________________
અંગપૂજા ]
ર૯૯
કરવાં, તેમજ કર્ણિકા, બાજુબંધ તથા હસ્તકંકણે વગેરે ભૂષણે ચિતરવાં. પરંતુ આ પ્રથા ધીમે ધીમે લુપ્ત થતી ગઈ છે અને આજે તે કઈ કઈ ભાવિક શ્રાવકે જ કપાળ ઉપરાંત ગળે તથા કાનની બૂટ વગેરે પર તિલક કરે છે. આને આપણે કાળબળ સિવાય બીજું શું કહી શકીએ ? કાળના પરિવર્તન સાથે કેટલીક પ્રથાઓમાં પરિવર્તન થાય. છે અને તે સંઘ-સમાજના મોટા ભાગને માન્ય રહેતાં દેષરૂપ લેખાતું નથી.
કપાળ પરનું તિલક બદામના આકારે કરવું જોઈએ, એટલે કે નીચેથી પહેલું અને ઉપર જતાં અનુક્રમે સાંકડું થતું જાય એ રીતે કરવું જોઈએ. કેટલાક આ પ્રકારના તિલકને સ્થાને માત્ર ઝીણું ટપકું જ કરે છે, પણ તે ઉચિત નથી. તિલક મેટું અને સ્પષ્ટ દેખાય એવું કરવું જોઈએ, જેથી શ્રાવકસમુદાય “આ મારે સાધર્મિક બંધુ છે” એમ જાણી શકે અને અન્ય લોકોને પણ “આ જૈન ધર્મને અનુયાયી છે, એ ખ્યાલ આવી શકે.
કપાળ પરના જુદી જુદી જાતનાં તિલક જુદા જુદા ધર્મોની ઓળખાણરૂપ છે, એટલે આ તિલક માટે આપણને માન હોવું જોઈએ. વધારે સ્પષ્ટ કહીએ તે આ તિલકની–આ ચાંડલાની નિંદા કે અવહેલના થાય, એવું. કાંઈ પણ આપણે કરવું ન જોઈએ. આજે તે કેટલાંક સ્થળે પીળા ચાંડલાને વિશ્વાસ નહિ ? એવી ઉક્તિ વહેતી.
