Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बीममुनि बुद्धिसागरजीकृत
Stime
अनुभवपञ्चविंशति.
पनि का अध्यात्मज्ञानप्रसारक मंडल,
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीमद् बुद्धिसागरजी ग्रन्थमाला अन्यांक ५ श्रीअनुभवपञ्चविंशतिग्रन्थ
रचयिता योगनिष्ठ मुनिवर्य श्री बुद्धिसागरजी महाराज
पुना वाळा शेठ. गगलभाइ हाथीभाइए
शेठ. साराभाइ वीरचंदना स्वर्गस्थ समये पुण्यार्थ वापरवा कहेला रुपैयामांना खर्चथी
मुद्रांकित कर्यो.
छपावी प्रसिद्ध करनार. श्री अध्यात्म ज्ञानप्रसारक मंडल.
अमदावाद. श्री " सत्यविजय " प्रिन्टींग प्रेसमां.
शा. सांकलचंद हरिलाले छाप्यु. संवत् १९६५ मने १९०१
संवत् १९६५ . .0-6-.....net
RKETREKKERRERRENCEKEEEEEEEETA
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ अनुभवपंचविंशतिग्रन्थ ॥
માના.
ભવ્ય આત્મસ્વરૂપ અવધે છે તદા ઉપાય શુદ્ધ સાધ્યબિંદુ આમા છે એવું શ્રદ્ધાનતઃ હવીકારી જન્મ જરા મત્યુનાં દુઃખ પરિહારાર્થ અને પરમાનંદસ્વાદાર્થ આત્માભિમુખ થઈ રત્નત્રયીનું યથાશક્તિ દેશતઃ સર્વતઃ આરાધન કરે છે. આત્મજ્ઞાનાર્થ આત્મવેત્તાઓ ભળ્યજીને ઉપદેશ આપે છે, પુસ્તક લખે છે, પત્ર લખે છે. ત્રણ કાલમાં આ પ્રમાણે સ્થિતિ બની રહી છે. તત્ આ ગ્રથને ઉદેશ પણ સમજ, સંવત ૧૫૮ની સાલમાં પાદરા ગામમાં ચાતુર્માસી કરી હતી. ચાતુર્માસી કર્યા બાદ વડોદરા શહેરમાં આવવું થયું હતું ત્યાંથી પિષશુદીમાં પાદર આવીને ત્યાંથી વિહાર કર્યો હતે, ગામ વાસદ આવીને ત્યાંથી કાવીઠાના શા. રતનચંદ લાધાજી તથા શ. ઝવેરભાઈ ભગવાનદાસ ઉપર અનુભવ પચ્ચીશી નામને પત્ર સમ્યગઅધ્યાત્મજ્ઞાનાર્થ લખ્યો હતે. પ્રસગતઃ' તેનું વિવેચન કરવા ઈચછા થઈ, કાવીઠાથી વસે ખેડા થઈ અમદાવાદ આવીને ત્યાંથી પુનઃ વસો સાણંદ વગેરે થઈ ભેંટણી જવાનું થયું ત્યાંથી મેહેસાણા જવાનું થયું. ત્યાં વૈશાખ માસમાં અનુભવ પચીશીને અર્થે પુરવા માંડશે. સંવત ૧૯૫૯ ની સાલનું ચે
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મારું ગામ માણસામાં કર્યું. ત્યાં નવરાશના સમયમાં દુહાઓ ઉપર કેટલુંક વિવેચન લખાયું. પશ્ચાત્ ત્યાંથી ચાતુ. મસ ઉતર્યાબાદ વિજાપુર (વિદ્યાપુર) જવાનું થયું. ત્યાં ઉત્તરચનના દીવસે આ ગ્રંથનું વિવેચન પૂર્ણ કર્યું. વિજાપુરગામ આલેખકનું જન્મસ્થાન છે ત્યાં વિદ્યાનંદ નામનું વ્યાકરણ વિદ્યાનંદ નામના આચાર્ય બનાવ્યું હતું, ધર્મપરીક્ષા નામને રસ પણ ત્યાં રચાય છે, ધર્મષસૂરિ વગેરે મહાન આચાર્યોનું ત્યાં રહેવાનું થયું છે. સં. ૯૭ ની સાલમાં પ્રાયઃ વિજાપુર ગામ વસ્યું છે. આ ગામમાં પૂર્વે પીડિત પુરૂષે ઘણા ઉદ્દભવતા હો. બ્રાહ્મણોમાં પડિત પુરૂ થયા છે અને બારેટ વર્ગમાં જેઠાલાલ તથા ગીરધરભાઈ વગેરે વ્રજભાષાના પ્રખ્યાત કવિ થયા છે. વ્રજભાષા તથા ગુર્જર ભાષાના કવિશિરોમણિ છેડા વર્ષ ઉપર ત્યાં યતિજી અમૃતવિજયજી હતા. સંવત ૧૯૬૦ સુધીમાં લેખકની હદય ચિશક્તિ અવલોકવાને સમય આ પુસ્તકથી ભવિષ્યમાં ભવ્યજનોને મળશે, પ્રથમના વિચારો કરતાં હાલમાં ધર્મના વિચારોમાં વિશેષ ફેલ થએલે છે. ઉત્તરોત્તર ઉમરમાં વિશેષતઃ અનુભવ ખીલતે જાય છે એમ આગળ પાછળના વિચારે જોતાં સહજ માલુમ પી શકે છે. જિનાગમાનુસાર પ્રબંધ લખતાં ઉમર વધતાં અનુભવ વધતાં પણ ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા થઈ શકતી નથી.
આ અનુભવ પંચવિશતિ નામના ગ્રંથમાં મંગલાચરણ બાદ ગુરૂરવરૂપ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. પશ્ચાત્ આત્મ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વરૂપની વ્યાખ્યાને ઉદ્દેશીને લખવામાં આવ્યું છે. પશ્ચાતું કર્મ અને આત્માને સંવાદ પત્ર ૮૪ થી શરૂ થયું છે. પશ્ચાત આઠપક્ષથી સિદ્ધ સ્વરૂપ બતાવવામાં આવ્યું છે. પશ્ચાત ચાર નિક્ષેપાનું સ્વરૂપ વર્ણન કર્યું છે. તેમાં મૂતિપૂજાની માન્યતા સયુક્તિ થી સિદ્ધ કરી છે. પશ્ચાત્ શુદ્ધ ચેતના અને આત્માને સંવાદ છે. પશ્ચાત્ જ્ઞાનપૂર્વક ધ્યાન કરવાની સ્થિતિ દર્શાવી છે. જ્ઞાનિની મહત્તા સંબંધી સં. ચમ બત્રીશીની સાક્ષી આપી છે. ચંદાવિજય પનાને પુરાવે આપે છે. પશ્ચાત્ પત્ર ૧૪૬ માંથી દશ પ્રકારનું મિથ્યાત્વ સ્વરૂપ છે તેનું વર્ણન કર્યું છે. મિથ્યાત્વનું વર્ણન કરતાં સાત નિન્હવનું વર્ણન લેશતઃ કર્યું છે. સમ્યગદષ્ટિ જીવ મિથ્યાશાને પણ સમ્યકત્વરૂપે પરિણુમાવે છે તે સંબંધીની ૧૭૨ પાને શ્રી નંદિસૂત્રની સાક્ષી સૂત્રપાઠપૂર્વક આપી છે. પશ્ચાત્ સ્યાદ્વાદનું રહસ્ય કહ્યું છે. પશ્ચાત ૧૮૭ થી મુક્તિરૂપ પ્રાસાદ આરોહણ માટે પન્નર પગથીયાં બતાવ્યાં છે. તે વિશેષતઃ મનન કરવા ગ્ય છે. પશ્ચાત આત્માની ઉપાદેયતા વિશેષતઃ સમજાવી તેમની તરફથી ગ્રંથ પૂર્ણ કર્યો છે.
આ ગ્રંથ છપાવવા માટે માણસાવાળા શા. વીરચંદભાઈ કૃણાજીની ઈચ્છા થઈ અને તેમણે અંબાસણવાળા પુનાના રહીશ શેઠ ગગલભાઈ હાથીભાઈ ઉપર પત્ર લખ્યો તેમણે ગ્રંથ છપાવવાની ઈચ્છા જણાવી અને કહ્યું ત્યારે ગ્રંથ મુદ્રાંતિ થશે.
શેઠ ગગલભાઈ હાથીભાઈ ગુર્જર (ગુજરાત) દેશમાં
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમાળી જ્ઞાતિમાં પ્રખ્યાત છે. તેમણે ગૃહસ્થના ધર્મ પ્રમાણે ધર્મકૃત્યમાં લક્ષમી વાપરી છે. અધ્યાત્મજ્ઞાન અને દ્રવ્યાનુયેગના જ્ઞાન માટે તીવજિજ્ઞાસા છે. મુનિરાજ વઈની પાસેથી પ્રસંગેપાત જ્ઞાન વ્યાખ્યાન દ્વારા ગ્રહણ કરે છે. તેમનામાં ધર્મરૂચિ સારી છે. શ્રાવક ધર્મ એગ્ય સગુણે પ્રતિદિન ખીલવવા પ્રયત્ન કરે છે અને ભવિષ્યમાં કરશે તેમની વિનંતિથી ગ્રંથ બહાર પાડે છે. ધર્મજ્ઞાનના પ્રસાર માટે તેમણે વિત્તવ્યય કયો છે તેથી તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે. અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડલ ખાતે આ ગ્રંથ તેમણે છપાવી સમ છે કે જેથી જૈનતત્ત્વજ્ઞાનને ફેલાવે થાય.
આ ગ્રંથમાં છઠ્ઠસ્થષ્ટિથી કે સ્થાને જિનાજ્ઞા વિરૂદ્ધ લખાયું હોય તે વિદ્વજને સુધારી વાંચશે. ઉ
સૂત્ર પ્રરૂપણ મતિદોષથી થઈ હોય તે તે માટે મિથ્યા દુકૃત દઉ છું
જેન તત્ત્વજ્ઞાનને ફેલાવે થાઓ, ભવ્ય છે આ ગ્રંથ વાંચી આત્મતત્વ સાધ્ય ગણી સાપેક્ષ બુદ્ધિથી આત્મધર્મમાં પ્રવૃત્તિ કરી પરમાનંદ પ્રાપ્ત કરે. એજ
ગુમારીઃ ૐ શાન્તિઃ શાન્તિઃ શાંતિઃ સંવત ૧૯૬૫ ના દ્વિતીય શ્રાવણ સુદી ૫ શનિવાર.
लेखक मुनि बुद्धिसागर.
मुकाम अमदावाद.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ બાલ.
મÖડળ તરફથી પ્રગટ થતા ગ્રન્થા તત્વમાર્ગ વિષે! કેટલુ અવાલુ પાડનારા છે અધ્યાત્મ જ્ઞાનના પાષક તે માટે શિષ્ટાચાર પ્રમાણે વિસ્તારથી લખી શકાય છતાં લેખક ગુરૂ-શ્રીનું ચારિત્ર જીવન તથા લેખન અને અન્ય શૈક્ષી-શકિત-પ્રસિદ્ધ અને પ્રસ'સનીય હોવાથી તેમજ મડળ તરફના ગ્રન્થાનું વાંચન પ્રીતિ પૂર્વક વધતુ જંતુ, હાવાથી કઈ પણ વિવેચનમાં ઉતરવા જરૂર જોઈ નથી કેમકે વસ્તુને વસ્તુરૂપે જોવા પુસ્તક પાતે જ પુરતું છેહાથ કકણુને આરસીની શી જરૂર
66
""
આ પુસ્તકમાં સમાયેલ તત્ત્વ વિષે ઉપેાાતમાં વિવરણ છે તે ઉપર નજર કરી તત્ત્વ માર્ગના દરેક ગ્રન્થે પોતે વાંચકે, વિચારી ઉચ્ચ વર્ઝન રાખી, આત્માનના અનુભવ લેવા પ્રયત્નવાન થવુ, તથા પોતાના સમાગમમાં આવતા બંધુઓને પણ તથા પ્રકારની પ્રેરણા કરી જ્ઞાના! ભ્યાસી મનાવવા એ સુજ્ઞજનાનુ કર્તવ્ય છે.
મ`ડળ પાસે દ્રષ્ય નથી છતાં ઉદાર ગ્રહસ્થાની સહાયતાથી મંડળ આગળ વધે છે અને ઈચ્છે છે કે તેમાં વધુ ફતેહ પામે.
પુસ્તકની કીંમત કેવી રખાય તે તેની હૃદર વાંચકા પોતેજ કરે છે એમ તેના ઉઠાવ ઉપરથી જણાય છે. ખીજા સસ્થાઓ કરતાં ઓછી કીમતે સારાં પુસ્તકા જન સમા
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ આગળ રજુ કરાય છે. અને તે પણ બીજા પુસ્તકો પ્રગટ થવાને સરળતા થાય તે સાથે પુસ્તક તરફ બહુમાન રહે તે માટેજ આવા ઉત્તમ હેતુ માટે મંડળને શ્રીમાને તરફની શહાયતા મલે છે અને મલશે જ.
આગલા ગ્રન્થ મુજબ આ પાંચ ગ્રન્થ પ્રગટ થવા માટે પુનાવાલા શેઠ ગગળભાઈ હાથીભાઈ તરફથી પુરતી સહાય મલી છે અને તેથી મંડલ તેઓશ્રીને અંતકરણ પૂર્વક આભાર માને છે અને બીજા શ્રીમાન ગ્રહસ્થાને તેમ ભલામણ કરતાં આશા રાખે છે કે મંડળને પિતાના કાર્યમાં આગળ વધવા જરૂર સહાય કરશેજ.
મુંબાઇ. ] બીજ શ્રાવણ સુદ ૮ - વિર સંવત ૨૪૩૫
લી. વ્યવસ્થાપકે શ્રી. અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अथ अनुभव पञ्चविंशतिग्रन्थः प्रारंभ
त्रेवीसमा श्री पार्श्वनाथ, संखेश्वर सुखकार; तेहतणा चरणे नमी, वळी सद्गुरु हितकार ? प्रणमी भगवती सरस्वती, जिनवाणी जयकारः । अनुभव पच्चीशी रचुं, जेथी शिवसुखसार. २
दुहा. उत्तम धर्मथकी सुणो । एवी जिनवर वाण ।। धर्म धर्म जग सौ करे । सत्यधर्म जिमआण. ॥१॥
भावार्थ-उत्तम पुरुषो धर्माराधनथी जाणवा, पण संसारमा राची माची रहे, गाडी घोडा उपर बेसे तेने उत्तम कहेबा ते बाळ जीवोनुं लक्षण छे. का छे के
___ श्लोक. नधम्मकजा परमथ्थिकइझं। न पाणिहिंसा परमं अकजं ॥ न पेमरागा परमथ्थि बंधो । न बोहिलाभा परमथ्यि लाभो ॥१॥
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भावार्थ-धर्मकृत्य करतां वीर्जु कोइ उसमः कार्य नथी, कारण के ज्यारे माणस मरे छे त्यारे सगां व्हालां पुत्र पुत्री, स्त्री, धन राज्य रिद्धि आदि कोई साथे आवतुं नथी. फक्त मरनारनी साथे पुण्य अने पाप जाय छ, पुण्य पण धर्म तरीके कहेवाय छे. फक्त परमव जतां धर्म सुखदायक थाय छ. पण आ संसारमा जेना सारु आपणे आखो दिवस महेनत करीए छीए ते जड वस्तुरुप लक्ष्मी साथै आवती नथी. फक्त आपणे मोहथी ते परवस्तुने मारी मारी जाणीये छीए, पण ते साथे आवशे नहि. परभव जतां धर्म साहायकारक थशे, कोइ जीव संसारमा स्त्रीथी मुख माने छे, कोइ पुत्रथी सुख माने छे, कोइ धनथी सुख माने छे पण उत्तम पुरुषो तो धर्म थकी मुख माने छे. ___ आर्यदेशमा जन्म थवो, श्रावक कुळ अवतार, पंचेंद्रिय संपूर्णता, देव गुरुनी जोगवाइ, तेमां पण बोधिनी प्राप्ति पुण्यथकी प्राप्त थाय छे, जे जीवे परभवमा धर्मर्नु साधन कर्यु नथी ते आ भवमां दुःखिया देखाय, छे, अने जे जीवोए धर्म साधन परभवमा कयु छे ते मुखी जणाय छे. राज्य मामवं ए पण पौद्गलिक सुखनुं कारण छे, माटे ते तरफ लक्ष नहि आपतां मुक्ति सुख प्राप्त करवानी इच्छा करवी जोइये, मुक्ति सुख समान बीजं कोइ मुख नथी. श्रावकनो धर्म अने साधुनो धर्म पाळवो ते पण मुक्तिने माटे छे, अने मुक्ति पण धर्मना आ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
राधनविना.मळी शकती नथी माटे धर्मनुं आराधन कर जोइए, कई छे के
श्लोक. अपि लभ्यते सुराज्यं । लभ्यते पुखराणि रम्याणि नहि लभ्यते विशुद्धः । सर्वज्ञोक्तो महाधर्मः॥१॥
भावार्थः-राज्य पण सुखे करी पामी शकाय छे, मनोहर एवां नगरो पण पामी शकाय छे, पण विशेषे करी शुद्ध सर्वज्ञ महाराजाए कहेलो धर्म पामवो दुष्कर छे. का छे के
श्लोक. छिन्नमूलो यथा वृक्षो गतशीर्षों यथा भटः॥ धर्महीनो धनी तद्वत् कियत्कालं ललिष्यति ॥१॥ धर्मः कल्पद्रुमो लोके धर्मश्चिन्तामणिर्नृणां ॥ धर्मः कामदुधा धेनुः धर्मः किं वाक्षयो निधिः।२।
जेनां मूळ नाश पाम्यां छे एवं वृक्ष जेम लांबोकाळ नभी शकतुं नथी, अने माथु कपाएल सुभट जेम .. बहुवार रही शकतो नथी तेम धर्मे करी रहित धनवान् पण कहो केटलाकाळ सुख भोगवी शकशे ? आ संसारमा धर्म कल्पवृक्ष समान छे. कल्पवृक्षनी पासे जे वस्तु मागे ते आपी शके तेम धर्मना प्रभावथी जे वस्तुनी वांछा करीए ते वस्तु पामी शकीए.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
विशेष एटलुंछे के कल्पवृक्षना करतां अधिक धर्मनो महिमा छे, कारण के कल्पवृक्षतो पौद्गलीक सुख आपका समर्थ छे. पण धर्मतो मोक्ष सुख आपी शके छे. कल्पवृक्ष मोक्षसुख आपका समर्थ नथी.
भव्यजीवाने धर्म चिंतामणि रत्न समान छे. चिंतामणि रत्न जेम इच्छीत फलने आपे छे तेम धर्म पण इच्छीत फल आपी शके छे. विशेष ए छे के धर्म मोक्ष सुख आपी शके छे, चिन्तामणि रत्नमां मोक्ष सुख आपवानुं सामर्थ्य नथी. धर्म कामधेनु सदृश छे, धर्म अक्षय निधि छे. विधिपूर्वक धर्मनुं आराधन करतां अनुक्रमे मोक्ष सुख पामी शकाय छे. यतः गाथा. जादव्वे होइ मइ अहवा तरुणीसु रुववंतीसु । सा जइ जिणवर धम्मे करयल मझे ठिया सिद्धि १
भावार्थ - जेवी लक्ष्मी अगर रुपवती स्त्रीउपर मति होय छे तेवी मति. जो जिनेश्वर भगवाने भाषित जैन धर्म उपर प्रीति थाय तो करतलमां मुक्ति छे, एम जाणवुं. दरेक जीवोनी सामान्य प्रकारे जोतां लक्ष्मी पेदा करवा उपर वधारे प्रीति होय छे अने आखी जींदगी लक्ष्मी कमाववामां गुमावी नांखे छे. जे लक्ष्मी परभव जतां साथे आववानी नथी, ते लक्ष्मीनी लालचे जीवो परनी गुलामगीरी करे छे, पर्वत खोदे छे, समुद्र ओळंघे छे, लडाइओ करे छे, अने तेवां कृत्य करतां पण
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लक्ष्मी भाग्योदये मळी शके छे. केटलाक जीवो अत्यंत लक्ष्मी कमाक्वा महेनत करे छे पण कंइ प्रामी शंकता नथी. ए जह वस्नुरुप लक्ष्मीनी तृष्णाथी दुनि ध्यावं पडे छे, अने दुर्ध्यानना योगे कर्मनी वर्गणाओ आत्माने लागे छे, अने तेथी आत्मा दुःखनी परंपरा पामतो छतो चतुर्गति रुप संसारमा परिभ्रमण करे छे. राम पांडव भरत विगेरे पण सोनु रु' रत्न प्रमुख जे लक्ष्मी कहेवाय छे, तेने साथे लेइ गया नहीं तो हे भव्य जीवो तमो शं साथे लेइ जशो ? ना कदी लेइ शकाशे नही. धर्म छे ते खरी लक्ष्मी जाणवी. अने तेना माटे प्रयत्न करवो जोइये. केटलाक जीवो स्त्रीनी लालचमा पोतानो जन्म गुमावे छे, स्त्रीनेज साररुपे गणे छे. पण तत्वबुद्धिथी हे भव्यजीवो ! जो तमे विचारशो तो स्त्री पण तमने असार लागशे. जुओ स्त्री- जे मुख देखाय छे ते लोही अने मांस सहीत छ, स्त्रीनुं शरीर सात धातुथी बनेटु छे. स्वीना शरीरमां विष्टा मूत्र भरेखें छे, तेना नाकमां लींट पण वहे छे, स्त्रीनुं जेब्रु बाहिरथी शरीर देखाय छे, तेवू अंदरनुं नथी, तेने देखी मूह पुरुषो राचे छे पण वैरागीजीवो तेने देखी राचता नथी. कंचन अने कामिनीनी लालचमां आवं जगत् फसाइ जाय छे, अने वारंवार जन्म मरण करे छे, जे स्त्री खूबसूरत देखाय छे, तेज घरडी अगर रोगी थवाथी तेना उपर अरुचि थाय छे तो क्षणिक सुखना भ्रमने उत्पन्न करनार स्त्री उपर मोह धारण करवो नहीं. मरती वखते आपणी साथे स्त्री आवी
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शकती नथी. केटलीक स्त्रीओ पोताना घणीने पण मारी नाखे छे, स्त्री पण एक जीव छे, माटे आ देखाती श्री ऊपरथी मोह त्याग करीने मुक्तिस्त्री मेळवावा प्रयत्न करवो, मुक्तिरुप स्त्रीनो संग अनंत सुखने आपशे.
मुक्तिरुप स्त्री धर्म करवाथी प्राप्त थाय छे, माटे दरेक. भव्य जीवोए धर्मसाधन करवा प्रयत्न करवो जोइए. कहां छे के... गाथा.
विहडंति सुया विहडंति बंधवा । विess सुसंचिओ अत्थो पुण को न विess | विहिणा आराहिओ धम्मो
11 2 11
भावार्थ- दीकराओ पण नाश पामे छे-अने सारी रीते रक्षण करीने भेगुं करेलुं धन पण नाश पामे छे, पण एक विधिपूर्वक आराधन करेलो धर्म नाश पामतो नथी.
मित्रो ! विचारो के -धर्म धर्म ए शब्दनो व्यवहार दरेक मतवादीओ करे छे, पण सत्य धर्म तो जिनेश्वर भगवाने कहेलो जाणवो.
प्रश्न- जिनेश्वर भगवाने कहेलो तेज सत्य धर्म जाणवो अने बीजा धर्म सत्य नथी तेम तमे शाथी कहोछो ? उत्तर- जिनेश्वर भगवान् सर्वज्ञ होय छे. त्रण भुवनमां
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रहेला पदार्थने संपूर्ण रीते जाणी शके छे, अने ते प्रमाणे दरेक पदार्थोंनुं स्वरुप प्रकाश्युं छे. तेथी अमो कहीये छीए के - जिनेश्वर भगवाने कहेलो धर्म सत्य छे, जेनामां राग द्वेष नथी, तेने जिन कहे छे. अनंत ज्ञान होवाथी अने राग द्वेष रहित होवाथी मैंने जुटुं बोलवानुं प्रयोजन नथी. जिनेश्वर भगवंते समवसरणमां बेशी नवतत्र प्रकाश्यां छे, तेनां नाम.
गाथा.
जीवा जीवा पुण्णं पावासव संवरोय निज्जरणा ॥ बंधो मुखखोय तहा नवतत्ता हुंति नायव्वा ||१||
१ जीवतच २ अजीवतत्त्व ३ पुण्यतत्त्व ४ पापतत्त्व ५ आश्रवतत्व ६ संवरतत्त्व ७ निर्जरातच्च ८ बंधतत्त्व ९ मोक्षतत्त्व ए९ नवतत्त्व प्रकाश्यां छे. दशसुं तत्त्व कोइ जणातुं नथी.
जीव अनंता छे अने ते चारगतिमां भटक्या करे छे, जीवने चारगतिमां भटकवानुं कारण कर्म छे, कर्म बे प्रकारनुं छे. १ शुभ कर्म अने २ अशुभकर्म. शुभकर्मथी राज्यरिद्धि, पुत्रपरीवार मनुष्यगति, देवतानी गति, इत्यादि पामी शकाय ले. भव्य जीवोने पुण्यकर्म सापेक्ष बुद्धिथी मोक्षलक्ष्मी पामवामां साहायकारी थाय छे. पापकर्मथी दुःख मळे छे, अने ज्यारे शुभाशुभकर्मनो नाश थाय छे, त्यारे आत्मा मुक्तिपद पामे छे एम श्री तीर्थंकर महाराजाए भव्य जीवोना हित भ्रणी नवतत्त्वनुं स्वरुप बताव्युं छे. जीवनी मुक्ति जेथी
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चाय तेने धम कहेनामां आवे छे. जिनेवर भगवाने कहेला तत्वो सूक्ष्मबुद्धिथी विचारतां सत्य मालुम पडे छे. माटे तेमणे कहेलो धर्म सत्य छे. वीजा वादीओ एकांतपणे अने अज्ञानथी प्ररुपेला तत्त्व असत्य छ, तेनुं विशेष स्वरुप स्याद्वादमंजरी, नंदीसूत्र-सूयगडांगसूत्र विगेरेथी जाणवू.
दहा. द्रव्यभाव बेभेदथी, धर्म कहे जिनराय ॥ भाव धर्म ते आतमा, सेवो भवि सुखदाय ॥२॥
भावार्थ-जिनेश्वर भगवाने द्रव्य अने भाव ए बे भेदे धर्म प्ररुप्यो छे. भाव धर्मनुं जे कारण तेने द्रव्य धर्म कहे छे. द्रव्य धर्म विना भाव धर्मनी उपपत्ति ( सिद्धि) थती नथी. जिनेश्वर भगवाननी पूजा करवी, नवकारशी करवी, वैयाक्च कर, दान देवू, परमेश्वरनी प्रतिमा भराववी इत्यादिक जेथी आत्मा निर्मळ थाय छे, तेने द्रव्य धर्म कहे छे, अने आत्मामां रहेला ज्ञान, दर्शन, चारित्र गुणोनी प्राप्ति तेने भाव धर्म कहे छे. द्रव्य धर्मविना जे भाव धर्म आराधे छे ते घहुं अने गोळ विना लाडु बांधनार जाणवा. माटे द्रव्य धर्म अने भाव धर्मर्नु अनुक्रमे आराधन कर ते हितकारक छे. पुण्वनी करणी करवी ते पण द्रव्य धर्म छे. पुण्यथी सारा कुळने विष अवतार मळे छे, अने पुण्यथी देव गुरु धर्मनी जोगवाइ मळी शके छे, माटे. सापेक्ष बुद्धिथी पुण्यनी करणी पण हितकारक
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
छे, एम मानवु जोइए. ज्यारे मोटा पुन्यनो उदय थाय छे त्यारे मनुष्य जन्म पामी शकाय छे. मनुष्य जन्म पामवो तेमां पुण्य कारण जाणवू. पण आलंबन कहे, पडशेके-पाप तडका समान छे अने पुण्य छांयडा समान छे, मुख्य चाहना तो मुक्ति पद पामवानी राखवी जोइए पण पुण्यनी चाहना राखवी नहीं!
जेम खेडूत बाजरी वावे छे त्यारे बाजरीनी आशा चाववानो प्रयत्न करे छे पण घास तो बाजरी पाकतां सहेजे उत्पन्न थाय छे, बाजरीयु थतां पहेलां तो सांठो तैयार थाय छे, अने तेना उपर बाजरीयुं आवे छे, अने तेमांथी बाजरीयुं पाके त्यारे बाजरी नीकळे छे. जो बाजरीनो सांठो ने होय तो बाजरीयुं थाय नहि अने बाजरी नीकळे नही, जेम बाजरीनो सांगे बाजरीया प्रत्ये कारण छे तेम द्रव्यधर्म ते भावधर्म प्रत्ये कारण छे, द्रव्यधर्म विना भावधर्मनी माप्ति थइ शकती नथी, ते उपरना दृष्टान्ते करी समजबू, माटे द्रव्य धर्म अने भाव धर्मर्नु विशेष स्वरुप गुरुमुखे सांभळी तेनी श्रद्धा करी धर्म साधन करवामां प्रयत्न करवो तेमां हित छे.
दुहा. द्रव्य धर्म ते भावनुं । कारण जाणे एम ॥ व्यवहार निश्चय भेदथी।धर्म कह्यो वलि तेम॥३॥
भावार्थ-द्रव्य धर्म ते भाव धर्मनुं कारण छे जेम घीन कारण दूध माखण छे, वळी जेम पुत्र पुत्रीनी उत्पत्तिनुं
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कारण स्त्री छ, वळी जेम घटनी उत्पत्तिनुं कारण कुलाल, चक्र छे, तेम द्रव्य धर्म ते भावनुं कारण छे.
वळी जिनेश्वर भगवाने धर्मना बे भेद कथन कर्या छे. १ व्यवहार धर्म २ निश्चय धर्म. व्यवहार नयनी अपेक्षाये जेने धर्म कहेवामां आवे छे. ते व्यवहार धर्म जाणवो, अने निश्चय नयनी अपेक्षाए जेने धर्म कहेवामां आवे छे तेने निश्चय धर्म जाणवो.
दुहा. शुद्धाशुद्ध दुभेदथी, धर्म मर्म जीव जाण । पुण्य करणी ते शुभ धर्म, सापेक्ष बुद्धिथी आण ४
भावार्थ-वळी धर्मना बे प्रकार छे. १ शुद्ध धर्म २ अशुद्ध धर्म-जिनेश्वर भगवाने कहेलो साधु अने श्रावकनो धर्म ते शुद्ध धर्म जाणवो, वा आत्मानो स्वस्वभाव ते शुद्ध धर्म जाणवो.
श्री तीर्थकर महाराजाए शावकने माटे समाकित मूळ बारव्रत प्रकाश्यां छे अने यतिने माटे पंच महाव्रत अने छटुं रात्रिभोजन विरमणव्रत प्रकाश्यां छे, पुण्यनी करणीने शुभधर्म कहेवामां आवे छे पुण्य करणी पण सापेक्ष बुद्धिथी जोतां मोक्ष प्राप्तिमां कारणीभूत छे, मांटे एकांतता पकडवी नहि, -संवरण करणी उपादेय छे, जेथी आत्माने लागतां कर्म रोकाय छे तेने संबर कहे छे.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
११
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दुहा. द्रव्य क्षेत्रने काल भाव, योगे धर्म सधाय ॥ निमित्त सेवो शुद्ध जेम, कर्मकलंक कटाय ॥ ५॥
भावार्थ- द्रव्य, क्षेत्र, काळ अने भाव योगे धर्म साधी शकाय छे. हे भव्यजीवो ! शुद्ध निमित्तने सेवो के जेथी आ त्माने लागेलुं कर्मकलंक दूर थाय सुझो ! याद राखो के सारा निमित्तना योगे आत्मा धर्मध्यान अने शुक्रुध्यान ध्याइ शके छे, हालना वखतमां शुक्लध्याननो विरह छे तोपण धर्मध्यानतो: छे. सत्संगत करवी ए धर्म साधन करवामां उत्तम कारण छे, जेना संगे आत्मा आर्त्त ध्यान अने रौद्रध्यानयां पडे तेषु निमित्त त्याग कर जोइए, जेवां जेवां निमित्त मळे छे वो वो आत्मा थइ जाय छे; जेम पत्थराने सूर्यनो ताप लागतां पाषाण उष्ण थइ जाय छे अने रात्रीना वखतमी श्रीयाळामां ठंडकना पुद्गलोनो संयोग थतां पत्थर ठंडो थ जाय छे, तेम आत्माने वैरागीनी संगति थवाथी आत्मा वैराग्य पामे छे, अने आत्माने मिथ्यात्वीनी संगति थतां विपी यह जाय छे. एज कारणथी श्री तीर्थंकर महाराजाए आशा करी छे के अन्यदर्शनानो परिचय करवो नहि. संगत तेवी असर थाय छे माटे कर्म वधवानां कारणोनो स्वाग की कर्म नाश पाने तेवां कारणो मेळववां जोइए. वारंवार सद्गुरु वाणी सांभळवी, वैराग्य कारक पुस्तकों.
·
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चांचवां-जेथी समकितनी श्रद्धा थाय, तेवां पुस्तको पांचवां अने जेथी आत्मा शांति पामे तेवा पुरुषोनी संगति करची, सारं शरीर होय तो धर्म सारी रीते साधन करी शकाय छे, ते पण एक निमित्त छे. आत्मार्थी जीवोए, स्त्रीनो संग विशेष करी त्याग करवो जोइए, अने पोता, जेम हित थाय तेम प्रवृत्ति करवी जोइए.
दुहा. सत् संगम जो पामीए, प्रगटे पुण्य पसाय ॥ कारणे कारज नीपजे, वादळने जेम वाय॥६॥
मोटा पुन्यना योगे सत् समागम थाय छे. सत समागम यतां आत्माना मूळ स्वभावतुं ज्ञान थाय छे अने आत्मा जाणे छे के अहो में आटलो काळ अज्ञानदशामा गुमाव्यो. हुं परवस्तुमां सुखनी भ्रांति करुंछं. पण परवस्तु जे पुद्गल ते मर नथी. ते पुद्गल द्रव्य थकी हुं न्यारो . पुद्गल जड वस्तु छे तेनी संगत करवाथी हुं चोराशी लाख जीवायोनिमां महा रौरव दुःख भोगवतो छतो रझळु . ए पुद्गल द्रव्यनी संगति करवी सारी नथी. रु', सोनुं हीरा मोती, कर्म, ए सर्वपुद्गळ द्रव्य छे, ते आत्माथी भिन्न छे, अने आत्मा पुद्गलद्रव्यथी भिन्न छे, आत्मा अरुपी छे अने पुद्गल द्रव्यरुपी छे. तो रुपी द्रव्यसाथे अरुपी जे आत्मा तेने संगत करवी घटती नथी. पुद्गलद्रव्यनी आत्माथको भिन्न जाति छे. अने
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ए पुद्गलद्रव्य आत्माने शत्रु सर छे, माटे शत्रुभूत पुद्ग लद्रव्यनी संगत कयो समजु माणस धारे अने शत्रुभूत पुदगलद्रव्यनी साथे प्रीति करतां दुःख पामीए एनकी छे. ज्या शत्रुभूत पुद्गल द्रव्यने पोतानु, मानवामां आवे छे, त्यां सुधी मुक्ति पदनी आशा राखवी नही, जे भव्यजीवो आ संसारने असार गणे छे अने मुक्तिपदने सारगणी ते पामवा प्रयत्न करे छे, तेमने धन्य छे. आत्मा अनंत सुखनो भोक्ता छ, पण पुद्गल द्रव्यनी संगति करवाथी चोराशी लाख जीवायोनिमां आत्माने भ्रमण कर पडे छे, अने महा भयंकर दुःख वेठवू पडे छे. माटे हे भव्यजीवो ! तमे परनी संगति करशो नहि अने पोताने विषे रहेला एवा ज्ञान, दर्शन, चारित्र गुणोनी संगति करो. स्वस्वभावने विषे रमण करो एज हितकारक छे, घणा भव्यजीवो स्वस्वभावरमणता करी मुक्तिपद पाम्य छे, अने वळी पामशे. अने हाल महाविदेहक्षेत्रमा पामे छे, माटे मुज्ञोए याद राखg के सत्संगम अत्यंत हितकारक छे, ते उपर श्री आनंदघनजीमहाराज कहे छे के-जेणे शान्ति स्वरुप पामधुं होय तेणे आ प्रमाणे वर्त. शुद्ध आलंबन आदरे तजी अवर जंजालरे ॥ तामसी वृत्ति सवि परिहरी भजे सात्त्विकी शालरे ५ दुष्टजन संगति परिहरी, भजे सुगुरु संतानरे । जोग सामर्थ्य चित भावजे, धेरे मुगति निदानरे८
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
इत्यादि वाक्य सत् संगम करवा प्रेरणा करे. छे अने दुष्टजन संगतिनो त्याग करवा कहे छे. पण जेवो जीवनो भाग्योदय होय तेवी संगति मळे छे. बावा, खाखी, जोगी, संन्यासी,, पादरी, ढुंढक विगेरे के जे वीतराग वचन विरुद्ध उपदेश आपेः छ तेमनी संगति वर्जवी जोइए, अने नाटक प्रेक्षण विगस्थी आत्मा परभावमा रमी पापनी राशि संपादन करे छे माटे ते जोबां नहि ? विशेष शुं ? आत्मस्वभावथी पर पुद्गल स्वभाव तेमां रमवू ते परसंगति छे, आ संसारने विषे आ आंखोए करी जे वस्तु देखाय छे, ते पुद्गल वस्तु छे, तेनी संगति करवी आत्माने अयोग्य छे, कारण के जेनी संगति करीए, तेधुं फळ पामीए, जडनी संगत करीए तो जडपणुं पामीए माटे पुद्गल द्रव्यनी संगति करवी नहीं, एमां सार छे. व्यभिचार त्याग करवो जोइए, जे लोको मिथ्यात्वी होय तेनी संगति करवी नही !
दुहा. अनि पासे तापतां तापज लागे जेम ॥ सद्गुरु वाणी सुणतां अनुभव जागे तेम ॥७॥ ___ भावार्थ-जेम अग्नि पासे तापतां आपणा शरीरने मात्र लागे छे. तेम सद्गुरु वाणी सांभळतां आत्मस्वरुपना अनुभव जागेछे सद्गुरु महाराजनी वाणी सांभळतां मालुम पड़े थे। आ आत्मा अनादिकाळथी कर्मना संयोगे चतुर्गतिरूप संसा
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रमा भटके छ, अने: महा गैरव दुश्रवः पामेछे, माटे ते संसारमा भटके नहीं तेम कर जोइए. आश्रधनी करणी. कर काथो संसारमा पडे छे. अने संवरनी करणी करवायी मोक्ष मुख मळो शके छे, आरीरमां आत्मा व्यापीने हेलो छे अने से शरीर थकी भिन्न छे. आत्मानुं शुद्ध चैतन्य लक्षण, के, जेवा मोक्षमा परमात्माओ निर्मळ छे, तेवो आपणो आत्मा पण निर्मळ छे, पण कर्मथी हाल कलंकित थयो छे. आत्मा नित्य अने अनित्य छे. एकांते आत्माने नित्य मानतां पण मिथ्यात्वप' लागी शके अने एकांते आत्माने अनित्य मानतां पण मिथ्यात्व लागी शके छे.
केटलाक लोको एम माने छे के जीवोने बनावनार परमेश्वर छे पण ते मानवू व्यर्थ छे.
जो जीवाने बनावनार परमेश्वर कहेवाय तो इश्वरने बोलु कलंक लागी शके अने इश्वरपणुं नष्ट थइ जाय छे, प्रथम सो अमो पुछीए छीएके जीवोने बनाववानुं इश्वरने शुं प्रयोमान हतुं ? शुं जीवो बनाव्याविना इश्वरने गमतुं नहो ? भने ज्यारे जीवो नहोता बनाव्या त्यारे इश्वर शुं करतो हती ? एबे पक्षमाथी एकनो उत्तर पण आपी शकाशे नहीं ? वळी जीवोने जो इश्वरे बनाव्या एम जो तमो कहेशो तो अमो पुछीएछीए के इश्वर रूपी छे के अरुपी ? जो रुपी कदेखो तो कर्मकलंकित थयोः कारणके पुद्गल द्रव्यना संबंअविना रुपीपणुं घटी शकतुं नथी. अने जो इश्वरने अरुपी
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मानशो तो अरुपी एवो जे इश्वर ते यकी शी रीते शरीर घारी रुपी जीवोनी उत्पत्ति थइ शके ? वळी अमो पुछीएछीए के इश्वरने बनावनार कोण छे ? उत्तरमा कहेशोके कोइ नथी तो जीवोने बनावनार पण कोइ नथी एम अमे कहीए छीए. जीवोने इश्वरे बनाव्या एम मानवामां कंइ पण प्रमाण नथी.'
आ दुनियां अनादि काळथी छे. दुनियाने बनावनार कोइ नथी. जीवोने बनावनार कोइ नथी. कर्म अनादि काळथी जीवनी साथे लाग्युं छे.
जीवोने सुख दुःख इश्वर आपी शकतो नथी. कर्म यकी जीव दुःख पाये छे अने एक शरीरथी बीजा शरीरमा प्रवेश करे छे.
आत्म स्वरुप जाण्युं बीजाने कही शकातुं नथी. जे जाणे छे तेज जाणे छे. माटे आत्म स्वरुप जाणवानो विशेषे करी प्रयत्न करतो. कोइ मतवादी एम कहे छे के आत्मा मस्तकमां रहे छे, कोइ मतवादी एम कहे छे. के आत्मा नाभिमां नवकमळनी पाखडी छ त्यां रहे छे कोइ एम कहे छे के आत्मा सर्व जीवोनो एक छे एम मतवादीओनुं अज्ञानदशाए करी मानवं छे ते खोटं छे.
केटलाक एम कहे छे के आत्मानी परमात्मा. अवस्था एटले परमेश्वर सरखी अवस्था. थती नथी, एम जे वादी कहे छे ते पण खोडं छे, आत्मा कर्म थकी रहित थवाथी
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७ परमात्मा एटले परमेश्वर रुपे थइ शके छे. आत्मानुं स्वरुप स्याद्वाद रीते करी गुरुगम द्वारा जाणवू. जाण्या बाद, आश्र. वनो त्याग करवो. का छे के-ज्ञानस्य फलं विरतिः आत्माना स्वरुपर्नु ज्ञान थया बाद, व्रत, पञ्चख्वाण चउद नियम धारवा, पंच महाव्रत धारण करवां, श्रावकनां बारव्रत धारण करवां, सामायिक प्रतिक्रमण करवू, मभु पूजा करवी. इत्यादि विरति पण प्राप्त थाय छे अने विरतिनुं फळ निर्जरा छे. अने कर्मनी निर्जरा थतां आत्मा कलंक रहित थइ मोक्षगति पामे छे, माटे आत्म स्वरुप ओळखवा प्रयत्न करवो.
प्रश्न-ज्ञान थकीज मोक्ष थाय तो पछी क्रिया करवानी शी जयर छ ?
उत्तर-ज्ञान क्रियाभ्यां मोक्षः ज्ञान अने क्रियावडे करी मोक्ष छे पण फक्त एकला ज्ञानथी मुक्ति थती नथी, ज्ञानवडे करी नवतत्त्व, सातनय, सप्तभंगी, षड्द्रव्य, चारनिक्षेपा विगेरे जाणे, निगोद नरक तिर्यंच देवताना भेद तथा तेमनुं स्वरुप जाणे, मोक्षनुं स्वरुप जाणे, आत्मा कर्मथी दुःखी थाय छे एम जाणे, अने कर्मनो नाश संवर थकी छे, एम जाणे, पण संवरनी करणी करे नहीं अने आश्रय सेवेतो तेनी मुक्ति शी रीते थाय ? अलबत थाय नहीं. ज्ञानवडे करी आश्रवने शत्रु भूत जाणी छंडे, अने व्रत पचख्खाण, सामायिक व्रतआदि धर्म क्रिया करे, ज्ञानाभ्यास करें तो कर्मनाश थइ शके. पण
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
एकला ज्ञान की मुक्ति थवी दुर्लभ छे. जैम कोइ माणस जाणे छे के- अमदावादथी पालीताणाए जात्रा करवा सारु ज होयतो अमुक रस्ते थइने जवाथी पहचाय छे एम पोते जाणे छे, पण चालवानो प्रयत्न करतो नथी तो शी रीते पालीताणे पहोंची शके ? हा अलबत पहोची शके नहीं. तेम ज्ञानी ज्ञानवडे जाणे छे के मोक्षनगरीमां जनुं होय तो ते नगरना वे रस्ता छे तेमां एक मोटो रस्तो छे. ते रस्ताए थइने जतां वहेलुं पहोंची शकाय छे। अने बीजो रस्तो नानो छे, ते रस्ताए थइने जतां घणीवार लागे छे. एम पोते जाणे छे छतां ते रस्तामांना कोइ पण रस्ताए करी जवाने माटे प्रयत्न करतो नथी तो ते जाणवाथीज मात्र मुक्ति नगरीए शी रीते पहोंची शके ? जो ते बे रस्तामांना कोइ पण रस्ताए थइने जावानी क्रिया करे तो मुक्ति नगरीमां पहोंची शके. माटे क्रिया करवी पण आवश्यक छे. हवे मुक्तिनगरी जवाना बे रस्ता कहे छे. १ एक देश विरतिपशुं एटले श्रावक धर्म अने २ बीजं सर्व विरतिपणुं एटले साधु धर्म ए वे रस्ता छे. शक्ति होय तो साधुवत अंगीकार करवाथी आसन्न मुक्ति नगरीमां पहोंचाशे अने साधु व्रत पाळवानी शक्ति ना होय तो श्रावकनां बार व्रत अंगीकार करवां ते बे पण जो थइ शके नहीं तो समकितनी सहहणा करवी. शुद्ध देव, शुद्ध गुरु अने शुद्ध धर्मनी श्रद्धा करवी. आ समकित पण मोक्ष सुख आपना समर्थ छे, ए त्रण विना मोक्ष नगरीमां जवा माटे चोथो रस्तो देखातो
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नथी, माटे ज्ञान अने क्रिया के वडे करी मोक्ष थाय छे. कोइ माणस लाड करवानी अगर कंइ दवा बनाववानी विधि जाणतो होय अने जो ते लाडु अने दवा बनाववानी सामग्री संपादन करी क्रिया करतो लाडु तथा दवा बनावी शके. पण क्रिया करे नही तो ते बे बनी शके नही. कां छे के
यतः
जाणतो विहुतरिउं काइअ जोगं न जुंजइ जोउ। सो बुझइ सोएणं एवं नाणी चरण हीणो ॥१॥
भावार्थ-तरवू जाणे छे छतां समुद्रमां अगर नदीमां पडी जो तरवानी क्रिया करे नही अने हाथ पग हलावे नहो तो जेस तर जाणनार पोते बुडे ए प्रमाणे ज्ञानी पण मोक्षनो उपाय जाणे छे छतां ते प्रमाणे वर्ततो नथी तो ते पण संसार समुद्रमां बुडे छे. ए प्रमाणे उपदेश रत्नाकर ग्रंथमां सहस्रावधानी श्रीमुनिसुन्दर सुरी महाराज कहे छे. वळी अष्टकमां कई छे केइयं नाणं किया हीणं । हया अन्नाणओ किया । पासंतो पंगुलो दढो धावमाणोअ अंधओ॥१॥
क्रिया रहित नाण हणाएवं समजवं, अने ज्ञान रहित क्रिया पण हणाएली समजवी जेम देखतो छतो पंगु दग्ध थयो, अने दोडतो छतो अंध जेम बळ्यो. तेम एकली क्रिया
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०
अने एकलुं ज्ञान कई खपमां आवी शकतुं नथी.
आ ठेकाणे विशेष विवेचन करवामां आवे छे. कोइ पंगु अने अंघ वगडामा हता. ते वखते एकदम दावानळ सलग्यो आंधळो कइ तरफ जनुं ते जाणतो नथी अने पांगुल जाणे छे छतां चालवानी शक्ति नथी. हवे जो परस्पर एक मेकनी सहाय विना वर्ततो बन्ने मरो जाय, पण पांगळो आंधळाने कहे - भाइ हुं कइ तरफ ज ए जाएंछु, पण चाली शकवानी शक्ति नथी तेथी आप जो चालो अने हुं तमारा उपर बेनुं तो तमे अने अमे बची शकीए, आंधळो ते वात कबूल करी पगे. चाले तो बची शके. तेम ज्ञान अने क्रिया एबेनो जो मेळा थाय तो मुक्ति नगरी पहोंची शकाय आंधळा समान क्रिया जाणवी, अने पांगळा समान ज्ञान जाणवुं, एम पूर्वाचार्यो दृष्टांत घटावे छे. 'ज्ञान ज्ञानावरणी कर्मनो नाश थवाथी प्रकट थाय छे.
प्रश्न- क्रिया आत्माना घरनी छे के, पुद्गलना घरनी छे ?
उत्तर - क्रिया निश्चय करी जोतां पुद्गल द्रव्यना घरनी छे अने ज्ञान ते आत्मानो गुण छे. ज्यारे सिद्ध स्थानमां जीव पहोंची परमात्मारूपे थाय छे त्यारे ते वखते जीव अ क्रियपणुं पामे छे. सक्रियपणुं ज्यां सुधी कर्म होय छे त्यां मुधी छे, ज्यारे संपूर्ण कर्मनो नाश थाय छे त्यारे अक्रियपणं पामी शकाय छे. क्रिया मुक्ति मेळववामां साहायकारी छे.
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
खावू पीवू इत्यादि दुनियामां अनेक क्रियाओ देखवामा आवे छे तेनामां मुक्ति आपवानी शक्ति नथी पण जे क्रिया थकी आत्मानी मुक्ति थइ शके ते क्रियानुं अवलंबन कर जोइए. अने ते क्रियाने शुद्ध क्रिया कहेवी जोइए. जेम आंखो दुःखवा आवी होय छे त्यारे आंखमा लागेला जे उष्ण पुद्गलो तेना नाश भणी शीत पुद्गलनो संयोग, सुरमो, इत्यादि कारण छे, तेम आत्माने लागेलां कर्मरुप पुद्गलो तेना नाश सारु क्रिया कारणीभूत छे. पण याद राखg जोइये केज्ञानपूर्वक क्रिया इष्ट फळ आपी शके छे. जेम कोइ माणसे कोइना घेर जइने लाडु दूधपाक विगेरेनु भोजन कयु, पश्चात् तेनी मरजी थइ के-आपणे-लाडु तथा दूधपाक बनाववो एम निश्चय करी, दूध मेळववा लाग्यो, घी मेळव्यु, पण लाडु तथा दूधपाक शी रीते बने ते जाणतो नथी, तेथी बीचारो एकली क्रियाए करी शी रीते लाडु बनावी शके ? तेम हेय ज्ञेय अने उपादेयना ज्ञान विना मुक्ति नगरी जवा माटे अंधाधुंध ने क्रिया करवी ते युक्त नथी. समजीने ते प्रमाणे करवायी घणो फायदो थाय छे.
प्रश्न-मंत्र जे होय छे तेनो अर्थ जाण्याविना पण मंत्र भण्याथी फलनी सिद्धि थाय छे. तेम समज्याविना पण क्रिया करवाथी इष्ट फळनी सिद्धि थाय छे तो तेनुं केम ?
उत्तर-मंत्रनी बाबतमा तमोए कयुं ते जाण्युं, मंत्रोना
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२२
अक्षरमां एवी सत्ता रहेली छे के ते समज्याविना पण विधिपूर्वक करवाथी इष्ट फळ आपी शके छे, पण तेवो नियम दरेक वातमां नथी होतो. मंत्रनी विधि पण बराबर जाणवी पडे छे नहि तो उलटी विधि जो थाय तो अनिष्ट फळ पामी शकाय छे. तेम दरेक बाबत समजी तेनी प्रवृत्ति करवी जोइए. अने जे क्रिया करवानी छे ते समज्या विना थती नथी. यत् किंचित् पण समजण तो होय छे. नानुं वाळक रोग। दिथी पण पोतानुं मनोवांछित देखाडवा प्रयत्न करे छे. तेम कोइ माणस कंइ क्रिया करे छे ने तेनु फळ शुं छे ते जाणीने प्रवृत्ति करे छे. क्रिया पांच प्रकारनी बतावी छे.
दुहाअनन विष गरल थके, चार गतिमे भमंत ॥ तद्धेतु अमृत थके, केवल ज्ञान लहंत.
उपरनी त्रण क्रियाओ करवाथी चारगतिमां भटकं पडे छे अने तद्धेतु अने अमृत क्रिया करवाथी केवळ ज्ञान पामी शकाय छे. हालनो विषम काळ छे, केटलाक जीवो क्रिया करवाथी कायर थयेला क्रिया कांड उठावी दे छे, ते अयुक्त छे. कारण के श्रीमद् यशोविजयजी उपाध्याय कहे छे केज्ञानपणुं त्यां परखीएजी । ज्यां बहु किरीया व्याप । समजने क्रिया करवाथी बहु फायदो थाय छे, माटे ज्ञान अने क्रियावडे करी मोक्ष छे. मोक्षदशा पामवामां ज्ञाननी मुख्यता जाणवी,
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अने क्रियानी गौणता जाणवी. श्री रत्नशेखरसूरि महाराजा पण कहे छ के
ज्ञानं च भवद्धये पिहितावहं । प्रायस्तस्मादेवेष्टकार्यसिद्धेः॥ अन्यथा तद्वैपरीत्यापत्तेः अनुभवसिद्धं चेदं सर्वेषाम्. इत्यादिथी ज्ञाननी मुख्यता सिद्ध थाय छे. बेनुं अवलंबन कर तेमा सार छे. ज्ञान अने क्रियाः एमां ज्ञान पद पेहेलं मुकवानुं कारण ए छ के, ज्ञान थकी क्रिया थइ शके छे. जाण्याविना प्रवृत्ति थती नथी, माटे ज्ञान पद पेहेलु मुकवामां आव्युं छे. ज्ञानवडे करी आत्मस्वरुप जाण्या बाद आत्मानी में पोहदशामा प्रवृत्ति थती हती ते बंध पडे छे अने मुक्तिमा जवाने माटे रुचि थाय छे. ज्ञान थकी संसार बळता आग्निसमान भासे छे, अने ज्ञान थकी आत्मस्वरुपमा रमणता था के छे. माटे भव्यजीवोए गुरुगम ज्ञान मेळववा प्रयत्न करवो. शान पाम्या बाद सहन चितवन करतां आत्मानुभव थवा लागशे. आत्मानुभव थतां जे सुख थशे ते बीजानी आगळ कही शकाले नहीं, एवं थशे.
दुहा. चकोर चंद निहाळीने । आनंद पामे जेम ॥
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सद्गुरु वाणी सूणतां । भविमन आनंद तेम॥८॥
चकोर पक्षी चंद्रने देखी जेम आनंद पामे छे तेम सद्गुरु महाराजनुं मुख देखतां तेमज तेमनी वाणी सांभळतां भव्यजीवाने आनंद थाय छे. सद्गुरुने देखी जेना मनमा हर्ष उत्पन्न थतो नथी ते जीव दुरभवी जाणवा. श्री सद्गुरु जंगम तीर्थ छ, तीर्थ पण सद्गुरु समान कोइ नथी. थावर तीर्थ करतां पण श्री सद्गुरु विशेष पूज्य छे, कारणके स्थावर तीर्थनी पूज्यता पण श्रीसद्गुरु ओळखावे छे. मुक्तिमार्ग, अने दुर्गति मार्गनुं स्वरुप पण श्री सद्गुरु ओळखावे छे. केटलाक जीवो पोतानी मेळे पोथी थोथी पुस्तक वांची तत्त्व पाम्या एम अभिमान धरावे छे, पण तेथी विशेष आत्महित यतुं नथी. सद्गुरुना उपदेश विना तेथी कंइ विशेष लाभ थतो नथी. सदगुरुना मुखनी वाणीथी जे आत्महित थाय छे, ते लाभ पोतानी मेळे पुस्तक वाचवाथी थशे नहीं. जेटली सद्गुरुपर श्रद्धा भक्ति ओछी तेटटुंज तने धर्म प्राप्तिमां अल्प फळ थइ शके. धर्म प्राप्ति थवी गुरु विना दुर्लभ छे, जेने गुरु उपर श्रद्धा छे तेने थोडं जाण्यु तो पण घणुं जाण्यु, थोडं धर्म सेवन पण घणा फलने आपशे. गुरु विना स्वच्छंदी जीवोनो आत्मा ऊखर खेत्र समान जाणवो. अने गुरुपर पूर्ण श्रद्धा छे एवा श्रावक अगर साधु शिष्योनो आत्मा उत्तम क्षेत्र सदृश जाणवो. जेनाथी धर्म प्राप्ति थइ होय,
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२५
एवा धर्माचार्यनुं हृदयमां वारंवार स्मरण करवुं. जे गुरुए आपणा उपर बहु उपकार कर्यो छे तेमनी अत्यंत भक्ति करवी, तेमनुं मन सदा प्रसन्न राखनुं तेपनी आज्ञा उल्लंघवी नहीं. गुरुनी देव करतां पण अधिक भक्ति करवी. जेने सद्गुरु पर आस्था नथी, तैने मुक्ति उपर पण आस्था नथी. जेणे सद्गुरुनो अनादर कर्योतेने मुक्तिनो पण अनादर कर्यो. पंचमहाव्रतधारी, धर्मदानदायक श्री सद्गुरुने पुनः पुनः विनय पूर्वक वंदन करं, तेमनुं वैयावच कर. श्रीसद्गुरुने आहार पाणी वस्त्र पात्र पुस्तक विगेरेथी प्रतिलाभवा., श्रीसद्गुरु कल्पवृक्ष करत पण अधिक छे. कल्पवृक्षथी मुक्ति आपी शकाती नथी अने श्री सद्गुरु तो मुक्ति आपका समर्थ छे. श्रीसद्गुरु चिंतामणि रत्न करतां पण अधिक छे. चिंतामणि रत्न मोक्ष सुख आपी शकतुं नथी, अने श्रीसद्गुरु उपदेश द्वारा अने तेमना का प्रमाणे वर्तवाथी मोक्ष सुख पण प्राप्त करावे छे. श्री सद्गुरु सूर्य करता पण अधिक छे. सूर्य बाह्य वस्तुने प्रकाशे छे, अने श्री सद्गुरु तो आत्मा तथा तेना अनंता गुणोनो बोध आपी हृदयमां प्रकाश करे छे. श्री सदगुरु चंद्र करतां पण अधिक छे, कारणके चंद्रनी जे शीतलता छे, तेना करतां श्रीसद्गुरु अत्यंत समता करी शीतल छे. चंद्र तो फक्त रात्रीना वखतमां प्रकाश करे छे अने सद्गुरु तो रात्री अने दिवसमां पण भव्य जीवोने ज्ञानवडे करी प्रकाशे छे. श्रीसद्गुरु वन्हिकरतां पण अधिक छे; कारण के वन्हि
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तो एकेंद्रिय जीव छ, अने ते कंइ कर्मने बाळवा समर्थ नथी. अंने सद्गुरु तो ध्यानानिथी कर्म काटने बाळी भस्म करे छ. श्री गुरु जल करतां पण उत्तम छे, कारणके जळतो मेघरुपे आकाशमां उंचे चढी नीचे पड़े छे. पण श्री सद्गुरु तो गुण स्थानके चढतां नीचे पडता नथी. लाकना अग्र भागे कर्म रहित थइ वास करे छे. श्री सद्गुरु मेरुपर्वत करतां पण मोटा छे अने धैर्यवान् छे. स्वपर भव जल तारक तरणि समान सद्गुरु दर्शननो लाभ महापुण्ययोगथी थइ शके छे. आत्मानुभव ज्ञानना समुद्र समान श्री सद्गुरुने देखी. जे भव्यजीवो अत्यानंद पामे छे, ते शिघकालमां संसार परिभ्रमण निवारी अनंत सुखमय शास्वतपद पामे छे. श्री सद्गुरुने देखतां विनेयोए (विनयवंतोए ) उभा थq. त्यारबाद खमासमण पूर्वक सुखशाता पूछवी. चरण कमळमां मस्तक मुकवू, हर्षोल्लासे विनयपूर्वक वैयावच्च कर. मनमा एम विचारवु के अहो ! आजमारो दिवस सफळ थयो. अहो ! आजमें मनुष्य जन्म पाम्यानुं फळ ग्रहण कर्यु. सद्गुरोर्दर्शनात् शांतिः आजमें खरी शांति ग्रहण करी, अरे पापकर्मरुप सो ! तमे हवे दूर जाओ, कारणके, गरुड समान श्रीसद्गुरु उपदेश मारा हृदयमा पेठो छे. हे जन्म जरा मरणनां दुःखरुप मृगो! तमे इवे सत्वर नाशी जाओ कारण के केशरी सिंह समान श्री सद्गुरु हवे आव्या छे.
