Book Title: Stutividya
Author(s): Samantbhadracharya, 
Publisher: Veer Seva Mandir Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002677/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jiang Qi Xi svAmI samantabhadra Jain Education Intemational For Private & Personal use only www.jalinelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranyA vIramevAmandira anyamAlA zrImatsvAmisamantabhadrAcAryaviracinA stutividyA (jinazataka) [samantabhadra-bhAratIkA eka aMga] zrIvasunandyAcAryakRta saMskRtaTIkAse alaMThata tathA hindI anuvAdase yukta anuvAdaka sAhityAcArya paM. pannAlAla jaina 'vasanta' adhyApaka 'gaNeza-digambara jaina-saMskRvidyAlaya' sAgara prastAvanAlekhaka jugalakizora mukhtAra 'yugavIra' pradhAna sampAdaka 'vIrasevAmandira-granthamAlA' prakAzaka vIra-sevA-mandira dehalI (dariyAgaMja) prathamAvRtti ! vIra-zAmana-jayantI, saMvata 16 1000 prani / vi0 saM0 2007, 30 julAI 26 dvitiyAvRtti vi. saM. 2048, 30 julAI 1912 1500 . Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthAnukrama - 1 6 MY x x x 1. prakAzakIya vanAvya 2. dhanyavAda 3. anuvAdakake do zabda 4. prastAvanA pranthanAma prantha-paricaya prantharacanAkA uddezya (spaSTIkaraNa-sahita) vItarAgame prArthanA kyoM ? (sasAdhAna-sahita) pranthakAra-paricaya TIkAkArAdi-paricaya 5. maMgalAcaraNa 6. stutividyA saTIka aura sAnuvAda 1-142 7. stutividyAke padyoMkA vo'nukrama 143 8. pariziSTa 146 -156 citrAlaGkAra-viSayaka kucha sAmAnya niyama 146 kAvya-citroMke kucha udAharaNa ( paricAyaka sUcanAoMke sAtha) 147-156 6. azuddhi-saMzodhana Mi kula pRSThasaMkhyA - 202 rAjahaMsa presa. sadara bAjAra, dehalI AMAAN PRINTING PRESS, Nanpura, Surat. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya vaktavya san 1940 meM svAmI samantabhadrake sabhI upalabdha granthoMkA eka bahuta bar3hiyA saMskaraNa : .'samantabhadrabhAratI' ke nAmase, viziSTa hindI anuvAdAdike sAtha, vIra-sevA-mandirase nikAlanekA vicAra mere manameM utpanna huA thA, jise aneka vidvAnoMne bahuta pasanda kiyA thaa| isa grantharAjakA kArya sucAru rUpase zIghra sampanna honeke liye jaba vidvAnoMke sAmane sahayogakI yojanA rakhI gaI to kaI vidvAnoMne bilkula sevA. bhAvase svAmI samantabhadrake RNase kucha uRNa honeke khayA. lase-eka-eka granthake anuvAda kAryako bA~Ta liyaa| cunA~ce aktabara san 1940 ke 'anekAnta' kI ki Na 12 meM jaba vIra sevAmandirakI vijJapti-dvArA 'samantabhadrabhAratIkI prakAzanayojanA' prakaTa kI gaI aura usakI sArI rUpa-rekhA spaSTa kI gaI taba usameM bar3I prasannatAke sAtha yaha ghoSaNA kI gaI thI ki:___ "paM0 vaMzIdharajI vyAkaraNAcAryane 'bRhat svayambhUstotra' kA, paM0 phUlacandrajI zAstrIne 'yuktyanuzAsana' kA, paM0 pannAlAlajI sAhityAcAryane 'jinazataka' nAmakI stutividyAkA aura nyAyAcArya paM0 mahendrakumArajIne 'devAgama' nAmaka prAptamImAMsAkA anuvAda karanA saharSa svIkAra kiyA hai-kaI vidvAnoMne apanA anuvAdakArya prArambha bhI kara diyA hai| abaziSTa 'ratnakaraNDaka' nAmaka upAsakAdhyayanakA anuvAda mere hisse meM rahA haiM, prastAvanA tathA jIvana-caritra likhanekA bhAra bhI mere hI bhara rahegA, jisameM mere liye anuvAdakoM tathA dUsare vidvAnoMkA sahayoga bhI vAMchanIya hogaa|" Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA paM0 vaMzIdharajIne anuvAda-kArya prArambha jarUra kiyA thaa| aura usakA kucha namUnA mujhe dekhane Adike liye bhejA bhI thaa| paM0 phUlacandrajI aura paM0 mahendrakumArajIne apanA-apanA anuvAdakArya prArambha kiyA yA ki nahIM, yaha mujhe kucha mAluma nahIM ho sakA, parantu ye tInoM hI vidvAna apanI-apanI kucha paristhitiyoMke vaza niyata anuvAdako prastuta karake dene meM samartha nahIM ho sake, jisakA mujhe bar3A aphasAsa rhaa| aura isa liye 'ratnakaraNDaka' kA anuvAda samApta karane ke kucha arse bAda maiMne svayambhUstotra ke anuvAda ko svayaM apane hAthameM liyA aura pratijJAbaddha hokara niyamase usakA kucha-na-kucha kArya pratidina karatA hI rhaa| sAtha hI use anekAntameM 'samantabhadrabhAratIke kucha namUne' zIrSakake nIce prakAzita karanA bhI prArambha karadiyA, jisase kahIM kucha bhUla ho to vaha sudharajAya / usakI samAptike bAda 'yuktyanuzAsana' ke anuvAda ko bhI hAthameM liyA gayA / yaha anuvAda abhI eka tihAIke karIba hI ho pAyA thA ki kAnapurameM di0 jainapariSadke adhivezanapara apane bAksake corI cale jAnepara vaha bhI sAthameM calA gayA ! usake isa prakAra corI cale jAnepara cicako bahuta zrAghAta pahu~cA aura phira arse taka usa anuvAda kArya meM pravRtti hI nahIM ho skii| Akhira apanI eka varSagAMThake avasara para usa anuvAda kI bhI pratijJA logaI aura tabase vaha niyamita rUpase barAbara hotA rahA tathA samApta ho gayA / use bhI anekAntameM prakAzita kiyA jAtA rahA hai| isa taraha mere dvArA tIna granthoMkA anuvAda prastuta kiyA gayA hai| 'devAgama' kA anuvAda bhI aba mujhe hI karanA hai; kyoMki isa bIcameM eka dUsare vidvAnako bhI usakA anuvAda diyA gayA thA parantu kaI varSa ho jAne para bhI ve use karake nahIM de sake; taba usakA bhI anuvAda svayaM hI karanekA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya vaktavya vicAra sthira kiyA gyaa| paM0 pannAlAlajI 'vasanta' apanA vaha anuvAda bahuta varSa pahale hI bheja cuke the jo isa prantha ke sAtha prakAzita ho rahA hai| kitane hI varSato yaha samantabhadrabhAratIke anya granthoMke anuvAda. kI pratIkSAmeM par3A rahA aura jaba vidvAnoMke sahayogAbhAva tathA presa aura kAgajakI kucha paristhitiyoMke vaza samantabhadrabhAratIkA abhI usa rUpameM prakAzita karanA azakya jAna par3A jisarUpameM usake prakAzanakI sUcanA ukta vijJaptimeM kI gaI thI taba samantabhadrabhAratIke granthoMko prArambhameM alaga-alaga prakAzita karanekA hI nizcaya karanA par3A / tadanusAra sabase pahale 'svayambhUstotra' ko presameM diyA gyaa| yaha grantha arsese presameM hI chapA huA rakkhA hai / isakI abhISTa prastAvanA likhanekA mujhe abhI taka avasara nahIM mila sakA, isIse prakAzameM nahIM lAyA jA skaa| aba isa granthake bAda jaldI hI prakAzameM pAegA aura usake anantara 'yuktyanuzAsana' tathA 'samIcIna dharmazAstra' nAmase ratnakaraNDaka bhI apane bhASyasahita prakAzameM lAyA jaaegaa| pichale granthakI 4-5 kArikAoMke bhASyakA namUnA anekAntameM prakAzita ho cukA hai , aura isase aneka sajjana usa bhASyako dekhane ke liye bhI bahuta hI utkaMThita haiN| presa tathA kAgaja AdikI kucha paristhitiyoMke vaza prastuta grantha abhI taka presameM nahIM diyA jAsakA thA aura isake kAraNa anuvAdakajIko kitanI hI pratIkSA karanI par3I, jisakA mujhe kheda hai / sAtha hI unakA yaha dhairya prazaMsanIya hai aura isake liye mere hRdaya meM sthAna hai| apane isa anuvAdake liye ve samAjake dhanyavAda-pAtra haiN| isa granthakA eka saMskaraNa Ajase koI 38 varSa pahale san 1912 meM svargIya paM0 pannAlAlajI bAkalIvAlane paM0 lAlArAmajI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA ke anuvAdake sAtha kAzIse prakAzita kiyA thA, jo Ajakala prAyaH aprApya hai / usa saMskaraNase vartamAna saMskaraNa anuvAdake alAvA pATha-zuddhi, prastAvanA, padyAnukrama aura citrAlaMkAroM ke spaSTIkaraNa AdikI dRSTise apanI khAsa vizeSatA rakhatA hai aura adhika upayogI bana gayA hai| antameM mujhe yaha prakaTa karate hue bar3A hI kheda hotA hai ki prapharIDiMgameM bahuta kucha sAvadhAno rakkhe jAnepara bhI parAvInatAke abhizAparUpa tIna pejake karIbakA zuddhipatra lagAnA par3A hai| astu ; kucha prakAzaka apanI chapAIke doSako chipAneke liye sAthameM zuddhipatrakA lagAnA pasaMda nahIM karate jabaki unake prakAzanoMmeM bahuta kucha azuddhiyA~ hotI haiM parantu apaneko vaisA karake dUsaroMko aMdheremeM rakhanA iSTa nahIM hai aura isIse 'azuddhi-saMzodhana'kA sAthameM lagAnA Avazyaka samajhA gayA hai| dehalI (dariyAgaMja) tA0 23 julAI 1950 jugalakizora muqhtAra adhiSThAtA 'vIrasevAmandira Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Kou Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Quan Hui Gong paddindi n g dhanyavAda ___ samantabhadra-bhAratIke aMgasvarUpa 'stutividyA' nAmaka isa sundara granthake prakAzanakA zreya zrImAn bAbU nandalAlajI jaina suputra seTha rAmajIvanajI sarAvagI kalakattAko prApta hai, jinhoM. ne zrata-sevAkI udAra bhAvanAoMse prerita hokara do varSa hue vIrasevAmandirako aneka granthoM ke anuvAdAdi-sahita prakAzanArtha dasa haz2Ara ra rupayekI sahAyatA pradAna kI thI aura jisase anya do granthoMke alAvA zrIvidyAnandasvAmIkA 'AptaparIkSA' nAmakA mahAn grantha saMskRta svopajJaTIkA aura hindI anuvAdAdike sAtha prakAzita ho cukA hai| yaha grantha bhI usI Arthika sahAyatAse prakAzita ho rahA hai| ataH prakAzanake isa zubha avasarapara ApakA sAbhAra smaraNa karate hue Apako hArdika dhanyavAda samarpita hai| jugalakizora mukhtAra adhiSThAtA 'vIrasevAmandira BeekKARRRRRRREED Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakake do zabda zrIkundakundAcArya aura zrIsamantabhadrasvAmI ye donoM mahAtmA vartamAna digambara jaina sAhitya ke prANapratiSThApaka haiN| inakI amara racanAoMne digambara jaina sAhityakI zrIvRddhike sAtha usakI kIrtiko samujjvala kiyA hai| bahuta samayase merI icchA hai ki ukta donoM prAcAryoM kI sabhI upalabdha racanAe~ unake prAmANika jIvanacaritake sAtha 'kundakundabhAratI' aura 'samanta. madrabhAratI' ke nAmase prakAzita kI jAveM / eka samaya thA ki jaba loga sUtrarUpa saMkSipta racanAko mAna dete the,usake vAda vRtti aura bhASya granthoMko mAnyatA milane lagI / mUla lekhakoM ke sArapUrNa saMkSipta lekha vRtti-bhASya aura TIkAkAroMke vRhad vaktavyoMse veSTita hokara sAmane Aye / bhASAkAroM aura TIkAkAroMmeM isabAtakI hor3hasI hone lagI ki saMkSipta racanAoMko dekheM kauna adhika vistRta kara sakatA hai| aba kucha samaya badalA hai aura logoMke hRdayameM punaH yaha AkAMkSA hone lagI hai ki mUla lekhakake sArapUrNa svatantra abhiprAyako TIkAkAroMke vRhad vaktavyoMse alaga kiyA jaaye| isIse 'kundakundabhAratI' aura 'samantabhadrabhAratI' meM donoM AcAryoMke mUla granthoMko sarala saMkSipta anuvAdake sAtha saMkalita karanekI merI icchA rahI hai| lagabhaga ATha dasa varSa hue taba anavarata sAhitya-sevI vayovRddha zrIjugalakizorajI mukhtArane mujhe isa AzayakA eka patra likhA ki maiM vIrasevAmandirase 'samantabhadrabhAratI' Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakake do zabda mmmmmmmmmmmmmmmm nAmaka grantha prakAzita karanA cAhatA hU~,jisameM samantabhadrasvAmIke upalabdha samasta granthoMkA Adhunika hindI meM sarala saMkSipta anuvAda hogA ! Apa stutividyA (jinazataka ) kA anuvAda krdeN| bAbUjIkA ukta AzayavAlA patra pAkara mujhe bahuta prasazatA huI bhAra maiMne stutividyAkA anuvAda likhanekI svIkRti de dii| sAthahI kArya prArambha bhI kara diyaa| do mAhameM yaha kArya pUrNa hogayA aura presakApI taiyAra kara maine mukhtArajIke pAsa bheja dii| merA khayAla hai ki sahayoga aura sAdhanoMke abhAvameM mukhtArajI apanI icchAnusAra 'samantabhadrabhAratI' ko prakAzita karane meM zIghra hI agrasara nahIM ho ske| unhoMne samantabhadrasvAmIke kucha prantha phuTakara rUpase prakAzita karanA sthira kiyA aura tadanusAra 'svayambhUstotra' Adi kucha granthoMko vIrasevAmandirase prakAzita bhI kiyA jAne lgaa| aba 'stutividyA' bhI prakA. zita kara rahe haiN| jisa rUpameM maiM ise janatAke samakSa rakhanA cAhatA thA usa rUpameM to nahIM rakha sakA huuN| para pUrNa sAdhanoMke abhAva meM jisa rUpa meM bhI ise sAmane rakha rahA hU~ vaha 'samantabhadrabhAratI' kA eka paricAyaka aGga hI hogaa| stutividyA (jinazataka) eka zabdAlaMkAra-pradhAna kAnyagrantha hai isameM yamaka tathA citrAlaMkArake jina vividha rUpoMko AcArya mahodayane sAmane rakkhA hai unheM dekhakara Apake agAdha kAvya. kauzalakA sahaja hI patA cala jAtA hai| merA anubhava hai ki arthAlaMkArakI apekSA zabdAlaMkArakI racanA karanA atyanta kaSTasAdhya hai / kucha uttaravartI sAhityakAroMne bhale hI zabdA. laMkArako kAvyake antargata gaDubhUta mAnakara upekSita kiyA hai parantu unake pUrvavartI prAcAryoMne ise bahuta hI mahatva diyA hai| astu / jinazataka, yadyapi saMskRtaTIkA aura paM0 lAlArAmajI kRta Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividhA hindI anuvAda ke sAtha pahale kAzIse prakaTa ho cukA hai tathApi isake Adhunika anuvAdakI AvazyakatA thii| maiMne pUrvamudrita pustakakI azuddhiyoMko yathAzakti dUra karanekA prayatna kiyA hai aura kitanehI zlokoMko vRhad bhAvArtha dekara spaSTa bhI kiyA hai| pAda-TippaNoM meM alaMkAragata tathA zloka-sambandhI vizeSatAko pradarzita kiyA hai / AvazyakatAnusAra saMskRta TippaNa bhI kahIM-kahIM sAthameM lagAye haiM aura aMtameM citrAlaMkArake citra bhI kramazaH saMkalita kiye haiN| jahAM taka bhI ho sakA hai maiMne apane anuvAdameM saMskRta TIkAkArake bhAvako surakSita rakhA hai, phira bhI jahAM kahIM mujhe saMskRtaTIkAse kucha vibhinnatA pradarzita karanI thI vahAM TippaNameM ullekha kara nUtana saMskRtaTIkA bhI likhadI hai; jaisA ki 87 veM zlokake anuvAda meM kiyA gayA hai| prayatna karanepara bhI isa gahana granthake anuvAdAdimeM mere dvArA bhUloMkA honA athavA azuddhiyoMkA raha jAnA saMbhava hai, jinake liye maiM vidvAnoMse kSamAprArthI huuN| sAgara namra pannAlAla jaina tA0 22-6-1650 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA grantha-nAma isa granthakA mulanAma 'stutividyA' hai; jaisA ki Adima maMgalapadya meM prayukta hue 'stutividyAM prasAdhaye' isa pratijJAvAkyase jAnA jAtA hai / granthakA 'gatvaikastutimeva' nAmakA jo antima padya kavi aura kAvya ke nAmako lie hue eka cakravRtta rUpa meM citrakAvya hai usakI chaha AroM aura nava valayoMvAlI citraracanAparase pranthakA nAma 'jinastutizataM ' nikalatA hai, jaisA ki TIkAkArane vyakta kiyA hai aura isaliye granthakA dUsarA nAma 'jinastutizataM ' hai jo granthakAra ko iSTa rahA mAlUma hotA hai 1. yaha nAma jinastutiyoMke rUpameM stutividyA ke padyoMkI pradhAna saMkhyAko sAtha meM liye hue hai aura isaliye ise stutisaMkhyA-paraka nAma samajhanA caahiye| jo granthanAma saMkhyAparaka hote haiM unameM 'zata' kI saMkhyA ke liye aisA niyama nahIM hai ki prantha kI padyasaMkhyA pUrI sau hI ho vaha do cAra dasa bIsa adhika bhI ho sakatI hai; jaise samAdhizatakakI padya - saMkhyA 105 aura bhUdharajainazatakakI 107 hai / aura bhI bahuta se zata- saMkhyA paraka pranthanAmoM kA aisA hI hAla hai / bhArata meM bahuta prAcInakAla se kucha cIjoMke viSaya meM aisA dastUra rahA hai ki ve saukI saMkhyA athavA saiMkar3eke rUpameM kharIdI jAnepara kucha adhika saMkhyAmeM hI milatI hai, jaise Ama kahIM 112 aura kahIM 120 kI saMkhyA meM milate haiM ityAdi / zataka pranthoMmeM bhI pranthakAroMkI prAyaH aisI hI nIti rahI hai--unhoMne Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stuti-vidyA 'zata' kahakara bhI zatase prAyaH kucha adhika padya hI apane pAThakoMko pradAna kiye haiN| isa dRSTise prastuta granthameM 116 padya hote hue bhI usakA 'jinastutizataM' yaha nAma sArthaka jAna par3atA hai| 'zata' aura 'zataka' donoM ekArthaka haiM ataH jinastutizataM' ko 'jinastutizatakaM' bhI kahA jAtA hai| 'jinastutizataka' kA bAdako saMkSiptarUpa 'jinazataka' hogayA hai aura yaha granthakA tIsarA nAma hai, jise TIkAkArane 'jinazatakanAmeti' isa vAkyake dvArA prAraMbhameM hI vyakta kiyA hai| sAtha hI, 'stuvi. vidyA' nAmakA bhI ullekha kiyA hai| yaha grantha alaGkAroMkI pradhAnatAko liye hue haiM aura isaliye aneka granthapratiyoM meM ise 'jinazatAlaGkAra' athavA 'jinazatakAlaGkAra' jaise nAmase bhI ullekhita kiyA gayA hai aura isaliye yaha granthakA cauthA nAma athavA granthanAmakA cauthA saMskaraNa hai| grantha-paricaya samantabhadra-bhAratIkA aMgarUpa yaha grantha jina-stuti-viSayaka hai| isameM vRSabhAdi caturvizatijinoMkI-caubIsa jaina tIrthaGkaroMkI-alaMkRta bhASAmeM bar3I hI kalAtmaka stuti kI gaI hai| kahIM zlokake eka caraNako ulaTa kara rakha denese dUsarA caraNa', pUrvArdhako ulaTakara rakha dene se uttarArdha' aura samace zlokako ulaTakara rakhadenese dUsarA zloka' bana gayA hai| kahIM kahIM caraNake pUrvArdha-uttarArdhameM bhI aisA hI krama rakkhA gayA hai aura kahIM kahIM eka caraNa meM kramazaH jo akSara haiM ve hI dUsare caraNa meM hai, pUrvArdhameM jo akSara haiM ve hI uttarArdhameM haiM aura pUrvavartI 1. khoka 10, 83, 88, 15 / 2. zloka 57, 66, 68 | 3. zloka 86,87 / 4. zloka 82, 13, 64 / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA zlokameM jo akSara haiM ve hI uttaravartI zloka meM haiM; parantu artha una sabakA eka-dUsare se prAyaH bhinna hai aura vaha akSaroMko saTA kara tathA alagase rakhakara bhinna bhinna zabdoM tathA padoMkI kalpanA-dvArA saMgaThita kiyA gayA hai' / zloka naM0 102 kA uttarArdha hai-'zrImate varddha mAnAya namo namitavidviSe / ' agale do zlokoMkA bhI yahI uttarArdha isI akSara-kramako liye hue hai; parantu vahA~ akSaroMke vinyAsabheda aura padAdikakI judI kalpanAoMse artha prAyaH badala gayA hai| kitane hI zloka granthameM aise haiM jinameM pUrvArdhake viSamasaMkhyAGka akSaroMko uttarArdhake samasaMkhyAGka akSaroMke sAtha kramazaH mila kara par3hanese pUrvArdha aura uttarArdhake viSamasaMkhyAGka akSaroMko pUrvArdhake samasaMkhyAGka akSaroMke sAtha kramaza :milakara par3hane se uttarArdha hojAtA hai| ye zloka 'muraja' athavA 'murajabandha' kahalAte haiN| kyoMki inameM mRdaGgAke bandhanoM jaisI citrAkRtiko liye hue akSaroMkA bandhana rakkhA gayA hai| ye citrAlaGkAra thor3e thor3ese antarake kAraNa aneka bhedoMko liye hue haiN| aura aneka zlokoM meM samAviSTa kiye gaye haiN| kucha zloka aise bhI kalApUrNa haiM jinake prathamAdi cAra caraNoMke cAra Adya akSaroMko antimAdi caraNoMke cAra antima akSaroMke sAtha milAkara par3hanese prathama caraNa bana jAtA hai| isI taraha prathamAdi caraNoMke dvitIyAdi akSaroMko antimAdi caraNoMke upAntyAdi akSaroMke sAtha sAtha kramazaH milAkara par3hanepara dvitIyAdi caraNa banajAte haiM, aise zloka 'ardhabhrama' kahalAte haiN| 1. dekho, zloka 5, 15, 25,52 11.12, 16.17, 37.38, 46-47, 76-77, 63-64, 106.107 / 2. dekho zloka na. 3, : 1, 18, 19, 20, 21, 27, 36, 43, 44, 16, 10,62 / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividhA kucha padya cakrAkRtike rUpa meM akSara vinyAsako liye hue haiM aura isase unake koI koI akSara cakrameM eka bAra likhe jAkara bhI aneka bAra par3hane meM Ate haiM / unameM se kucha meM yaha bhI khUbI hai ki cakra ke garbhavRttame likhA jAnevAlA jo Adi akSara hai vaha cakrakI cAra mahAdizAoM meM sthita cAroM AroMke anta meM bhI par3atA hai / 111 aura 112 nambara ke padyoM meM to vaha khUbI aura bhI bar3hI car3hI hai| unakI chaha AroM aura nava valayoMvAlI cakraracanA karanepara garbhameM athavA kendravRtta meM sthita jo eka akSara (na yA ra) haiM vahI chahoM AroMke prathama caturtha tathA saptama valaya meM bhI par3atA hai, aura isalie cakra meM 16 bAra likhA jAkara 28 bAra par3hA jAtA hai / padya meM bhI vaha do do akSaroM ke antarAla se 28 bAra prayukta huA hai| inake sivAya, kucha cakravRtta aise bhI hai jiname Adi akSarako garbhameM nahIM rakkhA gayA balki garbha meM vaha akSara rakkhA gayA hai jo prathama tIna caraNoM meM se pratyekake madhya meM prayukta huA haiM / inhIM meM kavi aura kAvya ke nAmoMko aGkita karanevAlA 116vA~ cakravRtta hai / aneka padya grantha meM aise haiM jo ekase adhika alaGkAroM ko sAtha meM liye hue haiM, jisakA eka namUnA 84 vA~ zloka hai, jo ATha prakArake citrAlaMkAroMse alaMkRta hai / yaha zloka apanI citraracanA para se saba ora se samAnarUpameM par3hA jAtA hai / kitane hI padya grantha meM aise hai jo do-do akSaroMse bane haiM 1. dekho, zloka 26, 53, 54 6 / 2. dekho, zloka 22, 23, 24 / 3. dekho, padya naM0 110, 113, 114, 115, 116 / 4. dekho pRSTha naM0 103, 104 kA phuTanoTa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA do vyaJjanAkSaroMse hI jinakA sArA zarIra nirmita huA hai'| 14 vA~ zloka aisA hai jisakA pratyeka pAda bhinna prakArake ekaeka akSarase banA hai aura ve akSara haiM kramazaH ya, na, ma, ta / sAtha hI, 'tatotitA tu tetIta' nAmakA 13vAM zloka aisA bhI hai jisake sAre zarIrakA nirmANa eka hI takAra akSarase huA hai| isa prakAra yaha grantha zabdAlaGkAra, arthAlaGkAra aura citrAlaGkArake aneka bheda-prabhedoMse alaMkRta hai aura isIse TIkAkAra mahodayane TIkAke prAraMbhameM ho isa kRtiko samastaguNagaNopetA' vizeSaNake sAtha 'sarvAlaMkArabhUSitA' (prAyaH saba alaMkAroMse bhUSita ) likhA hai| sacamuca yaha gUDha grantha granthakAramahodayake apUrva kAvya-kauzala, adbhuta vyAkaraNa-pANDitya aura advitIya zabdAdhipatya ko sUcita karatA hai| isakI durbodhatAkA ullekha TIkAkArane 'yoginAmapi duSkarA'-yogiyoMke liye bhI durgama (kaThinatAse bodhagamya)-vizeSaNake dvArA kiyA hai aura sAtha hI isa kRtiko 'sadguNAdhArA' ( uttama guNoM ko AdhAra bhUta) batalAte hue 'supadminI' bhI sUcita kiyA hai aura isase isake aMgoMkI komalatA, surabhitA aura sundaratAkA bhI sahaja sUcana ho jAtA hai, jo granthameM pada padapara lakSita hotI hai| grantharacanAkA uddezya isa pranthakI racanAkA uddezya, andhake prathama padyameM 'AgasAM jaye' vAkya ke dvArA 'pApoMko jItanA batalAyA hai 1. donoM, paya maM051, 52, 55, 85, 13, 14, 17, 100, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA aura dUsare aneka padyoM meM bhI jinastutise pApoMke jIte jAnekA bhAva vyakta kiyA hai| parantu jinastutise pApa kaise jIte jAte haiM yaha eka bar3A hI rahasya pUrNa viSaya hai| yahAM usake spaSTIkara. ekA vizeSa avasara nahIM hai, phira bhI saMkSepameM itanA jarUra batalA denA hogA ki jina tIrthaGkaroMkI stuti kI gaI hai ve saba pApa-vijetA hue haiM-unhoMne ajJAna-moha tathA kAma-krodhAdi pApaprakRtiyoMpara pUrNata: vijaya prApta kI hai| unake cintana aura aArAdhanase athavA hRdayamandirameM unake pratidhita (virAjamAna) honese pApa khar3e nahIM raha sakate-pApoMke dRDha bandhana usI prakAra DhIle par3ajAte haiM jisa prakAra ki candanake vRkSapara morake Anese usase lipaTe hue sAMpa DhIle par3a jAte haiM aura ve apane vijetAse ghabarAkara kahIM bhAga nikalanekI socane lagate haiN|' athavA yoM kahiye ki una puNyapuruSoMke dhyAnAdikase AtmAkA vara niSpApa zuddha svarUpa sAmane AtA hai jo sabhI jIvoMkI sAmAnya sampatti hai aura jise prApta karaneke sabhI bhavyajIva adhikArI haiN| usa zuddha svarUpake sAmane Ate hI apanI usa bhUlI huI nidhikA smaraNa ho uThatA hai, usakI prAptike liye prema tathA anurAga jAgRta ho jAtA hai aura pApa-pariNati sahaja hI chUTa jAtI hai| ataH jina pUtAtmAoMmeM vaha zuddhasvarUpa pUrNata: vikasita huA hai unakI upAsanA karatA huA bhavyajIva apanemeM usa zuddhasvarUpako vikasita karane ke liye usI taraha samartha hotA hai jisa taraha ki tailAdikase susajjita battI ! "hRdvartini tvayi vibho ! zithilobhavanti jantoH kSaNeNa niviDA api karmabandhAH / sadyo bhujaMgamamayA iva madhyabhAgamabhyAgate vanazikhaNDini candanasya // " -kalyAbamandira Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dIpakakI upAsanA karatI huI usake caraNoM meM jaba tanmayatAkI dRSTise apanA mastaka rakhatI hai to tadrapa hojAtI hai - svayaM dIpaka banakara jagamagA uThatI hai / yaha saba bhaktiyogakA mAhAtmya hai, stuti-pUjA aura prArthanA jisake pradhAna aMga haiM / sAdhu stotAkI stuti kuzala pariNAmoMkI - puNya prasAdhaka zubha bhAvoMkI - nimittabhUta hotI hai aura azubha athavA pApakI nivRtirUpa ve kuzala - pariNAma hI AtmAke vikAsa meM sahAyaka hote haiN| isI se svAmI samantabhadrane, apane svayambhUstotra meM, paramA tmAkI - vItarAga sarvajJa jinadevakI-stutiko kuzala - pariNAmoMkI hetu batalAkara usake dvArA kalyANamArgako sulabha aura svAdhIna batalAyA hai' / sAthahI, yaha bhI batalAyA hai ki puNyaguNoM kA smaraNa AtmAse pApamalako dUra karake use pavitra banAtAhai / aura stutividyA (114) meM jinadevakI aisI sevAko apane 'tejasvI' tathA 'sukRtI' hone AdikA kAraNa nirdiSTa kiyA hai| parantu stuti korI stuti, totA raTanta athavA rUDhikA pAlana mAtra na hokara saccI stuti honI cAhiye -stutikartA stutya ke guNoMkI anubhUti karatA huA unameM anurAgI hokara tadrUpa hone athavA una AtmIya guNoM ko apane meM vikasita karane kI zuddha bhAvanAse sampanna honA cAhiye, tabhI stutikA ThIka uddezya evaM phala (pApoM ko jItanA ) ghaTita ho sakatA hai aura vaha granthakArake zabdoM meM 1 " stutiH stotuH sAdhoH kuzalapariNAmAya sa tadA bhavenmA vA stutyaH phalamapi tatastasya ca sataH / kimevaM svAdhInyAjjagati sulabhe zrAyasapathe stuyAnna svA vidvAnsatatamabhipUjyaM namijinam // 116 // " 2 tathApi te puNyaguNasmRtinaH punAti citta durivA'anebhyaH // 27 // " Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mtutividyA 'janmAralyazikhI' (115)-bhavabhramaNarUpa saMsAra-vanako dahanakarane vAlI agni-taka banakara AtmAke pUrNa vikAsameM sahAyaka ho sakatI hai| ___aura isaliye stutyakI prazaMsAmeM aneka cikanI-cupar3I bAteM banAkara use prasanna karanA aura usakI usa prasannatAdvArA apane laukika kAryoMko siddhakaranA-karAnA jaisA koI uddezya yahAM abhISTa hI nahIM hai| paramavItarAga devake sAtha vaha ghaTita bhI nahIM ho sakatA, kyoMki saccidAnandarUpa honese vaha sadA. hI jJAna tathA Anandamaya hai, usameM rAgakA koI aMza bhI vidya. mAna nahIM hai, aura isaliye kisIkI pUjA-vandanA yA stutise usameM navIna prasannatAkA koI saMcAra nahIM hotA aura na vaha apanI stuti-pUjA karanevAleko puraskAra meM kucha detA dilAtA hI hai / isI taraha AtmAmeM dvaSAMzake na rahanese vaha kisIkI nindA yA avajJApara kabhI aprasanna nahIM hotA, kopa nahIM karatA aura na daNDa dene-dilAnekA koI bhAva hI manameM lAtA hai| nindA aura stuti donoM hI usake liye samAna haiM, vaha donoMke prati udAsIna hai, aura isaliye unase usakA kucha bhI banatA yA bigar3atA nahIM hai| phira bhI usakA eka nindaka svataH daNDa pA jAtA hai aura eka prazaMsaka abhyudayako prApta hotA hai, yaha saba karmoM aura unakI phala-pradAna-zaktikA bar3A hI vaicitrya hai, jise karmasiddhAntake adhyayanase bhale prakAra jAnA jA sakatA hai| isI karma-phala-vaicitryako dhyAnameM rakhate hue svAmI samantabhadrane apane svayambhUstotrameM kahA hai - suhRttvayi zrIsubhagatvamaznute, dvipa'stvayi prtyy-vtprliiyte| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA N bhavAnudAsInatamastayorapi prabho ! paraM citramidaM tavehitam // 66 // 'he bhagavan ! Apa mitra aura zatru donoMke prati atyanta udAsIna haiM-mitrase koI anurAga aura zatrase koI prakArakA dveSabhAva nahIM rakhate, isIse mitra ke kAryoMse prasanna hokara usakA bhalA nahIM cAhate aura na zatra ke kAryoMse aprasanna hokara usakA burA hI manAte haiM-,phira bhI ApakA mitra (apane guNAnurAga, prema aura bhaktibhAvake dvArA zrIviziSTa saubhAgyako arthAt jJAnAdi- lakSmIke AdhipatyarUpa abhyudayako prApta hotA hai aura eka zatra ( apane guNadveSI pariNAmake dvArA ) 'kipa' pratyayA. dikI taraha vinAzako-apakarSako-prApta ho jAtA hai, yaha zrApakA Ihita-caritra bar3A hI vicitra hai !! aisI sthiti meM 'stuti' sacamuca hI eka vidyA hai| jise yaha vidyA siddha hotI hai vaha sahaja hI pApoMko jItane aura apanA AtmavikAsa siddha karane meM samartha hotA hai / isa vidyAkI siddhike liye stutyake guNoMkA paricaya cAhiye, guNoMmeM varddhamAna anurAga cAhiye, stutyake guNa hI Atma-guNa haiM aura unakA vikAsa apane AtmAmeM ho sakatA hai aisI dRDha zraddhA caahiye| sAtha hI mana-vacana-kAyarUpa yogako stutya ke prati ekAgra karanekI kalA pAnI cAhiye / isI yoga-sAdhanArUpa kalAke dvArA stutya meM sthita prakAzase apanI snehase- bhaktirasase-bhIgI huI zrAtmabattI ko prakAzita aura prajvalita kiyA jAtA hai| isIse TAkAhArane stutividyAko 'dhana-kaThina-ghAtikarmendhana. dahana samarthA' likhA hai- arthAt yaha batalAyA hai ki vaha ghane kaThora ghAtiyAkarmarUpo Indhanako bhasma karanevAlI samartha agni hai, aura isase pAThaka prantha ke adhyAtmaka mahatvakA kitanA hI anubhava prApta kara sakate haiN| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA vastutaH purAvana AcAryoM- aGga pUrvAdike pAThI maharSiyoMne vacana aura kAyako anya vyApAroMse haTAkara stutya (upAsya) ke prati ekAgra karaneko 'dravyapUjA' aura manakI nAnA-vikalpajanita vyagratAko dUra karake use dhyAna tathA guNacintanAdi-dvArA stutyameM lIna karaneko 'bhAvapUjA' batalAyA hai| prAcInoMkI isa dravyapUjA Adike bhAvako zrIamitagati AcAryane apane upAjakAcAra (vi0 11vIM zatAbdI) ke nimna vAkyameM prakaTa kiyA hai "vacovigraha-saMkoco dravyapUjA nigadyate / tatra mAnasa-saMkoco bhAvapUjA purAtanaiH // " stuti-stotrAdike rUpameM ye bhaktipATha hI usa samaya hamAre pUjA-pATha the, aisA upAsanA-sAhityake anusandhAnase jAnA jAtA hai| Adhunika pUjApAThoMkI tarahake koI bhI dUsare pUjApATha usa samayake upalabdha nahIM haiN| usa samaya mumukSa jana ekAnta sthAnameM baiThakara athavA arhatpratimA zrAdike sAmane sthita hokara bar3e hI bhaktibhAvake sAtha vicArapUrvaka ina stutistotroMko par3hate the aura saba kucha bhUla-mulAkara stutyake guNoMmeM lIna hojAte the; tabhI apane uddezyameM saphala aura apane lakSya. ko prApta karane meM samartha hote the| granthakAramahodaya unhIM mumukSa. anoMke agraNI the| unhoMne stutividyAke mArgako bahuta hI pari. kRta kiyA hai| vItarAgase prArthanA kyoM ? stuti vidyAkA uddezya pratiSThita hojAne para aba eka bAra aura prastuta kI jAtI hai aura vaha yaha ki, jaba vItarAga arhanta. deva parama udAsIna honese kucha karate-gharate nahIM tana granthameM unase prArthanAe~ kyoM kI gaI hai aura kyoM unameM vyartha hI kartu tva-viSaya. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kA Aropa kiyA gayA hai ? yaha prazna bar3A hI sundara hai aura sabhIke liye isakA uttara vAMchanIya evaM jAnane ke yogya hai / ataH aba isIke samAdhAnakA yahA~ prayatna kiyA jAtA hai| sabase pahalI bAta isa viSayameM yaha jAna lenekI hai ki icchApUrvaka athavA buddhipUrvaka kisI kAmako karanevAlA hI usakA kartA nahIM hotA balki anicchApUrvaka athavA avuddhipUrvaka kAryakA karanevAlA bhI kartA hotA hai| vaha bhI kAryakA kartA hotA hai jisameM icchA yA buddhikA prayoga hI nahIM balki sadbhAva (astitva) bhI nahIM athavA kisI samaya usakA saMbhava bhI nahIM hai| aise icchAzUnya tathA buddhivihInakartA kAryoMke prAyaH nimittakAraNa hI hote haiM aura pratyakSarUpameM tathA apratyakSarUpameM unake kartA jar3a aura cetana donoM hI prakArake padArtha huA karate haiN| isa viSayake kucha udAharaNa yahA~ prastuta kiye jAte haiM, unapara jarA dhyAna dIjiye (1) 'yaha davAI amuka rogako haranevAlI haiN| yahA~ davAI. meM koI icchA nahIM aura na buddhi hai, phira bhI vaha rogako haranevAlI hai-rogaharaNa kAryakI ko kahI jAtI hai| kyoMki usake nimittase roga dUra hotA hai| ... (2) 'isa rasAyanake prasAdase mujhe nIrogatAkI prApti huii| yahA~ rasAyana' jar3a auSadhiyoMkA samUha honese eka jar3a padArtha hai; usameM na icchA hai, na buddhi aura na koI prasannatA; phira bhI eka rogI prasannacittase usa rasAyanakA sevana karake usake nimittase Arogya-lAma karatA hai aura usa rasAyanameM prasannatA. kA Aropa karatA huA ukta vAkya kahatA hai| yaha saba loka. vyavahAra hai athavA alaMkArakI bhASAmeM kahanekA eka prakAra hai| isI taraha yaha bhI kahA jAtA hai ki 'mujhe isa rasAyana yA davAIne acchA kara diyA jaba ki usane buddhipUrvaka yA icchA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA pUrvaka usake zarIrameM koI kAma nahIM kiyaa| hA~, usake nimittase zarIra meM roganAzaka tathA Arogyavardhaka kArya jarUra huA hai aura isaliye vaha usakA kArya kahA jAtA hai| (3) eka manuSya chatrI liye jA rahA thA aura dUsarA manuSya vinA chatrIke sAmanese A rahA thaa| sAmane vAle manuSyakI dRSTi jaba chatrIpara par3I to use apanI chatrIko yAda AgaI aura yaha smaraNa ho AyA ki 'maiM apanI chatrI amuka dukAnapara bhUlaAyA hU~; cunA~ce vaha turanta hI vahA~ gayA aura apanI chatrI le AyA aura Akara kahane lagA-'tumhArI isa chatrIkA maiM bahuta AbhArI hU~, isane mujhe merI bhUlI huI chatrIkI yAda dilAI hai| yahA~ chatrI eka jar3avastu hai, usameM bolanekI zakti nahIM, vaha kucha bolI bhI nahIM aura na usane buddhipUrvaka chatrI bhUlaneko vaha. bAta hI sujhAI hai| phira bhI cUMki usake nimittase bhUlI huI chatrIkI smRtizrAdirUpa yaha saba kArya huA hai isIse alaMkRta bhASAmeM usakA AbhAra mAnA gayA hai| (4) eka manuSya kisI rUpavatI strIko dekhate hI usapara Asakta hogayA, taraha-taraha kI kalpanAe~ karake dIvAnA bana gayA aura kahane lagA-'usa strIne merA mana haliyA, merA citta curA liyA,mere Upara jAdU kara diyA ! mujhe pAgala banA diyA! aba maiM bekAra hU~ aura mujhase usake binA kucha bhI karate-dharate nahIM bntaa|' parantu usa becArI strIko isakI koI khabara nahIM-kisI bAtakA patA taka nahIM aura na usane usa puruSake prati buddhipUrvaka koI kArya hI kiyA hai-usa puruSane hI kahIM jAte hue use dekha liyA hai| phira bhI usa ratrIka nimittako pAkara usa manuSya ke Atma. doSoMko uttejanA milI aura usakI yaha saba durdazA huI / isIse vaha usakA sArA doSa usa strIke matye mar3ha rahA hai| jaba ki vaha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 13 usameM ajJAtabhAvase eka choTAsA nimitta kAraNa banI hai, bar3A kAraNa to usa manuSya kA hI AtmadoSa thaa| (5) eka duHkhita aura pIr3ita garIba manuSya eka santake AzrayameM calA gayA aura bar3e bhaktibhAvake sAtha usa santakI sevA-zuzrUSA karane lgaa| vaha santa saMsAra-deha bhogoMse virakta hai-vairAgya sampanna hai-kisIse kucha bolatA yA kahatA nahIM - sadA maunase rahatA hai| usa manuSyakI apUrva bhaktiko dekhakara pichale bhakta loga saba daMga raha gaye ! apanI bhaktiko usakI bhaktike Age nagaNya ginane lage aura bar3e Adara satkArake sAtha usa navAgantuka bhaktahRdaya manuSyako apane apane ghara bhojana karAne lage aura usakI dUsarI bhI aneka AvazyakatAoMko pUrti bar3e premake sAtha karane lage, jisase vaha sukhase apanA jIvana vyatIta karane lagA aura usakA bhaktibhAva aura bhI dina-para-dina bar3hane lgaa| kabhI-kabhI vaha bhaktimeM vihvala hokara santake caraNoM meM gira par3atA aura bar3e hI kampita svarameM giDagir3AtA huA kahane lagatA-'he nAtha ! Apa hI mujha dIna-hInake rakSaka haiM, Apa hI mere annadAtA haiM, Apane mujhe vaha bhojana diyA hai jisase merI janma-janmAntarakI bhUkha miTa gaI hai| Apake caraNa-zaraNameM Anese hI maiM sukhI bana gayA hU~, Apane mere sAre duHkha miTA diye haiM aura mujhe vaha dRSTi pradAna kI hai jisase maiM apaneko aura jagatako bhale prakAra dekha sakatA huuN| aba dayA kara itanA anugraha aura kIjiye ki maiM jaldI hI isa saMsArake pAra ho jAU~ / ' yahA~ bhaktadvArA santake viSaya meM jo kucha kahA gayA hai vaisA usa santane svecchAse kucha bhI nahIM kiyaa| usane tobhaktake bhojanAdikI vyavasthAke liye kisIse saMketa taka bhI nahIM kiyA aura na apane bhojanameM se kabhI koI prAsa hI uThA kara use diyA hai| phira bhI usake bhojanAdikI saba vyavasthA ho gaI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stuvividyA dUsare bhaktajana svayaM hI binA kisIkI preraNAke usake bhojanAdikI suvyavasthA karane meM pravRtta ho gaye aura vaisA karake apanA ahobhAgya samajhane lge| isI taraha santane usa bhaktako lakSya karake koI khAsa upadeza bhI nahIM diyA, phira bhI vaha bhakta usa saMta kI dinacaryA aura avAgvisarga (maunopadezarUpa ) mukha-mudrAdikapara. se svayaM hI upadeza prahaNa karatA rahA aura prabodhako prApta ho gyaa| parantu yaha saba kucha ghaTita honemeM usa santa puruSakA vyaktitva hI pradhAna nimitta kAraNa rahA hai-bhale hI vaha kitanA hI udAsIna kyoM na ho| isIse bhaktadvArA usakA sArA zreya ukta santapuruSako hI diyA gayA hai| ina saba udAharaNoMparase yaha bAta sahaja hI samajhameM AjAtI hai ki kisI kAryakA kartA yA kAraNa honeke liye yaha lAjimI ( anivArya) athavA jarUrI nahIM haiM ki usake sAthameM icchA, buddhi tathA preraNAdika bhI hoM, vaha unake vinA bhI ho sakatA hai aura hotA hai| sAtha ho, yaha bhI spaSTa ho jAtA hai ki kisI vastuko apane hAthase uThAkara dene yA kisIko usake dene kI preraNA karake athavA Adeza dekara dilA denese hI koI manuSya dAtA nahIM hotA balki aisA na karate hue bhI dAtA hotA hai; jaba ki usake nimittase, prabhAvase, AzrayameM rahanese, samparkameM Anese, kAraNakA kAraNa bananese koI vastu kisIko prApta ho jAtI hai| aisI sthitimeM paramavotasaga zrIarhantAdidevoMmeM kartRtvAdi-viSaya kA Aropa vyartha nahIM kahA jA sakatA-bhale hI ve apane hAthase sIdhA (direct) kisIkA koI kArya na karate hoM, mohanIya karmake abhAvase unameM icchAkA astitva taka na ho aura na kisIko usa kAryakI preraNA yA AjJA denA hI unase banatA ho| kyoMki unake puNyasmaraNa, cintana, pUjana, bhajana, kIrtana, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 15 * stavana aura arAdhanase jaba pApakramoMkA nAza hotA hai, puNya kI vRddhi aura AtmAkI vizuddhi hotI hai - jaisA ki pahale spaSTa kiyA jA cukA hai-tatra phira kauna kArya hai jo aTakA raha jAya ' ? sabhI kArya siddhiko prApta hote haiM, bhakta janoM kI manokAmanAe~ pUrI hotI haiM, aura isaliye unheM yahI kahanA par3atA hai ki 'he bhagavan Apake prasAda se merA yaha kArya siddha hogayA, jaise ki rasAyana ke prasAda se ArogyakA prApta honA kahA jAtA hai / rasAyana auSadhi jisa prakAra apanA sevana karanevAle para prasanna nahIM hotI aura na icchApUrvaka usakA koI kArya hI siddha karatI hai usI taraha vItarAga bhagavAn bhI apane sebaka para prasanna nahIM hote aura na prasannatAke phalasvarUpa icchApUrvaka usakA koI kArya siddha karanekA prayatna hI karate haiM / prasannatApUrvaka sevanaArAdhana ke kAraNa hI donoMmeM-- rasAyana aura vItarAgadevameMprasannatA kA Aropa kiyA jAtA hai aura yaha alaMkRta bhASAkA kathana haiM / anyathA donoM kA kArya vastusvabhAva ke vazava, saMyogoMko anukUlatAko liye hue, svataH hotA hai-usameM kisIkI icchA athavA prasannatAdikI koI bAta nahIM haiN| yahA~ para karmasiddhAntakI dRSTise eka bAta aura prakaTa kara denekI hai aura vaha yaha ki, saMsArI jIva manase vacanase yA kAyase jo kriyA karatA hai usase AtmAmeM kampana ( halana calana) hokara dravyakarmarUpa pariNata hue pudgala paramANuoM kA zrAtma-praveza 'hotA hai, jise 'sva' kahate haiM / mana-vacana-kAbakI yaha kriyA yadi zubha hotI hai to usase zubhakarmakA aura azubha hotI hai to azubha karma kA srava hotA hai / tadanusAra hI bandha hotA hai / isa taraha karma zubha-azubhake bheda se do bhAgoM meM ba~TA rahatA hai| - 1 " puNyaprabhAvAt kiM kiM na bhavati' - 'puNyake prabhAva se kyA kyA nahIM hotA' aisI lokokti bhI prasiddha hai / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 stutividyA zubhakArya karanekI jisameM prakRti hotI hai use zubhakarma athavA puNyaprakRti aura azubhakArya karanekI jisameM prakRti hotI hai use azubhakarma athavA pApaprakRti kahate haiN| zubhAzubha bhAvoMkI taratamatA aura kaSAyAdi pariNAmoM kI tIvratA mandatAdike kAraNa ina karmaprakRtiyoM meM barAbara parivartana, (ulaTaphera ) athavA saMkramaNa huA karatA hai| jisa samaya jisa prakAra kI karmapravRtiyoMke udayakA prAbalya hotA hai usa samaya kArya prAyaH unhIM ke anurUpa niSpanna hotA hai / vItarAgadevakI upAsanA ke samaya unake puNya guNoMkA premapUrvaka smaraNa evaM cintana karane aura unameM anurAga bar3hAne se zubha bhAvoM ( kuzalapariNAmoM) kI utpatti hotI hai, jisase isa manuSya kI pApapariNati chUTatI aura puNyapariNati usakA sthAna letI hai| natIjA isakA yaha hotA hai ki hamArI pApaprakRtiyoM kA rasa ( anubhAga ) sUkhatA aura puNya prakRtiyoM kA rasa bar3hatA hai| pApaprakRttiyoM kA rasa sUkhane aura puNyaprakayiyoM