna dRSTivALo bane che. tethI te kyAMya rAga ke dveSa karato nathI. te badhe samAna thaIne pravarte che. tethI te samatAnA AnaMdane anubhave che. jJAnI mAtra sAMsArika padArthone viSe ja samAna nathI hoto, te saMsAra ane mokSane viSe paNa samAna hoya che. rAgadveSa vinAnI avasthA te mokSa. jJAnI saMsAramAM paNa nirlepa hoya che. jJAnI saMsAramAM paNa rAgadveSa vinA pravarte che. tethI te saMsAramAM rahevA chatAM paNa mokSanA AnaMdane anubhave che. te mokSane jhaMkhato nathI ane saMsAra upara dveSa karato nathI. te badhe AtmAnA AnaMdane anubhave che. prazamatimAM kahyuM che ke - 'mada ane kAmane jemaNe jItyA che, mana-vacana-kAyAnA vikAra vinAnA, pArakI AzAthI pAchA pharelA evA sAdhu bhagavaMtone ahIM ja mokSa che. (238)' Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/26 ajJAnino hitazikSA 281 __ alpajJAninaH zatrumitrAderbAhyaM svarUpaM vidanti, na tu tAttvikam / tataste zatrumitrAdiSu viSamaM ceSTante / tataste samatAnandaM nAnubhavanti / ___jJAnI viziSTajJAnavAn sannapyajJabAlavatsarvatra samo bhavati / tataH sa bhave'pi muktisukhamanubhavati // 25 // ___ avataraNikA - jJAninazceSTA darzitA / ajJAnI tu janaraJjanArthaM ceSTate / tatastasmai hitazikSAM dadAti - mUlam - toSaNIyo jagannAtha-stoSaNIyazca sadguruH / toSaNIyastathA svAtmA, kimanyairbata toSitaiH // 26 // anvayaH - jagannAthastoSaNIyaH sadguruzca toSaNIyastathA svAtmA toSaNIyaH, anyaistoSitaiH kiM bata ? // 26 // padmIyA vRttiH - jagannAthaH - jagata:-vizvasya nAtha:-yogakSemakAraka iti jagannAtha:paramAtmA, toSaNIyaH - raJjitavyaH, sadguruH - devadharmasvarUpadarzako dharmAcAryaH, cazabdaH samuccaye, toSaNIyaH - raJjitavyaH, tathAzabdaH samuccaye, svAtmA - svIyo jIvaH, toSaNIyaH - raJjitavyaH, anyaiH - etattrayavyatiriktaiH, toSitaiH - raJjitaiH, kim - ko lAbhaH ? na ko'pItyarthaH, batazabdaH kilArthe / alpajJAnavALA jIvo zatru-mitra vagerenA bAhya svarUpane jANe che, sAcA svarUpane jANatAM nathI. tethI teo zatru-mitra vagerene viSe bhedabhAva rAkhIne pravarte che. tethI teo samatAnA AnaMdane anubhavatAM nathI. jJAnI vizeSa jJAnavALo hovA chatAM paNa ajJa bALakanI jema badhe samAna hoya cha. tethI te saMsAramA 59 // bhokssn| supane anubhave cha. (25) avataraNikA - jJAnInI ceSTA batAvI. ajJAnI to lokone khuza karavAnI ceSTA kare che. tethI tene hitazikSA Ape che - zabdArtha - bhagavAnane khuza karavA, sadgurune khuza karavA ane potAnA AtmAne mu|| 42vo. jAmIne purA 42vAthI | yaha ? (26) 1. .... tadA - DI Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmgurvAtmAnastoSaNIyAH yogasAraH 3/26 I 1 muninA paramAtmA toSayitavyaH / paramAtmA vItarAgo'sti / muninA svajIvane tadAjJA pAlanIyA / sAdhujIvanasya sarvAH kriyAH kurvatA tena jinAjJA smaraNIyA / tena sadA paramAtmabhaktiH karttavyA / evaM tena paramAtmA toSito bhavati / muninA svahRdaye paramAtmA bahumantavya: / evamapi tena paramAtmA toSito bhavati / muninA sadgururapi toSayitavyaH / muninA gurvicchAnusAreNa jIvitavyam / tena sadA gurvAjJA pAlanIyA / tenA''hArAdibhistadbhaktiH karttavyA / tena sadA gurorvarNavAdaH karttavyaH / gururgItArtho'sti / sa lAbhAlAbhau jAnAti / tata: sa yadbhASate tadvicAraM vinA'nuSTheyam / ApAtato hAnikaraM bhAsamAnamapi tadvacanaM pariNAmato lAbhadAyi bhavati / muninA svamanovAkkAyA gurave samarpaNIyAH / tena svIyamastitvaM gurau vilInIkarttavyam / evaM tena guruH paramAtmasvarUpo mantavyaH / evaM gurustoSito bhavati / gurvArAdhanaprakArAH dharmAcAryabahumAnakulakAdasmadracitataTTIkAtazca jJeyAH / muninA svAtmA'pi toSaNIyaH / sampratyAtmA vibhAvadazAM prAptaH / tatastaddoSANAM I 282 padmIyAvRttino bhAvAnuvAda munie 52mAtmAne khuza karavA. paramAtmA vItarAga che. munie potAnA jIvanamAM temanI AjJA pALavI joIe. sAdhu jIvananI badhI kriyAo karatAM teNe bhagavAnanI AjJA yAda karavI. teNe haMmezA paramAtmAnI bhakti karavI. ema karavAthI tenA vaDe paramAtmA khuza thAya che. munie potAnA hRdayamAM paramAtmA pratye bahumAna rAkhavuM. Ama karavAthI paNa tenA vaDe paramAtmA khuza thAya che. munie sadgurune paNa khuza karavA. munie gurunI icchA pramANe jIvavuM. teNe haMmezA gurudevanI AjJAnuM pAlana karavuM. teNe AhAra vagerethI temanI bhakti karavI. teNe haMmezA gurunA guNAnuvAda karavA. guru gItArtha che. teo lAbhAlAbhane jANe che. tethI teo je kahe te vicAryA vinA karavuM. pahelI daSTie nukasAnakArI lAgatuM evuM paNa temanuM vacana pariNAme lAbhadAyI bane che. munie potAnA mana-vacana-kAyA gurudevane soMpavA. teNe potAnuM astitva gurumAM ogALI nAMkhavuM. teNe gurune paramAtmA svarUpa mAnavA. ema karavAthI tenA vaDe guru khuza thAya che. gurudevanI ArAdhanAnA prakAro dharmAcAryabahumAnakulakamAMthI ane ame racela tenI TIkAmAMthI ane TIkAnA bhAvAnuvAdamAMthI jANI levA. munie potAnA AtmAne paNa khuza karavo. hAla AtmA vibhAvadazAne pAmelo che. tethI tenA - Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/26 anyaistoSitairna ko'pi lAbha: 283 kSayaH karttavyaH / tataH sa nirmalIbhavati / muninA''tmA samIkarttavyaH / sa bhAvanAbhirbhAvanIyaH / tatastatra samatAnandaH prAdurbhavati / sa saMsArastho'pi muktisukhamanubhavati / evaM tena svAtmA toSito bhavati / paramAtmA guruH svAtmA ca yadi muninA toSitAstarhi tenAnyeSAM raJjanAya prayatnA na karttavyA: / etattritaye toSite tena sarvaM jagattoSitam / tata etattritayavyatiriktajagajjanAnAM toSaNena munerna kazcidapi lAbho bhavati / yadi muninA sarvaM jagattoSitaM parantvetattritayaM na toSitaM tarhi tajjagattoSaNaM vyartham / etattritayatoSaNena munermuktirnizcitA bhavati / anye toSitAH santaH sAMsArikapadArthAndadyuH, na tu muktim / atredaM hRdayam - jagadraJjanena na ko'pi lAbhaH / paramAtmagurvAtmAna eva toSaNIyAH raddA anyaistoSitairna ko'pi lAbha iti pratipAditam / adhunA tasya avataraNikA kAraNaM pratipAdayati - doSono kSaya karavo. tethI te nirmaLa bane che. munie AtmAne sama banAvavo. tene bhAvanAothI bhAvita karavo. tethI temAM samatAno AnaMda pragaTe che. te saMsAramAM hovA chatAM paNa mokSanA sukhane anubhave che. Ama tenA vaDe AtmA khuza thAya che. jo munie paramAtmAne, gurudevane ane potAnA AtmAne khuza karyA to teNe bIjAne khuza karavAnA prayatno na karavA. A traNane khuza karavAthI teNe AkhA jagatane khuza karyuM che. tethI A traNa sivAyanA jagatanA lokone khuza karavAthI munine koI paNa lAbha nathI. jo muni AkhA jagatane khuza kare, paNa A traNane khuza na kare to te jagatane khuza karavuM nakAmuM che. A traNane khuza karavAthI munino mokSa nakkI thaI jAya che. bIjAne khuza karavAthI teo sAMsArika padArtho Ape che, mokSa nahIM. ahIM kahevAno bhAva Avo che - jagatane khuza karavAthI koI lAbha nathI. paramAtmA, gurudeva ane AtmAne ja khuza karavA. (26) avataraNikA - bIjAne khuza karavAthI koI lAbha nathI ema batAvyuM. have tenuM kAraNa batAve che - Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 janaH kaSAyaviSayAkrAnto bahirbuddhizca mUlam - kaSAyaviSayAkrAnto, bahirbuddhirayaM janaH / kiM tena tuSTaruSTena, toSaroSau ca tatra kim ? // 27 // anvayaH kaSAyaviSayAkrAnto'yaM jano bahirbuddhi:, tena tuSTaruSTena kim ? taMtra ca toSaroSau kim ? // 27 // padmIyA vRttiH - kaSAyaviSayAkrAntaH - kaSAyAzca viSayAzceti kaSAyaviSayAHpUrvoktasvarUpAH, tairAkrAntaH-pUrNa iti kaSAyaviSayAkrAntaH, ayam - jagati dRzyamAnaH, janaH - lokaH, bahirbuddhiH - bahi: - bAhyabhAveSu buddhi: - matiryasya sa bahirbuddhi:, tena bahirbuddhinA janena, tuSTaruSTena - tuSTaH - prasannaH, ruSTa:- kruddhaH, tuSTazcAsau ruSTazceti tuSTaruSTaH, tena, kim - kiM prayojanam ? na kimapItyarthaH, tatra bahirbuddhau jane, cazabdaH samuccaye, toSaroSau - toSaH - rAgazca roSaH - dveSazceti toSaroSau, kim - kimartham ? nirarthakAvityarthaH / - - yogasAraH 3/27 jagati varttamAnA janAH kaSAyaviSayAbhilASaiH pUrNAH / tatasteSAM jJAnaM raagdvessmishrmsti| tataste yathAvasthitaM tattvaM na pazyanti / te kevalAnbAhyabhAvAneva pazyanti na tu teSAM tAttvikaM svarUpam / te bahirdRSTyA vastUni dRSTvA teSu rAgaM dveSaM vA kurvanti / tattvadRSTistu tattvaM vicintya tatra samo bhavati / rAgayuktakAcena sarvaM rAgayuktaM dRzyate / evaM kaSAyaviSayAkrAntacetasA kevalA bAhyabhAvA dRzyante / kAcaM vinA sarvaM yathAvasthitaM dRzyate / evaM zabdArtha - kaSAyo ane viSayothI bharAyelo A loka bAhya buddhivALo che, te khuza thAya ke nArAja thAya tenAthI zuM phAyado ? tenI upara prema ke gusso karavAthI zuM jhAyaho ? (27) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - jagatamAM rahelA loko kaSAyo ane viSayonI abhilASAthI bharelA che. tethI temanuM jJAna rAga-dveSathI mizra che. tethI teo sAcA tattvane jotAM nathI, teo mAtra bAhya bhAvone ja juve che. teo temanA sAcA svarUpane jotAM nathI. teo bAhyadRSTithI vastuone joIne temanI upara rAga ke dveSa kare che. tattvadRSTivALo to temanuM svarUpa vicArIne temane viSe samAna bane che. raMgavALA kAcathI badhI vastu raMgIna dekhAya che. ema kaSAyo ane viSayothI yukta 1. ruSTatuSTena - F, MI Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/27 tuSTaruSTena janena na ko'pi lAbhaH 28 tattvadRzaH sarvaM yathAtattvaM pazyanti / yaduktaM jJAnasAre tattvadRSTyaSTake - 'bAhyadRSTeH sudhAsAraghaTitA bhAti sundarI / tattvadRSTestu sA sAkSA-dviNmUtrapiTharodarI // 4 // lAvaNyalaharIpuNyaM, vapuH pazyati bAhyadRg / tattvadRSTiH zvakAkAnAM, bhakSyaM kRmikulAkulam // 5 // gajAzvarbhUpabhuvanaM, vismayAya bahirdazaH / tatrAzvebhavanAtko'pi, bhedastatvadRzastu na // 6 // bhasmanA kezalocena, vapurdhRtamalena vA / mahAntaM bAhyadRg vetti, citsAmrAjyena tattvavit // 7 // ' bahirbuddhirjano yadi ruSyati tadyapi sAdhakasya na kAcidapi hAnirbhavati / bahirbuddhirjano roSavazena sAdhakaM tiraskuryAt praharedvA / tathApi sAdhakasya na kimapi hIyate, yataH sa samatAmagno'sti / bahirbuddhirjano yadi tuSyati tayapi sAdhakasya na ko'pi lAbho bhavati / toSavazena sa sAdhakAya bAhyavastUni dadyAt bAhyAnukUlatAM vA tasya kuryAt / sAdhakasya tu svabhAvalAbhAdanyatkiJcidapi prAptavyaM nA'vaziSyate / tato bhirbuddhijndttcitta vaDe mAtra bAhyabhAvo dekhAya che. kAca na hoya to badhuM barAbara dekhAya che. ema tattvadaSTivALA badhuM sAcuM svarUpa juve che. jJAnasAramAM tattvadRSTi aSTakamAM kahyuM che - "bAhyadRSTivALAne strI amRtanA sArathI bharelI lAge che, tattvadaSTivALAne to te sAkSAt viSTA ane mUtranI koThI jevA peTavALI dekhAya che. (4) bAhyadaSTivALo zarIrane lAvaNyanI laherathI pavitra juve che. tattvadRSTivALo tene kUtarA ane kAgaDAnA bhakSyarUpa ane kRmionA samUhathI yukta juve che. (5) hAthI-ghoDAthI yukta rAjAno mahela bAhyadaSTivALAnA Azcarya mATe thAya che. tattvadRSTivALAne temAM ghoDA-hAthInA vana