हे ! दुर्वासनाओ हवे तमे मनमांथी निकळी जाओ नहीं
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૭
तो प्रांते पण श्रीसद्गुरु वचनामृतथी तमारो नाश थशे. अनादिकाळथी मारी साथै रहेनार हे क्रोध, मान, माया, लोभरुप कुमित्रो ! हवे तमे नाशी जाओ, कारणके हवे तमे मारा शत्रु तरीके छो, एम श्री सद्गुरु वाणीथी हुँ जाणुं छं. कर्मथी बंधाएल हे शरीर! हवे मने मोक्ष प्राप्तिमां सहाय था, कारणके. हवे मने सद्गुरु सार्थवाहनो समागम थयो छे. अहो आज. चिंतामणि स्त्न करतां पण अधिक लाभ थयो. अहो आज श्री सद्गुरु कल्पवृक्षतुं में दर्शन कयु. श्रीसद्गुरुनी श्रद्धा भक्ति ते फुल समान छे. श्री सद्गुरुनां वचनो रत्ननी पेठे हृदय पेटीमां साचवीने मूकोश, श्री सद्गुरु जे प्रमाणे कहेशे ते प्रमाणे हुं वर्तीश, श्रीसद्गुरुनो वारंवार संयोग थवो दुर्लभ छे. माटे हवे हुँ केम प्रमाद करूं ? अहो श्री सदगुरुए पंचमेरु समान पंच महाव्रत धारण करू छे अहो तेमनी आगळ गृहस्थावासी, मोही, लोभी, पापारंभी संसारने असार जाणतां छतां पण तेमां पड़ी रहेनार हुँ शा हिसाबमां छु? क्या मेरु पर्वत अने क्यां सरसवनो दाणो क्यां सूर्य अने क्यां खद्योत ! हुं महा पापी जीवने तारवा श्री सद्गुरु नाव समान छे. अहो कृपा समुद्र सद्गुरुने मारी शी अपेक्षा छे. तोपण मेघनी पेठे उपदेशष्टि मारी उपर वर्षावे छे. एवी मारा उपर श्री सद्गुरुनी कृपा छे. अहो श्रीसद्गुरु कर्मरुप काष्ट बाळवाने माटे वन्हि समान छे. कर्मरुप काष्ट बाळी नाखवाने वन्हि समर्थ नथी अने श्रीसद्गुरु समर्थ छे. श्रीसदः
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२८
गुरु समर्थ छे. श्रीसद्गुरु महाराजानां पूर्व पुण्योदये करी में दर्शन को कां छे के.
दुहा. श्रीसद्गुरु दर्शन विना । जीव भटक्यो संसार ॥ श्रीसद्गुरु दर्शन करी। समज्यो धर्म विचार॥१॥ सद्गुरु वचनामृतथकी । भवोभव ताप शमाय॥ सद्गुरु वचने स्थिरजे । मुक्ति करतल न्याय ॥२॥ पदपद कंटक वृक्षनो । संयोग सहेजे थाय ॥ कल्पवृक्ष संयोग ते । दुर्लभ जाणो भाय ॥ ३ ॥ भक्ति बहु माने करी । सेवो भवि गुरु राय ॥ जिनवाणी श्रवणे सुणी। लहेशो मोक्ष उपाय ॥४॥ जड चेतनने जाणता। श्री सद्गुरु महाराज ॥ पंच महाबत पालता।जाणो भव जल जहाज॥५॥ तन मन धनथी जेहने । प्यारा सद्गुरु नित्य ॥ गुरु विनयी शिव सुख लही।होवे शुद्ध पवित्त॥६॥
इत्यादि आ दुनियामां सारमा सार मैत्रीनुं स्थान भूत श्री सद्गुरु छे. भव्योए मोक्षनी प्राप्त्यर्थम् श्रीसद्गुरुद्वारा धर्मनुं सेवन करवू. श्री मुनीश्वरने गुरु तरीके नहीं माननारा
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जीवोनी सद्गति थवी दुर्लभ छे. श्री सद्गुरुथी उपरांग जीवो वारंवार संसार समुद्रमा अरहा परहा दुःखी थता अथडाय छे. श्री सद्गुरु स्मरण, भक्ति, बहुमान तेज साचो
___ मोक्षनो उपाय छे! मोक्ष तरवाने जे समर्थ होय एवा सद्गुरुनो आधार अत्यंत पुण्यथी प्राप्त थाय छे.
दुहा. मान सरोवर हंस ज्युं । भूख्याने जिम अन्न ॥ सद्गुरु वाणी सुणतां । हरखे भवि जीव मन ॥७॥
. मान सरोवरने देखी हंस जेम हरखे छे. अने भूख्यो माणस अन्नने देखी जेम खावानी रुचीथी हर्षे छे, तेम पंच महाव्रतधारी जिनेश्वरनी आज्ञा प्रमाणे उपदेश आपनार श्री समुरुनी वाणी सांभळतां भव्यो मनमा हर्ष पामे छे. ज्ञान दर्शन, चारित्ररुप रत्नत्रयीना आराधक श्री सद्गुरु छे. कमळ पत्रनी पेठे संसारना प्रेमथी लेपाता नथी. मेरुनी पेरे धीर छे. समुद्रनी पेठे गंभीर गुणे करी शोभनारा छे, आकृतिथी चंद्रमानी सौम्यताने पण जीतनारा छे. कुदेव कुगुरु कुधर्मरुप मिथ्यात्वना टालणहार छे. व्यवहार अने निश्चय नयना
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जाणनार छे. स्याद्वाद धर्मने हृदयमा धारण करी भन्यजीवाने पण स्याद्वाद धर्मनो उपदेश आफ्नारा छे. क्रोध मान, माया, अने लोभ ए चार ४ कषायने जीतनारा छे. पंच मेरुना भारनी पेठे पंच महावतना भारने वहन करनारा छे. पैच सुमति युक्त श्रीसद्गुरु छे अने पंचमी मोक्षगती तेना आरीधक छे. पंच समवायी कारणोना जाणनार छे. पंचाचार पोते पाळता छता अन्य भव्य जीवोने तेनो उपदेश आपे छ, पंच क्रियाने जाणी तहेतु अने अमृत क्रियाने सेवन करनारा छे. शब्द रुप रस गंध अने स्पर्श ए पंच विषयोना त्यागी सद्गुरु जाणवा. छ प्रकारे बाह्य अने छ प्रकारे अभ्यंतर तपना ज्ञाता तथा तेना करनार श्री सद्गुरु छे. छकायना जीवोनुं रक्षण करनार छे. षड् रिपुने जीतनारा छ प्रकारनी हानी वृद्धिने जाणनारा गुरु महाराज छे, सात भयने जीतनार अने अष्टमदना टालनहार श्रीसद्गुरु छे. अष्ट प्रवचनमाताने सम्यग् रीत्या आराधन करनारा छे, अष्टमी गतिना अभिलाषी श्रीसद्गुरु छे. नव प्रकारनां पाप नियाणांने त्यागी समभावे झीलनार श्री सद्गुरु छे. नव प्रकारनी ब्रह्मचर्यनी गुप्तिने धारण करनारा श्री सद्गुरु छे. दशविध संग्राना आराधक, अगीयार अंगना जाणनार, बार उपांगना ज्ञाता तेर काठीयाना जीपक, चौद विद्यानो खप करनार, चौद गुणठाणां त्यागी पंचमी गतिना अभिलाषी, श्री सद्गुरु छे. पनर भेदें सिद्धना जाण, सोळ कषायना जीपक, सचर भेदें
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
३१
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संयम आराधक, अठार हजार शीलांगरथना धोरी, ओगणीस काउसग्गदोषना दोषना टालणहार, वीस असमाधिस्थान निवारक इत्यादि गुणें करी वीराजमानश्री सद्गुरु महाराजा संसाररुप समुद्रने चारित्ररूप वहाण करी सपाटा बंध तरी जाय छे. अहो एवा गुरुनो आश्रय जे जीवो करे छे, ते पण संसार समुद्रने तरे छे. सात नय अने सप्त भंगीना ज्ञाता श्री सद्गुरु छे. गुरु कुळं वासमां वसी सदज्ञानें करी सर्व उपमाओने लायक छे. बहुश्रुतनी उपमाओ श्री उत्तराध्ययन सूत्रना एकादेश अध्ययनमां वर्णवी छे. ते उपमाओ जेने छाजे छे, एवा गुरु महाराजाने देखी कोने हर्ष थया बिना रहे ? कोइने पण हर्ष था विना रहे नही. पंच महाव्रतनी पंचवीस भावनाओ करी जेणे पोताना आत्माने भाव्यो छे, अने व्यवहार तथा निश्रय चारित्रनुं स्वरुप जाणनारा गुरु महाराज छे, पापारंभ कामोनो जेणे त्याग कर्यो छे, सिंहनी पेठे शूरा, भारंड पंखीनी पेठे अगमत्त, अने बेताळीस दोष रहित आहार ग्रहण करी गामोगाम विहार करनारा श्रीसद्गुरुने देखी जेना मनमां हर्ष ना थाय ते अयोग्य जीवो जाणवा. आर्तध्यान अने रौद्रध्यानना टालणहारश्री सद्गुरु छे. धर्मध्यान अने शुक्ल ध्यानमां स्वकाल निर्गमन करी आठ कर्मोनो नाश करनार श्री सद्गुरु छे. वर्त्तमानकाळे द्रव्य क्षेत्र काळ भावें करो यथाशक्ति चारित्र पाळवामां जे महंत छे. कोमळ कंटक वैराग्यनो त्याग करी शुष्क कंटक वैराग्यने धारण करनार श्री सद्गुरु छे. एका
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सद्गुरुने देखी उमा थर्बु, बे हाथ जोडवा, त्रण खमासमण देवां, साता पूछवी, तेमनी वैयावश्च करवी अने तेमनी अत्यंत देशना अत्यंत हर्षथी सांभळवी. श्री सद्गुरु उपद सांभळवानी जेने रुचि छे एवा भव्य जीवोने सम्यकत्व रत्ननी प्राप्ति थाय छे. स्वाभाविक रीत्या उपशम रुचि पणुं आसन्न भव्यात्माओने होय छे अने तेवा जीवोने सद्गुरु वाणी सांभळवाने माटे अत्यंत रुचि मनमा वर्ते छे.
दुहा. मात निहाली बालज्युं । रणमध्ये जिम योध ॥ सद्गुरु पामी भव्य तेम । अनुभवनो लहे बोध?
जेम नानुं बाळ पोतानी मातानो विरह थये शोक धारण करे छे अने ज्यारे पोतानी माताने देखे छे, अने तेने पश्चात् जेवो हर्ष थाय छे, तथा युद्धमां सुभटने जेम शुर व्यापतां टूडवानो हर्ष थाय छे तेम श्री सद्गुरु महाराजने देखी भव्य जीवने मनमां हर्ष थाय छे, अने तेथी जीव अनुभव बोध श्री सद्गुरु थकी पामी शके छे. अने अनुभव ज्ञान पामतां तेने कंइ बाकी रहेतुं नथी. पार्वणि संयोगथी जेम लोह सुवरुप थाय छे पण लाकडं पार्श्वमणिनो संयोग थतां सुवर्णरुफे यतुं नथी. तेम जे जीवने सद्गुरु उपर प्यार भक्ति तथा बहुमान छे ते जीव अनुभव ज्ञाननी योग्यतावाळो थइ शके छे. योग्यता विना धर्मनी प्राप्ति थइ शकती नथी. जे भव्य
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३३
सगदेष रहित होय. मोक्षनो अभिलाषी होय, अक्षुद्र गुणे की युक्त होय, लज्जा युक्त होय, पारकां छिद्रने देखनार तथा कहेनारना होय, पक्षपात रहित होय, सत्यनो आग्रही होय, विनयवाळो होय, जेने गुरुमहाराज उपर विश्वास होय एवो. भीष धर्म रत्ननी योग्यतावाळो छे. योग्यता विना धर्म रत्ननी प्राप्ति कोइकाळे थइ शकती नथी.
हवे गुरुमहाराज केवा केवा होय छे ते जणावे छे.
गाथा. अयतरिसिआलमक्कडाकरिहरिभारंड जच्चपोअनिभा सपरभववारि तारण । असथ्थ सथ्था बहुगुरुणो १
केटलाक गुरु लोहनी नाव समान छे, जेम लोढानी नाक पोते पण बुडे छे अने तेमां बेसनार पणबुडे छे. तेम केटलाक गुलमो गुरु एवं नाम धरावी लोकोने धूते छे, पोतानो स्वार्थ साधवाने माटे लोकोने आडं अवळु बतावे छे. जीव, अजीव, पुण्य, पाप, आश्रव, संवर,.निर्जरा, बंध अने मोक्ष आदि पदार्थोनुं स्वरुप. जाणता नथी. धर्म.. अने अधर्मर्नु, स्वरुप जाणता नथी, बगध्याननी पेठे , पोताना स्वार्थमां लंपटी एवा कुगुरुओ लोढानी नाव समान छे. एवानो संग करवो नहीं, अने. एमनुं कर्ये सर्व असत्य. जाणवू. जोगी, बावा, पादरी. विगेरे लोढानी नाव समान जाणवा.. मांस खाय,
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जीवोनो नाश करे, गांजा भांग पीवे छतां पोते हुं गुरु, छु एम लोकोमा व्यवहार करावे पण ते खोटा पैशा सरखा जाणवा, हवे तेने लोढानी नाव सरखा शा कारणथी जाणवा ते बतावे छे. __ प्रथम जोगी विषे विचार करीए, केटलाक अज्ञ जोगीओ आत्म स्वरुपने जाणनारा होता नथी. सर्वज्ञ कोने कहेवो तेनुं भान होतुं नथी. भस्म लगाववी अलेक जगाववी हर हर शिव शिव शब्दना उच्चारण मात्रथीज पोताने धर्मी माने छे. पण ते बिचारा भगवाने कहेलां तत्व- स्वरुप समजता नथी. पापारंभनां काम करे छे, हिंसा जूठ, चोरी, परिग्रहथी निवृत्त थया नथी, ते वीचारा कर्मनो नाश शी रीते करी शके ? अलबत कर्मनो नाश करी शके नही. अने चार गतिमां वारंवार भटकशे, तेवाने गुरुपणे माननार जीव पण चार गतिमां भटकशे. बावाओ पण अलेक जगावे छे, भगवां वस्त्र धारण करे छे. कोइ तो स्त्रीने पण राखे छे तेने लोक बावी कहे छे, ते पण आत्म स्वरुप जाणता नथी. सातनय, नवतत्व षडद्रव्य आदि पदार्थोनुं स्वरुप जाणता नथी. हिंसा चोरी परिग्रहमां आसक्त रहे छे. हरहर आदि शब्दोने अगर भजनने गाइ जाणे छे, पण ते प्रमाणे वर्तता नथी, आरंभादिकार्यमां सदा निमग्न रहे छे. संसारी जेम संसारमा वर्ते छे, तेम पोते 'पण वर्तनारा छे तेथी ते पण लोढानी नाव समान जाणवा. अर्थात् पोते पण बिचारा बुडे छे, अने तेमनो आश्रय जेणे
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कयों होय छे, ते पण संसार समुद्रमां बुडे छे. स्त्रीस्ति धर्म नो उपदेश देनारा पादरीओ पण लोहानी नाव समान छे, कारणके पादरीओ स्त्रीने भोगवे छे. पैशो पासे राखे छे. गाय विगेरे पशमां तथा पंखीमां जीव मानता नथी, मांस खाय छे. जीवोनी हिंसा करे छे. गरीब लोकोने आजीविकाथी लोभावी, पोताना मतरुप कपट जाळमां फसावे छ. ईश्वरने पादरीओ माने छे, अने ते इश्वरनो इशु पुत्र छे, अने तेनी मा मरीयम छे, एम माने छे इश्वरे दुनीयाने पेदा करी, अने ते दुनिया बन्यां ने सात हजार वर्षलगभग थयां एम माने छ. पण बिचारा समजता नथी के इश्वरने ते वळी पुत्र हो ? इश्वर तो निराकार छे. तो निराकारथी साकार एवा इशुनी उत्पत्ति थइ शके नहीं यतः निराकारसकाशात् साकारस्य उत्पत्तिनभवति, आ दुनिया अनादि काळनी छे. दुनियाने बनावनार कोइ नथी. अने दुनियानो कदापिकाळे नाश पण थशे नहीं इश्वरे दुनिया बनावी छे एम कहेवू ते खोटुं ठरे छे. कारणके इश्वर तो रागद्वेष रहित निराकार छे, तेनी जगत् बनाववामां प्रवृत्ति थाय नही अने तेनाथी दुनिया बने नही एवो स्वभाव छे. बीजा जीवोने मारी तेनुं शरीर भक्षण करवू तेथी महा पाप थाय छे. माटे स्त्रीस्ती धर्म पण असत्य छे. तेनो संग करवो नहीं, अने सुगुरुनो संग करवो, फकीर पण लोढानी नाव समान जाणवा खुदाने देव तरीके स्वीकार छे, खुदा सर्वने पेदा करे छे, खुदाने नथी मानतो
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ते दोजखमां जाय छे, माटे सर्वे मनुष्योए खुदानुशरण अंगीकार करवू एम फकीर आदि उपदेश आपे छे पण ते यथायोग्य नथी. खुदा एटले सत्यदेव अष्टादश दोष रहित प्रभु तेमने राग द्वेष होता नथी, प्रभु कोइने उत्पन्न करतो नथी ते माटे विशेष जोवानी जरुर होय तो अमारी बनावली जैन धर्म अने ख्रीस्ति धर्मनो मुकाबलो, तेमां जैनधर्मनी सत्यता नामर्नु पुस्तक वाचवू, तेमां ईश्वर दुनियानो बनावनार नी, ते विषे सारु विवेचन कर्यु छे. मुसलमान लोको धर्मनु यथार्थ स्वरुप नहीं समजवाने लीधे हिंसा कर्म करी पापकर्म बांधी संसारमा भटके छे. अने तेमनो धर्म कहेलो जे स्वीकारे छे ते. अनंतभव भ्रमण करशे.
हे शिष्य ! सांभळ-आ संसारमाथी कदापिकाळे रागद्वेष जवाना नथी, राग द्वेष अने मिथ्यात्वे करी आ संसार सदा व्याप्त रहेशे. आ वचन संसारमा राग द्वेषनी अस्तिता सूचवनार छे, गमे तेटला उपायोथी पण राग द्वेषनो नाश थतो नथी माटे प्रारब्धानुसारे स्वआत्म व्यक्ति निष्ट राग द्वेष दूर करवा प्रयत्न करवो ते उचित छ, आ संसारमा केटलाक शिपाळ समान कुगुरुओ छे. पोते सांसारिक पदार्थोने सार तरोके गणी तेना उपभोगमा मच्या रहे छे, अने पोताने गुरुत्व मनाववामां अनेक प्रकारनी युक्तिओ रची भोळाजीवोने के सावे छे, हिंसा, जूठ, चोरी, स्त्री परिग्रहथी पोते विराम पाम्या नथी, तेम छतां गुरु नाम धराव ते कपट जाळ छे, देवा कु.
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
गुरुओ स्वामीनारायणना साधुओ पोते ब्रह्मचर्य पाळे अने तेमना गुरु तो स्त्रीनी साथे पलंगमां भोग भोगवे. वाहरेवाह आवा गुरुओने माटे नरफनी खाटली तैयार छे. कुदेवमां देव. पणुं कुगुरुमां गुरुपणुं अने कुधर्ममां धर्मपणुं स्वामीनारायणना साधुमो तथा भक्तो माने छे, जेम शीयाळ बीजा प्राणीओने छेतरवामां चतुर छे. तेम स्वामीनारायणना साधुओ पण पोताना मिथ्या डोळथी बीजाने पोताना भक्तो बनावी तेनो पैसो लइ पोताना आचार्यने समर्पण करवामां बाकी राखता नयी तेमने गुरु तरीके मानवा ते ते संसार भ्रमण हेतु छे. गोसाइजी महाराज पण पोतानी स्वार्थ बुद्धि अने विषय लालसामा रक्त रहे छे, पोतानो भक्त बनावी तेनी पासेथी पैसा लेबा अने व्यभिचार पण थाय ए आदि कृत्योथी स्वजीवन व्यर्थ गुमावे छे. ज्यां मुधी स्त्री अने पुत्रादि उपर प्रीति छे त्यां सुधी पोतानी दुर्दशा छे तो बीजानी मुदशा शी रीते करावी शकशे ? जे गुरु पोते तरी शकवा समर्थ नथी तो बीजाने शी रीते तारी शकशे, गोशाइजी शीयाळ समान कुगुरु जाणवा तेनो संग करवो नही.
मांकडाना समान चळचित्तवाळा जीवादि पदार्थोथी अजाण, देवगुरु धर्मनु स्वरुप नहिं जाणनार हिताहित विवेक परिमुक्त एवा कुगुरुओ मर्कट समान कुगुरु तरीके जाणवा. "बावीस अभक्ष्य रात्री भोजनना भक्षी परिग्रहना राखनास
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
. ३८
छतां हुं गुरुद्धं एम बीजा प्रति कथन करनार मर्कट समान गुरु जाणवा. एवा गुरुओनो त्याग करवो.
पोताना व्रतमां दूषण नहिं लगाडनार, संसारने असार जाणनार नवतत्त्वने जाणनार समतानदीमां झीलनार जिनाज्ञा पालक गुरुओ हस्ति समान जाणवा. सकळशास्त्र पारंगामी, सातनय सप्तभंगी षद्रव्य निक्षेपादिथी यथार्थ तच्च ज्ञाता पंच महाव्रतरूप पंचमेरुना भारने वहन करनार स्त्री परिग्रह त्यागी एवा गुरुओ सिंह समान जाणवा. एवा गुरुओ मिथ्यावीरूप हरणाने बीवरावी दे छे. सत्तर भेदें संजमना आराधक, निद्रा प्रमादना त्यागी शत्रु मित्र उपर समभावे जेणे चित्त स्थापन कर्तुं छे. द्रव्य क्षेत्र कालानुभावे चारित्र पालन तत्पर षड् द्रव्यना गुण पर्यायने जाणनार, वैरागें करी आत्मानो उद्धार करनार, गामोगाम विहार करनार गुरुजी भारंड पंखीनी उपमा पामे छे. जिनेश्वर भगवाननी वाणीथी जेणे सम्यग् रीत्या तत्त्व जाणी तेनी श्रद्धा हृदयमां करी छे, सिंह समान शूरा थइ संसारने, पूंठ दइने जेणे दीक्षा ग्रहण करी छे, जीवादिक नव पदार्थतुं स्वरुप सातनये करी यथार्थ रीत्या जाण्युं छे, पंचमहाव्रतने चढते भावे करी पाळे छे अने अथिर संसारमां जरा मात्र पण कोइ पदार्थथी मोह पामता नथी, अढारहजार शिलांगरथना घोरी स्वात्महित साधनार, स्वस्वभावे रमनार, परभाव त्यागी - हंस पक्षीनी पेठे स्व अने परनो भेद करनार मुनिवर्य मुगटनी पेठें जिनाज्ञाने दिन प्रतिदिन अखंड -
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पणे वहन करनार, गामोगाम अप्रमत्तपणे विहार करनार, परवस्तुमांथी ममत्व भाव त्यागी, आत्मस्वभावे रमण करनार छे.
गाथा. एगोहं नथ्थि मे कोइ नाहमन्नस्स कस्सइ ॥ एवं अदीणमणसो अप्पाणमणुसासइ ॥ १ ॥ एगो मे सासओ अप्पा । नाणदंसणसंजुओ ॥
सेसा मे बाहिराभावा।सव्वे संजोगलख्खणा ॥२॥ .... भावार्थ-हुं एकलोछं, माझं आ संसारमा कोइ नथी.
आ प्रमाणे सत्य मनथी पोताना आत्माने ते भावे छे. एक मारो शास्वत आत्मा छे, आत्मा वाळ्यो बळे नहीं, छेद्यो छेदाय नहीं, भेद्यो भेदाय नहीं, ज्ञानदर्शन चारित्रवडे करी संयुक्त छ, बाकी बहिर्भाव संयोग लक्षणवाळो छे. इत्यादि 'भावना भावनार अने चारित्र पाळनार अने भव्यजीवोपदेशक मुनिराज नाव समान जाणवा. जेम नाव पोते तरे छे, अने पोतानामां बेठेला हजारो जीवोने तारे छे, तेम श्री सद्गुरु पण पोते संसार समुद्रने तरे छे, अने बीजाओने तारे छे एवा गुरुनो आश्रय करवाथी जन्ममरणनां दुःख नाश पामे छे. अने शाश्वतपद पामी शकाय छे, ए प्रमाणे गुरुओ पोते तरनार अने बीजाने तारवामां शक्त एवा गुरुओ जाणी सुगुरुनो आश्रय करवो. वळी गुरुना बे भेद छे १ लौकिक गुरु अने २ लोको
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तर गुरु संन्यासी भरडा भक्त जोगी फकीर ब्राह्मण पादरी आदि लौकिक गुरु जाणवा. तेनो त्याग करवो जोइए. लोकोत्तर गुरुना बे भेद छे. १ लोकोत्तर कुगुरु अने २ लोकोत्तर सुगुरु-जिनेश्वर भगवाननी आज्ञा उत्यापीने पोतानी हठे चालनार अने जिनाज्ञा विरुद्ध उपदेश आपनार लोकोत्तर कुगुरु जाणवा, अने मिनाज्ञा मुजब चारित्र पाळता जे वर्ते छे, ते लोको त्तर सुगुरु जाणवा. वळी निक्षेपा थकी गुरुनु वर्णन करे छे, १ नामगुरु, २ स्थापना गुरु, ३ द्रव्यगुरु अने भावगुरु, कोइनुं गुरु एवं नाम पाडयुं ते नामगुरु, कोइपण वस्तूमां गुरुनो आरोप ते स्थापना गुरु, अने गुरुनो वेष पहेरी गुरु तत्वना उपयोगथी शुन्यपणुं आत्म उपयोगथी शुन्य छतां उपरना वेषे युक्त जे होय ते द्रव्यगुरु, जीवतत्त्व अने अजीवतत्त्वने सम्यग् रीत्या जाणी पुद्गल भाव त्यागी आत्म गुणमांरमणताकरनार आत्मा परमात्म पद पामे. तेना माटे यथा योग्य चारित्रने पाळनार मुनिराज-जिनाज्ञा विरुद्ध उपदेश नहीं देनार आत्मोद्धारक, कषाय वारक, मुनिराज भावगुरु जाणवा. एवा गुरुने पामी भव्य प्राणी यथातथ्य आत्म तत्त्व जाणे छे अने स्व आत्म स्वरुपनो अनुभव बोध पामेला छे एवा सदगुरुने देखी आत्मामां अत्यंत आनंद उत्पन्न थाय छे, स्वपर तारक तराणि समान एवा गुरुनो संबंध अत्यंत पुण्ययोगे थाय छे. श्री सद्गुरु पंचाचार पाळे छे, अने अन्य पासे पळाचे छ, पोते मुक्ति जाय छे अने अन्यने पण उपदेश द्वारा मुक्तिपद
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
माप्त करावे छे, पोते निर्मोही थाय छे अने अन्यने पण निमोही करे छे, केटलाक. गुरु पांदडा. समान छ, केटलाक गुरु कागळ समान छे, एवा गुरुओ पोतेज तरी शके छे, केटलाक गुरु आगबोट समान छे, हजारो लोकोने तारे छे. भिन्न भिन्न प्रकृतिवाळा मनुष्योने एक गुरु उपर गुरु बुद्धि रहेती नथी. मेनु जेवू कर्म, जेवी भवितव्यता तदनुसार गुरुओनी प्राप्ति थाय छे. आसन्न भव्यात्माओने सुगुरु उपर भक्ति बहुमान तथा श्रद्धा रहे छे. जेना उपर गुरुनी कृपा होय छे ते संसार समुद्रने सत्वर तरी जाय छे का छे के दुर्लभो विषयत्यागो दुर्लभं तत्त्वदर्शनम् ॥ दुर्लभा सहजावस्था सद्गुरोः करुणां विना ॥१॥
श्री सद्गुरुनी कृपाविना विषयोनो त्याग थवो दुर्लभ छे. तत्व साक्षात्कारनो असंभव छे-अने स्वाभाविको सहजार वस्था पामवी पण दुष्कर छे. गुरुं यो मानवैरन्यैः समं पश्यति मोहतः॥ न तस्यास्मिन् भवे लोके सुखं नैव.परत्र वा ॥२॥
जे प्राणी श्री सद्गुरुने अज्ञानथी मदोन्मत्त अवस्थायी सामान्य मनुष्यना जेवो गणे छे, तेने आ लोकमां तेम पर. लोकमा सुख प्राप्त थतुं नथी.
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
गुरौ विमुखतायाते विमुखाः सर्वदेवताः भवति क्रियमाणंच पुण्यंपापंहि जायते ॥३॥ __ ज्यारे गुरु विमुख थाय छे, त्यारे सर्व देवताओ पण पण विमुख थाय छे. अने जे पुण्य करवामां आवे छे, ते पण पाप रुप थइ जाय छे अर्थात् गुरु महाराजना प्यारथी सर्व क्रिया शुभ फळने आपनारी थाय छे. अज्ञानान्ध्यनिहन्ता विरचितविज्ञान पंकजोल्लासः॥ मानसगगनतलं मम भासयति श्रीनिवास गुरुभानुः४ः
अज्ञान रुप अंधकारनो नाश करनार तथा ज्ञान रुप कमळनो जेणे विकास कयों छे एवा लक्ष्मीना निवास स्थळ भूत गुरु सूर्य, मारा मनरुप आकाशना तलने प्रकाशित करे छे. शरणं नहि मम जननी न पिता न सुता न चसोदरा नान्ये ॥ परमं शरणमिदमेव वरणं मम मूनिदैशिकन्यस्तं
मारुं शरण माता नथी, तेम पिता पण नथी, पुत्र भाइ पण नथी, पण मारी परम विश्रान्ति तो श्रीसद्गुरुए मारा मस्तक उपर मूकेला चरणमांज रही छे. अलबत् श्रीसद्गुरु विना अध्यात्म शान्ति थती नथी.
भगवद्गीतामां पण कहयुं छे के.
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४३
तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया ॥ उपदेक्ष्यंति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्दिनः ॥
नमस्कार आदि विनयथी, तथा प्रश्न पुछीने, तथा सेवावडे करी, तच्च प्राप्त थाय छे. एम हे शिष्य ! तुं जाण, तत्त्वदश अने अनुभवी पुरुषो ते ज्ञाननो तने बोध करशे अने तेथी हे शिष्य ! तुं आधि व्याधि अने उपाधिनो त्याग करी शाश्वत पद पामीश.
लाभालाभे सुखे दुखे जीविते मरणे तथा ॥ स्तुतिनिन्दाविधाने च साधवः समचेतसः ||१|
लाभ, अलाभ, सुख, दुःख, जीवन मरण, स्तुति तथा निंदा विषे श्रीसद्गुरुमहाराज संमभाव धारण करे छे. कदापि सर्पना फुंफवाडानी पेठें उपरथी वचनद्वारा तथा शरीरथी सामाने शिक्षाने माटे आचरण करे, पण अंतःकरणथी लेपाय नही, एवा श्रीसद्गुरु अनेक रीते शीखामणो आपने भक्तोने शिव सुख प्राप्त करावे छे. केटलाक अज्ञ पुरुषो आ काळमां साधु तथा साध्वी नथी, एम स्थापन करे छे, ते असत्य छे. श्रीदुप्पसहसुरिमुधी जिनशासन जय करनार वर्तशे.
केटलाक पुरुषो पहेलां श्मशान वैराग्यथी दीक्षा अंगीकार करे छे पण अंते शाखनो अभ्यास उत्तम वैराग्य पामी
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आत्म स्वरुप आन छे. केटलाक संसारना दुःखयी त्रास पामीने दीक्षा अंगीकार करे छे, पण अंते सद्गुरुरुप पार्श्वमणि संयोगथी ज्ञान गर्भित वैराग्य पामी आत्महितमां प्रवृत्ति करी शिवपद पामे छे. केटलाक मानथी दिक्षा अंगीकार करे छे, तोपण सद्गुरु संयोगथी ज्ञान प्राप्ति करी माननो नाश करी स्वआत्महित साधे छे. जेम दशार्णभद्र राजर्षिए मानथी दीक्षा लीधी हती, पण अंते माननो त्याग कर्यो केटलाक दीक्षाथी मोक्ष मळशे एटलुंज मात्र समजी दीक्षा अंगीकार करे छे, तो पण सद्गुरुनी प्राप्तिथी अने तेमना बोधथी विशेपतत्त्वस्वरुप समजी अंते यथार्थ तस्व निश्चय करी सम्यक्त्व पामी मुक्तिपद पामी शके छे, केटलाक शियाळनी पेठे दीक्षा अंगीकार करी, सिंहनी पेठें पाळे छे. केटलाक सिंहनी पेठे दीक्षा अंगीकार करे छे, अने सिंहनी पेठें पाळे छे. जेम सिसेना दिवाकरसुरि, श्रीहरिभद्रमुरि, श्रीयशोविजय उपाध्यायजी विगेरे.
दीक्षा लेनार बाळक अगर जुवान होय, पण वैराग्यनी तेमां मुख्यता छे केमके तेने संसार असार भास्यो छे. संसारमां दरेक सांसारिक क्रियाथी आश्रव ग्रहाय छे. संसारमां कोइनुं कोइ नथी; आत्माथकी सर्व वस्तु न्यारी छे. माता पिता भाइ बेन ए पण पोतानां नथी; शरीर पण पोतानुं नथी. आ संसामां फक्त सर्व सावद्यनो नाश करनारी एवी जिनेश्वर भगवाने कहेली मत्रज्या तेज संसार समुद्र तरवामां नाविका समान
For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
छे. अहो ते दीवस क्यारे आवशे के हुं वैरी अने मित्र बेना उपर तथा सुवर्ण अने पाषाण उपर समभाव धारण करी दीक्षा अंगीकार करीश, कारणके यतिधर्म सर्व धर्ममां श्रेष्ट धर्म छे, एवा मनोरथ जेना मनमां वर्ते ते दीक्षा योग्य छे. जेथी जिनशासननी अपभ्राजना थाय, तेवा मनुण्यने दीक्षा आपवी नहि. जिनेश्वरनो अनेकांत मार्ग छे, माटे कोइ वातनी यथार्थ स्वरुप जाण्या विना हठ करवी नहीं जेनाथी आत्मा धर्म पामे ते धर्मगुरु कहेवाय छे, तेमनी तन मन धनथी भक्ति करवी, तथा बहुमान करवू, दुनियामां धर्म गुरुनो उपकार काळी शकातो नथी, गुरुनी निंदा करवी नही, गुरुनी निंदा वीजा करता होय तो तेमने वारवा श्रीसदगुरुने आवता देखी बे हाथ जोडी ऊभा थर्बु, सुखसाता पुछवी, धर्ममां वहेतुं तेमतुं शरीर रोग रहित छे के केम तेनी तपास करवी. अशन, पान, खादिम, स्वादिमथी गुरुना शरीरनी स्वस्थता राखवी. शरीर आगगाडीना इंजीन सरखं छे, तेमां अन्नरुपी कोयला भर्या विना पोतानुं काम बजावी कशेतुं नथी, माटे तेने भाडं आपा जोइए. वस्त्र, पात्र, पुस्तकथी गुरु महाराजने प्रतिलाभवाधर्मनां उपकरणोथी धर्म साधी शकाय छे. तेथी तेने परिग्रह कही शकातो नथी. मुच्छा परिग्गहोवुत्तो मूछी तेज परिग्रह जाणवो. सामान्य मनुष्य करतां पण धर्म गुरुनी परीक्षा करवी कठीन छे. तो पण बुद्धिवंत पुरुषो सहवास वडे परीक्षा करी सदगुरुने जाणी शके छे. योग्यायोग्य निश्चय करवामां सर्व
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मनुष्यनी बुद्धि एक सरखं काम करी शकती नथी. माटे सुज्ञ पुरुषे पोताना कल्याण निमित्त योग्य विचारथी करेला निश्वयमां अन्यनी संमतिनी खास अपेक्षा राखवी. अधिक उपयोगी गुरुनो सेवक कर्म कलंक खपावी मुक्ति जाय छे. घणा माणसो श्रीसद्गुरु सद्गुरु करे छे पण तेमनी भक्ति अने श्रद्धा तथा बहु मान करनारा थोडा होय छे. कां छे केगुरु दीवो गुरु देवता. गुरु तेज हृदयमा रहेला अंधकारनो नाश करवा दीवा समान छे, गुरु तेज देवने पण ओळखावनार छे. गुरुनो देषी नरकमां जाय छे. जे सज्जन पुरुष होय छे ते कदापि काळे गुरुनी निंदा प्राण जाय तो पण करता नथी. जे गुरुना उपासक होय छे, तेमनी बुद्धि निर्मळ रहे छे. ब्राह्मी औषधि खावाथी जेम बुद्धि निर्मळ रहे छे, तेम गुरु महाराजने वंदन अने तेमनी भक्ति करवाथी बुद्धि निर्मळ थाय छे. गुरुनी निंदारुप हलाहल विष कदापि काळे पीयूँ नहीं. जे गुरु महाराजनी सन्मुख मधुर भाषण करे छे, अने पाछळथी निंदा करे छे ते दुर्जन जाणवा. तेमनुं मुख गुदा के जेमांथी विष्टा नीकळे छे; तेना करतां पण खराब जाणवू, भक्तिथी मुक्ति आ महा वाक्यमां घणो अर्थ समायो छे. गुरु महाराजने त्रण खमासमण देइ सुखसाता पुछवी. त्रण प्रदक्षिणा पण देवी देवना करतां पण गुरुनी अधिक भक्ति साचववी.
यतः गुरु देव दोनुं खडे किसकुं लागुं पाय.
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बलिहारी सद्गुरुतणी, जेणे धर्म बताय ॥ १ ॥ धर्माधर्म प्रकाशीने, करता महाउपकार, बलिहारी सद्गुरुतणी, गुरु मम प्राणाधार ॥२॥ गुरु विनयी सुख पामशे, पगपग यशनुं धाम । गुरुद्रोही बहु पातकी, नवि लीजे तस नाम ॥३॥ पंच महाव्रत पालता, धरता आतमध्यान । रागद्वेष निवारता, श्रीसद्गुरु भगवान् ॥ ४॥ सद्गुरुवाणी तीर्थमां, स्नान करो धरी प्रेम । कर्ममेल दूरे करी । पामो शिवसुख क्षेम ॥ ५ ॥ द्रव्यगुणपर्यायर्नु । स्वरुप कहे हित लाय । सद्गुरु ते किम भूलीये, भावदया सुखदाय,॥६॥ मातपिता पण स्नेहलछे । गुरुप्राप्ति मुश्केल । पामी सद्गुरु देवने । तस पदपंकज खेल ॥७॥ गुरु आणा नवि लोपिये । गुरुआणाथी धर्म । गुरुआणाए चालतां, नाशे आठे कर्म ॥ ८॥ क्षणक्षण श्री सद्गुरुतणुं । नाम जपीजे चित्त । महामंत्र गुरुनामनो । जपतां थइए पवित्त ॥९॥
For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४८
श्रीसद्गुरुने देखतां । नयणे हर्ष भराय । सद्गुरुवाणी सुणतां। समकितरत्न ग्रहाय ॥१०॥ गुरुभक्ति महाशक्तिछे । जेथी मुक्ति पमाय । सद्गुरुशरण ग्रही भवि । परमातमपद पाय ॥११॥
सातनय, सप्तभंगी, षद्रव्यर्नु यथार्थ स्वरुप नवतत्त्वना यथार्थ स्वरुपनो सदुपदेश आपनार, श्री सद्गुरुनो महिमा अत्यंत छे. अने धर्मरत्न स्वरुप जणावनार श्री सद्गुरु एकांते आराध्य छे. एवा गुरुने देखी मनमा अत्यंत हर्ष थाय छे. जे हर्षनुं आकाशनी पेठे मान रहेतुं नथी. एवा श्री सद्गुरु छे अने तेमनी संगतिथी यथार्थ आत्मतत्त्वनो अनुभव थाय छे. प्रत्युपकारनी गुरु आशा राखता नथी. सद्गुरुने देखी जेने आनंद थाय छे तेज आ दुहानो यथार्थ भाव समजी शके छे. अने तेज मुक्ति पद पामे छे. दुनियामां कर्मना योगे दरेक मनुष्योनी एक सरखी प्रकृति होती नथी. अने एक सरखो भाव होतो नथी. कोइ माणसने बटाटा सारा लागे छे अने केरी भावती नथी, कोइने दारु सारो लागे छे ते दूधनी निंदा करे छे. कोइ माणसने लाडु सारा लागे छे अने रोटलो. रुचतो नथी तेम श्री सद्गुरु उपर सर्व मनुष्योनो एक सरखो प्यार होतो नथी, कोइ सद्गुरुनी स्तुति करे छे तो बीजो तेज सदगुरुनी निंदा करे छे. बीजानी निंदा सांभळी सद्गुरुनो प्राण जता. पण त्याग करवो नहीं, घुअड सूर्यथी पराङ्मुख रहे छ
For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
४९
तेथी सर्व मनुष्यो तनुं अनुकरण करतां नथी. दुर्जननो एवो स्वभाव होय छे तेने निंदा कर्या विना चालतुं नथी. पण सज्जनो तो गुणने ग्रहे छे. गुरुभक्त जनो गुरुनी निंदा सांभळी शकता नथी. श्री सद्गुरुनी निंदा करनार पुत्र होय तोपण शत्रु तरीके जाणवो. वीतराग आज्ञा विरुद्ध वर्त्तनारने गुरु तरीके मानवा नहीं. जेमने देखवाथी आत्मा हर्ष पामे छे अने जेमनी वाणी सांभळवाथी परम वैराग्य थाय छे तेमनो संयोग पामीने पण धर्ममां प्रवृत्ति जो थाय नहीं तो जाणं के हुं महा पापी. श्री सद्गुरुने पामी प्रमाद परिहरी आत्मतवने जाणी तेनी श्रद्धा करी परभावनो त्याग करी स्व स्वभावे रम एज रहस्य छे.
दुहा. प्रकाशकमांहि सूर्यजेम । बलमांहि जेम जिन ॥ ज्ञानमध्ये अनुभवी । पामी थाउ पीन ॥ ११ ॥
अग्निनो प्रकाश, दीवानो प्रकाश, तारानो प्रकाश, नक्षत्रनो प्रकाश, ग्रहनो प्रकाश, चंद्रनो प्रकाश, ए सर्वना प्रकाशमां सूर्यनो प्रकाश जेम विशेष छे. तथा बलवंतमां जेम जिनेश्वर भगवान विशेष छे ते बतावे छे.
भुजंगप्रयात छंद. सुणो वीर्य बोलुं विशालो विबुधो ।
For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५०
नरे बार योधे मकी एक गोधो ॥ दश गोधले लेखवो एक घोडो । तुरंगेण बारे मळी एक पाडो || दशे पंच महिषे मदोन्मत्त नागो । गजा पांचशे केशरी वीर्यत्यागो । रवीशसे वीर्य अष्टापदेको । दशलक्ष अष्टापदे राम को || भला राम युग्मे समो वायुदेवो । द्वितीय वासुदेवे गणि चक्रि लेवो ॥ भला लक्ष चक्री समो नागसूरो । वली कोडि नागाधिपें इन्द्र पूरो || अनंत सुइन्द्रे मळी वीर्य जेतुं । टची अंगुली अग्रथी जिन ते तुं ॥ १ ॥
बलमध्ये तीर्थकर महाराजनुं बळ विशेष छे, तेमना समान बीजानुं वळ नथी. तेम बोध मध्ये अनुभव बोध ज्ञान विशेष छे. ते ज्ञान गुरुनी कृपा थकी पामी शकाय छे ते अनुभव ज्ञान पामीने पीन एटले पुष्ट तमे हे शिष्यो थाओ.
For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
५१
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दुहा. 'पाणीमध्ये तेल जिम । प्रसरेछे तत्काल | ज्ञानमध्ये अनुभव | व्यापछे सुखशाल ॥ १२ ॥
पाणीनुं पात्र भरीए अने तेमां तेल थोडुं नामवाथी जेम तेल आखा पात्रमां प्रसरी जाय छे, तेम ज्ञान मध्ये अनुभव ज्ञान छे ते सर्व वस्तुने यथार्थ रीत्या विषय करे छे. जे जे वस्तुनु जेतुं जेवं स्वरूप होय ते अनुभव ज्ञानथी भासे छे. अल्पशास्त्राभ्यासथी पण जे अनुभव ज्ञान थाय छे ते मोटा मोटा विद्वानोना करतां पण विशेष ले. महापुण्यनो उदय होय - तो अनुभव ज्ञान प्राप्त थाय छे. अनुभव ज्ञान प्रतिदिन वधं जाय छे जेम कोइकुव होय छे तेनुं पाताल फूटे त्यां सुधी खनन करें होय पछी ते कुवामांथी पाणी जेम खूटतुं नथी, तेम अनुभव ज्ञान नष्ट थतुं नथी, स्वयंभूरमण समुद्रनी पेठे अनुभव ज्ञान अगाध छे. तेनो पार पामी शकातो नथी. अंते अनुभव ज्ञान केवळ ज्ञान लक्ष्मीने प्राप्त करावी आपे छे. तवनुं पुनः पुनः मनन निदिध्यासन स्मरण करवाथी अनुभव ज्ञान प्राप्त थाय छे. शुकनी पेठे मुख पाठ मात्रथी कंइ आत्म हित थतुं नथी. अनुभव ज्ञानना बे भेद छे ? आत्म तत्व -संबंधी सम्यग् अनुभव ज्ञान; अने बीजं आत्म तत्व संबंधी असम्यग् अनुभव ज्ञान, जिनेश्वर भगवाने कहेलां नवस्त्र षड्द्रव्य, सातनय, निक्षेपा आदिने आगमधी जाणवाथी तथा
For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५२
नित्यानित्यादि आठ पक्षने जाणवाथी सम्यग् अनुभव ज्ञान प्राप्त थाय छे। अने तेथी सम्यक्त्वनी प्राप्ति थतां क्रोधादिशओनो नाश थाय छे. परपुद्गलने पोतानुं मानवानी जे मिथ्याबुद्धि अनादिकालनी हती तेनो नाश थाय छे. आश्रवनुं स्वरूप जाणी आत्मा तेनो त्याग पूर्वक संवर तत्त्व ध्यावे छे. अने आत्मानी साथ अनादिकालथी लागेलां आठकर्म तेनो नाश थाय छे अने आत्मा लोकालोक प्रकाशक स्वतः सिद्ध थाय छे, आत्मतत्त्वने अनेकांत रोत्या ज्यां सुधी जाण्यो नथी त्यां सुधी असम्यग् ज्ञान कहेवाय छे, अने असम्यग् ज्ञानथी परवस्तुनी यथायोग्य ओळखाण थती नथी अने मिथ्यात्वरुप अंधकारमां पडी रहेवुं पडे तो चारगतिमां पुनः पुनः नाना अवतार धारण करी भमवं पडे छे. जेणे आत्माने सम्यग् रीत्या ओळखयो, मनन कर्यो तेणे सार ग्रहण कर्या. जग जाहेर वर्तमान पत्र वांच्यां अनेक ज्योतिषी शास्त्रनो अभ्यास कर्यो, वैदक शास्त्रो अभ्यास कर्यो. एम. ए. एल. एल. बी. पर्यंत केळवणीनो अभ्यास कर्यो पण तेथी मुक्ति मळती नथी, जगतमां तेथी मोटाइ माननारे खाली मोटाइ मानी एम सम 'जवं. खरी मोटाइ आत्म स्वरुपने जाणवाथी छे, धनथी मोटाइ मानवी ते मूर्ख माणसोनुं काम छे, अने तेवा माणसने जे साधु वर्ग पण मोटो माने तो पोते पण पुद्गलानंदी छे एम समजकुं. कहां छे के.
For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दुहा. उमर वधीतो क्या हुवा । घरडां गद्धां थाय ॥ आत्मतत्त्व जाण्याविना, सहु जन मूर्ख कहाय १ आत्मा व्यापक मानता, एकान्ते जे लोक ।। नित्य एकान्ते ग्रहे जे। तस तप जप सवि फोक २ क्षणक्षण नाशी आत्मने । ग्रहे एकान्ते जेह ॥ बंधमोक्ष अभावथी । थाए नही दुःखछेह ॥ ३॥ ___उमर वधी. पुत्र पुत्रीनी वृद्धी थइ, करोडो रुपैया भेगा कर्या, राजा बादशाहनुं मान मल्यु. सर्व लोक वाह वाह करे, चोबदार नकी पोकारे, चार घोडानी बगी उपर वेसवान मळ्युं, सारा सारा महेल बंधाव्या, देश विदेश कीर्ति प्रसरी तोपण तेवो मनुष्य कंइ मुक्ति पद पामतो नथी. पण चारगतिमां भटकवु वधारे छे. आ भवमां पुण्योदये पुद्गल समूह भेगो करी पोताने सुखी माने छे. पण तेथी जन्म जरा मरणनां दुःख टळतां नथी. गरीब होय, पैशो पासे होय नही, पण जे मनुष्य सामायिक, पोसह, प्रतिक्रमण आदि धर्म क्रिया करे छे अने आत्मतत्त्वने सम्यग् रीत्या जाणवा प्रयत्न करे छे, सद्गुरुनो विनय करी तत्त्व ग्रहण करे छे, ते पुरुष परमार्थ बुद्धया जोतां खरो मोटो जाणवो. हिंसादिकनो त्याग करी पंच महाव्रत जेणे उचयाँ छे, एवा मुनिश्वर सर्व करतां मोटा
For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जाणवा. अल्प ज्ञानी वा विशेष ज्ञानी पण पंच महाव्रत धारण करनार चोसठ इन्द्र करतां पण मोटा छे, एम शास्त्र फरमावे छे. श्रावक कदापि बहुश्रुत होय तो पण अल्पज्ञानी मुनिराजनी बरोबर आवी शकता नथी. कारणके श्रावक तत्त्व जाणतां छतों काचं पाणी पीवे छे, स्वीनी साथे सुइ रहे छे, जुटुं बोले छे, छकायना जीवनो नाश करे छे जाण्या छतां पुत्र पुत्री उपर मोह राखी संसाररुप काराग्रहमां पड़ी रहे छे, तेवो श्रावक कदापि पंचमहाव्रत धारी अने अल्पज्ञानी मुनिराजनी. बरोबर थइ शकतो नथी. कंचन कामिनीनो त्याग करवो मुश्केल छे. कंचन कामिनीना त्याग करनार मुनिराज चोसठ इन्द्र करतां पण मोटा छे, तेमां पण तत्वने सम्यग् रीत्या जाणनारा मुनिराज विशेष उत्तम छे. श्रावकनो उपदेश लागी शकतो नथी. वेश्या वेश्याने ब्रह्मचर्यनो उपदेश आपे तो जेम असर थाय नहीं, तेम श्रावक ग्रहस्थावासी उपदेश आपे तो बीजाने लागे नहीं. गुरुमहाराजनी पासे आगम सांभळवां ए श्रावकनुं कृत्य छे पण उपदेश आपवो ते श्रावकनुं कृत्य नथी. अने आपे तो जिनाज्ञा उत्थापक जाणवो. श्रावकने भण्यो साधु चखाणे तो तेने पण प्रायश्चित्त लागे छे, सद्गुरु महाराजनी पासे जीवादि तत्त्वनो सारी रीते अभ्यास करी परभावनों त्याग करी आत्मतत्त्व- ध्यान करवू, तेज उत्तम मार्ग छे. आत्माने एकांते व्यापक माननार मिथ्यात्वग्रस्त जाणवा. आत्माने सांख्यनी पेठे एकांते नित्य माननार पण सम्यग् ज्ञान
For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पामी शकता नथी, आत्माने एकांते नित्य माननार पण बौद्धनी पेठे मिथ्यात्त्वग्रस्त जाणवा. नित्य अनित्य, सत् , असत् आदि पक्षोथी. षड्द्रव्यनुं स्वरुप जाणवू. अने पश्चात् तेनी श्रद्धा करवी. आत्मद्रव्य आदरयुं अने विजांति द्रव्यने विषे अहंबुद्धि राखवी नहीं. मन, वाणी, लेश्या, कायाथी भिन्न अरुपी सहजानंद सच्चिदानंद स्वरुप आत्मा छे. आत्मस्वरुपर्नु चितवन करवाथी जे सुख थाय छे ते मुखनी आगळ पौद्गलिक मुख कंड हीसाबमां नथी. पुद्गळमां मुख नथी. जेम कूतरो हाडकुं करडे छे त्यारे पोतातुं लोही पेला हाडकामां उतरे छे तेने चूशी पोते एम माने छे के हुँ हाडकामांथी लोही चुसुंछं तेम आ जीव पण पुद्गळमां मुखनी भ्रांतिथी प्रवृत्ति करे छे. सुख ए आत्मानो गुण छे. पुद्गलनो गुण नयी. तो पछी पुद्गळ्थी सुख शी रीते मळी शके! द्रश्य सर्व पदार्थ पुद्गल छे तेथी आत्मा न्यारो छे, अनंत शक्ति युक्त छे. इत्यादि जाणी आत्मानुभव प्राप्त करनारा जीवो परमात्म पढ पामे छे.
दुहा. रत्नविषे चिन्तामणि । स्वयंभुसमुद्रमांहि ॥ आत्म अनुभव त्युंभवि । पामंतां दुःख नाहि १३
रत्न मध्ये जेम चिंतामणि रत्न मोटुं छे. चिन्तामणि रत्न जे चितवीए ते आपे छे, बीजां रत्र आपी शकता नथी, लवण
For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५६
समुद्र आदि सर्व समुद्रमां स्वयंभुरमण समुद्र मोटा छे तेम सर्व अनुभवमा आत्मानुभव मोटो छे. ते अनुभवनी प्राप्ति तां जन्म जरा मरणनां दुःख रहेतां नथी. आत्मा पोतानुं स्वरुप गुरु पासेथी सांभळे अने त्यारबाद श्रद्धा करे.
प्रश्न- आत्म स्वरुप श्रवण कर्या विना शुं सहज ज्ञान थतुं नथी ?