meM rasa bar3hane se 'antarAya karma' nAmakI prakRti, jo ki eka mala pApaprakRti hai aura hamAre dAna lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya ( zakti-bala) meM vighnarUpa rahA karatI hai-- unheM hone nahIM detI-vaha bhagnarasa hokara nirbala par3a jAtI hai aura hamAre iSTa kAryako bAdhA pahu~cAne meM samartha nahIM rahatI / taba hamAre bahutase laukika prayojana anAyAsa hI siddha ho jAte haiM, bigar3e hue kAma bhI sudhara jAte haiM aura una sabakA - zreya ukta upAsanAko hI prApta hotA hai| isI se stuti-vandanAdiko iSTaphalako dAtA kahA hai; jaisA ki tattvArthazloka vArtikAdi meM uddhRta eka zrAcArya mahodaya ke nimna vAkyase prakaTa haineSTa' vihantu zubhabhAva - bhagna-rasaprakarSaH prabhurantarAyaH / tatkAmacAreNa guNanurAgAnnutyAdi riSTArthaka dA'rhadAdeH // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jaba bhale prakAra sampanna hue stuti-vandanAdi pAye iSTa phalako denevAle haiM aura vItarAgadevameM kartRtva viSayakA Aropa sarvathA asaMgata tathA vyartha nahIM hai balki Uparake nirdezAnusAra saMgata aura sughaTita hai-ve svecchA-buddhi-prayatnAdikI dRSTise kartA na hote hue bhI nimittAdikI dRSTise kartA jarUra haiM aura isaliye unake viSayameM akartApanakA sarvathA ekAntapakSa ghaTita nahIM hotA; taba unase tadviSayaka athavA aisI prArthanAoMkA kiyA jAnA bhI asaMgata nahIM kahA jA sakatA jo unake samparka tathA zaraNameM Anese svayaM saphala hojAtI hai athavA upAsanA evaM bhaktike dvArA sahaja-sAdhya hotI haiN| vAstava meM paramavIta. rAgadevase prArthanA eka prakArakI bhAvanA hai athavA yo kahiye ki alaMkArakI bhASAmeM devake samakSa apanI mana: kAmanAko vyakta karake yaha prakaTa karanA hai ki 'maiM Apake caraNa-zaraNameM rahakara aura usase padArthapATha lekara Atmazaktiko jAgRta evaM vikasita karatA huA apanI usa icchA ko pUrA karane meM samartha honA cAhatA hUM / ' usakA yaha Azaya kadApi nahIM hotA ki, 'he vItarAga deva ! Apa apane hAtha paira hilAkara merA amuka kAma karado, apanI jabAna calAkara yA apanI icchAzaktiko kAmameM lAkara mere kAryake liye kisIko preraNA kara do, Adeza de do athavA saphAriza kara do; merA ajJAna dUra karaneke liye apanA jJAna yA usakA eka Tukar3A tor3akara mujhe de do, maiM dukhI hU~, merA dukha Apa le lo aura mujhe apanA sukha de do, maiM pApI hU~, merA pApa Apa apane sira para uThAlo-svayaM usake jimmedAra bana jAo--aura mujhe niSpApa banA do| aisA zrAzaya asaMbhAvyako sambhAvya banAne jaisA hai aura devake svarUpase anabhijJatA byakta karatA hai| pranthakAramahodaya devarUpake pUrNaparIkSaka aura bahuvijJa the| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mtutividyA unhoMne apane stutyadevake liye jina vizeSaNapadoM tathA sambo. dhanapadoMkA prayoga kiyA hai aura apane tathA dUsaroM ke liye jaisI kucha prArthanAe~ kI hai unameM asaMbhAvya-jaisI koI bAta nahIM hai--ve saba jaMce tule zabdoMmeM devaguNoMke anurUpa, svAbhAvika, susaMbhAvya, yuktisaMgata aura susaMghaTita haiN| unase devake guNoMkA bahuta bar3A paricaya milatA hai aura devakI sAkAra mUrti sAmane zrA jAtI hai / aisI hI mUrtiko apane hRdaya-paTalapara akita karake granthakAramahodaya usakA dhyAna, bhajana tathA ArAdhana kiyA karate the; jaisA ki unake svacittapaTayAlikhya jinaM cAru bhjtyym| (101) isa vAkyase jAnA jAtA hai| maiM cAhatA thA ki una vizeSaNAdipadoM tathA prArthanAoMkA digdarzana karAte hue yahAM unapara kucha vizeSa prakAza DAlU aura isale liye maiMna unakI eka sUcI bhI tayyAra kI thI; parantu prastAvanA dhAraNAse adhika lambI hotI calI jAtI hai ataH usa vicArako yahAM chor3anA hI iSTa jAna par3atA hai| maiM samajhatA hU~ Upara isa viSaya meM jo kucha likhA gayA hai usaparase sahRdaya pAThaka svayaM hI una sabakA sAmaMjasya sthApita karane meM samartha hoskeNge| hindI anuvAdameM kahIM-kahIM kucha bAtoMkA spaSTIkaraNa kiyA gayA hai, jahAM nahIM kiyA gayA aura sAmAnyataH padoMkA anuvAda mAtra de diyA gayA hai vahAM bhI anyatra kathanake anurUpa usakA prAzaya samajhanA caahiye| granthakAra-paricaya isa pranthake nirmAtA AcAryapravara svAmI samantabhadra haiM, jinheM hastalikhita pratiyoMmeM, prastuta kRtikA kartA batalAte hue, 'kavigamaka-vAdi-vAgmitva-guNAlaMkRtasya' vizeSaNake dvArA kavitva, gamakatva, vAditva aura vAgmitva nAmake una cAra mahAna guNoMse alaMkRta batalAyA hai jo ki svAmI samantabhadrameM asAdhAraNa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vikAsako prApta hue the aura jinake kAraNa unakA yaza cUr3A. maNike samAna sarvopari thA aura usakI chAyA bAdako bhI usa viSayake vidvAnoMke Upara par3atI rahI hai aura unhoMne bar3I prasannatAke sAtha use zirodhArya kiyA hai / TIkAkArane bhI hArkika cUDAmaNizrImatsamantabhadrAcAryaviracitA' likhakara ise unhIM samantabhadrAcAryakI kRti ghoSita kiyA hai / isake sivAya, dUsare AcAryoM tathA vidvAnoMne bhI isa granthake vAkyoM. kA samantabhadra ke nAmase, apane granthoM meM ullekha kiyA hai| udAharaNake liye 'alaMkAracintAmaNi' ko lIjiye, jisameM ajitasenAcAryane nimna vAkyake sAtha isa pranthake kitane hI padyoMko pramANarUpase uddhRta kiyA hai zrImatsamantabhadrArya-jinasenAdi-bhASitam / lakSyamAtraM likhAmi sva-nAmasUcita-lakSaNam / / aisI sthitimeM isa granthake samantabhadrakRta honameM sandehake liye koI sthAna nahIM hai| vAstava meM aise hI mahatvapUrNa kAvya. granthoMke dvArA samantabhadrakI kAvyakIrti jagatameM vistArako prApta huI hai| isa granthameM apUrva zabdacAturyako liye hue jo nirmala bhakti-gaMgA bahAI gaI hai usake upayukta pAtra bho Apa hI the-dUsare nhiiN| aura isaliye pranthake antima kAvyakI chaha AroM tathA nava valayoMvAlI citraracanAparase saptama valaya. meM jo zAntirarmakataM: vAkyakI upalabdhi hotI hai aura usase 1. jaisA ki vikramakI havIM zatAbdIke vidvAn bhagavajjinasenA. cArya ke nimna vAkyale prakaTa hai kavInAM gamakAnAM ca pAdInAM dhAgminAnapi / yazaH sAmantamadrIyaM mUmi cUDAmaNIyate // 44 // -mAdipurAya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA TIkAkArane kavikA nAma, vinA kisI vivAda athavA apane pUrvakathanAdi ke sAtha virodhake, 'zAntivarmA' sUcita kiyA hai use samaMtabhadrakA hI nAmAntara samajhanA cAhiye / parantu yaha nAma unake munijIvanakA nahIM ho sakatA; kyoMki muniyoMke 'varmAnta' nAma prAyaH dekhane meM nahIM Ate / jAna par3atA hai yaha zrAcArya mahodaya ke mAtApitAdi dvArA diyA huA unake janmakA zubha nAma thA / isa nAmase Apake kSatriya vaMzodbhava honekA patA calatA hai / yaha nAma rAjagharAnoMkA-sA hai / kadamba, gaMga aura pallava Adi vaMzoM meM kitane hI rAjA varmAnta nAmako liye hue haiM / kadamboM meM to 'zAntivarmA' nAmakA bhI eka rAjA huA hai| samantabhadra rAjaputra the aura unake pitA phariNamaNDalAntargata 'uragapura " ke rAjA the, yaha bAta ApakI dUsarI 'AptamImAMsA' nAmaka kRtikI eka prAcIna tADapatrIya pratike nimna puSpikAvAkyase jAnI jAtI hai, jo zravaNabelagola ke zrI daurbalijinadAsa zAstrIke zAstra bhaNDAra meM surakSita haiM " iti zrI phaNimaMDalAlaMkArasyoragapurAdhipasUnoH zrIsvAmisamantabhadramuneH kRtau zrAptamImAMsAyAm / " hA~, isa zAntivarmA nAmapara se yaha kahA jA sakatA hai ki samanaMtabhadrane apane muni jIvanase pahale isa granthakI racanA kI hogI; parantu grantha ke sAhityapara se isakA kucha bhI samarthana nahIM hotA / AcArya mahodayane, isa grantha meM, apanI 20 1 yaha uragapura 'uraiyUra' kA hI saMskRta athavA zrutimadhura nAma jAna par3atA hai, jo cola rAjAoM kI sabase prAcIna aitihAsika rAjadhAnI thI, purAnI tricinApolI bhI isIko kahate haiM / yaha nagara kAverIke taTa para basA huA thA. bandaragAha thA aura kisI samaya bar3A hI samRddhizAla janapada thA / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 21 jisa pariNati aura jisa bhAvamayI mUrtiko pradarzita kiyA hai usase ApakI yaha kRti muni-avasthAkI hI mAlUma hotI hai| gRhasthAzramameM rahate hue aura rAja-kAja karate hue isa prakArakI mahApANDityapUrNa aura mahaduccabhAvasampanna maulika racanAe~ nahIM bana sktiiN| isa viSayakA nirNaya karaneke liye saMpUrNa pranthako gaurake sAtha par3hate hue, padya naM0 16, 76, aura 114 ko khAsa taurase dhyAnameM lAnA caahye| 16veM padyase hI yaha mAlUma ho jAtA hai ki svAmI saMsArase bhayabhIta honepara zarIrako lekara (anya samasta parigrahako chor3akara) vItarAga bhagavAnakI zaraNameM prApta ho cuke the aura ApakA AcAra usa samaya ( grantharacanAke samaya ) pavitra, zreSTha tathA gaNadharAdi-anuSThita prAcAra-jaisA utkRSTa athavA nirdoSa thaa| vaha padya isa prakAra hai pata-svanavamAcAraM tanvAyAtaM bhayAdrucA / svayA vAmeza pAyA mA natamekAyaM zaMbhava / / isa padyameM samantabhadrane jisa prakAra 'pUtasvanavamAcAraM ' aura 'bhayAta tanvAyAtaMye apane ( mA=mAM padake) do. khAsa vizeSaNa-pada diye haiM usI prakAra 76 veM padyameM unhoMne 'dhvaMsamAnasamAnastatrAsamAnasaM. vizeSaNake dvArA apaneko ullekhita kiyA hai / isa vizeSaNase mAlUma hotA hai ki samantabhadrake manase yadyapi trAsa-udvega bilkula naSTa ( asta ) nahIM 1 "pUtaH pavitraH susaSTha anavamaH gaNadharAdhanuSTitaH, prAcAraH pApakriyA-nivRttiryasyAsau pUtasvanavamAcAraH atastaM pUtasvanavamAcAraM" iti TIkA 2"bhayAt saMsArabhIteH / tanvA zarIreNa (saha) AyAtaM AgataM ||iti TIkA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 stuzividyA huA thA-sattAmeM kucha maujUda jarUra thA-phira bhI vaha dhvaMsamAnake samAna ho gayA thA aura isa liye unake cittako udghojita athavA satrasta karaneke liye samartha nahIM thaa| cittakI aisI sthiti bahuta UMce darjepara jAkara hotI hai aura isaliye yaha vizeSaNa bhI samantabhadrake munijIvanakI utkRSTa sthitiko sUcita karatA hai aura yaha batalAtA hai ki isa granthakI racanA unake munijIvanameM hI huI hai| 114 veM padyakI bhI aisI hI sthiti hai| usameM samantabhadrane vIrajinendrake prati apanI jisa sevA athavA ahadbhaktikA ullekha kiyA hai vaha gRhasthAvasthAmeM prAya: nahIM bntii| usake 'sustutyAM vyasanaM' isa unlekhase to yaha sApha jAnA jAtA hai ki yaha 'stutividyA' grantha usa samaya banA hai jaba ki samantabhadra kitanI hI stutiyoM-stutigranthoMkA nirmANa kara cuke the aura stuti- racanA unakA eka acchA vyasana bana gayA thaa| Azcarya nahIM jo devAgama (AptamI mAMsA), yuktyanuzAsana aura svayambhU nAmake stotra isa granthase pahale hI bana cuke hoM aura aisI sundara stutiyoMke kAraNa hI samantabhadra apane stuti-vyasanako 'sustuti vyasana' likhaneke liye samartha ho sake hoN| ___TIkAkArane bhI, prathama padyakI prastAvanAmeM, 'zrIsamantabhadrAcArya-viracitA likhaneke atirikta 84 veM padyameM Ae hue 'Rddha vizeSaNakA artha 'vRddha karake, aura 115 veM padyake 'vandIbhUtavataH' padakA artha maMgalapAThakIbhUtavato'pi nagnAcAryarUpeNa bhavato'pi mamA aisA dekara yahI sUcita kiyA hai ki yaha anya samantabhadrake munijIvanakI racanA hai| svAmI samantabhadrakA, unakI kRtiyoMsahita, vizeSa paricaya Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA denekA yahAM avasara nahIM hai| usake liye to ina paMktiyoM ke lekhakakA likhA huA svAmI samantabhadra' nAmakA vaha vistRta nivandha ( itihAsa ) dekhanA cAhiye jo mANikacandra di0 jainapranthamAlAmeM prakAzita ratnakaraNDazrAvakAcArake sAtha, 84 pejoMkI prastAvanAke anantara,252 pRSThoMpara judA hI aMkita hai aura jo viSaya-sUcI tathA anukramaNikAke sAtha alaga bhI prakAzita huA hai| yahA~ saMkSepameM sirpha itanA kaha denA hI paryApta hogA ki, jaina samAjake pratibhAzAlI prAcAryoM,samartha vidvAnoM aura supUjya mahAtmAoM meM svAmI samantabhadrakA prAsana bahuta U~cA hai| ve rayAdvAda-vidhAke nAyaka the, ekAnta-pakSake nirmUlaka the,abAdhita zakti the, sAtizaya yogI the, sAtizaya vAdI tathA vAgmI' the| kavi evaM kavibrahmA the, uttama gamaka' the, sadgaNokI mUrti the, prazAnta the, gambhIra the, udAracetA thesiddhasArasvata the, hita-mitabhASI the, lokake ananyahitaiSI the, vizvapremI the, parahitavirata the, akalaMka-vidyAnandAdi-jaise bar3e-bar3e AcAryoM tathA mahAna vidvAnoMse stutya evaM vandya the aura jaina-zAsanake anupama ghotaka the, prabhAvaka the aura prasAraka the| eka zilAlekha meM unheM 'jinazAsanakA praNetA taka likhA hai aura dUsare zilAlekha' meM bhagavAn mahAvIrake tIrthakI hajAraguNI vRddhi karate 1 jo apano vAkpaTutA tathA zabda-cAturI se dUsaroM ko raMjAyamAna karane athavA apanA premo banA lenemeM nipuNa ho use 'vAgmI' kahate haiN| 2 jo dUsarekI kRtiyoMke marmako samajhane-samajhAnemeM pravINa ho use 'gamaka' kahate haiN| 3 zravaNabelagolakA zilAlekha naM0 108 (258) 4 yaha veluratAllukekA zilAlekha naM0 17 hai, zaka saM0 1056 meM utkINa huA hai aura isa samaya rAmAnujAcArya-mandirake bahAta ke andara saumyanAyakI mandirako chatameM lagA hai| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 stutividyA hue unakA udayako prApta honA aMkita kiyA hai / unako 'arhadbhakti' bahuta bar3hI car3hI thI aura bar3e hI uccakoTike vikAsako liye hue thI / usameM andhazraddhA athavA andha vizvAsako sthAna nahIM thA-guNajJatA, guNaprIti aura hRdayakI saralatA hI usakA eka AdhAra thI. aura isaliye vaha eka dama zuddha tathA nirdoSa thii| apanI isa zuddha bhaktike pratApase hI samantabhadra itane adhika pratApI, tejasvI tathA puNyAdhikArI hue mAlUma hote haiN| unhoMne svayaM bhI isa bAta kA anubhava kiyA thA, aura isI liye ve prastuta granthameM likhate haiM suzraddhA mama te mate smRtirapi tvayyarcanaM cA'pi te hastAvaMjalaye kathA-zruti-rataH karNo'kSi saMprekSate / sustutyAM vyasanaM zironatiparaM sevedRzI yena te tejasvI sujano'hameva sukRtI tenaiva tejaHpate // 114 // 'he vIra bhagavan ! Apake matameM athavA Apake viSaya meM merI suzraddhA hai-andhazraddhA nahIM, merI smRti bhI Apako hI apanA viSaya banAye hue haiM - sadA ApakA hI smaraNa kiyA karatI hai, maiM pUjana bhI ApakA hI karatA hUM, mere hAtha Apako hI praNAmAali karaneke nimitta haiM,mere kAna Apako hI guNa-kathAko sunane meM lIna rahate haiM,merA AMkheM Apake hI sundara rUpako dekhA ka tI haiM, mujhe jo vyasana hai vaha bhI ApakI hI sundarastutiyoMke racane kA hai aura merA mastaka bhI Apako hI praNAma karanemeM tatpara rahatA hai| isa prakArakI cUki merI sevA hai-maiM nirantara hI ApakA isa taraha aArAdhana kiyA karatA hU~-isI liye he teja:pate ! ( kevalajJAnasvAmin !) maiM tejasvI hUM, sujana hU~, aura sukatI (puNyavAn ) huuN| . Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA samantabhadrake ina sacce hArdika udgAroMse yaha spaSTa citra khiMca jAtA hai ki ve kaise aura kitane 'adbhakta' the aura unhoMne kahA~ taka apaneko arhatsevAke liye arpaNa kara diyA thaa| arhadguNoMmeM itanI adhika prIti honese hI ve arhanta honeke yogya aura arhantoMmeM bhI tIrthakara hone ke yogya puNya saMcaya kara sake haiN| isIse aneka granthoM meM Apake bhAvI tIrthaGkara' honekA vidhAna pAyA jAtA hai| arhadguNoMkI pratipAdaka . sundara-sundara stutiyA~ racanekI ora samantabhadrakI bar3I ruci thI, unhoMne isIko apanA vyasana likhA hai aura yaha bilkula ThIka hai| unake upalabdha graMthoM meM adhikAMza grantha stotroMke hI rUpako liya hue haiM aura unase samantabhadrakI advitIya arhadbhakti prakaTa hotI hai| prastuta prantha (stutividyA) ko chor3akara svayambhUstotra, devAgama aura yuktyanuzAsana ye tIna Apake khAsa stuti-antha haiN| ina pranthoMmeM jisa stotra-praNAlIse tattvajJAna bharA gayA hai aura kaThinase kaThina tAttvika vivecanoMko yogya sthAna diyA gayA hai vaha samantabhadase pahaleke pranthoM meM prAyaH nahIM pAI jAtI athavA bahuta hI kama pAI jAtI hai| samantabhadrane apane stutipranthoMka dvArA stutividyAkA khAsa torase uddhAra, saMskAra tathA vikAsa kiyA hai aura isIliye ve 'stutikAra khlaatethe| unheM 'AdhastutikAra' hone kA gaurava prApta thaa| samantabhadra kAMcI ( dakSiNa-kAzI athavA kAMjIvaram ) ke nagnATaka the-nintha digambara sAdhu the| mApane lokahitakI dekho, vikAta koraca, jinendrakasyANAbhyuya, SaTprAbhRta-TokA (zrutasAgara), arAdhanAkayAkoza, rAjAvakhikathe aura 'bhaTTaharI nApaDihari' nAmako prasiddha gAthA athavA 'svAmI samantabhadra' (itihAsa) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA bhAvanAse bhAratake dakSiNa-uttara pradezoMkI bahuta bar3I saphala yAtrA kI thI aura apane Atmabala, yuktibala tathA caritrabalake AdhArapara asaMkhya prANiyoMko sanmArgapara lagAyA thaa| bAdako apanI kRtiyoM dvArA ve sabhI prAcAryoMke patha-pradarzaka rahe haiM aura rahe cale jAte haiN| ApakA astitva-kAla vikramakI dUsarItIsarI zatAbdI hai| TIkAkArAdi-paricaya isa prantha ke saMskRta TIkAkArakA viSaya kucha jaTila ho rahA hai| Ama taurapara isa TIkAke kartA narasiMha nAmake koI mahAkavi samajhe jAte haiM, jinakA vizeSa paricaya ajJAta hai, aura usakA kAraNa prAyaH yahI jAna par3atA hai ki aneka hastalikhita pratiyoM ke antameM isa TokAko 'zrInarasiMhamahAkavibhavyottamaviracitA' likhA hai| / sva. paM. pannAlAlajI bAkalIvAlane isa granthakA 'jinazataka' nAmase jo pahalA saMskaraNa sana 1612 meM jayapurakI eka hI pratike AdhArapara prakaTa kiyA thA usake TAiTila pejapara narasiMhake sAtha 'bhaTTa' zabda aura jor3akara ise 'narasiMhabhaTTakRtavyAkhyA'banA diyA thA aura taba se yaha TIkA nara. siMhabhaTTakata samajhI jAne lagI hai| parantu 'bhaTTa' vizeSaNakI jaya. purakI kisI pratimeM tathA dehalI dharmapurAke nayA mandirakI pratimeM bhI upalabdhi nahIM huI aura isaliye narasiMhakA yaha bhaTTa' vizepaNa to vyartha hI jAna par3atA hai| aba dekhanA yaha hai ki isa TIkAke kartA vAstavameM narasiMha hI haiM yA koI dUsare vidvAn / 1 bAbA dulIcanda jI jayapurake zAstramaNDArako prati naM0 216 aura 266 ke antameM likhA hai-"iti kadhigamakavAdivAgmi. svaguDAlaMkRtasya zrosamantabhadrasya kRtiriyaM jinazatAlaMkAra nAma smaahaa| TIkA zrInarasiMhamahAkarSibhanyottamaviracitA samAmA || Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA zrI paM0 nAthUrAmajI premIne apane 'janasAhitya aura itihAsa' nAmaka granthake 32 veM prakaraNameM isa carcAko uThAyA hai aura TIkAke prArambhame diye hue sAta padyoMkI sthiti aura arthapara vicAra karate hue apanA jo mata vyakta kiyA hai usakA sAra isa prakAra hai- (1) isa TIkAke kartA 'narasiMha'nahIM kintu 'vasunandi' jAna par3ate haiM anyathA 6The padyameM prayukta 'kurute vasunanyapi' vAkya kI saMgati nahIM baitthtii| (2) eka to narasiMhakI sahAyatAse aura dUsare svayaM stutividyA ke prabhAvase vasunandi isa TIkAko banAne meM samartha hue| (3) padyoMkA ThIka abhiprAya samajhameM na Aneke kAraNa hI bhASAkAra paM0 lAlArAma ) ne isa vRttiko apanI kalpanAse 'bhavyottamanarasiMhabhaTTakata' chapA diyaa| isa matakI tIsarI bAtameM to kucha tathya mAlUma nahIM hotA, kyoMki hastalikhita pratiyoMmeM TIkAko bhavyottama narasiMhakata likhA hI hai aura isaliye 'bhaTTa vizeSaNako chor3akara vaha bhASAkAra kI koI nijI kalpanA nahIM hai| dUsarI bAtakA yaha aMza ThIka nahIM jacatA ki vasunandine narasiMhakI sahAyatAse TIkA banAI; kyoMki narasiMhake liye parokSabhUtakI kriyA 'babhUva' kA prayoga kiyA gayA hai, jisase mAlUma hotA hai ki vasunandike samaya meM usakA astitva nahIM thaa| aba rahI pahalI bAva, vaha prAyaH ThIka jAna par3atI hai| kyoMki TIkAke narasiMha 2 bAbA dulocandajI jayapurake bhaMDArakI mUla granthakI do pratiyoM naM0 115, 454 meM bhI ye sAtoM padya diye hue haiM, jo ki lekhakoMkI asAvadhAnI aura nAsamajhokA pariNAma hai kyoMki mUla kRtike ye patha koI jaMga nahIM haiN| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA kata honese usameM chaThe padyakI hI nahIM kintu cauthe padyako bhI sthiti ThIka nahIM baitthtii| ye donoM padya apane madhyavartI padya sahita nimna prakAra hai: tasyAH prabodhakaH kazcinnAstIti viduSAM matiH / yAvattAvababhUvaiko narasiMho vibhAkaraH // 4 // durgamaM durgamaM kAvyaM zrayate mahatAM vcH| narasiMha punaH prAptaM sugamaM sugamaM bhavet // 5 // stutividyAM samAzritya kasya na kramate matiH / tavRttiM yena jADye tu kurute vasunandyapi // 6 // yahA~ 4the padya meM yaha batalAyA hai ki 'jabataka eka narasiMha nAmakA sUrya usa bhUtakAla meM udita nahIM huA thA jo apane liye paroca hai, taba taka vidvAnoMkA yaha mata thA ki samantabhadrakI 'stutividyA' nAmakI supadminIkA koI prabodhaka-usake arthako kholane-khilAne vAlA nahIM hai|' isa vAkyakA, jo parokSabhUtake kriyApada 'babhUva ko sAthameM liye hue hai, usa narasiMhake dvArA kahA jAnA nahIM banatA jo svayaM TIkAkAra ho| pA~caveM padyameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki 'mahAna puruSoM kA aisA vacana sunA jAtA hai ki narasiMhako prApta huA durgamase durgama kAvya bhI sugamase sugama ho jAtA hai| isameM kucha bar3oMkI narasiMhake viSayameM kAvyamarmajJa hone viSayaka sammatikA ullekhamAtra hai aura isaliye yaha padya narasiMhake samayakA svayaM usake dvArA ukta tathA usake bAdakA bhI ho sakatA hai| zeSa chaThe padya meM spaSTa likhA hI hai ki stutividyAko samAzrita karake kisakI buddhi nahIM calatI ? -jarUra calatI aura pragati karatI hai| yahI vajaha hai ki jaDamati hote hue vasunandI bhI usa stuti. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 16 vidyAkI vRtti kara rahA hai / aura isase agale padyameM zrAzrayakA mahatva khyApita kiyA gayA hai| aisI sthiti meM yahI kahanA par3atA hai ki yaha vRtti ( TokA ) vasunandIkI kRti hai-- narasiMhakI nahIM / narasiMhakI vRtti vasunandIke sAmane bhI mAlUma nahIM hotI, isI liye prastuta vRtti meM usakA kahIM koI ullekha nahIM miltaa| jAna par3atA hai vaha usa samaya taka naSTa ho cukI thI aura usakI 'kiMvadantI' mAtra raha gaI thI / astu isa vRttike kartA vasunandI saMbhavataH ve hI vasunandI AcArya jAna par3ate haiM jo devAgamavRtti ke karttA haiM; kyoMki vahA~ bhI 'vasunandinA jaDamatinA jaise zabdoMdvArA vasunandIne apaneko 'jar3amati' sUcita kiyA hai aura samantabhadrakA smaraNabhI vRtti ke prAraMbha meM kiyA gayA hai| sAtha hI, donoM vRttiyoM kA DhaMga bhI samAna haiM- donoMmeM padyoMke padakramase artha diyA gayA hai aura 'kimukta' bhavati', 'etadukta' bhavati' - jaise vAkyoMke sAtha arthakA samuccaya athavA sArasaMgraha bhI yathAruci kiyA gayA hai| hA~, prastuta vRtti ke anta meM samApti-sUcaka vaise koI gadyAtmaka yA padyAtmaka vAkya nahIM haiM jaise ki devAgamavRttike antameM pAye jAte hai / yadi ve hote to ekakI vRttiko dUsare kI vRtti samajha lene jaisI gar3abar3a hI na ho paatii| bahuta saMbhava hai ki vRti ke anta meM koI prazasti-padya ho aura vaha kisI kAraNavaza prati lekhakoM se chUTa gayA ho, jaisA ki anya aneka granthoM kI pratiyoMmeM huA hai aura khojase jAnA gayA hai| usake chUTa jAne zrathavA khaNDita ho jAneke kAraNa hI kisIne usa puSpikAkI kalpanA kI ho jo Adhunika ( 100 varSake bhItara kI ) kucha pratiyoM meM pAI jAtI haiN| isa pranthakI abhI taka koI prAcIna prati sAmane nahIM AI / ataH prAcIna pratiyoMkI khoja honI cAhiye, * Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA tabhI donoM vRttiyoMkA yaha sArA viSaya spaSTa ho skegaa| ___ yaha TIkA yadyapi sAdhAraNa prAyaH padoMke arthabodhake rUpameM hai-kisI viSayake vizeSa vyAkhyAnako sAthameM liye hue nahIM hai-phira bhI mUla granthameM praveza pAne ke icchuko evaM vidyArthiyoMke liye bar3I hI kAmakI cIja hai / isake sahAre grantha padoMke sAmAnyArtha taka gati hokara usake bhItara ( antaraMgameM ) saMni. hita vizeSArthako jAnane kI pravRtti ho sakatI hai aura vaha prayatna karanepara jAnA tathA anubhavameM lAyA jA sakatA hai| granthakA sAmAnyArtha bhI utanA hI nahIM hai jitanA ki vRttimeM diyA huA hai balki kahIM kahIM usase adhika bhI honA saMbhava hai, jaisA ki anuvAdakake una TippaNoMse bhI jAnA jAtA hai jinheM padya naM0 53 aura 87 ke sambandhameM diyA hai| hosakatA hai ki isa prantha. para kavi narasiMhakI koI bRhat TokA rahI ho aura ajitasenAcAryane apane alaMkAracintAmaNi granthameM, 53veM padyako uddhRta karate hue usake viSayakA spaSTIkaraNa karanevAle jina tIna padyoMko sAthameM diyA hai aura jinheM anuvAdakane TippaNa (pR064 ) meM uddhRta kiyA hai ve ukta TIkAke hI aMza ho / yadi aisA ho to usa TIkAko padyAtmaka athavA gadya-padyAtmaka sama. jhanA caahiye| isa granthakA prastuta hindI anuvAda sAhityAcArya paM. pannAlAlajI 'vasanta' ne kiyA hai, jo ki 'gaNeza-digambara jainavidyA. laya' sAgara meM sAhitya tathA vyAkaraNa-viSayake adhyApaka haiM aura anuvAda-kArya meM acchI dilacaspI rakhate haiM / yaha . alakAracintAmaNi grantha isa samaya mere sAmane nahIM hai, dehalImeM khojanepara bhI usakI koI prati nahIM mila sakI, isIse isa viSayako koI vizeSa vicAra yahA~ prastuta nahIM kiyA jA sakA / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA anuvAda unhoMne merI preraNAko pAkara use mAna dete hue bar3e hI udAra evaM sevAbhAvase prastuta kiyA hai ataH isake liye maiM una. kA bahuta AbhArI hU~ ! anuvAda kaisA rahA, isake batalAnekI yahAM jarUrata nahIM, vijJa pAThaka svayaM hI use par3hate samaya samajha sakate haiN| hA~, anuvAdakajIne apane do zabdoM meM jo yaha prakaTa kiyA hai ki 'jisa rUpameM ise janatAke samakSa rakhanA cAhatA thA usa rUpameM sAdhanAbhAvake kAraNa nahIM rakha sakA hU~' vaha bhaneka aMzoMmeM ThIka jarUra hai phira bhI yaha anuvAda pUrva prakAzita anuvAdase bahuta acchA rahA hai / isameM citrAlaMkAroMkI acchI carcA kI gaI hai aura viSayake spaSTIkaraNAdikI dRSTise dUsarI bhI aneka acchI bAtoMkA samAveza huA hai| saMzodhanakA bhI kitanA hI kArya anuvAdakajIke dvArA huA hai parantu usakA adhi kAMza zreya dehalI-dharmapurAke nayA mandirakI usa hastalikhita pratiko prApta hai jisa parase maiMne bahuta varSa pahale apanI pratimeM milAnake noTa kara rakkhe the aura jinake AdhArapara aneka RTita pAThoM tathA dUsare saMzodhanoMko TIkAmeM chapate samaya sthAna diyA gayA hai| sAthameM padyAnukramakI bhI yojanA kI gaI hai aura citrAlaMkAroMko samajhane ke liye pariziSTa meM kucha sUca. nAe~ bhI kara dI gaI haiN| isa taraha granthake prastuta saMskaraNako upayogI banAnekI yathAsAdhya ceSTA kI gaI hai| AzA hai pAThaka isase jarUra upakRta hoNge| dariyAgaMja, dehalI jugalakizora mukhtAra tA0 21 julAI 1950 jugA - - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalAcaraNa yace torjaladherjAtaM stutividyA-sudhAbharam / nipIya nirjarrA jAtA vibudhA jagatI-tale // 1 // uddaNDa-vAdi-vetaNDa-gaNDa-maNDala-daNDanaH / , jIyAtsamantabhadro'sau jitA'bhadra-tatiH sdaa||2|| -anuvAdaka Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatsvAmisamantabhadrAcAryaviracitastuti-vidyA apara nAma jina-zataka saMskRtaTIkA tathA hindI anuvAda-sahita ( TokAkArasya maMgalAcaraNam ) namo vRSabhanAthAya lokA'lokA'valokine / mohapaGkavizoSAya bhAsine jinabhAnave // 1 // samantabhadraM sadbodhaM' stuve vara-guNAlayam / nirmalaM yadyazaskAntaM babhUva bhuvanatrayam // 2 // yasya ca sadguNAdhArA kRtireSA supadminI / jinazatakanAmeti yoginAmapi duSkarA // 3 // tasyAH prabodhakaH kazcinnAstIti viduSAM matiH / yAvattAvadbhavaiko narasiMho vibhAkaraH // 4 // durgamaM durgama kAvyaM zrUyate mahatAM vacaH / narasiMhaM punaH prApta sugamaM sugamaM bhavet ||shaa stutividyAM samAzritya kasya na kramate mtiH| tavRttiM yena jADye tu kurute vasunandyapi / / 6 / / prAzrayAjjAyate loke niHprabho'pi mahAdya tiH| girirAjaM zritaHkAko dhattehi kanakacchavim // 7 // mahAbodha / 2 tavRttiM yo na bodhyeta kurure ghasunanyapi' iti pustakAntare paatthH| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI vRSabhAdi-caturvizati-tIrthakarANAM tIrthakaranAmakarmodayavAyusamU. hovartitasaudharmendrAdisuravarasenAvAridhibhAktikajanasamupanItejyAvidhAnArhANAM ghAtikarmakSayAnantarasamudbhUtaviSayIkRtAnekajIvAdidravyatrikAlagocarAnantaparyAyakevalajJAnAnAM stutiriyaM jinazatakanAmeti / tasyAH samastaguNagaNopetAyAH sarvAlaMkArabhUSitAyAH ghanakaThinaghAtikamma ndhanadahanasamarthAyAH tArkikacUDAmaNizrImasamantabhadrAcAryaviracitAyA saMkSepabhUtaM vivaraNaM kriyate / ___ RSabhastutiH (murajabandhaH') zrImajjinapadA'bhyAzaM pratipadyA''gasAM jye| kAmasthAnapradAnezaM stutividyAM prasAdhaye // 1 // shriimjjineti| pUrvAddha mekapaMktyAMkAreNa vyavasthAsya pazcAddhamapye.. paMktyAkAreNa tasyAdhaH kRtvA murajabandho nirUpayitanyaH / prathamapaMkteH 1 'murajabandha' nAmaka citrAlaGkAra kA lakSaNa isa prakAra hai 'pUrvArdha mUrva paGktau tu likhitvAddha paraMtvataH / ekAntaritamUrdhvAdho murajaM nigade kaviH // ' 'pUrvArdhamekapaGkayAkAreNa vyavasthApya pazcAddhamapyekapaTayAkAreya tasyAdhaH kRtvA murjbndhoniruupyitvyH| prathama paGktaH prathamAkSara dvitIyapaGkta dvitIyAkSareNa saha, dvitIyapaGkta prathamAkSaraM prathama paGkte dvitIyAkSareNa saha, evamubhayapaGkatyakSareSu sarveSu saMyojyamAcaramAt / ' -alaMkAracintAmaNiH arthAt- pahale zlokake pUrvArdhako paMktike prAkArameM likha kara, utta. rAdhako bhI paMktike AkAra meM usake nIce likhe / isa alaMkArameM prathama paMktike prathama akSarako dvitIya paMktike dvitIya akSarake sAtha aura dvitIya paMktike prathama akSarako prathama paMktike dvitIya akSarake sAtha minAkara par3hanA cAhiye / yahI krama zlokake antima akSara taka jArI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA - prathamAkSaraM dvitIyapaMkte dvitIyAkSareNa saha, dvitIyapaMkteH prathamAcaraM prathamapaMkte dvitIyAkSareNa saha evamubhayapaMksyakSareSu sarveSu saMyojyam / evaM sarve'pi murajabandhA dRSTavyAH / rakhanA caahiye| yaha sAmAnya 'murajabaMdha' kA lakSaNa hai / yaha alaMkAra isa stutividyAke 2, 6, 7, 8, 9, 26, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 40,41, 42, 41, 46, 18, 56, 60, 61, 62, 63, 65, 60, 68, 66, 70, 71, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 80, 82, 16, 101, 102, 103, 104, aura 105 nambarake padyoM meM bhI hai| isa murajabandha kA citra pariziSTa meM dekhiye / 'murajabandha' kI racanA muraja. ( mRdaGga ) ke zrAkAra ho jAtI hai, isa lie isakA yaha nAma sArthaka hai| __ yaha alaMkAra 'anantarapAda muraja' 'iSTapAdamuraja' Adike bhedase kaI tarahakA hotA hai| 'anantarapAdamuraja' prathama-dvitIya aura tRtIyacaturtha pAdameM hotA hai| yaha bheda isa pustakake 48, 64, 66, aura 100 nambarake zlokoMmeM hai| ina zlokoMke cAroM caraNoMko nIce-nIce phailAkara likhanA cAhiye / citra pariziSTa meM dekhiye / 'iSTapAdamuraja' meM cAroM pAdoMkA apanI icchAnusAra sambandha jor3A jAtA hai / yaha bheda isa pustakake 50, 86, aura 11 nambarake zlokoM meM hai| isake bhI cAroM caraNoMko nIce-nIce phailAkara likhanA cAhiye / yaha alaMkAra kaI jagaha muptakriyA, guptakarma, nirauSThyavyaJjanacitra, gomUtrikA, padmabandha tathA yamaka prAdike sAtha bhI AtA hai / vahA~ do zabdAlaGkAroMkI tilataNDulavat nirapekSa saMsRSTi samajhanA cAhiye / alaGkAracintAmaNi meM murajabandha banAnekA eka prakAra aura bhI likhA hai jo ki isa pustakake 6 nambarake zlokameM apanAyA gayA hai / vaha yaha hai__ zlokake cAroM padoMko nIce-nIce likhakara prathama pAdake prathama akSara ko tRtIya pAdake dvitIya akSarake sAtha aura tRtIya pAdake prathama praharako prathama pAdake dvitIya akSarake sAtha milAkara par3hanA caahiye| yaha krama pAdakI samApti paryanta jArI rahatA hai / phira dvitIya pAdake Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-mAratI asya vivaraNaM kriyate / zrIvidyate yasya sa zrImAn jinasya padAbhyAzaH padasamIpaM jinapadAbhyAzaH zrImAMzcAsau jinapadAbhyAzazca zrImajjinapadAmyAzastaM zrImajjinapadAbhyAzaM / pratipadya saMprApya pratipadyati prati. pUrvasya padeH ktvatisya prayogaH / zrAgasAM pApAnAM jaye jayahetonimitte iviyam / kAmaM iSTaM kamanIyaM icchA vA sthAnaM nivAsaH kAmaM ca tatsthAnaM ca kAmasya vA sthAnaM kAmasthAnaM tasya pradAnaM kAmasthAnapradAnaM athavA kAmazca sthAnaM ca kAmasthAne tayoH pradAnaM kAmasthAnapradAnaM tasya IzaH kAmasthAnapradAnezaH taM kAmasthAnapradAnezaM, prathamapAdena saha sambandhaH / stutireva vidhA stutividyA tAM prasAdhaye ahamiti sambandhaH / athavA kAmasthAnapradAnezamiti stutividyAyA vizeSaNam, kAmasthAnapradAnasya ISTa iti kAmasthAnapradAneTa atastAM / kimuktaM bhavati-zrImajjinapadA. bhyAzaM pratipadya stutividyA prasAdhaye'haM kiM viziSToM stutividyAM kathaM prathama akSarako caturtha pAdake dvitIya akSarake sAtha aura caturtha pAdake prathama akSarako dvitIya pAdake dvitIya akSarake sAtha milAkara paDhanA caahiye| yaha krama bhI pAdako samApti-paryanta jArI rahatA hai| ___alaMkAracintAmaNimeM murajabandha zrAdi citrAlaMkAroMkA jo vistRta varNana kiyA gayA hai, vaha jinazatakAlaMkArakI saMskRta TIkA AdhArapara kiyA gayA mAlUma hotA hai| abhI hamane Upara murajabandha ke jo saMskRta lakSaNa alaMkAracintAmaNise udgha ta kiye haiM unameM / 'pUrvArdhameka' zlokako chor3akara saba jyoM-kA-tyoM jinazatakAlaMkAra prathama aura chaThaveM zlokako saskRta TIkAke vAkyoMse milatA hai| jina zatakAlaMkArake kaI zloka saMskRtaTIkA-sahita alaMkAracintAmaNi uddhata kiye gaye haiN| yaha bAta alaMkAracintAmaNike kartAne svayaM apa zandoM meM svIkRta ko hai| yathA zrImatsamantabhadrArya-jinasenAdibhASitam / lakSyamAtra likhAmi svanAmasUcitalakSaNam // 28 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA bhUtaM vA jinapadAbhyAzaM kAmasthAnapradAnezaM / phimartha zrAgasAM jaye jayanimittaM / prasAdhaye iti ca prapUrvasyasAdha saMsiddhAvityasya dho: NijalaDaMtasya prayogaH / / 1 // artha-kAmasthAnako-iSTasthAna ( mokSa )ko indriyasukhake sthAna svargAdikako, indriya viSayoMkI roka-thAmako, athavA susva aura saMsAra paribhramaNase nivRtti rUpa svAtmasthiti ina donoMko pradAna karane meM samartha zrImAn-kevalajJAna Adi lakSmIse sampanna-jinendradevake pada-sAmIpyako prApta karake unake caraNa-zaraNameM jAkara, pApoMko jItaneke liye-mohAdika pApakoM athavA hiMsAdika duSkRtoM para vijaya prApta karaneke lie.- maiM usa stutividyAkI prasAdhanA karanA cAhatA hUM-use saba prakArase siddha karaneke lie udyata hUM-jo uttama kAmasthAnako pradAna karane meM samartha haiN| ___ bhAvArtha-stutirUpa vidyAkI siddhi meM bhale prakAra saMlagna honese zubha pariNAmoMdvArA pApoMpara vijaya prApta hotI hai aura usIkA phala ukta kAmasthAnakI saMprApti hai| isIlie svAmI samantabhadra jinendradevake sanmukha jAkara unakI vItarAgamUrtike sammukha sthita hokara athavA use apane hRdayamandira meM virAjamAna kara unakI yaha stuti karanemeM pravRtta hue haiM // 1 // __(murajabandho gomUtrikAbandhazca) snAta svamalagambhIraM jinAmitagaNArNavam / pUtazrImajjagatsAraM janAyAta kSaNAcchivam // 2 // nAta svamaleti |murjbndhH pUrvavadRSTavyaH / snAta iti kriyApadaMSNA zoca ityasya dhoH loDaMtasya rUpaM ! suSTu na vidyate malaM yasya sa svamalaH bhoraH agAdhaH svamalazvAsoM gaMbhIrazna svamalagaMbhIraH atastaM svama. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI khagaMbhIram / na mitAH amitAzca te guNAzca te amitaguNAH jinasyAmita. guNAH jinAmitaguNAH jinAmitaguNA eva arNavaH samudraH athavA jina eva amitaguNArNavaH jinAmitaguNArNavastaM / pUtaH pavitraH zrImAn zrIyuktaH jagatAM sAro jagatsAraH pUtazca zrImAMzca jagatsAraca pUtazrImajjagatsAraH taM / janAH lokAH / yAta iti kriyApadaM / yA gatAvityasya dhoH loDaMtasya prayogaH / kssnnaadciraadcirennetyrthH| zivaM zobhanaM zivarUpamityarthaH / kimuktaM bhavati--he janA jinAmitaguNArNavaM yAta, snAta athavA jinAmitaguNArNavaM snAta yena kSaNAcchivaM yAta iti / zeSANi padAni jinAmitaguNArNavasya vizeSaNAni // 2 // * arthahe bhavyajano! jinendradeva kA jo aparimita guNasamudra hai vaha atyanta nirmala, gambhIra, pavitra, zrIsampanna aura jagatkA sArabhUta hai| tuma usameM snAna karo-ekAgra citta hokara usameM avagAhana karo, usake guNoMko pUrNatayA apa. nAmo aura ( phalasvarUpa ) zIghra hI zivako-AtmakalyANako-prApta kro| bhavArtha- ukta guNaviziSTa jinaguNasamudra meM bhaktipUrvaka snAna karanese-zraddhAke sAtha jinendra guNoMko AtmaguNa samajhakara apanAnese-zIghra hI AtmakalyANa sadhatA hai| isIse jina guNasamudra meM snAnakI sArthaka preraNA kI gaI hai / / 2 / / . ( addhabhramagUDhapazcAI:) dhiyA ye zritayetAA yAnupAyAnvarAnatAH / ye'pApA yAtapArA ye zriyA''yAtAnatanvata // 3 // 1 yahAM ardhabhrama aura gUr3hapazcArdha nAmaka citrAlaMkAra hai| usakA vivaraNa nimna prakAra hai zlokake cAroM caraNoMko nIce-nIce phailAkara likhiye| caroM caraNoMke prathama aura bhantima cAra akSaroMke milAnese zlokakA pahalA pAda bana Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA Asate satataM ye ca sati purvkssyaalye| te puNyadA ratAyAtaM sarvadA mA'bhirakSata // 4 // (yugmam) dhiyeti / addha bhrmguuddhpshcaaddh| ko'sthArthaH caturo'pi pAdAnadho'dho vinyasya caturNA pAdAnAM catvAri prathamAvarANi antyAkSarANi catvArigRhosvA prathamaH pAdo bhavati / punarapi teSAM dvitIyAkSarANi catvAryantyasamIpAkSarANi ca catvAri gRhItvA dvitIyaH pAdo bhavati / evaM catvAro'pi pAdAH saadhyaaH| anena nyAyena arddha bhramo bhavati / prathamAI yAnyavarANi teSu pazcimAkSarANi sarvANi pravizanti / ekasminnapi samAnAkSare jAtA hai / unhIM cAroM caraNoM ke dvitIya tathA upAntya akSara minAnese dvitIya pAda bana jAtA hai| isI taraha tRtIya aura caturtha pAda bhI siddha kara lenA cAhiye / isa nyAyase yaha zloka ardhabhrama kahalAtA hai| isa zlokake pUrvArdhameM jo akSara Aye haiM unhoMmeM uttarArdhake saba akSara praviSTa ho jAte haiN| eka samAna akSarameM aneka samAnAroMkA bhI praveza ho sakatA hai| isaliye ise gUDha pazcArdha (jisakA pazcArdha bhAga pUrvArdha bhAgameM bhI gupta ho jAve) kahate haiN| (alaMkAracintAmaNi pRSTha 36) yaha alaMkAra isa pustakake 4, 18, 19, 20, 21, 27, 36, 13, 44, 56, 60 aura 12 nambarake zlokoMmeM bhI hai / isa alaMkArameM kabhI dvitIya, kabhI tRtIya aura kabhI caturtha pAda bhI gUDha ho jAtA haiN| jaise ki iso pustakake 36veM zlokameM dvitIyapAda aura 433 zlokameM caturthayAda gUDha ho gayA hai| ardhabhrakakA citra pariziSTameM dekhiye| "dvAbhyAM yugmamiti proktaM tribhiH zlokaivizeSakam / kalApakaM caturbhiH syAttadUrva kulakaM smRtam / / do, tIna, cAra aura usake Uparake zlokoMmeM kriyAsambandha honepara mase unakI yugma, vizeSaka, kalApaka, aura kujaka saMjJA hotI hai| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI bahUnAmapi samAnAcarANAM pravezo bhavati / zrato gRDhapazcArddhA'pyayaM bhavati / evameva jAtIyAH zlokA mRgyAH / dhiyA buddhyA / ye yado rUpaM / zritayA zrAzritayA senyayA ityarthaH / itA, vinaSTA zrati: manaH pIDA yasyAH seyamitAtiH tayA / yAn yadaH zasaMtasya prayogaH / upAyAn upapUrvasya zrayagatau asyAjantasya rUpaM upagamyAnityarthaH : / varAH pradhAnAH indrAdayaH natAH praNatAH / ye ca vakSyamA'Nena ca zabdena saha saMbandhaH / na vidyate pApaM yeSAM te apApAH zuddhAH karmarahitA ityarthaH / yAtaM pAraM yaiste yAtapArAH zradhigatasarvapadArthAH ityarthaH / ye ca zrIlakSmIstayA zrAyAtAn zratanvata tanu vistAre ityasya dholuGantasya rUpam / yathA dravyeNa rAjAnaH AzritAn vistArayanti uttaratra kriyApadaM tiSThati tena saha sambandhaH // 3 // 9 Asata iti / zrasate zrAsa upavezane ityasya ghoH laGantasya prayogaH / satataM sarvakAlaM / ye ca ca zabdaH samuccaye, yadaH prayogAn jasantAn samaccinoti pUrvaprakrAntAn / sati zobhane sataH Ibantasva rUpam / na vidyate kSayaH vinAzo yasyAsAvattayaH / zrAlayaH zravasthAnam | akSayazcAsAvAlayazca akSayAlayaH, puruzcAsAvacayAlayazca purvakSayAlaya tan purvakSayAlaye / te tadaH prayogo'yam, yadaH prayogAnapekSate / pu dadate iti puNyadAH / ratenAyAtaH ratAyAtaH zratastam / rAgeNAgataM bhaktya mityarthaH / sarvadA sarvakAlaM / mA zrasmadaH ivantasya prayogaH / abhirakSa kriyAm / zrabhipUrvasya 'rakSa pAlane' ityasya dhoH loDantasya prayoga: taM iti zrabhiracata iti ca yado rUpeNa jasantena saha pratyekamabhisamba dhyate / kimuktaM bhavati - varAH yAn upAyAn natAH praNatAH dhiyA, hiM viziSTayA tritayA, punarapi itAya / kimukta bhavati - prekSApUrva kAribhi ye stutAH te mA ratAyAtaM abhirakSata, ye ca zrapApA ye ca yAtapArAH ye zriyA zrAyAtAn praNatAn zratanvata vistArayantisma ye ca sati purvakSaya laye siddhatva paryAye satataM zrAsate ye ca puNyadAH te yUyaM mA sarvadA rate bhaktyAgataM zrabhirakSata pAlayata ityukta bhavati || 4 || JS + Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA artha -- jo pIDArahita - anantasukhasampanna hai, prApta huIjJAnAvaraNa karmake atyanta kSayase upalabdha -- kevalajJAnarUpI buddhise sahita haiM; jinheM upAya - upagamya sevanIya ( samajhakara ) indra Adi zreSTha puruSa namaskAra karate haiM; jo pApa-karmamalase rahita haiM; jo ( saMsAra - samudrake ) pArako pA cuke haiM athavA jinhoMne saba padArtha jAna liye haiM; jo zaraNa meM Aye hue bhavyapuruSoM ko lakSmIdvArA vistRta karate haiM-- kevalajJAnAdi lakSmIse yukta karate haiM aura jo utkRSTa tathA avinAzI mokSamandira meM sadA nivAsa karate haiM ve kalyANapradAtA jinendra bhagavAn bhakti se sanmukha Aye hue mujha bhaktakI sadA rakSA kareM - unake bhaktipUrvaka ArAdhanase maiM apanA AtmavikAsa karane meM samartha ho sakU / // 3, 4 // (sAdhikapAdAbhyAlayamaka:' :') 3 natapIlA sanAzoka sumanovarSabhAsitaH 3 / bhAmaNDalAsanA'zokasumanovarSa bhaasitH|| 5 // 1 yahAM prathama pAdake antima pAMca akSaroM aura dvitIya pAdako punarAvRtti kI gaI hai, ataH 'sAdhikapAdAbhyAsa yamakAlaMkAra' hai jisakA lakSaNa nimna prakAra haiM :--- 'zlokapAdapadAvRttirvarNAvRttiryutA'yutA / bhinnavAcyAdimadhyAntaviSayA yamakaM hi tat // ' - alaMkAra cintAmaNi, pRSTha 46 / jahAM arthako bhinnatA rahate hue zloka, pAda, pada aura varNoMkI punarAvRtti hotI hai vahAM yamakAlaMkAra hotA haiM / vaha zrAvRtti pAda zrAdi madhya athavA anta meM hotI haiM tathA kahIM anya pAdapada aura varNoM se vyavahita hotI hai aura kahIM zravyavavati / alaMkAravipayake prAcIna prandhoM meM isa alaMkAra ke aneka bheda batalAye haiM parantu Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANNNNN samantabhadra-bhArato (guptakriyo murjbndhH|) divyairvanisitacchatracAmarairdundubhisvanaiH / divyairvinirmitastotrazramadadurimirjanaiH // 6 // (yumma) 1 yahAM Avazyaka samajha kara sirpha medoMkA varNana kiyA jAtA hai(1) jahAMprathama aura dvitIya pAdameM samAnatA ho use mukha yamaka,(2)jahAM prathama aura tRtIya pAda meM samAnatA ho use sandaMza, ( 3) jahAM prathama aura caturthapAdameM samAnatA ho use prAvRtti, ( 4 ) jahAM dvitIya tRtIya pAda meM samAnatA ho use garbha, (5) jahAM dvitIya aura caturthapAdameM samAnatA ho use saMdaSTaka, (6) jahAM tRtIya aura caturthapAdameM samAnatA ho use puccha, (7) jahAM cAroM caraNa eka samAna hoM use paMkti, (8) jahAM prathama aura caturtha tathA dvitIya aura tRtIya pAda eka samAna hoM use parivRtti, (1)jahAM prathama aura dvitIya tathA tRtIya aura caturtha pAda eka samAna hoM use yugmaka, (10) jahAM zloka kA pUrvArdha aura aparAdha eka samAna ho use samudgaka aura (11) jahAM eka ho zloka do bAra par3hA jAtA hai use mahAyamaka athavA zlokayamaka kahate haiM / jaise isa pustakake zveM zlokameM 'saMdaSTaka' yamaka, 15veM zlokameM 'yagmaka' yamaka 25veM aura 52vazlokameM 'samudgaka' yamaka, 11-12 3, 16-17 veM, 37-38veM, 46-47 3, 76-77, aura 106-107 veM zlokoMmeM mahAyamaka (zlokayamaka) hai / ye " bheda zloka, zlokArdha, aura pAdakI zrAvRttiko apekSAse kiye gaye haiN| pAdAMza, padAMza, aura varNokI AvRttikI apekSA aneka bheda ho jAte haiN| dekho, nirNayasAgara bambaIse prakAzita sAhityadarpaNako TippaNI / yamakAlaMkArake bheda-prabhedoMkA vizeSa varNana sarasvatI kaNThAbharaNa Adi AkarapranthoM meM dekhanA cAhiye / divi bhavairdivyaiH pare divi gagane+ai:-gatavAn iti pdcchedH| aii gatAviti dhAtoleki madhyamapuruSasyaikavacane rUpam / atra 'ai' iti kriyA guptaa| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA natapIleti / prathamapAdasya paJcAkSarANi abhyastAni punaruccAritAni dvitIyapAdazca samastaH punaruccAritaH / natAnAM praNatAnAM pIlA vyAdhayaH Dolo vA iti latvantAH asyatIti natapIlAsanaH / tasya sambodhana he matapIlAsana / na vidyate zoko yasyAsAvazokaH tasya sambodhanaM he azoka / zobhanaM manovijJAnaM yasya saH sumanAH tasya sambodhanaM he sumanaH ava rakSa athavA vA samuccaye dRssttvyH| he RSabha zrAditIrthakara / zrAsitaH sthitaH san / bhAmaNDalaM prabhAmaNDalaM, zrAsanaM siMhAsanaM, azokaH azokavRkSaH, sumanasaH puSpANi teSAM varSa sumano varSa puSpavRSTirityarthaH, teSAM dvandvaH tairbhAsitaH zobhita: bhAmaNDalAsanAzAkasumanovarSabhAsitaH san / kimukta bhavati-he RSabha ava ityAdi athavA he bhaTAraka yadA tvaM sthita: tadA evaM vidhaH san sthitagatazca tvaM yadA tadA evaMprakArairgataH / pakSyamANazlokena saha sambandhaH // 2 // divyairiti / kriyA punaH tRtIyapAde guptA dinyairityatra / athavA murajabandha evaM dRSTavyaH tadyathA-caturopi pAdAnadhodho vyavasthApya prathamapAdasya prathamAkSareNa tRtIyapAdasya dvitIyAkSaraM, tRtIyapAdasya prathamAkSaraM prathamapAdasya dvitIyAkSareNa saha gRhItvA evaM netavyaM yAvatparisamAtiH / punardvitIyapAdasya prathamAkSaraM caturthapAdasya dvitIyAkSareNa, caturthapAdasya prathamAcareNa saha dvitIyapAdasya dvitIyAkSaraM ca gRhItvA punaranena vidhAnena tAvannetavyaM yAvatparisamAptirbhavati / tato murajabandhaH syAt / divi bhavAni divyAni atastairdivyaH dvandva kRtvA dhvanisitachana. cAmaraiH punarapi dundubhisvanaiH divyairiti pratyeka samApyate / divi prAkAze ai: gatavAn iN gatAvityasya dhoH laDantasya rUpam / vinirmitAni kRtAni stotrANi stavanAni vinirmitastotrANi teSu / zramaH abhyAsaH / nAnAprakAreNa madhuraraveNa (svareNa) kRtastavanamityarthaH vinirmitastotrazramaH sa eva daduH vAdyavizeSaH vinirmitastotrazramadaduraH / sa yeSAmasti te ' Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI vinirmitazramastotradarduriNaH / teH saha athavA vinirmitastotrazrameNa daI. riNotastai: saha janaiH samavasRtiprajAbhirityarthaH / kimukta bhavaticaturNikAyadevendracakradharabaladevavAsudevatrabhRtibhiH saha gata: sthitazca bhavAn, tato bhavAneva paramAtmA etaduktaM bhavati // 6 // __ artha he RSabhadeva ! Apa namra manuSyoMkI sAMsarika vyathA oMko harane vAle haiM, zokarahita haiM, ApakA hRdaya uttama hailokakalyANakAraka bhAvanAse pUrNa hai / he prabho! Apa bhAmaNDala, siMhAsana, azokavRkSa, puSpavRSTi, manohara divyadhvani, zvetacchatra, camara aura dundubhininAdase zobhita hokara, aneka stotroMmeM zrama karanevAle-madhuradhvanise aneka stuti karane vAle tathA dardura Adi vAdyoMse sahita divyajanoMke -devendra vidyAdhara cakravartI Adike-sAtha ( samavasaraNabhUmimeM ) AsIna-sthita) hue the aura unhIM ke sAtha Apane AkAzavihAra kiyA thaa| ___ bhavArtha-jaba bhagavAn samavasaraNa-bhUmimeM virAjamAna hote haiM taba unake tIrthakara nAmakarmake udayake phalasvarUpa aSTa prAtihAryarUpa vibhUti prakaTa hotI hai ve usase atyanta zobhAyamAna hote haiN| samavasaraNa meM baiThe hue deva vidyAdhara Adi bhavyajIva taraha-tarahake bAje bajAte hue manohara zabdoMse unakI stuti karate haiN| tathA jaba bhagavAnakA AkAza-mArgase vihAra hotA hai taba bhI prAtihAryarUpa vibhUti aura aneka uttama jana unake sAtha rahate haiM / ina saba bAtoMse AcArya samantabhadrane bhagavAn RSabhadevakA alauphika prabhAva prakaTa kiyA hai / / 5,6 / / t omisinamainabilitilation vaigirlus A Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA ( murajabandhaH) yataH zritopi kAntAbhidRSTA' gurutayA svavAn / vItacetovikArAbhiH sraSTA cArudhiyAM bhavAn // 7 // yataH zritaH iti / yataH yasmAt zritopi Azritopi sedhitopi kAntAbhiH strobhiH vAnanyantarAdiramaNIbhiH / tathApi dRSTA preSitA gurutayA gurutvena gurorbhAvaH gurutA tayA / svavAn aAtmavAna jJAnavAni. tyarthaH / kiM viziSTAbhiH strIbhiH vItacetovikArAbhi: vItaH vinaSTaH cetasaH cittasya vikAraH kAmAbhilASaH yAsAM tAH vItacetovikArAH tAbhiH vItacetovikArAbhiH / svaSTA vidhaataa| cAya'zca tAH dhiyazca cArudhiyaH atastAsAM cArudhiyAM zobhanabudInAM / bhavAn bhaTTArakaH / kimukta bhavati--samavasRtisthastrIjanasevitopi gurutvena IkSitAsi yatastataH zobhanabuddhInAM sRSTA kartA bhavAneva etaduktaM bhavati // 7 // ___ artha-he prabho! yadyapi Apa samavasaraNameM aneka nirvikAra-kAmecchAse rahita-sundara deviyoMke dvArA sevita hote haiMbahuta deviyAM ApakI upAsanA karatI haiM-tathApi AtmavAn-jitendriya hone ke kAraNa Apa mahAn-pUjya hI mAne jAte haiM; ataH nirmala buddhike utpanna karanevAle vidhAtA Apa hI ho| 'dRSTA' yahAM para kartRvAcya meM 'tRca' pratyaya huA hai aura 'gurustu goSpatI zreSThe gurau pitari durbhare isa koza-vAkyase guru zabdakA pitA artha bhI spaSTa hai| yadi zloka meM 'tAH' isa karma padakA Uparase sambandha kara liyA jAve to zlokakA eka artha yaha bhI ho sakatA hai-'he prabho! zrApa aneka sundara striyoM ke dvArA sevita honepara bhI unheM pitRbhAvase dekhate haiM arthAt jisa prakAra putrIke prati pitAkI dRSTi vikAra-rahita hotI hai usI taraha unake prati bhI ApakI dRSTi vikAra-rahita hotI hai; kyoMki Apa svavAn haiM - jitendriya athavA jJAnavAn hai / aura isaliye uttama bukhike utpAdaka bhApa hI mAne jA sakate haiN|' ... Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 samantabhadra-bhAratI bhAvArtha - yadyapi lokameM striyoMkA samparka prAyaH mAnavakI pratiSThAko kama karanevAlA mAnA gayA hai tathApi usase ApakI pratiSThAmeM kucha bhI kamI nahIM AtI / kyoMki jo striyAM ApakI upAsanA karatI haiM ve svayaM usa samaya vikAra - rahita hotI haiM aura Apa AtmavazI jJAnavAn honeke kAraNa vikAra rahita haiM hI / aisI avasthA meM yadi striyAM manohara stotroMse ApakI 'bhakti' karatI haiM to vaha kucha bhI asamaMjasa pratIta nahIM hotA // 7 // ( murajabandha : ) vizvameko rucAmA''ko vyApo yenAryyaM / varttate / ! zazvalloko'pi cA'loko dvIpo jJAnArNavasya te // 8 // vizvameka iti / vizvaM samastaM kriyAvizeSaNametat / ekaH zradvitIyaH / rucAM dIptAnAM zrAkaH prApakaH / karmaNi teyaM / " vyApaH vyApakaH / yena yasmAt / hetau bhA / he Arya bhaTTAraka ! varttate zazvat sarvadA / loka: dravyAdhAraH zazvalokaH / api ca zranyacca / zralokopi zralokAkAzamapi / dvIpaH samudre jalavirahitaH pradezaH / jJAnaM kevalajJAnam / arNavaH samudraH / jJAnamevArNavaH jJAnArNavaH tasya jJAnArNavasya / te tava / athavA lokasyaiva vizeSaNam / rugbhiH jJAnaiH zrAkaH paricchedyaH vyApaH meyaH / yena kAraNena lokazcAlokazca zrAko vyApazca jJAnArNavasya te tava tena kAraNena dvIpo vartate iti / kimukta bhavati sarvapadArthegyaH kevalajJAnasyaiva mAhAtmyaM dattaM bhavati // 8 // artha - he Arya ! yaha samasta loka aura aloka Apake kevalajJAnakA hI jJa eya hai-- ApakA kevalajJAna lokavarti samasta padArthoM aura alokAkAza ko jAnatA hai - ataH vaha Apake jJAnarUpa samudrakA eka dvIpa haiM / bhavArtha - jisa prakAra vistRta samudra ke bhItara dvIpa hotA hai - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA usI prakAra Apake jJAnake bhItara loka-aloka haiN| dvIpako apekSA samudrakA vistAra jaise bahuta bar3A hotA hai vaise hI loka-alokakI apekSA Apake jJAnakA vistAra bahuta adhika hai| padArtha ananta avazya haiM, parantu ve Apake ananta-jJAnakI apekSA alpa haiN| anantake bhI ananta bheda hote haiM // 8 // (murajabandhaH) zritaH zreyo'pyudAsIne yattvayyevA'znute paraH / kSataM bhUyo madAhAne tattvamevArcitezvaraH // 9 // zritaH zreya iti| zritaH prAzritaH / zreyopi puNyamapi / udAsIne mdhysthe| atrApi zabdaH smbndhniiyH| yat yasmAt / tvayi yuSmadaH Ibantasya prayogaH / bhaTTArake eva nAnyatra tyarthaH / aznute prApnoti / paraH jIvaH / cataM vivaraM chidra duHkham / bhUyaH punarapi / madasya ahAnaM yasmin sa madAhAnaH tasmin madAhAne / madaH rAgavizeSaH / ahAnaM aparityAgaH / tat tasmAt / tvameva bhavAneva / arcitaH pUjitaH / IzvaraH pradhAnaH svAmI / etaduktaM bhavati-bhaTTArake udAsInepi prAzritaH jIvaH praznute zreyaH sarAge svayatirikta 'nyatra rAjAdike jane punarAzritaH pataM duHkhameva prApnoti / tasmAd bhaTTAraka eva arcitezvaraH' nAnyaH // 6 // ____ artha-he prabho ! yadyapi Apa udAsIna haiM-rAgadvaSase rahita haiM-tathApi ApakI sevA karanevAle-vizuddha cittase ApakA dhyAna karanevAle-puruSa kalyANako hI prApta hote haiM aura ahaMkArase pUrNa athavA rAgadvaSase pUrNa anya kudevAdikakI sevA karanevAle puruSa akalyANako prApta hote haiN| ataH Apa hI pUjya Izvara haiN| bhAvArtha-jo nirmala bhAvoMse ApakI stuti karatA hai use zubha koMkA Asrava honeke kAraNa aneka maMgala prApta hote haiM aura jo 1 arcitazcAsAvIzvarama aciMtezvaraH / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 samantabhadra-bhAratI kaluSita bhAvase ApakI nindA kara anya deva yA rAjA mahArAjAkI sevA karatA hai use azubhAsrava hone se aneka maM gala evaM duHkha prApta hote haiM jaba ki Apa stuti aura nindA karanevAle donoMpara hI ekasamAna dRSTi rakhate haiM - eka ko acchA tathA dUsare ko burA nahIM mAnate / ' ( gatapratyAgatAddha: 2 ) bhAsate vibhutA'stonA nA stotA bhuvi te sabhAH / Co yAH zritAH stuta ! gItyA nu nutyA gItastutAH zriyA // 10 // bhAsate iti / zrasya zlokasyAddha paMktyAkAreNa vilikhya krameNa 1 suhRtvayi zrI subhagatvamaznute dviSaM stvayi pratyayavatpralIyate / bhavAnudAsInatamastayorapi prabho ! paraM citramidaM tavehitam // 66 // -- bRhatsva yaMbhU stotra | svabhAvAdvimukhazca duHkham / ivAvabhAsi // 7 // - viSApahArastotra | 'upaiti bhaktyA sumukhaH sukhAni tvayi sadAvadAtaca tirekarUpastayostvamAdarza 7 2 zlokake ardha bhAgako paMktyAkAra se likhakara kramapUrvaka par3hanA cAhiye / isa alaMkAra meM vizeSatA yaha hai ki krama se par3hanemeM jo zracara Ate haiM ve hI akSara viparIta krama - dUsarI tarapha se par3hane meM bhI Ate haiM / isI prakAra zlokake uttarArdha bhAgako bhI likha kara par3hanA cAhiye yahAM yaha gatapratyAgata vidhi ardhazloka meM hai isaliye ise gatapratyA tAlaMkAra kahate hai| jahAM sampUrNa zloka meM gatapratyAgata vibhi hotI hai vahAM gatapratyAgata athavA anuloma-pratiloma alaMkAra kaha lAtA hai / kahIM kahIM gata- pratyAgatavidhi zlokake eka eka pAdameM hotI hai / 3 nA'nusvAra visauM ca citrabhaGgAya saMmatau' / arthAt anusvAra zrI visargakI honAdhikatAse citrAlaGkAra bhagna nahIM hotA / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA mmmmmmwww.mr.rammmm paThanIyam / kramapAThe yAnyakSarANi viparItapAThepi tAnyevAdharANi yatastato gtprtyaagtaaddhH| evaM dvitIyA mapi yojyam / evaM sarvatra gatapratyAgatAddha zlokAH dRSTaSyAH / . bhAsate zobhate / vibhorbhAvaH vibhutA svAmitvam / tayA / prastAH kSiptAH janAH nyUnAH yakAbhiH tA vibhutAstonAH / nA puruSaH / stotA stuteH kartA / bhavi loke / te tava / sabhAH samavasRtI:, zasantA: dRSTavyAH / yAH yadaH TAbantasya pryogH| zritAH zrAzritAH / he stuta pUjita / gItyA geyena / nu vitarke / nutyA stavena gItAzca tAH stutAzra gItastutA: / zriyA lacamyA / zritA zrAzritAH yAH sabhAH gItyA gItAH nutyA stutAH saMjAtAH nA stotA puruSaH bhAsate // 10 // ___ artha-he stuta ! ApakI stuti karanevAlA puruSa pRthvI para una samavasaraNa-sabhAoMko pAkara atyanta zobhita hotA hai jo sabhAeM aSTa mahApratihAryarUpa lakSmIse zobhita haiM, saMgItamaya stotroMse jinakA varNana kiyA jAtA hai, zreSTha puruSoMke namaskArase jo pUjya haiM aura jinhoMne apane vaibhavase anya sabhAoMko tiraskRta kara diyA hai| bhAvArtha-Apake stavana karanese manuSya tIrthaGkara hotA hai, jisase vaha bhI samavaraNa sabhAko pAkara Apake hI samAna zobhita hotA hai| yaha bAta kisI anya ArAdhyakI dhArAdhanAse nahIM ho sakatI; kyoMki tIrthaGkara prakRtikA Asrava kevalI yA zrata kevalIke samparka meM rahanese hI hotA hai // 10 // (zlokayamakaH ) svayaM zamayitu nAzaM viditvA sannatastu te / cirAya bhavate pIDyamahorugurave'zuce // 11 // svayaM zamayita nAzaM viditvA sannataH state / / cirAya bhavatepIDya mahorugurave zuce // 12 // (yugmaM) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI svayaM zameti-dvau zlokAvetau pRyagauM dRSTavyau / svayaM svataH / zamayituM vinAzayitum / nAzaM vinAzam karma / viditvA jJAtvA upalabhya / sannataH samyaga nataH prnntH| tu pratyartham / te tubhyam / cirAya nityAya akSayapadanimittaM vA / bhavate prabhavate / bhU sattAyAmityasya dhoH zatrantasya abantasya pryogaa| pIDya savidhAtam. na pIDya apIDyam, mahaH tejaH, apIDya ca tanmahazca tadapIDyamahaH, prapojyamahasaH ruka apIDyamahoruka, vayA uruH mahAn apIDyamahoruguruH tasmai apoDyama horuguruve athavA apIDyamahA~zca ruguruzcAsau apIDyamahoruguruH tasmai apIDyamahorugurave / zuk zokaH, na zuk azuk tasyai ashuce| azokArthI bhavate tena sambandhaH tadarthe aviyaM dRSTacyA / anyat sugamam / uttarazloke sthitaM kriyApadamapekSate // 11 // ___ svayamiti-ayaH puNyam zobhanaH ayaH svayaH taM svayam / zaM sukham / ayitu gantum / nA puruSaH jIvaH / prazaM duHkham / vid zAnapAn athavA vicAravAn / itvA gatvA / san vidyamAnaH / ataH asmAt kAraNAt / stute stutiviSaye / cirAya cireNa anantakAlena / athavA acireNa tatkSaNAt / jhi saMjJakoyam / bhavate prApnute / bhUprAptAvityasya dhoH bhASAhA' iti aNijantasyApi prayogo bhavati / api sambhAvane / hai| iMbya pUjya / mahatI urvI gau vANo yasyAsau mahoruguH, mahoruna gureva raviH maholguraviH, tasya sambodhana he mahorugurave / zuce zuddha sarvakarmanimukte / etaduktaM bhavati-tubhyaM azokAyaM bhavate apratihatakevalajJAnadIptaye prAtmanA sannata: nA puruSaH prekSApUrvakArI vinAzaM vinAzayitu mokSArtha sukhaM gantu he IDya mahorugurave duHkhaM gatyA puNyamapi prApnute // 12 // artha-he stutya ! he divyadhvanirUpa kiraNoMse zobhAyamAna sUrya ! jo jJAnavAna puruSa, vinAzako naSTa karaneke liye-ajara ..aatmnepdsy| NAVavipmals Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA amara pada pAneke uddezyase, avinAzI-zokarahita evaM nirvAdhapratApa aura kevalajJAnase sampanna Apakeliye samyakprakAra zuddha bhAvoMse namaskAra karatA hai tathA saba koMko naSTa karane vAle Apake stavanameM tallIna hotA hai vaha duHkhoMko pAkara bhI antameM puNyasvarUpa-avinAzI paramasukhako prApta hotA hai| bhAvArtha-jo puruSa bhaktipUrvaka Apako namaskAra karatA hai vaha samasta kaSToMko bitA kara antameM janma-maraNa ke kaSTako bho dUra kara avinAzI mokSa-padako prApta hotA hai||11 12 // (prathamapAdodbhUtapazcAddha kAsaraviracitazloka: ) tatotitA tu tetItastotRtotItitotRtaH / tato'tAtitatotote tatatA te tatotataH // 13 // tatotIti-prathamapAde yAnyakSarANi tAni sarvANyakSarANi pazci. mAda yatra tatra vyavasthitAni, nAnyAni santi / tatA vistIrNA UtiH rakSA tatA cAsAvUtizca tatotiH tasyA bhAvaH tatotitA / turvizeSe / ati pUjAyAM vartamAnI jhi giti saMjJo na bhavati, ataeva kevalasyApi prayogaH / kimuktaM bhavati-viziSTa-pUjitapratipAlanasvam / te tava yuSmadaH prayogaH / itaH idamaH prayoga ebhya ityarthaH / kebhyaH totRtotiititotRtH| asya vivaraNaM-totRtA jJAtRtA, kutaH tu gatau sautrikoyaM dhuH sarve gatyarthA jJAnArthe vartante iti / utiH rakSA vRndiA aya ravaNe ityasya dhoH ktyantasya prayogaH / totRtAyA UtiH totRtotiH iti avagamaH prAptiA iN gatAvityasya dhoH ktyantasya pryogH| totRzote: 1 isa zlokake prathama pAdameM jo akSara haiM ve hI saba akSara Ageke pAdoMmeM jahA~-tahA~ vyavasthita haiN| anya akSara nahIM haiM / zlokakI racanA mAtra 'takAra' vyajana akSarase huI hai ata: yahAM eka vyanjanacitra alaMkAra hai| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 samantabhadra bhAratI iti: tovRtotItiH jJAtRtvavRddhiprApaNamityarthaH / zrathavA jJAtRtvarakSaNavijJAnAmeti vA / tudantIti totRNi tud preraNe ityasya dhoH prayogaH tovRtItIteH totRNI / totRtotIti totRNi jJAnAvaraNAdInItthaH / tebhyaH vovRtotItitotRtaH / tataH tasmAt / tAtiH parigrahaH parAyattatvam / dRzyate cAyaM loke prayogaH yuSmattAtyA vayaM vasAmaH yuSmatparigraheNetyarthaH / na tAtiH pratAtiH zratAtyA tatA vistIrNAH zratAtitatAH zraparigraheNa mahAnto jAtA ityarthaH / zratAtitateSu utA baddhA UtiH rakSA yasya sa zrAtAtitatototiH tasya sambodhanaM he pratAtitatotote / tatatA vizAlatA prabhutA triloke zastramityarthaH / te tava / tataM vizAlaM vistIrNaM utaM bandhaH jJAnAvaraNAdInAM saMzleSaH / tataM ca tadutaM ca tatotam / tat tasyatIti tatatatAH tasya sambodhanaM he tatotataH // 13 // artha- he bhagavAn ! Apane, vijJAnavRddhi kI prAptiko rokane vAle ina jJAnAvaraNAdi karmoMse apanI vizeSa rakSA kI haijJAnAvaraNAdi karmoMko naSTa kara kevalajJAnAdi vizeSa guNoMko prApta kiyA hai| tathA Apa parigraharahita - svatantra haiM / isaliye pUjya aura surakSita haiN| evaM Apane jJAnAvaraNAdi karmoMke vistRta - anAdikAlika sambandhako naSTa kara diyA hai ata: ApakI vizAlatA - prabhutA spaSTa hai - Apa tInoM lokoMke svAmI haiM // 13 // ( ekAkSaraviracitaikaikapAdaH zloka : 1 ) yeyAyAyAyayeyAya nAnAnUnAnanAnana / mamAmamAmamAmAmitAtatItitatItitaH // 14 // yeyeti - yeyaH prApyaH zrayaH puNyam yaiH te yeyAyAH / zrAyaH prAptaH zrayaH sukhaM yeSAM te zrAyAyAH, yeyAyAzca zrAyAyAzca yeyAyAyAmAH taiH yeyaH prApyaH zrayaH mArgo yasyAsau yeyAyAyAyayeyAyaH tasya sambodhanaM he 1 isa zlokakA pratyeka pAda eka-eka vyanjana arase banA hai / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 21 yeyAyAyAyayeyAya / nAnA anekaM, anUnaM sampUrNa, nAnA ca atUnaM ca nAnA. nUne / aAnanaM mukhakamalam, ananaM kevalajJAnam. grAnanaM ca ananaM ca dhAnanAnane / nAnAnUne dhAnanAnane yasyAmau nAnAnUnAnanAnanaH tasya sambodhanaM he nAnAnUnAnanAnana / mama asmadaH pryogH| mamaH mohaH dRzyate ca loke prayogaH kAmaH krodhaH mamatvamiti / na vidyate mamo yasyAsau amamaH tasya sambodhanaM he amama / zrAmo vyAdhistam / Ama kriyApadam / zrAma roge ityasya dhoH rUpam, zrAmaM zrAma / na mitA amitA aparimitA / prAtatiH mahatvaM / amitA prAtatiryAsAM tAH amitAtatayaH, ItayaH vyAdhayaH, amitAtatayazca tAH Itayazca amitAtatItayaH, tAsAM tatiH saMhatiH amitAtatItitatiH / itiH gamanaM prasaraH / amitAtatItitateH itiH amitAtatItitatItiH / tAM tasyatIti amitAtatItitatItitAH / tasya sambodhanaM he amitAtatItitatotitaH / kimuktaM bhavati-he evaMguNaviziSTa mama zrAmaM rogaM zrAma vinAzaya // 14 // __artha-he bhagavan ! ApakA yaha mokSamArga unhIM jIvoMko prApta ho sakatA hai jo ki puNyabandhake sanmukha haiM athavA jinhoMne pahale puNyabandha kara liyA hai| samavasaraNameM Apake cAra mukha dikhAI dete haiM, ApakA kevalajJAna bhI pUrNa haisaMsArake saba padArthoMko eka sAtha jAnatA hai| yadyapi yApa mamatAbhAvase-mohapariNAmoMse-rahita haiM tathApi saMsAra sambandhI aneka bar3I-bar3I vyAdhiyoMko naSTa kara dete haiN| he prabho ! mere bhI janma-maraNarUpa rogako naSTa kara dIjiye // 14 // (pAdAbhyAsasarvapAdAntayamakaH, yugmakayamakaH ) gAyato mahimAyate gA yato mahimAya te / padmayA sa hi tAyate padmayAsahitAyate // 15 // gAyato meti yAdRgbhUtaH prathamaH pAdaH tAdRgbhUto dvitoyopi / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI yAgbhUtastRtIyaH tAdRzazcaturthopi ayate iti sarvapAdeSu samAnaM yataH ato bhavati pAdAbhyAsasarvapAdAntayamakaH / gAyata: stutiM kurvtH| ke gairai zabde ityasya dhoH zatrantasya prayogaH / mahimA mAhAtmyam / ayate gacchati / gAH vANIH, go ityasya zasantasya rUpam / yata: yasmAt / mahimAnaM ayate mahimnAyate sma vA mahimAyaH tasya sambodhanaM he mahimAya / te tava / pad pAdaH / dRzyate ca pacchabdasya boke prayoga: gauH padA na sRssttvyaa| mayA asmadaH bhAntasya prayogaH / saH tadaH vAntasya ruupm| hi nipAto'yaM sphuTArthe / tAyate vistAryate / tasya pAdasya gugaNAH vistAryante teSAM vistAre sati pAdasyApi vistAraH kRtaH / guNagaNinorabhedaH / padmayA lakSmyA sahitA zrAyatiH zarIrAyAmaH yasyAsau padmayAsahitAyati: gamakatvAtsavidhiH / yathA devadattasya gurukulam / yathAyaM guruzandonyamapekSate evaM sahita zabdopi / athavA paneSu yAtIti panayAH / saha hitena ghartata iti sahitA prAyatiH praajnyaa| sahitA prAyatiryasyAsau sahitAyati: padayAzcAsau sahitAyatizca padmayAsahitAyatiH / tasya sambodhanaM he padmayAsahitAyate / kimukta bhavati-he mahimAya padmayA sahitAyate te padaM gAyata: mahimA' prayate gAH yataH tato mayA sa hi pad tAyate vistAryate stUyate ityarthaH // 15 // artha-he bhagavan ! Apa svayaM mAhAtmyako prApta haiM, ApakA zarIra bhI lakSmIse-anupama saundaryase-sahita hai| athavA Apa kamaloMpara vihAra karate haiM-vihAra karate samaya deva loga Apake caraNoMke nIce kamaloMkI racanA karate haiM aura ApakI AjJA bhavyajIvoMkA hita karane vAlI hai| he prabho ! jo ApakA guNagAna karatA hai usakI vANIko mahattva prApta hotA hai 1 mahimA gAH ayate ityanena mahimnaH stutiviSayatvamuktam / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA wwvvv usakI vANI aneka atizayoMse pUrNa hotI hai-ataH maiM bhI Apake caraNakamaloMko-unake guNoMko-vistRta karatA hU~ unako stuti karatA huuN| bhAvArtha-jinendradevake caraNakamalokI stuti karanene puruSaka bacanoMmeM vaha zakti nihita hotI hai jisase vaha sarvopakArI upadeza dene meM divyadhvani khirAne meM samartha hotA hai ataH AcArya samantabhadra bhI bhagavAn vRSabhanAthake caraNoMkI stuti karane meM pravRtta hue haiM / / 15 / / - - - ajita-jina-stutiH (zlokayamaka:) 'sadakSarAjarAjita prabho dayasva varddhanaH / satAM tamo haran jayan maho dayAparAjitaH // 16 // sadeti-sat zobhanam / akSara anazvara / na vidyate jarA vRddhatvaM basyAsAvajaraH tasya sambodhanaM he ajara / ajita dvitIyatIrthakarasya mAma / prabho svAmin / dayasva-daya dAne ityasya dhoH loDantasya rUpam / paddhanaH nandanaH tvaM yataH / satAM bhavyalokAnAm / tamaH ajJAnam / haran nAzayan / jayan jayaM kurvan ityrthH| mahaH tejaH kevalajJAnam, dayasva isyanena smbndhH| dayApara dayApradhAna / na jita: ajitH| kimata bhavati-anye sarve jitA: tvamajita: ataH he ajita bhaTTAraka maha: sadjJAnaM dayasva // 16 // artha-uttama avinAzI aura jarA rahita he ajitanAtha prabho! Apa kSamA Adi guNoMse vadhamAna haiM, sAdhupuruSoMka ajJAnaandhakArako naSTa karanevAle haiM, vijayI haiM aura kAmakrodha Adi zatra bhoMse ajita haiM-kAma-krodha Adi doSAMse 1 pramANikA chandaH 'pramANikA jarau lagau' iti lakSaNAt / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 samantabhadra-bhAratI rammmmmmmmmmwww rahita haiN| he dayAlu deva ! vaha divya teja-kevalajJAna-mujhe bhI dIjiye (jisake pratApase Apa paramapUjya utkRSTa avasthAko prApta hue ho) // 16 // sadakSarAjarAjita prabhodaya svavarddhanaH / sa tAntamoha raMjayan mahodayAparAjitaH // 17 // sadakSeti-saha dakSa vicakSaNaiH saha vartanta iti sadakSAH / sadakSA zca te rAjAnazca sadarAjAnaH tai: rAjitaH zobhitaH sadakSarAjarAjita tasya sambodhanaM he sadarAjarAjita / prabhAyAH vijJAnasya udayo vRddhi yasyAsau prabhodayastasya sambodhanaM he prabhodaya / sveSAM svAnAM vA paddhanaH nandanaH svavada nastvam / athavA svavaddha naH asmAkam / sa evaM viziSTa stvaM ! tAnta: vinaSTaH mohaH mohanIyakarma yasyAsau tAntamohaH tasva sambodhanaM bho taantmoh| raMjayan anurAgaM kurvan ityarthaH / mahAn pRthuH pUjyaH udayaH udbhUtiyeSAM te mahodayAH devendracakrezvarAdayaH / aparAna antaHzatrUn mohAdIn prAsamantAt jayaMtIti kartari vip apraajitH| mahodayAzca te aparAjitazca te mahodayAparAjitaH / athavA dvandvaH samAsaH tAn mahodayAparAjitaH karmaNi ipo bahutvam / samudAyArtha:-he ajita bhaTTAraka sahamarAjarAjita prabhodaya svavaddhanaH tvaM saH tAntamoha rajjayana mahodayAparAjitaH mahaH dayasva // 1 // . artha-samartha athavA catura rAjAoMse zobhita ! kevalajJAnase sahita ! aura moha-vikArase zUnya ! he ajita deva ! Apa AtmIya janoMko bar3hAne vAle haiM-unnata padapara pahu~cAne vAle haiM aura mahAn aizvarya se sahita indra cakravartI Adi tathA kAmakrodha Adi antaraGga zatru oMko jItane vAle bar3e-bar3e muniyoM ko anuraJjita-Anandita karate haiN| he prabho! vaha samyamjJAna mujhe bhI dIjiye jisake prasAdase Apa isa utkRSTa dazAkoM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " stuvividhA prApta hue ho' // 17 // zambhava-jina-stutiH (addhabhramaH) naceno na ca rAgAdiceSTA vA yasya paapgaa| no vAmaiH zrIyate'pArA nayazrIbhuvi yasya ca // 18 // pUtasvanavamAcAraM tanvAyAtaM bhayAdcA / svayA vAmeza pAyA mA natamekAya' zaMbhava // 19 // (yugmaM ) nacena iti-naca pratiSedhavacanam / inaH svAmI / naca pratiSedhe / rAgaH pAdiyeSAM te rAgAdayaH teSAM ceSTA kAyavyApAraH rAgAdiceSTA / vA samuccaye / yasya devasya tava / pApaM gacchatIti paapgaa| ceSTA ca pApagA basva nacAsti / no naca / vAmaiH kSudraH mithyaadRssttibhiH| zrIyate AzrIbate / apArA agAdhA arthanicitA / yasya te / nayasya Agamasya tvadabhi. prAvasya zrIH lakSmIH nayazrIH / bhuvi loke / he zaMbhava evaMviziSTastvaM mA pAyAH / uttarazlokena sambandhaH // 18 // pUtasveti-pUtaH pavitraH su suSTu anavamaH gaNadharAdyanuSThitaH prAcAraH pApakriyAnivRttiryasyAsau pUtasvanavamAcAraH atastaM pUtasvanavamAcAram / tanvA zarIreNa pAyAta bhAgatam / bhayAt saMsArabhIteH / rucA tejasA / svayA prAtmIyayA prAtmIyatejasetyarthaH / vAmAH pradhAnAH pradhA. 'mahodayasva' iti pUrvazlokagatakarmakriyAbhyAM sambandhaH / athavA 'svadhaI naH' ityasya 'su+ava+R+naH' iti cchedaM vidhAya 'he sampanna ! no'smAn; svavasuSThu rakSe-tyarthakaraNe na pUrveNa zlokena sahAnvaya-yojanaprayAsaH karaNIyaH / / . 2na avamaH anavamaH anadhama ityrthH| "nikRSTapratikRSTAvarephayApvadhamAdhamA:..."samAH" ityamaraH / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 samantabhadra- bhAratI nepi cAmazabdaH pravarttate / vAmAnAmIzaH svAmI vAmezaH tasya sambodhanaM he vAmeza | pAyAH rakSa / pA rakSaNe ityasya dhoH zrAzIliMGantasya prayogaH / mA zrasmadaH ibantasya rUpam / nataM praNatam / ekaiH pradhAnaiH zraryaH pUjyaH ekArthaH, athavA ekazcAsAvarcyazca ekArthyaH tasya sambodhanaM he ekArthyaM / zambhavaH tRtIyatIrtha karabhaTTArakaH tasya sambodhanaM he zambhava ! kimukka N bhavati- -yasya na ina: rAgAdiceSTA ca pApagA yasya nAsti yasya nAzrIyate vAmai: nayazrIH he zambhava sa tvaM svatejasA mA zrAgataM zobhanAcAraM nataM pAyAH etaduktaM bhavati // 16 // artha - jinake pApa bandha karAnevAlI rAgAdiceSTAoMkA sarvathA abhAva ho gayA hai aura jinakI apAra nayalakSmIko bhUmitalapara mithyAdRSTi loga prApta nahIM ho sakate aise, indra cakravartI Adi pradhAna puruSoMke nAyaka ! advitIya pUjya ! he zaMbhavanAtha jinendra ! Apa sabake svAmI haiM--rakSaka haiM, ata: apane divya tejadvArA merI bhI rakSA kIjiye / merA zrAcAra pavitra aura utkRSTa hai / maiM saMsAra ke duHkhoMse Dara kara zarIra ke sAtha Apake samIpa AyA hUM / 1 bhAvArtha- 'maiM kisIkA bhalAyA burAkarU" isa taraha rAgadveSase pUrNa icchA aura tadanukUla kriyAeM yadyapi vItarAga ke ke nahIM hotIM tathApi vItarAgadevakI bhakti se bhakta jIvoMkA svataH bhalA ho jAtA hai, kyoMki vItarAgakI bhakti se zubha karmo meM anubhAga (rasa) adhika par3atA hai, phalataH pApa karmoMkA rasa ghaTa jAtA athavA nirbala par3a jAtA hai aura antarAya karma bAdhaka na rahakara iSTakI siddhi sahaja hI ho jAtI hai / isI nayadRSTiko lekara alaMkArakI bhASA meM AcArya samantabhadra bhagavAn zaMbhavanAtha se prArthanA kara rahe haiM ki maiM saMsArase Dara kara ApakI zaraNa meM AyA hUM, merA AcAra pavitra hai aura maiM Apako namaskAra kara rahA hUM ataH Apa merI rakSA kIjiye, - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAMINATHPTH stutividyA kyoki Apa isa kArya meM samartha haiM-ApakI zaraNameM pahuMcanese rakSAkArya svataH hI vinA ApakI icchAke bana jAtA hai / / 18,16 // (adabhramaH) dhAma svayamameyAtmA matayAdabhrayA zriyA / svayA jina vidheyA me yadanantamavibhrama // 20 // dhAmeti-dhAma avasthAnaM tejo vA / zobhanaH zrayaH puNyaM sukhaM vA yasmin tat svayam / athavA svayaM zrAtmanA / ameyaH aparimeyaH prAtmA jJAnaM svabhAvo vA yasyAsau ameyAtmA / matayA abhimatayA / adabhrayA' / mahatyA / zriyA lakSmyA / svayA AtmIyayA / he jina paramezvara / vidheyAH kuru / vi pUrvaH dhAna karotyarthe varttate / me mama / yat anantaM na vidyate anto vinAzo yasya tadanantaM dhAma / vibhramaH mohaH na vidyate vibhramo yasyAsAvavibhramaH / tasya sambodhanaM he avibhrama / etaduktaM bhavati-he jina avibhrama svakIyayA zriyA dhAma avasthAnaM yadanantaM me mama tat vidheyAH // 20 // . artha-he moharahita zaMbhavanAtha jinendra ! Apa apanI abhimata vizAla lakSmIse hI ameyAtmA-anantajJAnI hue ho ataH Apa mujhe bhI uttama puNya yA sukhase sahita vaha dhAmasthAna, teja athavA jJAna pradAna kIjiye jisakA kabhI anta na ho // 20 // abhinandana jina stutiH zraddha bhrmH| atamaH svanatArakSI tamohA vandanezvaraH / mahAzrImAnajo netA svava mAmabhinandana // 21 // 1 bhada, bahulaM bahuH ityamaraH / 2 svAjJAtAvAtmani Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI __ atama iti-tamaH ajJAnaM na vidyate tamo yasyAsAvatamAH tasa sambodhanaM he atamaH / svataH prAtmanaH natAH praNatAH svasmin natAH va svanatAH / zrAracaNazIlaH ArakSI / svanatAnAmArakSI svanatArakSI / tama mohaM ca hanti jahAtIti tamohA tvaM vandanezvaraH vandanAyAH Izvara svAmI vaMdanezvaraH / mahatI cAsau zrIzca mahAzrIH mahAzrIH viNa yasyAsau mahAzrImAn / na jAyata ityajaH / netA naaykH| svava ra supUrvasya avarakSaNe ityasya dho: loDantasya rUpam / mAM asmadaH ibanda sya rUpam / abhinandanaH caturthajinezvaraH tasya sambodhanaM he abhinandana kimukaM bhavati-he abhinandana atamaH svanatArakSI san tvaM tamo san ityevamAdiH san mAM abhirakSa // 21 // artha-he ajJAnAndhakArase rahita ! he abhinandananA jinendra ! jo Apako namaskAra karate haiM unakI Apa rakSA kara haiN| Apa mohase rahita haiM, vandanAke Izvara haiM-sabake vana haiM, ananta catuSTaya tathA aSTa prAtihAryarUpa lakSmIse sahita haiM,ara haiM-bhAvo bhavagrahaNarUpa janmase rahita haiM aura netA haiM-mokSa mArgake upadezaka haiM; ataH merI bhI rakSA kIjiye---mujhe meM saMsArake duHkhoMse bacAiye / / 21 // (garbhe mahAdizi caikAkSarazcaturakSaracakrazlokaH' / ) nandyanantadvadhanantena nantenaste'bhinandana / nandanarddhiranamro na namro naSTo'bhinandha na // 22 // 1 cakrAkAra gola racanA banAkara usake bIcameM svalpa golAkAra garbha cakramadhyakI racanA kare / phira cakramadhyase cAroM dizAoM meM cAra pAroM racanA kre| isa alaMkArameM garbha aura cAra mahAdizAoMke anti akSara eka samAna hote haiN| citra pariziSTameM dekhiye / yaha alaMkAra i pustakave 23veM aura 24veM zloka meM bhI haiM / 2 nandI+anantardi+meM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 26 nandyananteti - cakraM bhUmau vyAlikhya garbhe cakramadhye catasRSu mahAdikSu ca ekAkSaraiH samAnAkSarairbhavitavyam / cakramadhye nakAraM davA, tasyo' bahirbhAge aramadhye 'ndya' nyasya tasyApyUrdhva mahAdizi nakAraM saMsthApya, nemimadhye dakSiNadizi 'ntarya' akSare nyasanIye / punarmahAdizi nakAra saMsthApya zraramadhye 'te' nyasya, garbhe punarapi nakAro nyasanIyaH / punarapi garbhe nakAraH / zraramadhye 'te' nyasya mahAdizi nakAraH / evaM sarvatra tasya saMdRSTiH / saptAkSarANi samAnAni garbhAntareNaivaikena labhyante / aramadhye catvAryyakSarANi zranyAni samAnAni labhyante / mahAdicvapi catvAryacarANi zranyAni samAnAni labhyante evametAni paJcadazAkSarANi cakrasthitasa tadazAkSarANi gRhItvA zlokaH sampadyate / evaM sarve cakrazlokA " raSTavyAH / zrasyArthaH kathyate - nando vRddhiH sosyAstIti nandI athavA nandanazIlo nandI azuSyapi zIle Nin bhavati / zranantA RddhiH bibhUtiryasyAsau anantarddhiH / na vidyate zranto vinAzo yasyAsAvanantaH bandI cAsau anantarddhizca nanyanantarddhiH sacAsAvanantazca manyanantanantaH tasya sambodhanaM he nanyanantarghyananta / ina svAmin / nantA stotA / inaH svAmI, sampadyata ityadhyAhAryaH / te tava / he zrabhinandana / nandanA RddhiryasyAsau nandanarddhiH / na namraH namraH / na pratiSedhe / kimukta bhavati - pravRddhazrIryaH puruSaH sa tava zramamro zrapraNataH na kintu namra eva / namra praNataH yaH sa naSTo vinaSTo na / zrabhinandya tvA zrabhinandya ityadhyAhAryaH / kimukta' bhavati - he abhinandama te namtA inaH sampadyate kutaH nandanarddhiH yataH, zrapraNato nAsti te zrabhinandya ca yo namra sa vinaSTo ma yataH || 22 // ntaH, eSAM karmadhAraye sati sambuddhau rUpam, 'ina' iti sambuddhau pRthaka padam / 'nantA + inaH' iti padacchedaH | 'tyA' iti padamadhyAhAryam / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI -rwww.rrrrrrrrm artha-samRddhi-sampanna, ananta RddhiyoMse sahita antarahita he abhinandana svAmin ! Apako namaskAra kA vAlA puruSa ( Apake hI samAna sabakA ) Izvara ho jAtA hai| bar3I bar3I RddhiyoMke dhArI haiM ve Apake viSayameM anamra nA hai-zrApako avazya hI namaskAra karate haiM aura jo Apa stuti kara namra hue haiM ve kabhI naSTa nahIM hote-avazya hI api nAzI mokSapadako prApta hote haiN| . bhAvArtha-jo sacce hRdayase bhagavAnko namaskAra krte| ve aneka bar3I RddhiyoMko prApta hote haiM aura antameM ko kSaya kara avinAzI mokSa-pada pA lete haiN| isalie prAcArya ThIka hI kahA hai ki Apako namaskAra karanevAle puruSa Apa hI samAna saMsArake Izvara ho jAte haiM // 22 // (garbhe mahAdizi caikAkSaracakrazlokaH ) nandanazrIrjina tvAna' natyA' narddhayA svanandi na / nandinaste vinantA na' nantAna'ntobhinandana // 23 // nandaneti-nandanA cAso zrIzca nandanazrIH puruSo vA / he jina svA yuSmadaH ibantasya prayogaH / na na natvA kintu natvaiva / ddhya vibhUtyA saha svanandi, kriyAvizeNam / svandi yathA bhavati tathA svahAM yathA bhavati / nandinaH samRddhimataH / te tava / vinantA ca vizeSanantA na na nantA stotA / anantaH avinazvaraH siddhaH sampadyate yataH / abhinandana / kimukta bhavati-he abhinandana jina nandinarate nandanazrI sanAtyadbhutaM bhuvanabhUSaNa bhUtanAtha bhUtairguNebhuvi bhavantamabhiSTuvantaH tulyA bhavanti bhadato nanu tena kiMvA bhUtyAzritaM ya iha nAtmasamaM kroti| -bhaktAmarastrotre mAnatugaH 1.1, 2-2 dvau nA zabdau prakRtArthasya dADhyaM sUcayataH / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA addhyA saha svA na na navA vinantA ca tava na na yasmAt nantA sarvopi anantasiddhaH sampadyate // 23 // ___artha-he abhinandana jina ! Apa ananta-catuSTayarUpa samRddhise suzobhita haiN| jo samRddhizAlI puruSa prasannacitta hokara apanI vibhUtike sAtha ApakI pUjA karatA hai--Apako namaskAra karatA hai-vaha avazya ho ananta ho jAtA haijanmamaraNase rahita siddha ho jAtA hai / / 23 / / / (garbhamahAdizaikAkSaracakrazlokaH) nandanaM tvApyanaSTo na naSTo'natvAbhinandana / nandanasvara natvena' natvenaH' syanna nandanaH // 24 // .... nandanaM tveti-nandanaM vRddhikaraM / tvA yuSmadaH ibantasya rUpam / gAnya prApya / maSTo vinaSTo na / naSTo vinaSTo'natvA prastutvA / he abhinandana / nandanaH prItikaraH svaro bacana yasyAsau nandanasvaraH tasya sambodhanaM he nandanasvara / tvA ityadhyAhAryaH / svA nasvA stutvA / ina svAmin / natu enaH pApam / syan / vinAzayan na nandanaH kintu nandana era / dvonalo prakRtamathaM gmytH| kimukaM bhavati-he abhinandana svA mandanaM prApya na naSTaH yo naH saH anasvaiva, svA nasvA enaH syan na tu na nandanaH kintu nandana eva // 24 // artha-he madhurabhASI abhinandana jina ! Apa kevalajJAnAdi guNoMse sampanna haiN| Apako pAkara saMsArameM koI bhI jIva naSTa nahIM huA-Apake caraNakamaloMkA zrAzraya pAne. bAlA haraeka prANI avazya hI avinAzI mokSapadako prApta 1 'natvA ina iti pdcchedH| 2 'matu+ena:-pApamiti padacchedaH / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhArato ho jAtA hai / saMsArameM naSTa vahI huprA hai-janma-maraNake dura vahI uThA rahA hai--jisane (hRdaya se ) Apako namaskAra nahIM kiyA / he svAmin ! jo Apako namaskAra kara duSkarmokopApoMko-naSTa karatA hai vaha avazya hI jJAnAdi guNoMse varSa mAna yA sampanna ho jAtA hai| _____ bhAvArtha-jinakA hRdaya ApakI bhaktise ujvala hotA ve hI jIva duSkarmoM kA kSaya kara ucca avasthAko prApta hote hai| zrAtmAse paramAtmA hojAte haiM aura ve hI jIva antameM sarva karmoMkA vinAza kara mukta avasthAko prApta hote haiM:-saMsAra ke duHkhoMse pUrNatayA chUTa jAte haiM / / 24 / / . sumati-jina-stutiH (samudgakayamakaH / ) dehino jayinaH zreyaH sadA'taH sumate ! hitaH / dehi nojayinaH' zreyaH sa dAtaH sumatehitaH // 25 // dehIti-yAdRgbhUtaM pUrvAddha pazcAI mapi tAdRgbhUtameva samadgara iva samudgakaH / ___ dehinaH prANinaH / jayinaH jayanazIlasya / kartari tA / zreyaH zraya NIyaH / sadA sarvakAlam / ata: asmAda to: he sumate / hitaH svam samatiriti paMcamatIrthaGkarasya nAma / dehi dudAna dAne ityasya dho loDantasya rUpam / naH asmAkam / na jAyate ityajaH / ina svAmin zreyaH sukham / sa evaM viziSTistvam / he dAtaH dAnazIla / mataM pAgama 1 naH+ aja:+inaH iti padacchedaH ! aja zabdaH svaujasamauDi supratyayaH / sasajuSoruriti rutvam / 'bho bhago adho apUrvasya yo'zi iti roryAdezaH / lopaH zAkalyasyeti vikarupena ykaarlopH| tato nA viklpsvaallopH| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA iMhitaM ceSTitam / mataM ca IhitaM ca matehite zobhane male hite yasyAso sunarohitaH / kimuktaM bhavati-yo dehinaH zreyaH yo vA dAnazIlaH yo vA sumatehitaH he sumate sa tvaM prataH dehi naH zreyaH / / 2 / / ___ artha-he sumati jinendra ! Apa karmarUpa zatraoMko jItane vAle prANiyoMke upAsanIya haiM-jo prANI apane kamarUpa zatruoM ko jItanA cAhate haiM ve avazya hI ApakI upAsanA karate haiM (kyoMki ApakI upAsanAke binA karmarUpa zatru nahIM jIte jA sakate ) Ae sadA unakA hita karanevAle haiM, Apake dvArA prarUpita pAgama aura ApakI ceSTAeM uttama haiN| Apa aja haijanma-maraNakI vyathAse rahita haiM, sabake svAmI haiM / he dAnazIla bhagavan ! mujhe bho mokSarUpa kalyANa pradAna kIjiye // 2 / / (cakrazlokaH' ) varagauratanu deva vaMde nu tvAkSayAjava' / varjayAti tvamAvi varyAmAnorugaurava // 26 // varagaureti-barA zreSThA gaurI uttaptakAJcananibhA tanuH zarIraM yasyAsauvaragauratanuH atastaM varagauratanu / he deva bhaTTAraka / vande staumi / nu atyartham / tvA bhaTTArakam / kSayaH vinAzaH ArjavaM Rjutram, apekSA. pUrvakArisvaminyarthaH / ayazca prArjavaM ca kSayArjave na vidyate kSayArjave basyAsAvanayAtraH tasya sambandhanaM he akSayArjava / varjaya nirAkuru / .... isakI racanA 22 veM zlokake samAna hai, usameM garbha aura pAra mahAdizApoMke antima akSara eka samAna the parantu isameM mahA. dizAmoMke atara bhinna hai| yaha alaMkAra isa pranthake 53 aura 54 mambarake zlokoM meM bhI hai| citra pariziSTameM dekhiye / " 2 'svA+akSayAjava' iti padacchedaH / akSayo'vinazvaraH Arjavo. mAyitva lakSaNAM dharmoyasva sa tatsambodhanam / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI arti pIDAm / tvaM prArya yogin / naH ityadhyAhAryaH tena sambandhaH naH asmAn. / ava rakSa / he varya pradhAna / amAnorugaurava bhamAnaM aparimANaM uru mahat gauravaM gurutvaM yasya saH amAnorugauravaH tasya sambodhanaM he pramAnorugaurava / etaduktaM bhavati-he deva tvA vande asmAkaM arti- varjaya / asmAn rakSa ca // 26 // artha-he vinAza aura avivekase rahita ! ( athavA avinAzI Arjava dharmase sahita !) he Arya ! he sarvottama !i aparimita-vizAla gauravase yukta ! sumatideva ! jinakA zarI tapAye hue suvarNake samAna atyanta gaura varNa hai aise Apake li maiM namaskAra karatA huuN| Apa mere janma maraNake duHkha naSTa kIjire tathA saMsArake duHkhoMse merI rakSA kIjiye // 26 // padmaprabha-jina-stutiH (addhabhramaH ) apApApadameyazrIpAdapadma pramo'rdaya / pApamapratimAmo me padmaprama matiprada // 27 // apApeti--pApaM purAkRtaM duSkRtam, bhApat anyakRtazArIramA saduHkham, pApaM ca prApaJca pApApadau na vigrete. pApApadau yayostau apa pApadau / ameyA aparimeyA zrIlakSmIH yayosto ameyshriyau| apa pApadau ca tAvameyazriyo va to apApApadameyathiyo / pAdAveva pA pAdapanau / apApApadameyazriyo vau pAdapano yasyAsI apApApadameyartha pAdapanaH vasya sambodhanaM he apApApadameyazrIpAdapama / prabho svAmina Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 stuvividyA pardaya hiMsaya vinAzaya / pApaM duSkRtam / apratimA anupamA zrAbhA dIptisaMsthAsAvapratimAbhaH anupamatejAH / me mama / padmaprabha SaSTha tIrtha kr| matiM sadvijJAnaM pradadAtIti matipradaH tasya sambodhanaM he matiprada / etaduktaM bhavati-he padmaprabha mama pApaM ardaya / anyAni sarvANi padAni tasyaiva vizeSaNAni // 27 // . . artha-he prabho ! Apake caraNakamala pUrvasaMcita pApakarmase rahita haiM, ApattiyoMse zUnya haiM, aura aparimita lakSmI kezobhAke AdhAra haiM tathA Apa svayaM bhI anupama AbhAsetejase sahita haiN| he samyagjJAnake denevAle padmapabha jinenda ! mere bhI pApakarma naSTa kiijiye| . bhAvArtha--Apake niSpApa-pavitra caraNakamaloMke Azrayase manuSyako vaha samyagjJAna prApta hotA hai, jisake dvArA vaha apane samasta pApakarma tathA unake phalasvarUpa prApta huI ApattiyoM ko naSTakara anantacatuSTayarUpa lakSmIse sahita hojAtA hai aura taba usakI AtmA ananta tejase prabhAsita ho uThatI hai // 27 // (gatapratyAgatapAdayamakazlokaH ) vaMde cArurucAM deva bho viyAtatayA vibho / tvAmajeya yaje matvA tamitAMta tatAmita // 28 // vande iti-prathamapAdasthAkSaracatuSTayaM krameNAlikhya paThitvA punarapi teSAM vyutkrameNa pAThaH kartavyaH / kramapAThe yAnyakSarANi viparItapAThe'pi tAnyeva / evaM sarve pAdA draSTavyAH / vande naumi / cArU zobhanA rug doptirbhaktirvA yeSAM te cArurucaH pratasteSAM cArurucAm / deva bho bhaTTAraka ! viyAtatayA viyAtasya bhAvo Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI viyAtatA tayA viyAtatayA' sRSTasvena / vibho prabho / tvAm / ajeyA jIyata ityajeyaH tasya sambodhanaM ajeya / yaje pUjaye / matvA vicA tamitaH naSTaH antaH kSayo yasyAsau tamitAntaH taM tamitAntam / pratipAditaM amitaH ameyaM vastu yenAsau tatAmitaH tasya sambodhana tatAmita / etaduktaM bhavati-bho cArurucA deva tvAM vande yaje ca biyA tayA / anyAnyasyaiva vizeSaNAni // 28 // artha-he vibho! Apa uttama kAnti, bhakti athavA jJAna sampanna jIvoMke deva ho- unameM atyanta zreSTha ho-antaraGga bahiraGga zatraoMse ajeya ho, ananta padArthoMkA nirUpaNa kara vAle ho athavA jJAna-darzanAdi guNoMse vistRta aura sImArI ho| he padmaprabhadeva ! maiM Apako antarahita-avinazvara ma kara bar3I dhRSTatAse namaskAra karatA hU~ aura bar3I dhRSTatAse ApakI pUjA kara rahA huuN| bhAvArtha--yahAM AcAryane yaha bhAva vyakta kiyA hai ki indra tathA gaNadhara bhI Apake yogya ApakI pUjA vA namasa rAdi nahIM kara sakate taba Apake prati merA pUjana vA namastra rAdi karanA dhRSTatAke sivAya aura kyA ho sakatA hai ? // 2 // supArzva-jina-stutiH ( murajaH ) stuvAne kopane caiva samAno yanna pAvakaH / bhavAnekopi neteva tvamAzrayaH supArzvakaH // 29 // stuvAna iti-stuvAne vandamAne / kopane krodhane kopaM karota koSanaH atastasmin / ca samuccaye / evA'dhavArame / samAnaH saba 1 TedhiSNurviyAtazca ityamaraH / 2 yuT ca / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA bat yasmAt / na pratiSedhe / punAtIti pAvakaH pavitraH / nAgniH / bhavAn mahArakaH / na prtissedhe| ekopi' pradhAnopi asahAyopi / neteva nAyaka iva / svaM yuSmadaH prayogaH / prAyaH paashrynniiyH| supAvakaH saptama. corthakara svaamii| kimukta bhavati-stutiM karoti yaH kopaM karoti ya: khyoH dvayorna na samAnaH kintu samAna eva / tataH tvaM supAzrdhakaH ekopi san pAvaka iti kRtvA netedha saverapi prAzrayaH // 26 // 1. artha-he bhagavan ! supArzvanAtha ! Apa, stuti karanevAle aura nindA karanevAle donoMke viSaya meM samAna haiM-rAgadvaSa se rahita haiN| sabako pavitra karanevAle haiM--sabako hitakA upadeza dekara karmabandhanase chuTAnevAle haiN| ataH Apa eka asa. hAya ( dUsare pakSameM pradhAna ) honepara bhI netAkI taraha sabake dvArA zrAzrayaNIya haiM-sevanIya haiN| mAvArtha-jisa taraha ekahI netA aneka AdamiyoMko mArga pradarzanakara iSTa sthAnapara pahu~cA detA hai usI taraha Apa bhI aneka jIvoMko mokSamArga batalAkara iSTa sthAnapara pahuMcA dete haiM aura svayaM bhI pahuMce haiM ataH Apa sabakI zraddhA aura bhaktike bhAjana haiM rihA candraprabha-jina-stutiH ___(murajaH ) candraprabho dayojeyo vicitre'bhAt kumaNDale / rundrazemokSayomeyo rucire bhAnumaNDale // 30 // candraprabha iti-candraprabhaH aSThamatIrthakaraH / dayate iti dayaH kaH / na jIyate ityajeyaH jitAricakra ityarthaH / vicitre nAnAprakAre / pramAt zobhitaH bhA dIptau asya ghorlaGantasya rupam / kumaNDale pRthvI. 1 eke mukyaanyvlaaH| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 samantabhadra bhAratI 2 1 maNDale maNDalamiti vRttapradezasya saMjJA / rundrA ra zramandA mahatI za dIptiryasyAsau rUndrazobhaH / na cIyata ityatayaH / zrameyaH aparimeya rucire dIpte / bhAnUnAM prabhANAM maNDalaM saMghAtaH bhAnumaNDala ti bhAnumaMDale sati / candreNa saha zleSaH / kAnicitsAdhamryeNa vizeSaNa kAnici dharmyeNa / etaduktaM bhavati - candraprabhastvaM kumaNDale vii zramAt rucire bhAnumaMDale sati / zranyAni candraprabhabhaTTArakasyaiva vize yAni / dayaH zrajeyaH rudrazobhaH zracayaH zrameyaH candraprabhacandrayoH sa natthaM, kintu etAvAn vizeSaH / sa jeyo rAhuNA zrayamajeyaH / sa sa zrayamakSayaH / sa bheyaH zrayamameyaH / sa pRthvImaNDale zrayaM punastrailo aloke ca / zrayaM vyaktirekaH // 30 // artha - he candraprabha jinendra ! Apa candramA jaisI prabhA sampanna haiM parantu candramA aura ApameM nimnalikhita vyatireva vizeSatAeM haiN| Apa sabake rakSaka haiM - sabako sukha denevAle parantu candramA cakavA-cakravI Adiko duHkha denevAlA hai| ajeya haiM - kisIke dvArA nahIM jIte jA sakate -- parantu candra rAhuke dvArA jIta liyA jAtA hai| Apa tInoM lokoM tathA alo meM bhI prakAzamAna rahate haiM-- saba jagaha ke padArthoMko jAnate parantu candramA sirpha pRthvI- maNDalameM hI prakAzamAna rahatA hai ApakI zobhA rundra hai- ativizAla hai - parantu candramA kI zobha sImita hai / Apa kSaya rahita haiM, kintu candramA kSaya sahi hai-- kRSNapakSa meM krama krama se kSINa hotA jAtA hai| Apa ame - aparimita hai arthAt Apake guNoM kA koI parimANa nhiiN| athavA Apa pramANake viSaya nahIM haiM; parantu candramA meya haiparimita hai -- usake 16 kalAyeM haiM tathA pramANakA viSaya hai, A sUryamaNDalake daidIpyamAna rahate hue bhI zobhAyamAna rahate parantu candramA sUryamaNDala ke sAmane zobhA-rahita hojAtA hai| - 1. rundro vipulam / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA ...36 - bhAvArtha--isa zloka meM candraprabha isa zliSTa vizeSaNase pahale to aSTama tIrthakara candraprabha aura candramAmeM sAdRzya batalAyA gayA hai parantu bAda meM anya vizeSaNoMkedvArA candramAkI apekSA aSTamatIrthakarameM vaiziSTya siddha kiyA gayA hai // 30 // . ( murajaH ) prakAzayan khmudbhuutstvmudghaaNkklaalyH| / vikAsayan samudbhUtaH kumudaM kamalApriyaH // 31 // prakAzeti-candraprabhaH prabhAditi sambandhaH / kiM viziSTaH prakAzayan timiraM prapATayan / khaM AkAzaM / udbhUtaH udgataH / tvaM / udghaH mahAn aMkaH cihna yasyAsau udghAMkaH, kalAnAM kalAguNavijJAnAnAM lekhAnAM vA prAlayaH zrAdhAraH kalAlayaH,udghAMkazcAsaukalAlayazca udghAMkakalAlayaH / vikAsayan prabodhayan / smudbhuutH| kumudaM pRthvIharSam / anyatra kumuda puSpam / kamalAyAH lakSmyAH priya issttH| anyatra kamalAnAM padmAnAM apriyaH aniSTaH kmlaapriyH| etaduktaM bhavati-vaM. candraprabho'bhAt etat kurvan evaM guNaviziSTaH candreNa samAnaH / zleSAlaMkAro'yam // 31 // . artha-he vibho ! Apa candrarUpa haiM, kyoMki jisa taraha candramA udaya hote hI AkAzako prakAzita karatA hai usI taraha Apa bhI ( kevala jJAnake prApta honepara ) samasta lokAkAza aura alokAzako prakAzita karate haiM / candramA jisa taraha hariNake manohara cihnase yukta hai usI taraha Apa bhI manohara cihna jo 'ardhacandra' usase yukta haiM / candramA jisa taraha solaha kalAoMkA Alaya (gRha) hai usI taraha Apa bhI kevalajJAna Adi aneka kalAoMke Alaya-sthAnahaiM / candramA jisa taraha kumudoM-nIlakamaloMko vikasita karatA huA udita hotA hai usI taraha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 samantabhadra-bhAratI Apa bhI ku- pRthivI gata samasta jIvoM ke zrAnandako bar3hAte hue udita hue haiM - utpanna hue haiM aura candramA jisa prakAra kamalA priya hai - ( kamala + apriya ) kamaloMkA zatru hai-- unheM nimIliya kara detA hai usI prakAra Apa bhI kamalApriya haiM-- kevalajJAnAdi lakSmIke priya haiN| isa zloka meM vizeSaNa sAdRzyase aSTama tIrtha karako candramA batalAyA gayA hai| yaha zleSAlaMkAra hai / noTa - zlokagata samasta vizeSaNoMse jaise aSTama tIrthakara aura candramA meM sAdRzya siddha kiyA gayA hai vaise hI una donoM meM vaisAdRzya - vyatireka bhI siddha hotA hai / isa pakSa meM zlokaka atha isa prakAra hogA he bhagavan ! Apa candramAkI taraha zobhAyamAna haiM avazya parantu ApameM usakI apekSA nIce likhI huI vizeSatAyeM haiM -- candramA sirpha AkAza-vivarako prakAzita karatA huA udi hotA hai, parantu Apa akhila vizvako prakAzita karate hue ( dravyArthikanakI apekSA ) anAdikAla se udita hI haiM candramAkA cihna kRSNa hai-- kalaGkarUpa hai, jisase vaha kalaDI kahalAne lagA hai parantu ApakA cihna ardhacandra atyanta manohara hai athavA Apake zarIra meM jo 1008 sAmudrika cihna haiM ve bhI atyanta sundara haiM / candramA kalAlaya hai - apanI kalAoM ka laya- vinAza lie hue hai parantu Apa kevalajJAna Adi kalAoM Alaya - ghara haiM / candramA kumuda - kutsita vaiSayika mud - harSako athavA durjana puruSoMke harSako ( pakSa meM kumuda puSpako ) vRddhiMga karatA hai parantu Apa utkRSTa AtmIya Anandako athavA samas pRthvIgata jIvadhAriyoMke Anandako vRddhiMgata karate haiM - bar3hAte haiN| candramA udita hokara asta hojAtA hai parantu Apa hamezA udi hI rahate haiM - Apa kabhI astamita nahIM hote / candramA kamaloM ka Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA apriya hai-virodhI hai parantu Apa kamaloMke apriya nahIM haiM (pakSa meM kamalA-ananta catuSTayarUpa lakSmIke-priya-pati hai)| he bhagavan ! isa taraha Apa anokhe candramA haiM // 31 // . (murajaH ) dhAma tviSAM tirodhAnavikalo vimalokSayaH / tvamadoSAkarostonaH sakalo vipulodayaH // 32 // cAmeti-candraprabho'bhAt atrApi sambandhanIyaH / dhAma avasthAam / tviSAM tejasAm / tirodhAnena vyavadhAnena vikala: virahitaH anyatrAvikalaH tirodhAnavikalaH / vimalo nirmala:, candraH punaH samalaH / vasIyata ityakSayaH, anyaH sakSayaH / tvaM bhaTTArakaH / pradoSANAM guNAnAM bhAkaraH nivAsaH, anyatra doSAyAH rAtreH pAkaraH doSAkaraH / astAH vitAH UnAH asarvajJatArakAH yenAsAvastonaH / sakalaH sampUrNaH, anyo' sampUrNaH / vipula: mahAn udayaH udgamo yasyAsI vipulodayaH / anyaH punaH avipulodayaH / kimukkaM bhavati-tvaM candraprabhaH evaMvidhaguNaviziSTaH san pRthvImaNDale prabhAta zobhita iti sambandhaH // 32 // ___ artha- he prabho ! Apa candramAka samAna zobhAyamAna haiM avazya paranta ApameM aura usameM bhArI bheda hai| Apa kevalajJAnarUpa tejake sthAna haiM-tejasvI haiM, parantu candramA tejase rahita hai| zrApa tirodhAnase rahita haiM-saMsArake kisI bhautika padArthase ApakA AvaraNa nahIM hotA, parantu candramA megha Adise AvRtta ho jAtA hai-chipA liyA jAtA hai| Apa vimala haiM-karmamalakalaGkase rahita hai parantu candramA samala hai-kalaGkase sahita hai| Apa akSaya haiM-vinAza rahita haiM Apake kevalajJAdi guNoM kA kabhI nAza nahIM hotA, parantu candramA kSaya-sahita hai-udaya hone ke bAda asta ho jAtA hai| Apa adoSAkara haiM-doSoMkI Akara (khAni) nahIM hai-Apane kSadhA-tRSA Adi aThAraha doSa Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 samantabhandra-bhAratI naSTa kara diye haiM parantu candramA aisA nahIM hai, vaha doSAkara haianeka doSoMkI khAna hai (saMsArI puruSa jo ThaharA) pakSa meM doSArAtriko karane vAlA hai Apane sarvajJarUpa tArAoM ko astaka diyA hai - Apake lokA-lokAvabhAsI sarvajJatvake sAmane saMsA ke anya alpajJa - hariharAdi prabhAva rahita ho jAte haiM parana candramA apane se hIna titArAoM ko asta nahIM kara sakatA Apa sakala haiM - sampUrNa haiM athavA kevalajJAna, sadvaktRt Adi aneka kalAoMse sahita haiM- parantu candramA vikala hai - apUrNa hai- ' kalAoM se rahita hai / ApakA udaya mahAn hai - A eka sthAna meM sthita hote hue bhI apane jJAnaguNa se saMsAra samasta padArthoMko prakAzita karate haiM - jAnate haiM - parantu candramA kA udaya sImita hai - vaha cala phira kara sirpha thor3ese padArthoM ke prakAzita kara pAtA hai / [ yaha zleSamUlaka vyatirekAlaMkAkAra hai ] ||32|| ( murajaH ) yattu khedakara dhvAntaM sahasragurapArayan / bhetuM tadantaratyantaM sahase guru pArayan // 33 // yattukhedeti - yat yadorUpam / tu zrapyarthe / khedakaraM duHkhakaraM khe karotIti khedakaram / dhvAntaM tamaH zrajJAnaM mohaH / sahasragurAditya zrapizabdo'tra sambandhanoyaH / sahasragurapi apArayan zrazaknuvan / bhe vidArayitum / tat dhvAntam / antaH abhyantaram / pratyantaM zratyartham athavA zrantamatikrAntaM zratyantam / sahase samartho bhavasi / bhettu trA sambandhanIyaM kAkAkSivat / guru mahat / pArayan zaknuvan / tvaM candrapra iti sambandhanIyam / kimakta N bhavati-tvaM candraprabhaH yadantardhvAna i 1 ' kalA tu SoDazo bhAgaH' ityamaraH - candramAkA solahavAM hissa kalA kahalAtA hai / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 stutividyA khedakara mettu sahasUgurapi apArayan tat dhvAntaM mettu sahase samarthA bhavasi pArayan san // 33 // - artha- he bhagavan ! jisa, atyanta duHkha dene vAle moharUpa antaraGga aura saghana andhakArako naSTa karaneke liye hajAra kiraNoMko dhAraNa karane vAlA sUryamI samartha nahIM hai usa andhakArako bhApa jar3amUlase naSTa kara dete haiM / bhAvArtha-sUrya timirAri-andhakArakA-zatra kahalAtA avazya hai parantu vaha apane viSaya-kSetrameM sthita-sirpha bhautika andhakArako naSTa kara pAtA hai jaba ki Apa prANiyoMke antarika moha athavA ajJAna andhakArako bhI naSTa kara dete haiM / ataH Apa sUryase atyanta zreSTha haiM / yahAM vyatirekAlaMkAra gamya hai // 33 // (murajaH) khalolUkasya 'govAtastamastApyati bhAsvataH / kAlovikalagodhAtaH' samayo'pyasya bhAsvataH // 34 // - khalolUketi-tvaM candraprabho'bhUH iti sambandhaH / arthavazAdvibhaktipariNAmo bhavatIti tvamiti bhAsvataH sambandhAt ca bhavati / khalazcAsAvulUkazca khalolUkaH tasya skhalolUkasya / gavAM razmInAM vAta: saMghAta: govAtaH / tamaH andhkaarH| tApI dahanasvarUpazca sarapathata isydhyaahaaryH| ati pratyartham / bhAsvataH zrAdityasya / te punaH candra gauH pumAn vRSabhe svarga khaNDavajrahimAMzuSu / strIgavi bhUmidignetravAgvANasalile striyaH' iti vizvalocanaH / . 2 avikalagaH, vikalazaH prAghAtaH, ghAtaH, iti pkssdvyepdkchedH| 3 'samayaH zapathAcArakAsasiddhAntasaMvidaH' ityamaraH / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhandra-mAratI pramasya bhAsvata: prakAzayataH govrAta: vacanakadambaka: nApi kasyacittama na tApyati tApi vyatirekaH / kAla: samayaH muhUrtAdiH / avikalaga apratihataH / anyatra vikalagaH pratihataH / aghAtaH pratipakSarUpairdhA nAsti / anyatra meghAdibhirastyeva / samayo'pi darzanamapi / asya bhaTTI kasya bhAsvataH san / evaMbhUta eva aghAta: avikalagaH nAnyatra / evaM duktaM bhavati-bhAsvataH gotrAtaH evaMbhUtaH kAlaH samayazca nAdityasya atastvaM candraprabhaH abhUH kumaNle iti sambandhaH // 34 // artha he bhagavan ! sUryakI kiraNoMkA samUha du| ulUkake liye andhakAra rUpa pariNata hotA hai tathA sabaka santApa karane vAlA hotA hai parantu hamezA prakAzamAna rahane vAlA ApakI kiraNoM athavA vacanoMkA samUha / to kisIko andhakArarUpa hotA hai aura na kisIko santA denevAlA hotA hai-Apake vacanoMse sabakA ajJAna athava moharUpa andhakAra naSTa ho jAtA aura sabako Anama hotA hai| sUryakA kAla rAtrise vyavahita hai parantu ApakA kAra avyavahita hai-Apa dina-rAta hara samaya-prakAzamAna rahate haiN| sUryake samayakA megha Adi pratipakSI padArthoMse ghAma ho jAtA hai. megha vRkSa Adi padArtha sUrya tathA usake prakAzaka Dhaka lete haiM parantu Apake samayakA siddhAnta ( darzana ) kA ghAra saMsArake anya kinhIM bhI prativAdiyoMdvArA nahIM ho sakatA ApakA syAdvAda siddhAnta ajeya hai| sUrya dinameM bhAsvatprakAzamAna rahatA hai parantu Apa sadA prakAzamAna rahate haiM ataeva he candraprabha jinendra ! Apa sUrya se bhI adhika zobhAya mAna haiN| ___ yahAM vyatirekA laMkAra hai| 'go' aura 'samaya' zabdaka zleSa usakI zobhA bar3hA rahA hai // 34 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA ( murajaH ) lokatraya mahAmeya kamalAkara bhAsvate / eka priyasahAyAya nama ekasvabhAva te ||35|| lokatrayeti - lokatrayameva mahAmeyaM vastu lokatrayamahAmeyam, kamalAnAM padmAnAM zrAkaraH kamalAkaraH nalinIvanam | 'lokatrayamahAmeyameva kamalAkaraH lokatrayamahAmeyakamalAkaraH tasya bhAsvAn raviH lokazrayamahAmeyakamalAkara bhAsvAn tasmai lokatrayamahAmeyakamalAkara bhAsvate / eka: pradhAnaH / priyaH iSTaH / sahAyaH bandhuH / priyazcAsau sahAyazca priyasahAyaH ekazcAsau priyasahAyazca ekapriyasahAyaH tasmai ekapriyasa hAvAya / namaH zravyutpanno ki saMjJakaH pUjAvacanaH asya yoge ap / ekasvabhAva ekasvarUpa / te tubhyam / kimukta bhavati - candraprabha ityanuvarttate he candraprabha ekasvabhAva. tubhyaM namaH evaM viziSTAya // 35 // - --- artha- sadA eka rUpa rahanevAle he candraprama jinendra ! Apa Urdhva-madhya- pAtAla lokarUpa vizAla - aparimita - kamalavanako vikasita karaneke liye sUrya haiM tathA sabake pradhAna aura priyabandhu zrataH zrapako namaskAra ho / bhavArtha - yadyapi saMsArake anya mahApuruSa sAdhAraNa prANiyoMkI apekSA ucca padako prApta hue haiM parantu unakA vaha pada satkarmodayajanita hone se kAlAntara meM avazya hI naSTa ho jAtA hai ataH unheM eka svabhAva nahIM kahA jA sakatA / parantu jinendradevane jisa utkRSTa padako prApta kiyA hai usakA karmakSayajanita hone se kAlAntara meM kabhI nAza nahIM hotA ataH AcArya samantabhadrane unheM ekasvabhAva kahA hai | ||35|| ( zraddha bhramamUDhadvitIyapAdaH ) cAruzrIzubhadau naumi rucA vRddhau prapAvanau / zrIvaddhAtau zivau pAdau zuddhau tava zaziprabha ||36|| 45 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI cAruzrIti-yAni dvitIyapAdAkSarANi tAni sarvANi any| 'padeSu santIti / ___ zrIzca zubhaM ca zrIzubhe cAruNI ca te zrIzubhe ca cAruzrIzubhe te daca iti cAruzrIzubhadau / naumi staumi kriyApadametat / rucA dIptyA vRddhau mhaantau| prapAvanI pavitrIbhUtau / zriyaM vRNuta iti zrotA zrIvRtauyaM ca tau dhautau ca prakSAlitau zrIvRddhautau / zivau zobhanau | pAdau caraNau / zuddhau zucI / tava te / he zaziprabha / etadukta bhavatizaziprabha tava pAdau naumi kiM viziSTau tau evaM guNaviziSTau / anyAni sarvANi anayoreva vizeSaNAni // 36 // ___ artha he candraprabha jinendra ! Apake caraNa kamala sundara samavasaraNAdi lakSmI aura niHzreyasa Adi kalyANako dene vAle haiM, kAntise bar3he hue haiM-kAntimAna haiM, atyanta pavitra hai| antaraGga-bahiraGga lakSmIko varane vAle hai, prakSAlita haiM athavA indra, cakravartI yogIndra aura vividha lakSmIvAna puruSoMke dvArA prakSAlita haiM, kalyANa rUpa haiM aura atyanta zuddha haiM ata: unheM namaskAra karatA huuN| // 36 // puSpadanta-jina-stuti (nirauSThyazlokayamakaH' ) zaMsanAya kaniSThAyAzceSTAyA yatra dehinaH / nayenAzaMsitaM zreyaH sadyaH sannaja rAjitaH // 37 / / 1 isa zkoko zroSThasthAnIya uvarNa, pavarga aura upadhmAnIya akSara nahIM haiN.| sAthameM zlokAvRtti honese zlokayamaka bhI hai| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA zaM sa nAyaka niSThAyAzceSTAyAyatra dehi naH / na yenAzaM sitaM zreyaH sadyaH sannajarAjitaH // 38 // (yugmam ) - zaMseti-praupTyamakSaramatra zloke nAsti dvirAvata te ca iti hetoH| zaMsanAya prazaMsanAyai' kaniSThAyAH annubhuutaayaaH| ceSTAyAH kAyavAGa -mana:kriyAyAH / yatra yasmin sarvajJavizeSe / dehinaH prANinaH sambandhena / nayena abhiprAyeNa / AzaMsitaM sambhAvitaM / zreyaH puNyam, / sat zobhanam / yaH yazca / dvitIyArthe vyAkhyAyamAne ca zabdo'tirekaH so'tra sambandhanIyaH / he aja sarvajJa / rAjitaH zobhitaH / san bhavan / uttarArdhe kriyA tiSThati tayA sambandhaH kartavyaH // 30 // ' zaMsaneti-zaM sukham / sa pUrvoktaH / nAyakaH netA prabhurvA tasya sambodhanaM nAyaka / niSThAyAH mokSAvApteH / ca ayaM cazabdaH prAdhe emyaH / iSTAyAH priyAyAH / atrAsmin / dehi dIyatAm / naH asma. bhyam / na / yena / azaM duHkham / sitaM baddham / zreyaH zreyaNIyaH san / savaH tattaNAdeva / sannA vinaSTA jarA vRddhitvaM yasyAsau sabajaraH tasya sambodhanaM he sannajara / anyairajitaH ajitaH san / vAntaHpadaiH sarvatra sambadhanIyaH / samudAyArthaH yasmin sarvajJavizeSa prANibhiH stuti. gAtrAdvA puSpakhaNDAhA puNyaM bhAvitaM sat prazaMsAyai bhavati yazca raajitH| puSpadanta iti uttara zloke tiSThati sotra sambandhanIyaH / sa tvaM zreyaH san he puSpadanta aja asmabhyaM zaM dehi, yena sukhena duHkhaM sitaM bana bhavati tatsukhaM dehIsyuktaM bhavati // 38 // ___ artha-jo antaraGga aura bahiraGga lakSmIse zobhAyamAna haiM, jo sabake dvArA meya-sevanIya haiM aura jo (vizvakI kisI anya zaktise ) aparAjita haiM-jIte nahIM jA sake haiM aise aMtyanta zreSTha, janmarahita aura sarvapriya mokSalakSmIke prasiddha prthmaantH| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 samantabhadra- bhAratI nAyaka he puSpadanta jinendra ! Apake viSaya meM kI gaI mana vaca kAyakI choTI-choTI ceSTAoM se Apake cintavana stavana tatha namaskAra se prANiyoM ko jisa zreSTha puNyakA bandha hotA hai ka mAtra anumAna se saMbhAvita honepara bhI stuti ke yogya ThaharatA hai| he prabho ! Apa mujhe bhI vaha mokSasukha dIjiye jisase phira kabha vaha sukha duHkha-baddha na ho - dukhako prApta na ho / bhAvArtha- Apake stavanAdi se prANiyoMko jo puNya-bandha hote haiM vaha yadyapi chadmastha jIvoMke svAnubhavagamya nahIM hotA usakA pratyakSa nahIM hotA tathApi usa puNyabandhase jo kucha sAmagrI prApta hotI hai usase usakA anumAna kiyA jA sakatA hai| yadyi isa anumAna praNAlI se pUrNa puNyabandhakA bodha nahIM ho pA tathApi jitane puNyabandhakA bodha hotA hai vicAra karane vaha bhI prazaMsanIya ThaharatA hai| kyoMki usase bhI aneka aihi tathA pAralaukika phaloMkI prApti ho jAtI hai| he bhagavan! Apa viSaya meM kI gaI mana-vacana-kAyakI sAdhAraNa pravRttise ja jIvakA itanA upakAra hotA hai taba mana-vacana-kAya kI pUrNa zakti lagAkara ApakI upAsanA karanese jIvakA kitanA bar3A upakAra na hogA // 37 // 38 // ( murajaH ) : zokakSaya kRdavyAdhe puSpadanta svavatpate / lokatrayamida bodhe gopadaM tava varttate // 39 // zoketi - zokakSayakRt zokasya kSayaH zokacayaH taM karotIri zokacayakRt / zranvAdhe na vidyate vyAdhiryasyAsAvavyAdhiH tasya sambo dhanaM he zranyAdhe / puSpadanta navamatIrthakara / svabatpate zrAtmavatAM pate lokAnAM trayam / idaM pratyakSavacanam / bodhe kevalajJAne / gopadaM goSpada atra supo lub bhavati / tava te varttate pravartate / jJAnasya mAhAtmyaM prada Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutivicA zitam / guNavyAvarNanaM hi stavaH / kimakaM bhavati he puSpadanta paramezvara tava bodhe lokatrayaM goSpadaM vatta te yataH tato bhavAneva paramAtmA // 3 // . artha-he zokakA kSaya karanevAle ! he vyAdhiyoMse rahita ! he AtmajJAniyoMmeM zreSTha ! puSpadanta bhagavAn ! Apake vizvaprakAzI kevalajJAnameM ye tInoM loka goSyadake-kIcar3ameM cihnita hue gAyake khurake-samAna jAna par3ate haiN| bhAvartha-he prabho! ApakA jJAna vizAla samudrake samAna hai aura yaha lokatraya goSpadake samAna atyanta tuccha hai| prameya-padArthokI iyattAse Apake pramANa-jJAnakI iyattA nahIM oNkI jA sktii| ApakA jJAna svabhAvase ananta hai, na ki anaMta padArthoMko jAnanese // 3 // __(muravaH ) . lokasya dhIra te vADhaM rucayepi juSe matam / no kasmai dhImate lIDhaM rocateSi dviSemRtam // 40 // loketi- lokasya bhavyajIvAnAM / he dhIra gambhIra / te tava / vADhaM pratyartham / rucaye dIptaye / api bhivakrame / juSe ca priitye| tAdayeM praviyam / mataM pravacanam / no pratiSedhavacanam / kasmaicit jIvAya / dhImate ca buddhimate / lIDhaM AsvAditam / rocate ruciM karoti / api samaJcaye'rthe / dviSe vidviSe / amRtaM SoDazabhAgaH / etaduktaM bhavati-he puSpadanta dhIra te mataM lIDhaM lokasya rucaye juSepi vADhaM rocate / nanu dhomate rocatAm / yAvatA hi yo dvoSTi tasya kathaM rocate dviSepi amRtaM bIDhaM dhImate ca / na kasmai rocate kintu rocata eva // 40 // * : ___ artha-he gambhIrahRdaya puSpadanta bhagavAn ! ApakA yaha pavitra mata-Agama AsvAdana kiye jAnepara-zravaNa paThana 1 paakH| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samanvamaimAratI rammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm cintana zrAdi kiye jAnepara-pratyeka ko bhApake bhakta aura vidveSo donoM prANiyoMko-jJAnavRddhi evaM prItikA dene vAlA hai; kyoMki amRta pAsvAdana kiye jAne para kisa buddhimAnako acchA nahIM lagatA.1 bhale hI vaha usase dvoSa rakhatA ho| bhAvArtha - amRtase cAhe koI sneha rakhe cAhe dveSa,prAsvAdana karanepara vaha jisa taraha sabako sukha pahu~cAtA hai usI taraha koI Apase sneha karatA ho cAhe vidveSa, ApakA Agama-sabako sukha pahu~cAtA hai-sukhakA rAstA batalAtA hai| usakA kAraNa ApakI dhIratA-gambhIratA aura stuti-nindAmeM samAnatA hai jise ki 'dhIra' isa vizeSaNase AcArya zrIsamantabhadrane zlokameM aGkita kiyA hai||| 40 // zItala-jina-stutiH (murajaH) etaccitraM kSitereva ghAtakopi prasAdakaH / bhUtanetra patesyaiva' zItalopi ca pAvakaH // 41 // etaditi-etat pratyakSavacanam / citraM zrAzcaryam / hite: pRthivyaaH| eva apyartha / ghAtakopi hiMsakopi / prasAdakaH prapAlakaH bhUtAnA jIvAnAM netraM cakSuH bhUtanenaM tasya sambodhana hai bhUtanetra / pase svAmin / asi bhavasi / eSa pratyarthe / zItalaH bhavyAhArakaH dazamatIrthavidhAtA / api ca tathApi / pAvakaH pavitraH / viruddhametata kathaM zItalaH zItalakriyaH pAvakaH agniH / yadi zItalaH kathaM paavkH| atha pAvakaH kathaM shiitlH| yathA yo ghAtakaH kathaM prsaadkH| atha prasAdakaH kathaM ghAtakaH viruddhametat / etadukta bhavati-he bhUtanetrapate zitereva Azcaryametat / yo vAtakopi prasAdakaH / tvaM punaH zItalopi ca pAvakaH bhavasyeva // 41 // .. 'pate+asi+eva' iti pdcchedH| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutiSiyA - athe-he prANilocana ! prabho! yaha AzcaryakI bAta hai ki zrApa pRthivIke-pRthivIgata prANiyoMke (pakSameM-jJAnAvaraNAdi karmapudgaloMke )-ghAtaka ho kara bhI pAlaka haiM-rakSaka haiM-aura zItala-zItaguNa viziSTa-ThaNDe (pakSameM-zItalanAtha dazama tIrthakara) hokara bhI pAvaka-agni (pakSameM-pavitra karane vAle) haiN| ___ bhAvArtha-isa zlokameM virodhAbhAsa alaMkAra hai ataH pahale isameM virodha mAlUma par3atA hai parantu bAda meM usakA parihAra hojAtA hai| jahAM zleSa isakA mUla hotA hai vahAM vizeSa camatkAra utpanna ho jAtA hai| yahAM 'kSiti' 'zItala' aura 'pAvaka' zabda zliSTa haiM / jo pRthivIkA ghAtaka hogA vaha pAlaka kaise hogA ? yaha virodha hai parantu parihAra pakSameM kSitikA artha karmarUpa pArthiva-pudgalaparamANu-lenese virodha dUra ho jAtA hai| isI taraha jo zItala-ThaNDA hogA vaha pAvaka-agni kaise hogA ? yaha virodha hai parantu zItalakA artha dazamatIrthakara aura pAvakakA artha pavitra karane vAle lenese saba virodha dUra ho jAtA hai / athavA he bhagavan ! 'Apa ghAtaka hokara bhI prapAlaka haiM aura zItala hokara bhI agni haiN| yaha 'virodha' kSitereva-pRthivIvat jar3a manuSyoMko hI ho sakatA hai na tu viduSAmvidvAnoMko nahIM // 41 // (murajaH) kAmametya jagatsAraM janAH snAta mahonidhim / vimalAtyantagambhIraM jinAmRtamahodadhim / / 42 // kAmeti-kAmamatyartha kamanIyaM vA / etya gatvA / jagatsAraM trilokasAram / janAH lokAH / snAta ajJAnamalaprakSAlanaM kurudhvam / mahasAM tejasAM' nidhiH avasthAnaM yaH saH zratastaM mahonidhim / vimalaH 1 'mahastUtsavatejasoH' iti vizvalocanaH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-mAratI nirmalaH atyantaH aparyantaH gambhIraH bhagAdhaH yaH saH vimalAtyantagambhIra atastaM vimalAtyantagambhIram / jina eva amRtamahodadhiHkSIrasamudra jinAmRtamahodadhiH pratastaM jinAmRtamahodadhim / etaduktaM bhavati-yata evaMbhUtaH zItalabhaTTArakaH tatastaM zItalaM jinAmRtamahonidhiM vimala atyantagambhIraM he janA etya gatvA snAta kAmam // 42 // artha - he bhavyajIvo ! tuma usa jinendrarUpI kSIrasamudrako prApta kara yatheSTa snAna karo-kamamalako dhokara apane Apako pavitra banAo-jo ki tInoM lokoMmeM zreSTha hai, utsava athavA tejakA sthAna hai, vimala hai-karmamala aura kardama Adise rahita hai, atyanta hai- vinAza-rahita aura pAra-rahita hai, tathA gambhIra hai-dhIravIra aura gaharA hai|| ___ bhAvArtha-isa zloka meM rUpakAlaMkArase jinendradeva aura kSIra samudra meM abheda kiyA gayA hai| isake jo vizeSaNa diye gaye haiM ve prAyaH zleSamaya honese donoMke-jinendra aura kSIrasamudra ke-pakSa meM ThIka ThIka baiTha jAte haiN| yathA-jisa prakAra jinendradeva tInoM lokoMmeM sArabhUta haiM usI taraha kSIrasamudra bhI sArabhUta hai jinendradeva jisa prakAra ananta jJAna, ananta parAkrama Adi tejake bhaNDAra haiM uso taraha kSIrasamudra bhI devakata aneka utsavoMkA bhaNDAra hai / jinendradeva jisa taraha karmamalase rahita honeke kAraNa vimala haiM usI taraha kSIrasamudra bhI kardama zaivAla Adi malake na honese vimala hai| jisa taraha jinendra deva antase rahita haiM usI taraha kSIrasamudra bhI antase-pArase rahita hai-trAtyanta vistRta hai| aura jinendradeva jisa prakAra gambhIra haiM--rAgadveSase rahita honeke kAraNa dhIravIra haiM-usI taraha kSIrasamudra bhI gaMbhIra haiM-gaharA hai| isa jinendra rUpI bhavya kSIrasamudra meM snAna karanese--bhaktipUrvaka unakA dhyAna karanese-saba karmamala naSTa ho jAte haiM / isIliye AcAryane bhavya Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividhI 53 jIvoMko isa anupama kSIrasAgara meM snAna karanekA Adeza diyA hai // 42 // zreyojina - stutiH ( zraddha bhramanirauSThayagUDhacaturthapAdaH ) haratI jyAhitA tAnti rakSArthAyasya neditA / tIrthAde zrayase netAjyAyaH zra eyasyayasya hi // 43 // | haratIti--na bhramati yataH zraSTyA caramapi na vidyate sarvazra caturthapAdAkSarANi ca sarveSu pAdeSu santi tato bhavatyayaM evaMguNaH / harati vinAzayati / ijyA pUjA / zrAhitA kRtA / tAntiM khedaM klezaM duHkham / rakSArthA pAlanArthA, zrAyasya prayasya yatnaM kRtvA / neditA samIpIkRtA zrantikasya Nici kRte nedAdezasya rUpametat kAntasya / zItalatIrthavicchede utpanno yataH tataH tIrthAdiH saMjAtaH tasya sambodhanaM he tIrthAde 1 zreyase abhyudayAya / netA nAyakaH / zrajyAyaH vRddhatvahInaH / zrayasi ekAdazatIrthaMkare tvayi / zrayasya puNyasya / hi yasmAt / etaduktaM bhavati -- he tIrthAde zrajyAyaH tvayi zrayasi zrAhitA ijyA rakSArtha prayasya puNyasyAntikA zrayorthA iha laukikArthA tAntiM duHkhaM harati / yatastatastvaM netA nAyaka evaM nAnyaH / uttarazloke yAni vizeSaNAni tAnyatraiva dRSTavyAni // 43 // artha - he tIrtha ke Adi meM honevAle ! jarArahita ! zreyAnsanAtha bhagavan / prayatnapUrvaka samIpIkRta tathA mana vacana kAya - kI ekAgratA se kI gaI Apako pUjA sAMsArika santApako 1 yaha zloka zrardhabhrama hai, isameM zroSThasthAnIya varNa nahIM haiM aura caturthapAdake samasta akSara tIna pAdoM meM gUr3ha haiM / 12 bhagavAn zItalanAthake tIrtha ke zrantima samaya meM tIrtha-dharmakA viccheda ho gayA thA usake bAda zreyAnsanAthakA janma huA thA / isaliye unheM tortha AdimeM hone vAlA kahA hai / pra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarabhadra-bhAratI haratI hai, puNyakI rakSA karatI hai aura aneka kalyANa prApta karAtI hai, ataH zrApa ho jagatke sarvazreSTha nAyaka haiM // 4 // (addhabhramaH) aviveko na vA jAtu vibhUSApanmanorujA / veSA mAyAja vaino vA kopayAgazca janma na // 44 // aviveketi-svayi zreyasi ityanuvartate / avivekaH anAlo. canam / na pratiSedhavacanam / vA smuccye| jAtu kadAcit / vibhUSA zarIrAlaMkAraH / Apat vipat. mahAsaMklezaH / manorujA cittapor3hA beSA zarIravinyAsaH / mAyA vaMcanA / he aja sarvajJa / vA samuccaye eno vA pApa vA / kopaH krodhaH hiMsApariNAmaH / zrAgazca aparAdhazca | janma utpttiH| na pratyekama bhisambandhanIyaH / kimuktaM bhavatizreyan asmin svayi aviveko na kadAcidabhUta, vibhUSA vA na, ApadvA na, manorujA vA na, veSAM cA na, mAyA vA na, he aMja eno vA na, kopaH Agazca janma ca na, yataH yataH tato bhavAneva neteti sambandhaH / aviveka nAstIti vacanena sAMkhya-saugata-yogAnAM nirAkaraNaM kRtam / anyairvi zeSaNairanye nirAkRtAH // 4 // artha-he sarvajJa ! ( sarvajJa avasthA prApta honepara ) Apa. meM kabhI ajJAna nahIM thA, Apake zarIrapara kabhI AbhUSaNa na the tathA Apatti-zArIrika vyathA, mAnasika vyathA, taraha taraha ke veSa, chalakapaTa, pApa, krodha, aparAdha tathA janma Adi kabhI nahIM the isa kAraNa Apa ho sabake nAyaka haiN| . bhAvArtha-sAMkhya, bauddha tathA naiyAyika Izvarako jJAnasvarUpa nahIM mAnate kintu jJAnaguNakAAdhAra mAnate haiM ataH unakA nirA. karaNa karaneke liye kahA gayA hai ki ApameM aviveka kabhI nahIM thA--Apa hamezA jJAnasvarUpa rahate haiN| kitane hI matAva. lambI apane deva-devatAoMko varaha tarahake AbhUSaNa, veSavinyAsa, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA. 22 tathA zatruko mArane ke liye cintA chala kapaTa krodha pApAcAra evaM aneka prakArake astra-zastroMkA dhAraNa karanA mAnate haiM / kucha loga yaha bhI mAnate haiM ki hamAre Izvara eka bAra mukta ho cukane para bhI asat puruSoMke nigrahake liye, sajjanoMke upakArake liye aura saddharma kI sthApanAke liye punarjanma lete haiM- phirase saMsArake duHkhoMko prApta hote haiM ? / isaliye lokagata anya samasta vizeSaNoMse unakA nirAkaraNa ho jAtA hai // 44 // ( muraja: ) Alokya cAru lAvaNyaM padAllAtumivorjitam / trilokI cAkhilA puNyaM mudA dAtu voditam // 45 // Alokyeti - zrAlokya dRSTvA / cAru zobhanam / lAvaNyaM sArUpyaM saubhAgyam / padAt pAdAt / lAtu grahItum / iva zraupamye ! UrjitaM maddat / trayANAM lokAnAM samAhAraH trilokI / ca pratyarthe / zrakhinA niravazeSA / puNyaM zubham / mudA harSeNa / dAtu dattam / bhra uvoditaM nityodgatam | zreyasItyanuvarttate / kimu bhavati - yasya zreyaso bhaTTArakasya pAdAt trilokI akhilA zrAlokya lAvaNyaM kiM viziSTaM puNyaM dAtu dhavoditamivorjitaM latAmiva nanAma iti sambandhaH ! bhaMDArakastvaM mA ca ityuttarasambandhaH // 45 // uu 1 ajo'pi sannavyayAtmA bhUtAnAmIzvaro'pi san / prakRtiM svAmadhiSThAya saMbhavAmyAtmamAyayA // 6 // yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata / zrabhyutthAnamadharmasya tadAtmAnaM sRjAmyaham // 7 // paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm / dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yuge yuge // 8 // 5 - gItA, caturtha adhyAya 4 zloka 6, 7, 8 / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-mArato artha-he prabho! harSapUrvaka puNya pradAna karaneke li. hamezA prakAzamAna aura vistRta zrApake caraNakamaloMke manohA saundaryako dekhakara unase use lene ke liye hI mAnoM ye tIna lokake jIva Apako namaskAra karate haiN| bhAvArtha-bhavyajIva lokottara saundaryase AkRSTa hokara jinendradevake caraNoMmeM