karatA koI paNa bheda dekhAto nathI. (6) bAhyadRSTivALo rAkhathI, vALanA locathI ke zarIra upara dhAraNa karelA melathI mahAnane jANe che, tattvadRSTivALo jJAnanA sAmrAjayathI mahAnane jANe che. (7) bAhyabuddhivALA loko jo gusse thAya to paNa sAdhakane koI paNa hAni thatI nathI. bAhyabuddhivALA loko gussAthI sAdhakano tiraskAra kare athavA tenI upara prahAra kare, chatAM paNa sAdhakanuM kaMI paNa bagaDatuM nathI, kemake te samatAmAM magna hoya che. bAhyabuddhivALA loko jo khuza thAya to paNa sAdhakane koI lAbha thato nathI. khuza thaIne teo sAdhakane bAhya vastuo Ape ke bAhya anukULatA karI Ape. sAdhakane to svabhAvanA lAbha sivAya bIjuM kaMI paNa meLavavAnuM bAkI nathI. tethI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jane toSaroSAbhyAM na ko'pi lAbhaH yogasAraH 3/27 bAhyavastubhistatkRtabAhyAnukUlatAbhizca sAdhakasya na kimapi prayojanam / tataH sAdhakena bahirbuddhijanasya raJjanAya na prayatanIyam / nipuNo hi narastatraiva pravarttate yatra lAbho bhavati / ___ bahirbuddhirjano yadA sAdhakasyA'hitaM karoti tadA sa tu tatra nimittamAtramasti / sAdhakasyAzubhakarmodayenaiva tasyA'hitaM bhavati / tato bahirbaddhijane roSakaraNena na ko'pi lAbho bhavati / tataH sAdhakena svAzubhakarmasveva kopanIyam / tenA'zubhakarmaNAM nirjarArthaM punarbandhanivAraNArthaJca yatanIyam / bahirbuddhijano yadA sAdhakasya hitaM karoti tadA'pi sa tu tatra nimittamAtrameva / sAdhakasya zubhakarmodayenaiva tasya hitaM bhavati / tato bahirbuddhijane modanenA'pi na ko'pi lAbhaH / sAdhakena zubhakarmodayaM tasya ca stokakAlabhAvitvaM vicArya samatAmagnena bhAvyam / itthaM tena bahirbuddhijane roSatoSau na karttavyau yathA paramAtmapArzvanAthenopasargakartari kamaThe upasargarakSitari dharaNendre ca roSatoSau na kRtau / bahirbuddhijane roSatoSAbhyAM sAdhakasya na ko'pi lAbho bhavati, pratyuta tasyA'hitameva bAhyabuddhivALA lokoe ApelI bAhya vastuonI ane bAhya anukULatAonI sAdhakane kaMI paNa jarUra nathI. mATe sAdhake bAhyabuddhivALA lokone khuza karavA prayatna na karavo. hoMziyAra mANasa tyAM ja pravRtti kare jyAM lAbha thAya. bAhyabuddhivALA loko jyAre sAdhakanuM ahita kare che, tyAre teo to temAM mAtra nimitta che. sAdhakanA azubha karmonA udayathI ja tenuM ahita thAya che. mATe bAhyabuddhivALA loko upara gusso karavAthI kaMI paNa phAyado nathI. tethI sAdhake potAnA kharAba karmo upara ja gusso karavo. teNe azubha karmonI nirjarA mATe ane pharI baMdha aTakAvavA mATe prayatna karavo. bAhyabuddhivALA loko jyAre sAdhakanuM hita kare che, tyAre paNa teo to temAM mAtra nimitta ja che. sAdhakanA zubha karmonA udayathI ja tenuM hita thAya che. mATe bAhyabuddhivALA loko upara khuza thaIne paNa koI lAbha nathI. sAdhake zubha karmono udaya ane tenuM thoDo samaya TakavApaNuM vicArIne samatAmAM magna thavuM. Ama teNe bAhyabuddhivALA loko upara gusso na karavo ane khuza na thavuM, jema paramAtmA pArzvanAthe upasarga karanArA kamaTha upara ane upasargathI bacAvanAra dharaNendra upara rAgadveSa na karyA. bAhyabuddhivALA loko para rAgadveSa karavAthI sAdhakane koI paNa lAbha thato nathI. UlaTuM tenuM ahita ja thAya che. jo Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAraH 3/28 roSanivAraNopAyaH 287 bhvti| yadi sAdhaka paramAtmAnaM guruM svAtmAnaJca toSayettarhi tasya muktiradUravartinI syAt / tatastenaitattrayatoSaNArthameva prayatanIyam / tena nAnyasya kasyacidapi toSaNArthaM prayatanIyam / tuSTAH santa ete traya eva muktipurIprApaNena tasya hitaM kurvanti, na tu pare / ayamatropadezasAra:-paramAtmA guruH svAtmA ca toSaNIyAH, na tu bAhyadRgjanaH // 27|| avataraNikA - janeSu roSatoSau na karttavyAvityupadiSTam / adhunA tatra jAyamAnasya roSasya nivAraNAyopAyaM darzayati - mUlam - 'asadAcAriNaH prAyo, lokAH kAlAnubhAvataH / dveSasteSu na karttavyaH, saMvibhAvya bhavasthitim // 28 // anvayaH - kAlAnubhAvataH lokAH prAyo'sadAcAriNaH (santi) / (tataH) bhavasthiti saMvibhAvya teSu dveSo na karttavyaH // 28 // __padmIyA vRttiH - kAlAnubhAvataH - kAlasya-avasarpiNIsatkaduHSamanAmapaJcamArakarUpasyA'nubhAvaH-prabhAva iti kAlAnubhAvaH, tasmAt, lokAH - jagajjanAH, prAyaH - bAhulyena, asadAcAriNaH- na sat-zobhanamityasat, tadAcarituM zIlameSAmityasadAcAriNa:azubhAnuSThAyina ityarthaH, santItyatrAdhyAhAryam, 'tataH' ityapyatrAdhyAhAryam, bhavasthitim - sAdhaka paramAtmAne, gurune ane potAnA AtmAne khuza kare to teno mokSa najIka thaI jAya. mATe teNe A traNane khuza karavA mATe ja prayatna karavo. teNe bIjA koIne paNa khuza karavAno prayatna na karavo. khuza thayelA A traNa ja muktipurImAM laI jaIne tenuM hita kare che, bIjA nahIM. ahIM upadezano sAra A pramANe che - paramAtmAne, gurune ane potAnA mAtmAne puza 42vA, pAvaSTiyA doone nahI. (27) avataraNikA - loko upara rAga-dveSa na karavA ema kahyuM. have temanA para thatAM dveSane nivAravAno upAya batAve che - zabdArtha - kALanA prabhAve loko prAyaH kharAba AcAravALA hoya che. tethI saMsArarnu sva35 viyArIne temanI 752 dveSa na 42vo. (28) 1. asadAcAriNo lokAH prAyaH - CH, I, asadAcaraNA prAyo lokAH - D| 2. sambhAvyemAM bhavasthitim - C, H, | Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAnubhAvato lokAH prAyo'sadAcAriNaH yogasAra: 3/3 bhavasya-saMsArasya sthitiH - maryAdeti bhavasthiti:, tAM-bhavasthitim - saMsArasvarUpamityarthaH, saMvibhAvya - samyagvicArya, teSu - asadAcArijaneSu, dveSaH - tiraskAraH, nazabdo niSedhe, karttavyaH - kArya: / 288 atItakAle'nantAni kAlacakrANi bhUtAni / eSyatkAle'pyanantAni kAlacakrANi bhaviSyanti / ekasminkAlacakre ekotsarpiNI bhavatyekA cA'vasarpiNI / avasarpiNyAmutsarpiNyAM ca pratyekaM SaDarakAH santi / avasarpiNyA: SaNNAmarakANAM nAmAnyevam-prathamaH suSamasuSamaH, dvitIyaH suSamaH, tRtIyaH suSamaduHSamaH, caturtho duHSamasuSamaH, paJcamo duHSamaH, SaSThazca duHSamaduHSamaH / utsarpiNyAmetAnyeva nAmAni viparItakrameNa jJeyAni / avasarpiNyAM sarve'pi bhAvA rasAdibhiH kramazo hIyante / utsarpiNyAM sarve'pi bhAvA rasAdibhiH kramazo vardhante / avasarpiNyutsarpiNyorvizeSasvarUpaM tu lokaprakAzAdigranthAntarebhyo jJeyam / samprati paJcasu bharatakSetreSu paJcasu airavatakSetreSu cAvasarpiNyA: paJcamo'rakaH pravarttate / tataH samprati sarve'pi bhAvAH prathamArakasatkabhAvApekSayA hInatarAH / lokA api sAmprataM doSapUrNAH sttvhiinaashc| tataste ziSTAH pravRttIrna kurvanti, parantvaziSTapravRttiSveva ratiM kurvanti / te paropakAraM na kurvanti, parantu svArthameva samIhante / tatkRte ca te pareSvapakAramapi kurvanti / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - bhUtakALamAM anaMtA kALacakro thayA. bhaviSyamAM paNa anaMtA kALacakro thaze. eka kALacakramAM eka utsarpiNI ane eka avasarpiNI thAya che. avasarpiNI ane utsarpiNImAM darekamAM cha-cha ArA hoya che. avasarpiNInA cha ArAonA nAma A pramANe che - pahelo suSamasuSama, bIjo suSama, trIjo suSamaduHSama, cotho duHSamasuSama, pAMcamo duHSama ane chaThTho duHSamaduHSama. utsarpiNImAM A ja nAmo UMdhA kramathI jANavA. avasarpiNImAM badhI vastuonA rasa vage2e kramazaH ghaTe che. utsarpiNImAM badhI vastuonA rasa vagere kramazaH vadhe che. avasarpiNI ane utsarpiNInuM vizeSa svarUpa to lokaprakAza vagere anya graMthomAMthI jANI levuM. hAla pAMca bharatakSetromAM ane pAMca airavatakSetromAM avasarpiNIno pAMcamo Aro cAle che. mATe hAla badhI vastuo pahelA ArAnI vastuo karatAM UtaratI che. loko paNa hAla doSothI bharelA ane sattva vinAnA che. tethI teo sajjanone chAje evI pravRttio karatAM nathI, paNa kharAba pravRttiomAM ja racyApacyA rahe che. teo paropakAra karatAM nathI, paNa svArthane ja icche che ane tenI mATe teo bIjAo upara apakAra paNa kare che. teo dharma karatAM nathI, paNa pApo ja temane Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/28 bhavasthitiM saMvibhAvyA'sadAcArijaneSu dveSo na karttavyaH 289 te dharmaM na kurvanti, parantu pApAnyeva bahumanyante / te pareSAM guNAnna pazyanti, parantu teSAM doSAneva pazyanti / guNAdhikeSu te matsaraM kurvanti / te tAndRSTvA na pramodante / te'parAdhiSu kupyanti, na tu tAn kSAmyanti / dInAndRSTvA'pi teSAM hRdayaM na dravati / doSaduSTas tiraskurvanti / te teSu mAdhyasthyaM na dhArayanti / kiM bahunoktena ? te manasA vacasA kAyena cA'zubheSveva pravarttante, na tu zubheSu / itthaM te'sadAcAriNo bhavanti / duHSamakAle bAhulyena lokA evamprakArAH santi / kecidetadviparItAH sadAcAriNo'pi bhavanti / parantu te'tistokA eva / ayaM jagato niyama eva - asminduH SamakAle lokA: prAya evamprakArA eva bhavantIti / te kathamapyasadAcAraM parityajya sadAcAriNo na bhavanti / tatasteSu dveSo na karttavyaH / nadIparvatAdikaM vIkSya janasteSu rAgadveSau na karoti, parantu tajjagatsvarUpaM matvA svIkaroti / jana: karmaNo bandhAdisiddhAnteSu dveSaM na karoti, parantu jagatsvarUpaM matvA tAnsvIkaroti / tathA duHSamakAle'sadAcArijanAn dRSTvA teSu dveSo na karttavyo nApi teSAM pratIkAraH bahu game che. teo bIjAnA guNo jotAM nathI, paNa bIjAnA doSo ja juve che. teo guNathI adhika jIvo upara irSyA kare che. teo temane joIne khuza thatAM nathI, teo aparAdhIo upara gusse thAya che, paNa temane mApha karatAM nathI. dIna jIvone joIne paNa temanuM hRdaya pIgaLatuM nathI. doSathI duSTa jIvono teo tiraskAra kare che. teo temanA viSe madhyastha banatAM nathI. vadhu to zuM kahevuM ? teo manathI, vacanathI ane kAyAthI kharAba kAryomAM ja pravRtti kare che, sArA kAryomAM nahIM. Ama teo asadAcArI bane che. duHSamakALamAM moTA bhAganA loko AvA hoya che. keTalAka AnAthI viparIta sadAcArI paNa hoya che, paNa te thoDA ja hoya che. A jagatano niyama ja che ke A duHSamakALamAM loko prAyaH AvA ja hoya che, teo koI paNa rIte asadAcArane choDIne sadAcArI thatAM nathI. mATe temanI upara dveSa na karavo. nadI-parvata vagerene joIne loko temanI upara rAga-dveSa karatAM nathI, paNa temane jagatanuM svarUpa mAnIne svIkAre che. loko karmanA baMdha vagere siddhAMto upara dveSa karatAM nathI, paNa jagatanuM svarUpa mAnIne temane svIkAre che. tema duHSamakALamAM asadAcArI lokone joIne temanI upara dveSa na karavo, temano pratikAra paNa na karavo, paNa jagatanuM svarUpa samajIne temane svIkAravA. Ama saMsAranuM svarUpa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roSatoSA'karaNaphalam yogasAra: 3/29 290 karttavyaH, parantu jagatsvarUpaM matvA te svIkarttavyAH / itthaM bhavasthitiM vicintya pravarttane kutracidapi rAgadveSau na bhavataH / sarvAvasthAsvAtmA zamarasasikto bhavati // 28 // avataraNikA bahirbuddhijane roSatoSau na karttavyAvityupadiSTam / adhunA roSatoSA'karaNasya phalaM pratipAdayati mUlam - niHsaGgo nirmamaH zAnto, nirIhaH saMyame rataH / yadA yogI