उत्तर- आत्मतत्त्व स्वरुप श्रवण कर्या विना आत्मज्ञान थतुं नथी. आत्म तत्त्व ज्ञान प्राप्तिमां श्रवणेोद्रिन्य निमित्त कारण छे. श्रवणेंद्रिय रूप कारण विना आत्म तत्त्व ज्ञान धतुं नथी. ते उपर हे शिष्य एक दृष्टांत कहुं हुं ते तुं सांभळ. एक राजा हतो तेने एक प्रधान हतो. राजाए एक दिवस प्रधानने पुछयुं के हे प्रधान ! तत्वज्ञाननी प्राप्ति शाथी थाय : प्रधाने कर्तुं के शास्त्र सांभळ्याथी. राजाए कहूं. शास्त्र सांभळ्या विना केम तत्वज्ञाननी प्राप्ति न थइ शके ? प्रधाने क. कारणविना कार्यनी उत्पत्ति थती नथी. तमारु कहें केम सत्य मनाय ? प्रधाने करूं, आपनी आज्ञा होय तो मारुं कथन सत्य करी बतानुं राजाए कनुं, जेबी तमारी मरजी, राजाने एक नानो दोकरो हतो ते पुत्रने प्रधान पोताने घेर राजानी आज्ञाथी लइ गया, पोतानुं कथन सत्य करवा प्रधाने ए पुत्रने भयरामा उतार्यो के जे भयरामां सूर्य प्रकाश पण आवी शके नही. कोइनो शब्द पण संभळाय नही. त्यां एक बकरीनुं बच्युं बांध्युं अने छोकराने
For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५७
राख्यो. वखतसर एक स्त्री जइने खावातुं बोल्या विना आपी जती. पुत्र वखतसर खातो, सुइ रहेतो, पेली बकरी विना बीजा कोइने देखी शकतो नहोतो. बकरीनी पेठे आ पुत्र घावडी चालवा लाग्यो, बकरी ३ में शब्द करती हती तेने जोइ कुमार पण बेंबे शब्द बोलतां शीख्यो. कुमार बारवर्ष पर्यंत भोयरामा रह्यो, प्रधाने एक दिवस पेला राजपुत्रने भोंयरामांथी व्हार काढयो. पुत्र मनुष्यने देखी भडकवा लाग्यो, सूर्यने देखीने तो चमकयो, अने भयभ्रान्त थयो. प्रधान पुत्रने राज्यसभामा उचकी लइ गयो. हजारो माणस सभामां हतुं त्यां आ पुत्रने मूकयो, राजाों पुछयु, हे प्रधान ! आ कोण छे. प्रधाने कह्यु साहेब : आपनो पुत्र छे. राजाों पुत्रने बोलान्यो त्यारे आ पुत्र भयभ्रान्त थइ बे हाथ अने बे पगथी बकरीनी पेठे भयथी चाली नासवा लाग्यो, अने बैं बें शब्द करवा लाग्यो, सर्व सभाना माणसो हसवा लाग्यां, तेम तेम आ कुमार भयभ्रान्त थतो में मैं शब्द पोकारवा लाग्यो, राजाए प्रधानने कडं, हे प्रधान ! केम आ पुत्रनी आवी अवस्था थइ छ ? प्रधाने सर्व व्यतिकर राजाने कयो, प्रधाने कह्यु; राजाजी, आ पुत्रे बकरीनो शब्द फक्त भोयरामां सांभळ्यो, तो ते तेटलुंज बोली शके छे. अने तेना जेवू आचरण करे छे माटे सांभळ्या विना तत्त्वज्ञान थतुं नथी, राजाए आ वात सत्यमानी, त्यारबाद प्रधाने आ पुत्रने सम्पग् रीत्या केळवणी आपी, बारवर्ष थतां राजपुत्र महाविद्वान् थयो माटे
For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सारांश एन ग्रहण करवोके, जिनेश्वर भगवते कहेला सत् शाखन सद्गुरुनी सेवा चाकरी विनय करी श्रवण करवं, तेथी तत्त्वज्ञान प्राप्त थशे, अने त्यारवाद आत्म तत्त्वर्नु पर्यालोचन करतां अनुभव ज्ञान प्राप्त थशे.
दुहा. कडछी भोजनमां फरे । पण चाखे नहि स्वाद ॥ आत्म अनुभव बिन जीव । पामे नहीं आल्हाद १४
कडछी सर्व प्रकारना भोजनमा फरे छ, पण ते भोजननो स्वाद कडछी जाणी शकती नथी, तेम आत्म तत्त्वनो सम्यग अनुभव विना प्राणी तात्त्विक आल्हाद पामी शकतो नथी. साध्य दृष्टि विना व्यवहारिक ज्ञानथी आत्माने परम शान्ति यती नथी. हुं कोण छ ? प्रश्नना उत्तरमां जाणवायूँ के हुँ अनंतगुणनो भोक्ता आत्मा ढुं, हुं व्यक्तिए करी एक छ, मारु कोइ नथी, ज्ञान दर्शन चारित्र गुणे करी हुं युक्त हूं. धन, पुत्र, स्त्री माराथी न्यारां छे, शरीर पण माराथी न्यारं छे, ए शरीर पण वधे घटे तेमां मारी शी हानी छे? कोइ माणस शरीरने लाकडी मारे एमां मारुं शुं बगडयु? अलबत्त हुं आत्मा हुँ तेने तो लाकडी वागती नथी. कोइ माणस उंचनीच कहे तो तेथी मारी कशी हानि नथी. कारणके, आत्मा तो उंचपण नयी अने नीच पण नथी, उंच नीच ए आत्मानो धर्म नथी..
For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तो नाहक ते शब्दयी खुशी अगर दुःखी केम थाउं ? हे आत्मन् कोई पोताने कपटी कहेतो मनमा विचार के, कपट एटले बीजाने छेतरवू आ गुण मारामां आवे तो धन्य भाग्य मारां-कारणके आत्मा ए स्वद्रव्य छे ते थकी. पर एटले बीजं पुद्गल द्रव्य छे. तेनो संबंध आत्मानी साये अनादिकाळथी थयो छे ते कर्मना आठ भेद छे. उत्तर प्रकृति एकशो अहावन छे. तेनी साथे आत्मा परभावनो कर्ता भोक्ता थयो छे ते बीजु कर्म तेने छेतरवानी अर्थात् ते थकी छुटवानी बुद्धि जो मारामा प्रगट थाय अने राग द्वेषादि शत्रुओने आत्मस्वभावे रमी छेतरूं तो खरो कपटी कहेवालं, पण रागादि शत्रुओ आत्माने छेतरे त्यारे हुं कपटी शी रीते को वाउं? परपुद्गल संगे रमतो हुं बीजाने मारुं परधन हरण करूं. व्यभिचार करूं, जुटुं बोलं, क्रोध करुं, मान करूं, परने पोतार्नु मानु तो अलबत्त कर्म शत्रुथी हुँ छेतरायो, एम नकी कही. शकाय त्यारे हुं ठगायो. मोटे बीजो मने कपटी कहे छे तो एवा प्रकारचें कपट मने प्राप्त थाओ, बाकी अन्यने छेतरवानी पुदि ते.रुप कपटनो नाश थाओ, मने कोई पापी कहे तो तेथी मारे हर्ष मानवो जोइये, कारणके शत्रुने मारे तेने पापी कहेवो, मारा शत्रु माणसो नथी. कारण के दरेक जीवो मारा स्वजातीय छे. सिद्ध समान छे. ते कोइनु निश्चय नयथी जोतां खराब करवा समर्थ नथी, मारा खरा शत्रु चार गतिमां भटकावनार राग द्वेष अरि छे तेनो नाश करूं तो हुँ पापी कहे
For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वाढ, ते विना वीजा प्राणीओनों नाश करवाथी नरक निगोदमां भटकवू पडे छे. कोइ मने अदेखो कहेतो तेथी मारे शुं ? निश्चय नयथी जोता हुँ रत्नत्रयीनो भोक्ता सिद्ध बुद्ध अविनाशी पूर्णानंद छं-माराथी कोइ मोटुं नथी, मारे कोइ जातनी न्यूनता नथी. तो हुँ कोना उपर अदेखाइ करुं ? अलबत कोइ उपर नहीं. बाकी संसारमा एक वीजानी उत्कर्षता देखी तेनुं खराब करवानी बुद्विरुप अदेखाइ करवाथी तो अनंत कर्म वर्गणाओथी आत्मा भारे थाय छे. बीजो विशेष धनवान् थयो तेमां तारुं शुं गयुं ? बीजाने विशेष मान मळ्युं, तेमां तारुं शुंगयुं ? बीजो विशेष विद्वान थयो तेमां तारुं शुं गयुं ? तुं पण अनंत ज्ञाननो धणी छे. बीजो मारा करतां वधे नहीं, एम तुं चिंतवीश नहीं. कारण के तारु रोक्युं कंइ रहेवार्नु नथी. तारुं चिंतव्यु कंइ थवानुं नथी, नाहक मिथ्या केम विचारवं जोइए? तारा करतां बीजाने मनोहर स्त्री पुत्र प्राप्त थयां, तेथी तुं हाय! मारा करतां ए वधी गयो, एम चितवीश नहीं. आत्मा तुं केम खराब चिंतवे छे ? ते तारा करतां वृद्धि पाम्यो नथी स्त्री पुत्रथी वृद्धी पामवी ते नाटकीयाना पुत्र, स्त्रीनी पेठे जाण-पुत्र स्त्री कोइनां थयां नथी, अने थवानां नथी ए पुरुषने परभवनो संबंध हशे तो पुत्र पुत्री वधार थया, तेथी शं? अदेखाइ करीश एटले तारुं धार्यु, थइ सकशे, ना नहीं थाय, तो फोगट केम अदेखाइ करवी. खरी अदेखाई तो कर्म प्रति करवी जोइए. ते आवी रीते हुं अनंत शक्तिवान छ, लोकालोकनो
For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ज्ञायकछ, अनंत सुखनो भोक्ताळ छतां कर्मरुप शत्रु मने मारा गुणो प्राप्त करवा देतो नथी. मारे तेना कह्या प्रमाणे वर्तवं पडे छे, मारा उपर कर्म हुकम चलावे छे. तेनो हुँ दास बनी गयोछं. कर्मनी मारा करतां अल्पशक्ति छतां अरे तेना वशमां रेहेवू पडे छे. ते कर्मथी बनेखें साडात्रण मणना शरीरमां मारे रहेवू पडे छे. अने हाडकां तथा लोहीथी भरेला शरीरने उपाडी मारे फरवू पडे छे. कर्म जड छे. अने आत्मा चेतनायुक्त छे, छतां तेनो हुँ ताबेदार बन्योढुं. माटे कर्म उपर अदेखाइ करवी जोइए. अने कर्माष्टक नो नाश करवा अनेक उपायो योजवा जोइए. शरीरनो तावेदार हुं के शरीर मारु ताबेदार, नाना हुं कंइ तेनो ताबेदार नथी. हवे में चिदानंदरूप. मारुं स्वरुप जाण्यु. शरीरने मारे वश राखवू जोइए. आ प्रमाणे अदेखाई करनार संसार समुद्र तरे छे. कोइ मने मूर्ख कहे तो तेथी मारे शृं? ज्यां मुधीमें मारु पोतार्नु यथार्थ स्वरूप जाण्युं नथी त्यां सुधी मूर्खज छं. मेट्रीकमां पास थयो, एल एल बी, एम, ए, आदि बीरुद धारण कयों पण हूं कोणछं, मारु शुं छे ? माराथी अन्य कोण छे ? मारुं स्वरुप शुं छे ? इत्यादी विचार कर्यों नहीं त्यां सुधी मूर्खन छ. कडं छे केमूर्खत्वं हि सखे ममापि रुचितं यस्मिन् यदष्टौ गुणाः। निश्चिन्तो बहुभोजनोऽत्रपमनानक्तंदिवाशायकः।
For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૨
कार्याकार्यविचारणे च बाधरो मानापमाने समः | प्रायेणामयवर्जितो दृढवपुः मूर्खः सुखं जीवति १
हे सखे! मूर्खपणुं मने रुच्युं छे, कारणके मूर्खपणामां आठ गुण छे. १ चिंता रहित पणुं २ बहु भक्षण. ३ लज्जा रहित ४ रात्री दिवस शयन कर. ५ कार्याकार्य विचारवामां बधिर. ६ मान अपमानने विषे सम, ७ रोग रहित, ८ पुष्ट शरीर ए मूर्खना आठ गुण छे. तेमांथी केटलाक गुण मूर्खना मारामां छे, तेथी मूर्खज हूं. मारी परभवमां शी गति थशे ? धर्म विना बीजो कयो आधार छे आदि चिंताथकी हूं रही तछं, तेथी मूर्ख हूं. एक मूर्ख चिंता रहित होय छे, अने अन्य पंडीत चिन्ता रहीत होय छे. आत्म तत्त्व साक्षात्कार थ पश्चात् कोइ पण प्रकारनी चिंता रहेती नथी. मूर्खने तो अज्ञानथी हिताहित भान नथी, तेथी चिंता थती नथी. व्यवहारिक ज्ञानवाळाने चिंता रहे छे, अने ते परभावे रमतो चिंता करे छे, शरीर पडो अगर रहो तेनी चिंता ज्ञानीने रहेती नथी.
प्रश्न- त्यारे तो आत्मज्ञानीए शरीर रोगी थतां दवा विगेरे कराववी नहीं जोइए अने रोग थतां चिंता नहीं करवी जोइयें. उत्तर- जेथी पाप लागे एवी दवा ज्ञानी करावता नथी पण निरवद्य होय तो करावे छे, शरीर होयतो धर्मनुं साधन थइ शके छे, माटे शरीर निरोगी करवा प्रयत्न करवो जोइए. शरीर
For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६३
सुखाकारी होय तो धर्म रुडी रीते साधी शकाय छे माटे शरीर रोगी छतां तेनी दवा कराववामां कंइ हरकत नथी, अने दवा कराववा संबंधी ज्ञानीने कंइ चिंता थती नथी. भतोनुं एज कार्य छे के सद्गुरुना रोगोने टाळवा के जेथी स-
गुरुजी शुद्ध रीत्या स्वकीय आत्म स्वरुपमां तल्लीन रहे. वैया वच्च गुण अप्रतिपाति छे उत्तराध्ययनना सम्यक्त्वपराक्रम अध्ययनमां तेनुं ध्यान कर्यु छे. मूर्ख बहु भोजन करे छे, ज्ञानी स्वात्म भोजनथी तृप्ति पामे छे पण ज्ञानामृतरूप भोजनथी ज्ञानी तृप्ति मानतो नथी. भोजन उपर लोलुपता होय तेथी संतोष मानतो ना होउं अने रात दिवस खाउं तो हुं मूर्ख कहेवाउं तेमां नवाइ नथी. मूर्ख अतृप्तमना होय छे. ज्ञानी आत्मानुं स्वरुप ओळखी संसारथी पाताने न्यारो जाणी, पौद्गलिक वस्तुनी इच्छा राखतो नथी. अने तेनाथी पोतानी तृप्ति मानतो नथी, परवस्तु उपरथी इच्छा उतरी जवाथी कोई वस्तुनी चाहना रहेती नथी, स्वआत्म स्वरुप करी ज्ञानी सदा तृप्त रहे छे, अज्ञानीने भोजनथी पण तृष्टि यती नथी, जे जे वस्तुओ आंखे देखे छे तेनी इच्छा कर्या करे छे, अनेक प्रकारनां मिष्टान्न भक्षणथी अज्ञानीनी इच्छा निवृत्त यती नथी, ज्ञानीने सर्व अन्नना उपर समभाव रहे छे. गमे तेवा भोजनथी उदर पूर्ति करी ज्ञानी तृप्त रहे छे, मूर्ख सुवर्ण अने पत्थरने एक सरखा गणे छे ते पण एक जातनो मूर्ख छे, जे वस्तुनी पोतानी नथी तेमां ममता बुद्धि ते बीजो मूर्ख जा
For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
णवो. ज्ञानी सुवर्ण अने पत्थर उपर, पौद्गलित्व बेमां सरखं छ एम जाणी, बेने एक सरखा गणे छे. ज्ञानीने परवस्तु उपर ममत्त्व बुद्धि रहेती नथी. पोताना आत्मामा रहेला ज्ञान दर्शन चारित्रादि गुणोने प्रगटाववा तेनी प्रवृत्ति बनी रहे छे. अलबत मूर्ख ते कार्यने अकार्य समजे छे अने अकार्यने कार्य तरीके गणे छे. वा कार्य अने अकार्य बन्नेने एक सरखां गणे छे. आ संसारमा मनुष्यावतार पामी आत्मानी मुक्ति थवी ते कार्य छे तेने पेहेला गुणठाणावाळो मिथ्यात्वी जीव अकार्य तरीके समजे छे ते मुक्ति साधक बनतो नथी अने मुक्ति हेतु भूत धर्मानुष्टान मूर्खने विष सरखं भासे छे, अने खावू पीवू बगीचामां फरवू घर बनाववां धनोपार्जन करवू तेने अमृत समान माने छे. अहितमां हित बुद्धि अने हितमा अहित बुद्धि मूर्खने थाय छे, देव दर्शन, सद्गुरु वंदन तथा दर्शनने मूर्ख झेर समान गणे छे अने गप्पां मारवां निंदा करवी नाटक जोवू, तेने अमृत समान अंज्ञान दृष्टिथी माने छे, अनेक इच्छा
ओ मूर्खने मनमा अनुक्रमे उत्पन्न थाय छे. अधर्मीने धर्मी तरिके मूर्ख माने छे, अने धर्मीने अधर्मी तरिके स्वीकारे छे. जिनेश्वर भगवाने कहेला नवतत्त्व तेनी श्रद्धाविना धर्मी पणुं यथा योग्य कही शकाय नही. ज्ञानी ते धर्मी तथा अधर्मीने ज्ञानदृष्टिथी सम्यग् रीत्या अवलोके छे. स्वमावस्थामां जेम सर्व शून्य भासे छे, तेम ज्ञानीने पोताना आत्मा शिवाय अन्यवस्तुमा आत्मतत्वना अभावथी शून्यपणुं भासे छे. अज्ञानी
For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जे वडे बंधाय छे तेज वस्तुथी ज्ञानी छूटी जाय छे, अज्ञानी जे जे सांभळे छे तेनो सम्यग् अर्थ जाणी शकतो नी तेथी ते बधिर समजवो. मूर्ख मानमां अने अपमानमां तुल्यता धारण करे छे, कारण के ते मान अन अपमानना स्वरुपथी अज्ञातछे. ज्ञानी मान अने अपमाननुं स्वरुप जाणी आत्मतत्त्वसां स्थिर प्रज्ञावाळो थइ मनमा एमे विचारे छे के-मान अने अपमान आत्माने नथी तो हुं हर्ष विषाद शा कारणथी करूं, एम चितवी मान अने अपमान शब्द भाषक प्रति समवृत्ति धारण करे छे. मान अपमान शब्दथी पोते हर्ष विषादास्पद बनतो नथी. अज्ञानताथी मूर्ख पोताना दीवसोने मुखे निर्गमे छे. अने ज्ञानी ज्ञानावस्थाथी भौतिक शरीरने वहन करतो अने भौतिक शरीरमा रह्यो छतो पोताने तेथी न्यारो मानतो सच्चिदानंद स्वरुपे स्थित छतो स्वकाल निर्गमन करे छे, अज्ञानी मिथ्यात्व गुणठाणे वर्ते छे, अने ज्ञानी चतुर्थादि गुण स्थानके वर्ते छे. ज्यां सुधी, देव गुरु धर्म तत्त्वने जाण्यु नथी अने तेनी यथार्थ श्रद्धा थइ नथी त्यां मुधी अज्ञानावस्था जाणवी. व्याकरण, अलंकारादिक एम, ए. नी परीक्षा पसार करी पण जिनोक्ततत्त्व- ज्ञातृत्व तथा, तेनी यथार्थ श्रद्धा थइ नथी. त्यां सुधी ज्ञानी शी रीते कही शकाय? कोइ मने बधिर कहेतो तेथी मारे शं? कारण के, जे काने सांभळे छै तेने बधिर हेमार पोतेज असत्यता छ, हुं आत्मा बधिर मथी एवी मारी शक्ति छे. कां छे के
For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६६
हिताहितं मनोरामं । वचः शोकावहं चयत् ॥ श्रुत्वापियो न श्रृणुते । बधिरः स प्रकीर्त्तितः ॥
हितकर या अहितकर मनने हर्षदायक के मनने खेदजनक एवी वाणीने सांभळतां छतां पण जो सांभळतो नथी अर्थात् तेने क्षुद्र हर्ष शोकादिना कारणरूप वाणीथी थनार हर्ष शोकादिने प्राप्त तो नथी ते बधिर छे. आ प्रकारनुं धरत्व यदि प्राप्त थाय तो मोटा पुण्यनी निशानी वळी बधिरत्व त्रण प्रकारनुं छे. १ एक तौ श्रोतेन्द्रियना ध्वंसथी, माप्त थयेलं, बीजुं क्षुद्र त्राणी केवळ अहितकर वचनोने श्रवण करतो छतो हितावह वाक्योने श्रवण करतो नथी ते स्वार्थ तत्पर थयो छतो कोइनी निंदाना शब्द सांभळे, स्त्री कथा श्रवण करे, पैसो पैदा करवानी वात श्रवण करे, पण जेथी आत्महित थाय एव धर्म कथा सद्गुरु पासे सांभळे नहीं, व्याख्यान सांभळवा जाय नहीं एवा मनुष्यो पण वस्तुतः जोतां श्रवणेंन्द्रियनो सदुपयोग नथी करता, तेथी बधिर जाणवा, त्रीजुं संपूर्ण हित वचनोने श्रवण करनार छतां अहितहितकर वचनो कर्णे पडतां पण तेना प्रति लक्ष करवा रूप श्रवणने जे करतो नथी. अहितकर वचनोथी जेना मनमां विकल्प संकल्प उठता नथी. धर्मकथामांज जेनी श्रवणेन्द्रिय तत्पर छे. राज्यकथा, मिथ्यात्वकथा, स्त्री कथा, बुद्ध कथा, विषय कथा श्रवण करवामां जेनी श्रवणेन्द्रिय तत्पर नथी.
For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तेम छतां तेवी कथाओ सांभळ्याथी पण जेने ते तरफ ,लक्ष नथी ते त्रीजा बधिर जाणवा ए त्रीजा प्रकारचें बधिरत्व प्रशस्य छे. तेथी कर्म प्रपंच क्षय थाय छे. दुर्जनजन ज्ञानी पुरुषने नपुंसक कहेतो पण ज्ञानीने तेथी मनमा खेद थतो नथी, कारणके नपुंसकत्व ए आत्मानो स्वभाव नथी. कर्म संयोगे नपुंसकत्व पमाय छेजेने स्त्री तथा पुरुष बन्ने, भोगववानी इच्छा थाय छे. ते एक नपुंसक स्त्री भोगववानी इच्छा छता अशक्ति आदि कारणोथी स्त्री भोगवी शके नहीं ते बीजो नपुंसक विषय भोगनी इच्छाना नाशथी स्त्री भोगववाथी जे पराङ्मुखपणुं ते त्रीचं नपुंसक्त्व ए आत्मानो स्वभाव नथी. कर्म संयोगे नपुंसकत्व पमाय छे, जेने स्त्री तथा पुरुष बन्ने भोगववानी इच्छा थाय छे. ते एक नपुंसक-स्त्री भोगववानी इच्छा छतां अशक्ति आदि कारणोथी स्त्री भोगवी शके नहीं ते बीजो नपुंसक, विषय भोगनी इच्छाना नाशथी स्त्री भोगवचाथी जे पराङ्मुखपणुं ते त्रीजुं नपुंसकत्व, आ त्रीजु नपुंसकत्व ब्रह्मचर्य पदनी प्राप्ति करावी आपी कर्मनो नाश करे छे. बाकी पहेलां बे प्रकारनां नपुंसकत्वथी संसारनी वृद्धि ज थाय छे, पुरुषत्व; स्त्रीत्व, अने नपुंसकत्व ए त्रण थकी आत्मा न्यारो छे, तो बीजो मने नपुंसक कहे तेथी मारे केम शोक करवो जोइए. दुर्जननो एवो स्वभाव छे के कोइनी पण उत्कृष्टता सहन थाय नहीं, दुर्जन सत्यवादी पुरुषने मिथ्यावादी करवा धारे छ, निष्कलंकी ने कलंकी धारे छे, आ लोक
For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मां खरा सज्जन पुरुषो छ ते गुण विनाना माणिओ प्रति दया राखे छे. दुर्जन पुरुष पहेलागुणठाणे जाणवो, सम्यक्त्वनी प्राप्ति थया बाद सज्जनता प्राप्त थाय छे. दुर्जननी साथे मित्रता के सहज प्रीति करवी पण समीचिन नथी. तेमज तत् समीप बसवू पण इष्ट नी. जेम संबंध थतां सळगतो कोयलो बाळे छे अने ठंडो थयेलो संबंधथी हाथ काळा करे छे. तेम दुर्जना पण संबंध थतां वारंवार खेद उपजावीने दग्ध करी आखं शरीर बाळे छे, माटे दुर्जनने अंगारानी तथा कोयलानी उपमा आपवामां आवे छे. कोइ वेळा दुर्जन जे ते सज्जनोने दुःखी करवा श्वान जेवा कहे छे. त्यारे सज्जन ज्ञानी एम विचारे छे के आ दुनीयामां गुण रहित कोइ पदार्थ नथी. जे जे प्राणिमां जे जे गुण प्रशस्य होय तेने संपादन करवाथीज गुणवान् थवाय छे. श्वानमां पण केटलाक गुणो रह्या छे.
यतः बहाशी स्वल्प संतुष्टः । सुनिद्रो लघु चेतनः। स्वामी भक्तश्च शूरश्च । षडे ते श्वानजा गुणाः १
घणुं अगर थोडं खाइ संतोष मानवो, घोर निद्रा छतां जलदी जाग्रत् थर्बु, स्वामि सेवामां तत्पर थवू, अने शुरापणुं, ए छ गुणो श्वानमांथी पण सज्जनता इच्छनारे ग्रहण करवा. आम होवाथी कदाचित् श्वानना जेवा गुण आपणामां जोड़ने
For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६९
कोइए आपणने श्वान सम कह्या तो एमां कांइ खेद करवानुं - कारण नथी. हवे दुर्जनो ज्ञानीओने श्वान सम कह्याथी पोते जे श्वान सम छे ते मटवाना नथी, ते दुर्जनो श्वानमा रहेला दोषोने ग्रहण करनार होय छे. रस्ते जनार भला माणसने वाउ वाउ करीने भसकुं, पोते खाय अने विशेष होय तोपण बीजाने न खावा देवुं, निस्सार हाडकांने पण मोमां घालीने 'फरवुं वमन करीने पश्चात् भक्षण करं इत्यादि दोषो श्वानना - दुर्जनोमां पण वासो करे छे. दुर्जन वाडथी पण कजीओ लइ घमघम्यो रहे छे. दुर्जन लक्ष्मी छतां हाय खूटी जशेएम धारी, पुण्यदान करतो नथी, अने सद्गुरूने तो भसवानी पेठें निंदाना शब्दाथी पोतानुं दुर्जनत्व देखाडे छे. जेम श्वान - खराब वस्तु अगर सारी वस्तु उपर मूतरी जाय छे तेय दुजैन सारा अगर नठारा पुरुषनी निंदा करवा मंडी जाय छे. "जे विवेक रही होय छे, तेम दुर्जन पण गुरु, माता तेमनी आज्ञा मानवी ए आदि विवेक श्वान जेम बीजा श्वानने देखी भसवा ज्ञानी गुणीनी अदेखाइ करवा दुर्जन पण वाणीथी ज्ञानीओने
पितानुं मान साचव रहित होय छे, एक मंडी जाय छे. तेम दुर्जन पण मंडी जाय छे. कूतरानी पेठें डंश करे छे, अहो ए सर्व कर्मनी पुरुष संगतथी सुधरी सज्जन
गति छे. दुर्जन पण सत् बने छे, सद्गुरु समाग
रुपे
'मथी पापीओनां पाप नाश पामे छे, कपटीओ कपट रहीत
For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७०
थाय छे, सद्गुरु समागमनी बलिहारी छे. पार्थमाणि सम, सदगुरु संगति छे.
गीति. सद्गुरु संगति पामी। भवकोटी कृत कर्म क्षय होवे ॥ पार्श्वमणि संयोगे। लोह कनक सुवर्णता वरे संगति जोवे ॥१॥ क्रोधादिक षड् रिपुओ। सद्गुरु संगतिथी दूरे जावे ॥ सद्गुरु वचनामृतथी। अजरामर पद आतममां आवे ॥ २॥ हजार वात्नी एक वात के मुक्ति पदना इच्छकोए पंच महाव्रत धारी श्री सद्गुरुनी संगति करवी, कोइ ज्ञानीने निदय कहे तो ज्ञानीने तेथी खेद उत्पन्न थतो नथी. ज्ञानी पुरुषो कदी निर्दयत्व एटले पोताथी भिन्न आत्माओनो धन माल टुटी लेवो, प्राणीओने मारी नाखवा, खावा पीवा आप नहीं, प्राणीओनां अंग छेदवां, जीवतां प्राणीओने कापी नाखवां आ वीजो जीव प्रति निर्दयत्व छे, बीजूं मिथ्यात्व भावे रम,
For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
क्रोध, मान, माया, लोभ आदिथी रक्त रहे, सद्गुरु सेवन करवू नहीं, जिनेश्वर भगवाने कथन कर्या शास्त्राने सांभळषां नहीं, श्रावक अगर साधु धर्मने अंगीकार करवो नहीं, पोताना आत्माने रागादि शत्रुओ दुःख देता चार गतिमां भटकावे छे. ते उपर लक्ष आप नहीं. अष्ट कर्म आत्माने लाग्यां छे, ते यकी आत्माने छोडाववो नहीं, एम जे वर्तवू. ते स्वप्रतिनिर्दयत्व जाणवू, आ वे प्रकारनुं निर्दयत्व त्याग करवा योग्य छे. ज्यां परपति निर्दयत्व होय छे त्यां स्वप्रति निर्दयत्व होय छे. अने ज्यां स्वमति निर्दयत्व रह्यं छे त्यां अवश्य परपति निर्दयत्व जाणवू, स्व प्रति निर्दयत्व विशिष्ठ मनुष्यने सम्यकत्वनी प्राप्ति यती नथी. अने सम्यकत्वनी प्राप्ति थया बाद स्वप्रति निर्दयत्व रहेतुं नथी, मिथ्यात्वी जीव बाहिरथी कीडी, मंकोडा, कुंथुआ, जलचर, खेचर, आदि जीवनी दया करे, तेमनो घात करे नहि, मिथ्यात्वी, बाहिरथी ब्रह्मचर्यव्रत पाळे, कष्ट क्रिया अनेक करे, पण देव गुरु धर्मनी ओळखाण विना छार पर लीपणानी पेठे तेनुं सर्व जप तप, फोगट जाय छे, मिथ्यात्वी जीव गमे तेवी जीवदया पाळे पण पहेला गुणठाणे रह्यो जा
वो, श्री जिनेश्वरनां कहेला नवतत्त्व षड्द्रव्य आदि ज्ञानी स्वपति निर्दयत्व टळे छे. जे जीव ज्ञान, दर्शन, अने चारित्रथी पोताना आत्मानी कर्मक्षय करी शुद्धि करे छे ते जीव परना
आत्माने पण बचावे छे माटे बे प्रकारनुं निर्दयत्व टळे तो हुँ निर्दय कहेवाउं नहीं. ज्यां सुधी प्रमाद दशामां संसारमा सार
For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मानी मोह ममताए रात्री दिवस वहन करुं छं त्यां सुधी हुँ निर्दय छ एम पोते शुद्ध अर्थ ज्ञानी ग्रहे छे. ज्ञानीने कोई पापी कहेतो ज्ञानी तेनो सानुकूळ अर्थग्रही विषाद पामतो नथी. ज्यां सुधी पाप स्थानकोने हुँ सेवं छं त्यां मुधी हुँ पापी छु, एम धारी ते पुरुष मने पापी कहेतो हशे, वळी पापी एक बीजा प्रकारनो छे, रागादि शत्रुओनो नाश करवा जेनी बुद्धि थइ छे ते पण एक पापी छे तेवो हुँ छ एम धारी कहेतो हशे तेथी मारे केम खोटुं मनमा लाव_ जोइए. एम ज्ञानी विचारी पाप कर्मथी निवृत्त थाय छे. ___ज्ञानी एम विचारे छे के हुं अमूर्तछं, पुद्गल द्रव्य मूर्त छे. हुँ स्वाभाविक छ पुद्गल विभाविक छे, हुं पवित्र छं पुद्गल अपवित्र छे, मारो शाश्वत स्वभाव छे. पुद्गल वस्तु अशाश्वत जाणवी. मारुं ज्ञानादिरुप छे. पौद्गलिक वस्तु तो जड छे, अचेतन छे, मारुं अचल स्वरुप छे, पुद्गलनो चलित स्वभाव छे. एकरुपे पुद्गल वस्तु रहेती नथी. पूर्ण गलनरुप पुद्गळ छे. ज्ञानदर्शनचारित्रमय मारुं स्वरुप छे. पुद्गळद्रव्य वर्ण गंध रसादि रुप.छे. अने वर्ण गंध रस स्पर्श थकी हुं भिन्न . हुँ अजर छु. हुं भाषारुप पुद्गळ रहीतछु, आ भाषा तो पुद्गल छे कालद्रव्यथी भिन्नई. धर्मास्तिकायथी हुँ भिन्न . अधर्मास्तिकायथी हुं न्यारोछु, हुं मारा अनंत गुणे करी पूर्णहूं. पोताना गुणो कर्मावरणथी तिरोभावे छे तेने आविर्भावे करवा तेज धर्म जाणवो,
For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्वगुण रक्षणा तेह धर्म । स्वगुण विध्वंसनाते अधर्म ॥ भाव अध्यात्म अनुगत प्रवृत्ति । तेहथी होय संसार छित्ति ॥ १ ॥ पोताना गुणोनु रक्षण तेज धर्म अने पोताना गुणोनो नाश तेज अधर्म जाणवो. आ वात निश्चयनयानुसारे छे. तेथी व्यवहार धर्माचरण त्याग नहीं. व्यवहार धर्माचरण निश्चयनयने प्रगट करावे छे, श्री वीतरागोक्तनयानुसारे स्त्र शक्त्यनुं सार मन वचन अने कायानी एकाग्रताथी, धर्मानुष्ठान सेवq एज भव्यात्म हितशिक्षा छे. बाकी घेर घेर भटकवाथी विशेष शुं ? श्री सद्गुरु एक मस्तके धारण करी तेमनी आज्ञा मस्तके चढावी तेमना कहेला पवित्र धर्मने भक्ति बहुमान प्रीति पूर्वक प्रतिदिन चढता भावे सेववो. एज स्थिर प्रज्ञावंत शिष्योतुं कर्तव्य छे. बहु गुरुनो शिष्य अने बहु स्वामीनी स्त्री कदी इष्ट फल प्राप्त करतां नथी. आ वाक्य अनुभवथी विचारी जोवू, एक करतां घणा गुरु माथे करवाथी एक सरखी श्रद्धा रहेती ना, अने भक्ति बहु माननी खामी रहे छे. सद्गुरु तो एकज मस्तके धारण करवा, तेथी एक सरखी प्रीति रहे छे, अने भक्ति बहु मान अनायासे वृद्धि पामे छे. गुरुने पण शिष्यनी एक सरखी श्रद्धा जोइ अंत:करणथी तत्वोपदेश श्रापवानी रुचि जागे छे अने रुचिथी शिष्य ते उपदेश धारण
For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
B
*
करतो सुक्षेत्रनी पेठें घृणा फळने प्राप्त करे छे. बाकी ज्यां त्यां माधुं घालवाथी अतो भ्रष्ट स्ततो भ्रष्टः बने छे अने शंकास्पद मना थाय छे, पुष्टि करनारी पण बहु दवाओने एकी वखते भक्षण करी जाती नथी, पुष्टिकारक एकज दवा श्रद्धा पूर्वक अनुपान पूर्वक वापरवाथी शरीर पुष्ट बने छे तेमज एकज श्री सद्गुरु के जेथी तत्त्व पाम्या होइए, तेमनेज खरा अंत:करण पूर्वक तन मन धनथी पण अधिक गणी मरण पर्यंत सेववाथा सद्गति आत्मा प्राप्त करे छे. बाकी बीजाओनी गुणनी वात पण अंगीकार करवी. पण गुरुतो एक सद्गुरु हृदयमां स्थापन करवा अने अहर्निश तेमनु ध्यान करवुं, तेमना दोषो तरफ दृष्टि देवी नहीं, श्री सद्गुरुनी कोइ पापी निंदा करे तो ते सांभळवी नहीं, आ जगत्मां कर्म विचित्रताथी जीवोनी एक सरखी दृष्टि यती नथी. बीजाए स्वगुरुनी करेली निंदाथी पोताना सद्गुरु उपरथी प्रीति भाव जरा पण घटवो जोइए नहीं, अहर्निश तेमना सदुपदेशनुं स्मरण कर, अने व्यवहार निश्चयनयानुसारे आत्मस्वरूप जाणी स्व स्वभावमां रमनुं तेमांज स्वहित रह्यं छे.
"
दुहा.
चर्मनयनथी देखतां । मुक्ति नहीं देखाय ॥ ज्ञानदृष्टिथी देखतां । मुक्ति करतलन्याय ॥१.५॥
For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आ प्रत्यक्ष देखाती चर्म चक्षुथी जोतां मुक्ति नगरी ज. जाती नथी. कारणके आ प्रत्यक्ष चक्षुनी शक्ति मुक्ति नगरी देखवानी नथी. ज्ञानदृष्टिथी मुक्ति नगरी देखी शकाय छे, सर्वार्थ सिद्ध विमानथी बार योजन उपर सिद्ध शिला छे ते सिद्ध शिला पिस्तालीश लाख योजननी लांबी पहोळी छे ते उपर एक योजनना २४ चोवीस भाग करीए तेमां वीस भाग मूकीने चोवीस भागने विषे कर्म थकी आत्मानुं ठरवु तेनुं नाम मोक्ष छे. नैयायिक अत्यंताभावरूप मुक्ति माने छे.. वेदान्ति आत्मानुं जडपणुं तेने मुक्ति माने छे, कारण के अद्वैत वादीना मत प्रमाणे मोक्ष स्थान जू, नथी. अने तेनी मुक्तिमां जीवने ज्ञान बीलकुल होवू नहीं एम स्वीकारे छ, केट. लाक परमात्मा व्यापक माने छे, अने जीव तेना अंश तरीके छे, जीवतत्त्वनो नाश थतां परमात्मामां लीन थर्बु तेनेज मुक्ति माने. छ, केटलाक इश्वरनी पासे सेवक तरीके रहे तेने मुक्ति तरीके स्विकारे छे, पण ते तत्वयुक्त्या विचारतां सर्व खोटी छे. जिनेश्वर भगवाने कहेली मुक्ति छ तेज सत्य छ, कारणके सर्वज्ञ भगवंते ज्ञानदृष्टिथी सत्य कथन करेलुं छे, रागद्वेषाभावयी असत्य कदापि भगवंत कथन करता नथी. श्रीजिनेश्वर भगवंतने कंइ मत वधारवानी इच्छा नहोती, जेने मत वधारवानी इच्छा होय छे ते अढार १८ दोष रहित होता नयी अने जिनेश्वर भगवंत तो अढार दोष रहीत हता. ते अष्टादश दोषनो नीचे 'मुजब क्षयं कर्यों छे.
For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अन्नाण कोह मयमाणा। लोह माया रइ अरइय निदा ॥ सोग अलिय वयणाई। चोरिया मच्छर भयाई पाणिवह पेमकीडा। पसंगहासाय जर सइय दोसा ॥ अठारस विपणा। नमामि देवाय देवत्तं ॥२॥
आ उक्त अष्टादश दोष रहित होय तेने देव तरीके जाणवा. अने तेमनुं कथन सत्य जाणवू. अने तेमनी. आज्ञा प्रमाण करवी. कैवल्य ज्ञान थतां मुक्ति स्थान करतलनी पेठे प्रत्यक्ष भासे छे. ते मुक्तिनी प्राप्ति धर्म ध्यान अने शुकल ध्यान अवलंबवाथो थाय छे. कर्मनो नाश थवाथी मुक्ति थाय छे. क्षीण कर्मा जीव शाश्वत स्थानमा गति करे छे. यतः
श्लोक. क्षीणकर्मा ततो जीवः स्वदेहाकृति मुद्वहन् । उर्चस्वभावतो याति वन्हिज्वालाकलापवत् ॥१॥ लोकाग्रं प्राप्य तत्रासौ स्थिरता मवलंबते । गतिहेतो रभावेन धर्मस्य परतोगतिः ॥२॥
For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७७
कर्मणां प्रति पक्षत्वात् मुक्तेर्ज्ञानादि कारणं । ज्ञानादीनां विवृद्धिर्हि रागादि क्षय दर्शनात् ॥३॥ रागादेश्व क्षयात् कर्म प्रक्षयो हेत्वभावतः। तस्मा द्रत्नत्रयं हेतु विरोधात् कर्मणां क्षये ॥ ४ ॥ कृत्स्न कर्म क्षयो मोक्षो भव्यस्य परिणामिनः। ज्ञान दर्शन चारित्र त्रयोपायः प्रकीर्तितः ॥ ५ ॥ तत्त्वप्रकाशकं ज्ञानं दर्शनं तत्त्वरोचकं । . पापारंभ परित्याग श्वारित्र मिति कथ्यते ॥६॥ धर्माधर्मावथाकाशं कालः पुद्गल इत्यापि। अजीवः पंचधा ज्ञेयो जिनागम विशारदैः ॥७॥ एतान्येव सजीवानि षड्व्याणि प्रचक्षते । कालहीनानि पंचास्तिकायास्तान्येव कीर्तिताः।।८॥ जलवन् मत्स्ययानस्य तत्र यो गति कारणम् । जीवादीनां पदार्थानां सधर्मः परिवर्णितः ॥९॥ लोकाकाशमभिव्याप्य संस्थितोमूर्तिवर्जितः नित्यावस्थिति संयुक्तः सर्वज्ञ ज्ञानगोचरः ॥१०॥ द्रव्याणां पुद्गलादीनां अधर्मः स्थिति कारणं । लोकेऽभिव्यापकत्वादि धर्मोधर्मोपि धर्मवत् ॥११॥
For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नित्यं व्यापक माकाशमवगोहकलक्षणम् । चराचराणि भूतानि यत्रासंबाधमासते ॥ १२ ॥ धर्माधर्मकजीवानां असंख्येयाः प्रकीर्तिताः प्रदेशाः सकल ज्ञान व्योमानन्त प्रदर्शकम् ।।१३।। वर्तना लक्षणः कालः सवयं परिणामिनाम् । परिणामोपकारेण पदार्थानां प्रवर्तते ॥ १४ ॥ रूप गंध रस स्पर्श शब्दश्च पुद्गलः स्मृतः । अणु स्कन्ध प्रभेदेन द्विस्वभावतया स्थितः॥१५॥ पृथिव्यादि स्वरूपेण स्थूल सूक्ष्मादि भेदतः। छायातपादिरूपेण बहुधा स विभिद्यते ॥ १६ ॥ शरीन्द्रियरूपेण प्राणापानादिपर्य यैः। प्राणिनामुपकाराय स सर्वेषां प्रवर्तते ॥ १७ ॥
इतिचंद्रप्रभ चरित्रे. क्षीणकर्मा जीवो औदारीक शरीर, तैजस, कार्मण शरीर छोडीने उर्ध्व स्वभावथी मुक्तिमां जाय छे, त्यांथी आगळ गति हेतुना अभावथी जइ सकता नथी, कर्मना प्रतिपक्षी ज्ञानादि हेतुओ मोक्षना कारण छ. यतः ज्ञान दर्शन चारित्राणि मोक्ष मार्गः ज्ञानादिकनी वृद्धिथी राग देवादिनो नाश थाय छे. रागादिकनो क्षय थवाथी, स्वतः कर्म
६
।
For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
७९
नाश पामे छे. संपूर्ण कर्मक्षय थवो, तेज मोक्ष छे, यथातथ्व narasोधथी ज्ञान जाणवं तस्वनी श्रद्धाने दर्शन कहे छे. पापारंभ परित्याग रूप चारित्र जाणं. १ धर्मास्तिकाय, २ अधर्मास्तिकाय, ३ आकाशास्तिकाय. ४ काल, ५ पुद्गला स्तिकाय, आपंच द्रव्य अजवि छे जीव द्रव्य चेतनायुक्त छे, कालहीन पंच द्रव्यने पंचास्तिकाय कहे छे, मत्स्यने चालवामां जळ जेम गति सहायक छे. तेम जीवादिक पदार्थोंने धर्मास्ति काय चलन क्रियामां अपेक्षा कारणरूपे साहाय्य आपे छे. असंख्यातप्रदेशमय धर्मास्तिकाय छे. लोकाकाशने व्यापीने धर्मास्तिकायनी स्थिति छे. जीवादिक पदार्थने स्थिर थवामां अपेक्षा कारण अधर्मास्तिकाय छे. तेना असंख्यातप्रदेश छे. चौदराजलोकमां अधर्मास्तिकाय व्यापिने रह्युं छे. अवगाहना गुण आकाशनो छे. ते लोकालोक व्यापक छे. जेमां चर अने अचर भूतो असंबाधथी रहे छे, ते आकाशना अनन्त प्रदेश छे. 'धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय ए त्रग द्रव्यं अमूर्त्ति छे, वर्तना लक्षण कालनुं छे, रुप, रस, गंध, स्पर्श, शब्द विशिष्ट पुद्गल छे. लोकाकाशने व्यापिने पुद्गलास्तिकाय रह्युं छे. छाया, आतप, शरीर, इन्द्रिय, प्राण अपानादि पर्याथोथी पुद्गलास्तिकायनी स्थीति छे, पुद्गलरुपी छे, पुद्गल अने जीवने निकट संबंध छे षड्द्रव्य मध्ये आकाश द्रव्य क्षेत्र छे. अने पंच द्रव्य क्षेत्री छे. एक आंखनी पांपणनो एक
"
बाळ लइए. तेनो अग्रभाग एवो सूक्ष्म करी ए के जेना एक
For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
खंडना बे खंड थाय नहिं एवा सूक्ष्म खंड प्रमाणे आकाश क्षेत्रनुं ग्रहण कर तेटला क्षेत्रमा आकाशना असंख्याता प्रदेश रखा छे. अने तेटलामां धर्मास्तिकायना असंख्यात प्रदेश रह्या छे, तथा अधर्मास्तिकायना असंख्यात प्रदेश रह्या छे, अने तेटलाज क्षेत्रमा निगोदिया गोळा पण असंख्याता रह्या छे. ते सर्व गोळानो त्याग करीने ते मध्येनो एक निगोदनो गोळो लइए, तेमां पण असंख्याति निगोद रही छे, ते असंख्याती निगोद पडती मूर्काने ते मध्येथी एक निगोद लइए ते एक निगोदमां पण अनंता जीव रह्या छे, ते जीवनी गणतरी बतावे.छे, भूतकाळ अनंतो गयो, तथा अनागतकाल पण अंत रहित छे ते सर्वना जेटला समय थाय तेनी साथे वर्तमानकालनो पण एक समय लेवो, मतलब के त्रणे काळना जेटला समय थाय ते सर्व समयने अनंत गुणा करीए एटला जीव एक निगोदमां छे. ते सर्व जीव पड्या मुकीने ते मध्येथी मात्र एक जीव लइए ते एक जीवना असंख्याता प्रदेश छे. ते एकेका प्रदेशे अनंति कर्मनी वर्गणाओ लागी छे. ते सर्व वर्गणा पडी मूकीने ते मध्येथी एक वर्गणा ग्रहण करीए ते एक वर्गणानां अनंता पुद्गल परमाणुओ रह्या छे. से बतावे छे. प्रथम परमाणुना बे भेद छे, एक छूटा परमाणुओ अने खंध खंधना बे भेद छे. १ एक जीव सहीत खंध ते जी. बने लागेला खंध जाणवा अने बीजा जीव रहीत खंध ते घट पट दंड प्रमुख जाणवा, प्रथम जीव सहीत खंधनो विचार कहे
For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
छे. बेसरमाणुओ भेळा थाय त्यारे व्यणुक खंध कहेवाय, प्रण परमाणु भेळा थाय त्यारे व्यणुक खंध कहेवाय एम यावद असंख्याता परमाणुओ भेळा थाय त्यारे असंख्याताणुक खंध, कहेवाय एम यावत् असंख्याता परमाणुओ भेळा थाय त्यारे असंख्याताणुक खंध कहेवाय. अने अनंता परमाणुओ भेळा थाय त्यारे अनंताणुक खंध कहेवाय एटला परमाणुओनो खंध कहेवाय त्यां सुधीना खंध ते सर्व खंध जीवने अग्रहण योग्य छे, एटला परमाणुाना खंधने कोइ जीव ग्रहण करी शके नहीं, परंतु अभव्यराशिनां जीव ७४ चुम्मोतरमें बोले छे, ते थकी अनंतगुणाधिक परमाणुओ ज्यारे भेळा थाय ते वारे एक औदारिकने लेवा योग्य वर्गणा थाय, अने ते औदारिक वर्गणाथी वळी अनंतगुणाधिक मय दलियां ज्यारे भेगां थाय, तेवारे एक वैक्रियने लेवा योग्य वर्गणा थाय, अने वैक्रियनी वर्गणाथी अनंतगुणाधिक दलीयां भेगां थाय, त्यारे एक आहारक लेवा योग्य वर्गणा थाय अने आहारकनी वर्गणा अनंतगुणाधिक दलीयां भेगां थाय त्यारे एक तैजसने ग्रहण योग्य वर्गणा थाय अने तैजसनी वर्गणाथी अनंतागुणाधिक दलीयां भेगां थाय त्यारे एक भाषाने लेवा योग्य वर्गणा थाय, तथा भाषानी वर्गणाथी अनंतगुणाधिकमय दळीयां भेगां थाय त्यारे एक श्वासोश्वासने लेवा योग्य वर्गणा थाय तथा श्वा. सोश्वासनी वर्गणाथी अनंतगुणाधिकमय दलीयां ज्यारे भेगां थाय त्यारे एक मनने लेवा योग्य वर्गणा थाय, ए सातमी
For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मनोवर्गणाथी वळी आठमी कार्मण वर्गणामां अनंत गुणाधिक परमाणुओ जाणवा, एवी आत्माने एकेक प्रदेशे अनंति कर्मनी वर्गणाओ रागद्वेषनी चिकाशे करी लागी छे, तेथी जीवना ज्ञानादिक गुणर्नु आच्छादन थयुं छे, माटे जीव थकी पुद्गल द्रव्य अनंतगुणा जाणवा, पुद्गळ सक्रिय छे. पूर्वोक्त आठ वर्गणा जीवने अनादिकाळथी लागी छे, तेमां एक औदारिक २ वैक्रिय ३ आहारक ४ तैजस ए चार वर्गणा बादर छे, तेमां पांचवर्ण, बे गंध, पांच रस, अने आठ स्पर्श, ए वीश गुण जाणवा. शेष चार वर्गणा सूक्ष्म छे, तेमां पांचवर्ण, वे गंध पांच रस अने चार स्पर्श मळी १६ शोळ गुण छे. तथा एक परमाणुमा एक वर्ण, एक गंध, एक रस अने बे स्पर्श मळी पांच गुण छे. पुद्गलद्रव्यना वे भेद छे एक चार स्पीरुपी पुद्गलद्रव्य तो चक्षुइंद्रियथी देखीं शकाय नहीं, तेने तो विशिष्टज्ञानी देखे, आठ कर्मना पुद्गल अहार पाप स्थानक पुदगल कार्मणशरीरना पुदगल तथा मनोवगणाना पुदगल तथा वचनवर्गणानां पुद्गल ए सर्व प्रयोगसा चार स्पर्शीरुपी पद्. गल द्रव्य जाणवा. __आठ स्पर्शीरुपी पुद्गल केटलांक द्रष्टि गोचरमां आवे. अने केटलांक आवे नहीं. वायुकायना पुद्गल, तथा आहारक शरीरना विस्रसा पुद्गल अने छ प्रकारनी द्रव्य लेश्याना पुद्गल इत्यादिक वस्तु आठ स्पर्शी जे छे, ते मध्येना जे पुदगलना खंधमां कर्कश अने भारे स्पर्शना पुद्गल घणा होय
For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तथा मृदु सुकुमाळ, अने हलका पुद्गल घणा होक ते दृष्टिगोचरमां आवे नहीं. उपरांत औदारिक शरीर आदि प्रमुख सर्वना पुद्गल जे देख्यामां आवे छे, ते दृष्टिगोचर जाणवा. ए आठ वर्गणाओ अभव्य जीवने अनादि अनंत जाणवी. भव्य जीवने ए आठ वर्गणानो संबंध अनादि सांत छे, ए आठ वर्गणाओने केवली साक्षात् देखे छे, दरेक जीवने लागेली ए आठ वर्गणाओ एक सरखी होती नथी. आठ वर्गणाओ पण परस्पर वर्ण, गंध, रस, स्पर्श करी एक सरलं होती नथी. दरेक जीवने लागेली आठ वर्गणाओमाथी केटलाक परमाणुओ खरी जाय छ, अने पाछा केटलाक परमाणुओ. भळे छे, इत्यादिक तेनु स्वरुप जाणवू. एवी कर्म वर्गणाओने क्षपावी अनंता जीवोए सिद्धिस्थानमां गमन कर्यु, अने करे छे, अने करशे. पुद्गलना मळवाथी अनंत विचित्र बनायो बताये छ. एक तिलमात्र तालपुट विष मनुष्यना प्राण हरे छे, तो जे कर्मनी प्रकृतिमां विचित्र रसो होय छे, तेवी कर्मनी प्रकृ. तिथी आत्मा स्वभान भूली परभावमां रमे तेमां शुं आश्चर्य छे ?. क्षीर नीर संयोगवत् आत्मा कर्मनो संबंध जाणवो. कर्मयोगे विचित्र शरीरने धारण करतो आत्मा चारगतिमां भटके छे. जेम कोई माणसे दारु पान कर्यु पश्चात् ज्यारे निशो चढे त्यारे बेभान थइ जाय छे, तेम मोहनी कर्मरुपी दारुना योगे आत्मा अशुद्ध परिणाममय थयो छतो परवस्तुने पोतानी माने छे. तेना योगे पोताने सुखी या दुःखी माने छे पण
For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ज्यारे शुद्ध गुरु द्वारा स्वभावानुगत थाय छे, त्यारे स्व शुद्ध स्वरुपने ओळखे छे. अने कर्मने दूर करवा प्रयत्न कर छे, जे कर्मना योगे-हाडकांवाळा, मांसथी भरेला, विष्टा अने मूत्रथी भरेला आ प्रत्यक्ष देखाता शरीरमां आत्माने रहे£ पडे छे. ज्यारे गमन करवानी मरजी थाय छे, त्यारे आलुं शरीर उपाडीने फरवु पडे छे, नाना बाळकनी तबीयतनी पेठे शरीरनी आरोग्यता माटे प्रयत्न करवा पडे छे.
आत्मा-अरे कर्म तुं केम मने वळग्युं छे ? में तारा शा अपराध कर्या छ ? के जेथी मने लागे छे.
कर्म-वाहरे वाह ! : आत्मा तमोए शुं मने ओळख्यु के ? मारो एवो स्वभाव छ के दरेक आत्माना असंख्याता प्रदेशे वळगी पडq. मारा उपर जे मित्रता राखे छे तेनाथी कदी हुँ दूर रहेतुं नथी, तो तमो माराथी मित्रताइ राखो छो तेथी शुं ? हुं तमाराथी दूर रहेवारों के ?
आत्मा-अरे कर्म, हुं तारी साथे मित्रता राखवा इच्छ तो नथी, तारी मित्रताइथी तो हुं चारगतिमां भटकुं छे, छेदन भेदन ताडन आदि दुःख पामबुं तेज तारी साथे मित्रताइ राखवा, फल, हवे तारी मित्राइ राखवी नथी, जा माराथी दूर! ___ कर्म-हे आत्मा तुं केम हवे अधीरो बन्यो छे, मारी संगतिथी दुःख तुं जो पामे छे, पण तेमां एक तने माटो लाभ छे ते तुं जाणे छे ?
For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आत्मा-तारी मित्रताइ सखवामां शो मोटो लाभ छ ? ते बताव ?
कर्म-जो आत्मा ते मारी संगति न करी होत तो आ संसार नगरीनी मध्ये तुं शी रीते विचित्र पोषाक पहेरी फरी शकत ? हुँ छं त्यां सुधी तुं चार गतिमां फरी शके छे. ते केम याद करतो नथी ? ___ आत्मा-हे कर्म ! माफ करो, हवे तारी संगतिथी सयु, तारी संगतिथी चार गतिमा अनेक प्रकारना जन्म पामी रौरव दुःख भोगवां तेथी हुँ अकळायो छै. तुं तो दुःखनो आपनार छे.
कर्म-हे आत्मा तुं कंइ मारो उपकार याद करतो नथी. दुर्जननी पेठे मारा दोष सामु केम जुए छे. शं मारामां कंड गुण नथी?
आत्मा-हे कर्म ! तारा उपकारनी कोनी आगळ वात करूं? मारी अनंत शक्ति तारि संगतिथी नाश पामी छे, मने जड जेवो ते करी नाख्यो छे, एक क्षण मात्र पण हुं सुखी थतो नथी अवगुण रूप तारी मूर्ति छे. माटे हे कर्म ! हवे तुं माराथी दूर जा.
कर्म-हे आत्मा आटलां दिवस सुधी तुं मने मित्र तरिके मानतो हतो, मारामां तुं तल्लीन रहे तो हतो, हवे तने शु थयुं के तुं मने शत्रु तरीके जाणे छे, कया धूर्ते तने भरमाव्यो छे ?
For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
थयो, अन
स्वरुप जानकी
आत्मा-हे वैरी कर्म ! हुं मोहरूप मदिराना पानी आटलो वखत तने मित्र तरीके मानतो हतो, पर्ण महा उपकारक श्री सद्गुरुए, ज्ञानरुप दवाथी मोह मदिरा उतारी, तेथी हुं शुद्ध दशावान् थयो, अने श्री सद्गुरुए मने विवेकरुप दिव्य चक्षु अर्पण कर्या, तेथी में तारुं सर्व स्वरुप जोयुं तो खरेखर एम लाग्युं के, तुं मारो मित्र नथी पण शत्रु छ, एम में नकी जाण्यु, श्री सद्गुरुए मने मोटो उपकार कर्यो छे, एवा धूतारा विना हे कर्म, तारुं धूर्तपणुं बीजो कोण जांणी शके ?
