________________
૧૧૦
[ જિનેપાસના યુક્ત હોઈ રાજસી કહેવાય છે. તેમાં ઘણે ભાગે કોઈ રાજસી દેવનું જ શરણ લેવાય છે કે જેમની પ્રતિમા સ્ત્રી સાથે ઊભેલી કે બેઠેલી, વરમાળા વગેરે આભૂષણથી શણગારેલી, શસ્ત્રોથી યુક્ત તથા અભય અને વર દેતા હાથવાળી હોય છે.
જે ઉપાસના પાપને નાશ કરવા માટે અર્થાત્ આત્મશુદ્ધિ કે આત્મકલ્યાણ માટે કરવામાં આવે છે, તે સત્વગુણની વૃદ્ધિ કરનારી હોઈ સાત્વિક કહેવાય છે. તેમાં ઘણા ભાગે કોઈ સાત્વિક દેવનું જ શરણ લેવામાં આવે છે કે જેમની પ્રતિમા યોગમુદ્રાવાળી સ્વસ્થ અને ઈન્દ્રાદિ દેવે વડે સ્તવાતી હોય છે.
નારદ વગેરે ભક્તિમાર્ગના પુરસ્કર્તાઓએ ભક્તિના ગૌણ અને પરા એવા બે વિભાગ માનીને ગૌણ ભક્તિના સાત્વિકી, રાજસી અને તામસી એવા ત્રણ પ્રકારે માન્યા છે અને તે અનુક્રમે આ એટલે સંસારના દુખેથી તપેલા, જિજ્ઞાસુ એટલે જ્ઞાનની ઈચ્છાથી પ્રેરાયેલા અને અર્થાથી એટલે પિતાની મતલબને સાધનારાઓને હોય છે, એમ જણાવ્યું છે. ૬–ઉપાસના અંગે જૈન દૃષ્ટિ
જૈન દષ્ટિએ તામસી અને રાજસી ઉપાસના કરવા
નથી, કારણ કે તે કમને વિશેષ બંધ કરનારી છે અને તેથી ઉપાસકનું ભવભ્રમણ વધી જાય છે.
