Book Title: Vikram Charitra Yane Kautilya Vijay
Author(s): Shubhshil Gani
Publisher: Vidyanand Sahitya Prakashak Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022678/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha bhI imeizvara pArzvanAthAya namaH paDita zrI zubhazIlagaNi kRta vikrama caritra cAne koTilya vijaya ( citra ) -za vizane sAhitya prakAzaka graMthamAlA grAmisthAna: mevADa kecITalAka lIkAMTArA-poligeTa pAse, mAthAda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana samrA vijayanemisuri-jatevidhAnadAnuSAMka che ghaNuM rajha zrI vezvara HzvanAzAya nama: paMDita zrI zubhAzIlagaNi kRtavikrama caritra yAne kauTilya vijaya (sacitra) IIIIIIIIIIuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuu -= uuuuuuu - prakAzaka -- vidhAnaMda sAhitya prakAzaka graMthamAlA prAptisthAna -mevADa-kemIla-varkasa ghIkAMTA roDa-polizageTa pAse, amadAvAda. u uuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuu suuuuuuuuuuuuu printinuinniniiiiiiiiiiiiiiiiiiuuuuuuuuu Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvRtti bIjI A graMthanA chApavA chapAvavAnA badhA hakko mevADa-kemIkala-vasaudepura (mevADa) vAlAne svAdhIna che. mATe koIe A graMthamAMthI koI paNa bhAga chApa chapAvavuM nahi. nemi saM. 1. kiMmata re 4-0-0 :lekhaka: maNIlAla nyAlacaMda zAha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsanasamrATrasUricakacakravati jagadgagurU tapagacchAdhipati AcArya zrI vijayanemisUrIzvarajI 1 thI 5 janma saM. 1928 gaNipada saM. 1960 panyAsapada saM. 196 0 dIkSA saM. 1945 sUripada saMvata 1964 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. vartamAnakALanA jaina yuvakenI amara ane zuddha bhAvanAne popavAmAM jaina sAhitya agatyano bhAga bhajave che. ApaNA pUrvanA jena AcAryo temaja jaina sAdhuoe potapotAnI vidattAthI A jaina sAhityanI saMkalanAne amara banAvI che. temaNe aneka nAnA moTA sAhityamAM jaina sAhitya chUpAvI rAkheluM che. je Aje ApaNA jIvanane pavitra banAvavA mATe ati upayogI thaI paDe che. jo ke jainasamAja jaina sAhitya tarapha joIe tevI lAgaNI pradhAna na hovAthI keTaluMka upayogI jaina sAhitya emaja nAza pAmI jAya che. paNa bahAra prakAzanamAM AvavA pAmatuM nathI. AjanA buddhivAdanA jamAnAmAM jyAre keTalAka junA vicAravALAo jJAnanI AzAtanAnA bhaye prakAzana karatAM acakAya che kemake koIpaNa viziSTa jJAnanA abhAve Aje darekanuM jJAna mantavya juduM juduM hovAthI jaina sAhitya puratA pramANamAM prakAzana pAmatuM nathI, e ochI dIlagIrI che ? chatAMya samayane laIne mANasenA vicAro pa le che. AjanA vicAro kAle badalAI jAya che, navA vicAro junA thAya che, junA samayarUpa eraNa upara dhaDAIne navIna palTArUpa thaI jAya che. devanI anupama IcchAthI A june ane aprasiddha graMtha jagata samakSa prakAzana pAme che. vikrama caritra e eka apUrva ane rasaprAdhAnya graMza hevAthI sarvajana priya thAya te emAM kaMI zaMkA uThAvavA jevuM te nathIja. samAjane upayogI sAhityamAMnuM A eka apUrva sAhitya samAjane je upayogI ane upakAraka thAya te AjanA jamAnAmAM paNa A sAhityane saMpUrNa yaza enA kartA zrI zubha'zIlagaNine phALe jAya che, kAraNake A apUrva kRti emanI vidattAnA pariNAma rUpaja che, A graMthanA mULa kartA teozrI poteja che. | vikrama saMvata 1240 lagabhagamAM jagacaMdrasUrizrI mahAvIra svAminI 35 mI pATe thayA. jagatyaMdrasUri mahAna tapasvI hatA. bAra varSa paryata AyaMbilanI tapasyA karI hovAthI ciDanA rANAe Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagadrasUrine tapAgaccha' birUda Apyu. tyArathI niga tha gacchanuM nAma tapAgaccha paDayu. temanI pATe temanA ziSya devendrasUri thayA. temaNe karmagraMtha paccakhANabhASya vigere aneka graMtha lakhelA che. tee saMvata 1271 thI 1320 sudhI vidhamAna hatA, mahAna vastupALa maMtrInI AgevAnI nIce zrI devendrasUrine sUripada ApavAmAM AvyuM hatuM. temanI pATe vidhAna dari thayA. temanI pATe zradha dhyeyari thayA, zrIdhadhadhari devendrasUrinA ziSya hatA. temanI pArTa sAmaprabhasUri thayA tee 1332 thI 1373 sudhI vidhamAna hatA. temanI pATe sAmatilakasUri thayA. te sa. 1373 thI 1424 sudhI sUripada para hatA. temanI pachI devasu MdarasUri temanI pATe AvyA tee savata 1424 thI 1456 sudhI sUripade hatA. temanI pArTa sAmasuMdarasUri thayA te 1456 thI 1483 sudhI hatA. temanA vadahaste tAragAjInI pratiSThA thai che. temanA pachI munisu MdarasUri thayA. saMvata 1478 thI 1533 sudhI te suripade hatA. temane kAlI sarasvatInu birUda maLeluM hatuM temaja bAdazAha mujhapharakhAna taraphathI vAdi gokaLaSaTanuM paNa birUda maLelu hatu. upadeza ratnAkara, AdhyAtma kalpadruma temaja satikaraAdi aneka graMthAnA te kartA che. tee sahasrAvadhAnI tarIke prasiddha hatA. temanA vineya ziSya zubhazIlaNa lagabhaga 1521 sudhI vidhamAna hatA. e zubhazIlagaNija A vikramacaritra graMthanA kartA zubhazIlaNue bharatezvaratti tema ja snAtrapa cArzikA ane paMcAsti prAdhasaMbaMdha Adi graMtho racelA che. temaja A vikramacaritra graMtha paNa vikrama saMvata 1499 mAM racelA hoya ema lAge che. kartAe A caritra e khaMDa ane khAra samAM vheMcI nAkhyuM, che. pahelA khaDamAM ekathI sAta sa` sudhI ane bIjA khaMDamAM AthI khAra sa` sudhImAM vikramarAjAnuM caritra lagabhaga sAtahajAra lAkathI rasika bhASAmAM varNavyuM che. bhavyajgyAne saheje svabhAve vAMcavAnu AkarSINa rahe ane te sAthe kaiMka upakArakAraka Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 thAya e daSTithI kartAe suMdara vastunI guthaNI karelI che. kartAne e mahAbhArata prayAsa tyAre ja saphaLa thAya ke AAjatA samAja e kartAnI rasadhArane hathI jhIle ane jIvanamAM utArI dhvanane AdarzorUpa banAve. potAnA A apUrva aitihAsika caritrane meM mArI buddhi anusAra Adhunika samayane anucaritramAM je je pAtro caritramAM je vastu che saMskRta zloka uparathI navalakathAnA svarUpamAM sarIne lakhyuM che. A navalakathAmAM mULa Ave che bahudhA teja pAtrA kAyama rAkhI teja vastunuM digdarzana karI potAnI buddhi kalpanA doDAvI nathI, kartAe A caritramAM kayAMka samaya jhamAvaTa paNa karI che. vaLI A caritramAM kauTilya ane strIpAtrAnA saMbadha vizeSa hovAthI me paNa kartAnA AzayanA khyAla rAkhI je pAtrA jevI sthitimAM hatA tene tevI sthitimAM rAkhI, vAMcakane rasika lAge tevI rIte AlekhyAM che. temaja pustaka moTu thavAnA bhayathI kayAMya buddhikalpanA doDAvI navIna pAtrA umeravAnI vRtti rAkhI nathI. yuvakonI bhAvanAne amara khanAvI temanA vanane A banAvatuM A kathAnaka jarUra jaina dharmanA gauravane vadhAraze. avaMtIpati vikrama jaina dharmano kevA rANI ane zrAvaka dharmane pAlana karanArA, rAja pratyAkhyAna karanAra, vratadhArI ne trikALa jIna pUjana karanAra e rAjAnA saMbaMdhamAM AjanA yuvAne ghaNu navIna jANavA maLaze. jaina baMdhuo ane vidyAnA A navIna pragaTa thatA sAhityane jarUra sahAre ! AdarathI, potAnA dhArmika abhimAnathI A sAhityane baheLA pracAra karI uttejana Ape! AjanA jamAnAnA jaina dharmanA gauravanA vadhAranAra A navalakathAmAM jaina siddhAMta virUddha lakhavAno saMbhava na hoya chatAMya presanA doSathI kaiMka bhUlA jaNAya to vAcake sudhArIne vAcavA kRpA karaze. eja namra vinaMti! lI. maNIlAla nyAlacaMda zAha. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSya bALateja tApIne tIre rAjamuguTa dAvapeca e avadhUta kANu melApa naradUSiNI pratiSThAnapuramAM kauTilya kalAvatI haraNa kharakacAra madamardana devakumAra ava tImAM niSphalatA kauTilyavijaya suvarNa purUSa vacamAM AvatIvRddhI siddhasena divAkarasUri anukramaNikA. pRSTha viSaya 1 vallabhIpuramAM vikramacaritra vikramAditya muzIbata 10 ik 25 34 41 48 15 6 3 72 kanakAnatImAM upakAra para apakAra vatanamAM avaMtIpArzvanAtha 21 90 101 112 khaLabhaLATa 124 buddhi che kAinA bApanI 134 145 154 164 171 17; vicitra nyAya 184 chaThThonA lekha 195 nArIcaritre 201 vadhAdArI 210 AleAcanA rAjagura vikrama saMvatsara zukarAjakathA zrIdatta zukarAja ane haMsarAja candrazekhara zatru jaya zatru jayanIyAtrA paraduHkhabhaMjana nagaracarcA ceAranigraha devadamanI ratnatIpeTI umAde pAMcada maya chatra kAlidAsa paDita pRSTha 217 227 234 244 251 259 265 276 254 293 302 38 316 222 328 331 344 354 362 390 377 384 392 yo 410 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya vyA karaFT ne kAvya suthAvaNI mativiMdhAtaTa vijayajI ratnamaMjarI ekajabhUla bhUlano bhoga strI caritra svAmIbhakti udAratA pratijJA abAlArANI rUkamiNI vyAkhyAna mArtanDa mati ) vijayajI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha pRSTha 42 3 51 3 431. 526 528 441 455 viSaya ratnamaMjarI ekajabhUla bhUlano bhoga strI caritra svAmIbhakita udAratA, pratijJA abelArANI rUkamiNI viSaya parakAya pravezavidhA Azcarya dharmadezanA buddhinI parIkSA arimardana rAjA dharmanuM phala hA! vikrama upasaMhAra 5 24 478 542 549 486 556 495 505 563 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A navalakathAmA AvatA mukhya pAtronI oLakhANa vikramAditya.................avaMtIne rAjA bharta harI ............. vikramAdityanA vaDilabaMdhu vikramacaritra ........ vikramAditya rAjAne kuMvara bhaTTamAtra................avaMtIne mahA amAtya buddhisAgara ................avaMtIne maMtrI mahisAgara............ avaMtIne maMtrI siMha....................avaMtIne keTavAla zAlivAhana............ pratiSThAnapuranA rAjA zudraka..................... zAlivAhanane baLavAna subhaTa aghaTakumAra...............vikramarAjAne baLavAna subhaTa agnivaitAla.............. ....vikramarAjAne sahAya karanAra deva kharaka cera.......... avaMtIne luMTanAra caMDikAnI sahAyathI garviSTha thayela cora kAlIdAsa............... vikramarAjAne jamAI kamalAdevI. .......... vikramarAjAnI mukhya paraNI kalAvatI ............... vidhAdharabAlA vikramarAjAnI patnI sukumArI................. zAlivAhana tanayA vikramarAjAnI patnI lakSamIvatI .............. vikramarAjAnI rANI ratnanI peTIvALI devadattAnI............. paMcadaMDamaya chAtrane rAjAne cheda lagADanAra vikrama subhadrA................ rAjakumAranI strI vikramacaritranI patnI rUpakumArI............... rAjakumAra vikramacaritranI patnI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana jaina samAjamAM vAMcavAne mATe ghaNuM pustako che, temAnuM A vikramacaritra-yAne kauTilyavijaya (sacitra) e paNa atiuttama buddhigamya-paropakArIkRti ane dharmaniSTatAnA aneka vidha draSTAMtathI bharapura che. A grantha bahAra pADatA amone atyanta AnaMda thAya che ke ! A grantha sarvamAnya temaja sarvane priya thAya te rasaprada ane kauTilyathI bharapura che A pustakanI prathamavRtti mahetA nAgaradAsa prAgajIbhAIe zA. maNIlAla nyAlacaMdabhAI pAsethI bhASAntararUpe taiyAra karAvyuM te khalAsa thatA. amuka TAIma pachI tenI mAgaNuM khubaja cAlu rahI tethI mahetA nAgaradAsa prAgajIbhAI pAsethI pUjyapAda zAsana samrATa mahAnaprabhAvIka yugapradhAna-jagadgurU-AcArya mahArAjazrI vijayanemisurIzvarajI mahArAjazrInA ziSya ratna prazAnta mUrti viguNasaMpanna munirAjazrI jItavijayajIgaNI tathA temanA ziSya ratna virya munizrI vidyAnaMdavijayajI mahArAjazrInA sadupadezathI ame e vikramacaritra tathA pRthvIcaMdra-guNasAgara ema bane pustakonA sarva hakko laIne temAMthI A grantha amoe chapAvyo che tethI have temane koIpaNa hakka raheze nahI. ane bIjA paNa chapAvanArAo amArI rajA zivAya chapAvI zakaze nahI. munirAjazrI jItavijayajI gaNithInI bhAvanA ghaNI uttama che ke sArAmAM sArA pustaka bahAra paDe ane tene upayoga janatAmAM khubathaI dharmaniSTha AtmAo bane evI saMpUrNa bhAvanAo seve che A pustaka khuba sundara ane suvyavasthita karavAmA ane citra banAvavAmAM ane munirAjeno ame AbhAra mAnIe chIe. gpha vigere sudhAravAmAM ghaNI ja kALajI rAkhavAmAM AvI che chatAM pUrvanI saMjita racanAmAM rahelI keTalIka khAmIo tathA presathI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke.. upanA thayelI bhUle moya che have pachInI AkRtimAM sudhArI levAmAM Avaze suvAcaka guNane vinati che ke te zuddha karI vAce. zAsanadeva pratye amArI prArthanA che ke banne munimahArAje sAhityasevA mATe je dhagaza dharAve che te utejIta thAya ane navA-navA prakAzana-prativarSa nikalatA rahe tevI pUrNa bhAvanA ame rAkhIe chIe ( pustaka prakAzana karavAmAM mAstara ratIlAla bAdaracaMda zAhe je jehamata uThAvI che te bala ane temano AbhAra mAnI viramuM chuM. li. vAha kemikala thAya nA sa cAlaka jetapara gayA, rAjasthAna Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha thI zaMkhezvara pAzvanAthAya nama: vikrama cAritra yAne kauTilya vijaya prakaraNa 1 luM yasyAgreNutulAM dhatte, pradyotaH puSpadaMtayoH / jIyAt tat paramajyoti, leokAloka prakAzakam // bhAvArtha_"leka ane alakane prakAza karanAra kevalajJAna te jayavaMtu vatte ke je kevalajJAnanI AgaLa caMdramAnI kAnti, sUryanI kAnti, kAmadevanI kAnti ane dizAonuM teja paNa paramANuM paNune dhAraNa kare che, arthAt e kAntie tenI AgaLa kAMI hisAbamAM ja nathI. ? tAra kI tame caMda chupe nahi sUrya chupe nahi bAdala chAyA rADa paDe rAjaputa chupe nahi dAtA chupe nahi ghara mAMgana AyA caMcala nArI ke nana chupe nahi prIta chupe nahi pUTha dikhAyA deza phIre paradeza phIre paNa kama chupe nahi bhabhuta lagAyA." Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya bhAi bhAimAM game tevA snehu hAya tA ya eka lAhInI sagAI, chatAM eka divasa evA Ave che ke jyAre te sneha paNa adRzya thaI jAya che. A jagata svabhAvathI ja kAMika vilakSaNa che ke jyAM aDiMta sneha hoya tyAM jarA zaMkAne sthAna malatA vaimanasya thatAM vAra lAgatI nathI. pitAjI hatA tyAM lagI amAre bhAiAmAM kevA sneha hatA ! paNa pitAjInA paralokagamana thayA bAda, bhAI sarva sattAdhIza thayA. mArI upara khoTA vahema lAvI bhAbhInA kahevAthI mArI upara nArAja thayA, alke mArUM apamAna karyuM. haze, e sattAnA kephe ja evA che, ke mAnavInI vicArakitane huThAthI temAM johukamI calAvavAnI bhAvanA rahe che. tevI rIte bhAI e paNa mArU apamAna karI kheATI johukamI calAvI che. paNa mArI vAta sAMbhaLavAnI ya paravA karI nahI. evuM apamAna sahana karI parAdhinapaNe rahevuM, tenA karatAM vIra purUSane teA paradezamAM peAtAnA bhAgyanI parikSA karavI te ja zreSTha che! vaLI strIonI teA vAta ja zI karavI ? srI e tA mAyAnuM ghara ! asatyanu maMdira ! enI pAtAnI vAta na ane te te zuM nathI karatI ? zuM nathI karAvI zakatI ? e strInAM asatya vacana paNa bhAie satya mAnyAM, pariNAma e Avyu ke mAre vatanano tyAga karI mahAra pharavuM paDyuM. paravA nahI, eka rIte te sArUM" ja thayu ke paradezamAM pharavAthI manuSya buddhi vadhe, aneka svabhAvanA manuSyAno paricaya thAya, jagatanI vividha racanA, kaLA, kuzaLatA jovAya ! " AvA udagAra vasaMtarUtunA eka divasanI madhyAnha samaye jaMgalamAM eka tarUvarane Azraye beThelA eka navayuvakanA hatA. hajI thuvAnInI zarUAta ja have thAya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM che, e e suMdara, zarIra haSTapuSTa, kadAvara bAMdhAno ane dekhAve prabhAvazALI hatA. rAjakumAra jevA svarUpavaMta chatAM atyAre te avadhutanA veSamAM hatuM. potAnuM vatana choDatAM ja eNe avadhutane veSa dhAraNa karI eNe jagatanI musApharI karavAno nizcaya karyo hate. Aja keTalAya samayathI te avadhutanA veSamAM gAma, paragAma ane vana vana pharato pharate atyAre te vRkSanI chAyAmAM ArAma lete hate. jarA vizrAMti laI tyAMthI te najIkamAM keIka zahera hatuM tyAM javA teno irAdo hate. ThakarAI. vatana, vaibhava vigere choDavA chatAM enA mukha para glAnI khinnatA, nirAzA bhirUtA ke kAyaratA naheAtI, paNa prabhAvika, tejasvI ane vIreno paNa te vIra hate. dharma ane sAhasa te ene ja varelAM hatAM. ene jotAM ja khAtarI thatI ke nAnuM chatAM ye siMhanuM bacuM hatuM. siMhanuM baccuM nAnuM chatAM zuM mahAkAyAvALA hAthIne joI pAchAM Daga bhare ke? madhyAhanI vizrAMtino anubhava karate A avadhuta keTaleka samaye tyAM pasAra karI AgaLa cAlavAne taiyAra thayo. divasa asta thatAM pahelAM samIpa rahelA nagaramAM pahocI javAya e irAdAthI teNe e nagaranI dizA tarapha javAnuM zarU karyuM. akhalita gatie cAlatA avadhuta nagaramAM pahoMcavA mATenA AnaMdamAM hato. enA manamAM aneka vicAra hatA. chatAM te dRDha nizcayI ne AgrahI hatA. tenA bhavya zaherAthI te sAmA manuSe upara prabhAva pADato ane pitAnuM dhAryuM kAma karAvI lete; kAraNa ke manuSyane sukata ane duSkata sAthe ja hoya che, temaja bhAgyavaMtane jyAM jAva tyAM sukRtarUpa sagavaDa ja heya, pachI te deza hoya ke paradeza. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTila vijaya avadhuta anukrame pAtAnA dhArelA nagaramAM AvI pahoMcyA. teNe nagaramAM bajAra, cAka, cauTAM jotAM jotAM nagaranuM nirIkSaNa karavA mAMDayu. pharatAM pharatAM eka meTA rastA para meTA makAnanA eTalA upara kapALe TIlAM TapakAM karelA eka mANasa beThelA eNe joyA. te mANaseAnA praznonA uttara ApatA, ane anekanA mananuM samAdhAna karatA joi, avadhuta vicAramAM paDayA. 5 zuM A kaI jJAnI paDita che ke ATalA badhA mANase tenI AgaLa ahIM ekatra thayA che ? zu A te badhAnAM bhaviSya jIe che, ke maMtra taMtrathI lAkonAM duHkha dUra kare che? je hAya te kharU ! paraMtu badhA leAkeA enI tArIpha aa kare che sAthe nAnI zI cAlI ane TIlA TapakAMthI ANugArAyelA A bhUdeve eka TuMkI dhotalI paherelI hatI. zarIre junA jamAnAnuM cha kapaDu oDheluM hatu. temaja Asana pAtharIte ATalA upara beThA beThA hasIne sanAM manaraMjana karI rahyo hatA. jANe ke guNeAnA bhaDAra hoya nahI, tema pAtAnA pItAnI pAse AvelA rAjI thai ne te pAchA jatA hatA emanA mastaka upara rahelI nAnIzI cADhalI pavananI laherAthI dhajAnI mAphka nRtya karatI janatAne hasAvI rahI hatI. loko emanI paDitAInI tArIpha karatA ne uparathI miSTAnna jamADI temane khuza rAkhatA hatA. bhUdevanI najara A tarapha jatAM anukrame dUra ubhelA avadhuta upara paDI. te camakayA. hu ! Ate avadhuta che ke rAjaputa ? AvA prabhAvika tejasvI rAjakumAra jevA avadhuta hAi zake? paraMtu vidhinI vicitratAthI kadAca mAtA ke heAI paNa zake; chatAM A sAcA avadhuta te nathI ja! A koi mahAna, sAhasika purUSa te jarUra "6 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hi prakaraNa 1 luM. cheja ! tenuM vizALa kapALa! vizALa AMkhe! vizALa chAtI! jAnuM paryata bAhu! enI bhavya mukhamudrA avadhutanA vezamAM e badhAM chupAvyAM chupAtAM nathI. vicakSaNa mANasa kaLI zake ke A sAce avadhuta nathI. astu. A bhavya purUSanI mitrAcArI jarUra mane to bhaviSyamAM lAbhakArI thaze " AvI rIte bhUdevane vicAra te ghaNuya AvatA. paraMtu jema jema vicAra AvatA tema tema avadhutane tIvra dRSTithI jotA hatA, paNa lake temane vicAra karavA de tema nahetuM. jethI lokonA praznanA uttara ApavA mAMDyA. A bAju sUrya asta thavAnI utAvaLamAM paDelo jaNAto hato. jethI avadhute paNa kaI mAtA ke mahAdevanA maMdiramAM Asana jamAvA mATe cAlavA mAMDayuM. avadhutane jato joI bhUdeve paNa uThavAnI taiyArI karI. lekanAM mana saMtoSI ubhA thaI kene AzirvAda ApatA bagalamAM Asana dabAvI pATI pothI upADI, cAkhaDIo pagamAM dabAvI avadhutanI dIzA tarapha prayANa karyuM . utAvaLI gatie cAlatAM avadhutanI pAse AvI. pahoMcI "namaste" kahI avadhuta tarapha teNe hAtha joDayA. jANe purANu oLakhANa na hoya tevI rIte hAsyathI mukha malakAvate ne AMkhamAMthI jANe amI varasAvato hoya tema te belyo. " Apa kaI navIna paradezI jaNa che! Apane ahIyAM pahelI ja vAra meM tamane joyA. kahe jouM Apa kaI tarapha padhAre che ? "amAre saMnyAsIne deza zuM ke paradeza zuM ? Aja ahIMne kAla bIje. AjanI rAta ahIyAM pasAra karI AvatIkAle prAta:kALe AgaLa cAlyA jaIzuM ! Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya Apa koI pavitra uttama mahAtmApurUSa cho! bAlyAvasthAmAM pega laIne Ape AtmAne kRtakRtya karyo che. Apa A ajANyA nagaramAM kayAM jaze? Aje Apa mArAja mahemAna thaI jAo. ApanA jevA atithi mahAna puNya geja maLe! Apane satsamAgama paNa bhAgya geja maLe! paradezI avadhutane bhAvatuM hatuM ne vaidhe kahyuM e kahevata pramANe A bhUdevanI vANI gamI gaI. "astu bhAI? jevI tamArI IcchA ' kahI bane sAthe cAlyA. bane jaNa vAta karatA jANe purANuM dosta hoya tevI rIte vartatA bhUdevanI maDhI AgaLa AvI pahoMcyA. bhUdeve avadhutanI AgatA svAgatA karI bhejana jamADI tRpta karyA ane vAto karatA banne jaNa pathArI vaza thayA, prAtaHkALe avadhuta ane bhUdeve tyAMthI AgaLa cAlavAnI taiyArI karI. bhUdeva paNa ekAkI ja hatA. maMdiramAM tyAgInI mAphaka rahIne bhIkSAvRtti yAne brahmabhojana karIne paDI rahetA hatA. pite kaika jJAnI hatA, ethI avadhuta sAthenI mitrAcArI sArthaka karavA emaNe paNa avadhutanI sAthe sAthe cAlavAnI taiyArI karI. avadhuta A navA mitranI sAthe ahIMthI AgaLa cAlyA. gAma paragAma jotA teo anukrame gADha mitre banI gayA. banne eka bIjAne oLakhI gayA. teo ghaNu pRthvinuM bhramaNa karatA rehaNAcala parvatanI samIpe AvyA. sAyaMkALanI taiyArI thatI hovAthI rehaNAcala parvatanI pAse eka gAma hatuM, tyAM AvIne dharmazALAmAM utaryA. bhUdeva gAmamAM jaI bhIkSAvRtti mAgI lAvIne pite jamatA ane mitra avadhutane paNa jamADatA, udarapUrti karI vAte Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prakaraNa 1 lu karatA nidrAdevInI rAha jotA hatA. gAmamAM navA paradezI AvelA sAMbhaLI keTalAka bhaktajanA paNa temanA darzana AvyA. bhudeve bhaktajanAmAMthI eka jaNane pUchyuM ? che " bhAi! ahIM rAhuNAcala paryaMta ratna Ape che te vAta zu kharI che ? ' hA, mahArAja! e rAhuNAcalanA prabhAva jIvatA jAgatA che. A kaLIkALamAM dIna du:khInA dilAsA rUpa nAdhA rAno e AdhAra che! eka bhakate javAba ApyA. " rAhulAcala pAse jai zu karavu paDe che? enI kAMi vidhi, AmanyA, ke kAi rIta che vArU ? " bhudeve pUchyuM. " hA ja ! rAhuNAcala paryaMta pAse jaI, khINamAM utarI peAtAne kapALe hAtha DhAMkI 'hA deva! hA deva! e pramANe dInatAthI pAkAra karI kADhALAthI khINamAM ghA kare ke tarataja ratna caraNa AgaLa paDe che. A eka daivI camatkAra ke bIju kAM ? " AvI vANI sAMbhaLI bhudeva " khuzI thayA. ghaNA samaya thai javAthI maktajano peAtAne sthAne gayA. ahIM A banne mitrAe nidrAmAM rAtrI pUrI karI. prAtaHkALe sUryodaya thatAM banne rAhaNAcala paryaMta tarapha cAlyA ' mitra! A rAhuNAcala parvata maMtna Ape che ke nahIM tenI ApaNe khAtarI karIye, ApaNe tyAM jaie ne huM icchu chu ke tame keAdALAno ghA karI eka ratna meLave !' bhudeva ! bhale tArI IcchA che teA jaIe te huM kuThArano trA karIne ratna meLavavA prayatna karI jouM? paNa huM, hA deva! evA dInatAbharyAM zabdo tA nahi~ja melu. "bhudevanA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- vikramacaritra yAne kauTilya vijaya javAbamAM avadhute javAba Ape bhudevanuM nAma bhaTTa mAtra hatuM. temaNe avadhutane kahyuM, "kema ema! e zabdo belavAmAM zI harakata tamane che bhAI?" vAha! evA zabdo bolavA e to kAyaranuM kAma. ane e zabda bolI ratna meLavavuM hoya te mitra! tuM ja meLava dIna vANI vaDe e ratna meLavavAnI mArI IcchA nathI. dIna zabdo bolyA vagara rehaNAcala ratna Apato heya, te mAruM kAma." avadhutanAM vacana sAMbhaLI bhaTTa mAtra mona rahyo. manamAM eka yukita zeAdhI teNe avadhutanI pAse e zabdo bolAvavA ja e nizcaya karyo. rahalAcala parvata pAse AvI bhaTTa mAtra avadhutane ratna meLavavA Agraha karyo. tenA Agrahane vaza thaI avadhuta kahArane lai parvatanI khINamAM utaryo. tyAM AvI teNe kuThAra upADI parvatanI khINamAM ghA karyo, paraMtu dIna vacanano upacAra karyo nahI, te daramiyAna bhaTTe uparathI kahyuM. mitra! ujana-avaMtIthI eka purUSa tamane zedhata Avyo che. te kahe che ke tamArAM mAtAjIgagrasta thaine mRtyu pAmyAM." bhaTTanA e zabdo khINamAM rahelA avadhute sAMbhaLyA. ne dukhapUrNa niHzvAsa mukI kapALe hAtha Thokata "hA deva! hA deva! A zuM thayuM?" ema bolya. teTalAmAM savAlakSa mUlyanI kImatanuM eka ratna jyAM kaThArano ghA lAgyA hatA tyAMthI nikaLI paDayuM. ratnane jotAM bhaTTa mAtra khINamAM AvIne te upADI lIdhuM ne mitrane zAMta karate khINamAMthI bahAra AvI AgaLa cAlyA. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM are mitra ! A ratna te je, aMdhakAramAM prakAza karanArUM AnuM kAMtiyukta teja kayAM? ane tArI glAnI kyAM ? tAro glAnI dUra kara, tArI mAtAne kuzala che. phakata tArI pAse e zabdo lAvavA mATe mArI A eka yukti hatI ema samaja. ) bhaTTara mukhathI mAtAnA kuzala samAcAra sAMbhaLI avadhuta harSavAna thaye. saMsArIone mAtA pitAne sneha dutyAjya hoya che. jagatamAM paNa vijone tIrtha, dharma ane devanA saMbaMdhamAM vivAda hoya che chatAM mAtAnA caraNanI sevAmAM dareka darzana saMmata hoya ja. dharmane viSe jema dayA uttama, guNene viSe dAna guNa uttama, pRthvI upara jema megha upakArI gaNAya che tevI ja rIte mAtA eka tIrtharUpa uttama jagavaMgha vibhUti che kahyuM che ke gaMgA snAnena yatpuNyaM, narmadA darzanena ca tApI smaraNa mAtraNa, tanmAtuH pAdavaMdanAt // 1 // bhAvArtha-gaMgAmAM snAna karavAthI je puNya thAya che, narmadAnA darzanathI je puNya thAya che temaja tApInA smaraNa mAtrathI je puNya thAya che te puNya mAtAnA caraNane vaMdana karavA mAtrathI thAya che. mAtA upara bhaktivALA A avadhuta ratnane laIne khINa pAse AvI te ratnane khINamAM pheMkI dIdhuM. ane be -" are rehaNAcala ? dIna, duHkhI ane athajano pAse AvAM dInavacana bolAvI tuM ratna Ape che tethI tane dhikakAra he !' ratnane khINamAM pheMkI dIdhAthI bhaTTa cakita thaI behaze! are mitra? A te zuM karyuM? "mahA prayAse meLavela Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya AvuM tejeyukata ratna te vyartha nAkhI dIdhuM ?" are bhaTTa? mitra? AvAM dIna vacana vaDe meLavela ratna zuM kAmano ? parAkramI purUSane te lakSmI svayaMvarA thaIne cAlI Ave. vIra purUSane te bhUjAnA parAkramamAM ja lakSmI heya che. deva daiva ? no uccAra te kAyara purUAja kare. " bhaTTa mAtra enA teja gauravathI cakita thaye ane tyArabAda bane tyAMthI AgaLa cAlyA. - prakaraNa 2 juM tApIne tIre udyamaM sAhasaM dhairya balaM buddhiH parAkramaH / SaDete yasya vidyate, tasya davaM parAGgamukham // 1 // bhAvArtha-udhama, sAhasa, dhiraja, bala, buddhi ane parAkrama A che guNe jenAmAM vidyamAna che, tene lakSmI svayaMvarA thaIne vare che ne deva daridratA dUra thAya che. banne jaNA aneka gAma, jagala, vana pharatAM pharatAM navIna kautake nihALatAM gurjarabhUminI hadamAM dAkhala thayA. gujarAtanI lIlI naMdanavana samI sukamala bhUmine jotAM manane harSa pamADatA anukame tApI nadInA tIrapradeza samIpe AvyA. bhamAtra eka bhUdeva, vinodI, temaja vAtaDI hevAthI avadhutane tenI sAthenI musApharI sukhapUrvaka thatI hatI. bhaTTa paNa avadhutanI sAra saMbhALa rAkhavAmAM khAmI AvavA dete nahi. avadhutanuM svarUpa te sArI rIte jANatA hovAthI zeThanI saMbhALa jema nekara rAkhe tevI kALajIthI bhaTTa sevA karatuM hatuM. avadhutanA keTalAka guNethI paNa enA upara bhakita jAgRta thatI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 11 hatI. e jANatA hatA ke AjanA avadhuta rahevAnA nathI, jagatanA svAbhAvika niyamane anusarI Ajane avadhuta AvatI kAle rAjA thAya che, tyAre AjaneA rAjA AvatI kAlanA cogI-bhikSuka ane che. kAraNa ke-- samaya samaya balavAna hai, nahIM purUSa maLavAna; kAbe arjuna luTIyA, ehI dhanuSa ehI bANu, bhaTTanA manamAM kaI vicAro ramI rahyA hatA, tyAre azruta paNa potAnI dhUnamAM masta hatA. ane tApInA tIra para pharatAM pharatAM tApInA zItaLa jaLanA taragAnI zAMta laherAthI parizrama dUra karI rahyA hatA. tevAmAM dUrathI zIyALanA zabda sabhaLAyA. " mitra? A kaika jAnavaranA jevA rAkhyuM teM sAMbhatyA ke? " avadhute pUchyuM. "" hA mitra ! A eka zIyALanA zabda che. ane ApaNane kaMika sUcanA kare che. " bhaTTamAtranA zabdAthI azruta cakita thayA. 6. bhaTTa ! tuM zuM jAnavaranA zabdo samajI A bhASA tu karyAMthI zIkhyA vaLI ? kahe te kahe che ! " zake che ? e zu ke A ziyALanA zabdo ApaNane sucanA kare che, A tadInA kAMThe alakArothI zAbhAyamAna eka nArInu rAma paDelu che. yAM jaI teNInA alaMkAro tame grahuNa karo. ' bhaTTanA zabdothI cakita thayelA avadhuta khAtarI karavAne ziyALanA zabdonI dizAmAM banne cAlyA. bhaTTanI sAthe AgaLa jatAM teNe alakArothI zAlatu eka strInuM zama joyu, ane te joi Azcarya pAmyA. " mitra! jAnavaranI bhASA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya samajavAnI tArI zakita ajaba che? khacita meM kahyuM hatuM temaja che. A ?" te mitra? A alaMkArene tuM grahaNa karI? ke jethI ApaNuM dAridra nAza pAme ne bhAdaya thAya. je A kevA kIMmatI alaMkAre che ! jarUra, tuM kahe che tema ja che. paNa A strInAM AbhUSaNa paNa huM laIza nahIM, A mRtakane sparza paNa huM karIza nahi. A alaMkAra levAmAM zuM deNa che? akasmAta AvI maLelI lakSmIne anAdara kare e te bhAI ThIka na kahevAya. Ate lakSmInuM apamAna karyuM kahevAya.' "dIna, anAtha, duHkhI, marelAne luMTa athavA enI pAsethI kAMI laI levuM e te narI kAyaratA kahevAya. zuravIranuM e kAma nahi; bhukhanI vedanAthI e kRza thayela, vRddha ke bALaka haya, athavA zithila temaja kaSTakArI dazAne prApta thayelo, madonmatta gajendronA kuMbhasthaLane toDavAnI AkAMkSAvALo kezarI zuddha evA ghAsane zuM aDake paNa kharo ke? "mitra ? tuM to keI ajaba purUSa che ? haze, jevI tArI icchA. chatAM bhaTTajI! tamArI IcchA hoya te A AbhuSaNa tame le." avadhutanI A vANI sAMbhaLI bhaTTa mAtra tAjuba thayo. mitra? je AbhUSaNene aspRzya gaNIne teM tajI dIdhAM tene zuM huM grahaNa karUM! ziva ? ziva ? e pApathI ziva mAruM rakSaNa kare ? he mitra ? evuM caMDALa kRtya huM te kema karUM?" Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 jAM 13 bhudevanI AvI nioNMbhatA joi avadhuta khuzI thayA, ane manamAM bhaTTamAtranA guNAnI prazaMsA karavA lAgyA, temAMya enI jAnavaranI bhASA samajavAnI zaktithI teA te ghaNA ja khuzI thayA. ' khacIta AvA mANasAnA sahavAsathI mANasa unnatta padane pAme emAM navAI zI ? avadhute kahyuM, " ThIka cAleA tyAre have?" "6 ' 'hA! cAlA ! " bhaTTamA2e javAba ApIne avadhute sAthe cAlavA mAMDayuM. e AbhuSaNayukta nArInA bhRtakane cheDIne ane mitrA tyAMthI AgaLa cAlyA. tApI nadInA tara MgAne nihALatA. e taraMgAnA ghughavATA jakhara mAnavInA haiyAne paNa khaLabhaLAvatA hatA. e nadInA vizALa taTamAM kALAM ane UMDAM jaLa niLa hRdayanA mAnavIne hacamacAvatAM e jaLataragA paraspara athaDAtAM ane tApInA vizALa jaLamAM samAI jatAM hatAM, evI aneka vividha ramaNIya temaja bhayakara tApInA jala kaaAlAne nirakhatA ane mitrA cAlyA jatA hatA. eka bAjue tApIno vizALa taTa pradeza, tyAre bIjI bAju jaMgalamAM rahelAM nAnAM moTAM vRkSAthI gAbhatI vanalIlAnA manohara dekhAvane nihALatA vanacara vAnA bhayakara zabdone paNa nahI' gaNakAratA te pAtAno mArga kApI rahyA hatA cita jaMgalI jAnavaronA bhayaMkara zabda hacamacAvatA-gabharAvatA hatA: evA zabdo sAMbhaLatAM chatAM paNa avatanI chAtI dhaDakatI nahi. akasmAta pAche ziyALavAe maMgaLamaya zabda karyAM. e zabda sAMbhaLI bhaTTa mAtra sthabhita thaI gayA. * bhaTTajI ? kema aTakI gayA ? vaLI pAchuM e ziyALa elyuM ke zuM?" Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhaTTajI elyA, zabda Apane mATe che " ry vikramacaritra yAne kauTilya vijaya mitra? e ziyALanA aneAhara "( mAre mATe? " avadhUta Azcaya pAmyA. .. hA ! tamAre mATe samajyA ?" "6 " e mane zuM kahe che, vArU ! " ' A ziyALa ema kahe che, ke tamane eka mAsamAM avatInuM rAjya maLaze. " e te ? Azcaya ! " '' bhaTTajInI vANI sAMbhaLI avadhuta ajAyaba thayA. emAM Azcarya zuM ! bhavitavyatA baLavAna che. kudarata dhAre te karI zake che. vidhinuM nirmANa kANu samajI zake che?" * A eka asaMbhavita ghaTanA tame kaheA che.. bhaTTa! mALavAnI gAdI upara mahApratApI bhatRharI Aje rAjya calAve che. chatAM tame avaMtInuM rAjya mane maLaze ema kaheA che. te zuM satya kahevAya? kharAkhara zabda sAMbhaLavAmAM bhulatA teA nathIne ? " * mitra ! A ziyALanA zabdathI nakkI tame ava'tInAtha thayA. e satya vANI che, emAM jo huM khATA paDIza te A tApInA vizALa taTanA uMDANamAM huM samAi jaiza. ana kAi divasa tamane mArUM mukha paNa nahi batAvuM. " bhaTTajIno nizcayAtmaka zabda sAMbhaLI avadhuta tAjIma thayA. ane kahyuM, " ThIka ! bhAi ! atyAre have vivAdathI zuM ! je haze te eka mAsamAM jaNAze. 6: # jarUra, tame joyA kare ! eka mAsamAM zu thAya che. game tema thAya paNa A ziyALavAno zabda eka mAsamAM tame avatInAtha thAe ema jarUra sUcave che. " Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 juM 15 bhaTTajI? tamAruM kathana je kadAca satya thaze te jarUra tamArA upakArano badale tamane ApIza, paradezamAM tamArA sahavAsathI huM pitAnA gRhanI jema sukhamAM divaso gALuM chuM. te huM bhulI te nahI jAu." "mahArAja! tame parAkramI, sAhasika ne zUravIra che ! khacIta rAjA thavAne tame yogya nara cho ! kyAM kuMjarane kayAM gabha? kyAM zuravIrane kyAM kAyara ? kayAM tamene kayAM ame ??? chatAM paNa bhaTTa mAtra ! tamane huM bhulI jAuM te mArA AtmAne bhulI jAuM ema tame khacIta mAne! kadAca mAne ke huM rAjA thavAne cagya chuM, te tamArA jevA maMtrI thavAne yogya nathI zuM? je rAjyamAM tamArA jevA mahAamAtya heya te rAjya AbAdI ane jAherajalAlI bhagave emAM navAI zI ? " - " jAhejalAlImAM mitra! tame amane saMbhAre e banI zake kharuM ke amArA jevA lageTIyA mitra te tevA avasare yAda paNa na Ave ! avadhute kahyuM ke, "chatAM ya huM tamane mArA mahAamAtya banAvIza. samajyA?" uttamajanonuM be lakSaNa che ke teo keInuM kAMi rAkhatA nathI. thoDo paNa upakAra hoya to te vyAja sAthe pAcho Ape che. jevuM bele che tevuM ja temanuM vatana hAtha che, paNa durjananI mAphaka bAlavuM kaI ne vartavuM kAMI evuM , na hoya ! ! "mitra bhaTTajI! tAre je mitra bhAgye ja maLe che. du:khamAM paNa te mArI sAthe mitratA jALavI rAkhI che te sukhamAM paNa tuM mArI sAthe ja rahe e mitratAnuM lakSaNa che. kahyuM che ke Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya " dadAti pratigRhaNAti, guhyamAkhyAti pRcchati / bhuGkte bhojayate nityaM, SaDvidhaM prIti lakSaNam // bhAvArtha -potAne gherathI mitrane kaMika vastu ApavI ane tenI pAsethI levI, khAnagI vAta pUchavI ane kahevI temaja pitAne ghera mitrane jamADe agara mitrane ghera jamavA javuM e cha bAbate prItine vadhAranArI che. banne jaNa vArtAvineda karatA AgaLa cAlyA jatA hatA. mArgamAM ke gAmamAM je male te saMteSathI bhejana karatA ne lekenA atithi satkAra cAkhatA. teo mALavAnI hadamAM dAkhala thayA. potAnA vatana tarapha AvatAM avadhutane je ke haSa hatuM, chatAM sAthe vicAra Avate ke meTAbhAi rAjya upara chatAM nAnAbhAIne gAdI zI rIte maLe? bhAvInI aneka muMjhavaNane vicAra karate te avadhuta pitAnA mitra sAthe mAlavAnI hadamAM AgaLa vadhe. pachI to mAlavapati saMbaMdhI aneka vAte lokonA mukhethI temanA sAMbhaLavAmAM AvI. "avaMtInAtha bhartuharI rAjya choDI vairAgI thaI gayA che ne rAjyagAdI rAjA vagaranI khAlI paDI che. e saMbaMdhI leke kaMI kaMI vAta karatA hatA, te A baMne musAphare dhyAna daIne sAMbhaLatA hatA. "mitra ! bhaTTa? have ApaNe judA paDavuM paDaze. leke kahe che ke avaMtInI gAdI khAlI paDI che. to huM tyAM jAuM ne mAruM bhAgya ajamAvuM." mahArAja! tamAruM kathana satya che. Apa sukhethI sIdhA. avaMtIno rAjamugaTa zobhA. 9 bhaTTa mAge anumati ApI. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 - prakaraNa ra nuM tArI vANuM satya thAo. paNa mane eka vacana Apa? ke jyAre tuM sAMbhaLe ke huM rAjA thaye chuM, tyAre he mitra? tAre mArI pAse jarUra AvavuM! ?? | tamArA jevA uttama narane te che. ApanI mitratAnI yAdazakti tAjI-sajIvana karavA eka vakhata te huM ApanI pAse jarUra AvIza ? jarUra ! tAre AvavuM ne tArA AvavAthI mAruM rAjya zobhAne pAmaze. sarva maMtrIomAM mukhya maMtrI thatAM tArAthI rAjya gaurava pAmaze!" astu, ApanI ane mArI mitratA satya haze te ApaNe jarUra pharIne malazuM. Apane mArga have vilana rahIta thAo! bane mitro pharI malavAne saMketa karI tyAMthI judA paDayA. avadhuta pitAnA mitrane choDIne tuTela jIgare avaMtInA mArga tarapha prayANa karI gayo. bhaTTe mAtra paNa e avadhuta mitranA guNene saMbhALato potAnA vatana tarapha gayo. zarIrathI bane mitro judA thayA hatA, paNa eka bIjAnAM jIgara eka bIjAnI sAthe dUdha ane pANInI mAphaka, araNi ane agninI mAphaka, puSpamAM rahelI sugaMdhInI mAphaka maLelAM hatAM. prIti e vastu ja evI che ke tenuM lehacuMbakanI mAphaka dUrathI AkarSaNa rahyA kare che - kahyuM che ke "prIti esI kIjIye, jayasA kaNa khAra; Apa jale para rIjave, bhAMgyA sAMdhe hADa ) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya prakaraNa 3 juM "rAjamugaTa " divasanA ujAsathI, ghuvaDane dekhAze zuM ? ghaDo je kuTela te, pharI siMdhAze zuM ? kheranA aMgAramAM, jalanI ghArA devAthI zuM ? pApIone dharmanA leko kahevAthI zuM?" "vAha! zuM parivartana thaI gayuM? kAle zuM hatuM ? Aje zuM thaI gayuM ? mAlavAnI gAdI Aje nadhaNuyAtI thaI paDI che. e prauDha pratApI avaMtIpati mahArAjA bhadharI kyAM ane aMdhAdhudhI bharele Ajane samaya kyAM? eka vakhatano rAjAdhirAja Aje vairAgI-tapasvI tha, mAlavadeza Aje naghaNuyAta thaze. devanI gati nyArI che mANasa devanI sAthe bAtha bhIDI zuM karI zake? eka sarakhA divaso jagatamAM kenA gayA che ? manuSe te samayane mAna ApIne tene Adhina thavAnuM ja rahyuM. vAha ? kudarata tArI karAmata !" mALavAnI rAjadhAnI avaMtI nagarInI bAjumAM kSIprA nadInAM kALAM bhramara rAmAna nIra, enAM kalelo, jaLataraMga, avaMtInI zobhAmAM vRddhi karI rahyA che, evA kSIprAnA taTapradeza upara aneka manahara nAnAM moTAM vRkSomAMno eka mahAna siddhavaDa e ramaNIyatAmAM vadhAre karI rahyo hato. e vizALa vaDalAnI nIce eka suMdara zivAlaya AveluM che. tenA oTalA upara eka avadhuta Asana lagAvIne "jha namo zivAya ne jApa karatA mAluma paDatuM hatuM. A tarUNa avadhutane nirakhI nagaranAM naranArIonA haiyAmAM bhakti jAgRta thatI hatI. joke avadhutane Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 juM joIne namI paDatA. enuM gaurava, ane tejayukta vananirakhI suMdara lalanAo manamAM kaMIkaMI bhAvanA bhAvatI, juvAna haSTapuSTa zarIra, ghATIlA manohara avazya joI tarUNa bALAonA haiyAmAM navIna abhilASAo thayA karatI. Aha? hajI te yuvAnI have uge che. muchane dere paNa barAbara have kuTe che tyAM A avadhutano veSa? zuM emane mAbApa nahI haiya? kayA duHkhe emaNe bhekha lIdhe haze? emane yogya priyA nahI malavAthI zuM avadhuta thayA haze? AvA suMdarane bAlyAvasthAmAM ja avadhutapaNuM e vidhinI narI vakratA ke bIjuM kAMI? evA to aneka vicAre nArIonA hRdaye hacamacAvI nAkhatA hatA. tyAre purUSanA hRdayanI bhAvanA vaLI kaMI judI ja hatI e badhIya jagatanA vicitra svabhAvanI bhinnatA kahevI ke bIjuM kAMi? AkhAya nagaramAM avadhutanA guNonI tArIpha thavA lAgI. vAta rAjadvAre jaine athaDAI ane maMtrIonA kAna camakyA. "zuM A keI e apUrva avadhuta che ke zuM ? ke zaktine upAsaka che ke maMtra, taMtra vidyAne pAragAmI che athavA devavanI zakti dharAvanAre che! enA paricayathI ApaNuM kArya siddha thaI zake ke kema ? divya zaktinI sAme ke mahAna divya zakti hoya te ja kArya siddha thAya. " maMtrIo paNa arasaparasa upara pramANe maMtraNA karavA lAgyA. madhyAha samaye e vizALa rastA upara mAnavIonI avarajavara kAMika ochI jaNAtI hatI, tevA avasare eka sArA dekhAvavALo purUSa siddhavaDanI najIka nIce rahelA zivAlayamAM dAkhala thaye. mRgacarma pAtharIne beThelA taraNa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya avadhutane namI e suMdara AkRtivALA purUSa temanI sAme kheDA. avadhUte ene sapUrNa nirakhI lIdhA. "kema mahuAzaya ? tamArU suMdara vadana plAna kAMI?? avadhute pUchyuM. mahArAja ? zu' kahIye? rAjanA mAmalAmAM paDelAne ciMtA karyAM cheDe tema che; avaMtInAtha bhaharI rAjya tyAgI vanavAsI thayA. tyArathI amArA sukhanA dIvase sau purA thayA." maMtrIzvara buddhisAgare kahyuM. 