कर्म-हे आत्मा तुं मारी साथे शत्रुता धरावी सार काढनार नथी, भला ठीक मारी मित्रताइ छोडी तुं बीजा कोनी मित्राइ करवा धारे छे ? __आत्मा-हे कर्म तारी साथे शत्रुता राख्या विना हुं सुखी यवानों नथी तारी मित्राइ छोडी हुँ स्वधर्मनी साथे मित्रता राखीश, हे कर्म मित्र बे प्रकारना छे. १ स्वजातीय मित्र २ विजातीय मित्र पोताना समान सर्व गुणे करी होय ते स्वजातीय मित्र जाणवा, पातानाथी भिन्न गुणवाळा होय पोतानी जातिना ना होय तो ते विजातीय मित्र जाणवा-बान दर्शन चारित्र गुणवाळा आत्माओ सर्व एकेंद्रियथी आरंभीने पंचें. द्रिय जीवो स्वजातीय छे माटे ते पोताना मित्र तरीके जाणवा. दशप्राण शरीरथी रहित सिद्धना जीवो पण ज्ञान दर्शन, चारित्र गुणे करी परिपूर्ण छे, माटे ते पण स्वजातीय जाणवा. अनादिकाळथी आत्मानी साथे लागेर्नु कर्म,
For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
A.
...
पौद्गलिक छ, जड छे, रुपी छे, अचेतन छे, चेतन गुण रहित छे. अरुपी एवा आत्माने जडरुप कर्म साथे मित्रताइ छे ते विजातीय मित्र कर्म जाणवं, विजातीयमित्रनी संगतिथी आत्मा अनंतकाल चोराशी लाख जीव · योनिमां भटक्यो, माटे हवे तेनी मित्रता करवी युक्त नथी. हे कर्म तुं मारो स्वजातीय मित्र नथी. तेथी तुं मारो मित्र शी रीते कही शंकाय ? अलबत कही शकाय नही अने तारी संगतिथी हूं घणो दुःखी थयो अने तारी मित्रता करी में मारा स्वजातीय त्रस थावर जीवोनी हिंसा करी तेमने संताप्या, छेदन भेदन करी दुःख आप्युं पण हवे ते मारा स्वजातीयने दुःख आषवा प्रयत्न करीश नहीं, अने तेमने पीडा उपजावीश नही, अने तेमनी साथे मित्रता भावे वर्तीश, ज्ञान चक्षुथी जोतां ते सर्व मारा सरखा समान धर्मी छे. ते बीचारा सर्व हे कसे तारा पाशमां सपडाया छे, तेथी ते बीचारा अज्ञानेकरी स्वकाळ निर्गमन करे छे. अने कस्तुरीया मृगनी पेठे परभावमां पोतानी रुद्धिना भ्रमथी भटके छे. केटलाफ जीवोनी तो उपदेश सांभळवानी बीलकुल योग्यता नथी. एकंद्रियथी ते चौरोद्रिय पर्यंत जीवो तो बीचारा श्रवणेंद्रियना अभावे कंइ पण सांभळी शकता नथी. जचर, थळचर, खेचर, उरपरिसर्प भुजपरि सर्प तो धर्मोपदेशनी योग्यतानीभजनावाला छे, मनुष्यमां आर्यदेशीय पुण्यवंतजीवने श्रीसद्गुरुनो समागम पाय छे.
For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८८
अने तेथी हे कर्म तेतारी संगति त्यागवा प्रयत्न करे छे. हे कर्म तु केटली जग्यामां रहे छे.'
कर्म हे आत्मा हुँ चौद राजलोकमां वसुं छं. सिद्धिस्थानमः पण निगोदीया जीवन हुं क्षीरनीर संयोगवत् वळगी पडयुं छं.
आत्मा - अरे तें सर्व जीवोने दुःख आप्युं तारी केटली निर्दयता ?
कर्म - पोतानी मेळे जीवो मारा विषे लपटाय छे, तेमां मारी शी कसूर ? मिथ्यात्व अविरति कषाय, योगथी हुं जीवने वळ कुं, माटे तेनो जे नाश करे छे तेनी संगति माराधी थती नथी. गांडो माणस अंगाराने हाथमां झाले, तेथी ते बळे, अने बुमो पाडे दुःखी थाय, तेमां अंगारानो शो वांक कहेवाय ? पोतानी भूल माटे बीजानी उपर केम क्रोध करवी जोइये, हे आत्मा तु पुल्लिंग थइने केम नपुंसकना हाथमां सपडायो छे ?
आत्मा - हे कर्म ! तुं हाल नपुंसक छतां मनें ताबे राखे छे, तेनुं कारणके हुं तारी संगति करवाथी नपुंसक सरखो 'बनी गयो छु, मारी शक्ति जागतां हुं ताबे रहीश नहीं.
कर्म - हे आत्मा ! जो के हुं नपुंसक छु तो पण मनें जीतवं मुश्केल छे. मारुं सैन्य एवं छे के तने जरा मात्र पण चकवा दे नहीं.
For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आत्मा-हे कर्म ? तारुं सैन्य कयु कयु छ ? ते मने बताया
कर्म-मा सैन्य अत्यंत छे, क्रोध, मान, माया, लोभ, कलह, अदेखाइ, हिंसा, असत्य, चोरी, मैथुन आदि मारु सैन्य छे. .
भव्यात्मा-(सदगुरु पासे जइ विनयं सहीत) सद्गुरु महाराज! आपनी कृपाथी हवे मारे कर्म कटफनो नाश करवोछे.
सद्गुरु-हे भव्यात्मा! कर्मनी सत्ता बलवान छे, आत्मानी शक्ति प्रगटया विना कर्मनो नाश थतो नथी, कर्म एवं बलवान छे के, जे कर्मनो नाश करवा प्रयत्न करे छे, तेने कर्म उलटुं जीते छे ज्यारे वैराग्य हृदयमा प्रगटे अने सांसारिक वस्तुओ उपरथी ममता घटे, मोह उतरे, त्यार बाद कर्म जीतवा समर्थ थवाय छे.
भव्यात्मा-(वे हाथ जोडीने कहे छे) हे सद्गुरु महाराज ! कर्मनो नाश करी मुक्ति प्राप्त करवानो कृपा करी माग बतावो के जेथी जन्म जरा मरणादिनां दुःखो नाश पामे.
सद्गुरु-प्रथम तो देवगुरु धर्मनु स्वरुप जाणवू जोइए. अने त्यार वाद जिनोक्त कथित तत्वनी श्रद्धा करवी. अने मिथ्यात्वने परिहर, आटलुं कर्या वाद अन्य धर्म कृत्य सेवी शकाय छे.
भव्यात्मा-हे करुणानिये? देव गुरु धर्मर्नु स्वरुप समजावशो. . सद्गुरु-हे भव्यात्मा एकाग्र चित्तथी समिळ ! अष्टादश दोष रहित होय तेने देव मानवा, ते अढार दोपना नाम
For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१ दानांतराय, २ लाभांतराय, ३ वीर्यातराय, ४ भोगान्तराय, ५ उपभोगान्तराय, ६ हास्य, ७ रति, ८ अरति, ९ सात मकारना भय, १० जुगुप्सा, ११ शोक, १२ काम, १३ मिथ्यात्व, १४ अज्ञान, १५ निद्रा, १६ अप्रत्याख्यान, १७ राग, १८ द्वेष. ए अढार दोष रहीत होय तेने देव कहेवा, एगें विशेष विवेचन करुंछं. ___दान आपवामां, तथा लाभ लेवामां, तथा शक्तिनो उपयोग करवामां अने भोग उपभोग करवामां जे जे अंतरायो या विघ्नो नडे छे ते कदी देवमां होतां नथी. - हास्य-हास्य एटले हसवादिमुखचेष्टा, परमेश्वरने की हास्य आवतुं नथी. ___ आशंका-जेने.मुख होय तेने हास्य उत्पन्न कदाच थाय, पण परमेश्वर तो निराकार छे तेथी तेमने तो हास्य कयांथी संभवे ? तो हास्य दोषनो क्षय अगर क्षय नथी ते शाथी जाणी शकाय ?
__ समाधान-आ वात अढार दोष रहीत समवसरणमां पिराजीत शरीर धारी तीर्थकरनी अपेक्षाओ जाणवी, श्री तीथंकर महाराजने मुख छे, तो पण हास्य कदापि थायज नही, माटे हास्य रहित देव जाणवा. . रति-पौद्गलिक पदार्थोनी प्राप्तिथी हर्ष करवो, इष्ट वस्तु संयोगथी खुशी थर्बु ते देवमां रति होती नथी, कारणके,
For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बाह्य पदार्थोना संयोगथी तेमने कंइ नथी.
अरवि-इष्ट पदार्थोना वियोगादियी देवने अरति उत्पन थती नथी. . भय-सर्व प्रकारना भयथी रहीत सर्वज्ञ देव छ, माटे तेमने आयुध, गदा, विगरे राखवानी जरुर नथी.
जुगुप्सा-जुगुप्सा देवने होती नथी, नठारी अने सारी बे वस्तु उपर समभाव छे तेथी प्रभुने जुगुप्सा यती नथी.
शोक-आध्यान अने रौद्रध्याननो नाश थवाथी श्री वीतराग देवने शोक थतो नथी माटे शोक रहीत देव छे.
काम-वेदनो उदय पण प्रभुने होतो नथी, विबुध माणस स्त्रीना लालचीने कदापि देव तरीके केहेशे नहीं.
मिथ्यात्व-अतत्त्वने विषे तत्त्व बुद्धि, सत् ने असत् मानवू इत्यादी सर्व अज्ञान पणाथी थाय छे, श्री वीतराग देव अढार दोष रहीत छे तेमने कैवल्य ज्ञान सूर्य समान हृदयमा प्रगट्युं छे तेथी लोकालोकना भावने यथार्थ जाणे छे तेथी मिथ्यात्वनो नाश थयो छे.
अज्ञान-मूर्खावस्था सहीत होय ते देव कहेवाय नहीं, दे वमा अज्ञान होतुं नथी, कैवल्य ज्ञान करी सहीत देव या इश्वर प्रभु छे.
निद्रा-निद्रा, निद्रा, निद्रा, प्रचला, प्रचला प्रचला. स्त्यानाधि.
For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आ पांच प्रकारनी निद्रामाथी कोइपण प्रकारनी निद्रा देवमां होती, नथी, तेथी तेमने पोढवानी पोढाडवानी जरुर पडती नथी, ए सर्व अज्ञान छे. देव निद्रा रहित स्वस्वरुपे सदा स्थिति युक्त छे.
अप्रत्याख्यान-देवने विष अप्रत्याख्यान पर्ण नथी.
राग-द्वेष, इष्ट उपर राग अने अनिष्टपर द्वेष सांसारिक जीवोने होय छे' पण रागद्वेष रहीत देव छे. देव जो एक उपर राग करे अने बीजा उपर द्वेष करे तो दोषवान् कहेवाय, अने तेथी ते देव कहेवाय नहीं, रागद्वेषवाळा जीवो माध्यस्थ होइ शकता नथी. ज्यां रागद्वेष त्यां अज्ञान, मोह वसे छे, देबने तो सर्व जीवोपर समदृष्टि होय छे.
आशंका-जे देवमां राग नथी ते देव पोताना भक्तो उपर राग रारक्शे नहीं अने शत्रुओर्नु खराब करशे नहीं, त्यारे एवा देवतुं ध्यान करवाथी शुं हित थइ शके ?
समाधान-हे मित्र राग द्वेष जने होय छे तेने क्रोध, मान, माया, लोभ, पण होय छे. अने क्रोधथी अन्यजीवोने घात पण करवो पडे छ: पोताना भक्तोने सुखी अने पोताने नहीं भजनाराओने दुःखी करवा, तो पछी समभाव देवमां शी रीते कही शकाय? अने दया पण शीरीते कही शकाय, माटे देवनामां राग द्वेष होता नथी, देवना मुण ओळखीने देवने जे स्मरे छे, तेने तदनुसारे ते गुणोनो लाभ थइ शके छे. अने
For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
देवना उपर जे द्वेष करे छे, ते द्वेषथी पोते कर्मथी भारे थाय छे. अग्निनी पासे जनार जन उपर अग्निने राम नथी अने दूर रहेनार उपर द्वेष नथी, अग्निने सेववाथी शीतता नाश पामे छे. अने दूर रहेवाथी ताढ लागे छे. एमां अग्निने कंड राग द्वेषनुं प्रयोजन नथी. चार घाती कर्मनो नाश करनार भगवंतने राग द्वेष होता नथी, तेथी ते वीतराग कहेवाय छे. स्वकृत कर्मानुसारे सारी अगर नठारी बुद्धि उत्पन्न थाय छे यदुक्तं.
श्लोकाः
यथा यथा पूर्व कृतस्य कर्मणः फलं निधानस्यमिवाऽवतिष्ठते । तथा तथा तत् प्रतिपादनोद्यता । प्रदीप हस्तेव मतिः प्रवर्तते ॥ १ ॥
इत्यादि अनादिकाळथी आत्मानी अवस्थीति छे. जीवाने बनावनार कोइ नथी, जीवोने अनादिकाळथी कर्म लाग्युं छे, अने ते कर्मी आत्मा चार गतिमां भटके छे, अने परभावमा रमतो पोते कर्मनो कर्त्ता बने छे. परवस्तुना संयोगे आत्मा अशुद्ध परिणतिने धारण करतो छतो भव भ्रमण करे छे. इश्वर जीवाने बनावनार नथी. दरेक जीव प्रति आठ कर्म लाग्यां छे.
For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१ ज्ञानावरणीय २ दर्शनावरणीय ३ वेदनीय १ मोहनीय ५ आमुष्य ६ नाम ७ गोत्रकर्म ८ अन्तरायकर्म ए ८ आठ कर्म दरेक जीवने क्षीरनी संयोगवत् लाग्यां छे: जो कोइ लोढाना गोळाने तपावे छे, त्यारे जेम लोढानो लालचोळ थइ जाय छे, सर्वत्र अग्नि गोळरमां व्यापे छे, तेम आत्माना असंख्यातप्रदेशे कर्म लाग्युं छे. ते कर्म अने आत्माना प्रदेशो चर्म चश्थी देखी शकाता नथी. ज्यारे विशिष्ट ज्ञान प्राप्त थाय छे, त्यारे कर्म तथा आत्माना स्वरुपनो साक्षात्कार थाय छे, कर्मनो नाश थतां जीव परमात्मारूपे थाय छे, एटले उत्कृष्ट स्व स्वरुपे शुद्ध निर्मल अनंत स्वशक्तिनो स्वामी आत्मा तेने परमात्मा सिद्ध, बुद्ध, इश्वर, परमेश्वर, विभु, प्रभु, महादेव आदि नामथी व्यवहराय छे. प्रभु एक नर्थी पण जेटला कर्म खपावीने मोक्षमां जाय, तेटला सर्व प्रभु तरीके कहेवाय छे. एक प्रभु नथी, पण अनेक प्रभु सिद्ध छे. एकमां अनेक, अने अनेकमां एक एम सिद्ध भगवंतोनी. मोक्षस्थानमा अवस्थीति छे. कदापिकाळे ते मोक्षस्थानमांथी अहीं पाछा आवनार नथी. प्रवाहनी अपेक्षाओं अनादि अनन्तमें भागे सिद्धोनी स्थिति छे. महावीरभगवान् आदिनी अपेक्षाए सादी अनंत भागे स्थिति छे. अतीतकाळे अनंत जीवो सिद्ध थया. कोई तीर्थकर पद पामी सिद्ध थया, कोइ सामान्य केवळी थइ सिद्ध थया, तीर्थकर पण अतीतकाळे अनंत थया अने हाल महाविदेह क्षेत्रमा सिद्ध थाय छे. अने अनागतकाळे सिद्ध यगे तोपण
For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संसारी जीवोनी सर्वनी मुक्ति थवानी नहिं. ' अभव्य जीवोनी कदापि मुक्ति थशे नही.श्री तीर्थकरभगवान् देव तरीके जाणवा. श्री तीर्थकरनी वाणी पांत्रीश गुणवाळी होय छे, चोत्रीश अतिशये करी युक्त श्री अरिहंत भगवान् होय छे. आ जगत्ने बनावनार कोइ नथी. जगत् अनादिकाळथी छे. मोक्षनी स्थिति पण अनादिकाळनीथी छे, द्रव्यार्थिक नयनी अपेक्षाये लोक अने अलोक शाश्वतो छे. जीवतत्व, अजीवतत्त्वादि नवतत्त्वे पण शाश्वतां छे,-सारांश के नवतत्त्वनो कोइ दीवस स्वस्वरुप करी नाश थवानो नी, नरकस्थान पण लोकनी अंदर आव्यु, देवलोक मनुष्यलोक पण लोकाकाशंनी अंदर आव्यो, वे संबंधी विशेष हकीकत संघयणी, क्षेत्रसमास, जंबुद्वीप पन्नत्तीथी जाणवी. आ दुनीयामां अनंता जीवो छे. कोइ एम कहे छ के परमात्माना अंश तरीके जीवो छे. ते तेनुं हेवू खोटं छे, दरेक जीवो परमात्मा स्वरूपे छे, कोइ मोक्षनुं स्थान मानता नथी ते अज्ञानीओ छे. सिद्ध शिला उपर मोक्षना जीवो छ, तेमने परमात्माओ सिद्ध भगवन्तो क्हे छे, त्यां तेओ अनंत. सुख भोगवे छे.
प्रश्न-सिद्ध भगवंतोमां के सुख हशे ?
उत्तर-सिद्धोनुं सुख मुखेथी कहीं शकाय तेम नथी कोइ अज्ञानी भील्ल वगडामा रहेतो हतो, त्यां कोइ नगरन राजा आवी चढयो, पेला भिल्ले राजानी आगतास्वागता करी. राजा भिल्लना उपर प्रसन्न थइ तेने पोताना नगरमा लइयो,
For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
त्यां बजीश अकारनां भोजन, सारी सारी सुवा वास्ते तळाइओ, अनेक जातिनां शाक, अनेक जातिना मेवा, घोडा गाडीमा बेसवान, अनेक प्रकारलां वेश्याओओ करेला नाच जोइ भिल्ल घणो मुखी थयो, पौद्गलीक सुखनी बाकी रही नही, एक दिवस भिल्लना मनमां विचार थयो के " हुं मारा सगां व्हालांने मळु" ते वात राजाने कही पोते जे अटवीमा रहेतो हतो त्यां गयो, सर्व भिल्लो भेगा थया पेला भिल्लने तेओओ पुछयुं 'कहो भाइ ! त्यां तारे सुवा, केर्बु सुख हतुं ? वराडामां द्रष्टान्तना अभावथी पोताना हाथनी हथेळी बताववा लाग्यो, देखाळा जेवी गोळ गोळ खावानी वस्तुओ हती, संपूर्ण तेनुं वर्णन पण थइ शके नहीं. तेम दृष्टान्त आपी समजावी पण शकाय नही तेम सिद्धनुं सुख मुखेथी शकाय तेम नथी. अनंत सुख सिद्ध भगवंत भोगवी रह्या छे, आठ कर्म खप्याथी आठ गुणो सिद्धना जीवोने उत्पन्न थाय छे. यतः नाणं च दंसणं चेव अव्वाबाहं तव सम्मत्तं। अरकय ठिई अरूवी, अगुरु लघु वीरियं हवइ ॥१॥
ज्ञाना वरणीय कर्मनो नाश थवाथी अनन्तज्ञान गुण स्वाभाविकगुण सिद्धने उत्पन्न थयो छे. दर्शनावरणीय कर्मनो क्षय थवाथी अनंतदर्शन प्रगटयुं छे, ज्ञान ए विशेष उपयोग आमानो छ, अने दर्शन ए सामान्य उपयोग आत्मानो छे. ज्ञान साकार उपयोग तरीके छे, अने दर्शन निराकार उपयोग रुप
For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org |
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जाणवू, वेदनीय कर्मनो नाश थवाथी बाधा पीडा रहीत अव्याबाध मुख उत्पन्न थयुं छे. त्रणे काळमानां देवतानां अने मनष्यनां पौद्गलिक मुख भेगां करीए तो पण आत्मिक मुख ना लेशनी बरोबर नथी, पौद्गलिक सुख विभाविक छ, अने आत्मिक सुख स्वाभाविक छे. मोहनीय कर्मना नाशथी क्षायिक सम्यक्त्व सिद्ध भगवंतने छे, चारे गतिर्नु आयुष्य सादि सान्त भांगे छे. आयुष्य कर्मनो नाश थवाथी सिद्ध भगवंतने अक्षय स्थीति प्राप्त थइ छे. मोक्षमा गएलो जीव त्यांथी कोई दिवस संसारमा पाछो आवतो नथी, मोक्षमाथी चववाना नथी, मोक्षनी गति. पाम्या बाद जन्म धारण करवो पडतो नथी.
प्रश्न-मोक्षमां गयाबाद सिद्धना जीवो अहीं शा कारगयी आवता नथी, मोक्षमांथी मनुष्यनी दुःख कापवा अही आवे तो शी हरकत तेमने थाय ?
उत्तर-मोक्षमां गयाबाद सिद्धना जीवो निष्क्रिय थाय छे, मुख्यताए आत्मानो अक्रिय गुण छे, पुद्गल संबंधथी आत्मा सक्रिय हतो. किंतु मोक्षमां गयाबाद निष्क्रिय आत्मा होय छे. तेथी त्यांथी अहीं आवी शकता नथी, बीजानां दुःख देखीने अहीं आववानी मरजी पण थती नथी. कारणके इ. च्छानो नाश थयो छे, निष्क्रिय सिद्धना जीवो गमनागमन करी शकता नथी. गमनागमन करनारने सिद्ध भगवंत कहेवाय नही..
For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
वानी शक्ति नथी ?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
९८
प्रश्न- सिद्ध अनंत शक्तिना धणी छे तो शुं अहीं आव
उत्तर - सिद्धना जीवो आत्मानी अनंत शक्तिना धणी छे. पोताना गुणांना स्वामी छे, किंतु पुद्गलना स्वामी नथी, पुद्गल चल छे. पुद्गल चलन शक्तिवाळु छे आत्मा चलन शक्ति रहीत छे. एटले अचल छे, गमनागमन रहीत छे, कर्म खप्याबाद पुद्गल अर्थात् द्रव्यनो संबंध त्रुटया वाद आत्मा स्वस्वरुपनो भोक्ता थयो, निष्कलंकी थयो. चलन स्वभाव पुद्गलनो हतो ते टळ्यो तेथी अचल थयो, आववा जवानी शक्ति रहीत सिद्ध भगवंतो छे, परद्रव्यनी शक्ति सिद्धोने नहीं होवाथी कई क्षति नथी, अचल एवा सिद्धो अहीं आवी शकता नथी. रागद्वेष रहीतने गमनागमननुं प्रयोजन नथी, अने तेमने गमनागमन बीलकुल नथी, मोक्ष स्थानमां आकाशना प्रदेशी अवगाही स्व स्वरुपे रह्या छे अने अनंत सुख भोगवे छे.
चकलीयोनी पेठे मुक्तिना जीवो एक ठेकाणेथी बीजे ठेकाणे गमन करता नथी. स्वामी दयानंद सरस्वती कहे छे केजीव मुक्ति में केटलोक काल रहकर पीछा लोट आता हैसूज्ञो ! आ वाक्य वंध्या पुत्र समान छे, जे कर्मथी मुकाय ते पाछा संसारमां आवता नथी. भगवद्गीतामां पण कहां छे के यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं पदं । जे स्थान प्राप्त करीने पुनः त्यांथी जीवो कदापि संसारमां आवता नथी, ते
For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मुक्ति या परमपद कहे छे. यतः दुःखजन्मप्रीत्तदोषमिथ्या ज्ञानानामुत्तरोत्तरापाये तदनन्तरापायादपवर्गः । न्यायदः ॥ मिथ्याज्ञानना नाशथी दोषनो नाश थाय छे, रागादिक दोषना नाशथी संसारमा जे प्रवृत्ति थाय छे तेनो नाश पामतां दुःखनो पण नाश थाय छे. तदत्यन्तविमोक्षोऽपवर्गः ते दुःखादिकनो अत्यंत नाश थतां आत्मा पोते स्वज्ञान दर्शन चारित्रादि गुणे करी प्रकाशक थाय. अने शरीर संग दरें करी सिद्ध शिलानी उपर वास करे, तेनुं नाम अपवर्ग या मोक्ष जाण. दुःखनो नाश थवाथी अनंत मुख सिद्ध भगवान भोगवे छे. एक प्रदेशे अनंता सिद्धोनी अवगाहना छे. माहोमांहे भेगा मळीने रह्या छे. सिद्ध भगवंतो अनंत छे, रागादिकनो नाश थवाथी एकत्र रहेवामां कशी हरकत नडती नथी. एकज ठेकाणे सर्व मुक्तिना जीवो शी रीते माइ शके! आ शंका टकी शकती नथी. कारण के-एक ओरडामा एक दीवो करीए छीए तेम त्यां बीजा हजार दीवा करीए तोपण दीवाओनो प्रकाश परस्पर बाधा कर्या विना तेटली जग्यामां माइ रहे छे. पण हरकत आवती नथी. तेम मुक्तिना जीवो पण निराकार होवाथी मोक्षस्थानमां अवाधापणे भेगा रहे छे. सिद्ध भगवंतो त्यां रह्या छता लोकालोकना भावने जाणे छे. कोइ पण वस्तु तेमनाथी छानी नथी.
छटुं नाम कर्म खपवाथी सिद्ध भगवंतो अरुपी पद पाम्या छे, पांच शरीर, छ संघयण, छ संस्थान, त्रण योग आदिथी
For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रहित सिद्ध भगवंत छे, गोत्र कर्मना नाशी सिद्ध भगवंतने अगुरु लघुगुण उत्पन्न थयो छे, अंतराय कर्मना नाशथी अनंत गुण स्वसत्ताए रह्या हता ते प्रगट्या छे. अनंतशक्ति युक्त थया, दानांतरायना नाशथी अनंत गुण दान पोताना आत्माने प्राप्त थयुं छे. लाभान्तरायना नाशथी अनंतगुण लाभनी प्राप्ति थइ छे. भोगान्तराय तेमज उपभोगान्तराय तथा वीयांतरायना नाशथी स्वाभाविक गुणो प्रगट्या छ. सिद्ध परमात्माने एकेक प्रदेशे ज्ञान दर्शन चारित्र, वीयर्यादि अनंतगुण प्रगटया छ. सिद्धना जीवने समय अनंतानंत नवा नवा ज्ञेयनी वर्तनारुप पर्यायनो उत्पाद व्यय थइ रह्यो छे । अने गुण तो ध्रुवता ध्रुवपणेज वर्ते छे. तेणे करी समय समय अनंत मुख सिद्ध परमात्मा भोगवे छे.
आठ पक्षे करी सिद्धनुं स्वरुप. ज्ञानादिक अनंतगुण सिद्ध भगवानने प्रगटया छे, जे सदाकाळ नित्य शाश्वतापणे वर्ते छे. ते माटे सिद्धने नित्य कहीए तथा ए ज्ञानादिक अनंतगुण जे सिद्धने प्रगट्या छे तेने विषे अगुरुलघु पर्याय समय समय हानि वृद्धिरुप उपजवो विणसवो करे छे. ते माटे सिद्धने अनित्य पण कहेवाय. श्री रुषभ या श्री महावीर एम एकनुं ग्रहण करतां तो सिद्ध एक छे. तेथी सिद्धने एक कहीए, तथा गुण पर्याय तथा प्रदेश ते सर्व सिद्धने अनेक छे, माटे अनेक पण कहीए, तथा ए सर्व
For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०१
गुण पर्याय तथा प्रदेश अनेक छे तेमां पण पोतापणे ते सिद्ध एक वर्ते छे. माटे अनेकमां एक सिद्ध कहीए. अने एक सिद्धमा अनंतागुण, अनंता पर्याय, तथा असंख्यात प्रदेश छे. माटे अनेक पण कहीए. सिद्धमां सत् असत् पक्ष स्वद्रव्य, स्वक्षेत्र, स्वकाल, अने स्वस्वभावे करी सिद्ध सत् छे. अने परद्रव्य, परक्षेत्र परकाल अने परभावे करी सिद्ध असत् छे. सिद्धना स्वद्रव्य ज्ञानादिक गुण जाणवा, स्वक्षेत्र ते पोताना असंख्यात प्रदेशरुप क्षेत्रने अवगाहीने रह्या छे ते जाणवू, तथा स्वकाल ते पोतानो अगुरुलघु पर्याय सर्व गुणोमां सिद्धने हानि वृद्धि रुप उपजवो विणसवो करे छे ते तथा स्वस्वभाव ते पोताना गुणपर्याय जाणवा. ए स्वद्रव्यादिक चार तेणे करी सिद्ध परमात्मा सत् छे. अने परद्रव्य, परक्षेत्र, परकाल, अने परभावतुं सिद्धमा असत् पणुं छे. तेणे करी सिद्ध असत् जाणवा, अन्यथा नही.
सिद्धमां वक्तव्य अवक्तव्य पक्ष कहे छ, सिद्ध परमास्मामां अनंतागुण छे. तेमां जेटला गुण केवळी भगवान्ना प्ररुप्यामां आवे ते वक्तव्य जाणवा. अने कहेवामां न आवे ते अवक्तव्य जाणवा ए आठ पक्षथी सिद्ध भ गवान्नुं स्वरुप बताव्यु.
हवे सप्तभंगीथी सिद्ध परमात्मानुं स्वरुप कहे छे. प्रथम स्याद् अस्ति, स्याद्नास्ति, स्याद् अस्ति, स्याद
For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०२
अवक्तव्य, स्याद् अस्ति अवक्तव्य, स्यादनास्ति अवक्तव्य, स्याद् अस्तिनास्ति युगपद् अवक्तव्य.
१ स्याद, अव्यय अनेकांत मार्गद्योतक छे. अनेकांत पणे सर्व अपेक्षायें करी ( अस्ति ) छतापणुं तेने स्याद् अस्ति कहवामां आवे छे, एटले सिद्धनुं स्वद्रव्य ते पोताना गुण पर्यायनो समुदाय, स्वक्षेत्र ते पोताना असंख्यात प्रदेश, स्वकाल ते समय समय उत्पाद व्ययनी वर्तनारूप जाणवो, अने स्वभाव ते अनंत ज्ञान पर्याय, अनंत दर्शन पर्याय, अनंत चारित्र पर्याय, अनंत अगुरु लघु पर्याय, तेणे करी सिद्ध ने अस्तिपर्णं छे, माटे प्रथम ए स्यादअस्ति भांगो जाणवो.
२ बीजो स्याद् नास्ति भांगो कहे छे, सिद्धमां परद्रव्य, परक्षेत्र, परकाल, अने परभाव, ए चारेनुं नास्तिपणुं छे तेथी करी स्याद्नास्ति भांगो जाणवो.
3 स्याद् अस्तिनास्ति - स्वगुणे करी अस्ति छे अने परगुणे करी नास्ति छे ए बे भांगा सिद्धने एक समये छे, जे समये सिद्धने स्वगुणनी अस्ति छे तेहीज समये सिद्धने परगुणनी नास्ति छे, तेथी सिद्धने अस्तिनास्ति एबे एक समयमांज छे.
४ स्याद् अवक्तव्य, नामे चोथो भांगो कहे छे, सिद्धमां स्याद् अस्ति नास्ति ए वे भांगा एकज समयमां छे, परंतु स्याद् अस्ति एटलं वचन कहेतां असंख्याता समय लागे. त्यार
For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०३ बाद स्यादनास्ति नामे बीजो भांगो कह्यो. एटले जे समये अस्ति भांगो कह्यो ते समये नास्तिपणुं कहेवामां न आवे अने नास्ति कहेतां तेज समये अस्तित्व न आव्युं तेवारे अस्ति कहेतां नास्तिपणानो मृषावाद लागे. किंवा नास्ति कहेतां अस्तिपणानो मृषावाद लागे एम एक समयमां बेवचन बोल्यां जाय नहीं, एक अक्षर बोलतां असंख्यात समय थाय छे. त्यारबाद बीजो अक्षर बोलवामां आवे ते माटे अवक्तव्य मांगो जाणवो.
५ स्याद् अस्ति अवक्तव्य-सिद्धमां पोताना अनंत गुणोनुं अस्तित्व छे. ते पण वचनी कही शकाय नहीं, सिद्धना अनंत गुणो अस्तित्वपणे छतां अवक्तव्य छे, माटे स्याद् आस्ति अवक्तव्य नामनो पांचमो भांगो जाणवो.
६ स्याद् नास्ति अवक्तव्य-दंड, चक्र, पट, घट, पुण्य, पाप, आश्रव, धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, कालं, आकाशास्तिकाय, आदि द्रव्योना गुणर्नु सिद्धमां नास्तिपणुं रह्यं छे, परद्रव्यना अनंतगुण पर्यायतुं सिद्धमां नास्तित्व रहुं छे, ते सर्व वचनथी कही शकाय नहीं, सिद्धमां अनंत परधर्मनुं नास्तित्व रहुं छे छतां अवक्तव्य छे, माटे स्याद् नास्ति अवक्तव्य नामनो छठो भांगो जाणवो.
७ स्यादस्त्येव स्यात्नास्त्येव स्यादवक्तव्यम्-सिद्धमा स्वदव्य, स्वक्षेत्र, स्वकाल, अने स्वभावनी अपेक्षाए स्वगुणोनुं
For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०४ स्वसमयमां अस्तित रखं छे, तेज समयमां परद्रव्य, परक्षेत्र, परकाल, परभावथी परद्रव्यर्नु नास्तिख रयुं छे. एक समयमां ते वे धर्मर्नु युगपत् प्रतिपादन करतुं असमर्थ छे. युगपत् स्वरुप कथन करवामां, आस्तित्व, नास्तित्वनुं एक समयमां आप ग्रहण वचनथी थाय नहीं. माटे स्याद् अस्त्येव स्याद् नास्त्येिव युगपत् अवक्तव्यम् नामनो सातमो भांगो जाणदो.
नित्यानित्यादिकनी सप्तभंगीथी सिद्धन स्वरुप कथन करे छे. स्याद् नित्यं, स्यात् अनित्यं, स्यात् नित्यानित्यं, स्याद् अवक्तव्यम् , स्याद नित्यं अवक्तव्यम्, स्याद् अनित्यं अक्क्तव्यम् , स्याद् नित्यानित्यं युगपत् अवक्तव्यम्. ।।
१ स्यात्-अनेकान्तपणे सर्व अपेक्षाए नित्य, शाश्वत पण वर्ते छे तेने स्यात् नित्य भांगो कहिए, श्री सिद्ध भमवानने ज्ञानगुणना छता पर्याय अनंता, दर्शन गुणना छता पर्याय अनंता, चारित्र गुणना छता पर्याय अनंता, एम अनंता छता पयोय अनंता एम अनंता छता पर्याय ते सिद्धने विषे सदाकाल शाश्वता नित्यपणे वर्ते छे माटे स्यात् नित्य भांगो अथम जाणवो.
२ श्री सिद्ध परमात्माने अनंता छता पर्याय प्रगटया छे, ते एकेक पर्यायने विषे अनंता सामर्थ्य पर्याय रुप ज्ञेयनी वर्तना समय समय थइ रही छे. एटले अभिनव पर्यायर्नु उपज, अने पूर्व पर्यायन विणसवू थाय छे, माटे ए सिद्धमा आनित्यपणं आणq तेथी स्यात् अनित्य रुप बीजो भांगो कहो.
For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०५ ३ सिद्धमा पूर्वोक्त छता पर्याय नित्य छे, अने सामर्थ्य पर्याय अनित्य छे, छता पर्याय, अने सामर्थ्य पर्याय ए के पर्याय सिद्धमा एक समये साथे रया छ, माटे स्यात् नित्या नित्यं नामनो त्रीजो भांगो जाणवो.
४ सिद्धमां नित्य अने अनित्य एबे भांगा एक समयमां छे. किंतु स्याद् नित्य एटलं कहेतां असंख्याता समय लागे, त्यारबाद स्याद् अनित्य भांगो कहेवाय, नित्य कथन समय अनित्य पणुं नाव्यु. अनित्य कथन समये नित्यपणु नायु, एक समयने विषे बे भांगा कहेवामां आवे नहीं, माटे अवक्तव्य नामनो चोयो भांगो सिद्धमां जाणवो. वचनथी अगोचर एटले वचनथी कही शंकाय नहीं तेने अवक्तव्य कहे छे.
५, ६, सिद्धमां अनंत छता पर्याय नित्य छे. ते पण अवक्तव्य छे अनंत सामर्थ्य पर्याय अनित्य छे ते पण अव
क्तव्य छे.
७ सिद्धां नित्यानित्यपणुं युगपत् एक समयमां छे. पण वचनथी अवक्तव्य छे माटे स्यात् नित्यानित्य युगपत अक्त. व्य नामनो सातमो भांगो जाणवो.
वळी सिद्ध परमात्मानां एक अनेकनी सप्तभंगीओ करची. यथा स्यात् एकं, स्यात् अनेकं, स्यात् एकानेकं, स्थान अवक्तव्यम्, स्यात् एकं अवक्तव्यम्, स्यात् अनेकम्, अवकव्यम्, स्यात् एकानेकं युगपत् अवक्तव्यम् ए रीते एक अनेक
AL.
.
For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०६ नी सप्तभंगीथी सिद्ध स्वरुप जाणवू.
वळी सिद्धमा स्यात् सत्यं, स्यात् असत्यं, स्यात् सत्या-- सत्यं, स्यात् अवक्तव्यम् , स्यात् सत् अवक्तव्यम्, स्यात् असत् अवक्तव्यम्, स्यात् सत्यासत्यं युगपत् अवक्तव्यम् ए रीते सत् असत्नी सप्तभंगीथी सिद्धन स्वरुप जाणवं.
वळी सिद्धमां-स्यात् भव्य स्वभावं, स्यात् अभव्य स्वभावं, स्यात् भव्याभव्य स्वभावं, स्यात् अवक्तव्यं, स्यात् भव्य स्वभावं अवक्तव्यम् , स्यात् अभव्य स्वभावं अवक्तव्यम्-स्यात् भव्याभव्यस्वभावं युगपत् अवक्तव्यम्. ए रीते गुण पर्यायनी सिद्धमां सप्तभंगी जाणवी.
वळी सिद्धमां-स्यात् गुणं, स्यात् पर्यायं, स्यात् गुण पर्यायं, स्यात् अवक्तव्यम् , स्यात् गुणं अवक्तव्यं, स्यात् पर्यायं अवक्तव्यम्, स्यात् गुण पर्यायं युगपत् अवक्तव्यम्. ए रीते गुण पर्यायनी सिद्धमां सप्तभंगी जाणवी.
नाम थकी सिद्धने एक कहीए, क्षेत्र थकी सिद्धने असंख्य प्रदेशी कहीए. सिद्धने एकेके प्रदेशे अनंता गुणो प्रगळ्या छे, असंख्याता प्रदेश छे. अने गुण अनंता छे, माटे असंख्य अनंत कहीए, सिद्ध परमात्माना एकेक गुणमां अनंता अनंत पर्यायनी वर्तनारुप जाणवी. ते अनंत अनंत भंगी कहीए, सिद्ध परमात्माना एकेक पर्यायमां अनंतो धर्म प्रगटयो छे ते अनंत अनंत धर्मरुप भंगी जाणवी.
For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०७
प्रथम सिद्ध एबुं नाम ते नाम सिद्ध-शरीर मध्येथी त्रीजो भाग घटाडी बे भाग शरीर प्रमाणे आत्मप्रदेशनो घन करी. आकाश प्रदेशोने अवगाही रह्या छे ते स्थापना सिद्ध, चौदमे, तेरमे गुण ठाणे वर्ते छे ते द्रव्य सिद्ध जाणवा. कर्माष्टक नाश करी ज्ञान, दर्शन, चारित्र, वीर्यादि अनंत गुणोवडे करी निर्मल स्व अनंत गुणो जेने आविर्भावरुपे थया छे. एवा सिद्ध शिलानी उपर मोक्षमां विराजीत परमात्माओने भाव सिद्ध कहे छे. सिद्ध भगवान् पोताना आत्माने अनंतज्ञान अनंतदर्शन, अनंत चारित्र गुणरुप दान आपे छे माटे सिद्ध भगवान्ने दानी पण कहीए. संसाररुप नगरमां भमतां थकां संवररुप रत्ननी खाण प्रामी आठ कर्म दूरे करी अनादिकाळथी आच्छादित थइ गएलं. अने सत्ताए रहेलुं ज्ञानदर्शन चारित्ररुप धननो लाभ मेळव्यो, माटे तेमने लाभवान् कहीए. दानांतरायना नाशथी दानी अने लाभान्तरायना नाशथी लाभवान् सिद्ध भगवान् थया. सिद्ध ईंद्रिय सुखना विकाररुप भोगथी रहित छे. माटे सिद्ध अभोगी जाणवा. सिद्ध भगवान् मन वचन कायाना योग रहित छे. माटे तेमने अयोगी जाणवा. स्त्रीवेद, पुरुषवेद, अने नपुंसकवेद रहित सिद्ध छे. माटे तेमने अवेदी जाणवा. सिद्धना एक गुणने विष अनंतानंत पर्यायनी समय समय उत्पाद, व्ययरुप नवा नवा ज्ञेयनी वर्तना थइ रही छे, तेणे करी सिद्ध परमात्मा समय समय अनंत सुख भोगवे छे. ते माटे सिद्धने भोगी जाणवा. ज्ञानादि अनंतपर्यायरुप गुण थकी सिद्धने
For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उपभोगी जाणवा. एटले छता पर्यायरुप गुण वारंवार फरीफरीने एना ए भोगव्यामां आवे माटे. तथा सिद्धना सामर्थ्य पर्याय समय समये नवा नवा ज्ञेयनी वर्तनाए पलटाय छे ते माटे समय समय नवु नवु अनंतुं सुख भोगवे छे.
सिद्धने ज्ञान दर्शन चारित्र अने वीर्य ए चार गुण तथा अव्याबाघ, अमूर्त्त, अनवगाहक, ए त्रण, पर्याय नित्य छे. ते माटे ए नित्यस्वभाव कहीए, अने एक अगुरुलघु पर्याय सिद्ध भगवान्ने सर्व गुणमां उपजवा विणसवारुप हानि वृद्धि करे छे ते माटे सिद्धनो अनित्य स्वभाव पण जाणवो. द्रव्यास्तिक नये करी सिद्धनो नित्य स्वभाव जाणवो, अने पर्यायास्तिक नये करी सिद्धनो अनित्य स्वभाव जाणवो. स्वज्ञानादिक गुणना कर्ता तथा भोक्ता सिद्ध छे, पौद्गलिक वस्तुना की तथा भोक्ता सिद्ध नथी. जे स्वभाव पलटे छे तेने भव्यस्वभाव कहे छे. अने जे स्वभाव पटलतो नथी तेने अभव्यस्वभाव कहे छे. आबे प्रकारना स्वभाव सिद्धमा छे, सिद्ध भगवान्ने ज्ञान, दर्शन, चारित्रादि अनंतगुण प्रगट्या छे. तेनो कोइ काले नाश थवानो नथी, एटले ते कोइ काले पलटाशे नहीं, ते माटे तेनी अपेक्षाए सिद्धमां अभव्यस्वभाव जाणवो. सिद्धमां एक अगुरु लघु पर्याये करी अनंतगुणमां हानि वृद्धिरुप समय समय व्ययोत्पाद थाय छे, तेनी अपेक्षाए सिद्धमा भव्य स्वभाव जाणवो. ग्राहक अने अग्राहक स्वभावे करी युक्त सिद्ध भगवान छे, सिद्ध परमात्मा शुक्ल ध्यानानिए करी सर्व कर्म बाळी
For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०९
भस्म करी पोताना स्वरुपर्नु ग्रहण करी लोकने अग्रभागे जइ अनंतसुखनुं ग्रहण कर्यु छे. पोताना गुणो ग्रहण कर्यां छे ते माटे सिद्धमां ग्राहक स्वभाव जाणवो. अने पहेलो संसारमा मोहनीय कर्म वश वर्ता हता. त्यारे समये समये अनंतकर्म दलीक ग्रहण करता हता तेथी हाल निवा माटे तेनी अपेक्षा अग्राहक स्वभाव जाणवो.
सिद्ध परमात्मा सकलकर्म खपावी पोतानुं स्वस्वरुप प्रगट करी लोकने अंते सादि अनंतमे भांगे तथा प्रवाहनी अपेक्षाओं अनादि अनंतमें भांगे जे आकाश प्रदेशरुप क्षेत्र अवगाही रह्या छे, त्यांथी कोइ काळे एह प्रदेश मुकी अन्य प्रदेशे जवू नथी ते माटे स्थिर स्वभाव कहीए, अने अनंतगुण सिद्धने प्रगटया छे, तेनो कोइ पण काले विनाश नथी तेनी अपेक्षा पण सिद्धने स्थिर स्वभाव जाणवो, अने सिद्धमां पर्यायर्नु समये समये पलटणपणुं छे एटले पर्याये करी हानीद्धी थाय छे ते सिद्ध परमात्मानो अस्थिर स्वभाव जाणवो. क्रोध रहित, मान रहित, माया रहित, लोभ रहित, हास्यरहित, अरति रहित, रहित, राग रहित द्वेष रहित, मोह रहित, मिथ्यात्व रहित, पांच प्रकारनां शरीर रहित, छ संघयण रहित, मन रहित, वचन रहित, लेश्या रहित, निद्रा रहित, काम रहित, इंद्रिय रहित, सिद्ध भगवान जाणवा.
सिद्ध परमात्मा निराकार छ, अक्षय छे, अखंड छे, अक्षर, अनक्षर, अकल, अगम, अमल, लोकालोक ज्ञायक, स्वद्रव्यवंत,
For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सच्चिदानंद स्वरुप, स्वक्षेत्रवंत, स्वकालवंत, स्वभाववंत, द्रव्यास्तिकनयापेक्षया नित्य, पर्यायास्तिकनयापेक्षया अनित्य, गुण पर्यायपणे नित्यानित्य, स्वसत्तावंत, परसत्ता रहित, पंच द्रव्यथी भिन्न, स्वस्वभावना को, पर स्वभावना अकर्ता, अपर, एक, अनेक, अनंत गुण करी विराजमान, सिद्ध भगवान् छे, जेणे एक सिद्धनुंम्वरुप जाण्यु, तेणे अनंत सिद्धनुं स्वरुप जाण्यु एक सिद्धन स्वरुप जेणे जाण्यु नथी तणे अनंत सिद्धनुं स्वरुप पण जाण्युं नथी. ए स्यादवाद मार्ग रहस्य छे. यतः एकोभावः सर्वेथायेन दृष्टः सर्वे भावाः सर्वथा तेन दृष्टाः इति स्याद्वाद मंजया अनेकान्त मार्गनी वलिहारी छे, अनेकांत मार्गावबोध विना सम्यकत्वनी प्राप्ति थइ शकती नथी. आप्त प्रणीत सि. द्धान्तोने भणवां, गणवां, तेमना वचनानुसारे धर्ममां प्रवृत्ति करवाथी मोक्ष स्थाननी प्राप्ति थाय छे.
हे शिष्य ! सिद्धनुं यत् किंचित् वर्णन देव तत्वना प्रमगयी कथन कर्यु छे.
देव, तीर्थकरने एकज जाणवा, अने देवनेज अरिहंत कहेवाय छे.
प्रश्र-अरिहंत कयां सुधी थशे अने कयारथी अरिहंत भगवान् थाय छे ?
उत्तर-हे भव्यात्मा, अरिहंत भविष्यत् अनंतकाल सुधी थशे. अने अनादिकालथी अरिहंन भगवान् थाय छे. अने हाल पण अरिहंत भगवान् छे. .
For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१११ प्रहाल अरिहंत भगवान् क्यां छे ?
उत्तर-हे भव्य, हाल अरिहंत भगवान् महाविदेह क्षेत्रमा छे. पन्नरक्षेत्रमा तीर्थकर ( अरिहंत भगवान् ) उत्पन्न थाय छ पांच भरत, पांच एरवत, अने पांच महाविदेह ए पन्नर क्षेत्रमा तीर्थकर भगवान उत्पन्न थाय छे. ए पन्नर क्षेत्र अहीद्वीपमा
आवेलां छे. अढी द्वीपनी ब्हार तीर्थकर भगवान् उत्पन्न थता नथी. पांच महाविदेहमां सदाकाळ चोथो आरो वर्ते छे. अने त्यां तीर्थकर भगवान पण सदाकाल वर्ते छे. पंच भरत, अने औरवतमां सदाकाल शाश्वत वर्तता नथी. आ भरतक्षेत्रमा चोवीश तीर्थकर थइ गया. हाल पंचम आरो छे, तेथी तीर्थकरनो विरह छे.
श्री तीर्थकर भगवान् बार गुणे करी संयुक्त होय छे लेनां नाम.
श्लोकः अशोकवृक्षः सुरपुष्पवृष्टिदिव्यध्वनिश्चामरमासनं च । भामंडलं दुंदुभिरातपत्रं सत्प्रातिहार्याणि जिनेश्वराणां । १ ।
ए, अष्ट महा प्रातिहार्य तथा ज्ञानातिशय, वचनातिशय, पूजातिशय, अपायापगमातिशय, ए चार अतिशय सहित
For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
बार गुणें करी विराजमान अरिहंत भगवान् छे, चार निक्षेपें श्री अरिहंत भगवान् जणवा, नाम अरिहंत, स्थापना अरिहंत, द्रव्य अरिहंत, अने भावअरिहंत, अरिहंत एवं नाम ते नाम अरिहंत, अरिहंत भगवान्नी स्थापना स्थापवी ते स्थापना अरिहंत, वीश स्थानक मध्येथी गमे ते स्थानक आराधी तीर्थकर पण थवानां दळियां उपाया, त्यारथी द्रव्य अरिहंत जाणवा, केवळ ज्ञाननी प्राप्ति करी समवसरणने विष बेसे, देशना दे, त्यारे भाव अरिहंत जाणवा. यतः
नामजिणा जिणनामा । ठवणजिणा पुणजिणंदपडिमाओ॥ दवजिणा जिणजीवा।
भावजिणा समवसरणथ्था ॥१॥ नाम जिन, स्थापना, जिन, द्रव्यजिन, तथा भावजिन ए चार निक्षेपा अरिहंतनाज जाणवा.
प्रश्न-चार निक्षेपामांथी भावाजिननो निक्षेपो साचो छे. माटे ते मानवो बीजा कम मनाय !
उत्तर-समाधान, चारे निक्षेपा सत्य छ, स्वस्वरुपे चारे निक्षेपा सत्य छे, असत्य कही शकाय नही.
जिज्ञासु-स्थापना तरीके तीर्थंकरनी मूर्ति बनाववामा आवे छे ते बोलती नथी चालती नथी छतां तेने मानवाथी शो लाभ थाय ?
For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
११३ सद्गुरु-हे मित्र ! हजी तमोए सद्गुरु द्वारा ज्ञाननी प्राप्ति करी नथी. कालिक सूरी कसाइने श्रेणिक राजाए कूवामां नांख्यो, त्यां तेणे माटीना पाडा बनावी मारी नाख्या, तेथी तेने जीवहिंसा लागी तेनुं शुं कारण ते तो कहो !
जिज्ञासु-सत्य पाडानी बुद्धिथी तेणे माटीना पाडा मारी नांख्या, तेथी तेने जीवहिंसा लागी, तेमां शुं खोटं छे ?
सद्गुरु-तमारा बोलवा मात्रथीज स्थापना निक्षेपानी सिद्धि थाय छे, कारण के माटीना पाडा बनाव्या ते कंइ पंचेंद्रिय जीव नहोता, तथा हालता, चालता नहोता; कंइ माटोना पाडा घास खाता नहोता, मूतरता पण नहोता, तेम छतां ते माटीना पाडामा खरा पाडापणानो आरोप करी तेने कालिकमूरि कसाइए मारी नाख्या, तेथी तेने पाप लाग्युं, ए वात जेम सिद्ध करी तेम तदनुसारे श्री जिनेश्वर भगवान्नी प्रतिमा बोलती नथी, चालती नथी, उपदेश आपती नथी, तोपण जिनेश्वर भगवान्नी प्रतिमामां भाव जिनेश्वरनी बुद्धिनो आरोप करी जिनेश्वरनी प्रतिमाने मानतां पूजतां भक्ति करतां इष्ट फलनी प्राप्ति थाय छे, अने मोक्षनी प्राप्ति करावी आपे छे.
जिज्ञासु-पत्थरनी गाय नेम दूध आपी शकती नथी, तेम पत्थरनी प्रतिमा पण शुं फळ आपी शके ?
सदगुरु-दूधपाक दूधपाक एम गणतां कंइ दूधपाक आवी
For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
११४
मळतो नथी तेम अरिहंत अरिहंत नाम दतां कंइ अरिहंत आवता नथी, तो अरिहंत एवं नाम देवाथी शो फायदो?
जिज्ञामु-वाहरे वाह अरिहंत एवं नाम देवाथी अनंत भवनां पाप नाश थाय छे, अने वर्तमान भूत अने भविष्यकालमां थनार तीर्थकरोतुं स्मरण थाय छे, तेमना गुणोनुं स्मरण थतां, ते गुणो प्राप्त करवा इच्छा थाय छे. माटे अरिहंत नामर्नु स्मरण करवू जोइए.
श्रीसद्गुरु-ज्यारे अरिहंत एवा शब्दथी अरिहंत भगवान्नुं स्मरण थाय छे, तो अरिहंत भगवान्नी प्रतिमाथी स्मरण थाय, ते युक्ति युक्त छे. अरिहंत एवो शब्द पण पुद्गल छे, अने अरिहंत भगवान्नी प्रतिमा पण पुद्गलपिंडनी छे, अरिहंत एवा नामथी अने अरिहंतनी मूर्ति थकी साक्षात् थइ गयेला भावतीर्थकरतुं स्मरण थाय छे. सूर्य एटलो शब्द वांचतां साक्षात् सूर्यनी यादी थाय छे, ए वात अनुभव सिद्ध छे, तो जिनेश्वरनी प्रतिमाने मानतां पूजतां फळ थाय तेमां जरा पण संदेह नथी. अरिहंत एवं नाम देवाथी जेम पापनो नाश थाय छे, तेम अरिहंतनी प्रतिमाने पण साक्षात् तीर्थकरनो आरोप करी मानतां पूजतां साक्षात् तीर्थकरने मानवा पूजवा सर फळ थाय छे. पांडवोना समयमां एक भिल्ल द्रोण गुरुनी पासे धनुर्विद्या शिखवा माटे गयो, द्रोण गुरुए ना पाडी, त्यारबाद पेलो भिल्ल वगडामा गयो. त्यां माटीनी
For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-१२
द्रोण गुरुनी मूर्त्ति नावी; अने साक्षात् द्रोणपुरुनी बुद्धिना आरोपथी मानवा पूजवा लाग्यो, नमस्कार करवा लाग्यो तिथी तेने धनुर्विद्यानी प्राप्ति थइ. एक दिवस द्रोण गुरु अर्जुन सहित वन गया त्यां, मिले वृक्षपत्र विधेला जोयां तेनी चा तुरी देखी, द्रोण गुरुए पुछयुं के हे भिल्ल ! धनुर्विद्या क्याथी शीख्यो ? भिल्ले कर्छु द्रोणगुरुनी पासेथी. द्रोण गुरुए कहां के तारा द्रोण गुरु क्यां छें ? भिल्ले पोतानी झुपडीमां तेमने लड़ जइ माटीनी बनावेली मूर्त्तिने बतावो अने कहां के आ मारा द्रोण गुरु छे, तेमनी पासेथी हुं धनुर्विद्या शील्यो. द्रोण गुरु तथा अर्जुन आश्चर्य पामीने कहेवा लाग्या के, गुरु उपर भ क्ति भने बहु मानथी माटीना द्रोण गुरु पण तेनी इष्ट फल सिद्धि माटे थया.
सुज्ञो विचारो के माटीना द्रोण गुरुमां भाव द्रोण गुरु पण कं हतुं ? ना कइ नहीं, तेम छतां भावथी द्रोणगुरुनी बुद्धियी मानतां पूजां सेवतां भिल्लनी पेठें, जिनेश्वर भगवानमी प्रतिमाने जे माने छे पूजे छे तेने शिव सुख आदिनी प्राप्ति थाय छे, एमां शंशय नथी. श्री तीर्थंकर भगवान चोत्रीश अतिशय अने पांत्रीस वाणीना गुणोए करी बिराजमान होय छे. कैवल्य ज्ञाने करी लोकालोकना भावने यथार्थ जाने छे. भव्यजीवोना हित भणी समवसरणमां बेसी देशना आपे छे, बार पर्षदा भराय छे, देवता, मनुष्य, तिथेच, सौ सौनी भाषायां सनने छे. सौना संशय दूर थाय छे. पुन्यवंत जो
For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वोने श्री तीर्थकरनां दर्शन थाय छे, भगवान्नी वाणी मेघ ध्वनिनी पेठे गाजे छे. षड्द्रव्य स्वरुप भगवान् कथन करे छ, नामादि निक्षेपार्नु कयन करे छ, उत्पाद व्यय अने ध्रुव ए त्रिपदीनु कथन करे छे. नैगमादि सात नयनु परुपण करे छे. सप्तभंगी प्ररुपे छे. जीवा जीवादिनव तत्त्वतुं स्वरुप द्रव्य क्षेत्र, काल, भावथी वर्णवे छे. श्राद्ध, श्रमण धर्मर्नु स्वरुप कथन करे छ. द्रव्य गुण पर्यायर्नु स्वरुप प्ररुपे छे. द्रव्यानुयोग, गणितानुयोग, चरणकरणानुयोग, धर्मकथानुयोग, ए चारे अनुयोगे करी व्याख्या करे छे. नित्यानित्यादि आउपक्षे करी श्रीतीर्थकर महाराजा षड् द्रव्यर्नु स्वरुप वर्णवे छे.
