________________
૫
જિનદેવને વિશેષ પરિચય ] ળખાય છે, તેમાં મનુષ્યનાં જન્મ-મરણ થાય છે, પરંતુ . તેની બહાર થતાં નથી; એટલે આ અઢી દ્વીપને મનુષ્યક્ષેત્ર કહેવામાં આવે છે. તેનો વિસ્તાર ૪૫૦૦૦૦૦ યેાજન પ્રમાણ છે.
અઢી દ્વીપની ગણના ૧ બુદ્વીપ, ૧ ધાતકીખંડ અને ૩ પુષ્પરાવર્ત દ્વીપ વડે થાય છે. અહીં એટલું સ્પષ્ટીકરણ જરૂરી છે કે મધ્યલેકની રચના મધ્યમાં થાળીના આકારવાળા દ્વીપ અને પછી ચૂડીના આકારવાળા સમુદ્રો તથા દ્વીપ વડે થયેલી છે; એટલે પ્રથમ દ્વીપ છે, તેની આસપાસ સમુદ્ર છે, વગેરે. આ રચના મુજબ મધ્યલકની વચમાં જંબૂ નામને દ્વીપ આવેલો છે અને તેની મધ્યમાં મેરુ નામને એક મહાન પર્વત છે.
જબૂદ્વીપની આસપાસ લવણસમુદ્ર આવેલ છે. તેની પછી ચૂડીના આકારે જે વિશાળ જમીન પથરાયેલી છે, તેનું નામ ધાતકીખંડ.
ધાતકીખંડની ચારે બાજુ કાલેદધિ નામને સમુદ્ર આવે છે, તેની પછી ચૂડીના આકારે જે વિશાળ જમીન પથરાયેલી છે, તેનું નામ પુષ્પરાવર્તદ્વીપ. આ દ્વીપની બરાબર વચ્ચે ચૂડીના આકારે માનુષેત્તર નામના પર્વત આવે છે, તેનાથી તેના બે ભાગ પડે છે. તેમાં અંદરના ભાગમાં મનુષ્યની વસ્તી છે, બહારના ભાગમાં મનુષ્યોની વસ્તી નથી, એટલે તેને અર્ધો ભાગ જ મનુષ્યક્ષેત્રની ગણનામાં લીધેલ છે.