bhavedanta - stattvamudbhAsate tadA // 29 // anvayaH yadA yogI niHsaGgo nirmamaH zAnto nirIhaH saMyame rato bhavettadA'ntastattvamudbhAsate // 29 // zAnta: padmayA vRtti: - yadA yasminkAle, yogI - yogasamArAdhako muniH, niHsaGgaH - nirgataH saGgAt-rAgAditi niHsaGgaH, nirmamaH - nirgataH - mamakArAt - mamatAyA iti nirmamaH, samatA'mRtapUrNaH, nirIha : - nirgatA IhA - icchA yasmAditi nirIhaH, saMyame - saptadazavidhe pUrvokte sAdhvAcAre, rataH - lInaH bhavet - syAt, tadA tasminkAle, antaH - Atmani, tattvam - AtmasvarUpaM samatAmRtamAtmArAmatA sahajAnandataudAsInyaM ca, udbhAsate - udayate / - I mumukSurbAhyAbhyantarasaMsAraM parityajya yogI bhavati / yogina Atmani samatAmRtasyodayo bhavati / dhana- svajana - gRhApaNa - veSAdirbAhyasaMsAraH / raag-dvess-vissy-kssaayaadirbhyntrvicArIne pravRtti karavAmAM kyAMya paNa rAga-dveSa thatAM nathI. badhI avasthAomAM AtmA samatA2sathI siMcAya che. (28) - - avataraNikA - bAhyabuddhivALA loko upara rAga-dveSa na karavA ema kahyuM. have rAga-dveSa na karavAnuM phaLa batAve che - zabdArtha - jyAre yogI saMgarahita, mamatArahita, zAMta, icchArahita ane saMyamamAM rata bane tyAre aMdaramAM tattvano udaya thAya che. (29) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda mumukSu bAhya ane atyaMtara saMsArane choDIne yogI bane che. yogInA AtmAmAM samatAnA amRtano udaya thAya che. dhana-svajanaghr-hun-vess vagere bAhya saMsAra che. rAga-dveSa-viSaya-SAya vagere aMharano saMsAra - Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munirniHsaGgo bhavet 291 yogasAra: 3/29 saMsAraH / bAhyasaMsAratyAgamAtreNaiva mokSo na bhavati / abhyantarasaMsAratyAgenaiva mokSo bhvti| bAhyasaMsAratyAgastu tatra sahAyabhUtaH / tato na kevalaM bAhyasaMsAra eva tyaktavyaH, parantvabhyantarasaMsAratyAgAyA'pi prayatanIyam / saGgo mAnasapratibandharUpaH / muninA kutracidapi saGgo na karttavya: / gRhApaNAdibAhyavastUnAM rAgastena tyaktaH / saMyamopakaraNeSvapi tena rAgo na karttavyaH / saGgena munirbhavAvaTe patati / makSikA niSThyUte sajati / tatazca sA mRtimApnoti / evaM munirapi saGgena bhavakUpe patitvA'nantAni janmamaraNAni prApnoti / makSikA niSThyUte sajati, na tUpale / evaM yadi munirbAhyabhAveSu sukhaM manyate tarhi tatra sjti| tena bAhyabhAvA upalasadRzA mantavyAH / tena bAhyabhAveSu sukhaM na mantavyam / tatastatra tasya saGgo na bhavet / evaM munirniHsaGgo bhavet / muninA sarvatra mamatAyAstyAgaH karttavyaH / mohAnmamatA prAdurbhavati / mamatayA jIvo'ndhIkriyate / mamatayA manasi 'ayaM nijo'yaM paraH' iti vibhAgo bhavati / tato jIvaH sarvatra pakSapAtayuktena cittena cintayati / tatastasya samatA vicalati / sa samo bhavituM na zaknoti / tatazcittaM samIkartuM taTasthena bhavitavyam / tatkRte ca mamatAM parityajya nirmamena che. bAhya saMsAra choDavA mAtrathI ja mokSa thato nathI. aMdaranA saMsArane choDavAthI ja mokSa thAya che. bAhya saMsArano tyAga to temAM madadarUpa che. mATe mAtra bAhya saMsArano ja tyAga na karavo paNa aMda2no saMsAra choDavA paNa prayatna karavo joIe. saMga eTale manano rAga. munie kyAMya paNa saMga na karavo. ghara-dukAna vagere bAhya vastuono rAga teNe choDyo che. saMyamanA upakaraNo upara paNa teNe rAga na karavo. saMgathI muni bhavasamudramAM paDe che. mAkhI thUMkamAM coMTe che, tethI te marI jAya che. ema muni paNa saMgathI saMsArasamudramAM paDIne anaMta janma-maraNa pAme che. mAkhI TUMkamAM coTe che, paththara u52 nahIM. ema jo muni bAhya bhAvomAM sukha mAne to tyAM manathI coTe. teNe bAhya bhAvo paththara jevA mAnavA. teNe bAhya bhAvomAM sukha na mAnavuM. tethI tyAM teno saMga nahIM thAya. Ama muni niHsaMga thAya. munie badhe mamatAno tyAga karavo. mohathI mamatA pragaTe che. mamatAthI jIva AMdhaLo karAya che. mamatAthI manamAM 'A mAro, A pArako' evo vibhAga thAya che. tethI jIva badhe pakSapAtI cittathI vicAre che. tethI tenI samatA DagI jAya che. te sama banI zakato nathI. tethI cittane sama karavA taTastha banavuM. te mATe mamatAne Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 munirnirmamaH zAntazca bhavet yogasAraH 3/29 bhAvyam / sarvatra nirmamaH sukhenaiva mohamucchinatti / uktaJca jJAnasAre mohASTake - 'ahaM mameti mantro'yaM, mohasya jagadAnthyakRt / ayameva hi naJpUrvaH, pratimantro'pi mohajit // 41 // ' adhyAtmakalpadrume samatAdhikAre'pyuktam -'nijaH paro veti kRto vibhAgo, rAgAdibhiste tvarayastavA''tman ! / caturgatiklezavidhAnatastat, pramANayanasyarinirmitaH kim // 22 // ' evaM munirnimamo bhavet / cittasamudre rAgadveSormaya uttiSThanti / tena cittamazAntaM bhavati / yadA citte rAgadveSormayo na prAdurbhavanti tadA cittaM zAntaM bhavati / evaM muninA zAntena bhavitavyam / lobhAdicchA bhavati / icchAvyakulo jIva icchAM pUrayitumicchati / sa manyate icchApUraNenA'haM sukhIbhaviSyAmIti / yathA yathA sa icchAM pUrayati tathA tathA tasyecchA vardhate / evaM so'dhikaM duHkhIbhavati / tata icchA na pUraNIyA, prntvicchonmuulniiyaa| nirIhaH samatAsukhamanubhavati / yaduktaM jJAnasAre niHspRhASTake - 'paraspRhA mahAduHkhaM, niHspRhatvaM choDI nirmama thavuM. badhe nirmama hoya e sukhethI mohane ucchede che. jJAnasAramAM mohASTakamAM kahyuM che - "huM ane mAruM A mohano jagatane AMdhaLo karanAra maMtra che. nakArapUrvakano A ja maMtra e mohane jItanAro pratimaMtra paNa