दिगंबर-केवली देशना देता नथी. फक्त तेमना मस्तकमां ॐकारनो ध्वनि नीकळे छे तेने देवता दुंदुभीमां लइ समजावे छे.
श्री सद्गुरु-श्री केवळी भगवान्ने मनयोग, वचन योग, तथा काययोग ए त्रण योग छे, वचन योगथी देशना श्री तीर्थकर भगवान् आपे ते युक्ति युक्त वात सिद्ध ठरे छे, ॐकार शब्दमांथी रुपी अरुपी पदार्थ- स्वरुप नीकळी शके नहीं, देवता अवधिज्ञाननी धणी छे, लोकालोकना भावोन वर्णन करी शके नहीं, मुखथी बोलवानी शक्ति छतां श्री तीर्थंकर भगवान् केम बोले नहीं ? अने ज्यारे मुखथी बोले नहीं त्यारे ॐकारनी ध्वनी केम करे ? ते जरा माध्यस्थताथी विचारो. श्री तीर्थकर भगवान् देशना दे छे. मुखथी
For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
११७
बोलतां कोई जातनी अडचण पडती नथी, केवल ज्ञाने करी दरेक पदार्थोर्नु यथातथ्य स्वरुप कथन करे छे. रुषभादिक चोवीस तीर्थकरनो हाल विरह छे. चोवीसमा श्री महावीर स्वामीनु हाल शासन चाले छे.
श्री महावीर स्वामीए पवित्र मुखथी कथन करेला सत्शास्त्रोनो हाल आधार छे, तथा तेमनी प्रतिमानां दर्शन करतां तेमनी यादी आवे छे. तेनो आधार छे. तीर्थकरनी प्रतिमा शान्त छे, तेथी तेमना सामु जोतां प्रथम तो. भव्यात्माना हृदयमां शान्तवाहिका गंगानो प्रादुर्भाव थाय छे. मनमां एम विचार थाय छे के अहो ! जे भगवानना अंगुठाना संचारथी मेरु पर्वत कंप्यो, एवा बलबान् हता, तोपण अंते त्रीश वर्ष बाद मुनिपणुं ग्रहण कयु. अहो जेनी राजाओ तथा इंद्रो चाकरी बजावे छे, ते भगवान् अरण्यमा एकला फर्या, अरे चेतन ? तुं क्यारे राग द्वेष रहित थइ शमभावे मुनिपणुं ग्रही, तेवी अवस्था पामीश? जे भगवान्ने अनेक सुगंधि चूथी इंद्रादिक देवताए स्नान कराव्यु, ते भगवान् वगडामां, शून्यागारमां, द्रव्य स्नान रहित, विचर्या, अरे जीव ! तुं शं न्हाइ धोइ द्रव्य स्नानथी पोताने पवित्र मानी मकलाय छे ? भगवान् अनंत शक्तिना धणी छतां तेमने अनार्य जनोनी कठोर वाणीने क्षमाथी सहन करी. अरे जीव ! तुं क्यारे बीजानी कठोर वाणीने सहन करीश ? कोइ असभ्य वचनथी आक्रोश करे छे, त्यारे तुं केम लाल
For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चोळ थइ जाय छे ? अने मनमा आहह दोहट्ट चितवे छे. तारी शी गति थशे ? तीर्थकर भगवान्ना आचरणमां अने तारा आचरणमां केटलो बधो फेर छे ? श्री तीर्थंकर भगवाने सोनुं रुपुं, वगेरेने असार जाणी तेनो त्याग कर्यो, हे लालचीया पामर जीव ! तुं भगवान्थी उलटो चाली सोनू, रुघु, वगेरेने मारुं मारुं माने छे, अने तेनी प्राप्ति अर्थे अनेक प्रकारनां कुकर्म करे छे, तेथी शुं परभवमां दुःखी नहीं थवानो ? अलबत् थवानो. श्री तीर्थकर भगवाने स्त्रीने असार जाणी तेनो त्याग कर्यो, अने स्त्री संबंधी भोगोनी अभिभाषा जरा मात्र पण करी नहीं. देवताओनी स्त्री संबंधी पण अभिलाषा करी नहीं, स्त्रीन शरीर सात धातुथी बनेलं जाणी, तथा तेना शरीरमा सुखनी भ्रांति जाणी तेनो त्याग कर्यो. स्त्री बे प्रकारनी छे. १ द्रव्य स्त्री. २ भाव स्त्री. देवतानी स्त्री, मनुष्यनी स्त्री अने तिर्यचनी स्त्री आ त्रण प्रकारनी स्त्री द्रव्य स्त्री जाणवी. आत्मानी परवस्तु संबंधी अभिलाषा, पौद्गलिक वस्तुनी ममता तेनो उपभोग, तेथी उत्पन्न थयेली आत्मानी राग द्वेष मय अशुद्ध परिणति तेने भाव स्त्री कहे छे. बहिरामियो, सदा अशुद्ध परिणतिमां रम्या करे छे, तेमने दरेक संसारना पदार्थोनी अभिलाषा मनमा रहे छे, तेमने परवस्तुमां सदाकाल राचq माचवू थाय छे. द्रव्य स्वीना त्यागथी भाव स्त्री त्यागी एम एकांते कही शकाय नही. भाव स्वीना त्यागथी द्रव्यस्त्रीनो त्यागः अवश्य थाय छे. श्री भगवाने आ प्रकारनी स्त्रीनो
For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
त्याग करलो छे. धर्मध्यान अने शुक्ल ध्यानना पायामां चित्तनी ऐक्यता करता ·छता भगवान् गामोगांम विचर्या. अहो ! हुं द्रव्यस्त्री अने भावस्त्रीना त्याग पूर्वक आत्मानी शुद्ध परिणतिने ओळखी तेमां रमतो छतो क्यारे मुनिपणुं ग्रहण करी गामोगाम विचरीश ? श्री तीर्थकर महाराजाए पंच महाव्रत ग्रहण कर्या, तेम हुँ पण पंच महाव्रत ग्रहण करी शुद्ध चारित्र पाळतो निर्मळ स्वभाव क्यारे मनुष्यायु निर्गमन करीश ? अहो मारी क्यां अल्पज्ञता अने प्रभुनी क्यां सर्वज्ञता! हुं अल्पज्ञ छता केम अभिमान करुंछु. अहो प्रभुनी शान्त मूर्ति मारा हृदय कमळने सूर्यना प्रकाशनी पेठे विकाशे छे. __ प्रभुनी मूर्तिी साक्षात् तीर्थकर भगवाननी स्मृति उद्भवे छे. अने प्रभुनु स्मरण थतां साक्षात् मूर्तिमां अने प्रभुमा भिन्नता भासती नथी. अहो, परमोपकारी परम पूज्य अशरणशरण, भवांभोधि तारक तरणि समान संसार तारक, चटगति वारक, श्री तीर्थकर भगवान्ना स्मरणथी मनमा उत्पन्न यता संकल्प विकल्पोनो नाश क्षणमां थाय छे.
मन-रुपनि ध्यान स्मरण करवाथी रुपी पणुं प्राप्त थाय छे, अने अरुपीनुं ध्यान स्मरण करवाथी अरुपीपणुं प्राप्त थाय अने रुपीपणाथी तो परमात्म पदनी प्राप्ति थती नथी. माटे 'रुपी एवी प्रभुनी मूर्त्तिनुं ध्यान स्मरण करवाथी अरुपी पणुं शी रीते प्राप्त थाय ?
For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२०
उत्तर - हे पृच्छक ! हे भव्यात्मा ! एकाग्र चित्तथी साभळ. ध्यान बे प्रकारे छे १ सालंबनध्यान, २ निरालंबन ध्यान साकार वस्तुमां गुणीनो आरोप करी एकाग्रचित्तथी गुणोतुं स्मरण करवुं ते सालंबन ध्यान कहेवाय छे, साकार वस्तुना आलंबन विना भाव स्फुरायमान थतो नथी. भावनी स्फुरणाथी निरालंबन ध्यान थइ शके, ते कहे छे. परमात्मा स्वरुप पोतानो जे आत्मा छे, तेना असंख्यात प्रदेश छे, एकेक प्रदेशे अनंतुं ज्ञान छे, अनंतुं वीर्य छे, अनंत गुणनो आत्मा घणी छे, कर्म थकी रहित स्फटिक रत्ननी पेठे निर्मळ छे, शुद्ध छे, ज्ञानमय छे, एम उपयोगे करी एका प्रवृत्त्या स्मरण करवुं तन्मयता भाववी, तेनुं नाम निरा लंबन ध्यान छे, निरालंबन ध्याननो शुक्ल ध्यानमां अं तर्भाव थाय छे, अने सालंबन ध्याननो धर्म ध्यानमां अंतभाव थाय छे, सालंबन ध्यान विना निरालंबन ध्यानमी प्राप्ति थती नथी, माटे प्रथम सालंबन ध्याननी जरुर छे, रुपीनुं ध्यान करवाथी रुपीपणुं प्राप्त थाय छे, एवी जे शंका करी ते पण मुक्तिद्वारा विचारतां निरस्त थाय छे, कारण के, प्रभुनी मूर्त्तिने विषे भावतीर्थंकरनो आरोप करीने तेमना गुगोनुं ध्यान तथा स्मरण करवाथी, रुपीपणुं प्राप्त धतुं नथी. उल कर्मवडे संयुक्त आत्मानी शुद्ध दशा जागतां अरुपी पद पामे छे, आत्महिताकांक्षी दरेक वस्तुने देखे छे, पण ते तन्मय बनतो नथी.
For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जे वस्तुनुं ध्यान या स्मरण करीए, तन्मय पण बनी शकातुं नथी. विषतुं ध्यान या स्मरण करवायी तन्मय बनी शकातुं नथी. तेमजे अभव्य जीवो छे ते परमात्मानुं स्मरण करे तो पण अभव्यत्वपणाने लीधे ते पदनी श्रद्धा तथा यो. ग्यताना अभावे ते पदनी प्राप्ति थती नथी. आत्मामां ते प. दनी योग्यता होय अने तेनी श्रद्धा प्रगटे तो तेनुं ध्यान तथा स्मरण करवाथी तत्पदमय आपणे बनी शकीए.
प्रभुनी मूर्ति जड छे, आपणे कंइ ए मूर्तिनो जड स्वभावरुपे बनवा धारता नथी, पण ते मूर्तिमा तीर्थकर भगवान्नो आरोप करेलो छे. ते भगवानमा रहेला गुणोनी प्राप्ति माठे तेमनु स्मरण ध्यान करीए. तेथी ते गुणोनो आधारभूत जे आत्मा अरुपी पद पामेलो छे, ते पदने स्मरण ध्यानथी आपणे पामी शकीये.
जे जे व्याक्तिनुं स्मरण करीए छीए, ते व्यक्तिमा रहेला गुणानी योग्यताने प्राप्त करवानी आपणामां शक्ति तथा स्वभाव होय.छे, तो ते गुणोने आपणे प्राप्त करीए छीए, श्री तीर्थकर शरीरनिष्ठ अनंत गुणर्नु ध्यान करता रुपीद्वारा अरुपोतुं ध्यान थाय छे, मुख्य रीत्या आपणुं लक्ष तेमनामां रहेला गुणो प्राप्त करवानुं छे, तेथी रुपीनुं ध्यान बरता रुपी पणुं प्राप्त यतुं नथी. कारणके, तेमना शरीरमा रखेला गुणोतुं स्मरण तथा ध्यान तथा तेमने जेवा जेवा तप
For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कर्या तथा भव्य लोकोने केवी रोते उपदेश आप्यो, आत्मगुणो प्राप्त करवाने तेमने पंच मुनित्रत अंगीकरी केवां कष्ट सहन कर्या, अंते घाति कर्मनो क्षय करी कैवल्य लक्ष्मीयी पोताना आत्माने अखंड धननो स्वामी कर्यो, तेम हुं पण कयारे करोश ? एम आपणी मनोवृत्ति ते गुणोंने प्राप्त करवा लक्ष खँचे छे, पण तेमनुं शरीर मनोहर हतुं, तेवुं मारुं थाओ एम अभीलाषा रहेती नथी. तेथी रुपीपणुं प्राप्त थतुं नथी. माटे रुपी एत्री प्रभुनी मूर्त्तिनी पूजा करवाथी तेमनी भक्ति करवाथी साक्षात् अरिहंत भगवान्नी पूजा भक्ति करी कहेवाय, कार
मां भावनुं बन्ने ठेकाणे सादृश्यपणुं छे, प्रभुनी मूर्तिमां प्रेम भक्तिने लीघे एवा दृढ संकल्पथी साक्षात् थइ गएला तीर्थंकनो आरोप करवामां आवे छे के जेथी मूर्ति स्वरुपे साक्षात् तीर्थकर भगवान् भासे छे. अने तेवी रांते भासतां प्रभु वहुमान, गुणग्राम अत्यंत भक्तिथी करतां आत्मानो शुद्ध या शुभ परिणाम प्रगटे छे, अने घणां कर्म तत्क्षण नाशे छे. अने प्रभुना वचनोना बहुमान रुप तत्त्वरुचि प्रगटे छे, अने प्रभुना आगम उपर श्रद्धा बेसतां सम्यक्त्व प्रगटे छे. अने सम्यक्त्व मग थतां क्रोध, मान, माया, लोभनी क्षीणता थाय छे. अनादिकाळथी संसारमां ममताथी थती प्रवृत्ति स्वतः बंध पडे छे, अभव्य जीवने संसारमां मवृत्ति अनादि अनंत भांगे है. भव्यजीवने संसारमां प्रवृत्ति सम्यक्त्व प्रगट थया बाद अनादि सान्त भांगे छे, एटले भव्यात्मा बहिरात्मभावे परवस्तुने
For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२३
पोतानी मानी विष्टाना कीडानी पेठे विष्टामां रुचिवंत, शुकरनी पेठे अनादिकाळथी दुःखने सुखरुप मानी परने पोतानुं मानी बाह्य धन धान्यादिकने पोतानुं मानी रागद्वेषने जोरे संसारमां मवृत्ति कर्या करतो हतो, ते प्रवृत्तिने पोतानुं स्वरूप समज्या बाद खोटी दुःखदायी भवभ्रमणहेतुभूत जाणी तेनां संगदूर कर्यो एटले संसार प्रवृत्ति स्वतः बंध पडी. कारणके प्रवृत्तिं कर्त्ता आत्माए पोते असार जाणी तेनो त्याग कयों एटले तेनुं जोर कइ चाल्युं नहीं, अने संसारिक पदार्थों उपर उदासीनता प्रगट थइ, विवेक रुप सूर्ये करी आत्मानुं शुद्ध स्वरुप जाण्युं, सत्यासत्यनो विवेक त्रगटयो, आत्मामां रहेला अनंत गुण रुप खजानो प्रत्यक्ष देखवामां आव्यो. अहो ! परमात्मा सिद्ध भगवान्, अनंत गुणरुप खजाने करी परिपूर्ण थया छतां अनंत सुखमां सादि अनंत स्थिति निर्ममे छे. बाह्यधन जे धान्यादि पुद्गलरूप तेनो प्रभुने संग नथी. बाह्य धनथी रहितने अभ्यंतर अनंत धन वडे करी सहीत श्री तीर्थंकर भगवान् छे. बाह्य घन जे सुबैग, मोती, रुपुं छे ते जड छे, विनाशी छे. पुद्गल छे, सडण, पडण, विध्वंसन स्वभात्ररूप छे, ते कोइनुं
युं नथी, थवानुं नथी. तेनी ममताथी अरे में म्हारा सत्य अभ्यंतर धन उपर दृष्टि दीधी नहीं अने तेने प्राप्त करवा मयन पण कर्यो नहीं. हवे विचार थयो के त्यारे हवे मारे अभ्यंतर धन उपर दृष्टि देवी जोइये, परमात्मानुं अनंत गुण रुप
For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धन आविर्भावे ययुं छे, मारुं अनंतगुण रुप धन तिरोभावे - कायुं छे, अरे हुँ ममता रुपी वेश्यानी संगतिथी पोतानुं धन हार्यो, अने भीखारी थयो छत्तो नाटकीयानी पेठे चार गति. मां विविध शरीररुप वेश पेहेरी दीनता दाखवी, ममताना जोरे बाह्य धननी भिक्षा याचं छु, तेने पामी मलकाउंछु अने वळी क्षणमां दुःखी थाउं छु, क्षणमा रुदन करु छु, अहो वेश्याए म्हारं सर्वस्व आत्मिक धन हरण कयु, मारूं उत्तम कुळ, सिद्ध भगवान् सरखा तो मारा भाइ थाय, छतां हुं केम दुःखी थाउं छु ? अरे ! अशुद्ध परिणतिरुप वेश्याए भने असत्य वस्तुमां मोह पमाडयो, मारी शुद्ध चेतनारुप स्त्रीनी संगति त्यागी, अने अशुद्ध परिणति रुप वेश्यानो संग कर्यो, तेथी हवे शुद्ध चेतना मारो संग करश के नहीं, तनी पण शंका रहे छे, हवे अशुद्ध परिणति रुप वेश्याना गृहमांथी निकली पोताना असंख्यात प्रदेशरुप घरमा रसुं, एटले शुद्ध चेतनारुप स्त्री ते घरमां छे तेनो मेळाप थशे, एम चितवी आत्माए पोताना घरमां प्रवेश कर्यो, त्यां शुद्ध चेतनारुप स्त्री भर्ता विरहथी दुःखी थएली दीठी.
आत्मा कहे छे,हे मारी माणवल्लभा शुद्ध चेतना ! तुं केम दुःखी देखाय छे ? तेनुं शुं कारण छ ?
शुद्ध चेतना कहे छे, हे आत्मपति तमोए अनादि कालथी मारो संग त्याग कर्यो छे अने अशुद्ध परिणतिरुप वेश्यानी
For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संगतिथी तमो तमारी अनंत शक्ति गुमावी बेठा छो, रंक जे वा बनी गया छो, तमारी दुःखकारक स्थिति जोइने मने रडवू आवे छे, तमारुं सर्व धन तमो हारी बेठा, तमारी गुणरुप रिद्धिनो त्याग करी गांडा माणसनी पेठे सोनु, रुघु, घर, महेल, स्त्री पुत्रादिकने रूद्धि तरीके तमो मानो छो. आ ते केवी स्थिति.कहेवाय ? __आत्मपति-ओ मारी प्राणप्रिया वल्लभे! मारुं धन साचवनारी-अने असंख्यात प्रदेशरुप घरने कर्मरुप कचरो काढी नांखी निर्मळ राखनारी! अने पोताना पति विना अन्यनी साथ नहीं संबंध राखनारी ! हवे मने तारा विना बीजानी संगति रुचती नथी. हुं धन रहीत थयोछं, घणां संकट वेटुंछ, अने चार गतिमां भटकुंछु, तोपण हवे तारा विना बीजानी. संगति मने सारी लागती नथी, माटे हवे हुं शुं करुं के जेथी परमात्मा सिद्ध भगवान् के जे मारा भाइ . थाय छे. तेनी सरखो थाउं.
शुद्ध चेतना स्त्री-मारा व्हाला पति ! तमारी आवी दुर्दशा जोइने मने दुःख थाय छे, तमारा दुःखथी हुँ पण दुःखी थइछु, तमारा सिद्ध भ्राता केवां सुख भोगवे छे. अनंत मुख समये समये भोगवी रह्या छे, अने तमारे तो तेनो लेश भाग पण नथी, अहो तमारी केवी कंगाल स्थिति थइ गइ छे. !
आत्मपति-मारी व्हाली स्त्री ! तुं हवे मारी आवी स्थिति
For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चारंवार मने कही बताव नहीं, कारण के मने शरम आवे छ। हवे हुँ कदी अशुद्ध परिणतिरुप वेश्या के जेना वशमां सकल जीवो मृगनी पेठे थया छे, गांडा बनी गया छे, तेनी संगति करीश नहीं, एम खात्रीथी कहुंछु.
शुद्ध चेतना स्त्री-मारा पूज्य आत्मपति ! हालतो तमो ठेकाणे आव्याछो, पण घडीमां पाछा तेना पासमां सपडाइ जशो. कारण के-तृष्णा, विषय पिपासा-रुप दासीओ वेश्यानी तमने ललचावी वेश्यानी पासे क्षणमां लेइ जशे, ते वखते पाछा कूतरानी पुंछडीनी पडे हता, तेवाने तेवा थइ जशो, मने जरा मात्र पण याद करशो नहीं, विषयरुप दारुना प्याला भरीभरीने अविवेकरूप खाट उपर बेशीने वेश्यानी संगतिथी पीशो, अने गांडा बनी जशो. आ मारी स्त्री, आ मारो पुत्र, आ मारो शत्र, आ मारी मा, आ मारं धन, आ मारुं भोजन एम मुखथी लवारो करशो. अने क्रोध, मान, माया, लोभरुप चोरो तमो गांडा बनी गया के तुरत तमारुं धन हरण करवा मंडशे. तमने भान रहेशे नहीं के मने चोरो लूटे छे. अने हुँ लूयाउछु. ममतारुप कटारथी तमारु गळु कापी नांखशे, अने अंते दुःखी थशो, माटे पेहेलांथी हे आत्मपति ! हुं तमने कहुंछु के अशुद्ध परिणतिरुप वेश्यानी तृष्णा तथा विषय पिपासारुप दासीओ तमारा हृदयमा प्रवेश करी तमने वेश्यानी पासे खेंची लइ जशे, माटे तमो तेनो विश्वास राखशो नहीं. अने तेने आववाना रस्ता बंध करी मारी साथे असंख्यात प्रदेशरुप
For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૭ 'घरमा वसशो, तो कोइनो भय रहेशे नही.
आत्मपति-अरे ओ मारी व्हाली शुद्ध चेतना ! हवे हुं पारंवार केम मेरु पर्वत जेवडी भूल करीश ? चौद राजलोकना एकेक प्रदेशे अनंतीवार जन्म मरण कर्या, एकेक परमाणुने में अनंतीवार शरीररुपे परिणमाव्यो, आहाररुपे परिणमाव्यो, आठ वर्गणारुपे परिणमाव्यो, हवे हुँ पुद्गलनी अॅठमां केम तृष्णा धरूं ? अने विषय पिपासानी आशाओं केम बीजानी आजीजी करूं ? केम नम्र वचनो उच्चारु, विषय विषरुप प्याला गोळीने केम पीश ? अलबत् कदापि हुं अशुद्ध 'परिणति रुप वेश्यानी संगति करीश नहीं. एम नकी खात्रीथी कहुं हुं. समतारुप मारी दासीने हुकम करीशके जेथी ममता मारा घरमा प्रवेश करी शकशे नहीं. संतोषरूप कोट बांधी अंतःस्थित मने विषयनी भीति नथी. उपयोगरुप मारा भित्रनी संगतिथी हुँ हवे वारंवार मारा शुद्ध सहजानंद अखंड अमर अजर निःकलंक सच्चिदानंद स्वरुपमां रमणता करीश, अने तारी सोबत क्षणवार पण मूकीश नहीं. संवररुप कोटवाळ पाप पुण्यने पेसवा देशे नहीं, मारा असंख्यात प्रदेशरुप घरमां कर्मरज लागी छे तेने भावनारुप सावरणीथी वाळी नांखीश, हवे हुँ सिंह सरखी वृत्ति धारण करीश, हे शुद्ध चेतना स्त्री! तुं मारी संगति मूकीश नहीं. 'तुं ज्यारे मारी पासेथी .जती रहे छे, त्यारे अशुद्ध परिणतिरुप वेश्या दुःख दे छे, माटे माराथी अळगुं तारे रहेवू नहीं.
For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शुद्ध चेतना स्त्री-आत्मपति ! तमे समजु थइने फेम मूलो? छो जेनुं मुख पण अपवित्र छे, एवी चांडालणी सरखी अशुद्ध परिणति वेश्यानी तमो सोबत करो छो, अने ज्यारे तमो एनी संगते रमो छो, त्यारे हुं त्यांथी दूरे खK छ कारणं के चंडालणीथी दूर रहे ए पवित्र जननुं भूषण छे, तमो चौडालणीनी संगति करवाथर्थी चंडाल जेवा बनो छो त्यारे हुं तमाराथी अभडावाना भयथी दूरेखमुंछु, तेमांतमारोज वांक छे. ___ आत्मपति-हे शुद्ध चेतना स्त्री ! तमो माराथी दर खसोछो त्यारे अशुद्ध परिणतिनी सोबत थाय छे. तमो मारी पासेथी खसो नहीं तो अशुद्ध परिणतिनी हुँ केम सोबत कर ते विचारी जुओ.
शुद्ध चेतना स्त्री-अशुद्ध परिणति ज्यारे तमारी तरफ लक्ष करे छे के तुरत तमो तेना उपर प्रेम.करो छो, अने मने विसारी मूको छो. ज्यारे ते नजीक आवे छे, त्यारे अभडावांना भयथी हुँ नासी दूर खसुं छ. जो तमो. तेना उपर प्रेम करो नहीं, अने तेने आवकार आपो नहीं तो हुँ तमारी पासेथी शा माटे दूर खसुं ? शास्त्रमा स्त्रीने अर्धागना कहेली.छे, पण तमो वेश्यानी संगते रमो ते मारा जेवी कुलवंती स्त्रीथी जोवाय नही तेथी दुरे जाउं छ. आजथी हवे तमो प्रतिज्ञा पू. चैक निश्चय करोके हुं हवे पर पुद्गलयोगे तेनी ममता आशा पिपासा सेवी अशुद्ध परिणतिनो दास बनीश नहीं, एम क
For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१२९
होतो हुँ तमारी पासे सदाकाल वसुं, जरा मात्र खसुं नहीं. . आत्मपति-मारी व्हाली शुद्ध चेतना ! तारां वचनो मारा हृदयने भेदी नांखे छे, हुं कंइ लबाड माणस नथी. हूं उत्तम कुळनो छु, सिद्धनो भाइ छ, हवे बाह्य धन धान्य स्त्री पुत्र आदि उपरथी ममता उतारी अभ्यंतर आत्मिक धननी प्राप्ति माटे प्रयत्न करीश, अने मारुं धन अनादिकाळथी तिराभावे रहछे, तेने आविर्भावे करीश. अने आत्मिक रूद्धि प्रगटभावे करीश, हे शुद्ध चेतना, आपणे अनंत सुखनी लहरमां स्वकाल निर्गमन करीशं, संसारिक पदार्थों उपरथी में प्रवृत्ति थती हवे त्यागी, हवे में आत्मगुणमा प्रवृत्ति करी छे, पौद्गलिक धन आत्मिकथन आगळ शा हिसाबमां छे, अरे आटलो काल काचना कटकाने मणि धारी हुँ मूर्ख बन्यो. हवे केम जाणी जोइ पौद्गलिक सुखनी भ्रांतिथी संसारमा प्रवृ. त्ति करुं अलवत नहीं करूं, मन, वचन, अने कायाथी न्यारं मारु आत्म धन छ, तो ते त्रण योगने केम धन तरीके मार्नु ? अलबत हवे मानीश नहीं, आवां आत्मपतिनां वचनो सांभळी. शुद्ध चेतनास्त्री अत्यंत प्रमोद पामी, अने स्वपति संगे अहर्निश रहेवा लागी. आत्मपति ए पण ज्ञानक्रियाए करी कर्म कलंक रहीत थइ घनघाती आदि कर्म खपावी अनंत चतुष्टयनी प्रा. प्ति करी, शुद्ध चेतनानी संगे मोक्ष स्थानमा जइ वंश्यो. इत्यादि ध्यान कारणीभूत श्री जिनप्रतिमा छ, तेना योगे सालंबन ध्यानद्वारा निरालंबन ध्यान योगे शाश्वत पद संगी थवाय छे,
For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१३०
*
ए निःसंशय बात छे. प्रभुए पोताना आत्माने अनंत ज्ञान, अनंत दर्शन, अनंत चारित्र, अनंत वीर्यादिनो लाभ आप्यो. हुँ क्यारे आपीश ? प्रभुनामां अने मारामां अंतर आकाश पृथ्वी जेटलुं छे. हुं जो प्रयत्न करूं तो तेमना समान बनी शकुं, आत्मवीर्य फोरवुं तो कर्मनां दळियां बिखेरी नांखुं ? पण प्रमादमां स्वकाल गमानुं तो शी रीते परमात्मपद पा अमादने परिहरी ज्ञान दृष्टिथी शिवपुर मार्ग निहाळी, चरणगुण भजी स्वस्वभावे रमुं अने परभावनो त्याग करूं तो मुक्ति करतल न्याय (मुक्ति हाथेळीना तळीयानी पेठे) पासे छे, एम देखाय. अनंत मुनीश्वरो ज्ञान दृष्टिथी मुक्ति स्वरुप निहाळी तेनी श्रद्धा करी चरणने आदरी मुक्तिपद पाम्याछे, पामे छे, अने पामशे, सिद्धिपढ़ने पामेला सिद्धो केवा छे ते कहे छे.
गाथा.
सिद्धत्तिय बुद्धत्तिय पारगयत्तिय परंपरगयत्ति उमुक्काकम्मकवया अजराअमराअसंगाय ॥ १ ॥ णित्थिण सव्व दुख्खा जाइ जरा मरण बंधण विमुक्का अव्वाबाहं सोरकं अणुहोति सासयं सिद्धा ||२|| अथ सिद्धानां एकत्रिंशद्गुणा दर्श्यन्ते
संठाण ५ वण ५ रस ५ गंध २ । फास ८ वेयं ३. ग
For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१३१
संगभव ३ रहियं । इगतसिगुण समिद्धं सिद्ध बुद्धं जिणं नमिमो ?
पांच संस्थान, तिक्त, कटु, कषाय, आम्ल, मधुर, ए पांच रसः कृष्ण, नील, पोत, रक्त, श्वेत, ए पांच वर्णः सुरभि, अने दुरभिगंध १ गुरु, २ लघु, ३ मुकुमाळ, ४ कर्कश, ५ शीत, ६ उष्ण, ७ स्निग्ध, ८ रुक्ष. ए आठ स्पर्शः १ स्त्रीवेद, २ पुरुषवेद, ३ नपुंसकवेद, शरीर संग अने परवस्तु संग अने जन्म ए एकत्रीश उपाधिथी रहित सिद्ध भगवान् छे. पांच संस्थान रहित, पांच वर्ण रहित, पांच रस रहित, सिद्ध भगवान् ले, वे गंध रहित सिद्ध भगवान छे. आठ स्पर्श रहित सिद्ध भगवान् छे; त्रण वेद रहित सिद्ध भगवान् छे, शरीर संग रहित परवस्तु संग रहित, अने भव एटले जन्म रहित, सिद्ध भगवान् ए एकत्रीश गुणे करो बिराजीत स्व सत्ताए रहे अनंत सुख तेना भोक्ता सिद्ध भगवान् छे; तेमने जे सुख छे ते तेज जाणे छे; वा आत्मज्ञानीओ तेनो यत् किंचित लेश अनुभव ज्ञानथी जाणे छे.
दुहा.
मृतकलेवर देखीने मनुष्य हर्ष न पाय । मूढ निहाली अनुभवि मन हर्षित नवि थाय १६
मृत कलेवर देखीने मनुष्यने हर्ष उत्पन्न थतो नथी, तेम मूर्ख महान् आत्म स्वरुपना अजाण बहिरात्माने देखी आत्म
For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्वरूपना ज्ञाता, आत्म तत्वने स्याद्वाद रीत्या जाणनार सप्तभंगी आदिथी आत्मामा रहेला अनंतगुणोनो अनुभव करनार ज्ञानी पुरुष पोताना मनमां हर्ष पामता नथी. ज्ञानी. अने मुढना लक्षण बतावे छे.
दुहा. प्राण दशने योगथी, न्यारो चेतनराय । द्रव्य कर्म व्यवहारथी, कर्त्ता आत्म कहाय ॥१॥ नय निक्षेपा भंगी, जेने छे शुद्ध ज्ञान । गुरु परंपर अनुभवी, भवजलधि ते यान ॥२॥ ज्ञान क्रिया दोउ ग्रहे, निषेधे नहीं एक । व्यवहारे वर्ते सदा, निश्चयनी शुद्ध टेक ॥ ३॥ द्रव्यादिकचउ भावथी, जाणे वस्तु स्वरुप । नवतत्त्वादिक जाणतो, पंडित तेह अनूप ॥४॥ श्रद्धा ज्ञान विवेकथी, जाणे जे षड् द्रव्य । सूत्र पंचांगी सबहे, पंडित आसन्न भव्य ॥५॥
पांच इंद्रिय, त्रण बल, श्वासोश्वास, अने आयुष्य; ए दश पाणथी न्यारो, औदारिक, वे क्रिय, आहारक, तेजस, अने कार्मण, ए पांच शरीरथी न्यारो, शरीरमा वर्तनार पण शरीरथा न्यारो, कृष्ण लेश्या, नील लेश्या, कापोत लेश्या,
For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तेजो लेश्या, पद्मलेश्या, शुकललेश्या, ए छ लेश्याथी न्यारो, मनयोग, वचनयोग, अने काम योगथी न्यारो, वन रुषभनाराच संघयण आदि छ संघयणथी न्यारो, ज्ञानावरणीय, दर्शनावरणीय, वेदनीय, मोहनीय, आयुष्य, नाम, गोत्र, अने अंतराय, ए आठ कर्मथी न्यारो, औदारिक वर्गणा, चैक्रिय वर्गणा, आहारक वर्गणा, तेजस वर्गणा, भाषा वर्गणा, श्वासोश्वास वर्गणा, मनोवर्गणा अने कार्मण वर्गणा ए आठ वर्गणाथी न्यारों रागद्वेषमय अशुद्ध परिणतिथी न्यारो, आत्मा अरुपी, अनंत शक्तिनो धणी छे. अनंत गुणनो आधार छे. पुद्गलास्तिकायथी भिन्न आत्मद्रव्य छे. ते आत्मा आंखथी देखातो नथी. नाकथी मुंघातो नथी, कानथी आत्मा सांभळी शकातो नथी, जे संभळाय छे, ते शब्द पुद्गळ छे, अने ते शब्दथी वाच्यार्थ- जे ज्ञान थाय ते अरुपी छेपंच द्रव्यथी आत्मा भिन्न छे, जे जे वस्तु आंखे देखाय छे, ते पुद्गल छे, अने तेथी आत्मा न्यारो छे, शरीरमां व्यापी रह्यो छे, खीर नीरनी पेठे, तोपण आत्मा भिन्न छे, भव्यजीवन शरीरनो संबंध, मोक्ष जाय त्यारे अनादि सान्त भांगे छे, अने चार गतिमां शरीर मूके, ग्रहण कर तेनी अपेक्षाए शरीरनो संबंध सादि सान्त भांगे छे, अभव्य जीवने शरीरनो संबंध अनादि अनंतमा भांगे छे, पांच प्रकारना शरीरमां षट् गुण हानि पृद्धि दरेक समये जीव जीव प्रति थइ रही छे, चार गतिमां परिभ्रमण करतां पांच प्रकारनां अनेक शरीर धारण कर्या, दरेक
For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शरीर जुदा जुदा प्रकारनां छे, वर्ण, गंध, रस, स्पर्शथी षड् गुण हानि वृद्धि दरेक शरीरमां बनी रही छे, पांच इंद्रियो पण दरेक भवमां जुदा जुदा प्रकारनी जीवे धारण करी, तेमां पण षड् गुण हानि वृद्धि समये समये बनी रही छे, त्रणबल पण दरेक, जीव प्रति जुदा जुदा प्रकारनां छे. कोइ जीवनुं ? मनोबल विशेष होय छे, ४ कोइनुं वचन बल थोडं होय छे, ५ कोइनुं कायबल विशेष होय छे, ६ कोइरॉ कायबल हीन होय छे, २ कोइनुं मनोबल अल्प होय छे, ३ कोइनुं वचन बल विशेष होय छे, श्वासोश्वास अने आयुष्य संबंधी पण तेम समजी लेवू, मनयोग-पण जीव जीव प्रति जुदा जुदा प्रकारनो होय छे. वचन योग पण जीव जीव प्रति जुदा जुदा प्रकारनो होय छे, काय योग पण जीव जीव प्रति
जुदा जुदा प्रकारनो होय छे, प्रत्येक योगमां षट् गुण हानि वृद्धि रही छे. द्रव्यकर्म ज्ञानावरणीयादि आठ कर्म तेनो कर्ता आत्मा व्यवहारनयथी छे, अनुपचरित सद्भूत व्यवहारनयथी द्रव्य कर्म कर्ता चेतन जाणवो. राग द्वेष भाव कर्म छे, तेनो कर्त्ता आत्मा अशुद्ध निश्चयनये करी छे, पण ज्यारे आत्मा स्वरुप ओळखे छ, पोतानामां रहेला गुण पर्यायने जाणे छे, ते वखते तेनी विचित्र दशा थाय छे, परवस्तुने पोतानी मानी अने अनंतकाल संसारमा चार गतिमां भटक्यो, तेनो पश्चाताप थाय छे, अने सिंह जेम पांजरामांथी छूटवा प्रयत्न करे छे तेम अनंत शक्तिनो धणी आत्मा कर्म पिंजर
For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१३५
माथी छूटवा प्रयत्न करे छे, अने राग द्वेषनो त्याग करी विभावदशाथी दूर रही पोताना स्वभावमां शुद्धोपयोगथी रमे छे, अने भावना भावे छ.
अद्य रागज्वरो नष्टो मोहनिद्रा विनिर्गता ततः कर्म रिपुं हन्मि ध्याननिस्तूंशधारया १
अद्य रागरुप ज्वर ( ताव ) नाश पाम्यो, आज मोह निद्रा गइ, अने हुं शुद्धोपयोगे करी जाग्यो, हवे कर्म रुप शत्रुने ध्यान रुप तीक्ष्ण तरवारनी धारावडे करी हणुंछ, हवे कर्म शा हीसाबमां छे, अशुद्ध परिणतिनो त्याग करी शुद्ध परिणति आदरतां पोतानामा रहेला अनंतगुणो के जे तिरोभावे रहेला छे तेने आविर्भावे करवा रुप करीने पोताना गुणोनो कर्ता बर्नु, अने तेम विचारतां तेनी प्राप्ति तत् स्वरुपर्नु ध्यान आत्मा धरी परमात्मरुप बने छे.
श्लोक. अहं न नारको नाम न तिर्यग् नापि मानुषः। न देवः किंतु सिद्धात्मा, सर्वोयं कर्मविभ्रमः १ __ हुं शुद्ध द्रव्यार्थिकनयनी दृष्टिथी देखें तो हुं नारकी नथी, तेम तिर्यंच पण नथी. मनुष्य पण नथी, तेम देव पण नथी, परंतु हुं निरंजन निराकार परमानंदवडे युक्त, हुं परमा
For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६६
रमा छु, अने आ शरीर विगेरे देखाय छे ते सर्व कर्मनो छे, हुं सिद्धात्मा छु, बाकी सर्व प्रपंच छे एम भावना करतां शुद्ध स्वरुपनो अभ्यास थाय छे.
श्लोक. अहंच परमात्मा च द्वावेतौ ज्ञानलोचनौ । अवस्तं ज्ञातुमिच्छामि तत्स्वरूपोपलब्धये १
हुं अने परमात्मा बने ज्ञान लोचनवाला छीए, तेथी हुं परमात्म स्वरुप प्राप्ति माटे मारा आत्माने जाणचा इच्छु अने सिद्ध स्वरुपमय हुं छं, एम दृढ संकल्प करी वत् स्वरुपमां ध्यान द्वारा लीन थह जह बाह्य पदार्थोंने उंघनी पेढे भूली जर फक्त स्वस्वरुपमां रमी परमात्मस्वरूपमय बनीश, त्यारे कर्म रन बिखरी जथे, भने हुं सिद्ध बुद्ध रुपे ज्ञानादि गुणे करी बनीश.
श्लोक.
अमी जीवादयो भावाः चिदचिदलक्षलांछिताः तत् स्वरुपाविरोधेन ध्येया धर्मा मनीषिभिः ॥१॥
आ जीवादि षड्द्रव्य चेतन अने अवेतन लक्षणे करी लांछित छे, ते सर्व पदार्थो धर्मध्यानमां तेमना स्वरुपयां मरोध न आवे तेवी रीते बुद्धिमान् पुरुषोए ध्यावा.
For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
लोक.
प्रबलध्यानवज्रेण दुरितद्रुमसंक्षयं तथा कर्म यथा दत्ते न पुनर्भवसंभवं ॥१॥
प्रबल ध्यानरुप वज्र वडे पापरुप वृक्षने एवी रीते क्षय करुंके ते फरीथी उगी शके नहीं, ध्यानरुप अग्निथी कर्मरुप काष्टने बाळीने भस्म करुंके पुनः पुनः संसारमा परिभ्रमण कर, पडे नहीं, एवी रीते पोतानुं आत्म स्परुप ओळखी परमात्मपद प्राप्ति अर्थे ध्यान करे तेने ज्ञानी कहीए. नैगम, संग्रह, व्यवहार, रूजुसूत्र, शब्दनय, समभिरूढ, एवंभूत; ए सातनय, तथा नामनिक्षेपो, स्थापना, द्रव्य, अने भाव ए चार निक्षेपाना ज्ञाता ज्ञानी होय स्यात् अस्ति, स्यात् नास्ति, आदि सप्तभंगी सर्व पदार्थो उपर लगाडी जाणे, समकित मोहनी, मिश्र मोहनी, मिथ्यात्व मोहनी, तथा कषाय क्षयथी जेने शुद्ध तत्त्व प्रगट थयुं छे, यथातथ्य श्रुत ज्ञानवडे करी सर्व पदार्थो. नुं स्वरुप जाणे छे. चार निक्षेपाथी नवतत्त्वने जे जाणे छे, गुरु परंपराए श्रत ज्ञान संबंधी चालतो आवेलो अनुभव ते ना जाणनार, एवा ज्ञानी गुरु, भवसमुद्रने तरवा माटे झाझ समान छे. मोक्षनी प्राप्ति माटे ज्ञान, अने क्रिया बेर्नु अवलंबन ज्ञानी करे छे एकान्ते ज्ञान या एकान्ते क्रियानो निषेध ज्ञानी करतो नथी, जन मन रंजन अर्थे क्रिया करतो नथी. मोक्षनी प्राप्ति माटे संवरने भजनारी क्रिया करी सदा आत्मभावे
For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ज्ञानी रमे छे. मोक्षमार्गमां ज्ञाननी प्राधान्यता छे, अने क्रियानी गौणता छ, तप जपादिथी जे कर्म क्रोडी वर्षे पण नाश न पामे, ते ज्ञानी श्वासोश्वासमां खपावे छे.
दुहा. ज्ञान रहित जेह क्रिया, क्रिया रहित जे ज्ञान। अंतर तेहनो जाणजो, भानु खजुवा समान. १
हान रहित एकली क्रिया अने क्रिया रहित एकलुं ज्ञान ते वेनुं अंतर खजुआ अने सूर्य जेटलुं छे, क्रिया रहित ज्ञान सूर्य समान छे. अने ज्ञान रहित क्रिया खजुआना सरखी. उद्योतकारक छे. क्रिया ज्ञानीनी पास आ वात पण एम संबोधे छे के मोक्षनी प्राप्ति योग्य तेढेतु अने अमृतक्रिया करवी ते ज्ञानी करी शके छे. ज्ञान विना तद्रेतु क्रिया अने अमृत क्रियानुं स्वरुप जाणी शकाय नहीं, माटे ज्ञानीनी पासे क्रिया छे, ते वाक्य सत्य छ, श्री यशोविजयजी उपाध्यायजी पण संयम बत्रीशीमां कहे छे के.
दुहा. हीणो पण ज्ञाने अधिक, सुंदर सुरुचि विशाल। अल्पागम मुनि नहीं भलो, बोले उपदेश माल ?
चारित्र गुणे करी हीन पण ज्ञाने करी आधिक मुनि श्रेष्ट
For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१३९
छे. किंतु अल्पज्ञ मुनि स्वपर हित कर्ता नथी एम उपदेश माळामां कडं छे मारे ज्ञान सर्व गुणमां अधिक छे.
दुहा. ज्ञानवंतने केवली । द्रव्यादिक अहिनाण । वृहत्कल्पभाष्ये वली । सरखा भाष्या जाण २० ज्ञानादिक गुण मच्छरी । कष्ट करे ते फोक । ग्रंथीभेद पण तस नहीं । भूले भोला लोक २१ जुवे जुहार झवेहरी, ज्ञाने ज्ञानी तेम । हीण अधिक जाणे चतुर, मूरख जाणे केम २२ आदर कीजे तेहने । ज्ञानमार्ग स्थिर होय । बाल क्रिया मत राचजो । पंचाशक अवलोय २२ दूरे रही जे विषयथी । कीजे श्रुत अभ्यास । संगति कीजे सन्तनी । होइ तेहना दास ॥२४॥
श्रुतज्ञानी अने केवळी सरखा भाव ज्ञाने करी जाणे छ, एम वृहत्कल्प भाष्यमां का छे. ए बन्ने सरखा कह्या छे, ज्ञानादिक गुणनो द्वेषी अदेखाइ करनार जे कष्ट क्रिया करे छे, ते सर्व निष्फळ जाणवी. तेने ग्रंथि भेद पणथयो देखातो नथी. झवरी जेम झवेरनी परीक्षा करे छे, तेम ज्ञानी ज्ञानथी सर्व पदार्थोने हीन, विशिष्ट, सत् रुप असत् तरीके जाणी,.
For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१४०
तेनी परीक्षा करे छे. त्याज्य, अत्याज्य, आदेय इत्यादि सर्व ज्ञानी जाणे छ बाह्य क्रिया रुचिवंत मूर्ख शी रीते स्यादाद शैलीने जाणी शके ? जे मुनि ज्ञानमार्गे स्थिर होय तेमनो आदर करवो, या ते गुणनी अभिलाषा वाळा होय तेमनो आदर करवो, पण बाल क्रियामां राचवू नहीं, ते बाबत पंचाशकनी साख जोइ लेवी. पांच इंद्रियना त्रेवीश विषयथी दूर रहीने, तथा पोतानी मान पूजाथी दूर रहीने, आत्माना खपी बनीने, ज्ञाननो अभ्यास करवो, अने गीतार्थ आत्मार्थी संत पुरुषोनी आज्ञाने आधीन रहीने सेवा करवी, अने तेगनी संगत करवी, ज्ञानीनां कटुक वचन पण अमृत समान लेखववां, अने अज्ञानीनां मधुर वचन पण कडवां जाणवां, ज्ञानीनी लात सारी पण अज्ञानीनी मीठी वात खोटी. ज्ञानी पुरुष मोक्ष मार्गानु सारी क्रियाने विषे तत्पर रहे. छे, अने सत्तर भेदे संयम पाळे छे. ज्ञान एकांते सत्य मानी, जे क्रियानो त्याग करे छे, ते कदाग्रहग्रस्त जाणवा.
जे भव्यो ज्ञानज सत्य मानी एमन कहे के, क्रिया कष्टनी शी जरुर छ ? आ रीते क्रिया उत्थापे छे, ते ज्ञान- फळ पामता नथी. अने मुक्तिरुप स्त्री तेनापर राग करती नथी, अलबत तेथी मुक्ति दूर रहे छे. कंदोइनी दूकाने विविध लाडु घेवर देखवाथी भूख भागती नथी, पण ज्यारे तेनी प्राप्ति माटे प्रयत्न थाय छे, त्यारे लाडु मळे छ, अने ते पण मुखमा घाले छे, त्यारे तेनो स्वाद आवे छे, अने उदर पूर्तिथी तृप्ति
For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
थाबछे, तेम ज्ञानी मोक्ष नगरी माने करी देखे छ, पण तेमा सामुं गमन करे तो ते पामे, माटे क्रियानी जरुर छे. अष अने पंगुना दृष्यंतथी ज्ञान अने क्रियानुं अबलंबन ज्ञानी करे छे.
ज्ञानी, उत्पाद, व्यय अने ध्रुवनुं स्वरूप जाणे छे श्रीसुदभना चरित्रे.
ज्ञान एकांते जेग्रहे । क्रियानो करी त्याग ॥ ज्ञानफल पामे नहीं। मुक्ति न धरे तस राग १ कुंडल बिगमोमउडु। पाओकणगंअवठियंजहा ।। तह सम्बेवि पयथ्था । जीवो णेओ पुणो एवं १ पुब्वभवपजएणं । विगमो इह भव गएण उप्पत्ती। जीव दवेण ठिइ । निच्चानिचमेवं तु ॥२॥ दवठयाइ निचं । सव्वमणिचं च पजवठाए ।
आविम्भावतिरोभाव । दव्वभावेण वहतं ॥३॥ __ कुंडल रुपे सुवर्ण हतुं, तेनो नाश थयो अने सुवर्णनो मुकुट रुपे उत्पाद थयो, अने सुवर्णरुपे धुवपणुं छे. तेम सर्व पदार्थों उत्पाद व्यय अने ध्रुवे करी युक्त छे, पाछला भवना पर्यायनो नाश, आ भव प्राप्तिनो उत्पाद, अने जीवरुपे ध्रुवपणुं जाणवू, द्रव्यार्थिक नये करी सर्व पदार्थों नित्य छ, पर्या
For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यार्थिक नये करी सर्व पदार्थोनुं अनित्यपणुं जाणवू, दरेक पदार्थोमां नित्यानित्यत्व रह्यु छ एम ज्ञानी जाणे छे.
व्यवहार मार्गे ज्ञानी वर्ते छे, अने निश्चयथी शुद्ध आत्मस्वरुप उपयोगे करी ध्यावे छे. कोइ नयने उत्थापतो नथी, पोत पोताना स्वरुपे सर्व नय सत्य छे, एम ज्ञानी सहेछे. .. वळी ज्ञानीनु लक्षण कहे छ, द्रव्य क्षेत्र, काल, भावों सर्व पदार्थोनुं स्वरुप जाणे छे. जीवतत्त्वने द्रव्य,क्षेत्र,काल,भावथी जाणे छे. अजीव तत्त्वने द्रव्य, क्षेत्र, काळ, भावथी जाणे छे. पुण्य तत्त्वने द्रव्य, क्षेत्र, काल, भावथी जाणे छे. पाप तत्वने द्रव्य, क्षेत्र, काळ, भावथी जाणे छे. आश्रव, संवर, निर्जरा, बंध अने मोक्ष तत्वने द्रव्य, क्षेत्र, काळ, भावथी जाणे छे. पंच महा व्रतमांना प्रत्येक व्रतने द्रव्य क्षेत्र काळ भावथी जाणे छे. धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय, पुद्गलास्तिकाय, काल, अने जीव द्रव्य एषद्रव्यने द्रव्य, क्षेत्र, काळ, भावथी जाणे छे, नवतत्त्वनुं जिनवचननानु सारे स्वरुप जाणनार ज्ञानी होय छे. नंवतत्त्व तथा षड्व्व्य नी श्रद्धा करे छे, जीवादि नवतत्त्व जाणवा योग्य छे. जीवतत्त्व अने संवर, निर्जरा, मोक्ष ए चार तत्त्व आदरवा योग्य छे, तथा व्यवहार नये करी पुण्यतत्त्व आदरवा योग्य छे. अजीव, पाप, आश्रय, अने बंध, तथा निश्चयनयें करी पुण्य पण 'परिहरवा योग्य छे. जीवद्रव्य आदरवा योग्य छे. अने बाकी
For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नां द्रव्य आत्माथी भित्र छ माटे परिहरवा योग्य के एम ज्ञानीना हृदयमा विवेक दीपक प्रगटे छे. गणधर भाषीत सूत्र पंचांगीने ज्ञानी सत्य करी माने छे, तेथी विपरीत कथन करे ते निन्हव जाणवा. श्री चंदाविजय पयन्नामां कह्यु छ के
गाथा. जाणं तु बंधमुरकं । जीवाजीवे य पुणपावे य ।। आसव संवर निजर। किरनाणं चरणहेउ ६९ नायाणं दोसाणं । चविझवा. सेवण गुणाणं च ।। धम्मस्स साहणाई । दुण्णविकिरनाण सिद्धाई ७० नाणेण विणा करणं । करणेण विणा न तारयं नाणं॥ भवसंसारसमुहं । नाणी करणठिओ तरइ ॥७२॥ अस्संजमेण बद्धं । अनाणेण य भवेहिं बहुएहिं॥ कम्ममलं सुभमसुभं । करणेण दढो धुणइ नाणी ७३ सथ्थेण विणा जोहो।जोहेण विणा यजारिसंसथ्य।। नाणण विणा करणं । करणण विणा तहा नाणं७१ परमथ्थगहियसारो । बंधं मुरकं च ते वियाणंति ॥ नाउण बंध मुरकं । खवंति पोराणयं कम्मं ॥७७ नाणेण होइ करणं । करणं नाणेण फासियं होइ ।
For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१४४
दुम्हपि समाओगे। होइ विसोही वरितस्स ७८
जह आमश्रेण विनी ।
जाणs वाहि तिमिच्छगो निउणो ॥
तह आगमेण नाणी । जाणइ सोही चरितरस ८५ जह आगमेण हीणो ।
विज्जो वाहिस्स न मुणइ तिगिच्छं ||
तह आगमपरिहीणो । चस्ति सोहिं नयाणाई ८६ तम्हा तित्थयरपरुवयंमि नाणांम अथ्यजुत्तमि || उजीओ कायव्वो । नरेण मुख्खाभि कामेण ७८ इत्यादि.
ज्ञानी नवतत्त्व चारित्रनुं स्वरूप जाणीने, धर्मना साधन भूत ज्ञान अने संयमने सद्दहे . ज्ञानविना क्रिया अने क्रिया विना जे ज्ञान ते संसार समुद्र तारक नथी चारित्र युक्त ज्ञानी संसार समुद्रने तरे छे. मिध्यात्वादिथी कर्म रजनो संचय करेलो, तेने ज्ञानी क्षपावे छे. शस्त्र विना जेम योद्धो अने योद्धा विना जेम शस्त्र तेम ज्ञान विना क्रिया अने क्रिया विना ज्ञान जावं. ज्ञानवडे करी चारित्रनी प्राप्ति थाय छे. ज्ञान विना चारित्र क्रियानी माति थती नथी. जेम
For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
काड्ड बनाववो जाणे नहीं तो पश्चात् लाडु बनावानी क्रिया सीरीते करी शके ? ज्ञान अने क्रिया संयोगे मोक्षनी प्राप्ति छ। पण याद राखq के, क्रियानां घणा भेद छे. ज्ञान विना चारित्र गुणनी प्राप्ति थती नथी. चारित्रने पण ओळखावनार शान छे. मोक्षनी प्राप्ति माटे चारित्र अंगीकार कर, ते पण शान विना शी.रोते बनी शके ? बाह्य क्रियाना आडंबरी, अने साध्ये करी शून्य एवा जीवो भवभ्रमग करे छे, जेम वैदक शास्त्रना ज्ञानथी नाडी परीक्षाने जाणनार, रोगने जाणनार रोगना लक्षण जाणनार, वात, पित्त, अने कफने जाणनार प्रण स्तुना रोगने जाणनार विद्वान् वैद्य या दाकतर, रोगीनी व्याधिने जाणी दवा करे छे अने रोगनो नाश करे छे. तेम ज्ञानी जिनेश्वर भगवंते कथन करेलां आगमोवडे करी कर्मनी विचित्र प्रकृति जाणी चारित्रनी शुद्धि करी कर्मनो क्षय करी परमानंद पद पामे छे. जेम वैदक शास्त्रनो अजाण वैद्य व्याधिनी चिकित्सा करी शकतो नथी. व्याधिन स्वरुप जाण्या विना तेनी दवा शी रीते करी शके ? तेम श्री जिनेश्वर भगवान्ना. शास्त्रथी अजाण कर्मर्नु स्वरुप तथा आत्मानुं स्वरुप यथायोग्य जाणी शके नहीं, तो पछी शी रीते चारित्र ग्रहण करी मोक्षने पामे? माटे श्रीतीर्थकर भगवाने प्ररुपेला अर्थ युक्त श्रुत ज्ञान आदिने विषे उद्यम करबो, मोक्षाभिलाषि पुरुषोए अवश्य शास्त्र भणवा तथा सांभळवा उद्यम करवो, श्रीतीर्थकरनी वाणी महापुण्ये सांभळी शकाय
For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
छ; बाकी कुगुरुए रचेला शास्त्र सांभळवाथी मोक्षनी प्रालि थती नथी, ज्ञान विना मिथ्यात्व टळतुं नथी, ज्यारे सम्यम् झान रुप सूर्यनो उदय थाय छे, त्यारे मिथ्यात्व अंधकार स्वतः टळे छे हवे मिथ्यात्वन स्वरुप कहे छे.
मिथ्याशास्त्र विषे जेने धर्मनी बुद्धि थाय, तेने मिथ्यास्वी कहीए. कुदेव, कुगुरु, कुधर्म, तेने विष सुदेव सुगुरु सुधमनी बुद्धि ते मिथ्यात्व कहीए. छकायना जीवनी हिंसा करतां धर्म बुद्धि थाय ते पण मिथ्यात्व. जेमके मुशलमान बकरीने इदना दिवसे मारी धर्म माने छे. अश्वमेघ आदि होममां जीवनी हिंसा करी धर्म मानवो ते मिथ्यात्व जाणवू. मिथ्यादृष्टिनी भक्ति बहुमान ते कुमार्ग छे, तेने विषे मार्गनी बुद्धि ते पण मिथ्यात्व जाणवू. असाधुने विषे साधुनी बुद्धि ते पण मिथ्यात्व; आठ कभथी नथी मुकाणा, तेन विषे मुक्तपणानी बुद्धिने मिथ्यात्व, श्रीठाणांग सूत्रमा दशमे ठाणे दश प्रकारनुं मिथ्यात्व कह्यं छे ते आलावो लखाय छे.
