________________
[ જિનેપાસના () વિષયસંરક્ષણાનુબંધી-વિષયભેગની સામગ્રીનું
સંરક્ષણ કરવા માટે સતત દુષ્ટ ચિંતન કરવું, તે વિષયસંરક્ષણાનુબંધી નામનું રૌદ્રધ્યાન.
ધર્મધ્યાનના ચાર પ્રકાર : (૧) આજ્ઞાવિચય–વીતરાગ મહાપુરુષની ધર્મ સંબંધી
જે આજ્ઞાઓ છે, તેની ભવ્યતા, કલ્યાણકારિતા આદિનું
સતત ચિંતન કરવું, તે આજ્ઞાવિય ધર્મધ્યાન. (૨) અપાયવિચય-સાંસારિક સુખ અને રાગાદિ આશ્ર.
વડે આત્માને થતા અપાય કે અનિષ્ટનું ચિંતન કરવું,
તે અપાયવિચય ધર્મધ્યાન. (૩) વિપાકવિચય–કર્મના શુભાશુભ વિપાકનું સતત
ચિંતન કરવું, તે વિપાકવિચય ધર્મધ્યાન. સંસ્થાનવિચય–સંસ્થાન એટલે લેક કે વિશ્વનું બંધારણ, તે સંબંધી સતત ચિંતન કરવું તે સંસ્થાનવિચય ધર્મધ્યાન. આ ધ્યાનમાં ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાલ, પુદ્ગલ અને જીવ, એ ષડદ્રવ્ય સંબંધી તથા ચૌદ રાજલકના પુરુષાકાર સંબંધી મુખ્ય ચિંતન હેાય છે.
શુકલધ્યાનના ચાર પ્રકારે (૧) પૃથકત્વ-વિતર્ક-વિચાર–જેમાં શ્રતજ્ઞાનના આલં
બનપૂર્વક ચેતન અને અચેતન પદાર્થમાં ઉત્પાદક વ્યય, ધ્રૌવ્ય, રૂપિત્વ, અરુપિત, સક્રિયત, અક્રિય
