Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 17

ગાથા
૧૬
૬૮
૧૭-૨૧
....... અનુક્રમણિકા વિષય
' પૃષ્ઠ અપવાદિક હિંસામાં ઉપયોગની શુદ્ધિ યોગદુપ્પણિધાનનો અભાવ.
૬૪-૬૫ વિષયના આલંબનથી કષાયમાં પ્રશસ્તતા-અપ્રશસ્તતાના સ્વીકારવાને કારણે દ્વેષમાં પ્રશસ્તતાનો નિષેધ કરનાર દિગંબરમતનું, સ્વઅભિમત દૃષ્ટાંતમાં વ્યભિચાર દર્શાવવાપૂર્વક નિરાકરણ. ૬૫-૬૭ અભવ્યને પણ ભોગના નિમિત્તથી ચારિત્રના અનુરાગનો સંભવ. ભોગપ્રાપ્તિના ઉદ્દેશથી થતો ચારિત્રનો રાગ અપ્રશસ્ત. મોક્ષના અનુરાગથી ધર્મોપકરણનો અનુરાગ પ્રશસ્ત. નિક્ષેપ-નયના વિભાગ દ્વારા રાગ-દ્વેષના સ્વરૂપનું પર્યાલોચન.
૬૮-૭૭ ઉદયમાં આવેલાં તે રાગ-દ્વેષરૂપ કર્મ, અને તેનાથી થતા પરિણામો તે ભાવ રાગ-દ્વેષ.
૬૯-૭૦ નયો દ્વારા ઠેષમાં ક્રોધાદિ ચાર કષાયોના અંતર્ભાવનું સ્વરૂપ.
૬૯ તવ્યતિરિક્ત દ્રવ્ય રાગ-દ્વેષના કર્મદ્રવ્યરૂપ અને નોકર્પદ્રવ્યરૂપ ભેદોનું સ્વરૂપ. રાગ-દ્વેષનું લક્ષણ. ત્રણ પ્રકારના અભિવૃંગનું સ્વરૂપ. રાગ-દ્વેષના સ્વરૂપમાં નવિભાગ. સંગ્રહનયથી ક્રોધાદિમાં રાગ-દ્વેષના અંતર્ભાવનું સ્વરૂપ. વ્યવહારનયથી ક્રોધાદિમાં રાગ-દ્વેષના અંતર્ભાવનું સ્વરૂપ. ન્યાયપિાત્ત વિત્તમાં મૂચ્છપરિણામ એ રાગ, અન્યાયથી ગ્રહણ કરાયેલ વિત્તમાં વ્યવહારનયથી રાગનો અસ્વીકાર.' રાગ-દ્વેષનું લક્ષણ. ઋજુસૂત્રનયથી રાગ-દ્વેષથી અપૃથફરૂપે ક્રોધાદિનું યોજન. ઋજુસૂત્રનયથી સમુચ્ચયવાદનો અસ્વીકાર. શબ્દનયના મતે રાગ-દ્વેષથી અમૃથફરૂપે ક્રોધાદિનું યોજન. વેદત્રય અને હાસ્ય-રતિનો રાગમાં અંતર્ભાવ, અરતિ-શોક-ભય અને જુગુપ્સાનો દ્વેષમાં અંતર્ભાવ.' | શુદ્ધનિશ્ચયનયથી આત્માનું સ્વરૂપ. દિગંબરમતાનુસાર શુદ્ધનિશ્ચયનય, અશુદ્ધનિશ્ચયનય, અનુપચરિત અસદ્ભૂતવ્યવહારનય અને ઉપચરિત અભૂતવ્યવહારનયથી રાગ-દ્વેષનું સ્વરૂપ.
૭૪-૭૫ દિગંબરને માન્ય રાગ, પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્ત ઉભય પ્રકારે, અને દ્વેષ અપ્રશસ્ત એક પ્રકારે સ્થાપનની યુક્તિ .
૭૫-૭૬ ઋસુત્રનયની વિશેષ દષ્ટિને આશ્રયીને દ્વેષની પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્તરૂપે સ્વીકારની યુક્તિ.
૭૫-૭૭ નિશ્ચયનયથી પરદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ મોહજન્યા કે મોહજનિકા નથી તેનું પ્રસન્નચંદ્રના દાંતથી સ્થાપન. ૭૦-૮૦ નિશ્ચયનયથી પરદ્રવ્યથી રાગ-દ્વેષની અપ્રાપ્તિ. નિશ્ચયનયથી પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિથી મોહની અપ્રાપ્તિ. મોહોદયપરિણત આત્મા જ મોહરૂપ કાર્યનો જનક. સ્વ-પર અંતર્ગત પરત્વનું લક્ષણ. મોહની ઉત્પત્તિનું કારણ. પદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિમાત્ર મોહજનક છે, એ પ્રકારે દિગંબરની માન્યતાનું સુષુપ્ત અવસ્થાના દષ્ટાંત દ્વારા નિરાકરણ. પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે યોગની હેતુતા. | પ્રવૃત્તિ યોગકૃત, ફલાકાંક્ષા રાગ-દ્વેષકૃત.
૨૨
૭૮-૭૯