दसविहे मिच्छत्ते पन्नत्तेतं जहा अधम्मे धम्म सन्ना १ धम्मे अधम्मसन्ना २ मग्गे अमग्गसम्मा ३ अमग्गे मग्गसण्णा ४ अजीवेसु जीवसना ५ जीवेसु अजीवसण्णा ६ साहुसु असाहुसन्ना ७ असाहुसु साहुसन्ना ८ अमुत्तेसु मुत्तसना ९ मुत्तेसु अमुत्तसन्ना १०॥
For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
हवे अर्थ लखेछे. लक्षण मिथ्यात्विनां रचेला शाब ते अधर्म रुप जाणवां, तेने विषे धर्मनी, बुद्धि थाय ते मिथ्या स्व जाणव. धर्म जे सामायिक, आचारांगादिक पंचांगी रूप सिद्धांत तथा शुद्ध परंपराग श्रुत धर्म, तेहने विषे अधर्मनी बुद्धि थाय ते बीजं मिथ्यात्व. ज्ञान, दर्शन, चारित्राणि मोक्ष मार्गः ज्ञान दर्शन, चारित्र मोक्ष नगरनो पंथछे, तेने विष अमानी बुद्धि रुप त्रीजुं मिथ्यात्व जाणवू. अज्ञान, मिथ्यात्व, हिंसा; जे ज्ञान- प्रतिपक्षी ते अज्ञान; दर्शननुं विरोधि ते मिथ्यात्व, चारित्रनी विरोधि हिंसा जाणवी. अज्ञान, मिथ्यात्व, हिंसा ए त्रण मोक्षनो अमार्ग छे, तेने विषे मार्गपणानी बुद्धि ते चोथु मिथ्यात्व. अजीवेसु जीवसना, आकाश, परमाणु वगेरे जे अजीव पदार्थ छे, तेने जीव करीने मान, ते जीवसंज्ञा जाणवी. यदुक्तं पुरुष एव इदं कहेतां आ जगत् मत्यक्ष दीसे छे, ते निश्चयें करीने पुरुष कहेतां परमात्म स्वरुप छे. क्षिति १ जल २ पवन ३ हुतांशन ४ यजमाना ५ काव ६.चंद्र ७ सूर्याख्या ८ इतिमूर्तयो महेश्वर संबंधियो भवत्यष्टाविति प्रभाठ महेश्वर (परमात्माना) मुर्तियो छे. अलबत जीव स्वरुप छे. आकाशादि अजीव पदार्थ छ, तेमां जीवपणानी बुद्धि कुशास्त्राभ्यासथी थाय ते. मिथ्यात्व, ख्रीस्ति, मुशल्मान् , याहुदी, आबसमाजी विगेरे केटलाक मतवादीओ पृथ्वी, पाणी, अग्रि, अधुने विषे जीव मानता नथी, ते मतवादीओ एम कहे छे के वेधारमा जीव होय तो श्वासोश्वास , देखावो जोइए ?ण
.
For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जड वादीओ समजता नथी के पृथ्वी आदींना जीवानां शरीर बहु सूक्ष्म छे, तेनो श्वासोश्वास शी रीते जाणी शकाय ? पृथ्वीकाय आदि चार जीवोने स्पशेंद्रिय, कायबल श्वासोश्वास आयुष्य ए ४ चार माण छे. कलकत्ताना प्रसिद्ध विद्वान प्रोफ़ेसर जगदीशचंद्रबोझे धातुमां पण जीव छे, एम सिद्ध कर्यु छे. वनस्पतितां स्त्रीस्ति तथा आर्य समाजी जीव मानता नथी पण ते असत्य छे. वनस्पतिमां स्पर्शेद्रिय, कायबल, श्वासोश्वा स, आयुष्य; ए चार माण शास्त्रमां कथ्या छे. नंदीसूत्रमां वनस्पतिमां जीव छे, तेनी शाबीत करो आपी छे. मनुष्य जेम आहार ग्रहण करे छे तेम वनस्पति पण आहार ग्रहण करे छे. मनुष्य जेम वृद्धि पामे छे, तेम वनस्पति पण वृद्धि पामे छे. मनुष्यने जेम रोगी थाय छे, तेम वनस्पतिने पण रोग थाय छे. मनुष्यने जेम आहार संज्ञा, भयसंज्ञा, मैथुन संज्ञा, परिग्रह संज्ञा रहेली छे, एम वनस्पतिने पण आहारादिचार संज्ञा रही छे. ६ जीवेसु अजीवसणा. पृथ्वीकाय, अप्काय, तेङकाय, वायुकाय, वनस्पतिकाय, त्रसकाय, ए छकाय छे. पृथ्वीकाये आदिमा जीव छतां, अजीवनी बुद्धि धारण करवी ते मिथ्या-स्व; तथा वासी रोटली, खीचडी, शीरो, लापसी, काल वरियाबादनी सुखडी तेमां जीव उपजे छे, छतां जीव नथी एम मानवुं ते मिथ्यात्व; सुखडीनो काल - कार्त्तिक शुदि १४ चउदश पछी फा गण सुदि १४-१५ सुधी एक मासनो काळ, त्यार बाद तेमां असं ख्याता बेरेंद्रिय जीव उपजे अने मरे. फागुण शुदी १४-१५ पछी
For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
थी ते अशाड शुदि१४ सुधी दिवस २० वीसनो काल असाड सुदि १४ पछीथी ते कार्तिक शुदि १४ चउदश सुधी दिन १५ पंनरनो काल. इत्यादिक दिन उपरांत जीव उपजे, ते माने नहीं, अने अजीवपणानी बुद्धी मनमां थाय, ते मिथ्यात्व. वळी उकाळेला पाणीनो काळ वीत्या बाद कार्बु पानी पाय. एटले काचा पाणीनी पेठे तेमां जीव उपजे अने मरे. चोमासामां त्रण पहोर पछी उकाळेलुं पाणी काचुं पाणी थाय, शीयालामां चार पहोरनो काल. उष्ण ऋतुमां पंच प्रहर शुद्धि उष्ण जलमां जीवनी उत्पत्ति थाय नहीं, उपरांत काचं पाणी थाय. उष्ण पाणीनो काल वीत्याबाद ते पाणीने अचित (निर्जीव) करी माने, तेने जीवेसु अजीवसंज्ञारुप मिथ्यात्व जाणवं.
७ साहुमु असाहु सन्ना-जे साधु शुद्ध समाचारी पाळता होय, श्री सुधर्मास्वामी पद परंपर अविच्छिन्न गुरु परंपराए करी युक्त होय, पंच महाव्रत शुद्ध पाळे, बेताळीश दोष रहित आहार ग्रहण करे, चरण सित्तरी अने करण सित्तरि पाळी आत्म स्वभावे रमणता करनारा, परम संवेगी, कंचन कामिनीना त्यागी, उग्र विहारी, भारंड पंखीनी पेठे अप्रमत्त, संवेग रंगे झीलनारा, जिनाज्ञाथी विरुद्ध वर्तनारा न होय, उत्सूत्र भाषण कर नहीं, देशकालानुसारे संयम मार्गना आराधक, व्यवहार निश्चयना जाण, एवा मुनिश्वरने विषे असाधुपणानी बुद्धि ते साहुसु असाहु संज्ञारुप मिथ्यात्व जाणवू.
For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१५० ८ असाहुसु साहुसन्ना मूळ गुण, पंच महाव्रत अने छ? रात्रिभोजन ते थकी रहीत पासथ्यादिक तथा उत्सूत्र भाषण करनारा तने साधुनी बुद्धिथी मानवा पूजवा ते असाहुसु साहुसन्ना रूप मिथ्यात्व जाणवू.
९ अमुत्तेसुमुत्तसन्ना जे जीवो आठ कर्मथी मुकाया नथा तने विषे मुकायापणानी बुद्धि ते अमुत्तेमुमृत्तसण्णारूप नवमुं मिथ्यात्व जाणवू. . १० मुत्तेमु अमुत्तसन्ना जे वीतराग भगवंत आठ कर्मथी मूकाया छे तेने देव करीने माने नहीं, ते मुत्तेमु अमुत्तसन्ना रुप दशमुं मिथ्यात्व जाणवं, वळी चोथा कर्म ग्रंथनी एकावनी गाथामां पांच प्रकारनां मिथ्यात्व कह्यां छे. तद्यथा.
गाथा.
अभिगहियमणभिगहियाभि निवसि असंसइयमणाभोगं । पण मिच्छ बार अविरइ मण
करण निय मुच्छजीयवहो ॥ ५१ ॥ .... १ अभिग्रहित-कुदेव, कुगुरु, कुधर्मने सत्यपणानी बुद्धिये जे जीवे ग्रहण कर्या होंय, तेने मुके नहीं, लोह वणिकनी पठे. ते अभिग्रहित मिथ्यात्व जाणवू.
For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२ अनभिग्रहित मिथ्यात्व-सर्व देव, सर्वगुरु सत्य छे, दुनीयामां चाले छे तेटला सर्व धर्म सत्य छै. सत्यदेवने, ओळखे नहीं. तेम कुदेवने ओळखे नहीं. भगवां वस्त्र धारण करयां, अने जेटला पोताने गुरु. मनाव्या तेटला सर्व गुरु छ, सर्वने नमवं, कोइने निंदवा नहीं, आ मिथ्यात्ववाळानी बुद्धि जोगी संन्यासी, लिंगीया, पादरी, भरडा, जती परमहंस, भक्त, साधु, इत्यादि सर्वमां एक सरखी छे, तथा ते सत्य तत्त्व पामी शके नहीं ए अनभिमाहित मि. थ्यात्वनुं स्वरुप जाणवू.
३ अभिनिवेश-वीतराग वचन जाणीने विपरीत प्ररुपे; एकबार अजाणता असत्य बोलायुं, पश्चात् तेनुं स्थापन करवाने माटे घणा उपाय युक्ति प्रयुक्ति करे. जाणीने कुयुक्तिथी सत्य बोले, ते अभिनिवेश मिथ्यात्व जाणवू, प्रथम श्री महावीर स्वामीना शासनने विषे जमालि प्रमुख निन्हवने अभिनि वेश मिथ्यात्व जाणवू. आ चोवीसीमां हुंडा अवसर्पिणी का. लेना योगे दश तो आश्चर्य थया. वळी घणा जीव बहुलकर्मा, कृष्णपक्षीया दीसे छे. शुक्लपक्षीया लघुकर्मा थोडा ( अल्प) जीव दीसे छे. जेने घणा पुद्गल परावर्त संसार श्रेय ते कृष्ण पाक्षिक जीव जाणवा; जेने अर्ध पुद्गल परावर्त मध्ये मोक्ष प्राप्ति थाय, ते शुकल पाक्षिक जीव जाणवा. श्री गणोंग मुत्रनी टीकामां जेने अर्ध पुद्गल परावर्त्त होय तेने शुक्ल पक्षीया कह्या छे.
For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यदुक्तं, जेसिमवडो पुग्गल परियट्टो सेसओ संसारो। ते सुक्कापरकीयाजीवा अहिए पुण कण्हपरिकया?
इत्यादि. अंतोमुहुत्तमित्तपि फासियं जेहिं हुज सम्मत्तं । तेसिं अवठ्ठपुग्गलपरियट्टो चेव संसारो ॥१॥
इत्यादि कृष्ण पाक्षिक जीवोने मनमा हठ कदाग्रह घणों होय. श्रीवीरमभु शासनमा सात निन्हव थया, ते अधिकार श्री ठाणांगसूत्रना सातमे ठाणे कर्तुं छे.
आलापश्चायं समणस्सणं भगवउ महावीरस्स तिथ्थंमि सत्तपवयण निन्हगा पन्नता तं जहा बहुरया १ जीवपएसिया २ अव्वत्तव्वा ३ सामु. च्छेइया ४ दोकिरिया ५ तेरासिया ६ अवठविया ७
श्री महावीर स्वामीने केवलज्ञान उपज्या बाद चउदवर्ष थयां त्यारे बहुरतमति जमाली नामे निन्हव थयो. घणे समये कार्य थाय तेने विषे आसक्त थयो. जे कार्य करवा मांडयु, ते कयु कहेवाय नहीं, ज्यारे संपूर्ण थाय त्यारे कर्यु कहेवाय. श्रीवीरप्रभु तो एम सत्यार्थ प्रकाशे छे के कडमाणे कडे करंवा मांडयु ते कयु, ए वचनने लोपतो उत्सूत्र भाषी थयो. महावीर
For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१५३
- स्वामीनी दिकरी पण ते मतमां भळी हती. ते एक दीवसे कोइ गाममां कुंभारनी शाळामां उतर्थी हता, अने ते ढंक कुं भार महावीर स्वामीनो श्रावक हतो, तेणे प्रियदर्शना साध्वीने प्रतिबोधवा तेमनी साडी उपर अंगारो नाख्यो, त्यारे साडी बळवा लागी त्यारे साध्वी बोल्यां के अरे साडी बली मइ त्यारे ढँक कुंभार श्रावके कां के साध्वीजी हजी अंगाराथी साडीमां कां पडयुं छे अने जरा मात्र बळी छे, तेने बळी एम केम कहेवाय ? तमारा मत प्रमाणे तो आखी साडी बळीने भस्म थइ जाय, त्यारे बलीगइ कहेवाय, शुं तमे जमालीना मतने भूली गया. साडी बळवा मांडी तेने साडी बढ़ी एम कहेवं एतो श्रीमहावीर स्वामीनो मत छे. तो ते प्रमाणे "बळी" 'एम कही प्रभुना वचनने स्वीकारो छो, अने जमालीना वचननी अश्रद्धा करो छो ते शुं युक्त कहेवाय ? आ वचनथी साध्वी प्रतिबोध पाम्यां, अने सत्यमार्ग श्रीवीरप्रभुनो ग्रहण कर्यो, जमालीने बहु समजाव्यो तोपण तेने मान्युं नहीं ए प्रथम बहुरत निन्हव सावथ्वी नगरीमां थयो.
.
अथ द्वितीय निन्हत्र, जीव प्रदेशीक मति, छेला (चरम) मदेशे जीवनी प्ररूपणानो करनारो तिष्यगुप्त नामा श्री वीर भगवानने केवलज्ञान उपन्या पछी शोळ वर्षे थयो. श्री राज-गृही नगरीमा गुण शिलक चैत्यमां चौद पूर्व धारी व नामना आचार्य समवसर्या, तेनो शिष्य गुप्त छे, अन्यदा त आत्म प्रवाद पूर्वनो आ प्रमाणे आलापक ( आलावो) भणे छे.
For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यथाः एगे भंते जीवपएसे जीवेत्तिवत्तव्वं सिआजोयणठे समठे एवं दोजीवपएसे तिन्निसंखिजा असंखिजा वा जाव एग पएसेण वि अणतो जीवत्तिवत्तव्वं सिआणायणठे समढे एवं दोजीपएसे तिन्निसंखिजावा असंखिजावा तम्हा किसणे पडिपुन्ने लोगाण सपएस. तुल्लापएसे जीवत्ति-वत्तवं.
आत्माना सर्व प्रदेशो एक प्रदेश हीनपणाथी जीवव्यपदेशने पामता नथी, लोकाकाशना जेटला आत्माना सर्व प्रदेशा मळी जीव कहेवाय छे. तिष्यगुप्ते आत्माना छेल्ला प्रदेशयां जीव छ, एम स्वबुद्धिी नको कर्यु. तिष्य गुप्त आमल कंपा नगरीमा गयो, त्यां स्थायी मित्रश्री नामना श्रावक तेमने मिमंत्रण करी पोताना घेर लावी सर्व प्रकारनां भोजन तैयार करेलां हता, ते प्रत्येकमांथी एटले लाडुनो एक छेल्लो भाग, सेवा संधी हती तेमांथी एक सेव, चोखा रांध्या हता तेमाथी एक चोखो, घीमांथी एक घोविंदु, ए प्रमाणे सर्व भोजनमाथी एकेक प्रदेश आप्यो, अने श्रावके कयु के हे भगवन् ! आपने वहोराव्यु, हुं कृतार्थ थयो. साधु हसीने कहेवा लाग्यो
For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
हे श्रावक ! ते मने \-आप्यु ? सार श्रावके का, हे भगवन् तमारा सिद्धांतनी अनुसारे संपूर्ण आयुं छे, छेल्लो अवयव आपे छते पूर्ण अवयवी आप्यो. जेम छेल्ला प्रदेशे जीव छे तेमू में सर्व अवयवी आप्यो छे. छेल्ला प्रदेशे जेम जीव तेम अंते अवयव सर्व अवयवी एम तमारा मतानुसारे में वहोराव्युछे. श्री वीर भगवान्ना सिद्धान्त अनुसारे में कंइ पण वहोराव्यु नधी. इत्यादि युक्तियोंथी मित्रश्री श्रावके तिष्यगुप्तने समजीव्यो अने तेणे मंत मूकी दीपो.
अथ तृतीय निन्हव-श्री वीर भगवान् पछी बसे चौद '२१४' वर्ष गये श्वेतांत्रिका नगरीमा पोलास उद्यानमा आषाढाचार्य पोताना शिष्योने आगाढयोग वहन करावता हृदय शूल रोगी रात्रिमा अकस्मात् मरण पाम्या. स्वर्गमा मेया, त्यां जइ उपयोग दीघो. स्नेहथी पूर्वना शरीरमा प्रवेश करीने पोताना शिष्योने आगाढयोगनी क्रिया पूर्ण करावी अन्य नवीन आचार्य संस्थापीने सर्व शिष्योने पोतानो वृत्तांत कही देव लोकमां पंधार्या, तेना शिष्यो तेनु स्वरुप देखी अव्यक्त मत अंगीकार कर्यो. देवता वा साधु शी रीते ओळखाय ? साधुना शरीरमां देवता पेठो होय माटे कोण जाणे ते साधु हशे के केम ? माटे साधुने साधु एम कहे, ते अवक्तव्य छ, एटले कहेवा योग्य नथी. कोइ कोइने वंदना व्यवहार पण करता नथी. सर्व व्यवहारनो लोप कर्यो; अपच्चरकाणी होय, तेने साधु करीने वांदीए तो मिथ्यात्व लागे अने मृषावाद
21.
.
For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मरुपणा करता विचरे छे. हवे ते काले गीतार्थ महा पुरुष हता सोए घणी चर्चा करी. जे कोइ देवता होय अने साधुनो वेष धारण करी साधुने आचारे मूलगुण पंचमहाव्रत पाळतो होव, उत्तर गुणे करी सहीत होय, तेने साधुनी बुद्धिथी वांदे तो मिथ्यात्व न लागे; अने मृषावाद पण न लागे. जैन शासनमां तो बाह्यथी व्यवहारनय बलिष्ट छे. साधुना आचारे शुद्ध परंपर रीत्या वर्तता होय तो, तेमने वांदवा जोइए, तेथी सम्यक्त्व निर्मळ थाय छे. श्री प्रसनचंद्र राजर्षि काउसग्ग ध्याने उभा रह्या हता, दुर्ध्यान ध्याता हता. श्रेणीक राजाए तेमने व्यवहार नये साधु जाणीने वांद्या तेथी मिथ्यात्व लाग्यु नथी. श्री जिनशासनमां चतुर्विध संघनी भक्ति पण व्यवहार नये करी छे. जो व्यवहार नय नहीं मानीए तो तीर्थनो उच्छेद थइ जाय. यदुक्तं श्री आवश्यक निर्युक्तो छउमथ्थ संयमं च जा ववहार नयाणुसारिणी। सव्वोतं तह समायरंतो सुजइ सव्वो विसुद्धमणो? संववहारोवि बली जम सुद्धपि गहियं सुयविहीए। कोवइ न सव्वणुं वंदइय कयाइं छउमथ्थं ॥२॥ तिथ्थय ववहारनओ वणीय सिहसासणं जिणंदाणं एगयर परिचाओ मिछछ संकादओ चेव ॥ ३॥
For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जइ जिणमयं पवजह नामा ववहार नयं मुयह। ववहारनओछेए तिथ्थुछेओ जओ भणिओ ॥४॥
छद्मस्थ अवस्था पर्यंत व्यवहारनयानुसारिणी क्रिया कही छे, ते प्रमाणे आचरणा करतो जीव कर्म रहीत थाय छे, सर्व भव्य जीव कपट रहीतपणे व्यवहार नयनी क्रिया सापेक्षपणे करतो कर्म रहीत थाय छे. " विशुद्धमणो" ए पदे क. रीने निश्चय पण कह्यो निश्चयथी व्यवहार बलिष्ट छे. छद्मस्थ साधुए श्रुत ज्ञाने करी आधाकर्मादि दोष युक्त आहार ग्रहण कर्यो होय, ते आहार केवली पण ग्रहण करे, वळी केवली पण छद्मस्थने वांदे. ज्यां सुधी अन्य पोताने केवळ ज्ञान उत्पन्न ययुं छे ते जाणे नही, त्यां सुधी केवळी पण छद्मस्थने वांदे.. निश्चय अने व्यवहार नये करी जिनशासन व छे. तेमाथी एकनो त्याग करतां नहीं मानतां मिथ्यात्व लागे. जिनशासनने अंगीकार करी व्यवहार नयने मूकशो नहीं. व्यवहार.न. यनो उच्छेद कर्याथी तीर्थनो उच्छेद कह्यो छे. इत्यादि युक्तिथी समजाव्या तो पण समज्या नहीं, त्यारे आषाढाचार्यना शिष्यने संघ बाहिर कर्या, तो पण पोतानो कदाग्रह मूकता नथी, तद् अवसरे श्री राजगृही नगरीमां बलभद्र राजा राज्य करे छे, सूर्यवंशी छे, जैनधर्मी छे, ते नगरीमां ते शिष्यो आ
पा, तेमने प्रतिबोध अर्थे राजाए पकडी मंगाव्या तेमने मारवा मांडया, त्यारे साधु कहेवा लाग्या के हे राजन् तुं श्रावक
For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
धुझ्ने साधुने केम मारे छे. त्यारे राजाप कडं कोण जाणे तमे साधु छो के चोर छो ? के देवता छों ? हुं पण श्रावक छं के देवता के चोर छु ते कोण जाणे ? इत्यादिक युक्तिथी ने शिष्यो प्रतिबोध पाम्या अने स्थविर साधुओने पगे लाग्या पोतानो कदाग्रह मूक्यो, प्रायश्चित लइ शुद्ध थया. ___अथ चतुर्थ निन्हव वृत्तांत-श्री महावीर स्वामीना निवार्ण पछी २२० बसेने वीश वर्षे श्री मिथिला नगरीना लक्ष्मीगृह उद्यानमां श्री महागिरि शिष्य कोडिन्य नामना छे, तेमना शिष्य अश्वमित्र छे, ते अश्वमित्र एक वखत अनुमवाद पूर्वन नैपुणिक नामक वस्तुनो आ आलापक भण्या. यथा, सब्बे पडु पम नेरइया वुछिजिस्सन्ति एवं जाव वेमाणियंति, ए आलावानो अर्थ आ प्रमाणे छे. वर्तमानकाल समयनो जे नारकी छ, ते वीने समये विनाश थाय छे. एटले प्रथम समय विशिष्ट जे नारकी हता तेहज नारकी बीजा समयने विषे द्वितीय समय विशिष्ट थया. अर्थनी तेने समजण पडी नहीं तेमनामनमा एम आव्यु के, जे जीव पाप करे छे, ते पण नाश पाम्या छे जे जीव पुण्य करे छे ते. पण नाश पामे छे. अश्वामित्र विहार करतो राजगृही नगरी प्रति आव्यो, देव लोकमां देवता पण क्षणमां नाश पामे छे अने नारकी पण क्षणमां नाश पामे छे, क्षणमां पुण्य अने पापनो क्षय थाय छे. ए प्रमाणे क्षण क्षयवादनी प्ररुपणा करवा लाग्यो. ते नसरीमां खंडरक्षनाममो श्रावक छे, ते श्रावक तेमने पकडी मारवा लाग्यो स्यारे
For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तेणे कडं के हुं साधु छ, तमो श्रावक छो तेम छता मने केला मारो छो ? त्यारे श्रावके कां, तमे साधु हता तेतो प्रथम अणमां नाश पाम्या. हवे, कोण जाणे तमे साधु छो के चोर छो ? कारणके तमारो एवो मत छे, के क्षणमां देवता, नारकी बगेरे नष्ट थाय छे, तेम तमे पण साधुः हता त क्षणमां नष्ट श्रया हवे साधु छो एम तमारे पोताने मानवू ए तमारा मत प्रमाणे युक्त नथी. आ वाक्योथी अश्वामित्र समज्या अने मत कदाग्रह त्याग कर्यो गुरुने पगे लाग्या. ए चोथो सामुछेदिक नामा निन्हव. ४ ___ अथ पंचम निन्हव वृत्तान्तः श्रीमहावीर स्वामीना निर्वापथकी २२८ बसें अठावीस वर्षे श्रीआचार्य महागिरिना शिष्य घन नामा उल्लका नदीना पूर्व काठे गाममां चोमासुं रहा छे, अने उल्का नदीना पश्चिम काठे गंगा नामना शिष्य चतुर्मास रया छे. त्यां थकी शरद् रुतमा गुरुने वंदन करवा आवता मार्गमां नदी उतरतां माथे टाल हती, ते उपर घणो तहको लाग्यो अने पगे नदीतुं पाणी ठंडु लाग्यु, ते समये मिथ्यात्व उदय थयो मनमा विचार्य के जुगवं दो नथि उवओगा श्री सिद्धान्त मध्ये एक समयमां के उपयोगनो निषेध कर्यो छे, ते खोटं छे, कारण के हुं साक्षात् एक काले बे क्रियानो उपयोग अनुभबुंछु माथे उष्णता अनुभवु छु, अने पगे शीतलाता अनुभवू . एक समयमां उष्ण अने शीत ए ब्रेनो उपयोग अनुभवु छु, एम निश्चय कयों, गुरु पासे आनी चर्चा
For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६०
करी. गुरुए कहां के एक समये एक उपयोग होय, एकी वरखते खातो होय, बोलतो होय, पगे चालतो होय, तोपण एक समर्थ एक क्रियानो उपयोग होय, समयनो काल घणो सूक्ष्म छे, तेनी खबर पडे नहीं. एक "क" एटलो शब्द बोलतां बोलतां असंख्याता समय थइ जाय, माटे एक समयमां बे उपयोग कहेवाय नहीं, आ प्रमाणे गुरुए युक्तिथी समजाव्यो. पण तेणे मान्युं नहीं, त्यारे गुरु संघ बाहिर कर्यो. पश्चात् ते गंगशिष्य राजगृही नगरीमां आया, मणि नामक यक्ष भुवनमां उतर्या, त्यां लोको धर्मोपदेश सांभळवा आव्या, तेमनी आगळ वे क्रियानो युग: पत् अनुभव थाय छे, एम कहेवा लाग्या, त्यारे यक्ष मोगर उपाडी कोप देखाडी तेनी तर्जना करी अने कछु के आज उद्यानमां समवसरेला श्री वीर प्रभुना मुखथी एम सांभळ्युं छे के, यत् क्रियाद्वयस्य अनुभवो युगपन्न भवतीति समय सूक्ष्मत्वेन युगपदनुभवाभिमानो भ्रम एवेति युगपत् एक समयावच्छेदेन बे क्रियानो अनुभव थतो नथी. समयनी सूक्ष्मता छे माटे युगपत् बे क्रियानो अनुभव छे, एम अभिमान करवो ते भ्रम छे, शुं तुं वीर भगवान् थकी पण अधिक ज्ञानी छे ? यक्षे प्रतिबोध पाडयो. इति पंचम निन्हव वृत्तांत. ॥ ५ ॥ समाप्तः
अथ अथ षष्ट निन्हवट्टत्तान्तः - श्री वीर भगवान् निर्वाण पाम्या बाद पांचसें चोमालीश १४४ वर्षे अंतरिजिका नगमां बल श्री राजा राज्य करे छे, त्यां पोदशाल नामा परि भाजक छे, तेणे पेटे लोह पद धारण कर्यो छे, हस्तमां जंबु
For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वृक्ष, डाळु राखे छे. लोक तेनुं कारण पुछे छे, त्यारे कहे छे के, मारु पेट विद्याथी फाटी जाय नहीं माटे लोह पट्ट बांध्यो छे. जंबुद्वीपमां मारी साथे वाद करनार कोइ प्रतिवादी दीठो नहीं. माटे ते जणाववा जंबुवृक्षतुं डालूं लेइ फरूं . त्यां तद् अवसरे श्री गुप्ताचार्य विचरे छे, तेना शिष्य रोहगुप्त नामा ग्रामांतरे छे. त्यांथी वांदवा गुरुने आवतां रस्तामां चर्चाने माटे पडह वाजे छे. जे कोइ पंडित होय ते परित्राजक साथे चर्चा करे, ते पडह रोहगुप्ते झील्यो. पश्चात् गुरु पासे आव्यो, गुरुने सघळो वृत्तांत कह्यो, गुरुए कह्यं एह सारु कर्यु नहीं. आपणे वाद करवानुं शुं प्रयोजन छ ? भलु हवे जेम सारं थाय तेम करो, पछे गुरुए ज्ञाने करी तेनी पासे १चिक विद्या २ सर्प विद्या ३ उंदर विद्या ४ मृगी विद्या ५ कागडानी विद्या ६ पंखीनी विद्या ७ वाराहनी विद्याओ हती ते जाणी तेनी घात करनारी, बीजी सात विद्याओ १ मोस्नी २ नकुलनी ३ बिलाडानी ४ वाघनी विद्या ५ गरुडनी विद्या ६ सिंचाणानी विद्या ७ सिंहनी विद्या; ए सात 'विद्या गुरुए आपी वळी आठमो ओघो (रजोहरण)मंत्री गुरुए बीजा उपद्रव नाशने माटे आप्यो, हवे रोहगुप्त श्री गुरुने कही राजसभा मध्ये आव्यो. त्यारे पोदृशाल परिव्राजके जाण्यु के आ जैन छे. एनी साथे संस्कृत भाषामां मारो जय थवो घणो मुश्कल छे. माटे जैननो पक्ष ग्रहण करी वाद करूं तो ते उत्यापी शकशे नहीं. पोदृशाल कहेवा लाग्यो, संसारमा बे प
For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६२ दार्थनी राशी छे, एक पुण्य अने एक पाप तेम रात्रि अने दिवस तेम आकाश अने पाताल तेमज जीव अने अजीव इत्यादिक बे पदार्थनी राशी छे, त्यारे रोहगुप्त बोल्यो, संसा. रमांत्रणनी राशि छे, काल त्रण छे, अतीत, अनागत, अने चर्तमान; तेमज स्वर्ग, मृत्यु अने पाताल तेमज जीव, अजीव, अने नोजीव, इत्यादि वदन जीवाजीवनोजीवेति स्थापितवान् । त्यारे पोशाले कयुं नोजीव कोण ? त्यारे रोहगुप्ते कहयु नोजीव घिरोलीनी पंछडी टथा पछी हाले छे, तेने जीव पण न कहीए अजीव पण न कहीए, तेने तो नोजीव कहीए. पश्चात् परिव्राजके सात विद्या मूकी, त्यारे रोहगुप्ते तेनी घात करनारी प्रतिपक्षी सात विद्या मूकी, परिव्राजके गर्दभी विद्या मूकी ते रोहगुप्ते ओघावडे, करी जीती लीधी. अंते जयपताका वरी गाजते वाजते गुरुनी पासे आव्या गुरुए कह्यु, हे वत्स सारं कयु, के जे वादीने जीत्यो. किंतु जीव, अजीव अने नोजीव जे कडं ते उत्सूत्र भाषण कर्यु, तेथी राजानी सभामां जइ खमावो. पश्चात् अभिनिवेश मिथ्यात्वना उदये करी, गुरुनुं वचन तेणे मान्युं नहीं. गुरुए कह्यु, तुं शरमाइश नहीं, जा त्यां जइ मिथ्या दुष्कृत दे वारंवार गुरुए कयुं त्यारे खेदातुर थइ धृष्ट बनी कहेवा लाग्यो, राशि त्रण छे. एमां कोइ दोष नथी, त्यारे गुरु अने शिष्य बच्चे वाद थयो,गुरु शिष्य राज दरबारमा गया, राजा समक्ष शिष्यनी साथे वाद थयो, राजा समक्ष शिष्यनीसाथे वाद करवानो प्रारंभ कर्यो, वाद करतां छतां
For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
तेमने छ मास बीती गया त्यारे राजाए कडं आपनी चर्चावो 'पार आवतो नथी अने मारां तो राजकार्य सीदाय छे, माटे आप पोताना स्वस्थानके पधारो. श्री गुरुए कयु के आवती काले वाद निर्णय करीश. सभा हाजर थइ, राजादि परिवार युक्त गुरु वाणीयाना हाटे जइ कहेवा लाग्या, जीवोने आप, त्यारे तेणे कुमार, कुमारी, हाथी, घोडा, विगेरे अनेक जीवो देखाडया, गुरुए का अजीवने आप आ प्रमाणे कयुं, त्यारे तेणे घट, पट, दंड, आदि पदार्थो देखाडया, गुरुए कह्यु नो जीव आप, त्यारे धनीके कह्यं त्रण लोकमां पण नोजीवतो 'नथी, त्यारे क्याथी लावी आपुं, ए प्रमाणे ४४०० चौमालीशसे प्रश्नथी रोह गुप्तने निरुत्तर कर्यो, पोताना गणमांथी निन्हव एम कही बहार कर्यो, तेणे वैशेषिक मत प्रगट कर्यो, छ पदार्थ तेणे प्ररुप्या.
इति षष्ठनिन्हववृत्तान्त समाप्तः अथ सप्तम निन्हव वृत्तांत-श्रीमन् महावीर स्वामीना निर्वाण पछी ५८१ पांचसे. चोराशी वर्ष गए छते श्री मालबदेशमा दशपुर नगरमा हालमां मन्दसोरने विषे श्रीआर्य रक्षिताचार्य देशोनदशपुर्वधारी श्रुत केवली युग प्रधान छे, ते सोमदेव ब्राह्मणनो पुत्र हतो तेनी रुद्र सोमा माता ते परम श्राविका हती. माता पुत्र प्रति कहेवा लागी के, हे तुं पुत्र होय तो मारा वचने दृष्टिवाद भणीने आवे तो हुं राजी थाउं. मा
For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ताना वचने करी तेणे तोसलीपुत्राचार्य पासे दीक्षा लीधी श्री वयर स्वामी ( वज्र स्वामी) पास देशोनदश पूर्व भण्या, तेह श्री आर्य रक्षितना त्रण शिष्य छे, एक श्री दुर्बलिका पुत्र मित्र युग प्रधान, फल्गु रक्षित, गोष्ट माहिल ए त्रण छ; एवामां मथुरामा अक्रियावादी मत प्ररुपक उत्पन्न थयो. तेनो प्रतिवादी कोइ पण नथी. तत्रस्थ संघे आर्यरक्षित सूरिजीने विनंति करी. त्या गोष्टमाहिलने वादलब्धिमान् जाणी मोकल्या, तेणे त्यां जइने तेनो पराजय कों, त्यांना लोकोए चतुर्मास राख्या. फल्गुरक्षित शिष्य श्री आर्यरक्षितना लघु भाइ छे, गोष्ट माहिल मामो छे. श्री दुर्बलीका पुष्प मित्र साधु नव पूर्व सुधी भण्या, पण विसरी जाय छे. त्यारे श्री आर्य राक्षते जाण्यु के, हवे आज थकी दीवसे दीवसे घटती बुद्धि थाय छे, माटे श्री आचारांगादि सिद्धांतना अनुयोग, व्याख्यान, टीका नियुक्ति आदि जे सिद्धान्तमाहे इती, ते सिद्धान्त थकी जुदी करीने पुस्तक मध्ये लखी, एटले जे टीका नियुक्तिकादिक ते आचारांगादिकथी पूर्वे लख्यां देखाय छे. नैगम, संग्रह, व्यवहार, रुजुमुत्र, शब्द, समभिरुढ, एवंभूत, ए सातः नयनुं व्याख्यान सूत्र मध्ये विस्तारथी हतुं, ते सूत्र मध्ये गोपव्युं. शिष्य त्रण प्रकारे कह्या छे. परिणित, अपरिणित, अति परिणित, ए त्रण जाणवा. परिणित शिष्य ते उत्सर्ग, अपवाद, निश्चय, व्यवहार मार्ग सर्व समजे. अपरिणित ते नयनिक्षेपा समजे. नहीं. समजण नही छतां पोताने डाह्यो माने, ते अतिपरिणिता
For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६५
शिष्य कहीए. परिणित शिष्य पण कालकाल योगे विस्तारे व्याख्यान करी शके नही. श्री आर्यरक्षित दशपुर नगरमां पोतानुं मरण आसन्न जाण्युं. अने पोतानां पट्टे कोने स्थापवा तेनी चिंता करे छे.
यतः
बूढो गणहर सदो गोअम माईहं धीरपुरिसेहिं । जोतं वेइ अपत्ते । जाणतो सो महा भावो ॥ १ ॥ •
ए प्रमाणे विचारीने सकल संघ बोलाव्यो, तेनी आगळ सूरी कहूं, दुर्बलिका पुष्पने आचार्य पदवी आपवी योग्य छे. एम सकल संघे गुरुनु वाकय स्वीकारी लीधुं. त्यारे श्री आर्य रक्षित सूरीए दुर्बलिका पुष्पने स्वपदे स्थापन कर्या. दुबेलिका पुष्पने गुरु क. हे वत्स ! जेम हुं गोष्ट माहिल विगेरेनुं लालन पालन करतो हतो, तेम तमारे पण करवु, गुरुए फल्गु रक्षितने कहां के, तमो जेम मारी साथे वर्तता हता, 'तेम दुर्बलका पुष्पाचार्यनी साधे पण वर्तकुं. श्री आर्यरक्षित - सूरि अनशन करी देवलोकमां गया. गोष्टमाहिल गुरुनुं स्वर्ग गमन सांभळी तुरत त्यां आव्यो. तेणे माणसोने पुछयुं, कोण गणधर स्थाप्यो, माणसोए घृत घट आदि दृष्टांत पूर्वक दुर्बलिका पुष्पने आचार्यपद आप्युं; एम सविस्तर क. गोष्ट - माहिल पृथक् उपाश्रये उतर्या. त्यां केटलोक वखत रही उपधि
For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६६ मूकी दुईलिका पुष्प उपाश्रये आव्या. सर्व साधुओए अभ्युत्थान कर्यु. आचार्ये कडं, केम जुदा उपाश्रये उतर्या छ ? अत्रः रहो. गोष्ट माहिल आचार्यना उपाश्रयथी नीकळी पोते ज्यां: उतर्या हता त्यां गया. पृथक् उपाश्रये रही माणसोनां चित्त व्युग्राहित करवा लाग्या, पण कोइ तेनुं वचन अंगीकार करतुं नथी. एक दिवस दुर्बलिका पुष्पसूरि अर्थपौरुषी करे छे, सर्व साधुओए बोलाव्यो तोपण गोष्टमाहिल त्यां आवतो नथी. अर्थपौरुषि कर्या बाद विझांस नामनो शिष्य कहेवा लाग्यो, आठमा कर्म प्रवाद पूर्वने विषे कर्मनी व्याख्गा छे, त्यां जीव कर्मनो शी रीते बंध छे ? आचार्य कहे छे १ बद्ध २ स्पृष्ट ३ निकाचित भेदे करी आत्मा अने कर्मनो बंध छे. त्रण भेदनुं आचार्य प्रतिपादन कयु. नजीक उपाश्रयमां रहेनार गोष्टमाहिले प्रश्न अने उत्तर सांभळयो. त्यां रह्या छतां तेणे का, आई अमारा गुरु पासे अमे श्रवण कयु नथी. जो कर्म बंध, बद्ध, स्पष्ट अने निकाचित्त थाय, त्यारे आत्मानो मोक्ष थाय नहीं. त्यारे विजंस नामनो शिष्य कहे छे, त्यारे शी रीते कर्म बंध बद्ध, स्पृष्ट अने निकाचित. थाय छे ? गोष्ट माहिले कह्युयथा कंचुकः कंचुकिशरीरं स्पृशति तथा कर्म
आत्मप्रदेशान् स्पृशति न पुनः क्षीरनीरन्यायेन। ____जेम मनुष्य कंचुक पहेरे, अथवा पुरुष जामो पहेरे, तद्वद
For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६७
आत्मा कर्मनो संबंध छे. विंध्य साधुए कह्यु, एवं सांभळ्यु नयी, वळी प्रत्याख्यान प्रवाद नवमुं पूर्व सांभळतां थकां, पञ्चलखाणनो अधिकार आव्यो, ज्यारे साधु दीक्षा ले, त्यारे ___ करेमिभंते सामाइयं सव्वं सावजं जोगं पञ्चख्वामि जावजीवाए तिविहं तिविहेणं मणेणं वायाए कारणं न करेमि न काखेमि करंतंपि अन्नं न समणुजाणामि तस्स भंते पडिकमामि निंदामि गरिहामि अप्पाणं वोसिरामि. .. अत्र जावजीवाए ए पद कहेवू नहीं. ए पद कहेतां साधु साध्वीने दोष लागे छे; कारण के जीवq त्यां सुधी सावद्ययोगर्नु पञ्चख्खाण अने मृत्यु बाद पच्चख्खाण मोकळ; त्यारे आशंका-वांछानो दोष लागे छे. परभवे जइश त्यारे भोग भोगीश, एम आशंका रहे, माटे जावज्जीवाए ए पद कहेवू नही. एह वचन विझंस साधुए मान्युं नहीं. श्री दुबैलिका पुष्प मित्रने का के गोष्टमाहिल एवी प्ररुपणा करे छे. कर्म तथा पञ्चखाण संबंधी विपरीत प्ररुपणा सांभळीने आचार्ये कहयुं के-गोष्टमाहिल विपरित प्ररुपणा करे छे, त्यारे श्री संघने संदेह पडयो. आचार्य कहे छे ते खरं के गोंष्टमाहिल कहे छे ते खरं ? श्री संघे शासन देवी समरी अने सिमंधरस्वामी पासे मोकली, देवीए त्यां जइ श्री मंधरस्वामिने पूच्छयु सीमंधर
For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
स्वामीए कहा के, गोष्टमाहिल सातमो निन्हव छे, उसूत्र भाषी छे. श्री दुलिका पुष्पमित्र युगमधान छे, सत्यवादी छे, ए वचन सांभळी शासन देवीए अही आवीने कह्यं पण भारे कर्मी जीवो जे हता, तेणे मान्युं नहीं, ए देवी खोटं बोले छे. श्री मंधरस्वामी पासे जइ शके नहीं. अबद्धक मत प्ररुपक गोष्ट माहिल सातमो निन्हव थयो.
श्रीमन् महावीर भगवान्थी ६०९ छसें नव वर्षे दिगंबर मत प्ररुपक निन्हव थयो. इत्यादिक अभिनिवेश मिथ्यात्वना जोरथी निन्हव थया जाणवा. ४ शांसयिक मिथ्यात्व देवगुरु धर्मने विषे पुनः पुनः शंका उत्पन्न थाय ते शांसयिक मिथ्याव जाणवू, कोण जाणे देववीतराग हशे के बीजा गुरु कोण जाणे कयां खरा हशे ? एम मनमा शंसय कर्या करे, वासी रोटली खीचडी, लापशीनो काल पूर्ण थया बाद तेमां बेरेंद्री जीव असंख्याता उपजे अने मरे ते. वात माने नहीं. कोण जाणे तेमां जीव हशेके नहीं ? ते शांसयिक मिथ्यात्व जाणवू, तथा धर्मास्तिकाय अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय पुद्गलास्तिकाय, काल, अने जीव ए षड्द्रव्य खरां हशेके केम ? तेमना गुण पर्याय कथन कर्या छे, ते खरा हशेके केम ? इत्यादि संशयमां पडवू, ते शांसयिक मिथ्यात्व जाणवू. वळी उष्ण पाणी कर्या पछी चोमासामा त्रण पहोर पछी काचुं पाणी थाय, वळी काची छाश, काचुं दृध, अने काचुं दधि तेनी साथे विदल भळे, ( कठोळने विदळ कहे छे) त्यारे
For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
असंख्याता जीव उपजे छे, पण मनमां, शंका थाय के कोण जाणे तेमां जीव उत्पन्न थता हशे के केम ? ते शांसयिक मि प्यात्व जाणवू. चउदस्थानकनां नाम.
आलापश्चायं सेकिंतं मणुसा दुविहा पर त्ता तं जहा समुच्छिममणुस्साय गम्भवभूतिय मणुस्साय सेकिंतं समुच्छिममणुस्सा कहिणं भैते समुच्छिममणुस्सा समुच्छिति गोयमा अंतो मणुस्सखित्ते पणयालीसाए जोयणसतसहस्सेसुअट्ठाइजेसु दीवसमुद्देसु पणरसकम्मभुमीसु तीसाए कम्मभुमीसु छप्पण अंतरदीवएसु गम्भंवक्तं तियमणुस्साणं चेव उच्चारेसु वा १ पासवणेसु वा २ खेलेसु वा ३ सिंघाणएसु वा ४ वतेसु वा ५ पित्तेसु वा ६ पूएसु वा ७ सोणिएस वा ८ सुकेसु वा ९ सुक्कपुग्गलपरिसाडेसु वा १० विगियकलेवरसु वा ११ थीपुरिससंजोएसु वा १२ नगरनिद्धमणेसु वा १३ सव्वेसु चेव असुपएसु वा १४ एथ्थणं समुच्छिममणुस्सा समुच्छंति अंगुलस्स असंखजइभासमेत्ताए। ओगाहणाय अ
For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७०
सण्णी मिच्छादिठा सव्वाहि पजतीहिं अपजत्तगा अंतो मुहुत्ताउया चेव कालं करंति सेत्तं समुच्छिममणुस्सा.
इत्यादिकथी सिद्ध थायछे के, चउद स्थानके समूछिम मनुष्यो उद्भवे छे, तेनी शंका करे तेने शांसयिक मिथ्यात्व जाणवू. ५ अनाभोग मिथ्यात्व, ते समजण विना प्रवृत्ति करवी, जीव, अजीव, पुण्य, पाप, आश्रव, संवर, निर्जरा, बंध अने मोक्ष ए नवतत्त्व- स्वरुप जाणे नही, आत्माने नित्यानित्य पक्षे करी जाणे नहीं, वक्तव्य अवक्तव्य पक्षे करी जाणे नहीं, अने आत्मा सञ्चित्त छे के अचित्त छ, ते पण जाणे नहीं, छतां असंज्ञीनी पेठे स्वस्वरुपनो अनुपयोगी जे धर्म प्रवृत्ति करे, या सांसारिक क्रिया करे, ते सर्व देडकाना चूर्णनी पेठे संसार वधारनारी छे. अनाभोजीक मिथ्यात्वी जेटली क्रिया करे, तेटली चार गतिमा भ्रमण भूत. छे, ए मिथ्यात्व वासति जीवो कदी सस्य तत्त्व पामी शकता नथी. श्रावक नाम धरावी, हाथमां बे माळा लेइ गमे तेम ब. वडया करे, साधु थइ गमे तेम फर्या करे, क्रिया कर्या करे, पण जेने तरनार अने तारकनुं ज्ञान नथी, बंध, मोक्षनुं ज्ञान नथी, तेनुं सर्व कृत्य निष्फळ छे. एक आत्मतत्त्वने ओळख्या विना जे साधु वेष ग्रहण करे छे, ते एक जातना नाटकीया जाणवा. तथा जे श्रावक नाम धराची पोतानामां आत्म बुद्धि
For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७१
धारण करे नहीं, श्रावकना एकवीस गुणमांनो प्रथम अक्षुद्र गुण पण जेनामां होय नहीं, ते अनाभोगिक मिथ्यात्व रुप अंध कोटडीमा प्रवेशे छे. साध्य अने साधन तथा साधक तथा बाधकनुं जेने ज्ञान नथी, साध्य शुं छे ? साध्य आत्मामां रहेलं छे के आत्मानी वहार रहे छे ? साध्य आत्मा थकी भिन्न छे के आभिन्न छ ? तेनुं पण जेने ज्ञान नथी, ते अना भोगिक मिथ्यात्वनी कोटीमां अंतर्भूत छे, तथा धर्ममार्ग, ओघदृष्टिथी ग्रही, तेनुं परमार्थ जाणे नही, तेनो पण अनाभोगिकमां अंतर्भाव छे. बाह्य वस्तुमा एकांते धर्म बुद्धि धारणः करी धर्म शब्द वाच्यार्थ समजे नहीं, ते पण अनाभोगिक मिथ्यात्वी जाणवा. द्रव्य गुण पर्याय स्वरुप समजे नहीं, ते बिचारा अनाभोगिक मोह पाशमांथी शी रीते मूकाशे ? देव तत्त्व, गुरुतत्त्व, अने धर्म तत्वतुं यथार्थ वाच्यार्थ स्वरुप समजे नहीं, अने विपरीत वाच्यार्थं संग्रही तेमा प्रवर्ते ते पण अनाभोगिक मिथ्यात्ववंत जाणवा. एकेद्रिय, बे इंद्रिय, ते रेंद्रिय, चोरोंद्रिय, पंचेद्रिय, जीवोनो अनाभोगिक मिथ्यात्वमां अंतर्भाव छे, ए पांच प्रकारनां मिथ्यात्ववंत मनुष्यो पंडित अनुभवी आत्मानंदीनी कोटिथी बाह्य छे. एवा मिथ्यात्विओनो मूढनी कोटिमां समावेश थाय छे, तेवा. मिथ्यात्वी जीवो भले दुनीयामां मोटा केहवाय, लोको तेने माने पूजे, तो पण तेनी मुक्ति थवानी नथी, ए पांच प्रकारना मिथ्यात्वी जीवो वाक्पाटवथी मुग्ध भोळा भद्रिक
For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मनुष्योमा पोतानी ख्याति वधारे, तेमनी जशकीर्ति गवाय अनेक प्रकारनां सुख भोगवे, राजादि हजारो तेमनी सेवा करे तो पण तेमनी सिद्धि थवानी नथी. बीचारा चार गतिमां भटकी नरक निगोदादिक, अनंत दुःख पुनः पुनः अधोगमनकरी भोगवनारा थशे, पंडित पुरुषो ते मिथ्यात्वथी दूर रहे छे. सर्पनी पेठे थिथ्यात्वना त्यागी होय छे. वळी मिथ्याल्व बे प्रकारनां छे. धम्मे अधम्मसन्ना रुप जे अंतःकरण परिणामः ते निश्चय मिथ्यात्व जाणवू. अंतरंग मिथ्यात्वने सूचवनारी जे बाह्य प्रति करवी, ते व्यवहार मिथ्यात्व जाणवू. बाह्य अने अंतरंग मिथ्यात्व पण ज्ञान थकी टळे छे, माटे ज्ञान छे ते सर्व गुणमा मुख्य गुण छे. ज्ञानी सम्यक्त्वने पामे छे. स्याद्वादशैली ज्ञात पुरुषोना हृदयमां ज्ञानरुप सूर्य प्रकाशवाथी मिथ्यात्वरुप अंधकारनो भेदभाव रहे नहीं. ज्ञानी मिथ्यात्वीओनां शास्त्र भणे गणे तो पण तेने ज्ञानरूपे परिणमे छे, कारण के ते मिथ्यात्व शास्त्रने पण स्याद्वादमां घटावी जाणे छ, अने एकांत वचनोनो त्याग करे छे.
यदुक्तं श्री नंदिसूत्रे सेकिंतं मिच्छसुयं मिज्छसुयं जं इमं अन्नाणी एह मिच्छदिठीहिं सथ्थदमइ विगप्पिय तंजहा भारहं रामायणं भीमासुरुपं कोडिभयं संगरुहिस्साओ कप्पासियं नाग
For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सुहमं कणगसत्तरी वइसेसियं बुद्धवयणं काविलं लोगाययं सठितमाढरं पुराणं वागरणं नाडगाई अहवा बावत्तरिकलाओ चत्तारियवेया संग्गे वंग्ग एयाई मिच्छदिठिस्स मिच्छत्तपरिगहिय्याए मिच्छसुयं एयाणि चेव सम्मदिठिस्स सम्मत्तपरिग्गहियाइं समसुयं इत्यादि. ___ ए आळावायी पण सिद्ध थाय छे के, सम्यग्दृष्टि मिथ्यात्व शास्त्रने पण सम्यग् शास्त्ररुपे परिणमावे छे. पण मिथ्यात्व शास्त्र गीतार्थ विना जो वाचवामां आवे तो, मिथ्यात्व वृद्धि भूत पण थाय. ज्ञानी सत्शास्त्रने प्रतिपादन करे छे. अने तेनी मानसिक-वाक्-अने कायिक प्रवृत्ति भव संक्षय प्रति गमन करे छे. अने तेने संसार कार्य प्रति उदासीनता रहे छे. ज्ञानी सप्त भंगीथी दरेक पदार्थने यथार्थ रीत्या जाणे छ. स्याद्वाद धर्मने स्वबुध्या जाणे छे. यतः पदार्थोनंतधर्मात्मा युगपन्नैव भाषते ॥ स्थादादपेक्षया धर्म स्याबादः स उदाहृतः ॥१॥
घटः घट पद वाच्यः जेमां जल भराय ते घट. जेणे करी शीत लज्जादि निवारीए, ते पट पदार्थः इत्यादिक जे पदार्थ छे. ते अनंत धर्मात्मा छे. अनंताश्च ते धर्मा तेषां आत्मास्वरुपं
For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनंतधर्मात्मा, ते वर्ण गंध रस स्पर्श संस्थानादिक ते एकेक धर्म अनंत अनंत पर्यायात्मक छे. स्वपर्याय अनंता आविर्भावे छ, वली जे घट छे ते तिरोभावे पट छ. एम चौद राजलोकने विषे जे औदारिक वर्गणा छे, ते पौद्गलिक छे, ते एक घंटने विषे तिरोभावे छे, पण ते सर्व धर्म युगपव भाष्यते-एटले एक कालावच्छेदेन कही शकाय नहीं, ते माटे अपेक्षाए कहेवा योग्य छे. स्यात् अनेकांतार्थ वाची अव्यय कहीये. यस्य धर्मस्य अपेक्षा यदपेक्षाः अपेक्षा एटले बीजा धर्मने दृष्टिमांहे राखवू. बीजा धर्मनो उपयोग राखीने बोलq ते धर्म स्याद्वाद जाणवो.
यतः
यः पुरुषः पिता ज्ञेयः पुत्रः स एव कथ्यते ॥ भागिनेयो भवेद्यस्तु मातुलोऽपि स एवहि ॥१॥
एक अहहास नामना छोकरानो जिनदास नामे पिता छे. ते मिनदासनो भाणेज छे. अने तेज जिनदास जे ते वीरदासनो मामो छे. तेज जिनदास सुरचंद नामना शेठनो पुत्र छे. जेम एकज जिनदासने विषे. पिता, पुत्र मातुल, भामिनेय रुप धर्म अपेक्षाए रह्या छे. तेमज एकज पदार्थने विषे अनंता धर्म अपेक्षाए रह्या छे. जेम पितृत्वादि धर्म एक द्रव्यने विषे रह्या छे, तेम अनंता धर्म रह्या जाणवा पण एक शब्दे कह्या
For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७५ जाय नही. जे पर्याय आविर्भावे प्रगटपणे छे तथा तिरोभावे पर्याय छे. ते अस्ति नास्ति रुपे ग्रहाय छे. पण एकांते कहेचाय नही स्यात् पदे करी सर्व धर्मर्नु कथंचित् ग्रहण थाय छ. तेना द्रव्य, क्षेत्र, काल, भावे करी कोडी गमे भांगा थाय ते पण सर्वनो सप्तभंगामध्ये अंतर्भाव थाय छे. ते सप्तभंगी देखाडे छे. __ स्यादस्त्येव घटःऽ १ स्यानास्त्येव २ स्याद वक्तव्य ३ स्यादस्त्येवस्यान्नास्त्येव ४ स्यादत्ये वस्यादवक्तव्यम् ५ स्यानास्त्येव स्यादवक्तव्यम् ६ स्यादस्त्येव स्यान्नास्त्येव युगपदवक्तव्यम् ७ स्यात् अनेकांत वाची अव्यय कहीए. एकांत ते सर्वथा पर पर्यायनो निषेध करवो, जे सर्वथा पर पर्यायनो निषेध न करवो ते अनेकांत कहीए, पोताना द्रव्य, क्षेत्र, काल, भावनी अपेक्षाए घटनुं अस्तित्व छे. घटमां वर्णादिक धर्म छे, ते मध्ये कृष्ण वणे एक गुणो काळो, बे गुणो काळो, यावत् असंख्यात गुणो काळो अनंत गुणकाळो वर्ण रह्या छे. ते गुणर्नु घटमां अ. स्तित्व छे. बीजो रक्त घट तेमा रहेला, वर्ण, गंध, रस, स्पर्शनुं क. ष्ण घटमां नास्तित्व रह्यं छे. अस्ति अने नास्ति धर्म एक समयमां रहेलाछे, ते पण एक समयमां कथन कर्या जाय नहीं यावत् असंख्याता समयमां पण कही शकाय नही. माटे एबे भांगा
For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"एक समयमा अवक्तव्य छे, नास्तित्वधर्म पण अवक्तव्य छ,, अस्तित्व अने नास्तित्व धर्म पण अवक्तव्य छ, एवं द्रव्ययी क्षेत्रथी काळथी भावथो सप्तभंगी जाणवी.