jo apanA mastaka jhukAte haiM so mAnoM unake caraNakamaloMkA saundarya leneke liye hI unheM namaskAra karate haiN| yaha utprekSAlaMkAra hai| / / 45 / / (zlokayamakaH) aparAga samAzrayannanAma yamitobhiyam / vidArya sahitAvArya samutsannaja vAjitaH // 46 // aparAga sa mA zrevannanAmayamitobhiyam / vidAryasahitAvArya samutsannajavAjitaH // 47 // (yugmaM] aparAgeti-aparAga vItarAga / samAzrayaM samyagAzrayam / nanAma nautisma / trilokI iti smbndhH| yaM bhaTTArakaM / itaH prAptaH / bhitra bhItim / vidArya pramiya / saha hitena vartante iti sahitA. terAvArya pariveSTitaH sahitAvAryaH tasya saMbodhanaM he sahitAvArya / samyag mut harSaH yasyAso samut / san bhavan / he aja sarvavit / vAjitaH kaMrakitaH / kimukta bhavati-yasya pAdAt trilokI lAvaNyaM lAtumiva yaM nanAma / yaM vA bhavyajanaH itaH bhayaM vidArya saharSaH san vAjitaH kaMTaktiH pulakita. zarIro bhavati sa tvaM mA ava ityuttaratra sambandhaH // 46 // __ aparAgeti-parAgaH sNpraayH| na vidyate parAgo yasyAsAvaparAgaH tasya sabodhanaM he apraag| sa tvaM / mA asmAn / he zreyan ekAdazatI. , 'nanAma' ityuttaralokagata-kriyayA sambandhaH / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividhA paMkara / prAmayaH vyAdhiH, na vidyate prAmayo yasyAsAvanAmayaH & anAmayaM, mA iti sambandhaH / itaH itaH prabhRti / abhiyaM abhayam / vid jJAnam, prAyaH sAdhavaH; te sahitaH yuktaH vidAryasahitaH tasya vidaH zAninaH sambodhanaM he vidAryasahita / ava rakSa / pArya pUjya / samutsanajava / prAjitaH saMgrAmAt kalahAt praNayasaMdhAbhAvAkimuka bhavatisa evaM viziSTaH tvaM he zreyan itaH prabhRti anAbhayaM abhiyaM mA raca bhAjitaH samutsannajava aparAga // 4 // __ artha-hevItarAga ! he sarvajJa ! Apa sura, asura, kinnara Adi sabhIke liye AzrayaNIya haiM-sevya haiM-sabhI ApakA dhyAna karate haiM, Apa sabakA hita karane vAle haiM ataH hitAbhilASIjana sadA Apako ghere rahate haiM ApakI bhakti vandanA Adi kiyA karate haiN| ApakI zaraNako prApta hue bhakta puruSa bhayako naSTa kara-nirbhaya ho, harSase romAJcita ho jAte haiN| Apa parAgase-kaSAya-rajase-rahita haiN| jJAnavAn-zreSTha puruSoM se sahita haiM, pUjya haiM, tathA rAgadveSarUpa saMgrAmase ApakA vega naSTa hogayA hai-Apa rAgadveSase rahita haiN| maiM Apake darzana mAtrase hI ArogyatA aura nirbhayatAko prApta ho gayA huuN| he zreyAnsa deva ! merI rakSA kIjiye // 46 // 47 // vAsupUjya-jina-stutiH ( anantarapAdamurajabandhaH) abhiSiktaH surairlokaistribhibhaktaH parairna kaiH / vAsupUjya mayIzezastvaM supUjyaH ka IdRzaH // 48 // abhIti-prathamadvitIyayostRtIyacaturthayoH pAdayoH murajabandho haravyaH / . : miSitaH merumastake snApitaH / suraiH devaiH / sokaistrimiH bhavana Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 samantabhadra-bhAratI vAsi manuSyadevendraH / bhaktaH sevitaH / parairanyaiH kairna sevitaH kintu sevita eva / he vAsupUjya dvAdazatIrthaMkara / mayi viSaye mama vA IzAnAmIzaH IzezaH svaM / suSThu pUjyaH supUjyaH / ka IdRzaH yuSmatsamAna bhrabhyaH ka ityarthaH / etadukta N bhavati - he vAsupUjya yaH lokaiH tribhiH abhiSiktaH bhaktazca saH zranyaiH kairna bhaktaH sevitazca tato mayi mama svameva IzezaH anyaH IdRzaH supUjyaH kaH yaH zrasmAkaM svAmI bhavet // 48 // artha - he prabho ! jaba devoMne ( meru parvatapara le jAkara ) ApakA abhiSeka kiyA aura bhavanavAsI, vyantara, jyotiSka, manuSya, tiryaJca Adi tInoM lokoMke jIvoMne ApakI sevA kI taba aisA kauna hogA jo ApakI sevA na kare ? he vAsupUjya Apa mere viSaya meM IzvaroMke izvara haiM - mere liye sarvazreSTha Izvara Apa hI haiM - ataH Apa hI pUjanIya haiN| Apa jaise arhatpuruSa se bhinna aura kauna hai jo merA svAmI ho sake // 48 // . ( murajaH ) cArvasyaiva kramejasya turaMgaH sAyo namannabhAt / sarvato vaktramekAsyamaMgaM chAyonamapyabhAt // 49 // | cArveti - cAru zobhanam / asyaiva krame pAde / zrajasya sarvajJasya / turaMgaH mahAn / sAyaH sapuNyaH 1 naman stutiM kurvan / zrabhAt zobhate sma / viruddhametat / naman san kathaM turaMgaH / asya punarajasya namannapi tu gaH / ataH evakAraH zratraiva / sarvataH samaMtataH / vaktraM mukhaM / ekamAsyaM yasyAGgasya tadekAsyaM ekamukham / zraGga zarIram | chAyayA UnaM chAyonaM chAyArahitam / achAyasvaM jJApitaM bhavati / chAyonamapi zrabhAta zobhatesma / biruddhametata ekA syamaMgamapi sarvato vastraM yadyekAsyaM kathaM sarvato vaktraM, atha sarvato vaktraM kathamekAsyam / etadapi viruddham -- yadi chAyonaM kamamabhAt, prathAbhAt kama' chAyonam / anyatra biruddha asya punaH sarvajJasya na Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutiviNa vilbam / ghaTata eva sarva yatazca virudAlaMkRtiriyam / kimuka bhavatianena byAjena mAhAtmyaM pradAsya svavanaM kRtaM bhavati // 4 // artha-ina sarvajJa vAsupUjya svAmIke caraNakamaloMmeM nama. skAra karanevAlA puruSa nizcayase puNyavAn aura ucca hotA huzrA atyanta zobhAyamAna hotA hai| inakA zarIra yadyapi eka mukhavAlA hai tathApi usameM cAroM orase mukha dikhAI dete haiMvaha caturmukha hai tathA chAyA-kAnti se ( pakSameM parachAI se) rahita hokara bhI atyanta zobhAyamAna hotA thaa| - bhAvArtha-isa zloka meM virodhAbhAsa alaMkAra hai- 'jo caraNoM meM namra hotA hai vaha ucca nahIM hotA aura jo ucca hotA hai vaha kisI ke caraNoM meM namra nahIM hotA'--yaha lokagataviruddha bAta hai, parantu bhagavAn vAsupUjya lokottara puruSa haiM unameM lokagata virodha sthAna nahIM pA sakatA-unake caraNoMmeM namaskAra karanevAlA puruSa nizcita hI sAtizaya puNya bandhakara ucca pada pAtA hai| _ 'jisake eka mukha hogA vaha sAmanese hI dikhAI degA-cAroM ora se nahIM, parantu bhagavAn vAsupUjyake ekamukha hokara bhI saba orase dikhAI detA thA yaha viruddha bAta haiM parantu yaha virodha bhI unameM lAgU nahIM hotA kyoMki kevalajJAnake kAla meM honevAle atizyavizeSase unakA mukha cAroM orase dikhAI detA hai| 'jo zarIra chAyAse rahita hotA hai vaha zobhita nahIM hotA, parantu bhagavAn vAsupUjya kA zarIra chAyAse rahita hokara bhI atyanta zobhAyamAna hotA thA'--yaha viruddha bAta hai parantu usakA parihAra nimna prakAra hai--yahAM chAyA zabda ke do artha haiM- kAnti' aura pratibimba / unameM prathama kAnti arthase virodha pAtA hai aura dvitIya pratibimba arthase usakA parihAra 2 'chAyA sUryapriyA kAntiH pratibimbamanAvA hatyamaraH / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra bhAratI hojAtA hai| bhagavAnake zarIra kI parachAI nahIM par3atI phira meM vaha kAntise atyanta sundara hotA hai|| 46 // vimala-jina-stuti. (iSTapAdamurajabandhaH) 'kramatAmakramaM kSemaM dhImatAmaya'mazramam / zrImadvimalamarcemaM vAmakAmaM nama kSamam // 50 // krameti-kramatAM apratibandhena vrajatu / vrajatAM vA / akrama yugapat / kSemaM kuzalaM sukham / dhImatA buddhimatAm / kartari taa| adhye pUjyam / azramaM zramarahitaM aklezam / zrImAMzcAsau vimalazca zrIma dvimalaH atastaM zrImadvimalaM paramatIrthakaraM trayodazam / arca kriyApaI joDantam / imaM pratyakSavacanam / vAmaH pradhAnaH kAmyate iSyate hAta vAmakAmaH atastaM vAmakAmam / nama ca cazabdo'nukto dRSTavyaH / kSamaM samartha krodhAdirahitamityarthaH / etaduktaM bhavati-zrI dvimalaM sarvavizeSaNaviziSTaM zrarca nama ca dhImatAmaya' kSemaM kramA akrama sarveSAM praNAmAdeva zAntirbhavati // 10 // __ artha-he bhavyajano ! jo eka sAtha saba padArthoMko jAnate haiM, maMgalarUpa haiM, buddhimAnoMke pUjya haiM, khedarahita haiM, ananta zaktise sahita haiM aura indra cakravartI Adi pradhAna puruSa jinakI sevA karane kI icchA karate haiM aise antaraMga bahiraMga lakSmIse sahita ina vimalanAtha tIrtha karako pUjo tathA namaskAra karo aura usake phalasvarUpa tattaNa usa kuzala athavA sukhako vinA kisI rukAvaTa ke prApta karo jo ki buddhimAnoMka dvArA pUjya hai, parizramase rahita hai aura bar3e bar3e puruSa jisakI nirantara cAha rakhate haiN| , loDhantaprayoga: 'vRttisargatApaneSu kramaH' (1 / 3 / 38 aSTAdhyAyI) ityAtmanepadam / vRttirapratibandhaH / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 61 bhAvArtha - saMsArameM duHkha prAptike mukhya do kAraNa haiM eka kaSAya aura dUsarA ajJAna / hamAre ArAdhyadeva vItarAga haiM - kaSAyarahita haiM aura sarvajJa bhI haiM - ajJAnase rahita haiM arthAt duHkhake donoM kAraNoMse rahita haiM - ananta sukha sampanna haiM / jo bhavyajIva sacce hRdaya se unakI bhakti karatA hai vaha bhI taMdurUpa honese tatkAlameM sukhakA anubhava karane lagatA hai / ataH isa zloka meM AcArya samantabhadrane sukhAbhilASI jIvoMko sukhaprAptikA upAya batalAyA hai| vaha yahIM ki bhagavAn vimalanAthako pUjo aura namaskAra karo / / / 50 / / ( dvayakSarapAdAbhyAsayamakaH 1 ) tatomRtimatAmImaM tamitAmatimuttamaH / matomAtAtitA to. tamitAmatimuttamAH // 51 // tomRtIti dvitIyapAdobhyastaH punaruktaH takAra makArayorevAstitvaM nAnyeSAm / yatastato bhavatyayaM dvayakSarapAdAbhyAsayamakaH / vimala ityanuvatta te / tatastasmAdahaM vimalaM amRtiM maraNavarjitam / zratAmi satataM gacchAmi / imaM pratyakSavacanam / tamitA vinAzitA. zramatiH zrajJAnaM yenAsau tamitAmatiH taM tamitAmatim / uttamaH pradhAnaH yatastvamiti sarvatra sambandhaH / mataH pUjitaH / zramAtA zrahiMsakaH / pratitA satatagatiraha miti sambandhaH / tattu preritum / tamitAM zramasva rUpam / zrati pUjya / mut harSaH yasyAsauM pratimut, sarve ime pratimudaH, eteSAM madhye zrayamatizayena zratimutpratimuttamaH kimukta' bhavati - yato bhavataH praNAmAdakramaM kSemaM kramate stotRRNAm tato'hamuttamaH san ati : 1 yaha zloka sirpha 'ta' aura 'ma' inado akSaroMse banAyA gayA hai| tathA isakA dUsarA aura cauthA pAda eka samAna haiM isaliye isameM vyaMjanacitra aura yamaka kaMkAra hai / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 samantabhadra- bhAratI muttamaH san mataH amAtA pratitAI to tamita klezitu pratA cimanaM bhramRtim // 11 // - artha- jaba ki pUjA aura namaskAra karanese bhavya puruSoM ka tatkSaNameM aneka kalyANa prApta hote haiM unakA saMsAra-bhramaNa ta ruka jAtA hai, taba maiM bhI apane duHkhoM ko naSTa karane ke uddezya atyanta harSita hotA huA mRtyurahita aura samasta ajJAnako na karanevAle una vimalanAtha svAmIkI zaraNa meM jAtA hUM - unakI pUjA aura vandanA karatA hUM joki sarvottama haiM, sarvapUjita haiN| aura parama hiMsaka haiM tathA maiM isake viparIta caturgatirUpa saMsArameM bhramaNa karanevAlA hU~ // 51 // ( cakrazlokaH ) zracaradvayaviracitasamudgayamakaH ) netAnatanute' nenonitAntaM nAtato nutAt / netA na tanute neno nitAntaM nA tato nutAt // 52 // neteti - yArambhUtaM pUrvAddha pazcAddhamapi tAdRgbhUtameva / takArana kArayorevAstitvaM nAnyeSAm / ataH evaMbhUtaH / na pratiSedhaH / itAn prAptAn / zratanute zrazarIrive ( talantaM ) tarsa vikalpena zraDAgamaH / na vidyate enaH pApaM yasyAsau anenA: ta sambodhanaM he zranenaH / zranitAntaM klezarahitaM yathA bhavati / na ta 1 'zratanute' iticchedaH / tanorbhAvaH karma vA tanutA, avidyamAna tanutA yasmin tasmin zratanute azarIritve - siddhasvaparyAMye ityarthaH samAse sati 'gostriyorUpa sarjanasya' ityupasarjanahrasvatve satyakArAma rUpam / yatu saMskRtaTIkAyAM talantasya pratanutA zabdasya vikalpe zrAgama uktaM tacintyaM, talantasya nityastrIliGgatvAt / 2 'nutAt' ityatra bhAve ktaH / namaskArAdityarthaH / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutiSiyA sadA pachatA pUrvopi na zabdaH atraivAbhisambamdhanIyaH tena kimukta bhavati-na pratataH pratata eva / dvau pratipeyI prakRtamacaM gamayataH / dhumat praNutAt / netA nAyakaH / na tanute mahAn saMpadyate, na atrApi pUrvavat sambandhaH / na na tanute kintu tanuta eva / inaH svAmI san / nitAntaM pratyartha / nA puruSaH / tataH tasmAt / nutAt nuyAt / tAtaumtaM kriyApadam / kimuktaM bhavati-itAn prAptAna na na pratata: saMsA. riyaH atanute azarIrive siddhasve tanute vistArayati nAyakaH svAmI yaH apAmAratoH / ataH taM nA nutAt // 12 // artha-he pAparahita ! vimalanAtha jinendra ! Apa zaraNameM pAye huye saMsArI prANiyoMko vinA kisI klezake zarIrarahita avasthA-siddhatva paryAya-prApta karA dete haiM tathA Apako namaskArakaranese prANI sabakA svAmI aura nAyaka hojAtA hai| ataH he bhanyajanoM ! aise ina vimalanAtha svAmIko tuma bhInamaskAra kro| bhAvArtha-Apako namaskAra karanevAle mAnava arahantaavasthA prApta kara sabake svAmI aura nAyaka banate haiM aura antameM pApa se-karmamalase- rahita hokara siddhatva paryAyako pA lete haiM, isaliye prAcArya samantabhadrane bhavya jIvoMko ApakI bhakti karaneke liye prerita kiyA hai // 52 // (cakazlokaH) nayamAnakSamAmAna na mAmAryAtinAzana / nazanAdasya'.no yena naye nororimAya na // 53 // , 'asya' iti asu prakSepe ityasyadaivAdikasya dhAtorloTa madhyamapuruSaikavacanasya rUpam / 2-3 na noM naye na na arimAya ityubhayatra pratiSedhavAcako dvau naJ zabdo prakRtArtha dRr3hayataH / ayaM zloko'laMkAra* cintAmaNau dvitIyaparicchede citrAlaMkArasyAvAntarabhedasya pAdottarajAtedAharaNarUpeNopanyastaH / nayAhi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samansamadra-bhAratI nayamati * * jayamAnadhama pUjyamAnakSama nayamAnAH mA yastA nayamAnakSamaH tasya sambodhanaM he nayamAnakSama / na vidyate mAnaM uddhatiH pA mANaM vA yasyAsAvamAnaH tasya sambodhana he amAna / na pratiSedhavacanama mAM asmadaH ivantasya rUpam / AryANAM sAdhUnAM atiH pIDA tAnAzaya khyAtinAzanaH kartari lyuTa bahulavacanAt / tataH he AryAttinAzana nazanAt vinAzAt jAtijarAmaraNebhyaH ityarthaH / asya utsAraya / a kSepaNe ityasya dhoH loDantasya rUpam / no pratiSedhaH / yena kAraNena meM pUjAmahaM babhe saMmAnaneyaM vidhiH / na no pratiSedhavacane atra sambandhanole na no naye kintu naye eva / dvau pratiSedhau prakRtamartha gamayataH / na pravi Sedhe / he uro mahan / arimAya arihiMsaka / arIn antaH zatrUn ki nAti hantIti arimAyaH tataH he arimAya / pUrvokto'pi na atra sambana nIyaH / he na na arimAya / kimukta bhavati-he nayamAnakSama amA prAsaMtinAzana na na arimAya mAM vinAzAt asya apanaya / yena na meM naye ahaM / yena pUjAmahaM labhe ityarthaH // 13 // nayapramANasambuddhiH zamaH kA zrImukhe'pi sA / kiM niSedhe'vyayaM loka-nAzinI duHkhi kiM kulam // 73 // kaH mAnannasambuddhiH kA ca nazvaraniHsvane / loTi kiM padamasmAkamityarthe kena nAzyate // 7 // vastvaMzo budhyate kena vRkSazcakra ramA ca kaa| sambatsarAsambuddhiH kA kathaM jina IDayate // 7 // nayamAnakSamAmAna. na mAmAryAtinAzana / nazanAdasya no yena naye nororimAya na // 7 // nayamAna ! kssmaa| mAnana- lakSmImukha / maa| maarii| Ati-artadhyAna masthAstIti / nA / azana | nazanAda nazyatIti nazastasyanAda / syaSo'ntakarmaNoti dhAtormadhyamapurataH / naH / yen-ymen| nayena / uraH ari-arAH sansyasminniti / maa|ayn / kathaM jina Inyate ho praznasya sarvazlokArthaH / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA artha-he prazaMsanIya kSamAse yukta / he ahaMkAra-zUnya ! he sAdhupuruSoMkI pIr3Ako naSTa karanevAle ! he karmazatra oMke ghAtaka ! he sarvazreSTha ! vimalanAtha svAmin ! Apa mujhe isa janmamaraNarUpa vinAzase dUra kIjiye-mere janma-maraNake duHkha naSTa kIjiye, jisase maiM bhI (ApakI taraha) uttama sthAnako-svAtmasthitirUpa nirvANapadako-prApta ho sakU~ / / 5 / / (gUDhasveSTapAdacakrazlokaH' ) varNabhAryAtinandyAva' vandyAnanta sadArava / varadAtinatA-va vAtAntasabhArNava // 54 // varNeti-prAtmanaH iSTaM pAdaH sonyeSu pAdeSu gupyate yataH / varNena zarIraprabhayA bhAti zobhate iti varNabhaH zarIrakAntyuskaTa ityarthaH tasya sambodhanaM he varNabha / prArya pUjya / atinandha suSTusamRda / ava rata / khoDantasya rUpaM kriyApadam / bandha devAsurairabhivandha / he. ananta catudaMzatIrthakara / san zobhanaH pAradhaH vANI sarvabhASAsmikA yasyAso sadAravaH tasya sambodhanaM he sadArava / gharada iSTada kAmadAyaka / prati zobhanaM natAH praNatAH pratinatAH atinatAzca te prAyozca atinatAAH tAn adhati rakSatIti atinatAryAvaH tasya sambodhanaM he atinatAryAva / dhayaM pradhAna / sabhA eva arNavaH samudraH sabhArNavaH atAnta asvibhinnaH akSubhitaH sabhArNavaH samavasRtisamudraH yasyAsau pratAntasabhArNavaH tasya sambodhanaM he atAntasabhArNava / kimuktaM bhavati-he ananta varNamAMdivizeSaNaviziSTa ava pAlaya mAmiti sambandhaH / anyAMzca pAlaya // 54i artha-he anupama saundaryase zobhAyamAna ! he aSTa mahA... . isazlokameM sveSTa-mana cAhA-pAda zeSa tIna pAdoMmeM gUr3ha hai tathA pakrabaddha nAmaka citrAlaMkAra bhI hai| - 2 varNabha+mArya+ atinanya+ aba iti padacchedaH / ava ti. kiyApadam / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI prAtihAryarUpa vibhUtise sampanna! he sura-asuroMke dvArA vanda. nIya ! he uttama divyadhvanise sahita ! he icchita padArthoM ke dene vAle ! he atyanta namra sAdhupuruSoMke rakSaka ! he zreSTha ! he dobharahita! samavasaraNa-samudrase saMyukta! anantanAthajinendra ! merI rakSA kIjiye-mujhe saMsArake duHkhoMse bacAiye // 54 // ananta-jina-stutiH . (gUDhadvitIyatRtIyAnyatarapAdayakSaramayazlokaH) nunnAnRtonnatAnanta nUtAnItinutAnanaH / natonUnonitAntaM te netAtAnte ninauti nA // 55 // nunneti-dvitIyatRtIyAnyatarapAdo gupyate nakAratakArayorevAstisvI nAnyeSAM yataH / nunnaM kSiptaM anRtaM asatyaM yenAsau nunnAnRtaH tasya sambodhanaM hai nunnAnRtaM anekAntavAdin / unnata mahan / ananyasambhUtaiguNairyadi bhaTTA rakasya unnatatvaM na bhavati kasyAnyasya bhaviSyati / ananta aparimANa bhaTTAra kasya nAma thA / nUtAH stutAH anItayaH siddhA yaiste nUtAnItayaH tairnu stutaM pUjitaM zrAnanaM mukhaM yasya stotuH asau nUtAnItinutAnanaH stutikana purussH| nataH prnntH| anUnaH avikalaH sampUrNaH / anitAntaM klezarahivaM malezarahitaM yathA bhavati kriyAvizeSaNametat / te tvAM tubhyaM vaa| netA nAyaka indrAdiH / atAnte atAntanimittam mokSanimittamityarthaH / ninoda praNauti / nA puruSaH cakradharAdiH / kimuktaM bhavati-he ananta nunnA nata unnata netA ninauti netA nAyakopi san / viruddhametat / yadi nAyaka kathamanyasya praNAmaM karoti atha praNAmaM karoti kathaM nAyakA svAM puno nauti nAyakopi mokSanimittaM tatastvameva nAyakaH // 15 // 3 nunnAnRta+unnata+ananta itipdcchedH| - - Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA artha-ekAntavAdarUpa samasta asatya ko naSTa karanevAle ! sarvazreSTha ! he anantanAtha jinendra ! siddhaparameSThIkI stuti karanese jinake mukha pUjya ginejAte haiM aura jo Apake caraNoMmeM namra rahate haiM aise indra cakravartI Adi samasta nAyaka-pradhAna puruSa-bhI mokSaprAptike liye vinA kisI klezake-sahaja svabhAvase prerita hokara-Apako namaskAra karate haiN| . bhAvArtha-yadyapi yaha viruddha bAta hai ki jo svayaM nAyaka hogA vaha anyako praNAma kaise karegA ? aura anyako praNAma karegA to vaha nAyaka kaise hogA ? parantu Apako saMsArake anya samasta nAyaka namaskAra karate haiM; kyoMki Apa hI una sabameM zreSTha hai aura usa zreSThatAkA kAraNa yahI hai ki Apako namaskAra karanese mokSaprApta hotA hai // 5 // dharma-jina-stutiH (gUDhadvitIyacaturthAnyatarapAdo'ddha bhramaH' ) tvamavAdha damenarddha mata dharmapra godhana / vAdhasvAzamanAgo me dharma zarmatamaprada // 56 // tvameti-- tvaM yuSmado rUpam / na vidyate vAdhA yasyAsAvavAdhaH tasya sambodhanaM he avAdha / damena uttamakSamayA Rda vRddha / mata pUjita / dharmapra uttamakSamAdinA ApyAyakapUraNa / godhana gaurvaNI dhanaM yasyAsau godhanaH tasya sambodhana he godhana / vAdhasva vinAzaya / azaM duHkham / anAgaH nirdoSa / me mama / dharma paJcadazatIrthakara / zarma sukham / sarvANi 1 yahAM dvitIya athavA caturtha pAdameMse koI eka pAda anya pAdoMke akSaroM meM gupta hai| isake sivAya yaha ardhabhrama bhI hai / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI imAni zarmANi eteSAM madhye atizayena imAni zarmANi zarmatamAni tAni pradadAti yaH saH zarmatamaprada tasya sambodhanaM he zarmatamaprada // etaduktaM bhavati- he dharma avAdha damenaI mata dharmapra godhana anAgaH zarmatamaprada tvaM me prazaM vAdhasva / / 16 / / - artha he bAdhA (vinAza) rahita ! he indriyadamana athavA kSamAse vRddha ! he pUjya ! he uttama kSamA Adi dharmoM ke pUraka. dhAraka ! he divydhvniruup| dhanase sahita ! he nirdoSa ! he mokSarUpa uttama sukhake denevAle dharmanAtha bhagavan ! mere duHkhako-- janmamaraNakI bAdhAko naSTa kIjiye // 56 // (gatapratyAgataikazlokaH) natapAla mahArAja gItyAnuta mamAkSara / rakSa mAmatanutyAgI jarAhA malapAtana // 57 // nateti-kramapAThe yAnyavarANi viparItapAThepi tAnyeva / natAn praNatAn pAlayati rakSatIti natapAlaH tasya sambodhanaM he natapAla / mahAto rAjAno yasya sa mahArAja: 'TaH sAnta:' tasya sambodhanaM mahArAja / athavA natapAlA mahArAjA yasyAsau natapAlamahArAjaH tasya sambodhana natapAlamahArAja / mama gItyAnuta asmatstavanena pUjita / akSara amazvara / rakSa pAlaya / mAM asmadaH ivantasya rUpam / atanutyAgI analpadAtA / jarAhA vRddhatvahInaH, upalakSaNametat jAtijarAmaraNahIna ityarthaH / malaM pApaM ajJAnaM pAtayati nAzayatIti malapAtanaH kartari yuT bahulacacA nAn / tasya sambodhana he malapAtana / etadukta bhavati - he dharma natapAla mahArAja gotyAnut mama akSara jarAhA malapAtana raca mAM atanutyAgI yatastvam // 50 // artha-he namramanuSyoMke rakSaka ! he matkRta ( mere dvArA kI , jainendranyAkaraNasya sUtramidam ... Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA gaI ) stutise pUjita! he avinAzI ! he duSkarmarUpI malako naSTa karanevAle ! dharmanAtha mahArAja ! merI rakSA kIjiye-mujhe saMsArake duHkhoMse bacAkara avinAzI mokSapada pradAna kIjiye / kyoMki Apa mahAn dAtA haiM-sabase bar3e dAnI haiM aura janmajarA Adiko naSTa karanevAle haiM / / 57 // (murajaH) mAnasAdarzasaMkrAntaM seve te rUpamadbhutam / jinasyodayi sattvAntaM stuve cArUDhamacyutam // 5 // mAnaseti-mana eva mAnasaM cittamityarthaH manasamevAdarza: darpaNaH mAnasAdarzaH mAnasAdarza saMkrAntaM pratibimbitaM mAnasAdarzasaMkrAntam / seve bhajAmi / te tava / rupaM zarIrakAntim / adbhutaM pAzcaryabhUtam / jinasya trailokyanAthasya / udayi udayAnvitam / sataH zobhanasya bhAvaH sadhvaM, sattvasyAntaM avasAnaM paramakASThA sattvAntam / stuve vande / ca samuccaye / zrArUDhaM adhyArUDhaM / acyutaM ahInaM akSaram / ca samaJcayArthaH / jinasya rUpaM seve'haM stuce ca kiMviziSTaM rUpaM mAnasAdarzasaMkrAntam / punarapi kiMviziSTa adbhutaM udayi satvAntamArUr3ha acyutamiti paramamAktikasya vacanam // 5 // artha-maiM Apake usa anupama rUpa-saundarya kI upAsanA aura stuti karatA hU~ jo ki saba jIvoMko Azcarya karanevAlA hai, sadA udayarUpa rahatA hai, uttamatAkI parAkASThA hai, ArUDha hai, vinAzarahita hai aura mere manarUpI darpaNameM pratibimbita horahA hai / / 58 // (murajA) yataH kopi guNAnuktyA nAvAbdhInapi pArayet / na tathApi kSaNAdbhaktyA tavAtmAnaM tu pAvayet // 59 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhandra-bhAratI yataH iti yataH yasmAt / kopi kazcidapi / guNAn jinaMsthAsAdhAraNadharmAn / uktyA vacanena / nAvA potena / zradhIn samudrAn / zri saMbhAvane / pArayet plavatAm / na pratiSedhe / tathApi evamapi kSaNAva 1 zrakSisaMkocAt samayAdvA / bhaktyA sevayA / tava te / zrAtmAnaM svam / tu punaH / pAvayet pavitrIkuryAt / samudAyArtha:- yato nizcitaM ceto mama nAvAndhInaki pArayet tava guNAnanantAn kazcidapi na pArayet yadyapi tathApi kSaNAta bhaktyA tavAtmAnaM tu pAvayet / kutaetat stutimAhAtmyAt // 56 // 70 artha - he bhagavan ! yadi koI cAhe to nAvake dvArA samudroM ko pAra kara sakatA hai / parantu stutirUpa vacanoM se Apake guNoM ko pAra nahIM kara sakatA - Apake guNa ananta haiM / yadyapi yaha nizcita hai tathApi bhaktapuruSa kSaNabharakI ApakI bhakti se apane Apako pavitra banA sakatA hai - ApakI bhaktikA mAhAtmya acintya hai / bhAvArtha -- he bhagavan ! Apake ananta guNoM kA varNana karanekI sAmarthya kisImeM bhI nahIM hai phira bhI bhavyaprANI ApakI bhaktirUpa zubha bhAvanA se apanI AtmAko pavitra banA lete haiM-- azubha karma se rahita kara lete haiM aura paramparAse mokSa bhI prApta kara lete haiM // 56 // ( murajaH ) rucaM bibharti nA dhIraM nAthAti spaSTavedanaH / vacaste bhajanAtsAraM yathAyaH sparzavedinaH // 60 // rucamiti - rucaM dIptiM tejaH / bibharti dharate / nA puruSaH vIraM gabhIraM sAvaSTambhaM yathA bhavati kriyAvizeSaNametat / he nAtha svAmin zratispaSTavaMdanaH atispaSTaM vizadaM vedanaM vijJAnaM yasyAsA vatispaSTavedanaH / baca: vacanam / te tava / bhajanAtU sevanAt / sAraM para Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA matasvabhUtam + yathA ivArthe / zrayo loham / sparzavedinaH / suvarNabhAvakAriNaH sparzapASANasya bhajanAta sevanAt / zrasya samudAyArthaH kathyatehe nAtha nA rucaM bibharti te bhajanAt vacazca sAraM dhIraM yathAbhavati kiM viziSTaH sanA pratispaSTa vedanaH / kathaM ? dRSTAntaM pradarzayati yathA zrayaH sparzavedinaH // 60 // artha - he nAtha ! jisa prakAra pArasa patthara ke sparza se lohA ( suvarNarUpa hokara ) teja dhAraNa karatA hai aura usake phalasvarUpa atyanta zreSTha hojAtA hai usI prakAra bhavya puruSa bhI ApakI sevAse - zrArAdhanAse--atyanta pratyakSa kevalajJAnase sahita hotA huA vizuddha-susthira AtmIya tejako dhAraNa kara letA hai / tathA usake vacana bhI zreSTha hojAte haiM / bhAvArtha - he bhagavan! ApakI bhaktise puruSa kevalajJAna tathA sAtizaya divya dhvaniko prApta hote haiM // 60 // ( murajaH ) prApya sarvArthasiddhiM gAM kalyANataH svavAnataH / apyapUrvArthasiddhyegAM kalyA'kRta bhavAn yutaH ||61 // 71 prApyeti - prApya kRtvA / sarvArthasiddhi vizvakAryaniSpattim / gAM pRthivIm | kalyANetaH kalyANAni svargAvataraNAdIni itaH prAptaH kalyA caita: / svavAn zrAtmavAn / zrataH zrasmAt / zrapi / zrapUrvArthasya kevalajJAnAdicatuSTayasya siddhiH prAptiH apurvArthasiddhiH tayA zrapUrvArthasiddhayA kevalajJAnAdiprAptyA / igAM IhAM ceSTAM viharaNam / he kalya samartha / zrakRta kRtavAn / bhavAn bhaTTAraka: / yutaH yuktaH / samudAyArthaH - bhavAn kalyANetaH san punarapi AtmavAn san prApya sarvArthasiddhiM gAM asmAdUrdhva pUrvArthasiddhayA yutopi he kalya tvaM tathApi ceSTAM viharaNaM RkRta prata: pratyametat "parArthA hi satAM ceSTA" // 61 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 samantabhandra-bhAratI artha-he kalyA-samartha ! jahAM saba arthoM-prayojanoM siddhi-pUrti hotI hai aisIsarvArthasiddhi'nAmaka pRthivIko pAkara gaI janma Adi kalyANakoMse sahita ho Apa svavAn -AtmA ( pakSameM dhanavAn ) hue the- utpanna hue the tathA isake kA Apane anantacatuSTayarUpa apUrva arthakI siddhise sahita hone bhI vihAra kiyA thaa| (he bhagavan ! ina saba bAtoMse spaSTa ki 'parArthA hi satAM ceSTA-satpuruSoMkI samasta ceSTAe pase kArake liye hI hotI haiN)| bhAvArtha-jo puruSa aise sthAnako pA cukA ho jahAM usa saba manorathoMkI pUrti hotI ho, aneka kalyANa athavA maMgalA sahita ho, sva-dhana bhI usake pAsa paryApta ho tathA isake sA anokhe 2 padArthoM kI prApti bhI sadA hotI rahatI ho| sArAMzataH hara eka tarahase sukhI ho vaha manuSya phira bhI yadi jahAM to bhramaNakara upadeza Adi denekI ceSTAe~ karatA ho to usI usakA nijI prayojana kucha bhI nahIM rhtaa| usakI samajhe ceSTAe~ paropakArake liye hI rahatI haiN| prakRtameM-bhagavA dharmanAtha bhI pUrvameM tapasyA karake sarvArthasiddhi vimAnako prApta the| vahAMse cayakara jaba ve pRthivIpara zrAneko udyata huevaM devoMne garbha-janma kalyANaka kiye| garbhameM Aneke chaha mA pahale se-pandraha mAha taka-pratidina sAr3he daza karor3a ratnoMva varSA kii| isake bAda jaba ye dIkSita hue taba devoMne tapaHkalyA eka kiyA aura jaba inheM ananta jJAna ananta darzana anantasura aura ananta vIryarUpa apUrva arthakI prApti huI taba bhI devA jJAnakalyANakakA utsava kiyA-phalataH bhagavAn dharmanAtha bhagavAn dharmanAtha sarvArthasiddhi vimAnase caya kara garbha meM apa tIrNa hue the| -dharmazarmAbhyudaya / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 73 nijake saba manoratha pUrNa hocuke the phira bhI inhoMne jo aneka Arya dezoM meM vihArakara saba jIvoMko hitakA upadeza denekI ceSTA kI thI usameM unakA nijI prayojana kucha bhI nahIM thA / kevala saMsAra ke pathabhrAnta puruSoMko supatha para lAnA hI unakA prayojana thaa| isa zloka meM 'sarvArthasiddhi' 'kalyANa' 'sva' aura 'apUvartha' ye pada zliSTa hai - dvizrarthaka haiM, jinakA samanvaya Upara prakaTa kiyA gayA hai| isa zloka kI racanAke pahale AcAryake sAmane avyakta rUpase eka prazna upasthita hotA hai ki - jinendradeva jaba mohanIya karmakA kSaya kara cukate haiM - apanI saba icchAoMkA laya kara cukate haiM - taba binA icchAke unakA vihAra aura upadeza kaise hotA hai ? isa praznakA uttara bhI AcArya samantabhadrane avyakta rUpase isI zlokameM diyA hai arthAt nijakA kucha prayojana na rahate hue bhI jinendradevakA vihAra Adi hotA haiM- sirpha paropakAra ke liye / yadyapi vAstava meM bhagavAn ke paropakAra karanekI bhI icchA nahIM rahatI; kyoMki ve icchAoMke mUlabhUta mohanIya karmakA kSaya kara cukate haiM-unakI samasta kriyAe meghoMkI taraha, sirpha bhavya jIvoMke saubhAgya se hI hotI haiN| AcAryane ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM svayaM kahA hai ki 'anAtmArtha vinA rAgaiH zAstA zAsti sato hitam / dhvanan zilpikarasparzAmurajaH kimapekSate' | (muraja :) bhavatyeva dharA mAnyA sUdyAtIti na vismaye / devadeva purA dhanyA prodyAsyati bhuvi zriye // 62 // bhavatIti - bhavati bhaTTArake tvayi / eva avadhAraNam / dharA pRthivI / mAnyA pUjyA / sUcAti udgacchati prabhavati / iti yasmAt / na vismayehaM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 samantabhadra-bhAratI mamiwwwmmmmmmmmmm na mamAzrayaMm / he devadeva devAnAM devaH devadevaH tasya sambodhanaM he devade paramezvara / purA pUrvameva / dhanyA punnyaa| prodyAsyati prodgamiSyati prama viSyati / bhuvi asmin loke / zriye zrInimittam / samudAyenArthaH kathyate / he devadeva sUdyAti bhavati bhagavati dharA mAnyA bhavatIti na vismaye 'ham / yata: prodyAsyati bhagavati puraiva dhanyA bhuvi zrInimittam // 62 artha-he devoMke deva ! yaha pRthivI Apake janma lenese hI pUjya mAnI jAtI hai-isa viSaya meM mujhe kucha bhI Azcarya nahIM hai; kyoMki Apake janma lenese pahale hI yaha pRthvI ratnavarSA Adike dvArA dhanya ginI jAne lagatI hai tathA lakSmIse sampanna ho jAtI hai| bhAvArtha--jaba tIrthakara bhagavAn garbha meM Ate haiM usake chaha mAsa pahalese hI kubera sundara nagarIkI racanA karatA hai, use dhana dhAnya suvarNa rajata Adise sampanna karatA hai aura janma-samaya taka arthAt pandraha mAsa taka pratidina ratnoM kI varSA kiyA karatA hai| he prabho! jaba Apake utpanna hone ke pahale ho yaha pRthvI uttama ho jAtI hai taba Apake janma lenese kyoM na uttama mAnI jAvegI ? avazya mAnI jAvegI // 62 // (murajaH) etaccitraM puro dhIra snapito mandare shraiH| jAtamAtraH sthirodAra kvApi tvamamarezvaraiH // 63 // etaditi--etat pratyakSavacanam / citraM Azcaryam / puraH pUrvasmin kAle / dhIra gabhIra | snapitaH abhiSekitaH / mandare merumstke| zaraiH pAnIyaiH / jAtamAtra: utpattikSaNe / sthira sAvaSTambha / udAra dAnazIla mahan / kvApi ekasminnapi kAle / tvaM yuSmado rUpam / amarezvarai devadevendraH / samudAyArthaH-he dhIra mandare zaraiH tvaM snapitaH jAtamAtra san he sthirodAra amarezvaraiH puraH kvApi / citrametat / kathaM citram / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA wwanmmmmmmmmmm bAlasya asmAbhirmandare [gamanaM snapanaM vA] kvApi na dRSTaM yataH tataH pAzcaryam / athavA evaM citrametat bhaTTArake tIrthe sapi prANinaH snAnti, kathaM puraH devairmandare snapitazcodyametat / athavA yo bhavAdRzaH zaraiH sa kathaM snApyate tathApi bhavAn devaiH zaraiH pAnIyaiH snapitaH citrametat // 63 // ___ artha he dhIra ! he sthira ! he udAra ! Apake utpanna hote hI sabase pahale, samasta deva aura indroMne adbhuta-atyantauttuGga evaM zobhA-sampanna meru parvatapara kSIrasAgarake jalase ApakA abhiSeka kiyA thA yaha Azcarya kI bAta hai| bhAvArtha --yahAM Azcarya nimna bAtoMse ho sakatA haitatkAlameM utpanna huA bAlaka meruparvatapara pahu~ca jAve yaha bAta kabhI dekhane meM nahIM AI isaliye yaha bAta Azcaryajanaka hai athavA tatkAla meM utpanna hue bAlakakA yojanoM pramANa eka hajAra ATha kalazoMse abhiSeka kiye jAne para bhI vaha jyoMkA tyo sthira rahA zrAve yaha AzcaryakI bAta hai| athavA jisake tIrthameM--upadiSTa dharma meM saMsArake samasta prANI snAna karate haiMtadanukUla AcaraNakara AtmakalyANa karate haiM--usakA kisI dUsareke dvaar| abhiSeka kiyA jAnA Azcarya kI bAta hai / athavA lokottara--sarvazreSTha-prabhAvazAlI-prabhukA abhiSeka indroMne jala-jaise na-kucha-tuccha padArthase kiyA yaha AzcaryakI bAta hai| athavA jo svayaM zuddha hai aura apanI pavitratAse dUsaroMko pavitra karanevAlA hai usako bhI indra-jaise buddhimAn puruSoMne abhiSeka-dvArA zuddha karane kI vyartha ceSTA kI yaha bAta Azcarya karanevAlI hai| athavA indrane zarase-tRNa athavA bANase ApakA abhiSeka kiyA joki asaMbhava honese AzcaryakArI hai ( parihAra pakSameM zarakA artha jala liyA jaavegaa)| isa zlokameM kavine jina bAtoMse Azcarya prakaTa karate hue virodha prakaTa kiyA hai una sabakA parihAra 'dhIra' 'sthira' aura Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI udAra vizeSaNoMse hojAtA hai / yathA-he bhagavan ! Apa itA dhIra aura sthira hai--itane zaktizAlI haiM--ki utpanna hote hai| ninyAnave haz2Ara yojana U~ce meruparvata para eka hajAra pAra kalazoMse abhiSeka hone para bhI ApameM kisI prakArakA vikA utpanna nahIM ho paayaa| ApakA atulya bala prazaMsanIya hai|| prabho ! Apa itane udAra haiM mahAna haiM-ki alpajJoMke dvArA ke huI niHsAra kriyAoMse Apako roSa nahIM AtA--Apa apane agAdha kSamatAse sabako kSamA kara dete haiM / / 63 // (anantarapAdamurajaH ) tirITaghaTaniSThya taM hArIndraughavinirmitam / pade snAtaH sma gokSIraM tadeDita bhago'zviram // 64 // tirITeti-tirITAni mukuTAni tAnyeva ghaTAH kumbhAH tiroTaghaTA tairniSThya taM nirgamitaM tirITaghaTaniSThaya tam / devendracakradharAdimukuTa ghaTanirgatam / hAri zobhanam / indraughavinirmitaM devendrasamitivira citam / indrANAmoghaH indraughaH tena vinimmitaM kRtaM indraughavinimmitam / pade Nadau / snAtaH sma snAtavantau / gokSIraM razmipayaH / athavA pade padanimittaM snAtaH sma snAtabantau gokSIram / tadA snAnAnantaraM surendraH praNAmakAle / IDita pUjita / bhagoH bhagavan / ciraM pratyartha suSThu ityarthaH / kimuktaM bhavati-he bhagavan IDita snAnakAle te pade gokSIraM snAtaH sma / kiM viziSTaM gokSIraM tirITaghaTaniSThya taM hArIndraughavinirmitam // 6 // artha-he pUjya ! abhiSekake bAda indroMke samUhane jaba Apake caraNakamaloMko namaskAra kiyA thA, taba unake mukuTurUpI ghaTase manohara kiraNarUpI dugdha prakaTa huA thA, usameM Apake caraNa. kamaloMne mAno cirakAlataka snAna kiyA thaa| 1 bhagos' iti sambuddhayarthako'vyayaH / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA janmAbhiSeka ho cukane ke bAda indra-samudAya jisa abhiSikta pAlaka ke caraNoM meM mastaka jhukAkara namaskAra karate haiM,namaskArake maya indroMke mukuToMkI zukla kiraNeM usa bhagavAnke caraNoMpara hatI haiM usase aisA mAlUma hotA hai mAnoM bhagavAnke caraNa indroMmukuTurUpI ghaToMse bharate hue kiraNarUpa dUdhameM snAna kara rahe / yahAM rUpaka aura utprekSA alaMkArase varNana kiyA gayA hai| lokameM Aye hue 'pade' zabdako 'pada' zabdase caturthyanta mAnakara naH AvRtti karane aura 'ciraM' zabdapara adhika lakSya denese ka aura vicitrabhAva pratIta hone lagatA hai|] | bhavArtha--'indroMne bhagavAnakA abhiSeka kSIrasamudrake jalase ho ki kSIrake samAna thA, kiyA thaa| usase unakA zarIra kSIrajaisA dhavala hogayA thA / abhiSeka pUrNa ho cukane para indrane ttama vastrase jaba unake zarIrako poMcha liyA taba usaparama khIrakI prabhA dUra hogaI thI / parantu caraNakamaloM para namaskAraka samaya indroMke mukuToMkI sapheda kiraNeM phira bhI par3a rahI thIM isaliye caraNa-kamala vastrase poMche jAne para bhI sapheda sapheda dikha rahe the / usase aisA mAlUma hotA thA ki bhagavAnake pade-caraNa, pade ( caturthyanta ) kisI uttama padako pAneke liye zarIra ke anya avayavoMkI apekSA cira kAla taka nAna karate rahe hoN| jo itarajanoMkI apekSA apane Apako kisI adhika utkarSako prApta karAnA cAhatA hai usako dUsare janoMkI apekSA adhika tallInatAke sAtha usa kAmako karanA par3atA hai-yaha svAbhAvika bAta hai| caraNoMne cirakAla taka kSIrasnAnake dvArA apane Apako atyanta pavitra banA liyA thA isIliye mAnoM indra Adi lokottara puruSa unake gharaNoMko namaskAra karate the-hasta, udara aura mastaka Adiko nahIM // 14 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OC samantabhadra-bhAratI (murajabandhaH) kuta eto nu sanvarNo merostepi ca saMgateH / uta krItotha saMkIrNo gurorapi tu saMmateH // 65 // kuta iti-kutaH kasmAt / etaH pAgataH / nu vit|| zobhanaH / varNaH rUpaM dIptistejaH / meroH mandarasya / te tava / api nanu ityarthaH / saMgateH saGgamAt melApakAt / uta vitarke / krIta: drana gRhItaH / atha zrAhosvit / saMkIrNaH varNasaMkaraH / guroH bhatu / / tu utAho / sammateH praajnyaayaaH| kimuktaM bhavati---meroryo'yaM sana varNa, kutaH pAgataH kiM te saMgateH uta krIta: atha saGkIrNaH / apitu saMmateH / nanu nizcitosmAbhistava saMmateH // 6 // ... artha-he bhagavan ! hama logoMko aba taka sandeha thA ki meM parvatakA aisA sundararUpa kahAMse AyA ? kyA ApakI saMgI athavA ApakA vahAM janmAbhiSeka honese usakA vaisA sundarI hogayA ? yA mUlya dekara kharIdA gayA athavA kisI bhI sundara vastukA rUpa usameM saMrkINa kara diyA gayA-milA di gayA ? parantu aba hameM nizcaya hogayA ki merukA vaha mundara zrApakI saMmatise-AjJAmAtrase-hogayA hai, kisI dUsa jagahase nahIM AyA hai| bhAvArtha-jisa meru parvatapara jisa bAlakakA ami hotA hai vaha parvata suvarNa aura ratnoMkI kAntise atyanta ma hara hotA hai| yahAM prAcAryane bhakti meM tallIna hokara batalAyA hai meru-parvatakA vaha atyanta sundararUpa bhagavAn dharmanArthako saMmA hI huA thaa| he prabho! jaba ApakI saMmatise-AjJAseacetana padArtha bhI sadvarNa-suvarNa yA uttama rUpako pA sakatA hai| Apako AjJAse-Apake samyagjJAnase athavA Apake samma manana dhyAna yA anubhavanase sacetana prANI sadvarNa-uttamA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutitriyA L bArI, uccakulI athavA uttama yazasahita ho jAve to isameM kyA Azcarya hai ? kyoMki Apa guru haiM - sarvazreSTha, mahAn yA svAmI haiM / athavA ApakI saMgati se sacetana ziSya sadvarNakoutkRSTa akSara parijJAnako -- prApta ho jAyeM to kyA Azcarya haiM ? kyoMki Apa guru haiM - upAdhyAya haiN| gurukI saMmatise ziSyako kyA nahIM prApta ho jAtA ? ( anantarapAdamuraja: ) hRdi yena dhRtosInaH sa divyo na kuto janaH / tvayArUDho yato meruH zriyA rUDho mato guruH // 66 // 1 hRdIti - hRdi hRdaye / yena janena dhRto vidhRtaH / asi bhavasi / inaH svAmI iti kRtvA / saH pUrvoktaH pratipAdakaH / divyaH puNyavAn kRtArthaM ityarthaH / na kutaH na kasmAt / janaH bhavyalokaH / tvayA bhaTTArakeNa / zrArUDhaH zradhiSThitaH / yato yasmAt / meruH girirAjaH / zriyA lakSmyA / rUDhaH prakhyAtaH zrImAn jAta: / mataH jJAtaH / guruH mahAn / evaM sambandhaH karttavyaH-- he * bhaTTAraka svaM yena janena hRdi ghRto bhavasi ina iti kRtvA sa janaH kuto na divyaH kintu divya eva / yato merurapi svayArUDhaH san zriyA rUDhaH mataH guruzca mataH // 66 // artha - he bhagavan ! jisa bhavya jIvane Apako svAmI mAna kara apane hRdaya meM dhAraNa kiyA hai vaha puNyavAn kyoM na hogA ? avazya hogaa| kyoMki meruparvata, Apake dvArA adhiSThita honesehI zrIsampanna aura mahAn hogayA thA / bhAvArtha - suvarNa