________________
ઉપાસના કેની કરવી?]
આ સૃષ્ટિનું સંચાલન સ્વયં થઈ રહ્યું છે, એ વાત યુક્તિ અને અનુભવથી સિદ્ધ છે, છતાં જે લોકોનાં મનમાં એવી વાત જોરથી ઠસી ગઈ છે કે–“ઈશ્વર સૃષ્ટિને સર્જન નહાર છે, તેમને એ પ્રશ્ન થવાને કે “દરેક વસ્તુને બનાવનાર કોઈને કોઈ હોય છે જ, તે આ જગતને બનાવનાર પણ કઈને કોઈ કેમ ન હોય? તાત્પર્ય કે હેય. જ. અને તે બનાવનારને ઈશ્વર માનવામાં વાંધો શું?” આ પ્રશ્નને ઉત્તર એ છે કે “જે દરેક વસ્તુને બનાવનાર. કઈને કઈ હોય જ ? એ સિદ્ધાંત સ્વીકારીએ તે ઈશ્વરને બનાવનારો પણ કઈક હે જ જોઈએ, એ વાતને
સ્વીકાર કરવો પડશે અને તેના બનાવનારને બનાવનાર પણ કઈક હે જ જોઈએ, એ વાતને પણ સ્વીકાર કરે જ પડશે. આમ આ પરંપરા અનંત બનશે, એટલે બધી વસ્તુને સર્જનહાર ઈશ્વર છે, એ વાત તે ઊભી રહેશે જ નહિ. જ્યાં ઈશ્વરની પહેલાં તેને બનાવનારા અસંખ્ય-અનંત. પેદા થયા હોય, ત્યાં ઈશ્વરનું સર્જનહારપણું રહ્યું ક્યાં ?
હવે વિચારવાનું એ છે કે જે ઈશ્વર સર્જન કે સંચાલન કરી શકતું નથી, તે તેનો નાશ કરી શકે કે કેમ? ખરી હકીકત એ છે કે આ જગતમાં કઈ પણ વસ્તુને આત્યંતિક નાશ તે થતું જ નથી. માત્ર તેનું સ્વરૂપ–પરિવર્તન થાય છે, તેથી ઈશ્વરને જગતનો સંહાર કરનારે. માનવે, એ પણ થડ વિનાની શાખા જેવું પ્રમાણહીન છે..
આ રીતે ઈશ્વર સૃષ્ટિનું સર્જનહાર અથવા કર્તા,