द्रव्यथकी घट माटी, त्रांवा सोना रुपा प्रमुखनो जाणवो, क्षेत्र थकी अमुक नगरनो, कालथकी वर्षाकालनो, शीतकालनो, उष्णकाळनो, इत्यादिक भावथी नील, पित्त, कृष्ण, रक्त, धेत इत्यादिक जाणवो. द्रव्यतः मृन्मयः ताम्रमयः स्वर्णमयः क्षेत्रतः काशीयः वाणारसीयः राजगृहीयः पाटलीपुत्रीयः कालतः वर्षाकालीयः उष्णकालीयः कार्तिकमासीयः भावतः नीलोयं पीतोयं श्यामोऽयं घटः इत्यादिक प्रयोगः एम सप्तभंगीना अनेक भेद थाय छे. स्यादादो यत्र तत्र स्यात् सम्यक्त्वं प्रतिपादितं । एकांतेनैव मिथ्यात्वं वीतरागेण भाषितं ॥१॥ ज्यां स्यावाद छे, त्यां धर्म छे; एकान्ते मिथ्यात्व छे. जे पुरुषने विषे स्याद्वाद होय, त्यां सम्यक्त्व जाणवू. प्रत्यक्ष प्रमाण बलिष्ट छे, प्रत्यक्ष प्रमाणना धणी अवधिज्ञानी मनः पर्यवज्ञानी कैवलज्ञानी जाणवा. वर्तमान काले आगम प्रमाणछे. अनुमान प्रमाण उपमान प्रमाण, तथा शब्द ए त्रण परोक्षना भेद छे. मति अने श्रुत ज्ञान परोक्ष ज्ञान छे. इत्यादिक प्रमाणनां लक्षण ज्ञानी जाणे छे, अने स्वात्महितमा प्रवृत्ति करे छे अने मोहमायानो त्याग करे छे.
For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
दुद्दा
ए मारो हुँ एहनो, ए. सहु मम आधीन; कर्ता हर्ता हुँ सदा, तबतक कर्माधीन. ॥ १॥ एशत्रु ए मित्र मुज, ए सहु मुज परिवार; जबतक बुद्धि एहवी, तबतक आ संसार. ॥१॥ परसंगे रंगी सदा, परपर ममता थाय; तबतक कर्माधीन सहु, बहिरातम पद पाय. ॥३॥ उंच नीच ज्ञाने करी, जाणे जबतक जेह; तबतक भवमां भटकतो, करे न कर्मनो छेह. ॥४॥ उंच नीच चेतन नही, उंच नीच सब भर्म; तेमां धर्म रहे नहीं, जाणे छूटे कर्म. ॥५॥ जाति लिंगमां धर्म नहीं, माने ते सहु मूढ; अनंत धर्म छे-आत्ममां, ए पस्मार्थ छे गूढ. ॥६॥ धर्म अरुपी आत्मनो, प्रगटे आत्म स्वभाव; पर परिणति त्यां धर्म क्या, ज्यां चित्त संक्लेश ताव.७
आत्म स्वरुप समजे नहीं, समजे नहीं नयवाद; क्रियाडंबर धामधूम, त्यां नहिं शिव सुख खाद.८
For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
भोळा जन समजे नहीं, आत्म धर्म स्वरुप;
आत्मज्ञान वण प्राणीया, पडीया भव जल कूप.।९। यश कीर्ति वांछा करे, चलवे डाक डमाल; तस क्रिया फोगट कही, जो जो.उपदेश माल. १० धर्मोद्भव छे ज्ञानथी, संमजे नहीं तस लेश; तप जप क्रियाथी जरा, छूटे नहीं मन क्लेश. ११ आत्म मंदिरमां सदा, मन कपि करे न वास; ध्यान खीलो ज्ञान सांकले, मन कपि बांधोखास१२ विकल्प मन संसार छे, चतुर्गति भटकाय; विकल्प रहीत मन जब हुवे, तब शिव सुख झटपाय. ज्ञानी मन वशमां करे, राग द्वेष करे नाश: धर्म ध्यानारुढ थइ, त्रोडे कर्मना पास. ॥१४॥ द्रव्य योगनुं ज्ञान ज्यां, स्पर्शरुप त्यां सुख; परमात्म पद वृत्ति थकी, नाशे भव भय दुःख. १५ पढे ग्रंथ पण नहीं मटे, मोह महा जंजाळ; आत्म अनुभव ज्ञानथी, नाशे ते तत्काल. ॥१६॥ इत्यादि ज्ञानी कर्मान्त करे छे, ज्ञानी आत्म साक्षात्
For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१७९ कारनी प्रवृत्तिमां अहर्निश ध्यानारुढ रहे छे. ज्ञानीनी साध्य दृष्टि विकल थती नथी. ज्ञानीनी आशातना करवी नहीं. द्रव्यानु योगना ज्ञातानेज खरा ज्ञानी जाणवा. एवा खरा ज्ञानी गुरुनु सेवन करवं. अने तेमनी आज्ञा प्रमाणे वर्तवं, पण कुगुरुतुं सेवन कर नही. कुगुरु काळा सर्प समान छे. यदुक्तं सप्पे दिठे नासइ लोओ नयकोवि किंपि अख्खेइ जो चयइ कुगुरुसप्पं हा मूढा भणहतं दुठं १ सप्पोइकं मरणं कुगुरुअणंताई देइ मरणाइं तोवरं सप्पं गहिओ मा कुगुरुसेवणं भदं ॥
इत्यादिथी सिद्ध थाय छे, कुगुरुनी पासे जवू, तेमना वचन मान्य करवा, अनंत संसार वृद्धि अर्थे छे. ज्ञानी कर्म थकी छूटे छे. आत्मस्वरुपना अनुभवी एवा ज्ञानी छे. मूढ नव तत्त्वनो अजाण, आत्म स्वरूपना अजाण, फक्त मनुष्यनुं शरीर पाम्यो छे, पण द्रव्य मनुष्यपणुं जेनामां छ, कर्मनुं स्वरुप समजतो नथी, व्यवहारे करी धर्म करणी करे छे, पण साध्य दृष्टि जेने प्राप्त थइ नथी, एका अज्ञानीने देखी मडदानी पेठे ज्ञानी शुं मनमा आनंद माने ? अलबत् कंइ आनंद थाय नही. मडदामां जीव नथी, अने आ मूढमां जीव छे, एटलुं विशेष छे. प्रथम गुणठाणु जेणे त्याग्युं नथी, समकित तो समजता नथी, तेवा मूढो भले पैसादार होय, पुत्र परिवार वाळा होय, देशना आधिपति होय, पण ते मडदा समान. छेतेमने देखी
For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८०
ज्ञानीना मनमा का आनंद थत्तो नथी, ते बिचारा चारगतिमा पुनः पुनः परिभ्रमण करशे मुह संसारमा दरेक वस्तुथी बंधाय छे, रागद्वेषनो क्षय ते करी शकतो,नथी, उपरथी शांत कदापि देखाय, तो पण ते शांत नथी कारणके तेनु शान्तपणुं अज्ञाने करी छे, खरी शांतावस्था ज्ञानी पामे छे. मुक्ति पण तेनाथी वेगळी नथी, माटे ज्ञानीनी भक्ति सेवा करवी, तेमनुं बहुमान करवं. तेमनी निंदा करनार नरक निगोदमां रझळे छे, ज्ञान पाम्या बाद निंदादि सकळ दोषनो संक्षय थाय छे, अने शास्वत अनंत सुखमय शिवस्थानभाक् आत्मा थाय छे. ए शोळमा दुहानो भावार्थ.
दुहा. ग्रहण योग्यछे आत्मधर्म, त्याज्य योग्यछे कर्म ॥ ज्ञानध्यानविवेकथी, प्रगटे शाश्वत शर्म ॥१७॥ शुद्ध स्वभावे. रमणता, करतां होवे मुक्ति ॥ परभावे संसार छे, एहिज साची युक्ति ॥१८॥ योगमांही द्रव्यानुयोग, आत्म अति हितकार॥ परमार्थ ग्रही भव्यात्मा, पामे भवजल पार ॥१९॥ आत्म निहाळे आत्मने, तो शिव सुखनी आश॥ परमां बुद्धि स्वात्मनी, थातां पुद्गलदास ॥२०॥ परभावे रमतां थकां, परनी वृद्धि थाय ॥
For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
परमात्ममय ध्यानथी, यातां तत्पद पाय ॥२१॥ आधि उपाधि मिट गइ, प्रगटयो सुख संतोष ॥ अरि मित्र समभाव ज्यां, त्यां क्यां रोषने तोष २२ वीर्योल्लासनी वृद्धिथी, तत्क्षण अनुभव रंग ॥ प्रगट्यो आत्म सरोवरे, चिद्घन ज्यां छे तरंग २३ ज्ञानदर्शन चारित्र पंथ, वहतां शाश्वत शहेर ॥ चिद्घन आत्म स्वरूपमय, वर्ने लीलालहेर २४ रोग शोक उपाधि व्याधि, मोह माया जंजाल॥ तेह अभावे मुक्तिमां, वर्ने मंगल माल ॥२५॥ अनुभव पच्चिशी कही, अर्थनो अति विस्तार ॥ दाख्यो तेमां जाणजो, वासद गाम मझार ॥२६॥ कावीठाना वासी शेठ, रत्नचंद्र हितकार ॥ तेम झवेर भाइ कारणे, रचना कीधी सार ॥२७॥ संवत ओगणीस उपरे, ओगण साठनी शाल ॥ पोशवदि बारस दिने, रचतां मंगल माल ॥२८॥ वांची धारी ग्रंथ ए, समजो आत्म स्वरूप ॥ बुद्धिसागर सुख लही, थावो शिवपुर भूप ॥२९॥
इति श्री शान्तिः ३
For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨
भावार्थ - आत्माना असंख्याता प्रदेश छे. जेटला लोकाशना प्रदेश छे, तेटला आत्माना प्रदेश छे. ते प्रदेशो अरुपी अखंड, अभंग, अनाशवंत, सदा शाश्वता छे, बाळ्या वळे नहीं छेद्या छेदाय नहीं, ते प्रदेशो भेद्या भेदाय नही. असंख्याता प्रदेशो मळीने आत्मत्व स्वीकाराय छे. जेवा आकाशना' प्रदेश निर्मळ, तेवा आत्माना प्रदेशो पण जाणवा, ते एकेक प्रदेशे अनंत वीर्य, अनंत दर्शन, अनंतज्ञान, अनंत सुख, अनंत पर्याय रह्या छे. अनंत गुणनो धणी आत्मा स्वतः लोकालोक प्रकाशी अविनाशी छे, हवे ते आत्मानी साथै आठे कर्मनी वर्गणाओ क्षीरमां जेम नीर सेळभेळ थइने रहे, तेम सेळ भेळ लागी रही छे. तेवडे करी आत्माना असंख्याता प्रदेशे जे ज्ञानादि गुणनी रुद्धि हती, ते तिरोभावे थइ. जेम कोइ मणि एक गाउ सुधी प्रकाश करे तेवी छे, तेवी मणिना उपर कादव चोपडीए, तेने ढांकी राखीये, तो पश्चात् तेनो एक गाउ सुधी प्रकाश पडशे नहीं. तेम आत्मा सर्वज्ञानी तथा सर्वदर्शी छे, पण कर्म कादव वडे करी मिश्रित थवाथी, आत्मानी ज्ञान शक्ति प्रकाशक हती, ते तिरोभावे थइ गइ, तेथी पोतानुं स्व
!
रुप पण आत्मा भूली गयो. जेम सूर्यने ग्रहण लागवाथी सू
नो प्रकाश झांखो देखाय, जेम सुवर्ण मलिनता योगे झांखु देखाय, जेम, सूर्यनो प्रकाश लीला पीळा, राता, काच उपर पडी, लीलाशपणाने, रक्तपणानी उपाधिने धारण करी, लाल, पीळो, नीलो इत्यादि प्रमाणे व्यवहरायः छे, तेम आत्मा पण.
For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८३
अनादि काळथी कर्म संयोगे पोताना शुद्ध परिणामभो त्याग करी, कर्म संयोगे अशुद्ध परिणतीवंत कहेवाय छे. पण जेम ग्रहण छूटा बाद सूर्यनो प्रकाश शुद्ध प्रकाशे छे, तथा मणि जेम मलीनताना अपसारण थकी स्वप्रकाशे करी शुद्ध प्रकाशे छे, तेम आत्मा पण कर्मना संपूर्ण संक्षय थकी असंख्याता प्रदेशे निर्मळ थयो छतो शुद्ध प्रकाशे छे. ज्ञान, दर्शन, चारित्र, वीर्य, अचल, अटल, अव्याबाध, क्षायकसम्यक्क आदि अनंत गुण आत्मामा रहेछे, ते गुणो सांसारिक जीवोने कर्मावरणे करी तिरोभावे विद्यमान छे, ते गुणोरुप पोतानी खरी शाश्वती अविनाशी, अखंड, परिपूर्ण रुद्धि आत्माने ग्रहण करवा योग्य छे. ते तिरोभावे रहेली स्वलक्ष्मीने आविर्भावे करवी. पोतानी एटले आत्मानी: ज्ञानादि अनंत लक्ष्मीनो उपयोग
व्यापार आत्माए करो जोइए, ए आत्मानी मुख्य फरज छे. रूद्धि बे' प्रकारनी छे. १ आत्मानी रूद्धि २ पौद्गलिक रूद्धि अनंत गुण आत्मामा रह्या छे, ते आत्मानी रूद्धि जाणवी. अने सोनुं रुपुं चांदी, नोट, मोती, माणेक, मणि, घर, हाट इत्यादिक पौद्गलिक रुद्धि जाणवी. आत्मानी रूद्धि अरुपी छे, पौद्गलिक रूद्धि रुपी छे, विनाशी छे, पौद्गलिक रुद्धि जड छे, पौद्गलिक रुद्धिनो संबंध उपचारिक छे. पौदगलिक रुद्धि कोई दिवस पोतानी थइ नथी अने थवानी नथी, ए पौद्गलिक रुद्धि अर्थे घणा जीवो अनेक प्रकारनां
For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कुकृत्य करे छे, लडे छे, कजीया करे छे, परस्पर एक बी. जानां मस्तक छेदे छे, समुद्रमा तरे छे, वळी तेमां दुबकीओ पण मारे छे, पण अंते ते पोतानी थती नथी. जीव फक्त तेमने पोतानी मानी ठगाय छे, जेम पांच वरसनां पांच छोकरां पांच ढबुडीओनी रमत रमतां रमतां चोमासानी रुतुमां गामनी बहार रेताळ पृथ्वी उपर गया. त्यां जइ माटीनां घर बनाव्यां, वळी कूवा पण बनाव्या, एक बीजाना घर जुदां जुदा कर्या, पश्चात् एक बीजा प्रति सगपण जुदा जुदां कल्प्यां, ए वखते एकदम आकाशमांधी वर्षा थइ. घर रुप कल्पेली माटी तणाइ गइ, तेम ढबुडीओने कोइ मनुष्ये फाडी नांखी चूरा कर्या, तेवी घरवार हाट वखारो रुपैया सुवर्ण धान्य आदि रुदि जाणवी, तेथी आत्माने किंचित् मात्र पण तात्त्विक सुख नथी. तात्विक सुख तो आत्मिक रूद्धिथी छे. बाह्य पौद्गलिक ऋद्धि त्यांग करवा योग्य छे, अने अंतर आत्मिक रूद्ध ग्रहण करवा योग्य छे. तेनी प्राप्ति माटे सद्गुरुनु सेवन करवू, द्रव्यानुयोगर्नु जाणपणुं करवू, सत् शास्त्रनो अभ्यास करवो. व्याकरण अगर काव्य साहित्यथी जे पोताने विद्वान् माने छे, ते शुष्क विद्वान् जाणवो, सेनाथी केइ आत्महित थवानुं नथी. द्रव्यानुयोगना ज्ञान विना चार गति भ्रमण मटतुं नथी. यतः श्री यशोविजयजी उपाध्याय
For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८५
(चोपाइ) एहनो जेणे पाम्यो त्याग । ओघे एहनो जेणे राग । ए बेविण त्रीजो नही साध । भाष्यो संमति अर्थ अगाध ॥ १ ॥ द्रव्यानुयोगनुं जेने संपूर्ण ज्ञान थयुं छे, अथवा जेने द्रव्यानुयोग भणवानो राग छे, ए बेविना त्रीजो कोइ साधु नथी, ए प्रमाण संमतितर्कमां कथन कर्यु छे. माटे द्रव्यानुयोग ज्ञान प्राप्तिअर्थे सद्गुरुर्नु सेवन करवू, द्रव्यानुयोग जाण्या विना सम्यक्त्वनी प्राप्ति यती नथी, तो पछी बीजी शी वात! जेम जेम आत्म तत्व संबंधी विशेष ज्ञान मेळवाय छे, तेम तेम अंतर रूद्धिनी ओळखाण पडे छे, अने अंतर लक्ष्मी ओळख्या बाद बाह्य लक्ष्मी उपरथी प्रेमलालसा टळेछ, आत्मगुणनी श्रद्धा थाय छे. अने तेनी भक्ति जागे छे, अने अंतर आत्म लक्ष्मी ग्रहण करवा योग्य छे, पौद्गलिक धर्म त्याग करवा योग्य छ, एम विवेक प्रगटया बाद पुद्गल संबंधी धर्मोनुं भान आत्मा भूलेछे, अने आश्रवद्वार रुंधे छे, अने संवरमा प्रवर्ततो आत्मा घाती कर्मनो क्षय करी कैवल्प लक्ष्मी प्राप्त करे छे, अने अनंत मुख आविर्भावरुपे थाय छे. आत्मा नपुंसक नथी, पुल्लिंग नथी, स्त्रीलिंग नथी, क्षत्रिय,
For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ब्राह्मण, वैश्य, आत्मा नथी; 'वृद्ध, युवान बाल, आत्मा नथीं; आत्मा अरुपी छ, निवेदी छे, सदा शाश्वत मुख भाक् आत्मां छे. रत्नत्रीयनो भोकता आत्मा छे. आ मारुं छे, आ मारो शत्रु छे, आ मारो मित्र छे, एवी बुद्धि ज्यां सुधी छे, त्यां मुधी आत्मशुभाभिलाषा दूर जाणवी. मनुष्योने क्रोध द्वेष, निंदा, अन्यनो तिरस्कार, वैर बुद्धि आदि असेव्य भावो उपजवामां हेतु ए होय छे के, अमुक सारं अने अमुक खोटुं, एवी भेद बुद्धि तेमने बंधाइ गइ होय छे, अने तेथी करीने पोते जेने खोटुं मान्युं होय छे, तेवो सहज प्रसंग उपजतां, तओने क्रोधनो आविर्भावः थाय छे, आ क्रोधना समये हुं कोण छ, आत्मा शुं स्वरुप छे, मारो शो धर्म छे, इस्यादि सद् विचारो तत्काळ विसरी जाय छे. अने एक क्षणमां क्रोध थतां आत्म भक्त मटी कोध रुप पिशाचनो भक्त बने छे. आत्मवाधक बने छे. अने स्वात्म कर्त्तव्य परायणता वेगळी मूकी न करवानुं करे छे, अने क्षणवार नमो अरिहंताणं आदि महामंत्रनुं स्मरण करी पश्चात् एम माने छे के, मने एजेंफळ थयु नहीं, पण विचार के, आत्म निरीक्षण कर नथी, सत् संगति करवी नथी, अने घरमा खातां पीतां हरि मले तो हमकुबी कहेनो एवी प्रवृत्ति राखवी छे, तो इष्ट फल शी रीते मेळवी शकीए ? धर्मनी योग्यता प्राप्त करवी नथी। अने धर्म उपर खरो प्रेम लान्या विना एकदम मुक्ति लेवी छे, तेशी रीते मळे ?
For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मुक्ति सुखाभिलाषिओए बीजामा रहेला दोषो तरफ दृष्टि देवी नहीं; कारण के दोष दृष्टिथी देखवाथी तमने दोषज मालुम पडशे. पोतानी मेळे चाली न शकनार बे मासना वा-- ळकना अशक्तिरुप दोषने जोइने कयी माता पोताना पुत्रने. केडमां बेसाडती नथी? आंधळा मनुष्यने शुं देखता मनुष्ये तेना अंधत्व दोष माटे करुणा पात्र गणवो के तेनी फूटेली आंखो जोइ तेनो तिरस्कार करवो ? जेम निराश्रित मनुष्यने. आश्रय आपवाथीज श्रीमंतनी श्रीमंताइ शोभे छे, तेम सद्गु-- णी दुर्गुणांना दोष टाळवाना प्रयत्नथीज शोभे छे. अने. पोताना सद्गुणेनु उत्तम उदाहरण आपवाथीज तेनुं सद्गुणीपणुं शोभे छे. दोषवान् मनुष्यो दोष करे छे, ते जाणी जोइने करता नथी, पण तेमना अज्ञानथी करे छे, दोषमां जेटली. दोष बुद्धि तमने थइ छे, तेटली तेमने थइ होततो तेओ कदी दोष करेज नहीं. जे क्षणे मनुष्य दोषने यथार्थ दोषरुप समजे. छे, ते क्षणे ते अवश्य त्यजे छ, तेनो नाश करवा प्रयत्न करे छे, तेथी दोषवान्ना दोष टाळवाने दंड ए सफळ उपाय नथी, पण ते दोषमां तेने दोष बुद्धि प्रगटे एवं ज्ञान आप, एज सफल उपाय छे. ठपकाथी या दंडथी, दोषवान्ना दोषने समे क्षणवार दाबी राखोछो, पण दोषy मूळ जे अज्ञान ले तेना हृदयमा विद्यमान होवाथी, पुनः पुनः तेनाथी दोष थायछे, दोष टाळवानो सफल उपाय ए छे के तेने ज्ञाननुं दान आपकुं. झान दान समान बीजु कोइ दान नथी.
For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अज्ञानने टाळवा अने ज्ञान समर्पवामां ज्ञानदान समर्थ छे, मनुष्य गमे तेवी प्रवृत्ति करतो होय तो पण तेना प्रति अभाव धरवो ए यथार्थ आत्म साधकनुं लक्षण नथी, कोइ खून करेके व्यभिचार करे तेना प्रति द्वेष या तेनुं खून करवा प्रयत्न न करवो. खून व्याभिचार आदि दुगुणो छ, तेनी ना नथी, "पण ते दुर्गुणो दुर्गुणीमां अज्ञानथी रह्या छे, तेथी ते बिचारो मनुष्य शं करे ? तेना उपर माध्यस्थ या करुणा दृष्टिथी जोवं, अने मनमा विचार के, क्यारे हुं सद्बोध समर्पि तेने कुकृत्यथी हठावीश ? मनुष्य कर्मना आधीन छे, मोहनीय कर्मना जोरे आत्मानी अशुद्ध परिणति थइ गइ छ, तेथी गमे तेम बके छे, हिंसा करे छे, पण भवितव्यता परिपक्क दशानी आसन्नतायोगे सद्बुद्धि स्फुरतां आत्म शुद्ध परिणति भाक् थशे. अज्ञानी मनुष्य उपर दया दृष्टिथी जोg, ए मुक्तिसाधक महात्मानुं लक्षण छे, गजसुकुमाळ स्मशानमां काउस्सगमां रह्या हता, त्यारे पोताना श्वसुरे गजसुकुमालना मस्तके माटीनी पाळ बांधी, तेमां स्मशानमां बळता खेरना अंगारा भर्या. तेथी गज मुकुमाले मनमां जरा मात्र क्रोध को नहीं, अनंत मुख प्रति लक्ष्य खेंची शरीरने पडतुं दुःख सहन कर्यु, अहो केवी गजमुकुमाळनी वैराग्यता ? केवी धैर्यता ? पोताना 'ससरा शिवसुंदरी परणतां माथे पाघडी पहेरावे छे, एना प्रति हुं केम दोष दृष्टिथी जोउं ? मुक्ति स्त्री मेळवतां अने कर्मना संक्षय अर्थे श्वसुर मने साहाय्यक बन्या छे, एम भावना करी
For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१८९
स्वरुपमां दृष्टेि दीधी, श्वसुरना दोष माटे क्रोध कर्यो नहीं, अहो धन्य छे ! एवा मुक्ति श्री साधक महात्मा गजसुकपालने बळी धन्य ले ते मेतार्यमुनि के जे सोनीए उपद्रव कर्या छतां पण समभावे रह्या, पुद्गल तरफ द्रष्टि दोघी नही, अने सोनी उपर द्वेष बुद्धिथी जोयुं नहीं, अने शरीरयोगे थती वेदना सहन करी वळी अर्जुनमाळी दररोज सात माणसनी हिंसा करतो हतो, पण श्रीमन्महावीर स्वामीनी शर्करा समान वचनामृत श्रवण करी सावद्ययोग त्याग करी, आत्म तत्व साधक मनुष्योनां वाग् बाणने हृहयमां स्थान आप्युं, पोताना ध्यानमां वर्त्या, क्रोधाकुळ वृत्तिने हृदयमां स्थान आप्युं नहीं, समभावे पोताना आत्माने भाववा लाग्या, धन्य छे एवा आत्म साधक वीरपुरुषने ! त्रिजगत् पूज्य परमा-
पदसाधक चरम तीर्थंकर श्री महावीर स्वामीने गोशाळाए तेजोलेश्या मूकी, पण क्रोधना त्यागी वीर प्रभु अन्यायी उपर केम क्रोध द्रष्टि करे ? क्रोधनो संपूर्ण संक्षय थवाथी, क्रोध क्यांथी उदय थाय ? श्रीवीर प्रभुने कैवल्यज्ञान उपज्या बाद ज्ञाने करी सर्व जगत् निरख्युं कोइने खूनी देख्या कोइने व्यभिचारी नीरख्या, समवसरणमां पण हजारो पापी आवता हशे, व्यभिचारी आवता हशे, तेमनुं स्वरुप भगवान् जाणे छे, छतां तेमना उपर भगवान् तिरस्कारनी द्रष्टिथी जोता नथी.. परमार्थ हत्या, स्वशरीर वाक्थी धर्मोपदेश देइ तेमने ज्ञान चक्षु अर्पे छे, तेथी पोताना दोष ते पापीओ पोतानी मेळे
For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जोइ, तेनु निरासन करवा श्राद्धधर्म वा यतिधर्म अंगीकार करे छे, अहो चतुःषष्टि इंद्रपूजित शासननायक वीर प्रभुनी केवी महत्त्वता! माणसोए आरीसा समान थर्बु जोइए, जेम आरीसामां कालु रुप भासे छे, धोढुं रुप भासे छे, तेथी आरीसोते काळी वस्तु पोताना प्रतिबिंबित थइ तेने माटे खेद करतो नथी, तद्रीत्या मनुष्य ज्ञानवान् थइ, चोर, व्यभिचारी, कपटी,जुगारी, खुनीनांकुकृत्य जाणी पोते समभावे रहे पण द्वेष बुद्धि या तिरस्कारथी निहाळे नही, ए सारांश छे. तिरस्कार बुद्धि कोइ पति थाय नहीं, तेवी प्रवृत्ति करवी जोइए, अने समभावे आत्माने भाववो. आ आत्मा साधक महापुरुषतुं पहेलु पगीयुं छे. ... बीजं पगथीयु ए छे के, गंभीर गुणधारण करी तुच्छ बुद्धि त्यागवी ढंकी द्रष्टिनो त्याग करको, पारकां छिद्र जोवामां आवे तो पण बीजानी आगळ कहेवां नही, ते गंभीर गुण जाणवो. समुद्रमा जेम गंभीरता रही छे; पोतानी मर्यादा मुकतो नथी, तेमा विष रह्यं छे, रत्न रह्यां छे, तेनुं पाणी अत्यंत छे. पण गंभीर गुण चित्त चमत्कृति उपजावे छे. कोइनां छिद्र जोवां नही. कोइनां मर्म प्रकाशवां नहीं, कोइनी वात जाणता हो. इए अने ते वातथी सामा माणसोने नुकशान थतुं होय तेवी बात बीजा माणसने कहेवी नहीं, कोइना अवगुण दोषो दे
खवामां आवे तो आपणे कागडा जेवा बनवू नही. जेम कागडो 'पशुओनां शरीरमां चांदा पडयां होय छे, तेना उपर जइ बेसे छे, तेम आपणे करवू नहीं, गंभीर हृदय राखवाथी घणान
For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९१
फायदा थाय छे. गंभीर गुणनो महिमा चिन्ता मणिरत्न समान छे, गंभीर गुणी मनुष्य ज्यां जाय छे त्यां मान पामे छ, अने तेना हृदयमां धर्म रत्न वसे छे.
' आत्मसाधक बनवानुं त्रीजु पगथीयुं एछे के वैर बुद्धिमो त्याग करवो. धर्मरुप वृक्षने बाळवामां वैर बुद्धि दावानळ समान छे, सर्व जीव सिद्ध समान छे. आत्माना मुलस्वभाव वैर बुद्धि धारण करवानो नथी, तो केम अन्य प्रति द्वेष बुद्धि धारण करवी जोइए? अबलत नहीं करवी जोइए. आत्म साधक बनवानुं चो) पगीयु ए छे के-जेनी पासेथी धर्मतत्त्व पामीए, एवा त्यागी गुरु महाराजनुं वचन पाळq. गुरु तो माथे एक करवा, ठेर ठेर भटकी, फलाणा साधु सारा फलाणा साधु केवा हशे ? एम करी भटकवाथी कोइ सत्य तत्त्व आपतुं नथी. पक्की श्रद्धा राखी एक गुरु महाराजनुं सेवन करवू, अने पुनः पुनः सद्गुरुने मंगलरुप जाणी स्मरण करवू, तेमनो विरह थतां तेमने कथन करेला उपदेशामृतथी हृदयकमळने प्रफुल्लित कर.
आत्मसाधक महापुरुषर्नु, पांचमु पगथीयु ए छे केस्वधर्मी राग. पोताना समान धर्मी मनुष्यो उपर भक्ति द्रष्टिथी जोवू, अने तेमने साहाय्य आपवी; ते दुःखी अवस्थामा होय तो हरेक प्रकारे दुःखमांथी बचाववा प्रयत्न करवो. आपणा स्वधर्मीओनी तन मन धनथी उन्नति इच्छवी. आ गुण आवनां खरा आत्मसाधक बनी शकाशे. आपणे सारं सारं जमीए बाय बगीचामां. लहेर करीए, गाडीमा बेशीए, अने आपणा
For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
९२
समान धर्माने घर,खावातुं पण होय नहीं, तो गाडी घोडानी श्री वात करवी ? एवा समान.धर्माओ उपर पुत्र करतां पण अधिक धर्म स्नेह जागशे अने पुत्रना करतां पण अधिक रीत्या तेनुं भलं करवानी मरजी थशे, त्यारे आत्मसाधक खरा बनीशं. आपणा समान धर्मीभाइओने भणावया, तेमने हरेक रीतिथी उन्नतिना शिवरे पहोचाडवा प्रयत्न कराय, त्यारेज़ आपणे संसारमा मनुष्य देह धारण करीने पोतानी फरज बजावी. कही शकाय. आपणा समान धर्मी गरीब स्थितिमा होय आर गंदा होय, आळसु होय, तेमनो पहेरवेष जूदो होय, तेथी आपणे तिरस्कार बुद्धिथी तेमने जोवा नहीं तेमने ज्ञान समपी हरेक रीत्या चढती स्थीतिमा लाववा प्रयत्न करवो. . आत्मसाधक महापुरुष बनवानुं छटुं पगीयुं गुरुभक्ति छे. जैनाथी नवतत्त्व आत्मस्वरुप सम्यक्त्व स्वरुप समज्या पूर्वक सम्यकत्व प्रगट थवामां उपकारी बन्या होय एवा गुरु तेमनीआज्ञा प्रमाणे वर्तवू. तेमना संकटमा पोते भाग लेवो. तेमनी निंदा कोइ करतुं होय अने पोतानी शक्ति होय तो तेने शिक्षा या समजण आपी निवारण करवी. अने पोतानी शक्ति ना होय तो कानमा बे आंगलीओ घाली, त्यांथी तुरत चाल्या जq. पोताना गुरुनी निंदा करनार मनुष्य साधु अगर श्रावक होय, या हरेक कोइ होय तो तेनो संबंध करवो नहीं. अने कदापि आनीविका वा बीजा कोइ कार्यने माटे करवो पडे तो प्रायः गुरुनिंदा तो कदी सांभळवी नहीं, पोताना गुरुनी वैवावा
For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
करची, त्रिकालवंदन कर. तन मन अने धन पोताना गुरुने आयत्त. जाणे को होय तेम वर्तवू. गुरुनु बहुमान कर पोताना गुरुनां छिद्र जोवां नहीं. गुरुनु मन प्रसन्न राखg. तेमने धर्म साधन करवामां हरेक रीत्या साहाय्य. करवी. पोताना गुरुना गुण गावा, गुरु उपर श्रद्धा राखवी. तेमर्नु देवनी पेठे बहुमान करवू. पोताना गुरुनी कोइ निंदा करे ते साची एकदम मानवी नहीं, कारण के दुनीयामां स्कार्थी, अदेखां, घणां मनुष्यो छे के, जेने कोइनुं सारं खमातुं नथी. दूधमांथी पण पूरा काढवा प्रयत्न करे छे तेमनुं मह्यं सत्य मानवू नही. आत्मसाधक महापुरुष बनवानुं आठमुं पगबीयुं ए. छे के अदेखाइ अवगुणनो त्याग करवो, पारकी अदेखाइ करतां जीव धर्म तत्त्वनु रहस्य पामी शकतो नथी, शाता वेदनीय कर्मथी कोइ जीव शाता भोगवे तेमां आपणे शा कारणथी अदेखाइ करवी ? कर्मना आधीन छे. पारकानुं बुरुं चिंतक्वाथी कंइ आपणुं सारं थवानुं नथी. कोइ लक्षाधिपति होय तेनी अदेखाइ करवाथी आपणे कंइ लक्षाधिपति बनता नथी. अन्यने जे ऋद्धि प्राप्त थइ छे, ते तेना कर्मना अनुसारे थइ छ तेषां शा कारणथी दाझी बळवू जोइए ? अलबत अदेखाइ करवी युक्त नथी. ए अदेखाइ टाळवाथी आपणामां गुणो आवे छे. ___ आत्मसाधक महापुरुष बनवानुं नवमुं पगथीयु ए छे के, पारकी निंदानो त्याग करवो. अमुक दुष्ट छे, अमुक अविनयि छे, अमुक मूर्ख छे, अमुक दुर्जन छे, एम निंदा करवाथी
For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९४
आपणा आत्मानु हित थतुं नथी. पारकी निंदा करमार माणसचंडाळ जेवो छे. नाम देइने निंदा करवी ए दुर्जन पुरुपर्नु लक्षण छः दुर्जननो एवो स्वभाव छ के, सज्जन पुरुषनां दोष रुप चांदा खोळवां अने तेमनी निंदाथी पोतार्नु मुख अ. पवित्र करवू. सज्जन सदा सत्पुरुषोना गुण तरफ दृष्टि देछे अने अवगुण तरफ दृष्टि देतो नथी. हुं गुणी, बीजा अवगुणी, एम सिद्ध करवाने बीजानी भूलो ( दोषो) तरफ दुर्जन लक्ष आपे छे, अने सज्जन की तेवी प्रवृत्ति करतो नथी ज्यां सुधी दुर्जनपणुं छे, त्यां सुधी आत्मसाधक बनवं मुश्केल छे. दुर्जनोनी जीव्हाओ सज्जनोना अवगुण गावा सदा प्रयत्नवाली रहे छे, जेम कागडाने सोबार स्नान करावीए तो पण काळो रहे छे, तेम दुर्जन गमे तेटलुं तप, जप, क्रियाकाण्ड करे तो पण तेनुं हृदयकाळुने कालु रहे छे, दुर्जनोनो आदर सत्कार पण कपट युक्त होय छे, तेमनी चाल चलकत पण कपट पाशमां फसावे छे, एवा निंदक दुर्जनोनी निंदाथी सजन ज्यां सुधी डरे छे त्यां सुधी आत्म साधक महापुरुष बनवू घणुं मुश्केल छे. पोते सत्कार्यमा प्रयत्न करतो होय, तेने देखी बीजा निंदा करे, तोपण अडगवृत्तिथी पोतार्नु कार्य महापुरुष सिद्ध करे छे, मरणांत कष्ट प्राप्त थये पण सस्कार्य छोडतो नथी, दुनीयां दोरंगी छे, कोइ केम बोले अने कोइ केम बोले, तेथी स्वकार्य त्याग, नहीं, स्वकार्यमां अहनिश ज्ञान, ध्यान द्वारा प्रयत्न कर्या करवो. ए सज्जन पुरुष
For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९५
ने लक्षण छे. सज्जन पुरुषतुं हृदय वजनी पेठे अभेद्य छे, ते कोइनाथी भेदातुं नथी, अने ज्यारे हृदय भेदाय त्यारे आत्म साधक बनवू कठीन छ, निंदा नामनो दोष त्याज्य छे, ते त्यागी गुणस्तुति सज्जननी करवी ए सर्वार्थ साधक महापुः रुपनुं लक्षण छे.
क्षमा-आत्मसाधक महापुरुषने क्षमा करवी, ए धर्मरुप महलमां चढताने माटे दशमुं पगीयुं छे. क्षमा सर्व गुणमां प्रधान छे. क्रोधने जीत्याविना क्षमागुण प्रगट थतो नथी. कोइ असत्य वचन बोले, कोइ आपणुं मुंडं करे, तो पण एकदम तेना उपर तपी जवू नहीं. मनमा चितववू के ए जीव विचारो रॉ करे ? अज्ञानवशे मुखमांथी ते असत्य वचन काढे छे. जो ते तेनामां ज्ञान होत तो, आवां वचन नीकळे नही. मनुष्य मात्र भूल करेछे, ए भूलो तरफ दृष्टि देइ जो तपी जइए, क्रोधथी धमधयमान थइ जइए, तो तेथी अंते शुं इष्ट फल सिद्ध थवानुं छे ? ना नथी थवानुं, तो केम क्रोध करको जोइए; एक दिवसमां कार्यवशथी अनेक वखत तपी जवू पडे छे, ते ठीक नथी, क्रोध करवानी कुटेव उपर लक्ष आप, अने क्रोध थवानी वखते मौन रही असभ्य वचनो बोलखां नहीं, अने मनमा विचारखं के, हे चेतन ! तुं क्रोध करी पोते कर्म बांधे छे अने, बीजा पण बांधशे. बळता अगने समान क्रोधनो त्याग करी क्षमारुप सुधाथी पोताना
For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९६
आत्माने सिंचन कर के जेथी अत स्वगुण प्रगटावा शाश्वत
पद पामी, शकाय.
समभाव. मोक्षपद मद समभावने आत्म साधक महापुरुषे धारण करवो, ज्यां सुधी समभाव आव्यो नथी, त्यां सुधी मुक्ति वेगळी छे. रागद्वेष मोहमायानुं जोर हठवाथी, अने जड चेतननुं लक्षण जाणवाथी, अने जड वस्तुने पर जाणवाथी, शत्रु मित्र उपर थती रागद्वेष बुद्धि क्षय पामे छे. अने कनक पाषाण तृण अने माणे उपर समभावदृष्टि रहे छे. तृण पण पुद्गल छे, अने माण पण परवस्तु छे, ते वस्तु छे, ते वस्तुतः मारी वस्तु नथी तो तेना उपर केम तृण हलकुं अने मणि मोडं एवी बुद्धि धारण करूं ? अलबत एम कर जोइए नही, एम मनमां निश्चय थयाथी, समभाव प्रगट थाय छे. ए गुण मगट थाय बाद सहजसमाधि उत्पन्न थायछे, ए अगीयारमुं पगथीयुं आत्मसाधक महापुरुषाने अंगीकार करवा योग्य छे.
•
आत्मसाधक महापुरुषाने मन चंचलता त्याग रूप बारमुं पगथीयुं धर्मप्रासादारोहण माटे छे. मोक्ष प्राप्ति माटे कराती दरेक क्रियामां चांचल्यता त्यागवी. प्रभुनी पूजा करवा सारु देरासरमां जइए, त्यां हाहुश करीने गरबड सरवड मचावी पूजा करीए, पूजा करतां चित्त कं भटके, नवकार वाळी गणतां चित्त अन्यत्र होय, शुं गणुं हुं, बराबर होय नही, ए सर्व चंचलतानुं कारण छे. चित्तनी चं
तेनुं पण भान पोताने
For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चलताथी वास्तविक फल प्राप्त यतुं नथी.
प्रतिक्रमण, सूत्र, जीव विचार, नवतत्व, व्याकरण, न्यायनो अभ्यास करतां पण चंचलताथी यथार्थ अवबोध यतो नथी. सांसारिक कार्यमां पण चंचलताथी यथायोग्य कार्यनी समाप्ति थती नथी, तो पछी धर्मकार्यमां चंचलता करवाथी आत्यसाधक महापुरुष बनी शकातुं नथी, प्रतिक्रमण विगेरे क्रियामा थती चांचल्यता वारवी, मननी एकाग्रता करवाथी चांचल्यता टळे छे. दररोज अरिहंत बोली त्रण चार नवकारवाळीओगणी जइए, अने पछी मनमां चिंतवीएफेमें आटला वर्ष सुधी नव 'कारमंत्र स्मरण कर्यो, पण ते इष्टमद थयो नहीं, एम शंका ‘करीए ते युक्ति युक्त नथी, कारणके अरिहंत ए शब्दनो भावार्थ समजवो जोइए. श्रद्धा, भक्ति, विधि, स्थिरताथी अरिहंत ए महामैत्रनुं स्मरण करतां, घणा गुणनी प्राप्ति थायछे, अने घणां कर्म क्षय पामेछे, एमां कंइ शक नथी, जी मुक्तिनी अभिलाषा होय तो दरेक क्रियाओ स्थिर चित्तथी करवी, ते माटे महात्मा पुरुष कहेछे के जब लग आवे नहीं मन ठाम तब लग कष्ट क्रिया सवि सूनी ज्यु झांखर चित्रांम ।। जब लग आवे. जब तक मन स्थिर थतुं नथी, त्यां सुधी क्रिया सर्व शून्य जाणवी, झांखर भूमिमां जेम चित्रामण पड़े नहीं, तेम स्थिर मन विना कष्ट क्रिया पण यथेष्टफलपदा गती नथी, आत्मसाधक महापुरुषो मन स्थिर करवा अनेक प्रकारना प्रयत्न करे छे, एकान्त स्थान सेवे छे, विषयोने वि.
For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९८
चनी पेठे जाणी मनमांथी तेने दूर काढे छे, क्षणमां क्षण थती मननी चंचलताना भणी उपयोग देछे, मनमां हाल शुं चिंतन थाय छे, हाल मन कया विषय प्रतिगमन करे छे, ते उपयोग द्वारा निहाळे छे जे जे कार्य करे छे तेमां मननी स्थिर वृत्ति करे छे, धामधूममां धर्म समजीने केटलाक मनुष्यो ते कार्यनो यथायोग्य भावार्थ जाण्या विना चंचलताथी कार्य कर्या करे छे, ते मनुष्यो इष्ट कार्यनी निष्फलतामां स्वकाल निर्गमन करे छे, अने मनुष्य भवनी साफल्यतानो कलंकित करे छे.
सत्संगति - सत् पुरुषोनी संगति करवी; सत्पुरुष स्पर्श - मणि सरखा छे, दुर्जनोनी प्रकृति सुधारनार सत्संगति छे, लाखो गमे पापोने निवारनार सत्संगति छे. सत्संगमथी जेटलं आत्महित थाय छे, तेटलं बीजा कशाथी थतुं नथी. चंड कौशिकसर्प पण श्रीमन् महावीरस्वामीनी सत् संगति पामी सद्गुण सेवनार थयो. गौतमादि ब्राह्मण शास्त्रार्थ करवा श्रीवीर प्रभु पासे आव्या, त्यारे पोतानो अभिमान टळ्यो, अने निरभिमानता प्रगट थइ, अर्जुनमाळी सरखा जीवो. पण परमतारक श्रीमन् महावीरना उपदेशामृतथी गुणी बन्या, लोकोए करेली निंदा अवगणना सहन करी, तेपण सत्संगतिनुं फळ छे, सत्संगतिनो महिमा अपार छे, मुखथी कह्यो जाय तेम नथी. माटे भव्योए व्यभिचारि, लुच्चा, निंदक मत्सरी, चोर, ठगारा विगेरेनी कुसंगति त्यागी जेनी पासे रहेवाथी सद्धर्मनी प्राप्ति थाय, सद्गुणो आवे, तेवानी संगति
For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९९
करवी, साधु होय अगर श्रावक ए बेने पण सत्संगतनी अपर्य जरुर छे. सत्संगतिरूप तेरर्मुपगथीयुं आत्मसाधकोए धर्मप्रासाद उपर चढवा माटे आदरपुं.
निष्पक्षपात | आत्मा परमात्मारूप बने तेम इच्छनारा आत्मसाधको दृष्टि रागथी कोइना पक्षपातमां पडवुं नहीं.
स्वज्ञातिवाळो होय वा पर होय, पण जे आत्मानुं हित थाय तेम वदे छे, तो तेनुं वचन कबुल करवुं. कोइ पोतानो संगो व्हालो होय अगर शिष्य होय, अगर पोताना गच्छनो होय, अने तेनु कथन युक्ति हीन राग द्वेष वृद्धिकारक होय तो तेनो पक्ष अंगीकार करवो नहीं. बन्ने पक्षवाळाओ कोइ कारणसर चर्चा करता होय, तो तेमां जिनेश्वरनी आज्ञाए करी व्याप्त जेनुं वचन होय, तेनुं वचन कबुल करवुं, पण मारुं मानेलं खोडं होय, तो पण खरं मानवं, अने पारकुं खरूं होय तो पण खोडं माननुं, एवी पक्षपात बुद्धिनो त्याग करी निष्पक्षपात गुण धारण करवो जोइए, ज्यां सुधी पक्षपातनी बुद्धि दृष्टिरागना जोरे करी छे, त्यां सुधी सत्यधर्मनी प्राप्ति थती नथी; अने सत्यधर्मनी प्राप्तिविना आत्मसाधक बनी शकातुं नथी. के शरनो चांल्लो या गमे तेम चिन्ह धर्मीपणं सिद्ध करवा धारण करीए, तो पण तेनाथी कंइ धर्मी बनी शकातुं नथी, कयो धर्म सत्य अने कयो धर्म असत्य ते प्रमाण युक्तिथी निर्णय करी, पक्षपात त्यागी, निष्पक्षपात बुद्धिए करी जोवाथी सत्य
For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०० धर्म सत्यतत्त्व ओळखाशे, अने त्यारवाद आत्मसाधक बनी शकाशे. दृष्टि राग त्यागवो घणो मुश्केल छे, व्यवहारमा पण सांसारिक कार्य करतां निष्पक्षपात गुण वधारे फायदो आपे छे. राजा पण राज्यनीति कायदा पूर्वक प्रजाने न्याय आपे नहीं, अने पक्षपातथी, पोताना संबंधी गुन्हो करे तो शिक्षा आपे नही, अने अन्य प्रजा राज्य विरुद्ध काम करे तो तेने माटे मोटी शिक्षा करे, तो तेथी प्रजामां खळभळाट उठशे. लौकिक व्यवहारमा कायदासर पक्षपात त्यागी निष्पक्षपात गुण आदरवो पडे छ, तो धर्ममार्गमां नि'ष्पक्षपात गुण प्रगटया विना शी रीते आत्मसाधक बनी शकाशे ? व्यवहार धर्मनी शुद्धि पण निष्पक्षपात गुण करनार छे. माथु मुडाव्युं, रजोहरण, मुहपत्ति धारण करी लीधी, साधुनी क्रिया पाळबा लाग्या. पण ज्यां सुधी निष्पक्षपातगुण प्रगटयो नथी, त्यां सुधी ते साधु आत्मगुण साधक बनी शकता नथी. साधुव्रत ग्रहण करी जे जीवो एक बीजाना खंडनमां उतरी पडे छे, वाद विवाद करे छे, अने पोतानो पक्ष स्थापवा मति ज्यां होय त्यां युक्तिने खेंची लावे, ते पण आत्महित माटे यतुं नथी%B कारण के तेम करवाथी उत्सूत्र भाषण पण पक्षपातथी थइ शके, वळी कर्मयोगे कदाग्रह मूकाय नहीं, तो अभिनिवेशपणुं पण प्राप्त थाय, माटे भव्यात्माओए कर्मथकी रहीन पोताना आत्माने करवा सारु निष्पक्षपात गुणनुं ग्रहण करवं. पक्षपात
For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ज्यां होय छे, त्यां मिथ्यात्वनो उदय थइ शके, व्यवहारिक कार्यमां पण पक्षपात करवो युक्त नथी.
विवेक-आत्मसाधक महापुरुषोए धर्म प्रासादारोहण करवा माटे विवेक नामनुं चौदमुं पगथीयुं आदर, वस्तुनुं यथार्थस्वरुप जाणवू, तनुं नाम विवेक छे सत्यने सत्य तरीके जाणबुं तेनुं नाम विवेक छे; असत्यने असत्य तरीके जाणवू, धर्मने धर्म तरीके जाणवो, अधर्मने अधर्म तरीके जाणवो, जीवने जीव तरीके जाणवो, अजीव तत्वने अजीव तरीके जाणवो, तेनुं नाम विवेक छे. ज्ञान विना विवेक प्रगट थतो नथी, माटे ज्ञाननी प्राप्ति करवा सद्ग्रंथो पुनः पुनः वांचवा, ते सद्ग्रंथोनुं मनन करवू, वांचेला विषयने वारंवार याद करवो, तेमांथी परमार्थ शोधq के, हुं सर्व ग्रंथो वांचं छं तेमांथी मारे शो सार ग्रहण करवा योग्य छ, आदरवा योग्य शुं छे, त्याग करवा योग्य शुं छे, तेनो विचार करवो, नवरसना ग्रंथो या बीजां कोक शास्त्र विगेरे ग्रंथो वांचवा लायक नथी; वा युद्ध थएलां होयतेवा ग्रंथो वांचवाथी कंइ आत्महित थतुं नथी. एवा ग्रंथो वांचवा के जेथी वैराग्य प्रगटे, विनय प्रगटे, क्रोध शान्त थाय, मोहरुप मदिरानो नाश थाय, विषय वासनाओ टळी जाय, सर्व प्राणी उपर प्रेम प्रगटे, मारातारापणुं मटी जाय, अनादि. काळथी थती एवी जे अधर्म प्रवृत्ति तेनो रोध थाय, दया सागर आत्मा बने, वैर विरोध टळे, कर्म स्वरुष जाणामां आवे, द्रव्य गुण पर्यायनी खबर पडे, आत्मामा रहेला अनंत
For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૨
1
गुणोनो आविर्भाव धाय, एकांतपणुं टळे, एवा ग्रंथो वांचवा. पुनः पुनः एवा ग्रंथोनुं अवलोकन करवुं. तेथी आत्मतल ओळखाशे अने विवेकरुप दीवो हृदयमां प्रगट थशे अने सर्व अज्ञान टळशे घणा मनुष्यो पोतानी विद्वत्ता देखाडना, वाग्जाल रची अन्यने मोह पमाडे छे, अने आजीविका माटे ज्ञानने समजे छे, ते आत्मसाधक बनी शकता नथी. केटलाक विद्याभ्यास करी वाद विवादे करी क्लेश वृद्धि करता एक बीजाने दोष देता छता पोवानी विद्यानुं साफल्य समजे छे. केला एम समजीने ज्ञानाभ्यास करे छे के, ज्ञानाभ्यास करीशुं तो लोकोमां आपणी प्रतिष्ठा थशे, पण तेनुं शुद्ध फल मुक्ति पामवी तेना उपर लक्ष आपता नथी. केटलाक शोखने माटे ज्ञानाभ्यास करे छे, पण तेम छतां भवितव्यता योगे ज्ञान हृदयमां गव्याथी शुद्ध आत्मस्वरुप प्रति लक्ष देई शके तेम कही शकाय केटलाक पोताना मतनी वृद्धिने माटे ज्ञानाभ्यास करे छे, केटलाक तत्त्व शुं छे ? संसारमा शुं सार छे, शुं कर्त्तव्य छे, शुं परिहर्तव्य छे, ते उपर लक्ष देइ साध्यदृष्टिथी ज्ञानाभ्यास करे छे. अवश्य कहेवुं पडशे के ज्ञान दान समान कोई दान नथी, अभयदानना वे भेद छे. १ द्रव्य अभयदान, २ भाव अभयदान, प्राणीओनुं मरतां रक्षण करी, तेना प्राण बचाववा ते द्रव्य अभयदान, मिथ्यात्वरुप अंधकारने टाळवा सूर्य समान, कर्म रूप पर्वतने भेदवा वज्र समान, कर्मरुप काष्ट बाळाने दावानल समान, समकित रूप अंकुर उगवामां मेघ
For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०३ समान, कमरुप वेलडी कापवाने कुठार समान, एवं ज्ञान दानः मुक्ति सुख आपवा चिंतामणि रत्न समान छे, ज्ञान ए आस्मानो मुख्य गुण छे. सम्यग् रीत्या जो सर्व पदार्थ स्वरुप जाणवामां आवे, तो कर्म प्रकृति आत्माथी दूर थशे. परिहरवा योग्य पुद्गलास्तिकाय छे. आदरवा योग्य आत्म गुण छे. जीवतत्व अने अजीवतत्त्व जाणवा योग्य छे माटे. पुद्गल संगानिवारी भवान्त करी लोकाग्रे सिद्धि सौधमां वसवू, एज मारे इष्ट कर्त्तव्य छे. परघर भिक्षा मागतां अनंतोकाळ. गुमाव्यो; पुद्गळनी ॲठ दररोज हुँ चुंथु छ में अनंतिवार पर पुद्गल आहाररुपे भक्षण कयु. ज्यां मुधी आत्मा पो-. वाना घरमां रमतो नथी, अने परघरमां रमे छे, आशा दासना वश थइ चेतना रुप पोतानी स्त्री साथे रमतो नथी, त्यां मुधी मुक्ति सुख प्राप्त कर दुर्लभ छे; ज्यां मुधी हास्य, प्रपंच, विश्वासघात आ कुटेवोने वश आत्मा वर्ते छे, त्यां सुधी शुद्ध आत्मसाधक बनवू दुर्लभ छे, दुर्लभ एवं आत्म स्वरुप महापुरुषने सुलभ थाय छे, विवेकी पुरुष संसारमा रही मोहक पदार्थोथी मुंझातो नथी. जेम कादवामांथी जलनी संगते कमल उत्पन्न थाय छे, पण जळ थकी न्यारं रहे छे, संसारी जीव आत्म स्वरुपने समजी संसारमा रही सांसारिक कार्य करतो छतो पण ते थकी न्यारो रहे छे. पण तेमां मोह पामतो नथी. विषयो विष सरखा जीवने चार गतिमां भ्रमण. करावे छे. भव्यात्मा विषयोथी मुंझातो नथी, अकार्य ने करतो.