aura ratnoMse khacita hone ke kAraNa meruparvata zrImAn - lakSmI sampanna athavA zobhAse yukta - kahA jAtA hai aura eka lAkha yojana U~cA hone ke kAraNa guru- mahAn kahA jAtA hai| yahAM kavikA vizvAsa hai ki meruparvatako jo asIma zrI -- lakSmI athavA zobhA aura mahattA - prApta huI hai vaha Apake Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ v samantabhadra-bhAratI offi hI adhiSThAna huI hai| yadi ApakA usapara janmAbhiSe hotA to vaha kabhI bhI itanA zrImAn aura mahAna nahIM sktaa| yahAM meruparvatake udAharaNa se yaha bAta dhvanita kI ga ki jaba Apake Azraya se acetana - parvata bhI zrIsampanna mahAn ho sakatA hai taba sacetana - bhaktibhAva se paripluta-bha prANI Apako hRdaya meM dhAraNakara - ApakA dhyAna smaraNa kara yadi divya - puNyavAn indra ahamindra Adi - ho aura ka anantacatuSTyarUpa zrI se sampanna hokara samasta vizvase guru zreSTha ho jAve to kyA Azcarya hai ? || 66 || zAnti - jina - stutiH ( murajaH ) / cakrapANerdizAmUDhA bhavato guNamandaram / ke krameNedRzA rUDhAH stuvanto gurumakSaram // 67 // cakreti - cakrapANeH cakravartinaH pUrvarAjyAvasthAvizeSaNameta dizAmUDhA digmUDhA zravijJAtadizaH / bhavataH bhaTTArakasya / guNamandaraM guru parvatam | ke kimo rUpam / krameNa nyAyena paripATamA / IdazA IdRgbhUte rUDhAH prakhyAtAH / stuvanto vandyamAnAH / guru mahAntam / zrakSaraM na ram / kimukta bhavati - cakrapANabhavataH guNamandaraM IdazA krameNa mura bandhaizcakavRttaH stuvantaH rUDhAH ke nAma dizAmUDhAH api tu bhavantyeva / kiM viziSTaM guNamandaraM guruM akSaram // 67 // ' artha - he prabho ! Apa cakravartI haiM- rAjya avasthAmeM Apane ratna hAtha meM lekara SaTkhaNDa bharata kSetrakI digvijaya kI thI isa krama se - murajabandha cakravRtta Adi citrabaddha stotroM se Apa Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA avinAzI aura mahAn guNarUpI meruparvatakI stuti karanevAle kauna prasiddha puruSa dizAbhUla hue haiM ? arthAt koI bhI nhiiN| bhAvArtha- meruparvata hara eka jagahase uttara dizAmeM par3atA hai isalie jo meruparvatako pratyeka kSaNa dekhatA rahatA hai vaha kabhI dizA nahIM bhUla sakatA-vaha meruko dekhakara apanI iSTadizAko pahu~ca sakatA hai| yahAM AcAryane bhagavAna zAntinAtha ke guNoMko meruparvatakA rUpaka diyA hai / usase yaha artha spaSTa hotA hai ki jo puruSa bhagavAn zAntinAthake guNarUpa meruparvatakI stuti karegA vaha saMsArakI anya ulajhanoMmeM ulajha jAnepara bhI apane kartavya-mArgako nahIM bhUlegA / vaha apane sabase uttara-sabase zreSTha-mArgako anAyAsa hI pA jAvegA / aba bhI to rAstA bhUla jAnepara manuSya kisI U~ce pahAr3a yA per3a vagairaha ko lakSyakara apane iSTa sthAna para pahuMcate haiN| // 67 / (murajabandhaH ) trilokImanvazAssaMgaM hitvA gAmapi dIkSitaH / tvaM lobhamapyazAntyaMga jitvA zrImadvidIzitaH // 6 // trilokIti-trilokI trayANAM lokAnAM samAhAraH trilokI "rAditiDIvidhiH" tAM trilokIm / anvazAH anuzAstisma anuzAsitavAn / saMgaM parigraham / hitvA tyaktvA / gAmapi pRthivImapi / dIkSitaH prabajitaH / svaM yuSmadorUpam / lobhamapi saGgagatacittamapi / tRSNAmapi / azAntyaGga anu prazamanimittam / zAntaH aGga kAraNaM zAntyaGga na zAntyaGga prazAntyaGgam / jitvA vijitya / zrImadvidIzitaH lakSmImadjJAnIzvaraH / vidAmIzitaH vidIzitaH zrImAMzcAsau vidozitana shriimdvidiishitH| kimukta bhavati- he zAntibhaTTAraka svaM saMgaM hitvA gAmapi dIkSitaH san trilokImanvazAH lobhamapi prazAntyaMga jitvA zrImadvidozitaH san // 6 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI artha- pramao ! yadyapi Apa samasta parigraha aura sama pRthivIko chor3akara dIkSita ho gaye the-nagna digambara ho jaGgA meM jAkara tapasyA karane lage the-tathApi Apane tInoM lokoM anuzAsita kiyA thA-lokatrayake samasta prANI Apake upa diSTa mArga para calate the / isake sivAya Apane azAnti kAraNasvarUpa lobhako bhI jIta liyA thA phira bhI Apa lakSmIvA aura vidyAvAnoMmeM Izvara gine jAte haiN| bhAvArtha-yahAM AcAryane api' zabdase virodha prakaTa kiyA hai| lokameM dekhAjAtA hai ki jo pRthivIkA mAlika hotA hai-dhanadhAnya kA svAmI hotA hai-aura senA vagairaha apane pAsa rakhatA hai vaha kucha manuSyoMpara-apane Azrita dezameM rahanevAle logoMparazAsanakara pAtA hai; parantu Apane zAsana karaneke saba sAdhanoM chor3a denepara bhI kucha nahIM kintu tInoM lokoMke logoMpara zAsa kiyA hai yaha viruddha bAta hai| yahAM zAsanakA artha mokSamArgaka upadeza lenepara virodhakA parihAra hojAtA hai| isI prakAra je lobha aura tRSNAse sahita hotA hai vahI dhanadhAnyAdika lakSmIka apane pAsa rakhatA hai parantu Apa lobhako jItakara bhI zrImAnlakSmIvAnoMke Izvara-bane rahe yaha viruddha bAta hai,parantu zrImAnakA artha anantacatuSTayarUpa lakSmose sahita lenepara virodhakA parita hAra ho jAtA hai // 6 // (murajabandhaH ) kevalAGgasamAzleSabalADhya mahimAdharam / tava cAMgaM kSamAbhUSalIlAdhAma zamAdharam // 69 // kevaleti-kevalaM kevalajJAnam / aGga zarIram / kevalameva aza kevalAGga kevalAna samAzleSaH sambandhaH AliGganaM kevalAsamAzleSa Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA tasya tena tadeva vA balaM sAmarthya kevalAGgasamAzleSavalaM tena pAhA. paripUrNaH kevalAGgasamAzleSabalADhyaH tasya sambodhanaM he kevalAGgasamAzleSa balADhya / athavA kevalAGgasamAzleSabalADhyo mahimA kevalAGgasamAzleSabasADhyamahimA tAM dharatIti aMgasyaiva vizeSaNam / mahimA mAhAtmyaM mahimAnaM prAdharatIti mahimAdharaM mAhAtmyAvasthAnam / tava te / ca avadhAragarthe dRSTavyaH / aMga zarIram / kSamaiva bhUSA yasya tat samAbhUSam / lIlAnAM kamanIyAnAM dhAma avasthAnaM lIlAdhAma / kSamAbhUSaM ca tat lIlAdhAma ca tat kSamAbhUSalolAdhAma / zamasya upazamasya prAdharaH gauravaM yasmin tat zamAdharam / aGgamiti sambandhaH / samuccayArtha:-he zAntibhaTTAraka kevalAGgasamAzleSabalADhya mahimAdharaM tava cAGgaki viziSTa umAbhUSalIlAdhAma zamAdharam / kimu bhavati-tavaivAGgamITagbhUtaM nAnyasya | atastvameva paramAtmA ityuktaMbhavati // 66 // ' artha-kevalajJAnarUpa zarIrase AliGgita tathA ananta balase sahita he zAntinAtha jinendra ! ApakA yaha paramaudArika zarIra bar3I mahimAko dhAraNa karanevAlA hai, kSamArUpa alaMkArase alaM. kRta hai, sundaratAkA sthAna hai aura zAntirUpatA-saumyatArUpa gauravase sahita hai| .. zlokameMjo 'ca' zabda AyA hai usakA avadhAraNa artha hai| isaliye zlokakA bhAva hotA hai ki he bhagavan ! aisA zarIra ApakA hI hai anyakA nahIM hai ataH Apa hI sarvazreSTha puruSa haiN| yahAM yaha yAda rakhanA cAhiye ki bhagavAn zAntinAtha 'kAmadeva, padavIke bhI dhAraka the // 66 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 samantabhadra-bhAratI ( murajabandhaH ). trayolokAH sthitAH svaira yojanedhiSThite' tvayA / bhUyontikAH zritAsteraM rAjantedhipate zriyA // 70 // traya iti-trayolokAH bhavanavAsivyantarajyotipkakalpavA simanuSyatiyaJcaH / sthitAH svairaM svecchayA yojane sagamyUtiyoja nctussttye| adhiSThite adhyAsite / tvayA yuSmado bhAntasya rUpam / bhUba bAhulyena punarapi vaa| antikAH smiipsthaaH| zritAH AzritAH / / tava / araM pratyartham / rAjante zobhante / adhipate paramAtman / triya lakSamyA / samuccayArtha:-he bhaTTAraka tvayA adhiSThite yojanamA trayo lokAH svairaM sthitAH bhUyo'ntikAH zritAH santaH te adhipate bhiyA / rAjante // 70 // artha-he svAmin ! Apa jisa samavasaraNameM virAjamAna hue the usakA vistAra yadyapi sAr3he cAra yojanamAtra thA tathA usameM bhavanavAsI byantara jyotiSI kalpavAsI manuSya tirya Adi tInoM lokoMke jIva bahuta hI svacchandatAke sAtha baiTha jAte the| aura jo Apake samIpa Akara ApakA Azraya lete haiMApakA dhyAna karate haiM-ve zIghra hI Apa jaisI utkRSTa lakSmI suzobhita hote haiM-Apake samAna paramAtmapadako pA le| haiM / / 70 // 1 yadyapi zlokaMmeM 'yojane' yaha sAmAnya pada hai tathApi 'dvAdazayo janatastAH krameNa cAddhArdhayojananyUnAH / tAvadyAvannemizcaturthabhAgonitA parataH' (samavasaraNa stotre, viSNusenaH ) zrAdi prasiddha ullekhoMse sA pAra yojana artha lenA caahiye| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA (murajabandhaH ) parAn pAtustavAdhIzo budhadeva bhiyoSitAH / dUrAddhAtumivAnIzo nidhayovajJayojjhitAH // 7 // pareti-parAn pAtuH anyAn rakSakasya / tava te / adhIzaH svAminaH budhAnAM paNDitAnAM devaH paramAtmA budhadevaH tasya sambodhanaM he budhadeva satyaparamAtman / bhiyA bhayena / uSitA sthitAH 'vasa nivAse ityasya dhoH ktAntasya kRtAjitvasya rUpam / dUrAt dUreNa hAtumiva tyaktumiva / anIzAH asamarthAH nidhayaH nidhAnAni / avajJayojjhitA: anAdareNa syaktAH / asya evaM sambandhaH kartavyaH-he devadeva parAn pAtu: tavAdhIza: tvayA nidhayo'vajJayA ujjhitA: bhiyA dUreNa uSitAH tvA hAtumiva anIzAH // 7 // __ artha he vidvAnoMke deva-sarva zreSTha jJAtA-sarvajJa ! Apa anya samasta prANiyoMke rakSaka aura svAmI haiN| Apane jina nau nidhiyoMko tuccha samajhakara anAdarake sAtha chor3a diyA yA ve nidhiyAM Apako chor3aneke liye asamartha hokara mAnoM bhayase hI dUra dUra nivAsa kara rahI haiN| ___ bhAvArtha-bhagavAn zAntinAtha tIrthaMkara aura kAmadevapadake sivAya cakravartI padake bhI dhAraka the-rAjya-avasthAmeM ve nidhiyoM aura 14 ratnoMke svAmI the| jaba ve saMsArase udAsa hokara dIkSA lene lage taba unhoMne nidhiyoM aura ratnoMko atyanta tuccha samajhakara anAdarake sAtha chor3a diyA thaa| tIrtha karake samavasaraNameM jo gopura dvAra hote haiM unake donoM tarapha aSTa maGgala dravya aura nau nidhiyAM rakhI hotI haiM / gopuradvAra bhagavAnke siMhAsanase kAphI dUra hote haiM isaliye unake pAsa rakho huI nidhiyAM bhI bhagavAnase dUra khlaaii| yahAM AcArya samantabhadra utprekSA karate haiM ki bhagavAnne jina nidhiyoMko anAdarake Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI sAtha chor3a diyA thA ve hI nidhiyAM anya rakSaka na dekhakara bhagavAnko hI sabakA (sabake sAtha apanA bho) svAmI samajhA mAnoM unheM nahIM chor3anA cAhatIM parantu unake dvArA kiye| apamAnako yAda kara ve gopurake bAhya dvArapara hI sahama kara ke gaI jAna par3atI thI-vebhagavAnake divya tejase mAnoM ddrgii| isaliye unase dUra hI nivAsa kara rahI thiiN| jo padArtha jisa rakSAmeM bahuta samaya taka rahA ho aura usake dvArA usakA kA upakAra bhI huA ho yadi vaha AdamI vairAgyabhAvase sneha ghaTA ke liye use chor3a deve-usako rakSA karanA svIkAra na kare, ki bAda meM vahI puruSa kinhIM anya padArthoM kI rakSA karanA svIka karale aura unakI rakSA karane bhI lage to pahale chor3A hu padArtha vicAra karegA ki 'isa AdamIkA hRdaya amI rakSaka kA mAra lenese virakta nahIM huA hai| yadi sacamuca meM vita huA hotA to mujhe chor3a anya padArthoM kI rakSA kyoM kara lagatA' / isa taraha vaha chor3A huA padArtha apane rakSakake hRda meM apane liye guMjAiza dekhakara phirase usake pAsa pahuMcatA parantu apane sAtha kiye hue usake rUkhe vyavahArase vaha saha jAtA hai| prakRtameM-zAntinAthasvAmIne dIkSA kAlameM una nidhiyoMko chor3A thA jinake bala bUtepara unhoMne apa sAmrAjya SaTkhaNDa bharatakSetra meM vistRta kiyA thA parantu i chor3akara inakI rakSA kA bhAra tyAgakara-ve sarvathA usa anurA se rahita ho gaye the yaha bAta nahIM ki tu anyako-nidhiyoM atirikta dUsare padArthoM kI rakSA karane lage the ( pakSameM se jIvoMkomokSamArgakA upadezadekara janmamaraNakeduHkhoMse bacAne ke the)|rkssaa hI nahIM karane lage the kintu rakSAkI sAmarthyase sahita the ina donoM bAtoM ko prAcAryane 'parAn pAtuH' aura 'adhozaH' / vizeSaNoMse nirdiSTa kiyA hai / nau nidhiyAM socatI haiM ki "bhagavAna Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 87 wwnwrmanen kA rAga yadi vAstava meM ghaTA hotA to ye ha... samAna kisI anyake bhI rakSaka na hote parantu ye anya samasta prANiyoMkI rakSA kara rahe haiM aura usameM samartha bhI haiM-hamAre rahate hue bhI ye apane vairAgyabhAvako susthira rakha sakate haiM, kyoMki bAhya padArtha hI to vairAgyabhAvako lopanevAle nahIM hai| hamAre sivAya chatratraya, camara, siMhAsana, bhAmaNDala Adi vibhUtiyAM bhI to inake pAsa haiM, ina sabake rahate hue bhI inake vairAgyabhAvakA lopa kyoM nahIM hotA ? isase spaSTa mAlUma hotA hai ki ye hara eka tarahase adhIza haiM-apane bhAvoMke niyantraNa karane meM samartha haiN| phira hameM kyoM chor3A ? inake sivAya dUsarA aura rakSaka bhI nahIM hai / yadi hama punaH inakI zaraNameM jAveM to hameM ye apanAleMge, kyoM ki abhI inake hRdayase anurAga naSTa nahIM huA hai" basa yahI socakara aura apane liye gujAiza dekhakara nidhiyAM samavasaraNameM unake pAsa pahu~canA cAhatI haiM parantu jyoM hI unheM pUrvakRta anA. darakA khayAla AjAtA hai-'phira bhI vahI hAla na ho' aisA bhAva utpanna ho jAtA hai-tyoM hI ve gopuradvAra para Thahara jAtI hai| kitanI gambhIra hai utprekSA aura kavikI sUjha ? ( abhI inakA anurAga naSTa nahIM huA hai ityAdi uddharaNoMse bhagavAnako sarAgI mata smjhlenaa| kyoMki utprekSAlaMkArake kAraNa vaisI kalpanA karanI par3I hai| utprenA hamezA kalpita hotI hai-usameM satyAMza nahIM hotaa)| samavasaraNameM nidhiyoMkA sadbhAva anya zAstroMse bhI spaSTa haiN| ||7|| ' bAhyAbhyantaradeze SaTtriMzadgopurAH santi / dvArobhayabhAgasthA maGgalanidhayaH samastAstu // 10 // saMvATakamRGgAracchatrAbda-vyajana-zakti-cAmara kalazAH / maGgalamaSTavidha syAdekaikasyASTazatasaMkhyA // 5 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa samantabhandra-bhAratI _(pAdAdizmakazloka:) samastapatibhAvaste samastapati' tadviSaH / saMgatohIna bhAvena saMgato hi na bhAsvataH // 72 // samasteti-samastapatIti prathamapAde yadvAkyaM tdvitiiypaa| punaruccAritaM / saMgatohInabheti tRtIyapAde yadvAkyaM taccaturthapAdepi putra cAritam yata: tataH pAdAdiyamakaH / samastAnAM niravazeSANAM patibhAvaH svAmitvaM samastapatibhA vizvapatitvam / te tava / samaH samAnaH / tapati santApayati / taddhi tasya samastapatibhAvasya dviSaH zatravaH tadviSaH tAn tadviSaH tacchana, he saMgatohIna parigrahacyuta / bhAvena svarUpeNa / saMgataH saMzliSThaH / sphuTam / na pratiSedhe / bhAsvataH dinakarasya / samudAyaspArtha:-he saMga hIna samastapatibhAvaste samopi tathApi tapati tadviSaH yasmAt ke bhAsvatobhAvena na saMgato hi sphuTam // 72 // pratyekaM sASTazate tAH kAla-mahAkAla-pANDu-mANavazaGkhAH / naisarpa-padma-piGgala-nAnAratnAzca navanidhaya: // 12 // Rtuyogya-vastu-bhAjana-dhAnyAyudha-tUrya-harmya-vastrANi / zrAbharaNa-ratnanikarAn krameNa nidhayaH prayacchanti // 53 // -~-viSNusenaviracitasamavasaraNa strotra / 1 tAti prakAzate, vivakSayA dhAtorakarmakatvam / 2 tasya dviSaH tadviSo'ndhakArAdayaH santIti zeSaH / atha tasya samastapatibhAvasya dviSaH zatravo-rAgAdayo'ndhakArAdayazca tAni dvitIyAntapAThapakSe tapateH sakarmakatvam / te bhAsvatazca sammastapatibhAva samaH san tadviSastapati kintu tvayA niHzeSitAste, tassa ca sAvazeSAsa ityuparito yojanIyam / 3 'saMgata:-parigrahata: hIno rahitastatsamudau / ' 'saMgata:+grahIna bhAvena', 'saMgataH hInabhAvana', 'saMgata:+hi+inabhAvena' iti bahavo'rthAH Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA artha- he parigraharahita bhagavan ! yadyapi samastapatibhAvasarvasvAmitva ApameM aura sUrya meM samAnarUpase prakAzamAna haijisa taraha Apa samasta jagat ke svAmI haiM usItaraha sUrya bhI samasta jagatkA svAmI hai, phira bhI Apa sUryake svarUpase saMgata nahIM haiM - sUrya Apako barAbarI nahIM kara sakatA / kyoMki Apane apane karmazatruoM ko sarvathA naSTa kara diyA hai isa liye Apa ahInabhAvena saMgata - utkRSTatAse sahita - haiM / parantu sUrya ke andhakAra Adi zatru aba bhI vidyamAna haiM - guphA Adi tirohita sthAnoM tathA rAtri meM aba bhI andhakAra rahA AtA hai| isaliye vaha 'hInabhAvena saMgataH - zranutkRSTatAse saMgata hai| sUrya jyotiSka- devoM meM sabase utkRSTa-indra nahIM kintu pratIndra hai, isaliye Apa samasta patibhAvakI apekSA 'inabhAvena saMgata:'sUrya ke samAna hone para bhI zatru, sadbhAva tathA hInabhAvakI apekSA usake samAna nahIM haiM / > bhAvArtha - kaI loga kahA karate haiM ki samavasaraNa meM virAja mAna jinendradevako prabhA koTisUrya ke samAna hotI hai parantu AcArya samantabhadrako unakA vaha kahanA pasanda nahIM aay| isaliye unhoMne ukta vyatirekase sUrya aura bhagavAn zAnti nAthameM vaisAdRzya siddha karanekA saphala prayatna kiyA hai ||72|| ( murajabandhaH ) nayasattvatta' vaH sarve gavyanye cApyasaMgatAH / zriyaste tvayuvan sarve divyarddhayA cAvasaMbhRtAH // 73 // te nayeti - nayA: naigamAdayaH / satvAH ahi-nakulAdayaH / RtavaH prAvRT prabhRtayaH / nayAzca satvAzca Rtavazca mayasvacavaH ete sarve parasparaM viruddhA | sarve samastAH / gavi pRthivyAm / na kevalamete kintu zranye cApi ye viruddhA: asaMgatAH parasparavairiNaH / zriyaH mAhAtmyAt / te / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 samantabhadra-bhAratI *.new. ... ... ... ......... ~ aamrwwwwwwwwwwwwwwwwwwwxi tava / tu pratyarthe / ayuvan saMgacchante sma / yu mizraNe ityasya dhoH laGntasya rUpam / sarve vizve / divyA ca divi svarge bhavA divyA, divyA cAsau Rddhizca divyaddhiH taya divyaddha devakRtavyApAraNetyarthaH / avasaMbhRtAH niSpAditAH kRtA ityarthaH / kimuktaM bhavati-he zAntinAtha te zriyaH tava mAhAtmyAt gavi pRthivyAM nayasattvattavaH sarve anye cApyasaMgatAH ete sarve pratyartha ayuvan saMgatIbhUtAH kecana punardivyAya ca avasaMbhRtAH saMgatIkRtAH etadeva tava mAhAtmyam nAnyasya // 73 // . artha-he prabho dravyArthika paryAyArthika athavA naigamAvika naya, nevalA sarpa Adi prANI aura vasanta grISma Adi Rta. ye saba tathA inake sivAya aura bhI jo pRthivIpara paraspara virodha, padArtha haiM-parasparameM kabhI nahIM milate ve saba Apake prabhAvase-mAhA. myase--eka sAtha saMgata hogaye the-Apasake virodhako bhUla kara mila gaye the| tathA kitane hI anya kArya devoMkI Rddhise niSpanna kiye gaye the| ____bhAvArtha-dravyArthika naya jisa vastuko nitya batalAtA hai payoyArthika naya usI vastu ko anitya batalAtA hai / vyavahAra naya jina kAryoMko dharma batalAkara upAdeya kahatA hai nizcaya naya unhIM kAryoMko adharma-AsravakA kAraNa batalAkara heya kahatA hai| isa prakAra nayoMmeM paraspara virodha rahatA hai parantu nayoMkA yaha virodha unhIMke pAsa rahatA hai jo ki ekAntavAdI haiM-eka nayako hI saba kucha mAnate haiM / jinendradeva syAdvAdanayake prarUpaka haiM ve vivakSAse saba nayoMko mAnate haiM isaliye unake sAmane nayoM kA virodha dUra ho jAtA hai aura ve mitrakI taraha parasparameM sApekSa rahakara saMsArake kalyANakAraka padArtha hojAte haiN|' 1 nityaM tadevedamitipratItena nitymnytprtipttisiddh| ___ na tadviruddha bahirantaraGganimittanaimittikayogataste " Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA ___sarpa-nevalA, mUSaka-mArjAra, go-vyAghra Adi aise jAnavara haiM jinakA janmase hI paraspara vaira hotA hai ve ApasameM kabhI nahIM milate / yadi kadAcit milate bhI haiM to unameM jo nirbala hotA hai vaha sabala ke dvArA naSTa kara diyA jAtA hai / parantu jinendra devakA yaha atizaya hotA hai ki unake pAsa rahanevAle jantu parasparakA vaira bhUla jAte haiM-vAstavameM unakA zarIra itanA saumya zAntimaya aura AkarSaka hojAtA hai ki unake pAsa vicarane vAle prANI Apasake vairako chor3akara parasparameM prema aura prItise vihvala hojAte haiM isaliye AcAryane ThIka hI likhA hai ki Apake sAmane parasparake virodhI jIva bhI mila jAte haiN|' eka varSameM vasanta grISma varSA zarad hemanta aura zizara ye chaha Rtue~ hotI haiN| inakA samaya kramase caitra vaizAkha, jyeSTha ASADha, zrAvaNa bhAdrapada, Azvina kArtika, mArgazorSa pauSa, aura mAgha phAlguna, isataraha do-do mAsakA nizcita hai| varSa meM mAsa parivartana kramazaH hotA hai ataH RtuoMkA parivartana bhI kramazaH hotA hai / eka sAtha na milaneke kAraNa RtuoMmeM paraspara virodha kahalAtA hai; parantu jinendradeva jahAM virAjamAna hote haiM vahAM chahoM Rtue eka sAtha prakaTa ho jAtI haiM-chahoM RtuoM kI zobhA dRSTigata hone lagatI hai| isaliye AcAryane jo kaha 'ya eva nityakSaNikAdayo nayA mithonapekSAH svaparapraNAzinaH / ta eva tatvaM vimalasya te muneH parasparekSAH svaparopakAriNaH // ' .. -svayaMbhUstotra, samantabhadrAcAryaH / sAraGgo siMhazAvaM spRzati sutadhiyA nandinI vyAghrapotaM mArjAro haMsabAlaM praNayaparavazA kekikAntA bhujakom / pairANyA nmajAtAnyapi galitamadA jantavo'nye tyajanti zritvA sAmyaikarUna prazamitakulu pogika pIyamoham // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 samantabhadra-bhAratI hai ki paraspara virodhI RtueM Apake mAhAtmyase eka sthAnameM eka sAtha prakaTa ho jAtI haiM vaha ucita hI hai| inake sivAya kucha aura atizaya-camatkAra bhI jinabhaktA devatAoMke dvArA prakaTa kiye jAte haiM jo ye haiM-ardhamAgadhI bhASA, dizAoM kA nirmala honA, AkAzakA nirmala honA, calane samaya bhagavAnke caraNakamaloMke nIce suvarNa-kamaloMkI racanA honA, AkAzameM jaya-jaya dhvani honA, manda-sugandhitaphvanakA calanA, sugandhamaya jalako vRSTi honA, pRthivIkA kaMTaka-rahita honA, samasta jIvoMkA Anandamaya honA, bhagavAnke Age dharma cakrakA calanA aura chatra camara Adi maMgala dravyoMkA sAtha rahanA / zlokameM jo 'ca' zabda hai usako avadhAraNArthaka mAnanese yaha artha dhvanita hotA hai ki aisA mAhAtmya ApakA hI hai ataH sarvato mahAn Apa hI-Apa jaise hI-haiM anya nahIM / / 73 / / (murajabandhaH ) tAvadAsva tvamArUDho bhUribhUtiparaMparaH / kevalaM svayamArUDho hari ti nirambaraH // 74 // tAvaditi-tAvat tadaH vatvaM tasya kRtAtvasya rUpam / Asva tiSTha / pAsa upavezane ityasya dhorloDantasya prayogaH / tAvadAsveti kimuktaM bhavati tiSTha tAvat tvaM yuSmado rUpam / prArUDhaH prakhyAtaH / bhUribhUtiparaMparaH bhUrayazca tAbhUtayazca bhUribhUtayaH tAsAM paraMparA yasyAsI bhUribhUtiparaMparaH bahuvibhUtinivAsa ityarthaH / kevala kintu ityarthaH / svayamArUDhaH svenAdhyAsitaH / hariH siMhaH / bhAti shobhte| nirambaraH vastrarahitaH / kimuktaM bhavati- he bhaTTAraka tvaM tAvadAstra bhUribhUtiparaMparaH nirambara iti kRtvA yastvArUDhaH khyAtaH saH kintu tvayArUDhaH harirapi bhAti tvaM punaH zobhase kimatra citram // 7 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA artha- he bhagavan ! bhApa anantajJAna-darzana-sukha-vIyarUpa antavibhUti tathA aSTa prAtihAryarUpa bahiraGga vibhUvise vibhUSita sAthameM nirambara bhI haiM-vastrazUnya haiM arthAt itane nirdhana haiM ki Apake pAsa eka vastra bhI nahIM hai / ataH Apako suzobhita kahane|kucha AzvayaMsA mAlUma hotA hai; parantu yaha nizcita hai ki pApa jisa prasiddha siMhAsanapara ArUDha-virAjamAnahote haiM vaha atyanta suzobhita hone lagatA hai-siMhAsanakI zobhA Apake virAjamAna honese bar3hatI hai ata: Apake suzobhita honemeM koI Azcarya nahIM hai| . | bhAvArtha-'vaha AdamI itanA nirdhana hai ki usake pAsa pahinaneko eka kapar3A bhI nahIM hai| ina zabdoMse lokameM nirdhanatAkI sImAkA varNana kiyA jAtA hai| bhagavAn zAntinAthake zarIra para bhI eka kapar3A nahIM thA isaliye laukika dRSTise unheM sampanna kaise kahA jAve ? parantu ve anantacatuSTayarUpa saccI sampadA tathA prAtihAryarUpa devaracita vibhUtise vibhUSita the ataH unako asampanna bhI kaise kahA jAve ? ina donoM viruddha mAtoMke rahate hue bhagavAn zAntinAthako sampanna athavA sampannakA nirNaya denemeM AcAryako pahale kucha ar3acanakA sAmanA karanA par3atA hai; parantu jaba unakI dRSTi siMhAsanapara par3atI hai aura ve socate haiM ki yaha siMhAsana suvarNa-nirmita tathA ilajar3ita honepara bhI jaba bhagavAnse rahita hotA hai taba isakI sUryarahita udayAcalakI taraha prAyaH kucha bhI zobhA nahIM hotii| aura siMhAsana jaba bhagavAnase adhiSThita hotA hai taba isakI zobhA ThIka usI taraha bar3ha jAtI hai jisa taraha ki zikharapara aruNa dinakara-bAlasUryake prArUda honepara udayAcalakI bar3ha Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 samantabhandra-bhAratI jAtI hai| isase mAluma hotA hai ki yadi bhagavAn svayaM sampa yA suzobhita na hote to unake Azraya se siMhAsana sampanna ya suzobhita kaise hotA ? taba isa prakAra socanese tarka pradhA AcAryako nirNaya ho jAtA hai ki vAstava meM bhagavAn zAntinAeM atyanta zobhAyamAna athavA sampanna puruSa haiN| yaha siMhAsana pratihArya kA varNana hai ||74|| ( murajabandhaH ) nAgase te inAjeya kAmodyanmahimArddine / jagattritayanAthAya namo janmapramAthine // 75 // nAgeti - nAgase' zravidyamAnAparAdhAya / naJ pratirUpa koyaman nakArastato najo nityamanAdezo na bhavati / te tubhyam / ina svAmin ajeya ajayya / udyatI cAsau mahimA ca udyanmahimA kAmasya smarasva udyanmahimA tAmaI yati hiMsayatItyevaMzIlaH kAmodyanmahimAha tasmai kAmodya mahimArdine rAgodrekamAhAtmyahiMsine / jagatritayanAthAya jagatA tritayaM jagat tritayasya nAthaH svAmI jagatritayanAthaH tasmai jagatritaya nAthAya tribhuvanAdhipataye namaH ki saMjJakoyaM zabdaH pUjAvacanaH / janma pramAthine janma saMsAraH tat pramathnAti vinAzayatIti janmapramAthI tasmai janmapramAthine janmavinAzine / samudAyArtha :- he zAntinAtha ina ajeya se tubhyaM namaH kathaMbhUtAya tubhyaM nAgase kAmodyanmahimArddine jagatritayanAthAya janmapramAthine || 15 // artha- he svAmin! he ajeya ! Apa aparAdha-rahita haiMniSpApa hai, kAmakI bar3hatI huI mahimAko naSTa karanevAle haiN| tInoM lokoMke svAmI haiM aura janmamaraNarUpa saMsArako naSTa karane vAle haiM, ataH he zAntinAtha bhagavan! Apako namaskAra ho / / 74 1 AgaH pApaM, na vidyate zrAga: yAsyAsau nAgAH tasmai nAgase / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividhA ( murajabandhaH ralokayamakAlaMkArazca ) rogapAtavinAzAya tamonunmahimAyine / yogakhyAtajanArcAya zramocchinmaMdimAsine // 76 // rogeti - zloka dvitayam / zrayameva zloko dvivAraH paThanIyo dvoghA khyeyazceti kRtvA zlokayamaka iti bhAvaH / rogAH vyAdhayaH pAtAH pAtakAni kutsitAcaraNAni, rogAzca pAtAzca pAtAH tAn vinAzayatIti rogapAtavinAzaH tasmai rogapAtavinAzAya / hulavacanAt karttari zraGa ghaJ vA / tamaH zrajJAnaM tat nudatIti tamot zrajJAnaintetyarthaH / mahimAnaM mAhAtmyaM pUjAM zrayate gacchatyevaMzIla : zIlArthe Nin mahimAyo / tamonuJcAsauM mahimAyI ca tamonunmahimAvI smai tamonunmahimAyine / yogena dhyAnena zubhAnuSThAnena khyAtAH prakhyAtAH vegakhyAtA yogakhyAtAzca te janAzca yogakhyAtajanAH yogakhyAta janAna: varSA pUjA satkAraH yasyAsau yogakhyAtajanAca' : gaNadharAdipUjya ityarthaH / rathavA yogakhyAtajanairarcyaH iti yogakhyAtajanArca: tasmai yogakhyAtajarthAya / zramaH svedaH taM ucchinatti vidAravatIti zramocchit / mandimA dutvaM sarvadayAsvarUpaM tasmin zrAste iti mandimAsI / zramocchin cAsau ndimAsI va zramocchinmandimAsI tasmai zrachocchinmandimAsine / ina te ma: ityetadanuvarttate / taiH evamabhisambandhaH karttavyaH - he zAntibhaTTAka ina svAmin te tubhyaM namostu kiM viziSTAya tubhyaM rogapAtavinAzAya larapi kiM viziSTAya tamonunmahimAyine punaH yogakhyAtajanArthAya zrama - mandimAsine // 76 // 65 n artha- he bhagavan ! Apa aneka roga tathA pApako nAza karane le haiN| Apane ajJAnarUpI andhakArako naSTa kara diyA hai / ApakI bar3I mahimA hai / yogiyoM meM prasiddha gaNadharAdi deva ApakI pUjA karate haiN| Apa kheda sveda Adi doSoMko naSTa karane Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 samantabhadra-bhArato wrim .wmarrrrrrrrrrrrrrrrrr vAle haiM tathA atyanta mRdutAko prApta haiM-dayAlu haiMzrApako namaskAra ho // 76|| (murajabandhaH zlokayamakAlaMkArazca ) rogapAtavinAzAya tamonunmahimAyine / yogakhyAtajanAcAyaH zramocchinmandimAsine // 77 // rogapeti-roga: bhaMgaH paribhavaH taM pAtayati ghAtayatIti ' eyaNa' rogapAtaH / vi vinaSTaH dhvastaH nAzaH saMsAraparyAyo yasya devaviya pasyAsau vinaashH| rogapAtazcAsau vinAzazca rogapAtavinAzaH tasa rogapAtavinAzAya / tamaH timiraM alokAkAzaM vA, kutaH-'apo zabdaliMgAbhyAM yataH' tamAzabdena kimucyate pAlokAbhAvaH karitA ata Aha alokAkAze, tatastamAzabdena alokAkAzasya grahaNamA nut preraNaM athavA caturgatinimittaM yatkarma tat nut ityacyate tAra rthyAttAcchabdyaM bhavati / mahiH pRthivIlokaH jIvAdidravyANi isyA ikArAntopi mahizabdo' vidyte| tamazca nusca mahizca tamonunmaha tA: minAti paricchinattIti tamonunmahimAyI tasmai tamonunmahimAyine yaH yadaH vAntasya rUpam / agaH parvataH khyAtaH prakhyAtaH pradhAnaH,agavA khyAtazca agakhyAtaH mandara ityarthaH / janAnAM iMdrAdInAM arcA pUrva janArcA, agakhyAte janArcA agakhyAtajanArcA, tAM zrayate gacchato agakhyAtajanA yaH / zramaH klezaH ucchit ucchedaH vinAzaH / mandina jADyaM mUrkhatvam, zramazca ucchicca mandimA ca zramocchinnamandimAnaH tA asyati kSipatIti amocchinnamandimAsI tasmai zramocchinmandimAsine kimukta bhavati-agakhyAtajanArcAyaH yaH saH tvaM he zAntibhaTTAraka a stubhyaM namostu / kiM viziSTAya tubhyaM rogapAtavinAzAya tamonunmahimAthi zramocchinmandimAsine // 77 // artha-he bhagavan ! Apa parAbhavako naSTa karane vAle haiM5. mahiH sarvasahA mahI iti vaijyntii| anand m Sarit Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA ApakA koI parAbhava nahIM kara sakatA athavA Apane AtmAkA rAbhava karanevAle karmasamUhako naSTa karadiyA hai| zrApa nAzase mRtyuse) rahita haiM, alokAkAza, caturgatibhramaNake kAraNa karmabja, tathA Sar3adravyAtmaka pRthivIlokako jAnanevAle haiN| indrAdi. voM dvArA prasiddha meruparvatapara kI huI pUjAko prApta haiM aurakleza, binAza tathA jar3atAko naSTa karane vAle haiM, ataH Apako namakAra ho / / 77 // (murajabandhaH) prayatyemAn stavAn vazmi' prAstazrAntAkRzAtaye / nayapramANavAgrazmidhvastadhvAntAya zAntaye // 78 // prayatyeti-prayasya prayasya prakRtya / imAn etAn / stavAna tIH / vazmi vacmi / kRzA tanvI na kRzA akRzA mhto| atiH nIDA akRzA cAso artizca akRzAtiH / prAntAH duHkhitAH / gantAnAM akRzArtiH zrAntAkRzAti: / prAstA dhvastA zrAntAkRzArti. nAsau prAstavAntAkRzArtiH tasmai praastshraantaakRshaatye| nayAzca pramANe / nayapramANAni nayapramANAnAM vAcaH vacanAni nayapramANavAcaH / papramANavAca eva razmayo gabhastayaH nayapramANavAgrazmayaH taiyastaM nirA dhvAntaM yenAsau nayapramANavAgrazmidhvastadhvAntaH tasmai nayapramANavAgramadhvastadhvAntAya zAntaye SoDazatIrtha karAya / phimukta bhavati-zAntaye mAn stavAn prayatya vacamyaham / kiM viziSTAya zAntaye prAstazrAntAkapataye nayapramANavAgrazmidhvastadhvAntAyetyarthaH // 78 // artha-maiM prayatnapUrvaka aneka stotroMko racakara una zAnti. pratha bhagavAnase prArthanA karatA hU~--kucha kahanA cAhatA hUM, jo duHkhI manuSyoMkI bar3I bar3I pIr3AoMko naSTa karane vAle haiN| 1 'vasa kAntau kaantiricchaa| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI tathA jinhoMne naya aura pramANoMke vacanarUpa kiraNoMse loga ke ajJAnarUpa andhakArako naSTa kara diyA hai / / 78 // (sarvapAdamadhyayamakaH ) svasamAna samAnandyA bhAsamAna sa mAnadhaH / dhvaMsamAnasamAnastatrAsamAnasamAnatam // 79 // svaseti-sarveSu pAdeSu samAnazabdaH punaH punaruccArito yataH svena prAtmanA samAnaH sadRzaH svasamAnaH nAnyenopama ityarthaH tas sambodhanaM svasamAna / samAmanyAH kriyApadam, saM zrAG pUrvasya Tunadisata mRddhAvityasya dho: laDantasya rUpam / bhAsamAna zobhamAna saH iti tada kRtAtvasatvasya rUpam / mA asmadaH ibantasya prayogaH / anagha na vidyA aghaM pApaM yasyAsAvanaghaH tasya sambodhanaM he anagha ghAticatuSTayarahita dhvaMsamAnena nazyatA samaH samAnaH dhvaMsamAnasamaH nazyatsamAna itya anastaH pravinaSTaH trAsaH udvegaH bhayaM yasya tadanastatrAsaM, manaH evaM mAnasaM svArthikaH aNa , anastatrAsaM mAnasaM yasyAsAvanastatrAsamAnasaH | dhvaMsamAnasamazcAsauM anastatrAsamAnasazca dhvaMsamAnasamAnastatrAsamAnasa saM dhvaMsamAnasamAnastatrAsamAnasam / pAnataM praNatam / samudAyArthaHzAntibhaTTAraka svasamAna bhAsamAna anagha paramArthatvena khyAto yastvaM mA samAnanyAH kiM viziSTaM mA dhvaMsamAnasamAnastatrAsamAnasaM bhAnave mahadbhaktyA praNatam // 76 // ___artha he svasamAna-apane hI samAna Apa arthAt upamAse rahita ! he zobhamAna ! he niSpApa ! zAntinAtha bhagavan ! Apa mujhe samRddhisampanna-jJAnadarzanAdirUpa Atmasampattise pUrNayukta kIjiye / maiM Apake caraNoM meM Anata hUM-mana-vacana-kAyase namana skAra karatA huuN| merA mAnasika udgha ga yadyapi naSTa nahIM huA ... 'mA+anagha' iticchedaH mA maamityrthH| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA syA'pi naSTamAnake samAna horahA hai-ataH mujhe apane hI samAna samRddha kiijiye| / bhAvArtha-yahAM 'ananvayAlaGkAra' se bhagavAn zAntinAthake liye 'svasamAna' sambuddhi vizeSaNa diyA hai, jisakA spaSTa artha yaha hai ki he bhagavana ! Apa apane hI samAna haiM-anupama haiMsaMsArameM aisA koI padArtha nahIM jisakI upamA Apako dI jA sake / dUsaroMko samaddha-sampanna karane meM Apa apanA sAnI (jor3a) nahIM rakhate isI liye maiM Apake pAsa AyA hUM / isake sivAya Apa bhAsamAna haiM-zobhAyamAna haiM-apane kArya meM samartha haiM tathA hara eka tarahase niSpApa haiM-dvaSa Adise rahita haiM / mere prati ApakA koI dveSa nahIM hai kintu niSpApa hone ke kAraNa mere Upara Apake hRdayameM dayAlutAkA utpanna honA hI svAbhAvika hai| merA citta saMsArake duHkhoMse udvigna hai / yadyapi mere cittakA trAsa abhI dhvasta nahIM huA phira bhI dhvaMsamAnake samAna horahA hai, ataH usake pUrNataH dhvasta honemeM sahAyaka hUjiye aura isa taraha mujha bhaktakI jo pUrNa jJAnadarzanAdirUpa AtmIya sampatti haiM use kRpayA zIghra prApta karAiye ||7|| (murajayandhaH ) siddhastvamiha saMsthAnaM lokAgramagamaH satAm / proddhatta miva santAnaM zokAbdhau magnamaMkSyatAm // 8 // siddha iti-siddhaH niSThitaH kRtakRtyaH / tvaM * bhavAn / iha asmim / saMsthAnaM samAnasthAnaM siddhayogyasthAnaM siddha mityarthaH / lokAgraM trilokamastakam / agamaH gataH game Dantasya rUpam / satA paNDitAnAM bhavyalokAnAm / protumiva uttAritumiva / santAnaM smuuim| zoka eva abdhiH samudraH zokAndhiH duHkhasamudra ityarthaH tasmin shokaabdhauN| magnAH praviSTAH maMcyantaH praveSyantaH magnAzca Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI maMcyantaraca magnamaMcayantaH teSAM magnamaMcayatAm prAptazokAnAmityavaM samudAyArtha:-he zAntinAtha yaH iha siddhaH tvaM saMsthAnaM lokAnaM manA satAM magnamaMcyatAM santAnaM protumiv| kimukta bhavati-bhaTTArakA siddhigamanaM sakAraNameva 'parArthe hi satAM prayatnaH // 8 // artha-he bhagavan ! yadyapi Apa isa lokameM siddhakRtakRtya-ho cuke the tathApi Apa lokake agrabhAgarUpa utta sthAnapara-siddhazilApara-jA virAjamAna hue ataH ApakA ye vahAM jAnA aisA mAlUma hotA hai mAnoM duHkharUpa samudra meM DUbe hu athavA Age DUbanevAle bhavya jIvoMke samUhako usase udghA karane ke liye hI ho| ___ bhavArtha-jaina zAstroM meM kisI sthAnavizeSako mokSa nahIM mAna hai kintu AtmAkI sarvakarmarahita zuddha avasthAko hI mokSa mAna haiN| jaba AtmAse saba kauMkA sambandha chUTa jAtA hai tA AtmA eka samaya mAtrameM trilokake Upara siddha zilApara para jAtA hai| AtmAkI isa avasthAko hI siddha, mukta athaka kRtakRtya avasthA kahate haiN| bhagavAna zAntinAtha bhI koMka kSaya hojAnese isa madhyama lokameM hI siddha hocuke the phira bhI / tathAgati svabhAva honese trilokake Upara jAkara virAjamAna hue the| yahAM prAcArtha samantabhadra utprekSAlaMkArase varNana karate haiM ki bhagavAna zAntinAthakA tIna lokake agrabhAgarUpa ucca sthAnapara jo virAjamAna honA hai vaha mAnoM duHkharUpI samudra meM DUbe hue athavA DUbanevAle jIvoMke uddhAra karaneke liye hI hai| yaha bAta aba bhI dekhI jAtI hai ki kUpa yA tAlAba vagairahake Upara taTa para baiThA huA puruSa hI unameM par3e hue jIvoMko rassI vagairaha se nikAlanemeM samartha hotA hai / svayaM nIce sthAnameM rahakara dUsaroMko nadI tAlAba kutrA zrAdise nahIM nikAlA jA sktaa| zlokakA sArAMza yaha hai ki bhagavAna zAntinAyako Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 101 mukta huA dekhakara anya jIva bhI apane Apako muktakaranekA prayatna karate haiM / / 80 // . .. kunthu-jina-stutiH . (sarvapAdAntayamakaH) kunthave sumajAya te namrayUnarujAyate / nA mahISvanijAyate siddhaye divi jAyate // 1 // kunthave iti-sarvapAdAnteSu jAyate iti punaH punarAvartitaM yataH / kunthave kuthunbhaTTArakAya saptadazatIrthakarAya / sumRjAya suzuddhAya / te tubhyam / manaH namanazIlaH visarjanIyasyayatvam, UnA vinaSTA rujA vyAdhiryasya sa unarujaH unaruja iva prAtmAnamAcaratIti unarujAyate / nA puruSaH / mahISu pRthivISu / he anija nizcayena jAyate iti nijaH na nijaH anijaH tasya sambodhanaM he anija / ayate gacchati / siddhaye mokSAya gatyarthAnAma / divi svarga / jAyate utpadyate / Namu pravatve zabde ityasya dhoH prayoge vikalpenAe prabhavati / vaktavyena samudAyArtha:-he anija te tubhyaM kunthave sumRjAya namraH nA puruSaH iha lokeSu unarujAyate ayate sidaye divi svarge jAyate // 8 // ___ artha- he anija ! he janma-maraNarahita kunthunAtha jinendra ! Apa atyanta zuddha haiN| jo puruSa Apako namaskAra karatA hai vaha pRthivI-lokameM saba tarahake rogoMse rahita hotA hai aura paralokameM muktiko prApta karatA athavA svargameM utpanna hotA hai // 1 // (murajabandhaH) yo loke tvA nataH sotihInopyatimaya'taH / bAlopi tvA zritaM nauti ko no nItipuruH kutaH // 12 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samantabhadra-bhAratI yo loke iti-yaH kadhit / loke bhuvane / tvA yuSmadaH i mtasya rUpam / nataH praNataH / saH tadaH pAntasya rUpam / pratihIno pratinikRSTopi / atiguruH mahAprabhuH bhavati ityadhyAhAryam / parva yasmAt / bAlopi ajJAnyapi mUrkopi / tvA kunthubhaTTArakaM / zritaM | mAzrayaNIyam / nauti stauti / ko no ko na / nItipuru: nItyA buddha puruH mahAn / kutaH kasmAt / saMkSepArthaH-he kunthubhaTTAraka svAcitami loke yotihInopi nataH sotigururyataH tataH bAlopi tvA ko na naura notipuruH punaH kuto na nauti kintu nautyeva // 2 // artha-he bhagavan ! Apa saba jIvoMko Azraya dene meM samartha haiN| isa lokameM jo puruSa Apako namaskAra karatA hai-sa prakArase ApakA Azraya le letA hai-vaha atyanta hIna-nika athavA nIca honepara bhI atiguru atIva zreSTha athavA uccaho jAtA hai / jaba yaha bAta hai taba he prabho ! aisA kauna mUkha athavA nItijJa (buddhimAna ) manuSya hogA jo Apako namaskAra kara Apake Azraya athavA zaraNameM AnA na cAhegA ? prAyo koI bhI aisA nahIM ho sakatA jo ApakA yathArtha paricaya pAkara bhI ApakI zaraNameM na aaye| bhAvArtha-jisa kAryakA lAbha pratyakSa dIkhatA ho buddhimAna manuSya use avazya hI karate haiM / yahAM 'jo atihIna athavA atinIca hai vaha ati mahAn athavA atyanta ucca kaise ho sakatA hai ?' isa taraha virodha prakaTa hotA hai / parantu mahApuruSoM ke Azrayase viruddha dikhAI denevAlI bAta bhI aMnukUla hojAtI hai ataH usa virodhakA parihAra ho jAtA hai| yaha virodhAbhAsa alaMkAra hai // 2 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stusivila ( gatapratyAgatA bhAgaH) natayAta vidAmIza zamI dAvitayAtana / rajasAmanta sandeva vandesantamasAjara' // 83 // nateti-gatapratyAgatArddha ityarthaH / nataH praNataH yAtaH gamyaH natasAtaH tasya sambodhanaM he natayAta / vidAM jJAninAM Iza svAmin / zamI upazAntaH / dAvitaM upatApitaM yAtanaM duHkhaM yenAsau dAvitayAtanaH vasya sambodhanaM he dAvitayAtana / rajasA pApAnAM anta vinAzaka / san bhavan / dava paramAtman / svAmahamityadhyAhAryaH sAmarthyalagdho vaa| vande staumi / na vidhate santamasaM ajJAnaM yasyAsau asantamasaH tasya sambodhanaM he asantamasa / ajara jAtijarAmRtirahita / kimukaM bhavati-he kuthusvAmin nata. yAta vidAmIza dAvitayAtana rajasAmanta deva asantamasa ajara zamI zAntaH san svAM bande'hamiti sambandhaH / / 3 / / ___artha-he namra manuSyoMke dvArA prApya-jJAtavya ! he jJAniyoMke svAmI kevalajJAnI ! he duHkhoMke dUra karanevAle-anantasukha sampanna ! he pApoMke vinAzaka ! he ajJAnazUnya ! he jarArahita kunthunAtha jinendra ! maiM atyanta zAnta hotA huA Apako vandanA karatA hU~-kaSAyoMko zAnta karatA huA Apake Age natamastaka hotA hU~ // 3 // (bahukriyApada-dvitIyapAdamadhyayamakA'tAluvyanjanA'varSasvara gRDhadvitIyapAda sarvatobhadra-gatapratyAgatA'bhramaH2) pArAvAraravArApArA kSamAkSa kSamAkSarA / vAmAnAmamanAmAvArakSa marddharddhamakSara // 84 // . 