che. (41) adhyAtmakalpadrumamAM samatAdhikAramAM paNa kahyuM che - "he Atman ! "A mAro ke A pArako evo vibhAga rAga vagerethI karAyelo che. te to cAre gatinA duHkha ApanArA hovAthI duzmano che, to pachI temane pramANa mAnanAro tuM zuM duzmanothI banelo che? (122) Ama munie nirmama thavuM. cittasamudramAM rAga-dveSanA mojA UchaLe che. tethI citta azAMta bane che. jayAre cittamAM rAga-dveSanA mojA UchaLatAM nathI, tyAre citta zAMta thaI jAya che. Ama munie zAMta thavuM. lobhathI icchA thAya che. icchAthI vyAkuLa jIva icchAne pUravA icche che. te mAne che ke icchA pUravAthI huM sukhI thaIza. jema jema te icchAne pUre che, tema tema tenI icchA vadhe che. Ama te vadhu duHkhI thAya che. mATe icchAne pUravI nahIM, paNa icchAne ukheDavI. icchA vinAno jIva samatAsukhane anubhave che. jJAnasAramAM niHspRhASTakamAM kahyuM che - "paranI spRhA e mahAduHkha che. niHspRhatA e mahAsukha Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 yogasAraH 3/29 muninirIhaH saMyame ca rato bhavet mahAsukham / etaduktaM samAsena, lakSaNaM sukhaduHkhayoH // 128 // ' munirbAhyalAbhAnnAkAGkSati / sa svabhAvalAbhamevA'bhilaSati / svabhAvalAbhastvicchAtyAgenaiva bhavati / tato munirnirIho bhavati / uktaJca jJAnasAre niHspRhASTake - 'svabhAvalAbhAtkimapi, prAptavyaM nAvaziSyate / ityAtmaizvaryasampanno, niHspRho jAyate muniH // 121 // ' / __ jIvAH svecchayA manovacaHkAyAnpravarttayanti / tatasta ApAtaramyamalpakAlasthAyi sukhaM prApya cirakAlaM yAvaddurgatau duHkhamanubhavanti / tato duHkhanirodhArthaM manovAkkAyAnAM nirodhaH karttavyaH / azubhamArgeSu pravarttamAnAste nivAraNIyAH zubhamArgeSu ca prvrttyitvyaaH| ayameva saMyamaH / muninA tatra ratena bhavitavyam / saMyamarato muniH kAzcidapi jIvAna pIDayati / sa sarveSAM hitameva cintayati / yaduktaM lalitavistarAyAM 'dhammadayANaM' iti padasya TIkAyAM zrIharibhadrasUribhiH - 'sAdhudharmaH punaH sAmAyikAdigatavizuddhakriyAbhivyaGgyaH sakalasattvahitAzayAmRtalakSaNaH svapariNAma eva / ' __itthaM yadA muniniHsaGgo nirmamaH zAnto nirIhaH saMyamaratazca bhavati tadA sa samo che. sukha ane duHkhanuM A saMkSepamAM lakSaNa kahyuM che. (128)' muni bAhya lAbhone jhaMkhato nathI. te svabhAvanA lAbhane ja icche che. svabhAvano lAbha to icchAnA tyAgathI ja thAya che. tethI muni icchArahita bane che. jJAnasAranA niHspRhASTakamAM kahyuM che - "svabhAvanA lAbha sivAya kaMI paNa meLavavAnuM bAkI nathI. Ama AtmAnA aizvaryathI yukta muni niHspRha bane che. (121) jIvo potAnI icchAthI mana-vacana-kAyAne pravartAve che. tethI teo zarUAtamAM suMdara ane alpakALa rahenArA sukhane pAmIne lAMbA kALa sudhI durgatimAM duHkhane anubhave che. mATe duHkhane dUra karavA mana-vacana-kAyAno nirodha karavo. azubha mArgomAM pravartatAM temane aTakAvavA ane zubha mArgomAM pravartAvavA. A ja saMyama che, munie temAM rata thavuM. saMyamamAM rata muni koIpaNa jIvane paDato nathI. te badhAnA hitane ja vicAre che. lalitavistarAmAM dhammadayANa padanI TIkAmAM zrIharibhadrasUri mahArAje kahyuM che - "sAdhudharma eTale sAmAyika vageremAM rahela vizuddha kriyAthI abhivyakta thanAra badhA jIvonA hitano hArdika amRta svarUpa potAno pariNAma ja." Ama jyAre muni saMgarahita, mamatArahita, zAMta, icchArahita ane saMyamamAM Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 upamayA samatAnandasya varNanam yogasAra : 3/30 bhavati, tadA tasyA''tmasvarUpamAvirbhavati, tasyA''tmani samatAnandasyodayo bhavati / tena duHkhAndhakArasya vilayo bhavati // 29 // avataraNikA - antastattve udbhAsite samatAnandaH prApyate / ata upamayA samatAnandaM varNa mUlam - sadvRkSaM prApya nirvAti, ravitapto yathA'dhvagaH / 'mokSAdhvasthastapastapta-stathA yogI 'paraM layam // 30 // - anvayaH yathA ravitapto'dhvagaH savRkSaM prApya nirvAti tathA mokSAdhvasthastapastapto yogI paraM layaM (prApya nirvAti) ||30|| - - padmIyA vRtti: - yathAzabdo dRSTAntopanyAse, ravitapta: - ravinA - sUryeNa tapta : tApapIDita iti ravitaptaH, adhvagaH - adhvani-mArge gacchati - calatIti adhvagaH, sadvRkSaM san-prabhUtazAkhApatrAdisampannatvena zobhanazcAsau vRkSaH - taruzceti sadvRkSaH, tam, prApya labdhvA, nirvAti- vizrAmyati, tathAzabdo dAntikapradarzane, mokSAdhvasthaH mokSasya-mukteradhvA mArge ratnatrayarUpa iti mokSAdhvA, tatra tiSThatIti mokSAdhvasthaH - ratnatrayA''rAdhakaH, tapastaptaH - tapasA - bAhyAbhyantarabhedabhinnena taptaH - zrAnta iti tapastaptaH, yogI - pUrvoktasvarUpa:, param - sarvottamam, layam - sAmyarUpam, prApya nirvAtItyatrAdhyAhAryam / rata bane che tyAre te samAna bane che, tyAre tenuM AtmasvarUpa pragaTe che, tenA AtmAmAM samatAnA AnaMdano udaya thAya che. tethI duHkharUpI aMdhakArano nAza thAya che. (28) avataraNikA - aMdaramAM tattvano prakAza thavA para samatAno AnaMda maLe che. tethI have upamAthI samatAnA AnaMdanuM varNana kare che - zabdArtha - jema sUrajathI tapelo musAphara sArA vRkSane pAmIne ThaMDakane anubhave che, tema mokSanA mArgamAM rahelo, tapathI tapelo yogI samatArUpI sarvottama layane pAmIne 835 anubhave che. ( 30 ) 1. mokSAdhvagastapastapta... CI 2. taptvA - F / 3. layaM param - F, I, paralayam KI ..... Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/30 ravitapto'dhvagaH sadvRkSaM prApya nirvAti 295 pAntho dezAddezAntaraM gacchati / gamanena sa zrAmyati / sUryasyA''tapena sa tApyate / tRSAkulo bhavati / tasya gAtrANi vastrANi ca svedena klidyanti / sa chAyAmabhilaSati / ekasmindeze sa ekaM mahAntaM vRkSaM pazyati / sa tasyA'dho vizAlAM chAyAM pazyati / tata: sa modate / sa zIghraM vRkSadezaM gatvA vRkSasyAdhaH zItalachAyAyAmupavizati / tena tasya tApaH zAmyati / tasya tRSA'pi zAmyati / tasya zramo'pyapagacchati / tasya gAtravastrayoH svedaH . zuSyati / itthaM sa tatra sukhamanubhavati / I samyagdarzanaM samyagjJAnaM samyakcAritramiti mokSamArgaH / uktaJca tattvArthAdhigamasUtre prathamAdhyAye 'samparzana-jJAna-cAritrANi mokSamAr: 5 // ' zrIadhyAtmabindaavpyuktN mahopAdhyAya zrIharSavardhanagaNibhiH - 'mukteradhvA'yameko bhavati hi, bina vRpA-jJAna-vRttatrayAtmA ... II4 / 4 / ' yogyetAni trInyArAdhati / sa ninohatattvani zraddadhAti / sa tAni na zaGkate / sa paradarzanAni nAkAGkSati / ityAdiprakAraiH sa samyagdarzanamA - rAdhayati / sa zAstrANyadhIte / sa parAnpAThayati / sa zAstrArthAn sUkSmabuddhyA cintayati / padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - musAphara eka dezamAMthI bIjA dezamAM jAya che. cAlavAthI te thAkI jAya che. sUrajanA taDakAthI te tape che. te tarasyo thAya che. tenA zarIra ane vastro pasInAthI bhInA thAya che. te chAMyaDAne jhaMkhe che. eka jagyAe te eka moTA jhADane juve che. te tenI nIce vizALa chAMyaDAne juve che. tethI te khuza thAya che. te jaldIthI jhADa pAse jaIne jhADanI nIce ThaMDA chAMyaDAmAM bese che. tenAthI teno tApa zAMta thAya che. tenI tarasa paNa zame che. teno thAka paNa Utare che. tenA zarIra ane vastrono pasIno sukAI jAya che. Ama tyAM te sukha anubhave che. samyagdarzana, samyagnAna ane samyakcAritra e mokSamArga che. tattvArthAdhigamasUtranA pahelA adhyAyamAM kahyuM che - 'samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra e mokSamArga che (11).' mahopAdhyAyazrIharSavardhanagaNie adhyAtmabiMdumAM kahyuM che - 'samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra svarUpa mokSano A eka mArga che. (44)' yogI A traNenI ArAdhanA kare che. te bhagavAne kahelA tattvo upara zraddhA rAkhe che. te temanI zaMkA karato nathI. te paradarzanone jhaMkhato nathI. AvI rIte te samyagdarzananI ArAdhanA kare che. te zAstro bhaNe che. te bIjAne bhaNAve che. te - Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 mokSAdhvasthastapastapto yogI paraM layaM prApya nirvAti yogasAraH 3/30 sa parebhyo dharmadezanAM dadAti / ityAdiprakAraiH sa samyagjJAnamArAdhayati / sa paJcasamitIH triguptIzca pAlayati / sa pratilekhana-pratikramaNAdIn sarvAnsaMyamayogAn yathAvidhi samAcarati / ityAdiprakAraiH sa samyakcAritramArAdhayati / sa karmanirjarArthaM SaDvidhaM bAhyaM SaDvidhamAbhyantaraM ca tapaH karoti / itthaM yogI prakRSTAM sAdhanAM karoti / tatastatphalarUpAM samatAM sa prApnoti / sa tasyAM lIno bhavati / sa samatAmavApya vizrAmyati / svasAdhyasiddheH sa AnandamavApnoti / iSTadezaprAptyA yathA janastuSyati tathA yogI paramAM samatAmavApya sahajamAnandamanubhavati // 30 // avataraNikA - yogI samatAnandaM prApnotIti pratipAditam / tataH sa yatkaroti tadarzayati - mUlam - iti sAmyatanutrANa-trAtacAritravigrahaH / mohasya dhvajinI dhIro, vidhvaMsayati lIlayA // 31 // . iti zrIyogasAre sAmyopadezastRtIyaH prastAvaH / zAstranA arthone sUkSma buddhithI vicAre che. te bIjAne dharmanI dezanAo Ape che. AvI rIte te samyajJAnanI ArAdhanA kare che. te pAMca samiti ane traNa guptione pALe che. te paDilehaNa-pratikramaNa vagere saMyamanA badhA yogone vidhipUrvaka Acare che. AvI rIte te samyaphacAritranI ArAdhanA kare che. te karmanirjarA mATe che prakArano bAhya ane cha prakArano abhyatara tapa kare che. Ama yogI prakRSTa sAdhanA kare che. tethI tenA phaLarUpa samatAne te pAme che. te temAM lIna thAya che. te samatAne pAmIne vizrAma kare che. potAnuM sAdhya siddha thavAthI te AnaMda pAme che. iSTa sthAne pahoMcIne jema mANasa khuza thAya che, tema yogI parama samatA pAmIne sahaja mAnahane anumave cha. (30) avataraNikA - yogI samatAnaMdane pAme che e batAvyuM. tyAra pachI te je kare chate tAve cha - 1. helayA - D / 2. iti zrIyogasAre sAmyopadezastRtIyo'dhikAraH - F, iti0 tRtIyaH sAmyopadezaprastAvaH - D, iti yogasAre sAmyopadezastRtIyaprastAvaH samAptaH - G, iti yogasAraH samAptaH / 1 / - H, I, sAmyopadezaH prastAvaH - KI 3. yogasAre - J, LI Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/31 anvayaH vidhvaMsayati // 31 // - padmIyA vRttiH - iti - tRtIyaprastAvagatatriMzacchlokoktaprakAreNa, sAmyatanutrANatrAtacAritravigrahaH tanoH-zarIrasya trANaH-rakSaka iti tanutrANaH - varma, sAmyam - samataiva tanutrANa iti sAmyatanutrANaH, cAritram - saMyama eva vigrahaH- zarIramiti cAritravigrahaH, sAmyatanutrANena trAta:-rakSitazcAritravigraho yena sa sAmyatanutrANatrAtacAritravigrahaH, dhIraH dhiyA-tattvadRSTyA rAjate iti dhIraH- tattvajJAnI, mohasya - mohanIyakarmavipAkarUpasya sarvajagatpIDAkAriNaH saMsArabIjasya, dhvajinIm - senAm, lIlayA - anAyAsena, vidhvaMsayati - nAzayati / - yoginaH saMyamadehaH sAmyavarmaNA varmito bhavati 297 iti sAmyatanutrANatrAtacAritravigraho dhIro mohasya dhvajinIM lIlayA -- - yuddhe bhaTAH svazarIre varma paridadhati / tataH zatrubhirmuktAni zastrANi tAn na pIDayanti / tataste nirbhayIbhUtvA zatrubhiH saha yudhyante / zatrusainyaM te