________________
૧૩૮
[જિનેપાસના
તેને ધમ પ્રત્યે લઈ જનારી મૂળભૂત વસ્તુ કહી છે: - ધર્મ વૃત્તિ મૂજીમૂતા ચમ્પુના । । અને તેનાં કારણેા પણ આપ્યાં છે. તે કહે છે કે ' વંદ્યનાથી ઉત્પન્ન થતા ભાવાલ્લાસ આત્મક્ષેત્રમાં ધર્મ-પ્રશ'સા અને ધર્મ-અહુમાનરૂપી ખીજને વાવે છે, ધર્મચિતના રૂપ અંકુરાને પ્રકટાવે છે, ધર્માચારરૂપ શાખા-પ્રશાખાઓના વિસ્તાર કરે છે, તેમજ સ્વગ અને મેાક્ષનાં સુખાની પ્રાપ્તિરૂપ પુષ્પ તથા લેાને આપે છે.
એક મધ્યસ્થ દૃષ્ટિવાળા મહાપુરુષના આ શબ્દો સાંભળ્યા પછી નમસ્કારની ક્રિયાને સામાન્ય કે મામુલી કહેવાની હિંમત કાણુ કરે ? પણ જ્યાં વસ્તુનું જ્ઞાન નથી–વસ્તુની પરીક્ષા નથી, ત્યાં આવા શબ્દો મુખમાંથી સરી પડે, એ સહજ છે.
હવે પ્રશ્નના બીજા ભાગ પર આવીએ. તેમાં એમ જણાવ્યુ છે કે ‘ જો નમસ્કારમાં આટલી બધી શક્તિ રહેલી હાય, તેા અન્ય ધર્મક્રિયાઓ કે અનુષ્ઠાનેાની જરૂર
શી ?’ તેના ઉત્તર એ છે કે શાસ્ત્રકારાએ નમસ્કારનુ' જે સ્વરૂપ માન્યું છે, તે નહિ જાણવાથી જ આવે પ્રશ્ન ઉઠે છે. જો એ સ્વરૂપને જાણીએ તે આ પ્રશ્નનું સમાધાન આપાઆપ થઈ જાય એમ છે.
૩–નમસ્કારના મુખ્ય બે પ્રકારો :
નમસ્કાર મુખ્યત્વે બે પ્રકારના છે: એક દ્રશ્યનમસ્કાર અને બીજો ભાવ-નમસ્કાર. તેમાં મસ્તક નમાવવું,
