________________
योगसारः २/५
मैत्र्यादिभावनानां स्वरूपम्
किं स्वरूपम् ? इति शङ्कां समादधद्ग्रन्थकारः स्वयं मैत्र्यादीनां स्वरूपं दर्शयति
१४७
-
मूलम् - परे हितमतिर्मैत्री, मुदिता गुणमोदनम् ।
उपेक्षा दोषमाध्यस्थ्यं, करुणा दुःखमोक्षधी: ॥ ५ ॥ अन्वयः - परे हितमतिर्मैत्री, गुणमोदनं मुदिता, दोषमाध्यस्थ्यमुपेक्षा, दुःखमोक्षधी: करुणा ॥५॥
पद्मीया वृत्तिः - परे – स्वातिरिक्तेऽन्यस्मिञ्जने, हितमतिः - हितस्य कल्याणस्य मतिः-बुद्धिरिति हितमतिः, मैत्री - मित्रता, गुणमोदनं - गुणैः- पूर्वोक्तस्वरूपैर्मोदनं हर्षणमिति गुणमोदनम्, मुदिता - प्रमोदभावना, दोषमाध्यस्थ्यम् - मध्ये तिष्ठतीति मध्यस्थः-तटस्थः, तस्य भावो माध्यस्थ्यम् - समवृत्तित्वम्, दोषेषु - पूर्ववर्णितस्वरूपेषु माध्यस्थ्यमिति दोषमाध्यस्थ्यम्, उपेक्षा - माध्यस्थ्यभावना, दुःखमोक्षधी: - दुःखेभ्यःप्रतिकूलवेदनेभ्यः मोक्षः मुक्तिरिति दुःखमोक्षः, तस्य धी:- बुद्धिरिति दुःखमोक्षधी:,
करुणा- कारुण्यभावना ।
मैत्रीभावनाभावितो जनः परस्य हितमेव काङ्क्षति । स न केवलं स्वोपकारिण एव हितमभिलषति किन्तु स्वाऽपकारिणोऽपि हितमेवेच्छति । तस्य परस्मिन्नप्रीतिर्न भवति । स सर्वान् जनान् स्वमित्राणीव ं पश्यति ।
ગ્રંથકાર પોતે મૈત્રી વગેરેનું સ્વરૂપ બતાવે છે
શબ્દાર્થ - બીજાને વિષે હિતની બુદ્ધિ તે મૈત્રી, ગુણોથી ખુશ થવું તે મુદિતા (પ્રમોદ ભાવના), દોષોમાં મધ્યસ્થપણું તે ઉપેક્ષા અને દુઃખોમાંથી છોડાવવાની બુદ્ધિ તે કરુણા. (૫)
પદ્મીયાવૃત્તિનો ભાવાનુવાદ - મૈત્રીભાવનાથી ભાવિત થયેલા લોકો બીજાનું હિત જ ઇચ્છે છે. તેઓ માત્ર પોતાના ઉપકારીનું જ હિત નથી ઇચ્છતાં, પણ પોતાના અપકારીનું પણ હિત જ ઇચ્છે છે.તેમને બીજાને વિષે અપ્રીતિ થતી નથી. તેઓ બધા ય લોકોને પોતાના મિત્ર તરીકે જુવે છે.