1 'vande+asantamasa+ajara' iti sandhiH / 2 isazlokameM 'ama' 'prava', 'ratha' ina aneka chiyAnoMke honese bahukriyApada', dvitoyapadameM mAra-dhamAla' kI prAvRttihonese dvitIya Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 samantabhadra-bhAratI pareti- bahukriyApadadvitIyapAdamadhyayama kAtAlugyaJjana varNasvara dvitIyapAdasarvatobhadraH / bahukiyApadAni - zrama zrava Arata / dvitI pAde samAsa iti madhye madhye Avarttitam / sarvANi zratAlugyaJjanAni zravarNasvarAH sarvepi nAnyaH svaraH / dvitIyapAde yAnyakSarANi tAnyanna triSu pAdeSu santi yataH dato gUDhadvitIyapAdaH / sarveH prakAraiH pAThaH samA iti sarvatobhadraH | pArAvArasya samudrasya ravo dhvaniH pArAvAraravaH pArAvAraravaM i gacchatIti pArAvAraravAraH tasya sambodhanaM pArAvAraravAra samudradhvanisaha vANIka / na vidyate pAraM avasAnaM yasyAH sA zrapArA zralabdhaparyantA kSamAM pRthivIM cNoti vyApnotIti kSamAkSaH jJAnavyAptasarvameyaH tas sambodhanaM he kSamAtra | kSamA sahiSNutA sAmarthyaM vA / akSarA avinazvarA vAmAnAM pApAnAm / zramana khanaka / zrama prINaya / ava zobhasva / zrAra pAlaya / mA zrasmadaH ibantasya rUpam / he Rddha vRddha / Rddha N vRddham na caratItyataraH tasya sambodhana he akSara / samudAyArthaH - he kunthu te cama nAtha, pArAvAraravAra kSamAkSa, vAmAnAmamana, Rda, akSara, zravarA apArA yataH tataH mA Rddha zrama zrava zrArata / pratibhAtikas vacanametat // 84 // artha - he prabho ! apakI divyadhvani samudrakI garjanA ke samAna atyanta gambhIra hai| Apa samasta padArthoM ke jAnanevAle haiN| pAdamadhyayamaka', tAlusthAnIya - ivarNaM ca ya za akSaroMke honese 'atAluvyaJjana', kevala zravarNasvara ke honese 'avarNasvara' prathama tRtIya aura caturthapAdameM dvitIya pAdake gupta honese 'gUDha dvitIya pAda,' saba ora se eka samAna par3hejAneke kAraNa 'sarvatobhadra,' krama aura viparIta kramase par3he jAneke kAraNa 'gatapratyAgata' aura ardhabhrama honese 'ardhabhrama' - isa prakAra bhATha tarahakA citrAlaMkAra hai / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rrrrrrrrrrrow stutividyA .105 pApoMke nAza karanevAle haiN| jJAnAdiguNoMse vRddha haiN| kSaya-rahita haiN| he bhagavan ! ApakI jJamA apAra aura avinAzo hai| isa liye Apa mujha vRddhako bhI prasanna kIjiye, suzobhita kIjiye tathA pAlita kiijiye| ___ bhAvArtha-yahAM AcAryane bhagavAn kuthunAthase tIna bAtoMkI prArthanA kI hai ki Apa mujha vRddhako prasanna kIjiye-suzobhita kIjiye aura pAlita kIjiye / ukta tIna bAtoMko pUrNa karanekI sAmarthya batalAneke liye unhoMne usake anukUla hI vizeSaNa diye haiN| yathA he bhAgavan ! ApakI divyadhvani samudrakI dhvanike samAna atyanta sAragarbhita hotI thI, jise sunakara samasta prANI Ananda lAbha karate the ataH Apa mujhe mI apanI divyadhvanise prasanna kIjiye / he bhagavAna Apa saba padArthoM ko jAnanevAle haiM-ApakI AtmA jJAnaguNase atyanta suzobhita hai ataH Apa mujhe bhI suzobhita kIjiye-jJAnaguNase alaMkRta kiijiye| he bhagavan ! Apa vAmoM-duSToM athavA pApoMko ukhAr3akara naSTa karanevAle haiM-sAdhupuruSoMke rakSaka hai- ataH merI bhI rakSA kIjiye -mujhe bhI ina duSTa pApakarmoMse bacAiye ! Apa mere aparAdhoMpara dRSTipAta na kIniye; kyoMki ApakI kSamA apAra hai athavA ApameM ukta bAtoMko pUrNakaranekI aparimita sAmarthya hai| yahAM AcArya ne apane liye 'Rddha' vizeSaNa diyA hai jisakA artha saMskRta TIkAkArane vRddha kiyA hai, isase mAlUma hotA hai ki yaha racanA AcArya samantabhadrake vRddhajIvana kI hai // 24 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :-:.-a samantabhadra-bhAratI wmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm ara-jina-stutiH (gatapratyAgatapAdapAdAbhyAsayamakAradvayaviracitazlokaH) vIrAvArara vArAvI vararorurorava / vIrAvAraravArAvI vArivAriri vAri vA // 85 // vIreti-pAde pAde yAbhUtaH pAThaH krameNa viparotatopi tAI gbhUta eva / prathamapAdaH punarAvartitaH / rephavakArAveva vau~ nAnye varsa ytH| virUpA IrA gatiH vIrA tAM vArayavi pracchAdayatIti kattari kie dhIrAvAr tasya sambodhanaM he vIrAvAra kugatinivAraNa / zrara aSTAdazatIrtha kara | vArAn bhAktikAn avati pAlayatItyevaMzIlaH vArAvI bhAktikajana rakSaka ityarthaH / varaM iSTaphalaM rAti dadAtIti vararaH varada ityarthaH tasaM sambodhanaM he varara / urumahAn / uromahata: mahatopi mahAn bhagavAna syarthaH / ava rakSa / he vIra zUra / avAraraveNa apratihatavANyA Arauti vanayati bhanyAn pratipAdayatItyevaMzIla: avAraravArAvI apratihatavANyA ghadanazIlaH ityarthaH / kathamiva vAri vyApi / vAri pAnIyam / vAri / tat vAri ca tat vArivAri vArivAri rAti dadAtIti vArivArirA tasmin vArivAriri sarvavyApinIrade / vAri vA jalamitra / vA zabda ivArthe dRSTavyaH / kimukta bhavati-he aratIrthezvara vIrAvAra varara vAra vArAvI tvaM urorapi uruH tvaM tathA avAraravArAvI tvaM yathA vArivArika vAri vA yataH tata: ava / sAmAnyavacanametat mA ava anyAMca pAlaya // 8 // ___ artha-he narakAdi kugatiyoMko nivAraNa karanevAle ! he bhaktapuruSoMke rakSaka ! he iSTaphaloMke denevAle ! he zUravora ! hai aranAtha svAmin ! Apa mahAnase mahAna haiM-sabase bar3e haiMzreSTha haiM aura ApakI divyadhvani usa taraha saba jagaha aprati ..... . ....... . Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutivikA ta hai-berokaToka pracalita hai jisa taraha ki samasta AkA. sameM vyApta hone vAle bAdaloMmeM jala rahatA hai| he prabho! Apa jArI tathA anya jIvoMkI rakSA kIjiye / / 55 // (anulomapratilomazlokaH) rakSa mAkSara vAmeza zamI cArurucAnutaH / mo vibhonazanAjorunamana vijarAmaya // 86 // rakSameti-kramapAThenaikazlokaH viparItapAThenApyaparazlokaH / arthava rakSa pAlaya / mA asmadaH ibantasya rUpam / akSara anazvara / vAmeza pradhAnasvAmin / zamI upazAntaH svamiti sambandhaH / cArurucAnuta: zobhanabhaktinA puruSeNa praNutaH / bho vibho he trailokyaguro / anazana anAhAra avinAza iti vA / aja paramAtmana uravaH mahAnta: namrAH namanazIlA: bisyAsAvurunanaH tasya sambodhanaM he urunanna / ina svAmin / vijarAmaya vigatavRddhavanyAdhe / kimukta bhavati-he para akSara vAmeza zamI tvaM rurucAnutaH bho vibho anazana aja urunanna ina vijarAmaya mA // 86 // / artha-he trilokapate ! aranAtha ! zrApa vinAza-rahita haiM, indroMke bhI indra haiM, zAntarUpa haiM, bar3e-bar3e bhakta puruSa ApakI stuti karate haiM, Apa AhArarahita haiM, aja haiM, bar3e-bar3e puruSa Apako namaskAra karate haiM, Apa sabake svAmI haiM aura bur3hApA tathA vyAdhiyoMse rahita haiM ataH Apa merI rakSA kIjiye / / 86 / / (anulomapratilomazlokaH ') yamarAja vinamrana rujonAzana bho vibho / tanu cArurucAmIza zamevArakSa mAkSara // 87 // : -nambarake zlokako viparItakramase par3hane para yaha zloka bana Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI - yameti-yamarAja pratasvAmin / yamaiH rAjate zobhate iti / vinanAH vinamanazIlAH inAH indrAdiyo yasyAsI vinamnanaH / sambodhanaM vinamrana / rujonAzana vyAdhivinAzaka / bho 'vibho svAmin / tanu kuru vistAraya vA / cArurucAmIza zobhanadIptInAM prabho zameva sukhameva / prArakSa pAlaya / mA asmadaH ibantasya rUpam / ma avinAza / samudAyArtha:-he ara yamarAja vinamra na rujonAzana bho ki cArurucAmIza zobhanadIptAnAM prabho acara zameva tanu mA aArakSa / su| matyarthaM kuru mAM pAlayetyarthaH // 87 // artha-he prabho! Apa vratoMke svAmI haiM athavA vratA zobhAyamAna haiM,indra-ahamindra Adi bhI Apako namaskAra kara haiM, Apa samasta rogoMko naSTa karane vAle haiM, uttama zobhA svAmI haiM aura avinAzI haiN| he nAtha ! mokSa sukhako vista kIjiye aura merI rakSA kiijiye| vizeSa-yaha zleka zleSAlaMkArase sUryapakSameM laga sakA | hai| yathA-'he zanigraharUpa svaputrase zobhAyamAna ! he AkA namra-gaganasaMcArin ! he rogApahArin ! he gaganaikanAtha he akhila vyavahArake denevAle ! he sundarakiraNoMke nAyaka ! aranAtharUpI sUrya ! sukhako vistRta karo aura mujhe duHkhoM bcaao|* // 7 // jAtA hai| artha bhI usase vibhinna rahatA hai| aura isa zloka ulaTa kara par3hanese 86 vA~ zkaloka banajAtA hai, isIse yaha tathA / nambarakA zloka anuloma-pratilaka kahalAtA hai| OM sUrya-pacameM saMskRta TIkA nimna prakAra hogI: he ina he sUrya ! 'inaH patyau nRpe sUrye,' iti vizvalocanaH / anyA sambodhanAnyasyaiva vizeSaNAni / tathAhi-he rujonAza / he myA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA mmmmmmmmwwwmmm ( gatapratyAgatabhAgaH ) naya mA svarya vAmeza zamevArya svamAya na / damarAjatta vAdena' nadevAta jarAmada // // nayeti-naya prApaya / mA asmadaH ibantasya rUpam / su zobhanaH arya: svAmI svaryaH tasya sembodhanaM he svayaM susvAmin / vAmeza pradhA. neza / zameva sukhameva / Arya saadho| suSTu amAyaH svamAyaH tasya sambodhanaM he svamAya / na natvarthe / athavA pA samaMtAt aryate gamyate vinAzaka ! "zIrNavANAjhigANon vraNibhirapadhanairghargharAdhyakta-ghoSAn, dorghAghAtAnaghaudhaiH punarapi ghaTayatyekaullAghayanyaH / dharmAzostasya vo'ntardviguNadhanaghRNAnidhnanirvighnavRtta dattArNaH - siddhasaMdhai vidadhatu paNayaH zIghramahovitrAtam // ( mayUrakRta-sUryazatake sUryastutiH) ityAdau sUryasya rujovinAzakatvaM prasiddham / he nabho vibho ! namaso gaganasya vibhuH svAmI tatsambuddhau / he yamarAja ! yamena zanaizcaragraheNa svaputreNa rAjate zobhate tatsambuddhau / zaniH sUryasya putra iti jyotiSa. zAstre prasiddham / 'yamo'nyaliGgo yamaje nA kAke zamane nau, iti medinI / he vinamra ! vo AkAze namrastatsambuddhau 'viH svakAzayoH pumAn iti vizvalocanaH / he cArurucAmoza ! sundara kiraNAnAM tvAmin / akSara! avAn vyavahArAn rAti idAtItyakSarastatsambuddhau 'akSo jJAtArtha sakaTa-vyavahAreSu pAzake' iti medinI / he ukta vizeSaNa-viziSTa dinakara ! zaM-sukhaM tanu--vistAraya mAm aArakSa cAndhatamasAditi zeSaH / athavA tanucArurucAm-zarIrasundarazobhAnAm-ityekaM pdm| mAkSara yA ladamyA avaro'vinazvarastatsambudAvityapyekaM padam / zameva--sukhava bhArata-zrA samantAdrakSeti kartRkarmasambandhaH / atra ina eva ina ti / zleSTarUpakAzraye camatkArAtizayo bhavediti saMkSepaH // 8 // padamarAja+RtavAda+ina iti pdgchedH| 2 'aryaH svAmizyayoH ityamaraH / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 samantabhadra- bhAratI paricchidyate yaH saH bhAryaH zrarya ityarthaH, zrAryasya svaH zrAtmA zrAryasva taM mamIte iti karttari kaH, AryasvamaM zrayanaM jJAna' yasyAsau zrAryasa mAyanaH svasvarUpaprakAzaka ityarthaH, tasya sambodhanaM he zrAryasvamAyana damasya indriyajayasya rAjA svAmI damarAjaH / TaH sAntaH / zrathavA dameM rAjata iti damarAjaH tasya sambodhanaM he damarAja RtaM satyaM vAdaH katha yasyAsI RtavAdaH tasya sambodhanaM he RtavAda satyavAkya | ina prabha - bhAsvan / devaH kIr3A, Artta pIDA, jarA vRddhatvaM madaH kAmodrekaH 'devazva zraca jarA ca madazca devAtta jarAmadAH na vidyante devAtta ja madAH yasyAsau nadevArtta 'jarAmahaH / naJ pratirUpakoyaM ki saMjJako nakAra zrataH zranAdezo na bhavati / tasya sambodhanaM he nadevAtta jarAmada / evaM duktaM bhavati - he zraranAtha svayaM vAmeza zrArya svamAya zrAryasvamAyana damarAja RtavAda ina nadevArtta jarAmada nanu mA zameva naya sukhameM prApaya / mAMna duHkhamityukta N bhavati // 88 // " artha- he utkRSTa nAyaka ! he indroMke indra ! he mAyArahita athavA he svapara prakAzakajJAnasaMyukta! he indriyadamanarUpasaMyama zobhAyamAna ! he satyavAdin- anekAnta dRSTi se padArthoM kA satya - svarUpa batalAnevAle ! he krIr3A, pIr3A bur3hApA tathA zrahaGkArase -rahita ! aranAthasvAmin! mujhe ekamAtra sukha-zAnti ko hI prAp karAiye - saMsAra ke duHkhoM se chur3Akara pUrNa sukha-zAnti pradAna -kIjiye || || ( yatheSTakA tarAntaritamurajabandhaH ) vIraM mA rakSa rakSAra parazrIradara sthira / dhIradhIrajaraH zUra varasArarddhirakSara // 89 // vIreti -- iSTapAdena caturNAM madhye ra varNAntareNa murajabandha nirUpayitavyaH / 3 devanaM devaH krIDetyarthaH / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA vIraM zUraM / athavA virUpA irA gatiryasyAsI dhIraH / athavA jyA chAyA IrA...yasyAsau vIraH taM vIram / mA aspadaH ibantasya rUpam / esa pAlaya / rakSA kSemaM rAti dadAti rakSAraH tasya sambodhanaM he rakSAra amarada / parA zreSThA zrIlakSmIryasyAsau parazrI: tvamiti smbndhH| pradara abhaya / sthira acala / dhIradhIH gabhbhIrabuddhiH agAdhadhiSaNa ityrthH| bajaraH jarAmaraNarahitaH / zUra vIra / varA zreSThA sArA anazvarI RddhiH vibhUtiryasyAsauM vrsaarrddhiH| akSara kSayarahita / etadukka bhavati-he rasAra parazrIstvaM adara dhIradhIsvaM sthira ajarastvaM zUra varasAradistvaM akSara dhIraM mA rakSa // 6 // artha he aranAtha ! Apa samasta prANiyoMkI rakSA karanevAle haiM, utkaSTa lakSmIsahita haiM, nirbhaya haiM, sthira haiM, agAdha-buddhike ke dhAraka haiM, jarAmaraNase rahita haiM, zUravIra haiM, zreSTha aura avi. nAzI jJAnAdi-sampattise yukta haiM tathA akSara haiM-vinAzarahita haiN| ataH merI bhI rakSA kIjiye-maiM saMsAraparibhramaNase nivRtta honA cAhatA hUM // 8 // malli-jina-stutiH (abhramaH ) * Asa yo natajAtI- sadA matvA stute kRtii| yo mahAmatagotejA natvA mallimitaH stuta // 9 // Aseti-pAsa asyatisma / yaH yado vAntasya ruupm| natasya praNatasya jAtiH utpattiH natajAtiH natajAterIryA prAptiH natajAtIya tAM natajAtoryAm / sadA sarvakAlam / matvA jJAtvA / athavA kanibantoyaM prayogaH, matvA jJAtetyarthaH / stute nute pUjite / kRtI anazvarakIrtiH tIrthakarakarmA puravAnityarthaH / yaH yado rUpam / mataM AgamaH, gaurvANI, tejaH kevalajJAnaM, indaH, mahAntaH matagotejAsi yasyAsauM mahAmatago. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samantabhadra-mAratI tejAH / nasvA stutvA tamiti sambandhaH / taM malliM ekonviNshtiirthkrm| itaH prAptaH / athavA itaH udhvaM arastuterUyam / stuta nuta / sa ityasya ghoH boDantasya rUpaM bahuvacanAntam / etaduktaM bhavati-yA malliH natajAtIryA zrAsa sadA matvA stute sati kRtI yazca mahAmatago. tejAH taM mallinAthaM natvA itaH stuta // 6 // artha-jinhoMne bhavya puruSoMke janma-maraNa Adi roga naSTa kara diye haiM, jo hara eka samaya ananta padArthoM ko jAnate rahate haiM, jinakI stuti karanese sAdhu puruSa tIrthaMkara jaise sAtizaya puNya karmako prApta ho jAte haiM tathA jinakA Agama divya dhvani aura jJAna sabase vizAla hai aise mallitIrthaMkarako prApta hokara he bhavyajano! namaskArapUrvaka unakI stuti karo // 10 // munisuvrata-jina-stutiH (nirauSTyayatheSTekAkSarAntAritamurajabandho ___ gomUtrikA SoDazadalapadmazca.) glAnaM cainazca naH syena 'hAnahIna ghanaM jina / anantAnazana jJAnasthAnasthA''nata-nandana // 91 // glAnamiti-glAnaM ca glAni ca / enazca pApaM ca / naH asmAkam / sya vinAzaya / he ina svAmin / hAnahIna kSayarahita / dhanaM niviDam / jina paramAtman / ananta ameya alabdhaguNaparyanta / anazana avinAza nirAhAra iti vA / jJAnasthAnastha kevalajJAnadhAmasthita / Anatanandana prnntjnvrdhn| uttarazloke munisuvratagrahaNaM tiSThati tena saha smbndhH| 1sya+ina I padacchedaH / sya iti SoDantakamaNi' ityaspadhAtorloT mdhympurussekvcnkruupm|2 nazanarahita athavA prazanarahita / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutiviyA munisuvrata ina hAnahIna jina ananta anazana jJAnasthAnastha bhArataina glAnaM ca enazca naH sya // 6 // artha:-he munisuvrata svAmin ! Apa kSayarahita haiM, karmarUpa oMko jItanevAle haiM, ananta haiM-aparamita guNoMse | zobhita haiM, nAzarahita haiM athavA AhAra-rahita haiM, kevalajJAnasa sthAnameM sthita haiM aura praNata puruSoMko bar3hAnevAle haiMmRddha karanevAle hai| he prabho ! hamArI bhI yaha glAni aura rAgAdirUpa) pApa pariNati dUra kiijiye| ( addha mamaH) pAvanAjitagotejo vara nAnAvatAkSate' / nAnAzcarya suvItAgo jinArya munisuvrata // 9 // pAvaneti--pAvana pavitra / gauzca tejazca gotejasI, na jite gotesA vANIjJAne yasyAsAvajitagotejAH tasya sanbodhanaM he ajitgotejH| vara zreSTha / nAnAvra nAnAnuSThAna / chadmasthAvasthAyAmAcaraNakathanametat / akSate akSaya ; nAnAbhUtAni AzcaryANi RdayaH prAtihAryANi vA vasyAsauM nAnAzcaryaH, tasya saMbodhanaM he nAnAzcarya / suSTu vItaM viniSTa pAgaH pApaM aparAdho yasyAsau suvItAgAH tasya saMbodhanaM he subItAga jina jinendra / Arya svAmin / munisuvrata viMzatitamatIrthakara / ati. antena kriyApadena sya ityanena saha sambandhaH / etaduktaM bhavati-he pAvana ajitagotaMjaH vara nAnAvata akSate nAnAzcarya muvItAgaH jina mArya munisuvrata naH asmAkaM glAnaM enazca sya vinAzaya // 12 // artha-he bhagavan ! Apa parama pavitra haiM-rAga Adi dopoMse rahita haiM, ApakI divyadhvani aura ApakA kevalajJAna prakSate ! pati zabdasya sambodhane rUpam / 2 no khAnimenaraca sya vinAzaya iti pUrvarokena sAkamanvayaH / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 samantabhadra-bhAratA rUpI teja ajaya hai - inheM koI nahIM jIta sktaa| Apa atyana zreSTha haiM, Apane chadmastha avasthA meM - kevalajJAna prApta hone pahale aneka vratoMko dhAraNa kiyA thA, Apa caya-rahita aneka Azcarya sahita haiM -- RddhiyoM aura prAtihAyoM se yukta haiMApake samasta pApa naSTa ho gaye haiM, Apa jinendra haiM tathA saba svAmI haiM / he munisuvrata bhagavan ! hamArI bhI sAMsArika glA aura pApapariNatiko naSTa kara dIjiye / yahAM kriyAdikA sambandha pUrva zlokake sAtha hai "2 ! , nami-jina stutiH ( gatapratyAgatapAdayamakAkSaradvaya viracitasannivezavizeSasamudgatAnulomapratilomazlokayugalazlokaH ) namemAna namAmena mAnamAnanamAnamA' - manAmonu numonAmanamanomama no mana // 93 // nameti - gatapratyAgatapAdayamako nakAramakArAkSaradvayaviracitazlo : dvayaM zlokayugalamityarthaH / zranyadvizevaNaM mukhazobhanArtham / - he name eka vizatIrthaMkara / zramAna aparimeya / namAma praNamA tvamityadhyAhAryamartha sAmarthyAdvA labhyam / inaM svAminam / AtA prANinAM mAnanaM prabodhakaM mAnaM vijJAnaM yasyAsau zrAmamAnanamAna: anamAnanamAnaM bhavyaprANiprabodha kavijJAnamityarthaH / zrAna iti na sva prANane ityasya dhoH ghaJantasya rUpam / mAnanamiti mana jJAne ityA dhoH ginA yuDantasya rUpam / zrAmanAmaH zrA samantAt 'cintayAmaH / ma abhyAse ityasya dhoH laDantasya rUpam / anu pazcAt numaH vandA mahe 1 anamAmaH iti padacchedaH / atra dvitIyapAdasya tRtIyapAdena / sandhisambandhaH pazca prAyo'nyAtrA'prasiddhaH / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 115 anAmanaM zra - namanaprayojakaM manaH cittaM yasyAsauM zranAmanamanAH tasya sambodhanaM he anAmanamanaH balAtkAreNa na parAnnAmayatItyarthaH anena vItarAgatvaM khyApitaM bhavati / zrathavA nAmanAni namanazAlAni manAMsi cittAni yasmAd bhavanti zrasau nAmanamanAH tasya sambodhanaM he nAmanamanaH / athavA nAmanaM stutinimittaM manaH cittaM yasmAdalau nAmanamanAH tasya sambodhanaM he nAmanamanaH / zramama he zramoha / naH zrasmAn / mana zrabhyAsaya cintaya ityarthaH ' mana abhyAse ityasya dho: boDantasya rUpam' | etaduktaM bhavati -- he name zramAna zramama zranAmanamanaH tvAM inaM zrAnamAnanamAna zrAmanAmaH namAma anu numaH yasmAttasmAt naH zrasmAn mana cintaya // 63 // * artha - - he naminAtha ! Apa aparimeya haiM - hamAre jaise alpajJAniyoMke dvArA ApakA vAstavika rUpa nahIM samajhA jAtA / Apa sabake svAmI haiN| ApakA jJAna saba jIvoMko prabodha karanevAlA hai| Apa kisIse usakI icchA ke viruddha namaskAra nahIM kraate| Apa vItarAga haiM aura moha-rahita haiM ataH Apako sadA kAla namaskAra karatA hU~ - hamezA ApakA dhyAna karatA huA ApakI stuti karatA hU~ / prabho ! merA -- mujha zarasAMgatakA - bhI sadA dhyAna rakhiye- maiM Apake samAna pUrNa jJAnI vithA moha - rahita honA cAhatA hU~ // 63 // na me mAnanamAmena mAnamAnanamAnamA - manAmo nu nu monAmanamanoma manogana // 94 // 1 namemeti -- na pratiSedhavacanam / me mama / mAnanaM pUjanaM prabhutvaM svAtantryamityarthaH / zrAmena rogeNa saMsAraduHkhena karmaNA ityarthaH / kiMviziSTenAmena mAnamA mAnaM jJAnaM minAti hiMsayatIti mAnamAH tena mAnamA / zrananaM prANanaM jIvanaM minAti hiMsayatIti mAnamAH tena zrananamaH / zra samantAt namantItyAnamAH stuteH karttAraH / zranamAnAM zramanaM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 116 samantabhadra-bhAratI rogaH vyAdhiH dhAnamAmanaM tat zramati rujati manatoti 'karmazvara mAnamAmanAmaH tvamiti sambandhaH / nu vitakeM / amyopi nu vittakeM mA lakSmIH tathA UnA: rahitA: monA: monAnAM zrAmaH roga: monA taM nAmayatIti monAmanamanaH tvamiti sambandhaH / zrama gaccha / me ila dhyAhAryaH / manaH cittam / zramana kAnta kamanIya / edadukta bhavatimAnamAmanAmo nu tvaM yasmAt monAmanamano nu yasmAt tvaM tasmAt mame zramana me manaH zrama gaccha yasmAt me mama mAnanaM nAsti Amena viziSTena mAnamA punarapi zrananamA // 64 // | artha - prabho ! jo Apako bhakti-pUrvaka namaskAra karatA hai usake saba roga naSTa kara dete haiM tathA jo jJAnAdilakSmIse rahi haiM - vastuta: nirdhana haiM - unake bhI samasta sAMsArika rogoM ko naSTa dete haiM / isake sivAya Apa atyanta sundara haiM / he namijina ! jJA guNako ghAtanevAle tathA jIvake zuddha svarUpako naSTa karaneva ina karmarUpI rogoMne merA samasta prabhutva athavA svAtantra hara liyA hai ataH Apa mere hRdaya mandira meM praveza kIjiye jisase ki merI svatantratA mujhe prApta ho sake / bhAvArtha-yahAM zrAcArya samantabhadrane bhagavAn naminAthakI stu karate hue kahA hai ki Apa bhaktapuruSoMke samasta roga-duHkha kara dete hai tathA daridra manuSyoMke bhI Apa atyanta hitaiSI haiMunake bhI dAridrayajanita samasta roga-duHkha naSTa kara dete haiM / prabho ! mere pIche bhI yaha duHkhadAyI saMsArarUpI roga par3A huA isane merI sarva svatantratAko hara liyA hai / merI kevalajJAnA sampatti bhI isake dvArA haralI gaI hai ataH maiM eka taraha daridra tathA asamartha ho rahA hUM ataH Apa mere hRdaya meM pravezaka mere saba rogoMko dUra kara diijiye| jisameM roga dUra karane sAmarthya hotI hai usIse to prArthanA kI jAtI hai| zlokakA sa Azaya yaha hai ki ApakA dhyAna karanese jIvoMke samasta sAMsa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 rika roga dUra ho jAte haiM, phalataH ve jIva sarvathA nIroga ho kara mukta ho jAte haiM aura sadA ke liye apane svAdhIna sukhake upabhoktA bana jAte haiM ||14|| ( anulomapratilomasa kalazlokagatapratyAgatAddha: ) nayAbharttavAgodya dya govaarttbhyaardn| tamitA nayajetAnunutAjeya nAmita // 95 // nardayeti - gatapratyAgatArdha ityarthaH / he na: pUjyapuruSa / dayA eva zrabhA rUpaM yasyAsau dayAmaH tasya sambodhanaM he dayAma dayArUpa / kRtA satyA vAk vANI RtavAk satyavacanam zra samantAt udyata ityodyam, RtavAcA satyavANyA zrodya AkAraM yasyAsau RtavAgodyaH tasya sambodhanaM he RtavAgodya / dya khaNDaya | gaurvANI, vArttava vArtta', goH vArtta vAta" vacanavArttA / bhayAnAM zrarjunaH vinAzakaH bhayArdanaH / govArttana bhayArdanaH govA bhayAddanaH athavA govArttena bhayArdanaM yasmAdaso govArttabhayArdanaH tasya sambodhanaM he govArttabhayArdana vacanavArtta yA bhayavinAzaka tamitAH khedarUpANi duHkhAnItyarthaH / nayairjayanazIlaH nayajetA tvamiti sambandhaH / he zranunuta supUjita ityarthaH / zrajeya zraparAjeya zrajayya ityarthaH / natAH praNatAH zramitA aparimitAH indrAdayo yasyAsau natAmitaH tasya sambodhanaM he nAmita / etaduktaM bhavati - he naH dayAbha, RtavAgodya, govAta bhayAddana anubhuta zrajeya natAmita nayajetA tvaM yatastatastvaM tamitAH duHkhAni dya khaNDaba / asmAkaM zranukramapi labhyate // 65 // artha - he naminAtha ! Apa pUjya haiM, dayAsvarUpa haiM athavA dayAse zobhAyamAna haiM, anekAntarUpa satyavANIke dvArA hI apakAsvarUpa jAnA jAtA hai / Apake upadezakI carcA mAtra se samasta bhaya naSTa ho jAte haiN| Apane anekAnta ke paraspara sApekSanaya bAdake dvArA samasta jagatko jIta liyA hai| ApakI saba stuti Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 samantabhadra-bhAratI karate haiM / vizvako koI bhI zAkti Apako nahIM jIta sakatI Apa ajeya haiM. indra narendra Adi asaMkhyAta jIva Apako namaskAra karate haiN| he prabho ! mere janmamaraNake duHkhoMko dUta kIjiye ||6shaa (anulomapratiloma-gatapratyAgatazloka. ) hatabhIH svaya medhyAzu' zaM te dAtaH zriyA tanu / nutayA zrita dAnteza zuddhayAmeya svabhIta ha // 16 // ... hateti-gatapratyAgataikazloka ityarthaH / hatabhIH vinaSTabhayaH svaM svayaH zobhanaH ayo yasyAsau svayaH tasya sambodhanaM svaya / medhya pUta / zrAzu zIghram / zaM sukhan / te tava / dAta: dAnazIlaH / zriyA lcmyaa| tanu kuru dehi vitara vistAraya iti paryAyAH / nutayA pUjitathA / zriya sevye / dAnteza munIza / zuddhayA kevalajJAnena / ameya aparimeya | suSTu abhItaH svabhIta: tasya sambodhanaM svabhIta anantavIrya ha misaMjJaka samudAyArthaH - he name yataH tvaM hatabhI: vapa medhya dAtaH zriyA nutayAM zrita dAnteza zuddhayAmeya svamIta te tava yat zaM sukhaM tat tanu kura dehi ha sphuTam ||6|| athehe naminAtha ! Apa bhayarahita ho, mahApuNyavAnaho tIrtha karanAmakarma jaisI puNyaprakRtike udayase yukta ho, pavitrahoM, dAnazolaho,atyantautkRSTa anantacatuSTayarUpa lakSmose sevita ho, muniyoM ke svAmI ho,kevalajJAnarUpI zuddhise ameya ho-ApakA kevalajJAna mAnarahita hai-ananta hai| aura Apa anantavIrya se sahita haiM yaha bAta atyanta spaSTa hai / he prabho! ApameM jo ananta AtmIya sukha hai vaha mujhe bhI zIghra dIjiye // 6 // .. mebhya+ pAya iti sandhiAraha ityamvayaM sphuTAryakam / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutiviNa nemi-jina-stutiH (dUdhacarazlokaH) mAnonAnAmanUnAnAM munInAM mAninAminam / manUnAmanunaumImaM neminAmAnamAnaman // 17 // mAnoneti-makAranakArAkSarairviracito yataH / mAnonAnAM marva. hAnAnAM / anUnAnAM ahInAnAM cAritrasampUrNAnAmityarthaH / munInAM sAdhUnAM / mAninAM pUjitAnAM / inaM svAminaM / manUnAM jJAninAM / manu zabdo'yaM mana jJAne ityasya dhoH paurNAdikatyAntasya rUpam / anunaumi suSTu staumi / imaM pratyakSavacanaM / neminAmAnaM ariSTaneminAtham / mAnamana praNaman / ahamiti saMbandhaH / samudAyArthaH-imaM neminAmAnaM kiM viziSTaM ina svAmina keSAM munInAM kiM viziSTAnAM mAnonAnAm ananAnAM mAninAM manUnAM pAnamannahaM anunaumi ||17|| artha-maiM (samantabhada) ahaMkAra-rahita, utkRSTa evaM sampUrNa cAritrake dhAraka, pUjya aura jJAnavAna muniyoMke svAmI bhagavAn neminAthako mana-vacana-kAyase punaH punaH namaskAra karatA huA unakI nirantara stuti karatA hU~ // 17 // (anulomapratilomaikazlokaH ) . tanutAtsadyazomeya zamevAryyavaro guru / ruguro vardI vAmeza yamezodyatsatAnuta // 98 // * tanutAditi--gatapratyAgata ityarthaH / tanutAt kurutAt sadyazaH zobhana* kIrte / ameya aparimeya / zameva sukhameva / AryANAM pradhAnAnAM varaH zreSThaH prAryavaraH svamiti sambandhaH / guru mahat sukhena sambandhaH / rucA dIppayA uruH mahAn ruguruH tasya sambodhanaM he ruguro dIptyA mahat / varya pradhAna / vAmeza zobhaneza / yameza vratasvAmin | udyatsatAnuta udyogavatA paNDitajanena nutta stuta / evaM sambandhaH kartavya:- he neminAtha saghazaH Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAntamA mArato ameya ruguro varSa kAmeza yameza upasatA nuta mAryavarastvaM guru bhI anutAt || artha-he bhagavan ! ApakA yaza atyanta nirmala hai, nA alpajJAniyoM ke jJAnake agocara hai-alpajJAnI Apake vAsa vika rUpako nahIM samajha pAte, Apa Arya puruSoM meM atyanta zrI haiM, indra ahamindra Adi pradhAnajanoMke bhI svAmI haiM, vratiyoM muniyoMke nAtha haiM aura bar3e-bar3e utkRSTa paMDitajana bhI Apa stuti karate haiN| he prabho ! mujhe vaha sarvotkRSTa mokSarUpa sukha / pradAna kIjiye jisake pApa nAyaka haiM-anya vaiSayika sukhara mujhe icchA nahIMhai // . pArzva-jina-stutiH (murajabandhaH) jayatastava pArzvasya zrImadbhatu : padadvayam / kSayaM dustarapApasya kSamaM kartuM dadajjayam // 19 // jayati-jayataH jayaM kurvataH / tava te / pArzvasya trayoviMzatitI karasva / zrImat lakSmImat / bhatu mahArakasya svAminaH / padadvayaMpadA sam / payaM vinAzam / dustarapApasya atigahanapApasya / pamaM samarthana kartu" vidhAtum / dadajjayaM vidhadadvijayam / samudAyArtha:-jayata pArvasya bhatu : padadvavaM zrImat dadat jayaM dustarapApasya cayaM kartuM cana ucara zlokena sambandhaH // 3 // - artha-he prabho pArzvanAtha ! Apa karmarUpa zatruoMko jIta vAle haiM,sabake svAmI hai, Apake caraNakamala atyanta zobhAvamA haiM, sarvatra vijayake denevAle haiM aura kaThinase kaThina paayo| Halomyutups Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 121 caya karaneke liye samartha haiM / he bhagavan ! Apake caraNakamala hamAre ajJAmarUpa'andhakArako naSTa kareM" HEI (gUDhatRtIyacaturNAnantarAvaradayaviracitabamakAnantarapAdamurajabandhaH) tamottu mamatAtIta mamottamamatAmRta tatAmitamate tAtamatAtItamRtemita // 10 // tamottamati-tava pArzvasya ityetdymnuvrtte| tamotu tamo mahavatu prajJAnaM nirAkarosvityarthaH / mamatAtIta mamatvAtikAnta / mama pAtmanaHsva maMusamaM prazAnaM mavAmRtaM bhAgamAevaM yasthAsI uttamamavAstaH, tasya saMbodhanaM he uttamamatAsta pradhAnAvamA sata / tatA vizAkhA amitA aparimitA mavijJAnaM basyAso savAminamatiH tasya sambodhanaM he tasAmitamate vizAkhAparimitajJAna | tAta iti mataH tAtamataH gheNyAdhikRtariti savidhiH, tAta iti pauryAdikA prayogaH tasya sambodhanaM he taatmt| atItA avikAntA mRtiH maravaM yasthAsau pratItamatiH tamya sambodhana he atItamRte pratikrAnta maraNa / amita aparimita / kimukta bhavati-he pAcamadhAraka mamatAtIta uttama mavAmRta tatAmitamate tAtamata atItamRte amita tava padadvayaM mama tamotu matapatu // 1.. // artha--he pArzvanAtha ! Apa mamatA-rahita haiM-para pdaartho| meM 'yaha merA hai aura maiM inakA hU~ aisA bhAva nahIM rkhte| ApakA AgamarUpI amRta atyanta utkRSTa hai, ApakA kevalamAna atyanta vistRta aura aparimita hai-pArarahita hai, Apa sabake bandhu haiM, nAza-rahita haiM, aura aparimita hai| Apake donoM caraNakamala' mere ajJAna andhakArako naSTa kareM / / 180 // - tamo'tta ityuttarasvokena smbndhH| - 3 pUrvasvokena smbndhH| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 samandamandra-bhAratI svacittapaTayAlikhya jinaM cAru bhajatyayam / zucirUpatayA mukhyaminaM purunijazriyam // 101 // svacitteti--svacittapaTe AtmIyacetaHpaTTake / prAlilpa nikhisvaa| jinaM pArzvanAtham / cAru zobhanaM yathA bhavati tathA kriyAvizeSaNametat / bhajati sevate / ayaM janaH prAtmAnaM kathayati / zucirUpatayA zuddhasvarUpatvena / mukhyaM pradhAnaM / inaM svAminaM / puru mahato nijA zrAtmIyA zrIlakSmIryasyAsau purunijazrIH atastaM purunijazriyaM mahadAramIyalakSmIm / samudAyArthaH-jinaM pArzvanAthaM inaM purunijazriyaM mukhyaM prAlikhya svacittapaTe ayaM jano bhajati / kiM nimittaM ? zucirUpatayA zuddhasvarUpamitikRtvA / / 101 // . artha-he bhagavan ! Apa karmarUpI ripuoMko jItanevAle haiM, sabameM mukhya haiM, sabake svAmI haiM aura ApakI anantacatuSyarUpa lakSmI sabase bar3hakara hai| he prabho! yaha samantabhadra zrApako atyanta zuddha svarUpa mAnakara sundara rItise apane cittapaTalapara likhakara -manameM dhyAna karatA huA-ApakI ArAdhanA karatA hai / / 101 // vardhamAna-jina-stutiH (murajabandhaH) dhImatsuvandhamAnyAya kAmodvAmitavittuSe / zrImate vardhamAnAya namo namitavidviSe // 102 // dhImaditi-dhImAn buddhimAn / suvanyaH sustutaH / mAnyaH pUjyaH / dhImAMzvAsau. suvandhazca dhImasuvanyA, dhImatsutranyazcAsau mAnya dhImatsuvanyamAnyaH tasmai dhImatsuvandhamAnyAya / athavA dhImarasuH buddhi Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 123 matsu madhye suvandhamAnyAya / vidaH bodhasya tRT tRSNA vittRTa, kAmaM pratyaya, udAmitA udAritA nirAkRtA vittaTa jJAnatRSNA yenAsau kAmodvAmitavittRT tasmai kAmodvAmitavittuSe / zrImate lakSmImate / vardhamAnAya mahAvIrAya caturviMzatitIrthakarAya / namaH / ayaM zabdo minmaMjakaH pUjA-vacanaH / namitAH vidviSo yasyAsau namitavidviT tasmai namita. vidviSe adhaHkRtavairiNe / samudAyArthaH-namostu te vardhamAnAya kiM viziTAya dhImatsuvandyamAnyAya kAmodvAmitavittaSe zrImate namitavidviSe // 102 / / ___ artha-he vardhamAna svAmin ! Apa atyanta buddhimAnoM-cAra jJAnake dhArI gaNadharAdikoMke dvArA vandanIya aura pUjya hai / Apane jJAnakI tRSNAko bilkula naSTa kara diyA hai-Apako sarvoskRSTa kevalajJAna prApta hogayA hai jisase ApakI jJAna-viSayaka samasta tRSNAeM naSTa ho cukI haiM, Apa antaraGga-bahiraGga lakSmIse yukta haiM aura Apake zatru bhI Apako namaskAra karate haiMApakI alaukika zAnti tathA lokottara prabhAvako dekhakara Apake virodhI vairI bhI prApako namaskAra karane laga jAte haiN| ataH he prabho! Apako merA namaskAra ho // 102 // (murajabandhaH) vAmadeva kSamAjeya dhAmodyamitavijjuSe / zrImate vardhamAnAya namona mitavidviSe // 103 // vAmadeveti-namovardhamAnAyeti smbndhH| vAmAnAM pradhAnAnAM devaH tasya sambodhanaM he nAmadeva / kSamA ajeyA yasyAsau kSamAjeyaH tasva sambodhanaM he kSamAjeya | dhAmnA tejasA udyamitA kRtotkRSTA vit vijJAvaM ghAmodyamitAvita tAM juSTe sevate iti dhAmoyamitavijjuT tasmai dhAmobamitavijthe / athavA ajeyaM dhAma tejo yasyAH sA prajeyadhAmA, ubamitA utA vit jhAnaM udyamitavit, prajevadhAmA cAso upamivaviccha Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantamandra-mAratI ajeyadhAmodyamitavit tAM juSTe iti ajeyadhAmodyamitavijuTa tasmai ajeyadhAmodyamitavijjuSe / zrImate ityAdi pUrva evArthaH / athavA zriyA upana pitA matiryasyAsau zrImati: tasya sambodhanaM he zrImate / vardhamAnaH vRddhi gacchan ayaH mArgo yasyAsau vardhamAnAyaH tasya sambothanaM hai vardhamAnAya / mA. lakSmIH tayA UnaH monaH na monaH namonaH tasya sambo. 