Book Title: Bharat Bhaishajya Ratnakar Part 02
Author(s): Nagindas Chaganlal Shah, Gopinath Gupt, Nivaranchandra Bhattacharya
Publisher: Unza Aayurvedik Pharmacy
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir
तैलप्रकरणम्
द्वितीयो भागः।
[६१]
शुद्ध तिलतैल ८ पल, काञ्जी ८ पल, भांग- | (बृ. नि. र.; यो. र.; बं, से.; भा. प्र. । गं. मा.; रेका रस ८ पल, पानीमें पिसी हुई गुञ्जा (चोंटली) । यो. चि. । तैला. वृ. यो. त. । त. १०८). २ पल । सबको एकत्र करके तैल शेष रहने पर्यन्त गुञ्जामूलफलैस्तैलं तोयद्विगुणितं पचेत् । पकाकर, छानकर एकदिन तक सुरक्षित रखिए, । तस्याभ्यङ्गेन शमयेद्गण्डमालां सुदारुणाम् ।। तत्पश्चात् काममें लाइये।
गुञ्जा (चोंटली) की जड़ और फलके कल्क इस (गुञ्जातैल) के व्यवहारसे. (मर्दन करनेसे) और द्विगुण जलके साथ सिद्ध (कटु) तैलकी . भयङ्कर शिरोरोग, अर्द्धशीर्ष (आधासीसी) भ्र, शंख मालिशसे भयङ्कर गण्डमाला रोग नष्ट होता है।
और कर्णपीडा अवश्य नष्ट हो जाती है। (१३९१) गुञ्जाद्यं तैलम् (१३८८) गुञ्जातैलम्
(भे. र. । इली; र. र., च. द. गलगं.) (व. मा.; र.र.; धन्वं., यो, र.; मा०प्र.; भै. र.; वं. | गुञ्जाहयारिश्यामार्कसर्षपैमूत्रसाधित्तम् ।
से. । क्षु. रो.; आ. वे. वि. । उत्तरा. अ. ८१) तैलं तु दशधां पश्चात्कणालवणपश्चकम् ॥ गुञ्जाफलैः श्रुतं तैलं भृङ्गराजरसेन च। मरिचैश्चूर्णितैर्युक्तं सर्वावस्थागतां जयेत् । कण्डूदारुणहत्कुष्ठकपालव्याधिनाशनम् ॥ अभ्यङ्गादपचीमुग्रां वल्मीकार्योधंदवणान् ।। ___ भांगरेके रस और गुञ्जा (चोंटली)के कल्कसे गुजामूल, कनेरकी जड़, बाबची, अर्कमूल सिद्ध तैल कण्डू (खुजली) दारुण और कपाल- | (आककी जड़) और सरसों के कल्क तथा गोमूत्र कुष्ठका नाश करता है।
से दशबार सिद्ध (कड़वे) तैलमें पीपल, पांचों (प्र. वि.-तैल १ सेर भांगरेका रस ४ सेर, · नमक और मरिचका महीन चूर्ण मिलाकर मालिश गुञ्चाका कल्क पाव सेर । तैल शेष पर्यन्त पकाएं।)
करने से बज्मीक, अर्श, अर्बुद ब्रण और प्रत्येक (१३८९) गुञ्जातैलम् (बृ. यो. त.। त. १२७)
अवस्थामें पहुंची हुई भयङ्कर अपची (गण्डमाला
भेद) नष्ट होती है। त्रिफलायोरजोमांसीमार्कवोत्पलसारिवैः। .
. (प्र. वि. कल्क द्रव्य २० तोले, तैल ८० ससैन्धवैः पचेत्तैलमभ्यगादरूंषि जयेत् ॥ तोले ( १ सेर ). गोमूत्र ४ सेर लेकर तैलशेष . त्रिफला (हैड़, बहेड़ा, आमला) लोहचूर्ण, पर्यन्त पकावें। तैल छानकर पुनः पुनः इसी जटामांसी, भांगरा, नीलोफर, सारिवा, और सेंधा प्रकार १० बार पकावें । और अन्तमें पीपल नमकके कल्कसे सिद्ध तैल अरुंषि (शिरोरोग इत्यादिका चूर्ण मिलाएं ।) विशेष) का नाश करता है।
(१३९२) गुलाफलतैलम् (रा. मा.। कर्णरो. ) (प्र. वि. समस्त वस्तुओका सम भाग मिश्रित गुञ्जाफलैर्विदलितैः कथितान्महिष्याः। कल्क-पिट्टी १ भाग, तैल ४ भाग, पानी १६ क्षीरात्क्रमेण जनितं घतमाहतानाम् ।। भाग । एकत्र मिश्रितकर तैलावशेष पर्यन्त पकाइये।) अभ्यञ्जनादनुदिनं कुरुते मृदुत्वं ।। (१३९०) गुञ्जातैलम्
विस्तीर्णताश्च परमामिह कर्णपाल्याः ॥
For Private And Personal