________________
[જિનેપાસના અણુવ્રતને ગુણકારી છે, ઉપકારક છે, પુષ્ટિ કરનારાં છે. છેવટનાં ચાર એટલે નવમું, દશમું, અગિયારમું અને બારમું શિક્ષાવ્રત કહેવાય છે, કારણ કે તે મન, વચન અને કાયાને નિયમમાં રહેવાની શિક્ષા–તાલીમરૂપ છે. પહેલું સ્થલપ્રાણાતિપાત-વિરમણવ્રત.
પાંચ ઈન્દ્રિય, કાયબળ, વચનબળ, મનોબળ, શ્વાસહ્રવાસ અને આયુષ્ય, એ દશને બ્રાહ્ય-પ્રાણ કહેવામાં આવે છે. તેમાંના કેઈ પણ પ્રાણને અતિપાત કરે, એટલે નાશ કરે, તે પ્રાણાતિપાત. તાત્પર્ય કે કઈ પણ પ્રાણને જાનથી મારવામાં આવે, તેનાં અંગોપાંગ છેદવામાં આવે કે તેને દુઃખ અથવા પીડા ઉપજાવવામાં આવે તે તે પ્રાણાતિપાત કહેવાય. હિંસા, મારણ, ઘાતના, વિરાધના વગેરે તેના પર્યાય શબ્દ છે. આ પ્રાણાતિપાતમાંથી વિરમવાની-અટકવાની જે ક્રિયા તે પ્રાણાતિપાતવિરમણ અને તે સંબંધી જે વ્રતધારણ કરવું, તે પ્રાણતિપાત-વિરમણ વ્રત. આ વ્રતનું પાલન સાધુએ સર્વાશે કરે છે, એટલે તે સૂક્ષમ અને મહા છે. તેની અપેક્ષાએ ગૃહસ્થનું આ વ્રત ઘણી છૂટછાટવાળું હોવાથી તેને સ્કૂલની -અણુની સંજ્ઞા પ્રાપ્ત થયેલી છે.
આ સ્થૂલ વ્રત દ્વારા “નિરપરાધી ત્રસની સંકપીને નિરપેક્ષપણે હિંસા કરવી નહિ” એવી પ્રતિજ્ઞા ગ્રહણ કરવામાં આવે છે. તેનું યથાર્થ રહસ્ય સમજી લેવું જોઈએ.
