________________
ઉપાસના સંબંધી કેટલીક વિચારણું ]
૧૦૭ ૪-ઉપાસનાની ત્રણ કક્ષાઓ
હાલના વિદ્યાભ્યાસમાં જેમ પ્રાથમિક, માધ્યમિક અને ઉચ્ચ એવી ત્રણ કક્ષાએ પ્રવર્તે છે, તેમ ઉપાસનામાં પણ જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એવી ત્રણ કક્ષાએ પ્રવર્તે છે. તેમાં જે ઉપાસના ઉપાસ્ય દેવના વંદન-દર્શનાદિ પૂરતી જ મર્યાદિત હોય તે જઘન્ય કહેવાય છે, કારણ કે તેમાં ઉપાસકને ઉપાસના સંબંધી પુરુષાર્થ અતિ અલ્પ હોય છે. જે ઉપાસનામાં ઉપાસ્ય દેવના વંદન-દર્શન ઉપરાંત વિવિધ પ્રકારની પૂજા -ભાવના અને મહેસવાદિ કિયાએ સામેલ હોય છે, તે મધ્યમ કહેવાય છે, કારણ કે તેમાં ઉપાસકને ઉપાસના સંબંધી પુરુષાર્થ ઠીક ઠીક આગળ વધેલો હોય છે. અને જે ઉપાસનામાં વંદન, દર્શન, પૂજા, ભાવના અને મહોત્સવાદિ ઉપરાંત નામસ્મરણ, મંત્રજપ, શરણાગતિ અને ધ્યાન પણ સામેલ હોય છે, તે ઉત્કૃષ્ટ કહેવાય છે, કારણ કે તેમાં ઉપાસકનો ઉપાસના સંબંધી પુરુષાર્થ ઘણી ઊંચી કોટિએ પહોંચેલે હોય છે.
અહીં એટલું યાદ રાખવું ઘટે કે જઘન્યમાંથી મધ્ય મમાં અને મધ્યમમાંથી ઉત્કૃષ્ટમાં જવાય છે, એટલે જઘન્ય કે મધ્યમ ઉપાસનાનું મહત્ત્વ ઓછું આંકવું નહિ. પ્રથમ એકડો–બગડે ઘૂંટનાર જ આગળ જતાં સરવાળાબાદબાકી આદિ ગણી શકે છે અને છેવટે ગણિતના અતિ અઘરા દાખલા ગણવા શક્તિમાન થાય છે. પ-ઉપાસનાના ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે
ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિબિંદુથી ઉપાસનાના ભિન્ન ભિન્ન.