'dhanaM he namona / mitA parimitA vit jJAnaM mitavit tAM viSNAti nirAkaroti iti mitavidviT tasmai mitavidviSe / evaM sambandhaH kartavyaH-he vardhamAna zrImate vardhamAnAya namona mitavidviSe te namaH / punarapi ki viziSTAya vAmadeva camAjeya dhAmodyamitavijjuSe / / 103 // .. artha- he bhagavan ! Apa,indra cakravartI Adi pradhAna puruSoM ke bhI deva-indra haiM, ApakA kSamAguNa sarvathA ajeya hai, Apa tejase prakAzamAna kevalajJAnako prApta hue haiM, ApakI mati-jJAnasampatti samavaraNAdi lakSmIse upalakSita hai, Apake dvArA praca. lita mokSamArga hamezA bar3hatA rahatA hai athavA ApakA puNya uttarottara bar3ha rahA hai, Apa lakSmose paripUrNa haiM tathA matizruta Adi kSAyopazamika-alpajJAnoMko dUra karanevAle haiM ataH Apake liye namaskAra ho / 103 / / ___(murajabandha:) samastavastumAnAya tamoghnemitavitviSe / zrImatevardhamAnAya namona mitavidviSe // 104 / / samasteti-samaste vizvasmin vastuni padArthe mAnaM jJAnaM yasyAsau samastavastumAnaH tasmai samastavastumAnAya / tamodhne ajJAnavinAzakAya / viziSTA sviT iti visviT amitA vitviT yasyAsau amitavisviT tasmai amitavitviSe,zrImate ityevamAdiSu pUrva evArthaH / athavA zriyaM mimIta iti zrImaH tasya sanbodhanaM he zrIma / te tubhyaM / athavA zriyaM manyata iti zrImat tasmai zrImate / Rddha vRddha avena kAntyA RvaM ava Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ studdhivisa bhavaI mAnaM jJAnaM yasyAso pravardhamAnaH athavA avarSa acchinnaM mAnaM yasvAso pravardhamAnaH tasmai zravardhamAnAya / mA pRthvI tyA unaH monaH na monaH namonaH ayaM na pratirUpo misaMjJako nakAraH ato namonyavAnAdezo na bhavati tasya sambodhanaM he namona / mitena jJAnena vinaSTA dviT aprItiryasyAsau mitavidviT tasmai mitavidviSe / kimukta bhavati-he zrI. mate namona tubhyaM namaH kiM viziSTAya samastavastumAnAya tamoghne amitavitviSe avardhamAnAya mitavidviSe / / 104 / / artha-he bhagavan ! ApakA jJAna saMsArake samasta padArthoMko jAnatA hai, Apa ajJAna athavA mohako naSTa karanevAle haiM, Apake zarIrako viziSTa kAnti aparimita hai-Apa sarvAGga sundara haiM-athavA ApakA vitviTa-kevalajJAna-aparimita hai,Apa lakSmIse sampanna haiM, ApakA kevalajJAna lokottara kAntise vRddhiko prApta hai athavA ApakA kevalajJAna vicchedase rahita hai-akhaNDa hai, Apa lokatrayarUpa pRthvIse rahita nahIM haiM-zrApa tInoM lokoMke svAmI haiM aura Apane apane jJAnase samasta antaraGga-bahiraGga zatru oMko naSTa kara diyA hai| ataH he prabho! Apake liye namaskAra ho // 104 // , ( murajabandhaH) prajJAyAM tanvRtaM gatvA svAlokaM govidAsyate / yajjJAnAntargataM bhUtvA trailokyaM goSpadAyate 105 prajJati-prajJAyAM buddayAM / tanu stoka / RtaM satyaM / gatvA jJAtvA / svAlokaM prAtmAvabodhanaM / gorvidA pRthivyA jJAnA iti asyate / yasya hAnAntargataM bodhAbhyantaram / bhUtvA prabhUya / trailokyaM jagatrayam / gopa. dAyate goSpadamivAtmAnamAcarati / samudAvArtha:-prajJAyAM tanu. vaM galA svAlokaM goviMdA asyate puruSeNa vA punaH sAnAntargata bhUtvA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 samantabhadra- bhAratI lokyaM goSpadAyate tathApi na harSo nApi viSAdo yataH tvameva sarvajJo vItarAgazca ataH tubhyaM namostu iti sambandhaH // 105 // artha - he bhagavan ! ye saMsArake prANI apanI tuccha buddhike anusAra thor3ese padArthoM ko satyarUpa jAna kara apane Apako pRthivIkA jJAtA mAna baiThate haiM parantu caudaha rAju pramANa tIna loka Apake jJAnake antargata pratibimbita - hokara goSpada kegAya ke khurake - samAna mAlUma hote haiM / bhAvArtha - yahAM saMsArI prANI tathA bhagavAn mahAvIrake bIca vyatireka batalAyA gayA hai - saMsArI prANI apane kSayopazamake anusAra thor3e se padArthoMko jAnakara apane Apako bahujJAnI samajha kara harSa yA mada karane laga jAte haiM parantu bhagavAn mahA vIrakA jJAna itanA vizAla hai ki usameM tInoM loka gAyake khura ke samAna atyanta tuccha mAlUma hote haiN| unakA kevalajJAna yadi samudra hai to usake sAmane ye tInoM loka goSpada haiMatyanta alpa haiM / itane mahAna jJAnI honepara bhI unheM kucha bhI harSa yAviSAda nahIM hotA ataH ve sarvathA pUjya hai // 105 // ( zlokayamakaH ) - 1 ko vido bhavatopIDyaH surAnatanutAntaram / zaM sate sAdhvasaMsAraM svamudyacchannapIDitam // 106 // kovIti - kaH kimorUpam / vido jJAnAni / bhavataH svattaH / api / IT svAmI / yaH yadorUpam / surAn zramarAn / zrapi zabdo'tra sambandhanIyaH surAnapIti / zratanuta vistArayatisma / antaH citte bhavaM zrAntaraM zrAtmottham / zaM sukham, sate zobhanAya / sAdhu zobhanaM / zrasaM sAraM sAMsArikaM na bhavati / suSThu zramut svamut vinaSTarAga ityarthaH / yacchan dadat / zrapIDitaM abAdhitam / samudAyArtha :- he vardhamAna bhavato nAmyaH IT yaH surAnapi vidaH zratanuta sukhaM zrAntaraM sAdhu saMsAraM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA pIDitaM yacchan sata zobhanapuruSAya sa ko'nyo bhavataH svamut iMTa avatA hi na kazcit tasmAt bhavAneva sarvajJaH // 10 // / artha he vardhamAna svAmin ! Apase atirikta aisA kauna mAmI hai jo ki devoMko bhI jJAna sampAdana karAve aura bhavya ruSoMke liye Atmottha, utkaSTa tathA bAdhArahita mokSa-sambandhI sukhako detA huA bhI svayaM rAgase rahita ho ? he nAtha ! aise pApa hI ho ataH Apako namaskAra ho / : bhAvArtha-saMsArake logoMne jinheM Izvara mAnA hai ve svayaM itane bhalpajJAnI the ki unheM Age-pIchekI bAlakA jAna lenA muzki ha thaa| aisI paristhitimeM ve janmase hI mati, zruta, tathA avadhi jJAnake dhAraNa karanevAle devoMko kyA jJAna dete ? parantu zrIvardhamAnasvAmI itane adhika jJAnI the ki ve tInoM loka aura tonoM kAla-sambandhI padArthoko spaSTa jAnate the aura isI liye devoMko bhI jJAna pradAna karanemeM samartha the| saMsArake mAne hue Izvara yadi kisIko sukha prApta karanekA upadeza bhI dete the to usase prApta honevAlA sukha bAhya, hIna, saMsArako bar3hAnevAlA aura bAdhaka kAraNoMke milane para naSTa ho jAne vAlA hI hotA thaa| itanA hone para bhI ve apaneko parama paropa kArI samajha kara harSita hote the parantu bhagavAn vardhamAnake upa dezase logoMko jo sukha prApta hotA thA vaha usase sarvathA viparIta thA- AtmIya, utkRSTa, mokSasambandhI aura bAdhArahita thaa| itanA hone para bhI ve rAgase rahita the, unheM harSa-viSAda tathA ahaMkAra vagairaha kucha bhI nahIM hotA thaa| ina vizeSatAoM ko dRSTigata karake AcArya samantabhadrane Thoka hI kahA hai ki Apake sivAya zrApa jaisA aura kauna Izvara hai ? arthAt koI bhI nahIM hai-Apa anupama haiM // 10 // . . : Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 samantabha-bhAratI (bamakaH ) kovido bhavatopIDyaH surAnata nutAntaram / zaMsate sAdhvasaM sAraM svamudyacchannapIDitam // 107 // kovideti-kovidaH vickssnnH| bhavataH saMsArAt / apIya abAdhitaH / he surAnata devaiH praNata / nutAntaraM stutivizeSam / zaMsate prAcaSTe / sAdhvasaM sambhramam / sAraM phalavat / svaM prAtmAnaM / udyacchan vahana vibhrat / IDitamapi pUjAvidhAnamapi / athavA IDitaM nutAntaraM iti sambandhaH / samudAyArthaH - he surAnata yo'yaM kovido janaH bhavAdapokhya san nutAntaraM zaMsate pAcaSTe svaM sAdhvasaM sAraM Iritamapi udyacchan yasmAt tasmAdahaM stutivizeSeNa tubhyaM nataH // 10 // artha-he devavinata ! jinendra ! jo buddhimAna puruSa Apa. kI stuti tathA pUjA-vidhAna karatA hai usakA zrAtmA zIghra hI saphala ho jAtA hai aura vaha saMsArake duHkhoMse pIDita nahIM hotA-janma-maraNake duHkha naSTa kara mokSa prApta kara letA hai| bhAvArtha-he bhagavan ! maiM bhI taraha-tarahake stotroMse ApakI stuti kara rahA hU~ ataH mujhe bhI mokSasukha pradAna kIjiye // 107 // (samudgakayamaka: ) 'abhItyAvarddha mAnenaH zreyorugaru saMjayan / abhItyA vardhamAnena zreyoruguru saMjayan // 10 // abhItyeti-prabhItya mama cetasyAgatya / ava rkss| Rddha vRddha / mA asmadaH ibantasya rUpam / anenaH he apApa / zreyaH sukhaM / ruguru amotya+aba+Rddha, mA+anenaH: zreyaH+guru ( ruvA uru ), varSamAna+ ina,zreyaH+ruguH (vita) iti padacchedAH / 'sUryAzvameMsajAvata: guravaH zArdUlavikrIDitam' (baranAkare ) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 126 mmmmmmmmmmmmmmmmmm tejasA mahat / saMjayan lagayan / abhItyA abhayena dayayA ityarthaH / he vardhamAna jinezvara / ina svAmin / he zreya sevya / urvI mahatI govAMgI yasyAsau uruguH tvaM divyavANIkaH tvaM yataH / 4 nipAtaH / saMjayan samya. jayaM kurvan / kimukaM bhavati-he vardhamAna ina da anenaH a ya urugustvaM yata: tataH abhItyA abhayena zreya: ruguru saMjayan bagayan jayaMtra mA ava rakSa // 10 // ___artha-he vardhamAna jinendra ! Apa vRddha haiM-jJAnAdiguNoMse bar3e haiM, kevalajJAnake sAtha honevAle anantasukhako denevAle haiM, abhayase-dayAse--upalakSita haiM, sabake svAmI haiM, sevya haiM, utkRSTa divyadhvaniko dhAraNa karanevAle haiM aura (karmarUpa zatra oMko ) jItanevAle haiN| he prabho ! mere hRdayameM virAjamAna hokara merI rakSA kiijiye| bhAvArtha-yadyapi bulAnese jinendradeva kisIke hRdaya meM nahIM pahu~ca jAte tathApi bhaktiyogameM aisA kahA jAtA hai / / 108 / / (dvayakSaravRtta zArdUlavikrIDitam) nAnAnantanutAnta tAntitaninunnunnAnta nunnAnRta nUtInena nitAntatAnitanute netonnatAnAM tataH / nunnAtItitanUnatiM nitanutAnnIti ninUtAtanuntAntAnItitatAnnutAnana natAnno nUtanainottu no // 109 // nAneti--zrIvardhamAna ityanuvartate / nAnA anekaprakArAH / anantAH anUnAH ameyAH nutAH stutAH antA dharmAH yasyAsau nAnAnantanutAntaH tasya sambodhanaM he nAnAnantanutAnta anekaprakArAmeyastutaguNa ityrthH| tAMta khedaM karotIti 'tatkaroti tadAcaSTe ityAdinA sUtra bin / tAnti: 'ataH bhAve kaH iti ktaH' tAntitaM bhavati / tAntivaM duHkhaM ninudati prerayati iti tAnti ninut tasya sambodhana hevaantivnilur| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI ne In nuSaH vinaSTaH anto vinAzo yasyAso nuvAntaH tasva sambodhana nubAnta / nu vinAzitaM anRtaM asatyaM yasyAsau numAnRtaH tasya sambodhanaM he numAnRta vinaSTAsasya / nUtInAM stutInAM inAH svAminA nUtInA: nUtInAnAM inaH svAmI natInenaH tasya sambodhanaM he nUtInena gaNadharendrAdisvAmin / nitAntaM pratyarthaH tAnitA vistAritA nutiH kIrtiH stutirvA yasyAsau nitAntatAnitanutiH tasya sambodhanaM he nitAntatAnitanute pratyarthavistAritakIrte / athavA nUtInenena gaNadharendra nitAntatAnitanute / netA nAyakaH / unnatAnAM indrAdiprabhUNAm / tataH tasmAt / tanuH zarIraM tanonnatimahattvaM tanUnati: atItirvinAza: atItizca tanUnatizca pratItitanUvatI, nunne vinAzite atItitanUvatI yayA sA nunnAtItitanubatiH tAM nunnAtItitanUnatim / nitanutAe kurutAt / nIti buddhi vijJAnam / athavA nunnAtItitanUnatiM nitanutAka nIti ca / na zabdonukto'pi dRSTavyaH / ninUta stuta supUjita / atanu mahatIM / tAntAn duHkhitAn / ItitatAn vyAdhivyAptAn / he nutAna nutaM stutaM pAnanaM mukhaM yasyAsau nutAnanaH tasya sambodhanaM he nutAnana natAn praNatAn / naH asmAn / nUtanaM abhinavaM enaH pApaM natanainaH / atta bhakSayatu / no pratiSedhe / kimukta bhavati-he zrIvaddha mAna nAnA nantanutAnta yata: unnatAnAM netA tvaM tataH nIti nunnAtItitanamnati atanu nitanutAt natAn naH asmAn tAntAn ItitatAn no nitanutAt nUta nainazca attu bhakSayatu anyAni vizeSaNAni bhaTTArakasya vizeSa NAni // 10 // ___ artha-he zrIvardhamAna ! aneka bhavya jIvoMne Apake vividha guNoMkI stuti kI hai, Apa duHkhoMko naSTa karanevAle haiM, anta rahita haiM, Apane ekAntavAdarUpa asatyako naSTa karadiyA hai gaNadharAdi devoMne ApakI kIrtiko atyanta vistRta kiyA hai| Apake zAsanakA pracAra kara ApakA ujvala yaza saba o phailAyA hai| Apa indra Adi uttama puruSoMke nAyaka haiM, pUjita Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . stutividyA hai aura ApakA mukha bhI atyanta prazaMsanIya hai / he pUjya ! hama loga sAMsArika duHkhoMse pIr3ita haiM,aneka vyAdhiyoMse ghire hue haiM aura Apake caraNoM meM vinata haiN| Apa hama logoMko vaha kevalajJAnarUpa mahAvidyA pradAna kIjiye jo ki janmamaraNako naSTa karanevAlI hai| isake sivAya he prabho ! hamAre ina naye ba~dhanevAle pApoMko bhI naSTa kara dIjiye arthAt saMvara aura nirjarAkI pUrNa kalA sikhalAkara hameM zIghra bandhana-mukta kIjiye // 10 // (cakravRttam ) vaMdAruprabalAjavaMjavabhayapradhvaMsigoprAbhava vardhiSNo vilasadga NArNava jagannirvANaheto ziva / vaMdIbhUtasamastadeva varada prAjJa kadakSastava vaMde tvAvanato varaM bhavabhidaM varSekavaMdyAbhava // 11 // 5 'SaDaraM cakramAlikhyAramadhye sthApayetkaviH / trIpAdAnnemimadhye tu caturthaM cakravRtta ke / ' . -traalNkaarcintaamshiH| chaha aroMvAlA eka cakra banAkara aroM ke bIcameM prAtmake tIna pAda likhane cAhiye, avaziSTa cauthApAda nemi-cakradhArA--antimaparidhimeM likhanA cAhiye / isI prakAra anyatra pAye hue cakroMkI racanA samajhanA cAhiye / isa alaMkArameM kabhI-kabhI apanA iSTatama-manacahA-pAda gUDha bhI ho jAtA hai arthAt usa pAdake samasta akSara zeSake tIna pAdoMmeM samAviSTa ho jAte haiM; jaisA ki isa granthake 11 aura 112 naM0 ke zlokoM meM huA hai| kabhI-kabhI kavikA nAma bhI zlokake kisI valayameM mAjAtA hai; jaisA ki 116 0 ke zlokake bAharase bhItarakI aora sAtaveM valayameM 'zAntivarmakRtaM' zrAgayA hai / zAntivarmA samantabhAkA dUsarA janmanAma hai aura jo unake patriya kulotpanna honekA ghotaka hai| Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI vandeti - paraM cakraM bhUmau phalake yA vyAkSisya trayaH pAdAH paramadhye sthApyAH / caturthapAdo nemimadhye evaM ca sarvacakravRcAni rahavyAni / 132 vandAravaH vandanazIlA prabalaM pracuraM zrAjavaMjavaH saMsAraH bhayaM bhIH prAjathaMjavAdbhayaM zrAjavaMjavabhayaM prabalaM ca tat zrAjavaMjavabhayaM ca tat praca bAjavaM javamayaM / vandArUNAM prabalAjavaMjavabhayaM vandArupravalAjacaM javabhayaM / tat pradhvaMsayati vinAzayatItyevaMzIlaM vandAruprabalAjavaMjavabhayapradhvaMsi / prabhorbhAva: prAbhavam / gorvANyAH prAbhavaM prabhutvaM goprAbhavaM vANImAhAtmya - mityarthaH / vandAruprabala javaMjavabhayapradhvaMsi goprAbhavaM yasyAsau vandAruprabalAjacaMjayabhayapradhvaMsigoprAbhavaH tasya sambodhanaM vandAruprabalAjavaM jayabhayapradhvaMsigoprAbhava / varddhiSNo vaddha nazIla / guNA eva zravo guNArNavaH vilasan zobhamAno guNArNavo guNasamudro yasyAsau vilasadguNArNavaH tasya sambodhanaM cillasadguNArNava / nirvANasya mokSasya hetuH kAraNaM nirvA yahetuH / jagatAM bhavyalokAnAM nirvANahetuH jagannirvANa hetuH / tasya sambodhanaM he jaganirvANa heto / ziva paramAtman vandIbhUtAH maGgalapAThakIbhUtAH samastAH devAH vizve suravarAH yasyAsau vandIbhUtasamastadevaH tasya sambodhanaM he vandIbhUtasamastadeva / varada iSTada / prAjJAnAM matimatAM eka: pradhAnaH prAjJaikaH / dakSANAM vicakSaNAnAM stavaH stutivacanaM yasyAsau dakSazrathavA dakSaiH stUyate iti dakSastavaH prAjJa kazcAsau dasastavazca prAjJa kadakSastavaH tasya sambodhana prAjJa kadatastava / vande stuve / svA bhavantam / zravanataH praNataH / varaM zra eSTham / mavamidaM saMsArasya bhedakam / he varya zobhana / eka: vandyaH ekavandyaH tasya sambodhanaM he ekavandha / saMsAritvena na bhavati ityabhavaH tasya sambodhana he zrabhava / etadukta bhavati - he va mAna bhaTTAraka ! sambodhanAntAni sarvANi vizeSaNAni zrasyaiva bhavanti / vande zravanato bhUtvA'haM svA kiM viziSTaM varaM bhavamidam iti // 110 // stava: artha- he bhagavan ! jo Apako namaskAra karate haiM Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA 133 unakA saMsAra-sambandhI pracurabhaya ApakI divyadhvanike mAhAmyase naSTa hojAtA hai| Apa jJAnAdiguNoMse hamezA bar3hate hI rahate ho, apakA guNarUpI samudra bar3A sundara hai / Apa saMsArI jIvoMkI muktike kAraNa ho, kalyANarUpa ho / samastadeva Apake baMdI haiM-cAraNa haiM-sadA hI ApakA guNagAna kiyA karate haiN| Apa manovAMchita varoMko denevAle ho / zreSThajJAnI ho, bar3e bar3e. catura manuSya ApakA stavana kiyA karate haiM, Apa sarvotkRSTa ho, saMsAraparibhramaNako naSTa karanevAle ho, pUjya ho, vandanIya ho aura paJca-parAvartanarUpa saMsArase rahita ho| he prabho ! bhaktise praNata hotA huA maiM bhI Apako namaskAra karatA hU~ // 110 // (iSTapAdavalayaprathamacaturthasaptamavalayaikAkSaracakravRttam') naSTAjJAna malona zAsanaguro namrajanaM pAnina naSTaglAna sumAna pAvana ripUnapyAlunan bhAsana / natyekena rujona sajjanapate nandannanantAvana nandana hAnavihInadhAmanayano naHstAtpunan sajjina // 11 // neSTati-naSTa vinaSTha prajJAnaM yasyAsau naSTAjJAna: tasya sambodhana he naSTAjJAna / malena karmaNA unaH rahitaH malonaH tasya sambodhanaM he malona / zAsanasya darzanasya prAjJAyA vA guruH svAmI zAsanaguruH tasya sambodhanaM he zAsa naguro / nanaM namanazIlam / janaM bhavyalokam / pAn rakSan / ina svAmin / naSTaM vinaSTha glAnaM mUcchAdikaM yasyAsau naSTaglAna: tasya sambodhanaM he naSTaglAna / yobhanaM mAnaM vijJAnaM yAsyAsau sumAnaH tasya sambodhanaM he sumAna | pAvana pavitra / ripUnapi antaH zatra nayAlunan pA samantAt khaNDayan / bhAsana zobhana / natInAM praNatInA eka iSTaH pAdo valayarUpo bhavatItyarthaH / isameM manonIta pAda palaka meM likhA jA sakatA hai| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 samantabhada-bhAratI pradhAnaH inaH svAmI natyekenaH tasya sambodhanaM he natyekena / rujayA rogeNa UnaH rujonaH tasya sambodhanaM he rujona / sajjanAnAM patiH sajjanapatiH tasya sambodhanaM he sajjanapate / nandan zrAnandaM kurvan / ananta avinAza / avana rakSaka / nantana stotRn / hAnena kSayeNa vihInaM UnaM hAnavihInaM dhAma tejaH hAnavihInaM ca tat dhAma ca hAna. vihInadhAma,hAnavihInadhAmaiva nayanaM yasyAsau hAnavihInadhAmanayanaH svam / naH asmAn / stAt bhava / punan pavitrIkurvan / he sajjina zobhanajina / etaduktaM bhavati-he bhaTTAraka naSTAjJAna namra janaM pAn ripUnapyAlunan nantRn nandan naH asmAn punan hAnavihInadhAmanayanastvaM stAt / zeSANi sarvANi sambodhanAntAni padAni asyaiva vizeSaNAni bhavantIti // 11 // artha-bhagavan ! ApakA ajJAna naSTa ho gayA hai, Apa karmamalase rahita haiM, jainazAsana athavA apratihata AjJAke svAmI haiM, mUrchAdika parigrahase rahita haiN| ApakA jJAna atyanta zobhAyamAna hai,Apa atyanta pavitra haiM, prakAzamAna haiM,namaskAra ke mukhya svAmI haiM-indrAdi saba pradhAna puruSa Apako hI namaskAra karate haiM / Apa rogarahita haiM, sajjanoMke adhipati hai, antarahita haiM, rakSaka haiM, athavA ananta prANiyoM ke rakSaka haiM aura uttama jinendra haiM / he prabho ! Apa namra manuSyoMkI rakSA karate hue, kAma-krodha Adi antaraGga zatru oMko naSTa karate hue, namaskAra karanevAloMko samRddhasampanna karate hue aura mujha samantabhadrako pavitra--rAga. daSase rahita-karate hue cirakAla taka hAnivihIna kevalasAna-locanase yukta tisstthe||111|| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA ( iSTapAdavalayaprathamacaturthasaptamavalayakAvara vRttam ) ramyApAraguNArajassuravarairakSira zrIdhara ratyUnAratidUra bhAsura sugIryottarNIzvara / raktAn ka rakaThoraduddhararujorakSan zaraNyAjara rakSAdhIra sudhIra vidvara guro rakta ciraM mA sthira // 112 // ramyeti-iSTapAdo valayarUpeNa bhavatItyarthaH / ramya ramaNoya / apAraguNa aparimeyaguNa / arajaH jJAnAvaraNAdikarmarahita / suravaraiH devapradhAnaiH / aya' pUjya ! akSara anazvara / zrIdhara lacamIbhRt / ratyA rAgeNa Una rahita | arate 2: viprakRSTaH aratidraH tasya sambodhana he artiduur| bhAsura bhAsvara / zobhanA gorvANI yasyAsau sugI: tvamiti sambandhaH / artha svAmin / uttarAH prakRSTAH Rddhayo vibhUtayaH uttarayaH uttarardhInAM IzvaraH svAmI uttarardhIzvaraH tasya sambodhana he uttrshvir| raktAn bhavAn / karA raudrA, kaThorA niSThurA, durA asahA, ruka jyAdhiH, karA cAso kaThorA ca krUrakaThorA, karakaThorA cAsau duddharA caka rakaThoraduddharA, R rakaThoraduddharA cAsau ruk ca ka rakaThoraduddha ruka tasyA: rakSan pratipAlayan / zaraNya zaraNIya | ajara jarAhIna / rakSa pAlaya / prAdhirmanaH pIDA prAdhi irati kSipatItyAdhIraH tasya sambodhanaM he prAdhIra / sudhIra akSobha / vidA paNDitAnAM varaH pradhAna: vidvaraH tasya sambodhanaM he vidvara / guro svAmin / rakta bhaktam / ciraM asyartham / mA asmadaH prayogaH / sthira nitya / etaduktaM bhavati-he bhaTTAraka ramya ityAdi guNaviziSTa krUrakaThoraduddhararujo raktAn rakSan mA rakta rakha // 12 // artha-he atyanta sundara ! he anantaguNoMke dhAraka ! he jJAnAvaraNAdi karmasamUhase rahita ! he indroMke dvArA pUjya ! he avinAzI ! he samavasaraNAdi lakSmIke dhAraka ! he rAgarahita ! he dveSase dUra rahanevAle ! he zobhAyamAna ! he uttama vANIke Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadra-bhAratI dhAraka ! he svAmin ! he zreSTha RddhiyoMke nAyaka ! he rakSaka ! he jarArahita ! he mAnasika vyathAoMko haranevAle ! he kSobharahita ! he vidvAnoM meM zreSTha ! he guro ! he nitya ! zrIvardhamAna jinendra ! Apa apane bhakta janoMko bhayaMkara niSThura aura durdhara-- kaSTasAdhya rogoMse rakSita karate hue mujha cirasnehI (samantabhadra) kI bhI rakSA kIjiye // 112 / / upasaMhAra (cakravRttam ) prajJA sA smaratIti yA tava' zirastadyannataM te pade janmAdaH saphalaM paraM bhavabhidI yatrAzrite te pade / / mAMgalyaM ca sa yo ratastava mate gIH saiva yA tvA stute / te jJA ye praNatA janAH kramayuge devAdhidevasya te // 113 // prajJati-prajA buddhiH / sA tadaH prayogaH / smarati cintayati / iti zabdaH avadhAraNArthaH / yA yadaH TAvantasya rUpam / tava te smRtyarthadayezAM karmaNIti tA bhavatiH / ziraH mastakam ! tat yat / nataM praNatam / te tava / pade caraNe / janma gatyantaragamanam / adaH adasaH apa. rojavAcino rUpam etadityarthaH / saphalaM sakAryam / paraM zreSTham / bhava. midI saMsArabhedinI / yatra yasmin / Azrite sevite / te tava / pade caragayugalam / mAGgalyaM pUtaM / ca zabdaH samuccayArthaH / saH tado rUpam / yaH yado rUpam / rataH rakaH makaH / tava te / mate zrAgame / gIH vAk / saiva sA eva nAnyA / yA tvA bhavantam / stute vandate / te tadaH jasantaM , 'adhogadhaMdayezAM karmaNi' iti sssstthii| Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutiviyA 137 rUpam / jJAH paNDitAH / ye yado jasantaM rUpam / praNatAH prakarSaNa matAH / janA bhaktamavyalokAH / kramayuge caraNadvandva / devAnAmadhidevaH paramAtmA devAdhidevaH tasya devAdhidevasya / te tava / stutyavasAne kRta. kRtyaH san prAcAryaH samantabhadrasvAmI upasaMhArakaM karoti / kimukta bhavati-bhaTTAraka saiva prajJA yA tvA smarati / zirazca tadeva yannataM te pade ityevamAdi yojyam // 113 // / ___artha he devAdhideva ! buddhi vahI hai jo ki ApakA smaraNa kare-ApakA dhyAnakare, mastaka vahI hai jo ki Apake caraNoM meM nata rahe-bhukA rahe, janma vahI saphala aura zreSTha hai jisameM saMsAra paribhramaNako naSTa karanevAle Apake caraNoMkA Azraya liyAgayA ho, pavitra vahI hai jo ki Apake matameM anurakta ho, vANo vahI hai jo ki ApakI stuti kare, aura buddhimAn - paMDitajana ve hI haiM jo ki Apake donoM caraNoM meM nata rheN| . [ yahAM parisaMkhyA'laMkAra' hai] (cakravRttam ) suzraddhA mama te mate smRtirapi tvacaccanaM cApi te hastAvaMjalaye kathAzra tirataH kaNoM-kSi saMprekSate / sustutyAM vyasanaM ziro natipara sevezI yena te tejasvI sujano'hameva sukRtI tenaiva tejaHpate // 114 // suzraddhati-~suzraddhA suruciH / mama asmadaH prayogaH / te tava / 1 sarvatra saMbhavadvastu patra ke yugapatpunaH / ekatra va niyamyeta parisaMkhyA tu sA yayA // - alaMkAracintAmaNi / sarvatra (sabameM) saMbhava honevAlI vastukA kisI ekameM ho niyama karadenA parisaMkhyA alaMkAra kahalAtA hai| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 samantabhadra- bhAratI 7 mate viSaye / smRtirapi smaraNamadhi / tvayi yuSmadaH Ivantasya rUpam / zrarcanaM cApi pUjana N cApi tvayyeveti sambandhaH / ca zabdaH samuccayArthaH / te tava / hastau karau / zraJjalaye zraJjalinimittaM te ityanena sambandhaH / kathA guNastavana / kathAyAH zrutiH zravaNaM kathAzra tiH / tasyAM rataH raktaH kathAzru tirataH / karNaH zravaNam / zrati cakSuH / samprekSate saMpazyati te rUpamiti sambandhaH sAmarthyAllabhyate / sustutyAM zobhanastavane / vyasanaM tatparatvam / ziraH mastakam / natipara praNAmatatparam / sevA sevanam | IdRzI IdRgbhUtA / pratyakSavacanametat / yena yado bhAntasya rUpaM yena kAraNenetyarthaH / te tava / tejasvI bhAsvAn / sujanaH zobhanajanaH / zrahaM asmado vAntasya rUpam / eva avadhAraNArthaH / zrahameva nA'nyaH / sukRtI. puNyavAn / tenaiva tado bhAntasya rUpaM / tenaiva kAraNenetyarthaH / he teja:pate kevalajJAnasvAmin / samudAyArthaH - mama zraddhA yA mama smRtizca yA sA tacaiva mate, mamArcanamapi yattat tvayyeva, mama hastau yau tvatpraNAma - ali nimittam, karNazca mama te kathA tirataH zraci ca mama tava rUpadarzananimittam mama vyasanamapi tava stutyAm, zirazca mama tava natiparama / yena kAraNena IddazI sevA mama he tejaHpate tenaiva kAraNena zrahameva tejasvI sujanaH sukRtI nAnya ityukta N bhavati // 114 // 1 artha - he bhagavan ! merI zraddhA kevala Apake hI mata meM hai, maiM smaraNa bhI ApakA hI karatA hU~, pUjana bhI ApakA hI karatA hUM, mere hAtha bhI Apako aMjali bAMdhane ( hAtha jor3ane ) ke liye hI haiM, mere kAna bhI ApakI kathA sunane meM Asakta haiM, merI A~kheM kevala Apake rUpako dekhatI haiM - Apake darzana karatI haiM, mujhe vyasana ApakI stuti karane kA hI hai- maiM hamezA ApakI stutimeM hI lagA rahatA hU~ aura merA mastaka bhI Apako namaskAra karanemeM tatpara rahatA hai / hai tejaHpate ! - he kevalajJAnake svAmI ! isa taraha maiM ApakI sevA karatA hUM isIliye saMsAra meM maiM tejasvI sujana aura puNyavAn hI hUM / " 7 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA bhAvArtha-jinendrakI ArAdhanA karanevAle manuSya kI AtmA AtmIya tejase jagamagA uTatI hai,vaha sarvotkRSTa puruSa ginAjAne lagatA hai tathA usake mahAna puNyakA bandha hotA hai| yahAM prAcArya samantabhadrane bhagavAnkI ArAdhanA kara apane Apako usake phala kA adhikArI batalAyA hai| yahAM parisaMkhyAke sAtha kAvyaliGga' alaMkAra bhI hai / / 114|| (cakravRttam ) janmAraNyazikhI stavaH smRtirapi klezAmbudhenauM : pade / bhaktAnAM paramau nidhI pratikRtiH sarvArthasiddhiH parA / vandIbhUtavatopi' nonnatihatirnantuzca yeSAM mudA / dAtAro jayino bhavantu varadA devezvarAste sadA // 11 // janmeti-janma saMsAraH, araNyaM aTavI, zikhI agniH, janmevA. raNyaM janmAraNyam,janmAraNyasya zikhI janmAraNyazikhI / stavaH guNastavanam / smRtirapi smaraNamapi / klezAmbudheH duHkhasamudrasya nauH potaH / pade pAdau / bhaktAnAmanuraktAnAM / paramau zreSTho / nidhI dravyAnidhAne / pratikRti: pratibimbam / sarvArthAnAM sakalakAryANAM siddhi : niSpattiH sarvArthasiddhiH / parA prakRSTA / vandIbhUtabatopi maMgalapAThakIbhUtavatopi nagnAcAryarUpeNa bhavatopi mametyarthaH / na pratiSedhavacanam / unnataH mAhAtmyasya hatiH hananaM unnatihatiH / nantuzca stotuzca / yeSAM yadaH 1 'he tokyapadArthatve kAvyaliMgaM nigadyate' -sAhityadarpaNa jahAM hetu brAya athavA padArthagata hotA hai use 'kAvyaliGga' kahate haiN| vAkyagata 2 mameti yojanIyam / 3 jAyamAnasyApi mama / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 samantabhadra-bhAratI zramantasya rUpam / mudA harSeNa / dAtAro dAnazIlAH / jayosti yeSAM te jayinaH / bhavantu santu / varaM dadata iti varadAH sveSTadAyinaH / devAnAM surANAM IzvarAH svAminaH devezvarAH / te tado jasantasya rUpam | sadA sarvakAlam / etadukaM bhavati - yeSAM stavaH janmAraNyazikhI bhavati, yeSAM smRtirapi klezAmbudhezca nau bhavati, yeSAM ca pade bhaktAnAM paramau nidhI yeSAM ca pratikRtiH sarvArthasiddhiH parA, yeSAM nantumudA vandIbhUtatopi nonnatihatiH, te devezvarA: dAtAraH jayinaH varadAH bhavantu sadA sarvakAlam // 115 // bhavataH, artha - jinakA stavana saMsArarUpa aTavIko naSTa karaneke liye agni ke samAna hai, jinakA smaraNa duHkharUpa samudrase pAra honeke liye naukA ke samAna hai, jinake caraNa bhakta purUSoMke liye utkRSTa nidhAna- khajAne ke samAna haiM, jinakI zreSTha pratikRtipratimA kI siddhi karane vAlI hai aura jinheM harSapUrvaka praNAma karanevAle evaM jinakA maGgalagAna karanevAle - nagnAcAryarUpase (pakSa meM stutipAThaka - cAraNa - rUpa se) rahate hue bhI mujha - samantabhadrakI unnati meM kucha bAdhA nahIM hotI ve devoMke deva jinendra bhagavAn dAnazIla, karmazatru para vijaya pAnevAle aura sabake manorathoM ko pUrNa karanevAle hoM / Manag bhAvArtha - yahAM pUrvArdha ke do caraNoM meM rUpakAlaMkAra hai parantu tRtIya caraNa meM virodhAlaMkAra pradarzita kiyA gayA hai| vaha isa prakAra hai - 'jo kisIkA bandI stutipAThaka yA cAraNa hokara use namaskAra tathA usakA guNagAna karatA hai vaha loka meM bahuta hI avanata kahalAtA haiM parantu zrIjinedradevakI stutikarane- unakA bandI - cAraNa bananepara bhI AcArya samantabhadrakI mahattA naSTa nahIM huI, balki sAtizaya puNya bandhakara unhoMne pahale se bhI adhika utkRSTatAko prApta kiyA / ' virodhakA parihAra yahI hai ki 'mahApuruSoMke saMsargase saba virodha dUra ho jAte haiM ||115 || ---- Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividhA rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr rrrrrrrrror ( kavikAvyanAmagarbhacakravRttam ') gatvaikastutameva vAsamadhunA taM yecyutaM svIzate yannatyati suzarma pUrNamadhikAM zAnti vajitvAdhvanA / yadbhaktyA zamitAkRzAghamarujaM tiSThejjanaH svAlaye ye sadbhogakadAyatIva' yajate te me jinAH suzriye // 116 // gatveti-paDaraM navavanayaM cakramAlikhya saptamavalaye zAntivarma: kRtaM iti bhavati / caturthavalaye jinastutizataM iti ca bhavati ataH kavi-kAvyanAmagarbhacakravRttaM bhavati / / __ gatvA yAtvA / ekaH pradhAnaH, stutaH pUjpaH, ekazcAsau stutazca ekastutaH taM ekastutam / evkaarovdhaarnnaarthH| vAsaM mokSasthAnam / adhunA sAmpratam / taM tadaH ivantasyarUpam / ye yado jasantasyarUpam / acyutaM akSayam / svIzate suaizvarya kurvata / yeSAM nati: stutiH yannatiH tayA yannatyA / eti Agacchati / suzarma anantasukham / pUrNa sampUrNam / adhikAM mahatIM pradhAnAM / zAnti zamanam / bajisvA gatvA / adhvanA samyagdarzanajJAnacAritramArgeNa / yeSAM bhaktiH sevA yadbhaktiH tayA yadbhaktyA / zamitaM zAntaM naSTa akRSAgha, akRzaM mahat aghaM pApaM, akRzaM ca tadaghaMca akRSAgha, zamitaM ca tat akRSAdhaM ca zamitAkRSAgham kriyA chaha aroM tathA nava valayoMse yukta cakrAkAra racanA banAkara usameM zlokako pUrvokta vidhime likhanA cAhiye / isa zlokake sAtaveM valayameM 'zAntivarmakRtaM' aura cauthe valayameM 'jinastutizataM' nikalatA hai| ata: yaha zloka 'kavikAvya nAmagarbhacakravRtta' kahalAtA hai| 2 'su+Alaye' 'sva+Alaye' iti vA sandhiH / 3 sadbhAgakadA:+atIva' iti sandhiH / 4 yajate iti zatrantasya yajadhAtozcaturchA rUpam / pUjakAyesyarthaH / 'yaja devapUjAsaMgatikaraNadAneSu' iti yajadhAtorAH / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 samantabhadra-bhAratI vizeSaNametat / rujA rogaH na vidyate rujA yasmin tat arujam / tiSThetU aAsyeta / janaH bhavyalokaH / svAlaye zobhanasthAne / ye yado jasantasya rUpam / bhogaH sukhAMgaM san zobhano bhogaH sadbhogaH sad bhoga eva sadbhogakaH taM sadbhogakaM dadata. iti sadbhogakadAH zobhanabhogadAtAraH ityrthH| atIva atyartham / yajate pUjakAya yaja devapUjA. saMgatikaraNadAneSu ityasya dhoH zatrantasya rUpam / te tado jasantasya rUpaM parokSavAci / me mama | jinAH zrImadahantaH / zobhanA zrIH suzrI: tasyai suzriye / bhavantvityadhyAhAryam / kimuktaM bhavati-evaMguNaviziSTAH jinAH te me bhavantu suzriye mokSAyetyarthaH // 116 // artha-jo isa samaya parama pUjya aura vinAzarahita mokSasthAnako pAkara paramaaizvaryakA anubhava kararahe hai, jinako namaskAra karane mAtrase pUrNa-ananta sukha prApta ho jAtA hai, jinakI bhaktise yaha jIva adhika zAntiko pAkara samyagdarzana samya. rajJAna aura samyakcaritrarUpa mArgake dvArA svAlaya meM-uttama Alaya athavA AtmaAlayamokSa-mandirameM jAkara nivAsa karatA hai aura isake bar3ese bar3e pApa naSTa ho jAte haiM tathA saba roga dUra ho jAte haiN| aura jo apane pUjakoM-bhaktoMke liye uttama bhoga pradAna karate haiM ve devAdhideva jinendra bhagavAn mere-samantabhadra ke-liye bhI mokSarUpa lakSmI pradAna kreN| arthAt merI muktizrIkI prAptimeM pradhAna sahAyaka bneN| iti kavi gamaki-vAdi-vAgmitva-guNAlaMkRvasya zrIsamantabhadrasya kRtiriya stutividyA jinazatAlaGkArAparanAma samAptA / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyAke padyoMkA varNA'nukrama padya pRSTha / padya pRSTha atamaH svanatArakSI glAnaM cainazca naH syena 112 aparAga samAzrayan cakrapANerdizAmUDhA aparAga samAzreyan candraprabho dayojeyo apApApadameyazrI. 34 | cAruzrIzubhadau naumi abhiSiktaH surailokai- 57 cAvasyaiva kramez2asya 58 abhItyAvaI mAnenaH 128 janmAraNyazikhI stavaH 136 avive ko na vA jAtu 54 jayatastava pArzvasya pAlokya cAru lAvaNyaM 55 tatotitAtu tetItaAsate satataM ye ca 7 tatomatimatAmImaM pAsa yo natajAtI- 111 tanutAtsadyazomeya 116 etaccitra kSitereva 50 tamottu mamatAtIta 121 etaccitra purodhIra | tAvadAsva tvamArUDho kAmametya jagatsAraM tirITaghaTaniSThaya taM 76 kuta eto nu sanvarNo 78 trayolokAH sthitAH svairaM kunthave sumRjAyate 101 trilokImanvazAssaMgaM. 81 kevalAGgasamAzleSa- 2 tvamavAdha damenarddha 67 ko vido bhavatopIDyaH 126 / divyairdhvanisitacchatra- 10 kovido bhavatopIDyaH 128 dehino jayinaH zreyaH 32 kramatAmakrama kSemaM 60 dhAma tviSAM tirodhAna- 41 khalolUkasya gotrAta- 43 dhAma svaya mameyAtmA 2 gatvaikastutameva 141 / dhiyA ye zritayetA] . 6 gAyato mahimAyate 21 dhImatsuvandhamAnyAya . 122 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 144 samantabhadra-bhAratI na ceno na ca rAgAdi- 25 | bhavatyeva dhaga mAnyA 73 natapAla mahArAja 68 bhAmate vibhutA'stonA 16 natapIlAsanAzoka mAnasAdarzasaMkrAntaM 66 natayAta vidAmIza 103 mAnonAmanUnAnAM 116 nandanazrIjina tvA na 30 yataH kopi guNAnuktyA 66 nandanaM tvApyanaSTo na 31 yataH zritopi kAntAbhi- 13 nandhanantaddhartha nantena 28 yattu khedakara dhvAntaM 42 namemAna namAmena- 114 yamarAja vinamrana 107 na me mAmanamAmena yeyAyAyAyayeyAya 20 nayamAnakSamAmAna yo loke tvA nataH soti-101 naya mA svarya vAmeza 106 rakSamAkSara vAmeza 107 nayasattvartavaH sarve ramyAzaraguNArajanardayAbharttavAgodya rucaM bibhartinA dhIraM naSTAjJAna malona roga-pAta-vinAzAya nAgase ta inAjeya rogapAta-vinAzAya nAnAnantanutAnta lokatrayamahAmeyanunnAnRtonnatAnanta 66 lokasya dhora te vADhaM netAnatanute neno- 62 varagauratanu deva parAnpAtustavAdhIzo 85 varNabhAryAtinandyAva pArAvAraravArApA- 103 vaMdAruprabalAjavaMjava. 131 pAvanAjitagotejo 113 vaMde cArurucAM deva 35 pUtasvanavamAcAraM 25 vAmadeva kSamAjeya 123 prakAzayan khamudbhUtaH 36 vizvameko rucAmAko 14 prajJAyAM tanvRtaM gatvA 125 | vIraM mA rakSa rakSAra 110 prajJA sA smaratItiyA 136 | vIrAvArara vArAvI 106 prayatyemAna stavAnvazmi 17 zaMsanAya kaniSThAyA- 46 prApya sarvArthasiddhiM gAM 71 zaM sa nAyaka niSThAyA- 47 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyAkA padyAnukrama zokakSayakRdavyAdhe 48 | stuvAne kopane caiva zritaH zreyopyudAsIne 15 snAta svamalagambhIraM 2 | svacittapaTayAlikhya zrImajjinapadAbhyAzaM sadakSarA'jarA'jita 23 | svayaM zamayituM nAzaM sadakSa-rAja-rAjita 24 svayaM zamayituM nA'zaM samastapatibhAvaste samastavastumAnAya siddhastvamiha saMsthAnaM suzraddhA mama te mate 5 122 17 17 88 svasamAna samAnandyA 65 124 hatabhIH svaya medhyAzu 118 6 | haratI jyAhitA tAntiM 137 | hRdi yena dhRtosIna: 53 76 145 36 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa yahA~ kAvya-citroMke kucha udAharaNa apane-apane kAvya ke sAtha diye jAte haiM, jisase unake viSaya kA yatheSTa parijJAna ho ske| sAthameM citroMkA ThIka paricaya prApta karaneke liye jarUrI sUcanAe~ mI dI jA rahI haiM / ina sabako denese pahale citrAlaGkAra-sambandhI katipaya sAmAnya niyamoMkA ullekha kara denA Avazyaka hai, jisase kisI prakAra ke bhramako athavA citrabhaGgakI kalpanAko kahIM koI avakAza na rahe / citrAlaGkAroMke sAmAnya niyama(1) "nA'nusvAra-visargau ca citrabhaGgAya sNmtau|" _ 'anusvAra aura visargakA antara honese citrA'laGkAra bhaMga nahIM hotaa| (2) "yamakAdau bhavedaikyaM Dalo ralo vostathA / " 'yamakAdi alaGkAroM meM Da-la, ra-la aura va-ba meM abheda hotA hai| (3) yamakAdi citrAlaGkAroM meM kahIM kahIM za-Sa aura na-Na meM bhI abheda hotA hai; jaisA ki nimna saMgraha zlokase jAnA jAtA hai "yamakAdo bhavedekyaM Dalayo ralayorvaboH / zapayonaNayozcAnte savisargA'visargayoH savindukA'vindukayoH myAdabheda-prakalpanam // " Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA kAvya-citroMke kucha udAharaNa (1) murajabandhaH zrImajjinapadAbhyAzaM pratipadyAgasAM jye| kAmasthAnapradAnezaM stutividyAM prasAdhaye // 1 // sAdhyA zaM pra vipa ghA ga sA majjina 1 dAmyA kAma sthAna pra dA - ma sthAna .. ye sAmAnya murajavandhake do citra haiN| inameM pUrvArdhake vi. SamasaMkhyAGka (1, 3, 5, 7, 6, 11, 13, 15) akSaroMko uttarArdha ke samasaMkhyAGka (2, 4, 6, 8, 1,12,14, 16) akSaroMke sAtha kramazaH milAkara par3hanese zlokakA pUrvArdha aura uttarArdha ke viSamasaMkhyAGka akSaroMko pUrvArdha ke sama saMkhyAGka akSaroM ke sAtha kramaza Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA par3hanese kramazaH dvitIya-caturtha caraNa bana jAte haiN| isI prakArake zloka naM083, 8, 65 haiN| .. (4) garbha mahAdizi caikAdarazcaturakSarazcakrazlokaH . nandhanantaddhartha nantena nantenastebhinandana / nandanarddhiranamro na namro naSTobhinandha na // 22 // a ... evaM 23, 24 zloko yaha zlokake prathamAkSarako garbhameM rakhakara banAyA huA cAra AroMvAlA vaha cakravRtta hai jisakI cAra mahAdizAoM meM sthita cAroM AroMke antameM bhI vahI akSara par3atA hai| anta aura upAntyake akSara do do bAra par3he jAte haiN| 23, 24 nambarake zloka bhI aise hI cakravRtta hai| . . Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa (5) cakazlokaH varagauratanundeva vande nu tvaakssyaajv| varjayAttiM tvamAryAva varyAmAnorugaurava // 26 // tvA evaM 53, 14 zloko yaha zlokake prathamAkSarako garbhameM rakhakara banAyA huA cAra prAroMvAlA cakravRtta hai| isake prathamAdi koI koI akSara cakra meM eka bAra likhe jAkara bhI aneka vAra par3hane meM Ate haiN| 53, 14 nambarake zloka bhI aise hI cakravRtta haiN| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Qi mi stri bhi abhiSiktaH surairlokaistribhirbhaktaH paraikaiH / vAsupUjya mayIzezastvaM supUjyaH kIdRzaH // 48 // . stutividyA (6) anantarapAda-murajabandhaH tr X ta+ Si bh- fo jya: n + isa citra meM zlokakA eka caraNa apane uttaravartI caraNake sAtha murajabandhako liye hue hai| aise dUsare zloka naM0 64, 66, 100 para sthita haiM / : 7) yatheSTakA carAntarita - murajabandhaH / kramatAmakramaM kSemaM dhImatAmaryamazramam / zrImadvimalamarcemaM vAmakAmaM nama kSamam // 50 // + kI X la *++. 141 za: maM 7. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa murajabandhake isa citra meM Uparake citrase yaha vizeSatA hai ki isameM apanA iSTa akSara (ma) eka eka akSarake antarase pacake cAroM hI caraNoM meM barAbara prayukta huA jAna par3atA hai| isa prakArake dUsare zloka 86 aura 61 haiN| (8) anulomapratilomaikazlokaH natapAla mahArAja gItyAnuta mamAkSara / rakSa mAmatanutyAgI jarAhA malapAtana // 17 // isa koSThakameM sthita pUrvAdhako ulTA par3hanese uttarArddha bana jAtA hai| isI prakAra zloka naM066, 68 bhI anuloma-pratilomakramako lie hue haiN| (1) bahukriyApada-dvitIyapAdamadhya-yamakA'tAluvyaJjanA 'varNasvara-gUDhadvitIyapAda-sarvatobhadraH pArAvAraravArApArA kSamAkSa kSamAkSarA / vAmAnAmamanAmAvArakSa maddhaddha makSara // 84 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividhA | ra ra vA rA pA rAkSa mA 2 mA na rA vA mA naam| ma nA mA vA vA mA nA ma ma nA mA | vA rAta mA ta / kSa kSa mA kSa | pA rA vA ra ra vA rA pA isa koSThakameM UparakA zloka cAroM orase par3hA jAtA hai| (10) gatapratyAgatapAda-pAdAbhyAsayamaka zlokaH vIrAvArara vArAvI vararorururorava / vIrAvAraravArAvI vArivAriri vAra vA // 85 // | vIrA vA ra isa koSTaka meM sthita pratyeka caraNa ke pUrvArdhako ulTA par3hanese usakA uttarAdhe bana jAtA hai| yaha zloka do akSaroM (va, ra) se banA |vI rA vA ra | vA. ri vAri evaM 13,24 shloko| . Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa (11) anuloma-pratiloma-zlokayugalam rakSa mAkSara vAmeza zamI cArurucAnataH / bho vibhonazanAjorunamrana vijarAmaya // 86 // - isa koSThakameM sthita zlokako ulaTA par3hanese nIce likhA 87 vAM zloka bana jAtA hai : yamarAja vinamrana rujonAzana bho vibho / tanu cArurucAmIza zamevArakSa mAkSara // 87 // ru isa koSThakameM sthita zlokako ulaTA par3hanese pUrvakA 86 vA~ zloka bana jAtA hai| isIse zlokakA yaha jAr3A anuloma-pratiloma kahalAtA hai| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyA. 155 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwxxxmmmmm (12) iSTapAdavalaya-prathamacaturthasaptamavalaya kAkSara cakravRttam naSTAjJAna malona zAsanaguro namra janaM pAnina naSTaMglAna sumAna pAvana ripUnapyAlunanbhAsana / natyekena rujona sajjanapate nandannanantAvana nandanhAnavihInadhAmanayano naH stAtpunansajjina // 11 // .. na 8 isa cakravRttake garbha meM jo akSara hai vahI chahoM AroMke prathama, caturtha aura saptama valayameM bhI sthita hai ataH 16 vAra likhA jAkara 28 vAra par3hA jAtA hai| 112 vA~ padya bhI aisA hI hai| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa (13) kavi-kAvya nAmagarma cAmRtam gatvaikastutameva vAsamadhunA taM yecyutaM svIzate yannatyati suzarma pUrNamadhikA zAnti vajitvAdhvanA / yadbhaktyA zamitAkRzAdhamarujaM tiSThejjanaH svAlaye ye sadbhogakadAyatIva yajate te me jinAH suzriye // 116 // bA ARJD isa cakravRttake bAharase 7veM valayameM 'zAntivarmakRtaM' aura cauthe valayameM 'jinastutizataM' padoM kI upalabdhi hotI hai, jo kavi aura kAvyake nAmako liye hue haiN| kavi aura kAvyake nAma vinA isa prakArake dUsare cakravRtta 110, 113, 114, 11520 ke haiN| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 4 A 46 51 54 55 56 56 61 61 61 61 61 63 34 19 64 >> 37. 99 65 71 72 82 To da 0 paMkti 21 24 14 17 A tec 5 12 15 16 21 22 22 22 21 22 26-27 17 21 99 26 10 15 1 23 20 3-6 azuddha gopava svavatpane dviSebhRtam agni vezA hote zreyannananAmaya dikhAde-IgA tamitAM amuttamaH akramaH praNAmAdikramaH stotRNAm gopadaM svapatpate dviSemRtam zuddha mA ayana pAdepu kalyANaraNataH pAvaka (agni) - veSA lete jAterUdAharaNa pumAnanna sambuddhiH nayamAna kSamAmAna namAmAryA zreyannanAmaya dikhAI degA tamitA pratimuttamaH akramam praNAmAdakramaM stotRRNAm 2-3 1-2 ityasya daivAdikasya ityasyadaivAdikasya jAterudAharaNa pumAnannasambuddhiH nayamAnakSamAmAna na mAmAryA mA / zrayana pAdeSu kalyANataH kalpa kalya zAmAdharam zamAdhara m murajabandhazcakravRttaiH murajabandhaizcakravRttaiH divyardhyA divyaddha ryA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 65 67 104 106 " 106 " 114 paMkti 3 22 15 132 133 133 23 17 24 "" 116. 11 122 22 3 16 18 126 17 131 12 16 15 14 x = x ma 93 134 4 135 23 136 21 zrazuddha zrabhocchin prayatnapUrvaka pArAvArarabAra varorurorava vat rIti zuddha zramocchin prayatnapUrvaka tat rAti AsamantA' drakSeti ya samantAdrakSeti ekazi ekaviMza pArAvAraravAra vararorurorava amanAmaH nunInAM zrIbhate nUtInega varyaikadyAbhava anamAmaH munInAM zrImate nUtInena vayaikavadyAbhava pradhvaMsi goprAbhavaM pradhvaMsigoprAbhavaM nantRna nantRRn nandannananantAvana nandannanantAvana na naH nantRn stotRna nantRn stotn jJAnavaraNAdi jJAnAvaraNAdi vAkya vAkyagata Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrasevAmandirake anya prakAzana 1 prAptaparIkSA-svopajJaTIkA aura anuvAdAdi-sahitasajilda "E 2 banArasI-nAmamAlA-hindI zabdakoza, zabdAnukramasasita ... / 3 zrIpurapArzvanAtha stotra-hindI anuvAdAdisahita 4 anitya-bhAvanA-hindI-padyAnuvAda aura bhAvArtha-sahita 5 umAsvAmi-zrAvakAcAra-parIkSA-aitihAsika prastAvanA-sahita / 6 prabhAcandrikA tattvArthasUtra- anuvAda tathA vyAkhyA-sahita ... / 7 satsAdhu-smaraNa-maMgalapATha-zrIvIra-baddha mAna aura unake bAdake 21 mahAn prAcAryoMke 137 puNya mmaraNoMkA mahatvakA saMgraha, hindI-anuvAdAdi-sahita ......" 8 adhyAtma-kamala-mArtaNDa-hindI-anuvAdAdi-sahita ... 1| hai zAsana-catustrizikA-(tIrthaparicaya)-hindI anuvAdAdi-sahita // 10 vivAha-samuddazya-vivAhakA mArmika aura tAtvika vivecana, usake aneka virodhI vidhi-vidhAnoM evaM vicAra-pravRttiyoMse utpanna huI kaThina aura jaTila samasyAoMko sulajhAtA huA 11 nyAya-dIpakA-saMskRta TippaNa, hindI anuvAda, vistRta prastA canA aneka upayogI pariziSToMse alaMkRta, sajilda 12 purAtana jainavAkya-sUcI (jainaprAkRta padyAnukamaNI)-aneka upayogI pariziSToMke sAtha 64 mUlagranthoM aura andhakAroM ke paricayako liye huye vistRta prastAvanAse alaMkRta, sajilda ... 15) 13 svayaMbhUstotra-samantabhadra bhAratIkA prathama grantha, viziSTa hindI ___anuvAda, chandaparicaya aura mahatvakI prastAvanA sahita 14 jainagrantha-prazasti-saMgraha-saMskRta aura prAkRtake koI 15. aprakAzita graMthoMkI prazatiyoMkA maMgalAcaraNa-sahita apUrva saMgraha, upayogI pariziSToM tathA aMgrejI-hindI prastAvanAtroMse yukta 4) 15 anekAntarasa-laharI-anekAntako atIva saratAse samajhanekI kumjii|) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutividyAM samAzritya zreyaH kiM nADabhijAyate / svAmi-samantabhadreNa vihitA yADaDagasAM jaye // - yugavIrA www. a brary.org.