For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०४ नथी, अने विवेक दृष्टिथी सन्मार्गमा प्रवृत्ति करे छे, अने मि‘थ्या मार्गमांथी निवृत्त थाय छे. अध्यात्मशांति इच्छकोए हुं कोण छ ? मारु कोण छे ? मारुं स्वरुप शुं छे ? हुं क्याथी आव्यो ? क्यां जइश ? मारी साथे कोण आवशे? मोह मायामां हुं केम फसायो हुँ ? पाप कर्मथी हुँ अ॒ इष्टफल लेवा. नो छ ? इत्यादि विचार करवो, वळी मनमा एम विचार के, आ जगत् सर्व माया जाल छे, स्वप्न सम छे, मारुं नथी, हुँ दुनीयानो नथी, हुं कर्मवशे चार गतिमां भटकुं छु, जे जे पदार्थों आंखे देखाय छे, ते क्षणिक छे, इंद्रजालनी पेठे सांसारिक पदार्थोने हुं ममता बुद्धिथी मारा केम मार्नु ? अने तेनी प्राप्ति माटे राग द्वेष मय केम बर्नु ? संसारमा अनेक पुरुपो थइ गया. ते कोइ वस्तु साथे लेइ गया नथी, तो हुँ कइ वस्तु साये लइ जवानो ? संसार वळता अग्नि समान छ, तेमां हुं प्रमादे करी केम बेशी रहुं ? वारंवार मनुष्य जन्मनी प्राप्ति दुर्लभ छे. शरीरनो विश्वास नथी, आयुष्यनो भरोसो नथी, लक्ष्मी संध्या राग समान छे, कोइनी पासे स्थिरपणे लक्ष्मी रही नथी अने रहेवानी नथी. सत्कार्यमां लक्ष्मीना व्यय करवो, शरीरथी धर्म कार्यनुं सेवन कर. वाचाथी परमामाना गुणोनी गुणी पुरुषोनी स्तुति करवी. कोइनां मर्म वाणीथी प्रकाशवां नहीं, मिथ्याकार्यमां वाणीनो उपयोग करवा नहीं, बोलवाथी जो लडाइ टंटो थाय तो, ते भाषण करतां मौन रहे श्रेयस्कर छे. बहु बोलबाथी कंइ आत्माहत थतुं
For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०५
सथी कंड पण कार्य परखे बोल होय तो विचारीने बोलमौनावस्थाए कार्य प्रसंगे योग्य वखते संभाषण पण कर अने मौन रहेवानी बखते मौन पण रहेवं ज्ञानी द्रव्य क्षेत्र काल भावने जोइ दरेक कार्यमां प्रवृत्ति करेछे, ज्ञानदृष्टिथी सत्यासत्य स्वरूप जाणी विवेकी सत्यमार्गे प्रवर्ते छे. हजारो संकट पडे तो पण सत्य मार्गथी विवेकी भ्रष्ट थतो नथी, विवेकीनं लक्षण ए छे के, अकृत्यथी पाछो फरी सुकृत्यमां प्रवेश करे छे, क्लेशना समये दुःखना समये, रोगना समये विवेकी विवेक दृष्टिथी अकार्यमा प्रवर्ततो नथी, विवेकी मनुष्य राज-: कथा, भक्तकथा, स्त्रीकथा देशकथादि अनर्थ दंडथी दंडातो नथी, आ संसारमां मनुष्य भव पामी धर्मकृत्य करी चार गतिमां भटकता एवा आत्माने छोडावेछे, अने मोक्षस्थान प्राप्त करे ते विवेकीनी अंतरदृष्टि स्फुरे छे, मोहना प्रसंगे पण विवेकी मोह साम्राज्यथी फसातो नथी; धैर्य प्रवृतिवान् विवेकी रहेछे, विवेकी माणसनां कृत्यो निहाळी अविवेकीनं टोकं तेनी निंदा करे तेने पागल कहे मूर्ख कहे, तो पण तेथी विवेकी डरतो नथी. कोइ शरीरना कडके कडका करी नांखे, तो पण सन्मार्गथी विवेकी पराङ्मुख थतो नथी. विवेकी म-मुख्य सिंहनी पेठे धैर्य गुणे करी होय छे, विवेकी मनुष्य अडग
खा
"
यि धारेला कार्यो सिद्ध करे छे; विवेकीना हृदयमां नकामा विचारो वास करता नथी, विवेकी पुरुष जे जे विचारो करे छे, तेनी समालोचना करे छे, अने दृढ संकल्पथी पोते क
For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रेला विचारोने दृढ करी तत्कार्य सिद्धिमा प्रवर्ते छे लोक विरुद्ध कार्यने विवेकी आचरतो नथी, समयने जाणनार विवेकी पुरुष छे, विवेक, एम पोकारवाथी वा ते विषे लांबु भाषण व्याख्यान विवेचन आपवाथी कंइ विवेक गुण प्रगट थयो एम मानवू युक्ति रहित छे. विवेक गुणनां जे लक्षणो छे, ते प्रमाणे वर्तचाथी विवेकी थइ शकाय छे. सत्य देव, सत्यगुरु, सत्यधमनी श्रद्धा विवेकी करे छे, पाप, पुण्य, आश्रव, बंधतत्त्व त्याग करवा योग्य छे, ए आत्माने हितकारक नथी, एम विधेकी हृदयमां श्रद्धा करे छे, विवेक गुण जो प्रगट करवा धारीए तो, विवेक हुँ कयारे पामीश ? ए भावना करवाथी विवेक गुण प्राप्त थशे. विवेक चक्षु रहीत आदुनीयामां जे मनुष्यो छे, ते अंध समान जाणवा. हजारो प्रयनथी विवेक गुण प्राप्त करवा उद्यम करवो. हुं विवेकी छु, हुँ विवेकी छं, मारा आत्मामां विवेक रह्यो छे, आ वाकय रुप कुंचाथी, अत्यंत गुण थशे. कंजुस होय तेने एम भावना करवी के हुँ दातार छं हुं दातार छ, अनंतगुण मारा आत्मामा रह्या छे, हुं बीजाने केम दान आपतो नथी ? शुं दान करवायी हं खाली थइ जवानो ? ना नथी थइ जवानो, तो दान आफ्वा इच्छा हुं केम करतो नथी, एम भावना करवाथी कजुसाइपणुं दूर थशे, विवेकी आत्मसाधक महापुरुष अविवेकी तरफ तिरस्कारं दृष्टिथी देखतो नथी, अने अविवेकीने देखी क्रोध द्वेष करतो नथी. पोतानो पुत्र अंध छे, देखतो नथी,
For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०७ तेथी शं ? तेने तिरस्कार दृष्टिथी जोवो ते योग्य नथी. कोइ मनुष्य पोतानो पुत्र रोगी छे, तेथी तेना उपर क्रोध करे, धमधमायमान बनी जाय, एशुं पिताने योग्य गणाय ? ना नही गणाय. पोताना पुत्रनो रोग टाळवाने प्रयत्न करवो, ए ज पिताने योग्य छे, तेम अविवेकीनो अविवेक राळी तेने विवेक आपवो तेज विवेकी, भूषण छे. विवेक आपयो ते रुपकार्य पोतानाथी ना बने तो माध्यस्थपणुं धारण करवू, तेनी उपेक्षा करवी, एज विवेकीनी प्रवृत्ति छे. एक यउंना आटानी रोटली बनावतां हजारो लोको शीखे छे. कोई सारी बनावे छे, अने कोह कठण बनावे छे, कोइ सर्व करता उत्तम बनावे छे. पाणी तेनुं ते छे, लोट पण तेज छ, पण त्यां विवेकनी विशेषता छ, खावामां, पीवामां, पहेरवामां, स्नान करवामां, बोलवा आदि कार्यमा विवेकनी जरुर छे. धर्मनां पण जे जे कार्य करवां ते विवेक दृष्टियी करवां एक हजार रुपैया धर्मखाते वापरनार द्रव्यक्षेत्र, काल, भाव जोइने ते रुपैयाथी उत्तम फल थाय तेम प्रवृत्ति करे छे. हजारो श्रावको उझमणां करे छे पण कोइ वीरला मनुष्यो विवेक दृष्टि पूर्वक उजमणुं करता हशे. विवेकी पुरुष-रात्री अने दीवसमां जे जे कार्य करवां, तेनो नियम करे छे. पण फलाणानुं तो आम थयु, फलाणानी स्त्री तो बहु खराब छे. फलाणानी स्त्री तो मर्कटी छे. अमुक खराबछे आ तो व्यभिचारी दुष्टछे अमुक तो जरा मात्र पण झंपतो नथी, एवी नकामीवातो करी पो
For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०५
तानो दिवस विवेकी गुमावतो नथी. विवेकी थोडामां बहु लाम मेळवे छे, विवेकी बाह्य दृष्टिनो परित्याग करे छे, अने अंतरधि थाय छे, विवेकी बहिरात्मभावनो त्याग करी परमात्म सत्ता ध्यावे छे, विवेकी पुरुषज खरो आत्मसाधक महापुरुष बने छे. ए.विवेकरुप चउदमुं पगथी\ मोक्षाभिलाषिओ माटे छे.
धर्म प्रासादारोहणने माटे आत्मसाधक महापुरुषोए सं. यमनुं ग्रहण करवू. ए पंदरमुं परथीयुं जाणवू, निकाचीत कर्म पण चारित्र ग्रहण करवाथी छूटे छे, चोवीस तीर्थकर महाराजाओए पण अंते ग्रहस्थावास त्याग करी चारित्र ग्रहण कर्यु, पुंडरीक गणधरे पण चारित्र ग्रहण कयु, अणुत्तरोववाइ सूत्रमा घणा कुमारी राज्य ऋद्धि संसारनी मोहमाया त्यागीने, चारित्र अंगीकार करी देवलोकनां सुख पाम्या, एवो अधिकार छे. घणा राजाओए दीक्षा लेइ आत्महित साध्यु, सर्व विरतिचारित्र छठा गुणठाणे छे. पंचमहाव्रत तथा छटुं रात्री भोजन विरमणव्रत ग्रहण करवां पडे छे, दूषमकाळ योगे आ भरत क्षेत्रमा घणा मतधारीयो साधु कहेवरावीते स्वार्थ लंपटीओ बनी सत्य मार्गनो सत्यानाश करी अंड वंड बनी पोतानायां साधुपणुं मनावे छे, पण ते योग्य नथी. घणा भव्य जीवो हाल पण वीतराग आज्ञा पूर्वक चारित्र पाळे छे, अने आत्मस्वभावे रमे छे, चरण सित्तरि अने करण सित्तरि युक्त संयम मार्गमा प्रवर्ते छे. दुप्पसहसूरि सुधी. श्री वीरभगवंतर्नु अविच्छिन्न शासन चालशे माटे, चारित्रमा कोइए शंका कर.
For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०९
वी नहीं. चारित्र आदरीने घणा भव्यजीवो मुक्ति पद पाम्या छे, चारित्र संवररूप छे, अनेक जीवोनी हिंसा करनारा पणा चारित्र ग्रहण करी मुखी थया छे, क्रियाथी कर्मनो नाश थाय छे, फक्त एकला ज्ञानथी कंइ मुक्ति मळती नथी. शैलेशी अवस्थाए पण संवररूप चारित्रनी स्थितिछे, माटे मोक्षसाधक चारित्र क्रिया जाणवी. यतः
कियैव फलदा पुंसां न ज्ञानं फलदं मतं । यतः स्त्रीभक्ष्यभोगज्ञो न ज्ञानात् सुखितो भवेत् ॥१॥ क्रिया विना एकटं ज्ञान फल दायक नथी, धर्म ध्यान ध्याव, ते पण एक चारित्रनी क्रिया छ. क्रिया बे प्रकारनी छे. १ बाह्य क्रिया २ अंतरक्रिया, शरीरादिकथी थती जे चेष्टा वंदन नमस्कार ते आदि बाह्य क्रिया, अने मनमां थतुं एवं जे धर्मध्यान, ते अंतरक्रिया जाणवी.प्रसन्नचंद्र राजर्षिए दुनिरूप क्रियाथी सातमी नरक योग्य दलीयां ग्रहण कर्या, अने धर्मध्यान रूप संवर क्रियाथी सर्व कर्मक्षय करी कैवल्य ज्ञान प्राप्त कयु. बाह्य क्रिया करतां अंतरक्रियातुं प्राबल्य विशेषछे, तंदुलीयोमत्स्य मनमां अशुभ चिंतववा वडे करी अशुभअंतरक्रियामां प्रवर्तवाथी सातमी नरके जाय छे, नंदुलीयोमत्स्य मोटा मस्यनी पापणमां उद्भवे छे, मोटो मत्स्य ज्यारे नानां माछलांने पोताना मुखमां ग्रहण करेछे, त्यारे नानां माछलां
For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उच्छ्वास योगे बाहिर नीकळी जाय छे, त्यारे तंदुळीयोमत्स्य चिंतवेछेके, अरे जो हु आ मत्स्यने ठेकाणे होउं तो, एक पण माछलु मुखमांथी नीकळवा पामे नहीं; एम मननी अशुभ क्रियाथी अशुभ कर्म ग्रहण करी सातमी नरके जायछे. ए अशुभ अंतरक्रिया- एटटुं प्रावल्यछे, जो के तंदुलीया मत्स्ये बाह्य क्रिया करी नथी, पण तेना मनना परिणाम अशुभ छे, तेथी तेने कर्म बंध थाय छे, अंतरंग संवररूप चारित्र क्रियाथी भवोभवनां संचित कर्म तत्क्षण नाश पामीशके छे. श्री भरतराजाए अन्यत्वादि भावना वडे करी संवरक्रिया आदरी कैवल्यज्ञान प्राप्त कर्यु, ते पण एक जातनी क्रिया छे. आथी एम समजवू नहीं के बाह्यक्रिया नकामी छे. बाह्यक्रिया अंतरंग चारित्ररुपक्रियाने उत्पन्न करनारी छे. माटे तेनो आदर करवो योग्य छ, निषेध करवो योग्य नथी. व्याख्यान सांभळवा आवतां पगे करी चालवू ते आदि बाह्य क्रिया करी जीव सद्गुरु महाराजनी पासे आवी सदुपदेश सांभळी वैराग्य पामेछे, अने धर्मध्याननो ध्याता बने छे. कहो के ते धर्मध्यानरुप जे क्रिया ते गुरुमहाराजनी पासे न आव्यो होत तो बनी शकत नहीं, माटे निषेध करवो नहीं. क्रिया फलदायक छे. पण ज्ञान पूर्वक क्रिया होयतो ते आत्माने हितकारक छे. यतः ज्ञान क्रियाभ्यां मोक्षः ज्ञान अने क्रियाथी मोक्षनी प्राप्ति छे. प्रथम ज्ञान अने त्यार बाद क्रिया करवी योग्य छे.
For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२११
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यतः
ज्ञानविना व्यवहारको । कहा बनावत नाच ॥
रत्न कहो सो काचकुं । अंतकाचसोकाच ॥ १ ॥ तथा श्री अनुयोगद्वार सूत्रमां कांछे केंजं अन्नाणि कम्मं खवेइ बहुआहिं वासकोडीहिं । तं णाणीतिहिगुतो खवेइ उसासमितेण ॥ १ ॥
पूर्व कोडी वर्षपर्यंत तप जप आदि क्रियाथी जे कर्म अज्ञानी नाश करी शके छे, ते कर्म ज्ञानी श्वासोश्वासमां क्षपावे छे, माटे ज्ञाननो विशेष आदर करवो. ज्ञान विना जे फक्त क्रिया करी आनंद माने छे, ते आंधळा समान जाणवा. जेम अंध मनुष्य गमे त्यां गमन करे तोपण पडे, आखडे, अने ज्ञानी दरेक वस्तुनुं स्वरूप ज्ञानेकरी यथार्थ जाणवाथी कोई बाबतमां भूल करतो नथी,
अने प्रमाददशाथी भूल थतां पण भूलने भूल तरीके समजे छे, 'गीतार्थ गुरुने विहार करवानो अधिकार छे. पण अज्ञानीने विहार करवो पडे तो गीतार्थनी निश्राये करवो.
यतः
पढमो गीयथ्थ विहारो, बीओ गीयथ्थ निस्सिओ भणिओ
For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૨ इत्तो तइय विहारो, नाणुनाओ जिणवरेहिं १
इत्यादिथी पण ज्ञाननी मुख्यता सिद्ध थाय छे. ज्ञानी संयममा प्रवर्तेतो हजारो कर्मनो क्षय करे छे, संयमविना एकलं ज्ञान विशेष फायदाकारक थतुं नथी.
यतः श्रीअनुयोगद्वारसूत्रे। हयं नाणं किआहीणं ॥ हया अन्नाणओ किआ। पासंतो पंगुलो दहो । धावमाणोअ अंधओ ॥१॥ संजोगसिद्धिए फलंवयति । न एग चक्केण रहो पयाइ॥ अंधोअ पंगुअ वणे समच्चा। ते संपओचा नगरं पविठा ॥ २ ॥ इत्यादिथी पण ज्ञान पूर्वक क्रियामा प्रवृत्ति करवी सिद्ध थाय छे. आश्रवने रुंधी संवरमां रम तेनुं नाम संयम छे. का छ के
For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩
आश्रवद्वारने रुंधीए । इंद्रियदंड कषाय ॥ सत्तरभेद संजम कह्यो । साचो मोक्ष उपाय ॥१॥ - ए सत्तर भेदे संयममा प्रवृत्ति करवी. ते न बनी शके तो श्रावकनां व्रत ग्रहण करवां, ते न बनी शके तो, देव गुरु धर्मनी श्रद्धा करवी ए साचो मोक्षनो उपाय छ, बाकी मिथ्यात्वभावे रमतां आ चेतने अनंतकाल गुमाव्यो. अने कोण जाणे हजी क्यां सुधी भटकवू पडशे; आयुष्यनी खबर नथी. सांसारिक वस्तुओ उपरथी मोहमाया उतारी वैराग्यभावे संसारनी असारता चितववी, आत्मस्वभावे रमवार्थाज आत्म साधक महापुरुष बनी मोक्षपद पामी शकाय छे. संयम मार्गने ग्रहण करनारा मुनीश्वर महाराजा अक्षय स्थिति पद पामे छे. जे संयम ग्रहण करे छे, तेने मुनि कहे छे. पुण्यनी अनंति राशि भेगी थाय, त्यारे मुनिनो वेष ग्रहण करायछे, तेवा मुनीश्वर महाराजा पंच महाव्रत धारण करता, उत्सर्ग अने अपवाद मार्गने जाणता. द्रव्यक्षेत्र, काल, भावने जाणता छता आत्मभावे रमे छे. दशविध यति धर्ममा तत्पर रहेछे. शत्रु मित्र उपर समभाव धारण करे छे. बावीश परिसह सहन करे छे, अने वध बंधन आदि उपसर्ग थए छते आत्मभावे रमे छे, अने चिंतवेछेकेछेदन भेदन ताडना, वध बंधनने दाह । पुद्गलने पुद्गल करे, तुं छे अमर अगाह ॥१॥
For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક
देह. गेह भाडातो, ते आपणो नाहि । तुज गृह आतमज्ञान ए, तिणमांहे समाहि ॥२॥ ज्यां लगें तुज इण देहथी छे पूरव संग । त्यां लगे कोडि उपायथी नवि थाए ते भंग ॥३॥ तुं अजरामर आतमा, अविचल गुण मणि खाण | क्षणभंगुर आ देहथी, तुज किहां पिछाण ॥ ४॥
रे जीव साहस आदरो ( श्री देवचंद्रजीए ) आ प्रमाणे पंच भावनानी सझायोमां मुनिनी दशा वर्णवी छे. शत्रु मित्रता सर्वथी, पामी वार अनंत । कुंण सज्जन दुश्मन किस्युं, काले सहुनो अंत १. आव्यो पण तुं एकलो जाए पण तुं एक । तोए सकल कुटुंबथी, प्रीति कीसी अविवेक २ परसंयोगे बंधछे, पर वियोगथी मोरक । परसंयोगने त्यागीने, कर निज आतमपोष ॥ ३ ॥ एक आतमा माहरो, नाणदर्शन गुणवंत । बाह्ययोग सहु अवरछे, पाम्या वार अनंत || ४ || बंध अबंध ए आतमा, कर्त्ता अकर्त्ता एह । एह भोगता अभोगता, स्यादवाद गुण गेह ॥५॥
For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२१५ तप जप क्रिया खपथकी, अष्टकर्म न विलाय ते सहु आत्मध्यानथी, क्षिणमे खेरु थाय ॥ ६ ॥ उपादेय छे आतमा, ध्यावो गावो एह । परम महोदयमुक्तिपद, भोक्ता आतम तेह ॥७॥
वळी शरीरे रोग आदि उत्पन्न थाय ते वखते एम चिंतवयु केव्याधिस्तुदति शरीरं नमाममूर्तीवशुद्धबोधमयं । अमिर्दहति कुटीरं नकुटीराकाशमासक्तं ॥१॥
टीका-व्याधिः शरीरं तुदति व्यथयति पीडयति मां न अमूत विशुद्ध बोधमयं पीडयति अग्निः कुटीरं दहति किंतु कुटीर आसक्तं .आकाशं न दहति. व्याधि शरीरने पीडे छे, किंतु अमूर्च विशुद्ध बोधमय एवा मने ते पीडा करती नथी. जेम अग्नि झुपडीने बाळे छे, पण झुपडी साथे लागेला आकाशने बाळतो नथी, तेम अमूर्त एवा मारा आत्माने पीडा करवा व्याधि समर्थ नथी. नैवात्मनो विकारः क्रोधादिः किंतु कर्म संबंधात् । स्फटिकमणेरिव रक्तत्वमाश्रितात् पुष्पतो रक्तात् १
क्रोधादिः आत्मनः विकारः नैव किंतु कमणः संबंधात् क्रोधादिविकारः भवेद् , रक्तात्पु
.
.
.
'
For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२१६
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ष्पतः आश्रितात् यथा स्फटिकमणेः रक्तता तथा
क्रोधादिः ॥
क्रोधादिक आत्माना विकार नथी, किंतु कर्म संबंधथी क्रोधादि विकार आत्मानो कहेवायं छे. जेम रक्त पुष्पना संयोगे स्फटिकमणिने विषे रक्तता भासे छे, तेम क्रोधादिक विकारने विषे समज. बाह्यायामपि विकृतो मोही जागर्त्ति सर्वदात्मेति । किं नोपभुक्तहेमो हेमं ग्रावाणमपि तनुते ॥ १ ॥
·
मोही जीवः सर्वदा बाह्यायां अपि विकृतौ आत्मा इति विचार्य जागर्त्ति तत्र दृष्टांतमाह उपभुक्त हेमः धत्तूरभक्षकः हेमफलभक्षकः नरः ग्रावाणं पाषाणं अपि हेमं सुवर्णं किं न मनुते अपितु मनुते.
आ मारुं आ मारुं एवी बुद्धिथी मोह पामेलो जीव धन, धान्य, पुत्र, स्त्री आदि बाह्य विकारी पदार्थोंने पण पोताना मानीने मारुं एवी बुद्धिथी मोही हम्मेश जागे छे. मारुं एवो प्रत्यय बाह्य वस्तुओने विषे सदा तेनो रह्या करे छे. तेणे करी सदा ते जागे छे: 'अने परवस्तुने पण पोतानी माने छे. जेम धंतुरानां फळ जे पुरुषे भक्षण कर्या छे तेने पाषाण (पत्थर)
For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२१७
पण सोनुं भासे छे, ते . भासवू जेम खोडं छे, तेम · परवस्तु मारी छे, एम जे भासे छे, ते पण खोडे जाणवू.
श्लोक. सति द्वितीये चिंता। कर्मततस्तेनवर्तते जन्म । एकोऽस्मिसकल चिंता रहितोऽस्मिमुमुक्षु रिति नियतं ॥ १॥ टीका-द्वितीये वस्तुनि सति चिंता भवेत् ततः चिंतायाः सकाशात् कर्म तेन कर्मणां कृत्वाजन्मसंसारः वर्तते इति हेतोः नियतं निश्चितं अहं एकोऽस्मि द्रव्यगुणपर्यायवान् सकलचिंतारहितोऽस्मि अहं मुक्तिवांछकः ___ आत्मा थकी अन्यवस्तुने पोतानी मान्या छतां चिंता थाय छे, अने ते चिंता थकी कर्म बंध थाय छे, अने ते थकी संसार छे. ते माटे हुँ एकलोछ, द्रव्य, गुण पर्याये.करी युक्तछं। सकल चिंता रहितछं हुं मुक्ति वांछकछु एम भावना करवी.
श्लोक. यादृश्यपि तादृश्यपि परतश्चिंता करोति खलु बंध। किं ममतया मुमुक्षोः परेण किं सर्वदैकस्य ॥१॥
For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
__ यार्डशी अपि तादृशी अपि पस्तः परस्मात् चिंता खलु इति निश्चितं बंधं करोति ममतया चिंतया किं प्रयोजनं किमपि कार्य न एकस्य मम मुमुक्षोः परेण वस्तुना किं प्रयोजनं किंतु म योजनं न.
जेवी तेवी पण परचिंता थकी निश्चये करी बंध थाय छे,. तो चिंचार्नु कारण जे ममता, तेनुं मारे शुं प्रयोजन छ ? अलंबन कंइ नथी. मोक्ष एवो हुं तेने परवस्तुनी ममतावडे करी शुं प्रयोजन छे ? अलबत् कंइ प्रयोजन नथी.
श्लोक. चित्तेनकर्मणां त्वं बद्धो यदि बद्ध्यते त्वया तदतः। प्रतिबंदीकृतमात्मन् मोचयति त्वां न संदेहः॥९॥ ___ भो आत्मन् चित्तेन मनसा कर्मणा त्वं बद्धः अतः कारणात् यदि चेत् तत् मनः त्वया बद्ध्यते तदा भो आत्मन् बंदीकृतं त्वां मोचयति न संदेहः ॥
अरे आत्मा! तुं मनवडे करी कर्मथी बंधाय छे, जो ते मनने तुं बांधी ले एटले पोताना वशमां करी ले, विकल्प संकल्प रहित मनने करीने तेने बांधीले तो, आत्मोपयोगे
For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
करी बंधाएलु एवं मन कर्म थकी तने छोडावशे, एमां संदेह नथी.
श्लोक. स्वपरविभागावगमे जाते सम्यक्परे परित्यक्ते । सहजबोधैकरूपे तिष्ठत्यात्मा स्वयंशुद्धः ॥ १ ॥ ___स्वपर विभाग अवगमे भेदज्ञाने जाते सति परे परवस्तुनि परित्यक्ते सति स्वयं शुद्ध आत्मा सहजैकबोधरूपे तिष्ठति ॥
स्वपर विभाग अवगमे भेदज्ञाने जाते सति परे परवस्तुनि परित्यक्ते सति स्वयं शुद्ध आत्मा सहजैक बोघरूपे तिष्ठति
स्व अने परनो जे भेद तेनो बोध सम्यक रीत्या थवाथी,, अने जड़ने परजाणी तेनो परित्याग करे छते, सहज ज्ञान स्वरुप स्वयं शुद्ध आत्मा स्वस्वभावे भासे छे. अने पूर्णानंद अखंड अभंग आत्मा स्वस्वभावे स्थिर थाय छे, एवी भावना भावता मुनीश्वर महाराजा विचरे छे, अने चरण सित्तरि तथा करण सित्तरिनुं आराधन करवा प्रयत्न करेछे, ए संयम नामर्नु पगयीयुं धर्म प्रासादमां प्रवेशवा माटे छेल्लामां छेल्लुछे. आ पनर पगथीयां फक्त बोध थवा अत्र जणाव्यां छे.
For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૦
ए पनर पगथीयां धर्म करतां अवश्य जरुरनां छे. एवा गुण प्राप्त थया विना आत्मसाधक महापुरुष बनवू मुश्केल छे. दुर्गुणोनो नाश थया विना अने गुणो प्राप्त थया विना श्रावक या श्रमणपणुं प्राप्त थतुं नथी. श्रावकने एकवीस गुणनी अंदर पण प्रथम गंभीरगुण धारण करवो जोइए. छिद्र जोवानी बुद्धिथीं तथा साधुनां छिद्र अन्य आगळ प्रकाशवाथी श्रावक प्रथम गुण पण धारण करी शकतो नथी, तो पछी श्रावक अमो छीए एवो अभिमान करवो ते वृथा छे. तुच्छ बुद्धि अने अन्यनांछिद्र प्रकाश नार श्रावकनां बार व्रत शी रीते ग्रहण करी शके ? श्रावकने जो गंभीर गुणनी प्रथमज जरुर छे, तो मुनीश्वरने तो अवश्या गंभीर बनवू जोइए. संयम धारके सिद्ध समान आत्मा ध्याववो.
तथाचसिद्धप्रामृतटीकायां । जारिस सिद्धसहावो ॥ तारिस भावो हु सव्वजीवाणं । तेणं सिद्धत्तरुइ,
कायव्वाभवजीवहिं ॥ कोई पुछे के सिद्ध तथा संसारीने तुल्य केम कहोछो ? तेनो उत्तर आ प्रमाणे छे. जे वस्तुनी जाति एकतापणे छे ते क्यारे पण पलटे नही. माटे जीव द्रव्य अनादिनो कर्मावर्त
For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રરર
थयो तोपण पलटे नहीं, स्वजातिपणुं मूके नहीं, ते माटे जीव द्रव्यनी सत्ता शुद्धगुणपयायमयी छे. यद्यपि जीव अशुद्ध परिणामी छे, अने ज्ञानादिक गुण सर्व कर्मथी अवराया छे, तोपण सत्ता शुद्ध छे. आत्मामां सामान्य स्वभाव तथा विशेष स्वभाव रह्यो छे. सामान्य स्वभाव- स्वरूप.
१ द्रव्यना सर्व प्रदेश गुण पर्याय तेनो समुदाय ते एकापिंडरूप छे, पण भिन्नरूप वर्ततो नथी तेने एक एक स्वभाव कहे छे.
२ बीजो नित्य अविनाशता, अभंगुरतापणो, ध्रुवपणो, तभावाव्ययं नित्यं इति तत्वार्थवचनात् ; ते नित्य स्वभाव आत्मामा रह्यो छे तेमज बाकीनां पांच द्रव्यमां पण रह्यो छे.
३ त्रीजो सर्व द्रव्य पोताने भावे छता छे, पण कोई काले पोतानी रुद्धिने मूकता नथी. ते अस्तिस्वभाव जाणवो.. आत्मामां अनंतगुण अनंतपर्यायरुप रुद्धि भरी छे. पण तेनो नाश कोइ काळे थनार नथी. आत्माने कर्म लाग्यां छे, तेथी आत्मानी ऋद्धि तिरोभावे वर्ते छे, माते ते अस्तिस्वभाव जाणवो.
चोथो भेद स्वभाव ते कार्यगत छे. षट् द्रव्यमां भेद स्वभाव रह्यो छे. आत्मामा ज्ञानादिक गुणो सर्व पोतपोताना कार्यने करे छे, परंतु एक गुण ते बीजा गुणना कार्यने करतो नथी. ज्ञान ते जाणवा रुप कार्यने करे छे दर्शन गुण देखवा रुप कार्यने करे छे. तथा चारित्र ते रमणता निज गुण
For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨
स्थिरतारुप कार्यने करे छे, इत्यादिक कार्यना भेदे आत्मद्रव्यमां तेम बीजा द्रव्यमां भेद स्वभाव रह्यो छे.
. ५ पांचमो अभिलाप्य स्वभाव छे ते वचनथी कहीं शकाय, वाणीथी जेनुं स्वरुप कथन थइ शके, तेवा पण आत्म द्रव्यमां अनंत धर्म छे ते भावभुत ज्ञाने जणाय माटे श्रुतज्ञानी शक्ति पण. अभिलाप्यसीम छे, ते अभिलाप्य स्वभाव आत्मामां जाणवो.
६ छटो सर्व द्रव्यमां पर्यायनी परावर्तिता कहेतां पलट‘णता छे ते भव्यस्वभाव कहीए. ए भव्य स्वभाव आत्मामा रह्यो
छे; ए षट् स्वभाव द्रव्यमां, गुणमां, पर्यायमां छे, माटे सामान्य स्वभाव कहीए.
हवे विशेष स्वभाव कहेछे. . १ प्रथम अनेक स्वभाव ते एकेक द्रव्यमां अनंतागुण रह्या छे, अने वळी एकेक गुणमां अनंतागुण विभाग छे, ते अनेक स्वभावता छे.
२ उत्पाद तथा व्यये करी आत्मामां अनित्य स्वभाव रह्यो छे.
३ पोतानाथी बीजा जे द्रव्य तेना धर्म आत्मद्रव्यमां नथी ते नास्ति स्वभाव जाणवो.
४ चोथो आत्माना सर्व गुण पर्याय ते भिन्न भिन्न कार्य करे छे. परंतु क्षेत्र भाजन ते सर्वनो आत्मा छे. माटे गुण प
For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२२३ र्यायनी अनंतता छे, पण कोइ मूळ द्रव्यने तनी शकतो नदी एक क्षेत्रे एकाधारणपणे अवगाही रह्या छे, ते अभेद स्वभाव के.
५ वस्तुते स्वरूपे, केवलज्ञान गम्यपणे, वचने अगोचर अनंत धर्मात्मकपणे, द्रव्यनो अनभिलाप्यपणो, ते अर. क्तव्य स्वभाव छे.
६ छठो अनेक पर्यायनो परावर्त छे; पण वस्तुना मूल रूपथी पलटे नहीं, ते रुपेज रहे छे, ए नियतपणा माटे आ. त्मामां अभव्यस्वभाव जाणवो.
बाकीना पांच द्रव्यमां पण अभव्यस्वभाव जाणवो. सामान्य स्वभाव तथा विशेषस्वभाव षद्रव्यमां सदाकाल रहा छे. सामान्य स्वभावते पदार्थनो द्रव्यास्तिक मूलधर्म छे. जे काळे एक, ते काळे अनेक, जे समये नित्य ते समये अनित्य, जे समये अस्ति, तेज समये नास्ति, जे समये भिन्न, तेज समये अभिन्न, जे समये वक्तव्य तेज समये अवक्तव्य, जे समये भव्य, तेज समये अभव्य; इत्यादिक स्वभाव आत्मद्रव्यमा रह्या छे. इत्यादिक अनेक स्वभाव आत्मामां तेमज बीजा पांच द्रव्यमां रह्या छे. तेनी सप्तभंगीओ करवी. ____ सप्तभंगीमां स्यात् अस्ति, स्यात् नास्ति, स्याद् अवक्तव्यम्, एत्रण भांगा सकला देशीछे. शेष चार ते विकला देशी छे. स्यात् अस्ति नास्ति, स्यात् अस्ति अवक्तव्यम्, स्यात् नास्ति अवक्तव्यम्, स्यात् अस्ति नास्ति युगपत् अवक्तव्यम्: ए चार
For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२२४
भांगा वस्तुना अंशने एटले पर्यायने ग्रहण करे छे. तेनो भावार्थ एछे जे प्रथम स्यात् अस्ति नास्ति ए चोथो भंग छे. तेमां अवक्तव्य धर्म न आव्यो कोइ कहेशे के, स्यात् पदे करी अवक्तव्य धर्म ग्रहण को उत्तरके स्यात् पद ते अस्ति तथा नास्ति ए वे धर्मनी अनेकांततानो ग्राहक छे; परंतु अवक्तव्यनो ग्राहक नथी. स्यात् अस्ति अवक्तव्यम् ए पंचम भंग छे, तेमां वस्तुनो अस्ति धर्म एक समयी छे ते वचनद्वारा कैदेतां तथा उपयोगमा लावतां असंख्याता समय लागे छे, ते माटे ए अस्तिपणे अनेकान्त पणे छे, परंतु वचने गोचर नथी.
•
एम स्यात् नास्ति अवक्तव्यम्, ए छठो भंग भाववो. तथा स्यात् अस्तिनास्ति युगपत् अवक्तव्यम् ए भंगामां स्यात् कहेतां अनेकान्तपणे अस्ति कहेतां असंख्याता समय लांगे, नास्ति aai पण असंख्याता समय लागे, ते माटे अवक्तव्य छे. भेळा छे पण जे रीते वस्तुमां परिणमे छे, ते रीते कहेवाता नथी, तेथी ए चार भंगमां सर्व धर्मनो ग्रहण थयो नहीं, ते माटे ए चार भांगा विकलादेशी छे.
१ आत्मा वर्तमान समये ज्ञानदर्शन चारित्रादि स्वपर्याबनी परिणतिपणे अस्ति छे, एटले अतीतपर्यायतो नष्ट थइ गया छे, अनागतपर्याय अनुत्पन्न छे, माटे वर्तमानपर्याय ग्रहण कर्या. अत्र स्यात् अव्यय ते नास्ति अवक्तव्यम् धर्मनो अनापततानोद्योतक छे, ए रीते स्यात् अस्ति ए प्रथम भंग जाणवो.
For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૬
बाकीनांय, ते संपाद पर
२ तथा स्यात् नास्ति-स्यात् ते कथंचित्पणे गति स्थिति अवगाहोपकारी वर्णादि अचेतनादि पर द्रव्य धर्म, तथा पोता. ना अनागतपर्याय, ते संप्रति वर्तवापणे नथी. आत्मद्रव्य विना बाकीनां धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय, पुद्गलास्तिकाय अने काल; ए पंच द्रव्यना गुण पर्यायनो आत्मामां नास्ति धर्म रह्यो छे. द्रव्य क्षेत्रकालभाववडे करी युक्त एवा पंच द्रव्यनुं नास्तिपणुं आत्मद्रव्यमांछे, नथा आत्माना अनागतपर्यायर्नु पण वर्तमान एक समये नास्तिपणुं आत्मामां रां छे. ए नास्तिनामे बीजो भंग द्रव्यने द्रव्यपणे राखवारूप छे, नहीं तो कोइ काले जीव ते अजीवताने पामे. ए स्यात् नास्ति बीजो भंग थयो.
३ आत्माने विष पोताना अनंत गुणो अस्तिपणे रह्या छे. तेनो काइ काले नाश थनार नथी. ते गुणो आत्मामां अस्तिभावे सदा वा करे छ तेमज जीव द्रव्य विना बाकीनां पांच द्रव्य तथा तेना पर्यायनुं नास्तिपणुं सदाकाल आत्मद्रव्यमा रह्यं छे. पांच शरीर, संघयण, लेश्या, आदिनुं नास्तिपणुं, आत्मद्रव्यमां रहुं छे. ते कोइ काले नष्ट थनार नथी. अस्ति अने नास्ति ए बे धर्म आत्मामा रह्या छे. - ४ आत्मामा रहेलो अस्तिधर्म पण वचने अगोचर छे. अने नास्तिधर्म पण वचने अगोचर छे. स्यात् कथंचित्पणे
For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२२३ द्रव्यमा अवक्तव्यपणो छ ए स्यात् अवक्तव्यम् नामनो चोयो भंग जाणवो.
५ विवक्षित वचन गोचर द्रव्यार्थक मुख्य आत्मधर्मनी अपेक्षाये अस्ति छे. तेज आत्मद्रव्य सामान्य विशेष द्वयनी भिन्न प्रवृत्ति धर्म समकाले अंगीकार करतां स्यात् अस्ति अवक्तव्यम् ए पंचम भंग थयो.
६ छठो स्यात् नास्ति अवक्तव्यम् ए एमज पांचमानी परे भाववो.
७ स्यात् कथंचित्पणे अस्ति अने नास्ति ए वे धर्म युगपत् समकालीन रह्या छे, ते वचने करी अगोचर छे; माटे स्यात् अस्ति नास्ति युगपत् अवक्तव्यम् ए सातमो भंग जाणचो. ए सप्तभंगीतुं स्वरूप प्रसंगोपात आत्मद्रव्यमा गवेष्यु छे..
धर्मास्तिकाय; अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय, पुदगलास्तिकाय अने कालमां पण तेवी रीते समभंगीन स्वरूप भाववं.
आत्मामा छ कारक जाणवां. १ प्रथम कर्त्ता नाम कारक कहे छे. ते आत्मद्रव्य आ. त्मशुद्धता नीपजाववारुप कार्ये प्रवर्तन पाम्यो, पोतानो का छे.
For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રર૭ २ आत्मा पोतानी सिद्धता, सर्व गुण पूर्णता, सर्व स्वभाव स्वरूपावस्थानता, ते कार्य नामा बीजो कारक जाणको ते कार्य जे परिणति चक्र प्रवर्तवारुपे क्रियाये नीपजाववा काले छे. नीपन्या पश्चात् कार्यमां कारकता नथी.
३ उपादान परिणाम आत्मा स्वगुणनी परिणति सम्यम् दर्शन, ज्ञान, चारित्ररुप रत्नत्रयांनी जे परिणति, तत्व निरधार तत्त्वरुचि, तत्व रमणतादिकरुप स्वगुण अहिंसकता, बंध हेतु अपरिणमनरुप स्वरुप, यथार्थ भासनरुप परभाव, अग्रहणरुप परभाव, अभोक्तारूप स्वरुप ग्रहण स्वरुप भोगी, स्वरुप एकत्वरुप तत्त्वाराधन चेतना स्वरुप, प्रगटतानुयायी वीर्य तेना उपादानकारण; अने द्रव्ययोग समारवारूप अरिहंतालंबनादि यथार्थ आगम श्रवणादि ते निमित्तकारण; तेनो प्रयुंजवो आत्मकार्य करवापणे आत्मानो प्रयोग करवो, ए उत्कृष्ट कारण माटे करणनामात्रीजो कारक जाणवो. शुद्ध देव प्रमुखते करणकारक कहिये ।
४ आत्मानी संपदा ज्ञान पर्याये, दर्शन पर्याये, चारित्र पर्याये, तेनो दान आत्माने आत्मगुण प्रगट करवारूप देवो, तेथी जे जे आत्म धर्म नीपजता जाय, ते संप्रदाननामे चोथो कारक कहीए. . जे आत्मार्थ ? आत्मामा रह्या जे धर्म तेने स्वधर्म क
For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૮ हीए, अने तेथी विपरीत जे मोहादिक कर्म अशुद्ध प्रवृत्ति, ते परभाव कहीय, तेनो विवेचन करवो, भिन्न करवो, अशुद्धतानो उच्छेद करवा; दोषनो त्याग करवो; अनादि संसार कर्ता पणा तथा भोक्तापणानो त्याग करीने आत्म स्वरुप कतीपणो भोक्तापणो प्रगट करवो, ते पांचमो अपादान कारक जाणवो.
६ सर्व पाय तेनो आधार आत्मा छे. आत्मा तथा आत्म पर्यायनो स्वस्वामीत्व संबंध छ; व्याप्य व्यापक संबंध छ; ग्राह्य ग्राहक संबध छ; आधाराधेय संबंध छे ए सर्वनो स्थान रुप क्षेत्र ते आत्मा छे. ते माटे आत्मा आधार छे ए आधारनामा छठो कारक कह्यो. ए षट् कारक मल्लेिजिन स्तवनमा श्री देवचंद्रजीए वर्णव्या छे ते प्रसंगथी अत्र लख्या छे. ___ ज्यां सुधी का परभाव कारक छे, त्यां सुधी कंइ साधकता नथी. आत्मतत्त्व कापणे थयाविना सर्व शुभ प्रवर्तन ते बालकनी चाल छे. ते माटे कारकचक्र बाधकताथी वारीने, साधकताने अवलंबीने, ते कारकचक्रने समारवो, स्वरुपानुयायि करवो, अने पोताना आत्माने कहेवुके, हे चेतन तुं परभावनो कर्ता तथा भोक्ता नथी; तुं तो संपूर्णानंद शुद्ध विलासी छे. तुं परभावमा रमी रहो छे, तथा परभावनो •भागी थयो छ ए तने घंटे नही, तारुं कार्य अनंतगुण परिणा
For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मिक रुप भोक्तापणे छे, माटे हे आत्मा तुं यथार्थ जिनवाणी रूप अमृतपान करीने, अनादि विभावरुप विष वारीने सचिदानंद स्वरूप तेने विषे रमणता कर.
पहेलो शुद्धपणे निष्पन आत्मना ज्ञानादिक पर्यायनो जाणवा देखवा रुप कार्यनो प्रवर्तन उत्पाद व्ययरुप परिणमन, ते कार्यनो की आत्मा छे. बीजो आत्म गुणनो परिणमन ते कार्य; बीजो आत्मगुण ज्ञानादिक ते करण; चोथो आत्म गुणनो लाभ ते संप्रदान, पांचमी परभाव त्याग परिणति ते अपादान; छठो अनंतगुणनो राखवो ते आधार ए छ कारक नो चक्र ते सिद्धावस्थाने विषे सदा स्वाधीनपणे फरी रह्यो छे. ए छकारक समजीने आत्मानुं स्वरुप ध्यावे, परभावनो त्याग करे, अने मनमां विचारेके. अहम्मिको खलु सुद्धो निम्ममो नाणदंसण
समग्गा। तम्मिठिओ तचित्तो सब्वे एए खयं नेमि ॥१॥
अहं-हुँ आत्मा अनंत गुण पर्याय रुप, अनंत स्वधर्ममयी तथा समुदायपणे एक छ, वळी निश्चयनयथी जोतां हुँ शुद्ध छ, जेवा सिद्ध परमात्मा स्वस्वरुपे करी शुद्ध छे तेवो हुं सत्ताएं शुद्ध हुँ, ममती रहित छ, परवस्तु "मारी नथी, हुं
.
.
For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२३०
तेनो नथी, मारे अने तने संयोग संबंध छे, माझं स्वरुप जुदं छ. ते पुद्गलनु स्वरुप जुदुं छे; तो तेनी ममता मारे क्याथी होय ? विशेष उपयोग अने सामान्य उपयोग स्वरुप जे ज्ञान दर्शन तन्मय हुँ छ; तेवू जे मारुं स्वरूप, तेमां रह्यो छतो अने तत् स्वरुपमय बन्यो, सर्व पर उपाधिनो क्षय करुं, मारे शा कारणथी पर उपाधिमां ममता करवी जोइए ? अलवत् नही करवी जोइए. ____ आत्मसाधन माटे पोतानी परिणति ते उपादान कारण छ; ए पण ते निमित्त कारणने आधीन छे. निमित्त सेवन करतां, उपादान कारण समरे. अरिहंत देव मोक्षरुप कार्यना पुष्ट निमित्त कारणरुपे छे; यतः कार्यस्य आसन्ननिमित्त इति तदेव पुष्टं.
___माटे श्री अरिहंत भगवाननी पूजा स्तवना अति पुष्ट निमित्त कारण छे. ते निमित्त कारणर्नु पुनः पुनः अवलंबन करवू के जेथी अंते शाश्वत पद भोगी थवाय, अने परभाव दशा टळे, परमात्मा असंख्यात प्रदेशना स्वामी छे. छ द्रव्यमां जीव द्रव्य पोतानुं छे. धर्मास्तिकाय असंख्यात प्रदेशी छे, लोकाकाश प्रमाण छे, अरुपी अक्रिय अचल छ; अचेतन छ तथा जीव अने पुद्गलने गतिपणे परिणमतां सेनी गतिने साहाय्य करे छे; ते धर्मास्तिकाय द्रव्य जाणवं. अधर्मास्तिकाय
For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
असंख्यातः प्रदेशी लोक प्रमाण, अरूपी, अचेतन, अक्रिय, स्थिति परिणामी अधर्मास्तिकाय छे. अनंत प्रदेशी लोकालोक प्रमाण अरूपि अचेतन अक्रिय अन्यद्रव्यने अवगाहनानो हेतु ते आकाशास्तिकाय छे. पुदगल परमाणु अनंता रूपी अचेतन अक्रिय पूर्णगलन धर्ममयी वर्ण मंध रस स्पर्शयुक्त एक एक परमाणु एवा अनंत परमाणु ते सर्व लोकमध्ये जाणवा. पण लोकनी बाहिर पुदगल द्रव्य नथी. ते पुद्गलस्तिकाय द्रव्य जाणवू.
चेतना लक्षण ज्ञान दर्शन चारित्र तप वीर्य उपयोग ए लक्षण तथा अरूपी स्वभावनो कर्ती असंख्यात प्रदेशी एवो एक जीव द्रव्य तेवा अनंत जीवते जीवास्तिकायद्रव्य कहिये. छठो अप्रदेशी अरूपी वर्तना लक्षणरूप काल द्रव्य जाणवो. धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकाय, अने काल ए चार द्रव्य अपरिणामी छे, कोइथी मिले नहीं. जीवद्रव्य अने पुद्गल द्रव्य ए बे द्रव्य परिणामी छे, एटले परस्पर क्षीर नरिवत् परिणमे छे. पुद्गल द्रव्य माहोमांहे खंधपणो पामे, अने परानुयायी हेतुपणे परिणमेलो जे जीव तेना प्रदेशे कर्मपणे वळगे छे. एक जीवथी बीजो जीव मळे नही, पण पुद्गल तो संसारी जीवथी मळे छे. श्री सिद्ध परमात्मा पुदगलात्मक कर्मथकी रहीत थया छे, तेमने पुदगल लागी शके नहीं, हुं
For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२३२
संसारी पुद्गलमा राच्यो माग्यो छतो कमने ब्रहण करई. सिद्ध परमात्मानी हुं सजातीय छु. मधुताए करी सपना समान छ, पण मारा: गुणो कर्मनी वर्गणाओना योग सापामां तिरोभावे अस्तिपणे छ तेनो कदापि नाश थवानो नथी, यद्यपि हुँ संसारी छु, अने शुद्ध परिणति योगे परभावने स्वभाषनी बुद्धिथी ग्रहण करुंछ, पण मिमित्त योगे शुद्ध परिणतिभाक अंशे अंशे थतो.यको शुद्ध चैतन्य स्वरुप थइन. जेवू परमात्मान स्वरुप निर्मल छे, तेवं मारा आत्मानुं निर्मल ज्ञानानंद स्वरुप करवानुं कारण श्री परमात्मा छे. माटे मारे अरिहंतादिकनुं मोटुं अवलंबन छे. मारा आत्मानी प्रभुता हे प्रभु तमारामां प्रगटपणे वर्ते छे ते कोइ काले नाश थनार नथी. अखंड अभंगपणे प्रभुनी प्रभुता स्पष्टपणे वर्ते छे. हे प्रभो ! असंख्यात प्रदेशरुप क्षेत्रना अधिपति स्वतंत्र तमे थया. आत्माना एकेक प्रदेशे ज्ञान दर्शन चारित्रादिकनी अनंति रिद्धि अशुद्ध परिणति योगे तिराभावे हती, ते अनंति रिद्धि स्वभाधे रमी, रे प्रभो ! तमोए आविर्भावरूपे प्रगटकरी, तेना अधिपति. थया. अनंतगुण अनंतपर्यायना अधिपति हे प्रभो! तमे थया, मारे ए सर्व ऋद्धि तिरोभावे पर्ने छे. अमे कर्मजोरे घडीवार पण शुद्धात्म स्वरूपमा लक्ष देतो नथी, लाकहानी धावने जेम नामु छोकरूं खरी धाइनी बुद्धिधी धावे
For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२३३ छे, अने राजी थाय छे, पण तेमां सत्यपणु कंइ नथी. तेम हे प्रभो! हुँ पण पुद्गलने चुंथवामां सुखनी बुद्धि राखी तेने सत्य मानतो, अने आत्माना सुखने असत्य मानतो, गांडानी पेठे विवेक दृष्टि रहित थयो छतो, संसारमा भटकुं छं. आत्मा स्वपर प्रकाशक दिनमणि समान छे. जेम दीवो पोताने अने परने प्रकाशे छे, तेम आत्मा पण पोताना अनंतमुणोनो प्रकाश करतो अन्य द्रव्योने पण ज्ञाने करी प्रकाशे छे, परद्रव्य नी अस्तिता आत्मद्रव्यमां नास्तिपणे छति छ, अने परद्रव्य निष्ठ नास्तिपणो आत्म द्रव्यमां अस्ति छता पणे रह्यो छे. आस्मामा रहेलं परतुं नास्तिपणुं परद्रव्यमां अस्ति छतापणे रडं छे. आत्मद्रव्यर्नु स्वक्षेत्र, स्वद्रव्य, स्वकाल, अने स्वभाव रुपे रहेखें अस्तिपणुं, धर्मास्तिकायादिक परद्रव्यमां नास्तिरूपे रहेखें छे. अनादि कालथी मिथ्यादृष्टि जीवने शरीर इंद्रिय विषय कषायरुप कार्य करतां अनंत काल गयो. ज्यारे सद्गुरु संयोगे सम्यग्दृष्टिगुण प्रगटयो, त्यारे ज्ञान दर्शन चारित्र ते पोतानो कार्य जाण्यो. पश्चात् तत् पद सिद्धिने माटे श्रमणधर्म अगर श्रावकधर्म अंगीकार करी जीव स्वात्महित करवा लाग्यो, अंते साध्यदृष्टियी साध्यनी सिद्धि थाय, आत्माना अनंत गुणो स्वस्वभावे रमणता करतां छतां प्रगटभावे थाय छे. ज्ञान, दर्शन, चरित्र, वीर्य, अव्याबाध
For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अमूर्खता, अगुरुलघु, दान, लाभ भोग, उपभाग, कर्ता, भोक्ता, परिणामिकता, अचल, अविनाशी, अनंत, अखंड, अंमंग, अज, अनाश्रयी, अशरीरी, अणाहारी, अयोगी, अभोगी, अलोपी, अवेदी, अकषायी, असंख्यप्रदेशी, अक्रिय, नित्य, अनित्य, सत् , असत् , भेद, अभेद, भव्यत्व, अभव्यत्व सामान्य, विशेष, इत्यादि अनंत गुणपर्याय रूप धर्मनो धणी आ आत्मा छे. शरीरमा रह्यो छतो पण तेथी न्यारो छे, अशुद्ध परिणतियांगे आत्मा परभावनो कर्ता जाणवा. शुद्ध परिणतियोगे आत्मा स्वभावनो कर्ता जाणवो, स्वभाव कर्तायोगे परभावनी नास्तिता जाणवी. परभाव कायोगे स्वभाव कापणानी आविर्भावरुपे नास्ति छे, अने तिरोभावरुपे अस्त्रि स्वभाव कापणानो छे, अंतरात्माने सक्था शुद्धि आत्मानी तिरोभावे छे. परमात्माने सर्व शुद्धि प्रगटपणे छे. आत्मा त्रण प्रकारना छे. बहिरात्मा, बीजो अंतरात्मा, त्रीजो परमात्मा, शरीरादिकने आत्मपणे गणे, अने शरीरादिकथी आत्मा जुदो नथी. एवी जेनी बुद्धि छे, ते बहिरात्मा जाणवो. आत्मा असंख्यात प्रदेशी, चेतना युक्त, ज्ञानादि अनंत गुणपर्याय सहित आत्मा अरुपी, शरीररुपी, आत्मा सहज अकृत्रिम; शरीर सयोगी कृत्रिम ते माटे कर्म संयोगे शरीरादिक मध्ये रह्यो छे, पण तेथी भिन्न छ एवो भेद ज्ञानवंत समकितगुण ठाणाथी मांडी क्षीणमोह चरम समय पर्यंत अंतरात्मा जाणवो.
For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
झानावरणीय, दर्शनावरणीय, मोहनीय, अंतराय: ए चार घाती कर्म गयां छे जेनां एवा सयोगी केवली तथा अयोगी केवली तथा अष्ट कर्म मुक्त सिद्धात्मा ते सर्वे परमात्मा जाणवा.
बहिरात्माना पण बे भेद छे. १ भव्यजीव २ अभव्यजीव तेमां-अभव्यजीव ते कदापि मुक्ति जवानो नथी. बहिरात्मा मिथ्या दृष्टि छे. कहुं छे के-आगममां.
सदसदविसेसणाओं भवहेउ जहच्छिओवलंभाओ। नाणफलाभावाओ
मिच्छदिठिस्स अन्नाणं १ ज्ञानरुप फलना अभावथी मिथ्या दृष्टिनुं ज्ञान ते पण अज्ञान रुप छे, माटे मिथ्या दृष्टिए ग्रहण करेलां बार अंग पण तेने मिथ्या श्रुतपणे परिणमें छे. अने सम्यग् द्रष्टिए ग्रहण करेलुं मिथ्या श्रुत पण सम्यक् श्रुतपणे परिणमे छे, मिथ्या दृष्टि कोइकतो एवा होय छे के ते आत्मा शं छे ? तेने पण ओळखता नथी. केटलाक आत्मतत्त्व स्वीकारे छे; तोपण एकांत पक्षथी आत्माने नित्यज माने छ, वा एकांत पक्षथी आत्माने अनित्य माने छे. एकान्त नित्य जो आत्मा मानवामां आवे तो
For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सुख दुःखनो उपभोग प्राप्त थतो नथी. कारणके, विनाश अने उत्पत्ति विनानुं जे एक स्थिररुपपणुं, ते नित्यनु लक्षण छे. तेथी आत्मा ज्यारे सुख अनुभवीने पोताना कारणोना समूहनी सामग्री वशी दुःख भोगवे छे, त्यारे स्वभाव भेदथी अनित्यपणानी आपत्ति वडे स्थिरैकरुपता हानि प्रसंग आवे छे. एवीज रीते दुःखने अनुभवी सुख भोगवा पण थाय छे, एम जाणी लेवु.
वळी एकान्त अनित्यवादमा पुण्य पाप पण घटी शकतां नथी. केमके तेओनी अर्थ क्रिया सुख दुःखनो उपभोग छे. वळी जे अनित्य छे, ते तो क्षणमात्र रहेनारुं छे. अने ते क्षणे तो मात्र उत्पत्तिमांज व्यग्र होवाथी तेने पुण्य पापना उपादान रुप क्रियानुं मेलववा पणुं क्यांर्थाज होय ? वळी पुण्यपापना उपादान रुप क्रियानो ज्यारे अभाव थयो, त्यारे मूळ विना पुण्यपाप क्याथी होय ? बंध मोक्षनो पण असंभव छे जे बंधाय ते मूकाय छे, आत्माने अनित्य मानतां, एकांतपणाथी बंध अने मोक्ष पण घटी शकतां नथी. नित्यानित्य आत्माने मानतां सर्व घटी शके छे. तेनो विशेष अधिकार न्यायना ग्रंथोथी वांची वा सद्गुरुद्वारा सांभळी खुलासो करवो. भेदाभेद आत्म स्वरुप छे तेनुं स्वरुप गीतार्थ समक्ष विनय पूर्वक समज. सारमांसार एज छेके आत्मा स्याद्वादवाद समजी, सत्यतत्त्व श्रद्धा करी, चरण आदरी, कर्मक्षय करी, शाश्वत
For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०७
N
सुख थाम मोक्ष पद पामे तेज छे. अने ते माटे आ उद्यम कयों छे. ते भव्यजीवो वांची तत्त्व ग्रहण करी आप स्वभावे रमी परमानंद पद पामो, एज हिताकांक्षा.
सजनो दोषनो त्याग करी गुणने ग्रहण करे छे. मारार्थीअल्पज्ञताने लीघे जे कांई जिनाशा विरुद्ध लखायुं होय रोमी समा यातुं छं. शुभे यथा शक्ति यतनीयं - ए न्यायने अनुसरी. स्वपरउपकारक रचना करी छे.
* इति श्री शान्तिः शान्तिः शान्तिः
For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
॥ प्रशस्तिः ॥
तीर्थकरचतुर्विशो महावीरजिनेश्वरः परंपरागते ख्याते, तत्पट्टे हीरसूरिराट् ॥ १ ॥ सहजसागरस्तस्य, शिष्योऽभूद्वाचकोत्तमः तच्छिष्यो व्रतिनां मुख्यो, वाचको जयसागरः २ परम्परागते पट्टे, संवेगोद्वारकाग्रणीः शान्त दान्त गुणोपेतो, मुनिः श्री नेमसागरः | ३ | - महाप्रतापपाथांधिः सञ्चारित्र प्ररूपकः भारते सूर्यसंकाशः पूज्यः सर्वेषु साधुषु ॥ ४ ॥ वरप्रदान सिद्ध्यादि, चमत्कारनिधिर्मुनिः तत्पट्टे प्रसिद्धः श्री रविसागरयोगिराट् ॥ ५ ॥ सप्ताधिकेस एकोनविंशतिशतवत्सरे मार्गशीर्षैकादश्यां दीक्षां शुक्ले मुनिर्दधौ ॥ ६ ॥ अधिभूतनिधानैकवत्सरे ज्येष्ठकृष्णगे एकादशीदिने प्रातः सिद्धियोगे दिवंगतः ॥७॥ तत्पट्टे साधुवयसौ, निर्मलत धारकः लोके पूज्यतमः प्रातःस्मरणीयगुणावलिः ॥ ८ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२३९ यथार्थनामाक्षान्त्यब्धिमुरुः श्रीसुखसागरः वर्त्तते जयमातन्वन् , सांप्रतं भूमिमंडले ॥ ९॥ बुद्धिसागरनामासौ, तच्छिष्यो निर्ममे शुभम् सुसिद्धान्तानुसारेण, ग्रन्थं भव्यं शिवप्रदम् ॥१०॥ जनाः सर्वे सुखं यान्तु, सन्तु शुद्धात्मसन्मुखाः सर्वपापानि नश्यन्तु, शान्तिः सर्वत्र वर्त्तताम् ११ यावद्भूमण्डलं मेरुवित् सूर्यनिशाकरौ तावद्ग्रन्थः सुभव्यानांहितायैव भवत्वयम् ॥१२॥ खकायनिधिचन्द्रेव्दे, मकरार्कयुतेशुभे । ग्रन्थस्यपूर्णताजाता, विद्यापुयाँ शुभावहा ॥१३॥
For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only