Book Title: Bharat Bhaishajya Ratnakar Part 02
Author(s): Nagindas Chaganlal Shah, Gopinath Gupt, Nivaranchandra Bhattacharya
Publisher: Unza Aayurvedik Pharmacy
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
तैलप्रकरणम् ]
गण्डूषादि द्वारा प्रयुक्त करनेसे स्थूलता, आलस्य, पाण्डु और कफजरोग नष्ट होते हैं । (२४७८) त्रिफलाद्यं तैलम् (वं. से. । नेत्ररो.) संपिष्य त्रिफला लोध्रमुशीराणि प्रियङ्गुकम् । तैलमेतैविषकं स्याच्छ्लैष्मिके नस्यमुत्तमम् ।।
त्रिफला (हर्र, बहेड़ा, आमला), लोध, खस, और फूलप्रियङ्गुके कल्क तथा इन्हींके काथके साथ पका लीजिए ।
इसकी नस्य लेने से कफज तिमिररोग नष्ट होता है । (२४७९) त्रिफलाद्यं तैलम्
वृ. नि. र.; भा. प्र.; भै. र.; वृं. मा. धन्वं; यो. र. । मेदोरो.; आ. वे. वि. । अ. ८१; च. द. | क्षुद्र.) त्रिफलायोरजयष्टि मार्कवोत्पलशारिवैः । ससैन्धवैः पचेत्तैलमभ्यङ्गादरूंषिकां जयेत् ||
द्वितीयो भागः ।
हर्र, बहेड़ा, आमला, लोहचूर्ण, मुलैठी, भंगरा, नीलोत्पल, सारिवा और सेंधानमक । इनके कल्क तथा इन्होंके क्वाथसे तैल पका लीजिए । इसकी मालिशसे अपिका रोग (शिरोरोग विशेष) नष्ट होता है।
11 :
(२४८०) त्रिशतीप्रसारिणीतैलम् ( च. द.; वं. से.; भै. र. धन्वं । वातव्याध्य.) प्रसारण्यास्तुलामश्वगन्धाया दशमूलतः । तुलां तुलां पृथग्वारिद्रोणे पादांशशेषिते ।। तैलाढकं चतुःक्षीरं दधितुल्यं द्विकाञ्जिकम् । द्विपलैर्ग्रन्थिकक्षारप्रसारण्यक्ष सैन्धवैः
Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir
[ ३७९ ]
समञ्जिष्ठाग्नियष्ट्याद्दैःपलिकैर्जीवनीयकैः । शुण्ठ्याः पञ्चपलं दत्त्वा त्रिशद्भल्लातकानि च ॥ पचेद्वस्त्यादिना वातं हन्ति सन्धिशिरास्थितम् । पुंस्तवोत्साह स्मृतिप्रज्ञाबलवर्णाभिवृद्धये ॥ ( प्रसारणीयं त्रिशती ' अक्षं ' सौवर्चलं त्विह )
प्रसारिणी (गन्धेल घास), असगन्ध, और दशमूल १--१ तुला ( प्रत्येक ६ । सेर) लेकर पृथक् पृथक् १६–१६ सेर जल में पकाएं; और ४ -४ सेर जल शेष रहने पर छान लें। तत्पश्चात् यह तीनों काथ, ४ सेर तैल, १६ सेर दूध, ४ सेर दही और ८ सेर काञ्जी तथा निम्न लिखित ओषधियों का कल्क एकत्र मिलाकर पकाइये |
कल्क द्रव्य - पीपलामूल, जवाखार, प्रसारिणी, सौवर्चल (कालानमक), सेंधानमक, मजीठ, चीता, और मुलैठी, प्रत्येक १० - १० तोले । जीवनीय
प्रत्येक औषध १ - १ पल (५ - ५ तोले), सोंठ २५ तोले, और भिलावे ३००।
इसे बस्ति, मर्दनादि द्वारा प्रयुक्त करनेसे सन्धिगत, शिरागत और अस्थिगतवायु इत्यादि समस्त वातज रोग नष्ट होते और पुंस्त्व, बल, वर्ण, अग्नि, स्मृति और बुद्धि इत्यादिकी वृद्धि होती है ।
(२४८१) त्वगादितैलम्
(च. सं. । चि. अ. २६ शिरो. रो. ) त्वग्दन्तीव्याघ्रकरजविडङ्गनवमालिकाः । अपामार्गफलं वीजं नक्तमालशिरीषयोः ||
१ त्रिफलायोरजमांसीति पाठान्तरम् । २. ' जीवनीयगण ' जकारादि कषायप्रकरण में देखिये ।
For Private And Personal