________________
ધ્યાન ]
૪૧૯
જે આ શક્તિ બરાબર ખીલી હોય તો આપણે અંતરમાં બિરાજમાન કરેલી શ્રી જિનેશ્વરદેવની મૂર્તિનાં મંગલ દર્શન બરાબર કરી શકીએ અને આનંદના ઉદધિમાં મગ્ન બની કૃતાર્થ થઈ શકીએ. -ધ્યાનની ઓળખાણ
શ્રી જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણે ધ્યાનશતકમાં મનની ત્રણ અવસ્થાઓ વર્ણવી છે: (૧) ચિત્તરૂપ, (૨) ભાવના કે અનુપ્રેક્ષારૂપ અને (૩) ધ્યાનરૂપ. તેને પરિચય આપતાં તેમણે જણાવ્યું છે કે મન જ્યારે અન્યાયન્ય વિષ ગ્રહણ કરી રહ્યું હોય, એટલે કે ક્ષણમાં એક વિષય, પછી બીજે વિષય, પછી ત્રીજે વિષય, એમ એક પછી એક અનેક વિષયો ગ્રહણ કરતું હોય ત્યારે તેને ચિત્તરૂપ સમજવું. જ્યારે મનની વૃત્તિઓને પ્રવાહ એક વિષય પર વહી રહ્યો હોય, ત્યારે તેને ભાવના કે અનુપ્રેક્ષારૂપ સમજવું, અને જ્યારે મનની વૃત્તિઓ કઈ એક વિષય પર એકાગ્ર થઈ જાય, સ્થિર થઈ જાય, ત્યારે તેને ધ્યાનરૂપ સમજવું. આ પરિચય પરથી સમજી શકાશે કે ધ્યાન એ મનની એકાગ્રતાનું જ બીજું નામ છે. અન્ય મહર્ષિઓએ પણ ધ્યાનની વ્યાખ્યા આવી જ કરી છે, એટલે મનની એકાગ્રતાને જ ધ્યાન સમજવાનું છે. ૪-ધ્યાનના પ્રકારે
જ્યારે મનની એકાગ્રતા કેઈ અશુભ વિષય પરત્વે થતી હોય, ત્યારે તે અશુભ ધ્યાન કહેવાય છે, અને જ્યારે