66 << mahArAja bhatRharI gayA temAM tamane du:kha zuM thayuM ? rAjya, lakSmI, azva, vaibhava, ThakurAI kAMi e ardhuM sAthe teA nathI lai gayA ? e maryuM te tamane aNu karI gayA, e te vanavAsI-tapasvI thai tapa karavA gayA ? avadhute jANavA chatAM navIna vAta jANavAnAM IrAdAdhI buddhisAgara maMtrIne upara pramANe javAthya ApyA chatAMya khaccIta emanA gayA pachI rAjya upara bhAre Aphata utarI paDI che. e avatIno rAjamuguTa Aje kakapUrNa tAja banyA. eno paheranAro bIjA dIvasanI ugatI prabhAta jovAne paNa jIvatA na rahe. e AchA duHkhanI vAta ? " << e tamArI vAta tA kharI che paNa eneAya upAya karavA joie, baLI khAkuLA ke maMtra jaMtrathI chU thayelA devatAne satASavA joie ke jethI ApeAApa vighna karate aTake te rAjyavyavahAra sArI kuzaLatAthI cAle. " " e bahu~ya karI cukayA, paNa e kAMTALA tAja jene paherAvI siMhAsane besADIe chIe, tene rAtrInA samaye e duSTa nIzAcara mArI nAkhe che, ne hAma havana karI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 ju ene prasanna karavAnA prayatna paNa niSphaLa nivaDe che tyAM amAre zuM upAya karave." "chatAMya upAya te karavo joIe, zAma, dAma, daMDa ane bheda A cArathI paNa ene vaza te kareja joiene ? avadhute kahyuM. amArI buddhi pramANe ame badhAya upAya karI cukyA, paNa e duSTa rAkSasa potAnI nIcatA tyAgatuM nathI. mane to lAge che ke e agnivaitALa amArI avaMtI upara ke che, ane temAMya enA rAjA upara te vizeSa !" are! pApI te Avo? evA to keTalAya navAnavA rAjAone eNe mArI nAkhyA, AkhIya avaMtI enA trAsathI trAhI trAhI pikArI rahI che. mahArAja ? have te koI upAya hoya to tame ja batAvo. temaja have ame zaraNa paNa kenuM laie. >> kadAca ema paNa bane ke bInahakadArane tame gAdIe besADe che tethI agnivaitAla temane mArI nAkhatuM haze, tame avaMtI pati bhartuharInA nAnA bhAi vikramane gAdI upara besADe to kadAca e duSTa enI duSTatA choDe khare." emanI zodha karavAnI ame zI kamInA rAkhI haze? paNa e atyAre kyAM haze? ne e male paNa kayAMthI? chatAMya evuM kAMI nathI ke emane gAdI upara besADavAthI rAkSasa saMtuSTa thAya?" maMtrIe potAne abhiprAya darzAvyuM. tyAre te rAjya upara atyAre te purepurI Aphata. e kAMTALe rAjamuguTa paherI maravA mATe keNa taiyAra thAya? kaI nahIM mahArAja! have to Apa kAMI rasto batAve te sArUM! upAya paNa e batAve ke e duSTa Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTila vijaya rAkSasa pitAnI duSTatA choDe, ne avaMtIthI dUra thAya?" te amone zAMti thAya. are bhAI! e te kema bane? duSe kAMI sahelAIthI pitAnI duSTatA choDatA nathI. pApIo hitavacana kadI mAnatA ja nathI. kahyuM che ke - khalaH sakriyamAnopi, dadAti kalahaM satAm / dugdhadhautopikiMyAti, vAyasaH kalahaM satAm // bhAvArtha-duSTa purUSo pachI te deva hoya ke manuSya hoya, ane teno game te satkAra karyo hoya te paNa te sarjana, purUSone kalezakArI thAya che. game teTalA dUdhathI dhAvA chatAM kAgaDo zuM haMsapaNAnI ujavala kAMti pAmI zake ke!" "mATe ja kAMI Apa jANatA he! agara ApanI pAse keI apUrva zakti hoya to A avato upara upakAra kare? duSTa agnivaitAlanA bhayathI have A avaMtInuM rakSaNa kare mahArAja?" buddhisAgaranuM vacana sAMbhaLI avadhuta vicAramAM paDe. eNe vicAryuM ke A mANasa mArI pAsethI kAMI sahAya levA Avelo che A mANasa sAmAnya nathI paNa avaMtIne maMtrI-amAtya buddhisAgara hato vAha! bhaTTa mAtrane ziyALano zabda pArakhavAnI zakti te apUrva ! tyAre A kAMTALo tAja huMja paheruM te kema? A duSTa vaitAla mAro paNa zuM hAla havAla karI nAkhe tenI koI khabara? haze? paNa e ciMtA atyAre bhAre karavAthI zuM ? e vidhinuM kAma ene ja suparata karavuM ? jevA dAva paDaze tevA devAze." vartamAna paristhitine vicAra karatAM avadhuta A rItinA UMDA vicAramAM utarI paDayo. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 juM 23 maMtrIe pUchyuM. "kema? Apa ene kAMI upAya karaze kharA?" "hA?" avadhute kAMi nizcaya karI javAba Ape; te jarUra Apa AkhA mALavAdezanuM rakSaNa karaze? ane e duSTa rAkSasanA trAsathI sane bacAvI mahAna puNya meLavaze? 7 evuM mAruM mAnavuM che. jarUra?" avadhutanI AMkhamAM kaMIka navuM teja AvyuM. "kahe tyAre e upAya ? "upAya? upAya eTale ja ke kaMTakathI bharele tAjamuguTa mAre mastake muka! A avadhutane mAthe e badho bhAra muko, pachI huM zuM karuM chuM te tame juo. - avadhutanI vANI sAMbhaLI maMtrI buddhisAgara cakita thaze. A aNaciMtavyo upAya sAMbhaLI teneya navAI te lAgI. chatAM te paNa A ApattimAMthI chuTavA cAhate hevAthI kAMTALe tAja avadhutanA mastake mukavAthI je Aphata dUra thatI hoya te ethI rUDuM bIjuM zuM? "ApanI vAta amane maMjura che mahArAja! Apa jevA zaktizALI avaMtInAtha thAo ane AkhuMya avaMtI vaitAlanA trAsathI mukta thAya che te majehanI vAta A pramANe kahI buddhisAgara maMtrIe avadhutanI vAta svIkArI lIdhI. buddhisAgara maMtrI avadhuta sAthe maMtraNA karI manamAM khuzI thato tyAMthI cAlato thaye, A avadhutanuM teja, gaurava, enuM moTuM bhAgya, bhavyatA A sarva maMtrInA haiyAne sAkSI ApatAM hatAM. ene lAgyuM ke A avadhuta keI sAkSAta vIrAmAM paNa vIra, sAhasika, bhaDavIra che. pitAnI Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya kei paNa apUrva zaktithI te kAMTALe rAjamuguTa zebhAvaze. ane avaMtIne e adhama devanA trAsamAMthI jarUra mukta karaze. maMtrI buddhisAgaranA gayA pachI avadhuta vicAramAM paDe. "are ? kadAca e kAMTALe, viSama ane bhayaMkara rAjamuguTa AvatI kAlanI ugatI prabhAte mArA mastaka para mukAze te pachI mAruM thaze zuM ? e duSTa vaiitALane huM zI rIte jItI zakIza! mArAmAM evI kayI zakti che ke te zaktivaDe huM teno parAbhava karIza ! khacIta meM jarA utAvaLa te karI che. paNa have zuM keluM kAMI caTAtuM-gaLAtuM nathI. kAMTALo tAja paherI e muzIbatano sAmano have te kare ja chuTake! game tevI muzIbatamAM dhIra ane vIra purUSe mArga karI zake che, paNa pitAnI nIti rIti ke vANIno tyAga karI pharI jatA nathI. vIra purUSane te tenI bhejAbaLamAM ja lakSmI rahelI che. mATe ja jyAM sAhasa tyAM ja siddhi? te pachI bIjA divasanI ugatI prabhAte zubha muhUrta ane zubha lagna siddhavaDanA zivAlayamAM rahelA paradezI avadhutanA mastake avaMtIno kAMTALA e rAjamuguTa mukayo, ane eka vakhatano avadhuta avaMtInAtha tarIke jAhera thaye. "bhalAI karI le, jagatamAM zuM laI javAnuM che, dhana ane daulata badhuM ahI rahevAnuM che; vAvIza tevuM laNaza, vidhinI e ja nIti che, karIza tevuM pAmIza, jagatanI eha rAti che." Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 thuM prakaraNa 4 thuM. eko'hamasadAyo'haM kRzoham paricchadaH / svapnepyevaMvidhAciMtA mRgendrasya na jAyate // 1 // bhAvArtha-A saMkaDA zatruo vacce huM ekaluM chuM, vaLI sahAya vagara chuM, dubaLa chuM, parIvAra vagarane chuM, evI ciMtA vanomAM paNa zuM mRgeMdrane thAya kharI ke? nA mRgeMdrane evI ciMtA svapanAmAM paNa thatI nathI. avatInI rAjyalakSmIthI zebhate mahIpati (avadhuta) manamAM aneka vicAra karavA lAgya, rAjamugaTa dhAraNa karyo to khare paNa have e kaseTIne samaya najIka AvatA hatA. Akhoya divasa dhAmadhuma utsava, gIta, gAna, AlApa saMlApamAM pasAra karyo nagarane zaNagAravAmAM to kaMI khAmI hoya! rAjamArgo davA, teraNa, patAkAothI zobhI rahyA hatA. rAjasevaka, karmacArI, amaladAre maMtrIo sarve ke AjanA khuzanumA divasano AnaMda mANI rahyA hatA. rekathI rAya paryata ne amIrathI phakIra sarve Aje apUrva moja bhegavI rahyA hatA. rAtrInI bhayaMkara Apattine nahi jANanArA teo atyAranI moja khuba AnaMdathI luMTI rahyA hatA. navA rAjAe vaitALane jANe vaza karyo hoya tema sarve enI ApadAne bhUlI gayA hAya nI zuM? e mAja, AnaMdane bhegavatAM Akhoya divasa pasAra thaye ne dhIre dhIre nizAe pitAnI bhayaMkaratA zarU karI. dhIre dhIre se kaI navA rAjAne enA bhAgya upara choDI potapotAnA sthAnake ArAma levA gayA. moDI rAte Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya maMtrIe paNa navA mahIpatine sAvadhAna rahevAnI sUcanA karI hadayamAM eka saMkalpa karatA potapotAne ghera gayA. | mahIpatie rAjamArgo upara sevakene goThavI dIdhA. temane jAgRta rahevAnI sucanA karI, temaja je dizA taraphathI e duSTa nizAcara AvatA hatA te taraphanA daravAjA AgaLa aneka jAtinAM pakavAna, mevA. mIThAInA moTA moTA thALe mukAvyA, temaja phaLa, phula, attara vagere aneka prakAranI sAmagrI tyAM mukavAmAM AvI, tenI AjubAju gupta rIte paheregIre ( rAjasevake )ne goThavI sucanA karI rAjA rAjamahelamAM Avyo. rAjamahelanA eka vizALa khaMDanI pAse zayanagRha hatuM tyAM rAtrIe dIpakenI jAtathI jANe divasa hoya te AbhAsa thato hato. e vizALa khaMDamAM paNa mahIpatie sevaka pAse aneka prakAranA pakavAnanA thALa, dUdhanA kaTArAo temaja phaLa, phula ane mevAnI amuka sAmagrIonA manahara thALe goThavAvyA, sugaMdhI tela, kulela attaranA kaTArAonI khuzabethI sArAya rAjamahAlayanI havAmAM navacetana AvyuM. AjubAju rAjasevakene jAgRta paNuM rakSaNa karavAnI AjJA pharamAvI mahipati e vizALa khaMDanA zayanagRhanA dvAra pAse palaMga upara talavAra hAthamAM laine sAvadhAnapaNe beThe. madhyarAtrInAM coghaDIyAM vAgI rahyAM, ne nizAe potAnuM bhayaMkara rUpa dhAraNa karyuM. tyAM te zI bhayaMkara gajenA? Aphata! e bhayaMkara gajanAe anekanAM hRdaya halAvI nAkhyAM. AkhAya divasanI meja adazya thaI gaI, ane A bhayaMkara daitya zuM karaze ne zuM nahi kare, temaja A navA rAjAneya te duSTa rAkSasa mArI nAkhaze ke zuM ! AvA vicAre kenAM kalejA kAMpavA lAgyAM. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIyA | ka . kAraNa che ke ja rAjamahelamAM jyAM avatipati vikramAditya sutelA che, AvavAnA daravAjA tarapha phaLa, phUla, pItta, mevA, miThAI vigerenA thALA goThavelA che. rAjasevaka zastro sahita gupta rIte ubhA che, tyAM bhaya kara svarUpane dhAraNa karanAra duSTa nizAcara agnivaitAla rAjamahelamAM praveze che. pRSTa 26 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 thuM 27 bhayaMkara svarUpane dhAraNa karanAre kALarAtrI samo e adhama sUra huMkAra karate nagaranA daravAjAmAM praveza karI nagaramAM bhamatA trAsakAraka siskAra, kukAra ne huMkArathI nagarajanone bhaya pamADatA navA rAjAne haNavAne rAjamahAlaya AgaLa AvI pahoMce. rAjamahAlayamAM praveza karI jANe potAnuM makAna heya tema bhayane nahI jANato rAjAnA zayanagRha AgaLa AvyuM. navA mahIpatine nirbhayapaNe palaMga upara sAvadhAnapaNe beThelo jotAM A adhama rAkSasa krodhathI dAMtane kacakacAvate bhayaMkara raudra svarUpa dhAraNa karI hAthamAM talavAra laI navA rAjAne mAravA mATe dho. rAkSasane pitA sAme dhasI Avate joi, rAjA sAvala thaye. rAkSasa potAnA banne khabhAone jete bhujanI capaLatA nihALato garyo. sabura! vaitAla ! sabura ! " A pramANe bhayarahita navA mahApatinI hAkala sAMbhaLI rAkSasa vaitAla camakaze. are vAha! zuM tane mAre bhaya jarA paNa nathI ! kaI hIMmatathI tuM mArI sAme besI zake che !" have tuM je ke tane mota kevI sarasa rItiye bheTI zake che? rAkSasa garjanA karI upara pramANe moTA avAje be. e badhuMya pachI, pahelAM A badhuM tArA satkArane mATe taiyAra rAkhyuM che te baline Aga te khare? A phaLa, phula, mevAthI tRpta thA; A khuzabedAra, tela, kulela attarathI tAre mijAja jarI zAMta karavuM ane te pachI mArI sAthe tArI marajI heya te pramANe vigraha zarU kara." Aha ! eka magatarA sarakhA mAnavInuM zuM gumAna? A mithyAbhimAna ! mane zuM A mevA mIThAimAM lalacAvI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya chaTakI javA prayatna karI zakIza? A pramANe belI tAle hAthInA dAMta sarakhA bhayaMkare dAMte kacakacAvyA. khacIta tArA sakaMjAmAMthI have huM nathI chaTakanAra! mATe A bali ArogIne mArI sAthe yuddha karavA taiyAra thaje, temAM mane kaI paNa jAtane vAMdho nathI. mATe pahelAM te tuM A bali Aga mahIpatinA AvA nirbhaya zabdo sAMbhaLI, vaitAla enI hIMmatathI cakti thayo, e mevA mIThAinA bharelA thALo ArogatAM ene zI vAra? phala phala ane chevaTe attarane khuzanumA korA zarIra upara teNe DhoLI nAkhyA. e khuzanumA attarathI snAna karI rAkSasa zAMta thaye, ene garamAgarama mijAja ThaMDAgAra thaI gayo, navA rAjAne haNavAne khyAla havAmAM uDI , balithI prasanna thayela vitAla madhura -zabda navA rAjAnI sAme bolya. "he narottama? tArI upara huM prasanna thayo chuM. he satyazALI! bela tane huM zuM ApuM! athavA to he parAkramI! tArA sArA bhAgyane Adhina thayela huM tane A mALavAnuM rAjya ApuM chuM; tenA vaDe tuM nyAyanItithI prajAnuM pAlana kara ane sukhethI rAjya bhegava. >> tamAruM vacana mATe mAnya che,'' nizAcarane A rIte saMtuSTa thayele jANI rAjA khuzI thayo. "chatAM tAre mAruM ja eka kAma karavuM paDaze. samaye rAjana! 29 "ane te kAma vaLI zuM " rAjAe pUchayuM. "bIjuM zuM kAma hoya, paNa reje tAre A pramANe mAre mATe balinI goThavaNa karI mane rAjI karavA paDaze." bola! mArI e zarata tane maMjura che? A rIte rAkSase rAjAne kahyuM. ' Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 thuM "hA." rAjAe atyAre te TuMkamAM patAvyuM. e prasanna thayele vaitAla tarataja adazya thaI gaye, ane rAjA nidrAdhina thayA. bIjI savAre prAtaHkALanA maMgalamaya vAjIMtranA nAdene sAMbhaLo mahIpati jAgRta thaze. maMtrIe rAjAnuM bhAvI jANavAne adhIrA thayelA utAvaLA tyAM AvI mahIpatine kuzaLakSema joI temanA bhAgyanI prazaMsA karavA lAgyA. rAjAe rAtrInuM sarva vRttAMta maMtrI samakSa kahyuM. navA rAjAne punarjIvana maLeluM jANuM maMtrIoe mATe utsava karyo. AvA mahatsavamAM Akhoya divasa nagarajanoe. pasAra karyo. dararoja e pramANe bali ApavAthI rAjAne ne vaitAlane mitratA thaI, chatAM rAjAne A mitra thayelo zatra AMkhamAM kaNAnI mAphaka khuMcate hato. reja bali jo AvI rIte ApavAmAM Ave te moTA bhaMDAre paNa khAlI thatAM zI vAra lAge! chatAMya atyAre te samayane mAna ApIne calAvI levuM e caturAInuM kAma che. eka rAtrIe baline grahaNa karIne navA rAjAnI rajA lai rAkSase adazya thavAnI taiyArI karI te vakhate navA rAjAe rAkSasane kahyuM ke, "are mitra? ATalI utAvaLa zI? jarA bese te sahI. ApaNe kAMIka navIna vAtacIta karIe." mahIpatinI AvI vAta sAMbhaLI e bhayaMkara jahA ne dAMtavALe 2 rAkSasa rAjAnI pAse AvIne palaMga para e. " tame devatAo ghaNuM zakitavALA gaNAya che. kahe, tamArI zakita keTalI? ane tamAruM jJAna paNa keTaluM ?' enI kAMI hada haze ke nahIM! Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya rAjana! amArI zakti amArUM jJAna, amAruM sAmarthya amApa che. huM sarva zakitamAna chuM. jala tyAM thala ne thala tyAM ja karavAne samartha chuM. sarva kAMI jANuM zakuM chuM. sava karI zakuM chuM. amArA sAmarthya, jJAna AgaLa mAnavInI a85 zakita bicArI zuM kare? magatarArUpa mAnavIne amAre mana kaI hisAbe na hoya? Aha zuM AvuM jJAna, ane sAmarthya tame dharAvo che?" rAjA jANe cakita thayo hoya tevo DoLa karIne kahyuM. "hA! rAjana ? emAM zI meTI vAta? game tevA mahAbhArata kAma je mAnavIne manamAM paNa agamya heya tevAM ame eAchI mahenate sahelAithI karI zakIye chIe." tyAre te ThIka ! to kahe tyAre mAruM AyuSya keTaluM che te tame jANI zake che. vArU?" mahIpatie vaitAlane pUchayuM. he? emAM zuM meTI vAta ! rAjana? tamAruM AyuSya purepurUM se varSanuM che. hajI ghaNA kALa paryata tame A pRthvIne bhagavaze. rAkSasanAM vacana sAMbhaLI rAjA jarA haTANuM vadana karIne bolyo " are? are? zuM ekaso varSa purA ? ekaDA AgaLa be zunya e te nahI sArUM. >> "kema nahI sArUM? ATale dIrghakALa paryata tame pRthvIne bhegave emAM khoTuM zuM tyAre! ) "kheTu kema nahIM, mitra? zunya e to amaMgaLa rU5 che. tame nathI sAMbhaLyuM ke zUnyaM gRhaM vanaM zUnyaM, zUnyaM caityaM mahatpunaH nRpazUnyaM balaM navaM, bhAti zUnyamiva sphuTam // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 prakaraNa 4 thuM bhAvArtha-jyagRha, zUnyavana jema zebhAne pAmatAM nathI temaja pratimA vinAnuM moTuM vizALa citya (maMdira) paNa zobhA pAmatuM nathI, jagatamAM lazkare karI rAja paNa zebhate nathI. zunya evI suMdara vastuo jema jagatamAM zebhatI nathI, tema mArA AyuSyamAM be zunya paDI che te kharekhara nathI zebhatI tyAre emAM bIjo upAya paNa zuM? rAkSasa belyo. "kema upAya nahi? e be zunyamAMthI eka vadhAra ke ochI kara tuM A sAmarthyavaMta hovA chatAM ATala mitratAnuM kAma nahIM kare vArU?" "rAjana ! huM game tevo zaktizALI hovA chatAM tamArA AyuSyamAMthI eka varSa vadhAravuM ke ghaTADavuM e mArI te zuM balake sAkSAta IMdranI paNa zakti nathI. >> " are e te kheTuM? zuM eTaluM paNa tArAthI na banI zake? rAjA manamAM te A sAMbhaLI khuzI thaye, paNa rAkSasanI zakitanuM mApa kADhavA khAtarI karavA lAgyA. - "rAjana ! huM te zuM balake pUrve khuda carama tIrthakara mahAvIra svAmI je samaye mekSe javAnI taiyArImAM hatA te samaye sAkSAta Ide AvIne AyuSya eka kSaNa mAtra vadhAravAnI prArthanA karI paNa e keIthI banI zakyuM che! ke huM te banAvI zakuM?" " haze tyAre jevI mArI bhavitavyatA " rAjA nirAza thato hoya tema bolyo. samaya thaI javAthI vaitAla tarataja adRzya thaI gaye. mahIpati paNa rAkSasanA gayA pachI nidrAdevInA AdhIna thaye. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya prAtakALe maMgaLamaya zabdonA madhura zabdoe rAjAne jAgRta karyo. prAta:kriyA purI karI nAhI dhoi rAjasabhAmAM hAjarI ApI. maMtrIo sAthe geSThi vinoda karatAM divasa para thaye. rAtrInI zarUAta thatAM nagaranA daravAje ane madhya divAna khaMDamAM bali mukavAne sevakane rAjAe niSedha karyo. kAMI paNa balinI vyavasthA karyA vagara rAjA nirbhayapaNe khaDagane paDakhe rAkhIne zayanagRhamAM AvIne jAgRtapaNe palaMga upara poDhI gayo. e duSTa nizAcaranA AgamananI rAha je te samaya vyatita karavA lAgyA. barAbara madhya rAtrIe e duSTa asura aTTahAsya karato pitAnA baline svAda levAne nagaranA daravAje thaine mahelanA vizALa khaMDamAM hAjara thayo. e vizALa khaMDamAM kAMI paNa potAne upagya sAmagrI nahI jotAM rAkSasa kodhathI jatunI banyA. "re? re? duSTa? mane bali ApyA vagara zuM tuM have nirbhaya rahI zakyAna che? nakakI Aje tuM letA memAna banavAne che ke rAkSasanI tADanA sAMbhaLI mahIpati ekadama sAvadha thaye. potAnuM khaDaga potAnA hAthamAM nacAvate palaMga uparathI ekadama nIce kudyo. "are? duSTa ! tuM mane zuM karavAnuM che ? Aja sudhI te anekanA prANa haryA paNa Ava mArI sAme Ava? tArI zakitano jeTalo para hoya teTale Aja tuM mane batAva? mahIpatinAM sAhasika vacana sAMbhaLI rAkSase dAMta kacakacAvyA. yamanI chaeA samI pitA nI chaThThAne bahAra kADhatA ne kutkAra zabdo karatA rAkSasa tADa ane bolya. are? e motanA musAphara have tuM sAvadha thaI maravAne taiyAra thA. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 zuM 33 " are ! adhama rAkSasa ? kAine mAravAnI tArAmAM zakti ja karyAM che? " jIvavuM ke maravu, e kAMi tArA hAthamAM nathI, maravuM ke jIvavu', e tA che vidhAtAnA hAthamAM cha " vidhAtAnA hAthamAM che ? are duSTa jo vidhAtA nahI. paNa mArA hAthamAM che. "" thayuM che nirmANa tArUM, A hAthathI maravAne yAda rAkha jIvu chu, tujane sApha karavAne; " are heAzIyAra! mane tu zu mArIza, tu dhAte ja hArIza, vikramanA zabdo sAMbhaLatAM rAkSasa talavAra sAthe dhasI gayA, vikrama rAjA enI sAme thayA, ane khaDagAkhaDagI yuddhamAM vikrame peAtAnu bAhubala batAvI rAkSasanI talavAra upara peAtAnI talavAra jhIkI dvaitAlanA hAthamAMthI talavAra paDI gai. pAte paNa talavArane dUra phekI rAkSasa upara dho, mAhu yuddhamAM vikrama vaitALane harAvI enI chAtI upara caDI beThA. vikramanu" A sAhasa joI rAkSasa melyA. AjathI huM tArA sevaka chu, ela tane zuM varadAna Apu?" rAkSasanI prasannatA joi vikrama rAkSasane mukata karI khelyA. huM tane jyAre yAda karU tyAre tAre hAjara thavu, ne mAruM je kArya hAya te tAre karavuM, ane harahu meza mArI sAthe tAre snehathI mitranI mAphaka rahevu', ' " mahIpati ! mArI saMpUrNa`tamAne sahAya che, mATe tAre sukhapUrvaka rAjya karavuM, ane mArI zubha AziSa che, ke tuM zatru maMDaLane jItIne sakaLa bhAratanA adhipati thA. agnivetALa e rIte rAjAne varadAna ApI bhaktithI namIne adRzya thaI gayA. mahAnapuNyathI rAjAnA eka Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya mahAna zatru AjathI haMmezane mATe sevaka thaze. prAta:kALe rAjAe pitAne sarva vRttAMta maMtrImaMDaLane kahI saMbhaLAbe. AvA parAkramI ane sAhasika rAjAne meLave e kAMi ochA bhAgyanI vAta che? jagatamAM mahAna puNyavaMtane zuM nathI maLI zakatuM ? prakaraNa 5 muM. "e avadhuta te keNu. " 'amoghA vAsare vidyut , amoghaMnizi garjitam / nArI bAla baco'mogha, mamoghaM deva darzanam // ' / bhAvArtha-jagatamAM sAmAnya evo niyama che ke divase vijaLI jhabakArA letI hoya te jarUra vRSTi thAya, rAtrIe meghanI garjanA paNa amogha eTale niSphaLa jatI nathI, tema kaI vakhate strI ane bALakanAM vacana paNa saphaLa thAya che evI rIte devadarzana paNa jamatamAM niSphaLa jatuM nathI. " mALavAnI rAjadhAnInuM zahera avaMtI kSIprA nadInA tA upara AveluM ramaNIya ane mane hara hatuM. pUrve zrI RSabhadevanA avaMti nAmanA kumArane A mALavadezanI subArI maLelI jethI e avaMti rAjakumAre mALavAmAM AvIne A kSIprAnA kAMThA uparanI ramaNIya bhUmi upara nagarI vasAvI potAnA nAma uparathI avaMtI nagarI nAma pADyuM hatuM, svagapura samI e nagarI anukrama jAhojalAlIne bhegavatI mALavAnI zobhAne vadhAravA lAgI. aneka manahara ane ramaNIya ImAratothI enI zobhA vRddhi pAmI, e avaMtImAM kALe karIne aneka rAjyakrAMtio thaI eka pachI eka navIna rAjya AvyAM ane gayAM, caramatIrthapati zrI mahAvIra svAmInA samayamAM caMdrapradyota Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM 35 avaMtIne zAsaka thayo. caMdraprotanI gAdI upara tene potra pAlaka rAjA thI, A nagarInA navanaMda, caMdragupta, azoka vire aneka zAsake kyA, karma karIne mahAvIra svAmInA nirvANa bAda pAMcamA saikAmAM gaMdharvasena nAme rAjA avaMtIne zAsaka thaye, jInezvarane bhakta eve te rAjA nyAyanItithI prajAnuM pAlana karI sArI rIte rAjya calAvato hato. jInamaMdirothI suzobhita avaMtimAM aneka TIpatio ne abajopatio ane dharanI bhakti karatA pitAnA kALa sukhamAM vyatita karatA hatA. devatAnI mAphaka zAMtinA samayamAM jatA evA kALane paNa te jANatA nahi, kAraNa ke jyAM rAjA dayApremI, dharmapremI, nyAyI hoya to tenI prajA paNa dayAmAM prIti rAkhI, dhama dhyAnamAM pitAne samaya pasAra karI rAjAnuM anukaraNa kare to emAM navAI zI? zatraone vAsakArI, ne sajajanene zaraNa karavA yogya A rAtane dhImati ane zrImati nAmanI be rANIo hatI, kAmadevane rati ane prItine sarakhI bane rANIo rAjAnA hRdayane prANavalabhA svarUpa hatI, sukhamAM kALa vyatita karatA ghImati rANIne suMdara ravanathI sUcIta eka putra utpana thaye putrane janmotsava karI sajana, saMtaparUSane saMtoSa pamADI tema ja baMdhujanene AmaMtrI bALaka bhartuharI nAma rAkhyuM. bALa bhatuharI bIjanA caMdranI mAphaka vRddhi pAmato sarvanA hRdayane AnaMda Apata, bALaceSTAthI rAjAnA hRdayane paNa e bALaka zuM na karI zako? rAjAnuM hRdaya paNa e bALaputranI kAlIghelI bhASAthI thanathane jatuM. mAtApitA ane maMtravarganI AMkhanI kIkI same e bALaka anukrame vRddhi pAmavA lAge, gaMdharvasena rAjAnI bIjI rANu zrImati nAme hatI. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya teNe paNa kALe karIne sArA svanithI sucIta suMdara garbhane dhAraNa karyo. gabhanA prabhAvathI teNI dAna, zIyaLa, tapa ane bhAvapUrvaka dharmanuM ArAdhana karavA lAgI. jInezvaranA maMdirane viSe jaIne jInapUjana karavAmAM tatpara banI, janabhakitamAM ne dharmamAM kALa nigamana karatI rANI zrImatIne nizAnA aMta samaye eka suMdara putrane prasava thaye. svanAmAM sUryane joyela hovAthI temaja janma samaye paNa sUryodaya samaya thayela hovAthI rAjAe e bALaputranuM vikramAditya evuM nAma rAkhyuM. tiSanA jJAtA pue sUryodaya samaye e putrane janma hovAthI dIrgha AyuSyavALo ene parAkramathI pRthvI maMDaLane jItIne avaMtInA rAjamaMDaLamAM pitAnI ANa pheravaze evuM uttama bhaviSya bhAkhyuM. vikramAdityane janmathI rAjAnA harSane te zuM pAra? Ane jANe rAma lakSmaNanI joDI vidhAnAe navI sarajI ke zuM ? bane putro kALe karIne vRddhi pAmatAM zastravidyA, ane zAstranI kaLAnA pAraMgAmI thayA. rAjAe bhIma rAjAnI putrI anaMgasenA sAthe bhartuharInuM pANigrahaNa karAvyuM. bhartuharI paNa anaMgasenA jevI suMdara rAjakumArIne patnI banAvI pitAnI navIna yuvAvasthAne saphaLa karavA lAgyo. sukhamAM samaya jatAM kaMI vAra lAgatI nI. evA sukhamAM kaLa vyatIta karatAM rAjA gaMdharvasena eka divasa zuLa rogane Adhina thai mRtyu pAmI gayo. A mRtyulokanuM rAjapATa cheDI svarga bhUmine te atithi thayA. maMtra vigere adhikArIoe rAjAnuM mRtyukArya karI zubha mUhurta pATavI kumAra bhatRharane rAjya upara besADa, mAravA dezanI rAjya lakSamIne pUrvanA puNyathI prApta karI bhArI rAjatejathI adhika zobhavA lAge. nyAyathI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM 37 prajAnuM pAlana karI, zaTha ane durjanane zikSA karI te saMta sAdhu ane sajajana jananuM rakSaNa karatA hatA, kahyuM che ke, durvalAnta manAthAnAM, bAla vRddha tapasvInAm / ___ anyAyaiH paribhUtAnAM, sarveSAM pArthivogatiH // bhAvArtha-durbala, anAtha, bALa, vRddha, tapasvI, saMta. sAdhu ane sajajano temaja anyAyathI parAbhava pAmelAone rAjA eja zaraNabhUta che. bhartuharIne rAjAbhiSeka thayA te sAthe vikramAdityane yuvarAja padavIthI vibhUSita karavAmAM AvyA hatA, pajAne nyAyathI pALatA ane zatraothI potAnA rASTranuM rakSaNa karatAM bhartuharIne sukhamAM keTalAka kALa vyatIta thaye, strIonI caMcaLatA jagatamAM zuM nathI karatI ? avaMtI jevA dezanI mahArANI temaja dareka prakAranI sukha sagavaDatA chatAM mananI capaLatAthI paTarANa anaMgasenAnuM mana avanavA vicAramAM ramI rahyuM hatuM. evI ja eka duSTa capaLatAthI rANIe rAjAnA kAna bhaMbheryA strIone Adhina evA alpajJa purUSe koInuM are pitAnA bhAInuM paNa sAcuM mAnatA nathI. balake tene tiraskAra karI apamAna karavAne paNa AMcake khAtA nathI. rAjA bhartuharIe anaMgasenAnI uzkeraNIne vaza thaI yuvarAja vikramane tiraskAra karI apamAna karyuM. tADanA tarjanA karI. yuvarAjanI satya vAta leza paNa dhyAnamAM na letAM nahI kahevA ceSya rAjAe kahevAthI vikamane bahu ja baTuM lAgyuM. teNe vicAryuM ke AvuM apamAna sahevA karatAM paradeza sAro. jyAM aneka prakAranI buddhi vadhe, navIna mANasene samAgama thAya, aneka navInatA, vicitratA, rItabhAte jANavAnI maLe. mahAmAnI yuvarAja vika Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya mAditya teja rAtanA eka khaDaga mAtra dhAraNa karI jIrNa vasabhera ekAkI avantIthI gupacupa cAlI gaye, anaMgasenAnA mArgamAM naDatuM vina e rIte atyAre te dUra thayuM. teNI potAnI buddhinI tArIpha karatI harSita thaI. paradezamAM bhamatA vikrame saraLatAne lIdhe avadhuta veza dhAraNa karyo, avaMtImAM nArAyaNa nAme eka brAhmaNa ghaNeja duHkhI darIzrI ane kaMgALa hAlatamAM divasa vitAvatA hatA. rojanA dArikanA duHkhathI kaMTALI kSIprA nadInA taTa upara AvelA nagaranI bahAra harasiddha mAtAnA maMdiramAM devInI upAsanA karavA beTho. tenI bhakita ane upAsanAthI temaja daDhatAthI devIe prasanna thaIne dIrghajIvitane ApavAvALuM eka phaLa ApyuM. e phaLa joine e duHkhI brAhmaNa bo "devI A phaLamAM zuM guNa che ? A phaLa mArUM dArika zI rIte dUra karaze ? " e phaLanuM bhakSaNa karavAthI tuM amara thaiza. dIrdha AyuSyavALo thaiza, " devInI vANI sAMbhaLI brAhmaNa bolyA "are mAtA? e amarapaNAne te huM zuM karuM ?" lakSmI vagara jagatamAM huM muelo chuM dAridra pUrNa evA amarapazune te huM zI rIte vyatIta karUM? nArAyaNa? tArA bhAgyamAM lakSmI nathI temAM huM zuM karuM? ame devatAo paNa jenA bhAgyamAM jeTaluM hoya teTaluM ja ApavAne zakitamAna chIe, bhAgyathI adhika ApavAnI te amArI zakita kayAMthI hoya ? chatAM paNa jA? A phaLanA prabhAvathI tane koka dhana maLaze." devInuM vacana sAMbhaLI nArAyaNa potAne ghera gaye, snAna karI zuddha thaI jevo phaLanA bhakSaNane vicAra kare che, tevAmAM ekAeka vicAra badalAye, "A phaLa huM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM 39 khAuM tenA karatAM amArA rAjAne bheTa dharU' teja sArU gau brAhmaNa pratipALa e rAjA niregI ane dIrghakALa sudhI jIvaze te prajAne nyAyathI pALo, ane dIna du:khI anAthanA te rAjA AdhArabhUta thaze." nArAyaNe e amaraphaLa avaMtInAtha bhahurInI rAjasabhAmAM AvIne rAjAnI AgaLa bheTa karI ane prabhAva kahI sabhaLAvyA. e amara phaLathI tuSTamAna rAjAe tene dhana ApIne satASa pamADayA. rAjAnuM sanmAna pAmI dhana meLavI nArAyaNa khuzI thatA peAtAne ghera gayA. mALavAdhipati bhatRharIe A amaraphaLa khAte na bhakSaNa karatAM pAtAnI paTTarANI ana'gasenAne ApI tene prabhAva kahI. sabhaLAvyA anagasenAe paNa phaLanuM pAte bhakSaNa nahIM karatAM rAjA karatAM paNa adhika priya peAtAnA Azaka hastipALakane Apyu, paTTarANI anaMgasenAnA hRdayanuM sa va e hastipALaka hatA. jenA kAraNe bhaharIe laghu vikramane dezavaTA ApeleA hateA. paNa jagatmAM prANIonA badhAya divaso kAyama eka sarakhA jatA nathI. e teA veLA veLAnI chAMyaDI. samaya peAtAnuM kAma niyamita kare ja jAya che. hastipALakane paNa anaMgasenAthI paNa adhika priya eka vezyA hatI. e vezyAne A amaraphaLa ApI ane prabhAva kahI saMbhaLAvyA. peAtAnA AzakanI sAcI mahAata jANIne vezyA rAjI thaI, vezyAne potAnA duSTa jIvana upara tiraskAra hovAthI eNe e amaraphaLa rAjasabhAmAM rAjAnI AgaLa bheTa