________________
दोषैर्दूषितो देवो भवितुं नार्हति
योगसारः १/४०
न चेदं युक्तम् । अतो वीतराग एव परमात्मा ॥ ३९॥
अवतरणिका - रागिण्यन्यदोषाणां सम्भव उक्तः । तत्राह कश्चित् - भवन्तु तर्ह्यन्ये दोषा अपि परमात्मनि, किं क्षूयते ? तत्र प्रतिविधिमाह
मूलम् - 'तैर्दोषैर्दूषितो देवः, कथं भवितुमर्हति ।
१२३
इत्थं माध्यस्थ्यमास्थाय तत्त्वबुद्ध्याऽवधार्यताम् ॥४०॥
अन्वयः - तैर्दोषैर्दूषितः कथं देवो भवितुमर्हति ? इत्थं माध्यस्थ्यमास्थाय तत्त्वबुद्ध्याऽवधार्यताम् (सर्वैः) ॥४०॥
"
पद्मीया वृत्तिः - तै: - द्वेषादिभिः, दोषैः - गुणप्रतिपक्षभूतैः, दूषितः - खरण्टित;, कथं केन प्रकारेण, देवः भवितुं - परमात्मत्वं प्राप्तुं अर्हति - योग्यो भवति ? नैवाऽर्हतीत्यर्थः । इत्थं अनेन प्रकारेण, माध्यस्थ्यम् - मध्ये तिष्ठतीति मध्यस्थः, तस्य भाव इति माध्यस्थ्यम्, समत्वमित्यर्थः, तत्कर्मतापन्नम्, आस्थाय अवलम्ब्य तत्त्वबुद्ध्या - तत्त्वं गवेषयतीति एवं शीलेति तत्त्वगवेषिणी, सा चाऽसौ बुद्धिश्चेति तत्त्वबुद्धिरिति मध्यमपदलोपिसमासः, तया सूक्ष्ममत्येत्यर्थः, अवधार्यताम्-निश्चीयताम्, सर्वैरित्यत्राध्याहार्यम् ।
બની જાય. આ યોગ્ય નથી. માટે વીતરાગ જ પરમાત્મા છે. (૩૯)
અવતરણિકા - રાગીમાં બીજા દોષો હોય છે એમ કહ્યું. એટલે કોઈક કહે છે કે – ‘તો પછી પરમાત્મામાં અન્ય દોષો ભલે હોય, એમાં શું વાંધો છે ?’ તેને જવાબ खायेछे -
શબ્દાર્થ - તે દોષોથી દૂષિત થયેલ વ્યક્તિ શી રીતે પરમાત્મા બનવા યોગ્ય थाय? आा प्रमाणे मध्यस्थ जनीने तत्त्वबुद्धिथी विचारपुं. (४०)
પદ્મીયાવૃત્તિનો ભાવાનુવાદ - ગુણના પ્રતિપક્ષી એવા તે દ્વેષ વગેરે દોષોથી ખરડાયેલ વ્યક્તિ શી રીતે પરમાત્મા બની શકે ? અર્થાત્ તે વ્યક્તિ પરમાત્મા ન બની શકે. આમ મધ્યસ્થ બનીને સૂક્ષ્મમતિથી બધાએ વિચારવું. મધ્યસ્થપણું એટલે સમપણું. १. रागाद्यैर्दूषितो - H, I ।