helayA nihanti / teSAM vijayo bhavati / cAritraM yogina AbhyantaraM zarIram / sAmyaM yogino varmarUpam | yogyAntarazatrubhiH saha yuddhaM karoti / moha AntarazatrUNAM rAjA / Antarazatravo yoginaM nirdayaM praharanti / yoginaH saMyamadehaH sAmyavarmaNA varmito bhavati / tata AntarazatruprahArANAM tasmin kazcidapi prabhAvo na bhavati / te yoginaM mohAkulaM kartuM na zaknuvanti / pratyuta yogyeva sAmyena 1 zabdArtha - A rIte samatAnA kavacathI rakSAyelA cAritrarUpI zarIravALo dhI2 muni mohanI senAno ramatathI nAza kare che. (31) padmIyAvRttino bhAvAnuvAda - yuddhamAM sainiko potAnA zarIra upara bakhtara pahere che. tethI zatruoe choDelA zasro temane pIDatAM nathI. tethI teo nirbhaya thaIne duzmano sAthe laDe che. zatruonI senAne teo 2matamAM haNe che. temano vijaya thAya che. cAritra e yogInuM aMdaranuM zarIra che. samatA e yogInuM kavaca che. yogI aMdaranA duzmano sAthe laDe che. moha e aMdaranA zatruono rAjA che. aMdaranA zatruo yogI upara nirdaya rIte prahAro kare che. yogInuM saMyamazarI2 samatArUpI kavacathI AvarAyeluM che. tethI aMdaranA duzmanonA prahAronI tenI upara koI paNa asara thatI nathI. teo tene mohathI AkuLa karI zakatA nathI, UlaTuM yogI ja Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 dhIro mohadhvajinI lIlayA vidhvaMsayati yogasAraH 3/31 moharAjasainyaM nihanti / moharAjasya sainye'STAviMzatirbhaTAH santi / tadyathA-mithyAtvamohanIyaM mizramohanIyaM samyaktvamohanIyaM SoDazakaSAyA navanokaSAyAzca / mohasainye sarvathA nihate yogI vItarAgatvamaznute / tato'cireNa zeSaghAtikarmatrayamapi kSIyate / tato yogI sarvajJaH sarvadarzI ca bhavati / tato jaghanyato'ntarmuhUrtenotkRSTato dezonapUrvakoTivarSakAlena zeSamaghAtikarmacatuSTayaM vinAzya yogI mukto bhavati / itthaM saMsAravAsasya mUlakAraNaM mohaH / mokSaprAptermUlakAraNaM mohakSayaH / yAvadAtmA sAmyavarmito na bhavati tAvatsa mohaprahArANAM vaze bhavati / tadA moha eva prabhavati na tvAtmA / sa satataM mohena pIDyate / mohena naSTacetanaH sa tattvAtattvaM na cetayate / yuddhaM kurvanbhaTo yadi vamito na bhavettahi yuddhe tasya parAjayo mRtyurvA bhavet / evaM sAmyenA'vAsita AtmA mohayuddhe parAjayate / tataH sa bhavabhramaNaM karoti / yuddhaM kurvanbhaTo yadi varmito bhavettarhi sa nirbhayo bhUtvA zatruNA saha yudhyate / sa zatru parAbhUya samatAthI moharAjanA sainyane haNe che. moharAjAnA sainyamAM aThyAvIza sainiko che. te A pramANe - mithyAtvamohanIya, mizramohanIya, samyakvamohanIya, soLa kaSAyo ane nava nokaSAyo. mohanI senA saMpUrNa rIte haNAI jAya eTale yogI vItarAga banI jAya che. pachI TUMka samayamAM bAkInA traNa ghAtikarmono paNa kSaya thAya che. tethI yogI sarvajJa ane sarvadarzI bane che. pachI jaghanyathI aMtarmuhUrtamAM ane utkRSTathI dezona pUrvakroDa varSamAM bAkInA cAra aghAti karmono nAza karIne yogI mukta thAya che. Ama saMsAramAM rahevAnuM mULa kAraNa moha che. mokSaprAptinuM mULa kAraNa mohano kSaya che. jayAM sudhI AtmAnI upara samatAnuM kavaca hotuM nathI, tyAM sudhI te mohanA prahArone vaza thAya che. tyAre moha ja baLavAna bane che, AtmA nahIM. te satata mohathI pIDAya che. mohathI tenI cetanA naSTa thavAthI te tattvAtattvane jANato nathI. yuddha karanArA sainike jo bakhtara na paheryuM hoya to yuddhamAM teno parAjaya ke mRtyu thAya. ema samatAthI vAsita nahIM thayelo AtmA moha sAthenA yuddhamAM hArI jAya che. tethI te saMsAramAM bhame che. yuddha karanArA sainike jo bakhtara paheryuM hoya to te nirbhaya thaIne duzmana sAthe laDe che. te duzmanane harAvIne ke haNIne vijaya meLave Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAra: 3/31 sAmyAptirmohahananopAyarUpA 299 hatvA vA vijayaM prApnoti / evaM sAmyabhAvitAtmA mohayuddhe nirbhayo bhUtvA mohabhaTAnhanti / tataH sa vItarAgo bhavati / uktaJca sAmyazatake zrIvijayasiMhasUribhi: - 'sAmyabrahmAstramAdAya, vijayantAM mumukSavaH / mAyAvinImimAM moharakSorAjapatAkinIm // 95 // ' itthaM sAmyAptirmohahananopAyarUpA'sti / tataH sarvaprathamaM sAmyaprAptyarthaM prayatanIyam ||2|| iti zrIyogasAre tRtIyasya sAmyopadezaprastAvasya padmayA vRttiH sampUrNatAmitA / che. ema samatAthI bhAvita thayelo AtmA moha sAthenA yuddhamAM nirbhaya thaIne mohanA sainikone haNe che. tethI te vItarAga bane che. sAmyazatakamAM zrIvijayasiMhasUrijIe kahyuM che - 'he mumukSuo ! sAmyarUpI brahmAstrane laIne moharUpI rAkSasarAjanI mAyAvI senAne jIto. (95)' Ama samatAnI prApti e mohane haNavAno upAya che. mATe sauthI pahelA samatAnI prApti mATe prayatna karavo. (31) Ama zrIyogasAranA samatAno upadeza ApanArA trIjA prastAvanI padmIyA vRttino bhAvAnuvAda pUrNa thayo. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 prathamo bhAgaH samAptaH pUrvamaharSiviracitaH yogasAraH padmIyavRtti tadgurjarabhAvAnuvAda - vibhUSitaH prathamo bhAgaH samAptaH Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAJcalo mukhavastraM na, na rAkA na cturdshii|| na zrAddhAtipratiSThA vaI, dd ordmAM manaH II/8II - yogasAra: 'uparanA vastranA cheDArUpa aMcala e tattva nathI, muhapatti e tattva nathI, pUnama e tattva nathI, - caudasa e tattva nathI ke zrAvaka vageree karelI pratiSThA e tattva nathI, paNa nirmaLa mana e tattva che. (2)24). - yogasAra , MULTY GRAPHICS diled/17/lh377 BHARAT GRAPHICS - Ahmedabad-1 9 Ph: 079-22134176, M: 9925020106