dharyuM. amaraphaLA prabhAva sAMbhaLI temaja dhArI dhArIne jotAM e amaraphaLa peAtAno pAse Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya prathama AveluM evI khAtarI thatAM " amaraphaLa kyAMthI AvyuM ?" e saMbaMdhI hakIkata rAjAe vezyAne pUchI. "hA! nA! karatAM Akhare vezyAe hastipALakanuM nAma AgaLa dharyuM. hastipALakane bolAvI rAjAe amara phaLane saghaLe itihAsa jANI lIdho, tethI saMsAra upara rAjAne tiraskAra Avyo, enA hadayamAM ekadama palaTo AvyuM. ahA ! zuM AvuM ja jagatanuM svarUpa haze ! yAM cintayAmi satataM, mayi sA viraktA sApyanyamicchati janaM, sajanonyasaktaH asmatkRtte ca parituSyati kAcidanyA dhig tAMca tAMca madanaMca imAM ca mAMca // 1 // bhAvArtha-rAta divasa jenuM huM yAna ciMtavana karuM chuM te mArA uparathI rAga rahIta thaIne bIjAnI upara Asakata thai, te purUSa paNa tene choDI ke vezyAmAM mahAdhIna evI teNIne, te Azikane, madanane tema ja rANI ane mane dhikkAra he ! dhikakAra he! atikiTa virakata dazAne pAmelA rAjana bhartuharI rAjapATa cheDI kaphanI dhAraNa karI jaMgalamAM tapa karavAne cAlyA gayA, maMtrIo, pradhAne, amaladAra, rANuo temaja nagarajane tenA prArthanA AjIjI temane mohamAM AkarSavAne zakitavAna thai nahIM. anaMgasenA paNa jAtanA phiTakArathI trAselI gaLe phAMso khAi maraNa pAmI, rAjyane rAjA vagaranuM jANIne maMtrIo vicAramAM paDyA, aneka maMtraNane pariNAme temaNe najIkanA sagA saMbaMdhImAMthI koine gAdIe besADavAno nizcaya karyo. rAjA vagaranuM zunya rAjya dekhIne avaMtInI najIkamAM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaMtInI gAdIne rAjamugaTa dhAraNa karIne rAjA vikramAditya maMtrIo tathA sAmate sAthe rAja sabhAmAM beThelA che. pRSTha 41 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 prakaraNa 5 muM rahele keI adhama asura agnivaitALa upara adhiSTita thayo, maMtrIoe zrIpatinAmanA purUSane gAdI upara besADa, tene rAtrInA samaye agnivaMtALe mArI nAkhe. je je purUSane gAdIe besADatA temane e adhama asura mArI nAkhate, maMtrIoe bali bAphalA vigere temaja hema havanathI tene saMtoSa pamADavAnA bahu prayatna karyA, chatAMya te durjana banela pizAca gAdI upara beThelAne mArI nAbate paNa kai rIte tuSTamAna thate nahI ne rAjA vagara anAtha banelA maMtrIonA aneka upAya paNa saphaLa thayA nahI. asura tuSTamAna nahI thavAthI rAjA vagaranI avaMtInI gAdInA maMtrIe ciMtAturapaNe kArabhAra karavA lAgyA dhAryuM kevuM thAya che? mAnavI na jANe ke amAruM zuM thavAnuM che. na jANyuM jAnakI nAthe, savAre zuM thavAnuM che. " prakaraNa 6 ThuM meLApa " saMpata gaI te sAMpaDe, gayA vaLe che hANa, gaye vakhata Ave nahI, gayA na Ave prANa e avaMtInI gAdIne rAjamuguTa dhAraNa karIne avadhute potAnI zakita ane sAhasathI agnitALane vaza karyo. vaitALane vaza karyA pachI mahIpati eka divase rAjasabhAmAM beThelA hatA, maMtrIo vigere badhA paNa pita pitAnI jagAe beThelA hatA, tevAmAM pratihArInI rajA meLavIne eka purUSe rAjasabhAmAM praveza karI rAjAne namaH skAra karyo, mahIpati e purUSane joI rahyo, ane pachANuM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya "oha bhaTTajI ! bhamAtra? kuzaLa to che ne! Aja ghaNe divase A tarapha bhUlyA paDayA kAMI? - mitrane joI khuzI thayelA rAjAe potAnA lageTIyA mitrane oLakhIne kahyuM, mitra? tamArI vANI sAcI paDI che ne eka vakhatano avadhuta atyAre avaMtI bake mALavAdezane svAmI bane che. bhAgyanI vicitratAthI prANuone zuM zuM nathI maLatuM ? " jarUra? mahArAja? Apa rAjA hatA ne rAjA thayA, Akhare paNa jagatamAM te je jenuM hoya te tene maLe che. vidhi paNa tene jarUra madada kare che." ema nahI mitra! A te avadhutane rAjya mahyuM, khuda vidhAtAe ja A je karyuM? nahItara eka avadhutanA bhAgyamAM te rAjya kyAMthI hoya? rAjAe bhamAtranA sAme dRSTi karI kAMIka sUcaka hAsya karyuM "zuM ema hakIkata che !bhaTTajIe rAjAnI sAme joI sucaka rIte maMtrIo ane sabhAjane tarapha dRSTi karI. mahAmaMtrI jane! tame AvA ajANyA avadhutane avatIne rAjamuguTa paherAvI bahu ja sAruM kAma karyuM che! tamArI e dIrghadRSTine jarUra dhanyavAda kahevAya!' "kema vArU? eto jenA bhAgyamAM hatuM tene rAjya maLyuM che, ane te emAM nimitta bhUta chIe. amane te avadhutanA vezamAM vidhie rAjA ja Ape ema samajI Aje Akhe deza rAjI thayo. emanI ja zaktithI divya zakitane dhAraNa karanAra vaitALa asura Aje parAsta tha, maMtrIomAM mukhya maMtrI buddhisAgare upara mujaba kahyuM, "tame maMtrI chatAM A avadhutane pUrepUro oLakhyA nathI, ethI mane Azcarya te jarUra thAya che, jANe che ke Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : 43 bhaTTa jene tame rAjyasuguTa soMpyA te avadhuta keNa che ?' jIe kautaka bharI vANIthI sarve sabhAjanane AvI vAta kahI Azcarya pamADayA. '' "zu emAM kAMI bheda che? A avadhuta sAcA avadhruta nathI tyAre ? enI pAchaLa kaMi hatihAsa che ke ? " AturatAthI sarva sAMbhaLavAne adhIrA thayA maMtrIonA kAna paNa camakayA. A bAbatamAM zuM bheda haze tyAre ! 66 jarUra bheda che! A avadhuta te bIjo keNa hoya ? mahArAjA bhartRharInA laghu madhava yuvarAja vikramAditya paradeza gayelA te avadhutanA veza dhAraNa karIne jagatanI lIlAne jotA jotA e nagaramAM AvyA. tyAM mAre te emane meLApa thaye. avadhute anukrame pharatAM pharatAM avaMtI AvyAne tamAe emane rAjamugaTa paherAvyA. chatAM tame ALakhyA nahI e teA Azcarya ? " bhaTTajIe spaSTa vAta kahI saMbhaLAvI. bhaTTajInI vAta sAMbhaLI maMtrI sahIta sarve Azcaya cakita thayA. vikramAdityane oLakhI badhA atyaMta harSIta thayA, e sabhAmAM thayelI vAta jaLamAM telanA mi dunIjema sArAya nagaramAM phelAi gai. mahArAjA vikramAdityane oLakhI prajA harSaghelI thaI gai. ra7vAsamAM zrImatIdevIne potAnA putranI jyAre khara paDI, tyAre tenA hatA te kAMI pAra ? mAtAnA e avarNanIya ha`nI ApaNe te zu turkInA karI zakIe? agnivetALa jevA adhama pizAcane vaza karavAnu parAkrama potAnA putranuM jANI evI phacI mAtA ya ke tene hu na thAya ? page cAlatAM mAtAnA nivAsasthAnamAM jaI vikrame mAtAnA mAM vadhAro karyo. sArAya nagaramAM AnaH A vartAi rahyo. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya hu ghelA banelA maMtrIoe vikramAdityaneA mahA maheAsavapUrvaka pharIne paTTAbhiSeka karyAM. mahIpati vikramAditye e maheAtsavamAM potAnA mitra bhaTTamAtrane save maMtrIomAM mukhya mahAamAtyanI pakSIthI vibhUSita karyo, peAtAnA mitranA pUrva upakAra sAMbhaLIne peAtAnA sukhaduHkhanA sAthI karyAM. bhaTTamAtra paNa eka niSThAthI pAtAnA-mitra svAmInI sevA karavA lAgyA. dhIra, vIra, gAMbhIrya ne udAratAthI buddhi ane cAturyatAthI rAjyanI AbAdIne vadhAratA rAjA ane prajA ubhayane priya thai paDayA, manuSyamAM pracchanna rahelA guNa ke dreSa avasara pAmIne jhaLakayA vagara rahe kharA? 44 bhaTTamitranu buddhicAturya, agnidvaitALanI madada ane potAnA parAkramathI rAjAe durjana ane zatruone jItI laIne rASTrane nirbhaya karyuM, saMta sajjana vargane saMteSa pamADace, prajAjanane zAMta ane sukhamAM mazagula karyAM. parAkramI vikrama jevA svAmIne pAmI leAkA dharmakArya mAM magna banI sukhamAM divase vyatita karavA lAgyA aneka zatru maMDaLanA dezo tIne rAjAe pRthvImAM vadhAro karyAM. dararoja prAta:kALe vikramAditya mAtAnA caraNamAM namI pachI bIjA kAryo temaja rAjakAya karatA hatA. lakSmIthI anekanA duHkhAte dura karatA rAjA dhananI icchAvALAne dhana ApavA lAgyA, arthanI icchAvALAne artha te kAmanI icchAvALAne tenA tevA maneAtha pUrNa lAgyA. judA judA vicAranA lokonAM manavAMchita puratA rAjA raiyatane A rIte sukhI karavA lAgyA. rAjA vikramAditye senA taiyAra karI peAtAnA parAkramane camatkAra zatru rAjAone temanA dezamAM ja te paNa matAvye. agavaga ane tailaga Aphri deza para caDa'i Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 " 4 karIne jItI lIdhA tyAMnA rAjAone chatI potAnI ANa. " pravartAvI. meTA dezanA rAjAone tAbe karI mahAna rAjaenA vikama rAjAdhirAja thayA, eka divasa temanAM mAtA zrImatI rage vyApI gayAM. temanI zAMti mATe me Ta merA vaidyonA upAyo paNa. cAlI zakayA nahi. sadadhyAnamAM tatpara evA zrImatI aneka mANasene jota jotAmAM svarganAM atithi thayAM. sArAya avaMtImAM zeka ane glAnInuM vAtAvaraNa phelAvatAM gayAM. rAjA vikrama paNa zAkathI vyAkula cittavALe banI gayo zrImatI devInuM mRtyukArya karyA chatAM, rAjA zeka rahita thaye nahi, jethI maMtrIoe aneka prakAre baMdha karIne rAjAne zeka mukata karyo. te samaye bhArata varSamAM lakSmIpura nagarane viSe varIsiMha rAjAne padmAvatI nAme prANapriyA hatI, temane saMsAra sukha bhogavatAM aneka putra upara eka putrI thavAthI mAtA pitAne te prANathI paNa adhika priya thaI. jajotsava karIne rAjAe putrInuM kamalAkamArI nAma rAkhyuM hatuM. te kumArI atyAre bAlyAvasthAmAM capaLatA choDIne yuvAnInI AchI AchI lAlityatAne chupAvavA lAgI. mahA sauMdaryavatI kamalAkumArI moTA mahesava pUrvaka vikamAditya sAthe paraNI avatI AvI, bIjI paNa aneka kanyAo sAthe pANigrahaNa karI rAjAe potAnuM aMtaHpura sauMdaryathI zaNagAryuM. avaMtinA atapuramAM aneka rANIo chatAM rAjAnA cittane anusaranArI kamalAkumArI viSNune lakSmInI jema, rAjAne ati prANavallabha thai. e prANavallabhAonA premanI roja avanavI mAja bhagavata rAjA vikamAhitya evA samayane paNa jANa nahI, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTizya vijaya anyadA avantipatine peAtAnA vaDIlakha bhartRharInu smaraNa thayuM. AhA vidhinA nyAya tA juo ! eka ja pitAnA e putrA chatAM eka mATeA rAjAdhirAja ane bIjo vanavAsI tapasvI! eka zrImAna eka sanyAsI! e badhu atyAre zu karatA haze ! kayAM rahetA haze ? are vanavAsanA duHkhathI mArA vaDIla badhu kRza thaI gayA huze. temanI sAra saMbhALa nahI lenAra te sa'sArasukhamAM lubdha rahenAra evA mane dhikakAra che. " 46 "" rAjAe rAjasevakone potAnA badhu bhatRharIne zodhIne ahIM teDI lAvavAnI AjJA karI. AjJAne AdhIna sevako rAjayogI bhatRharIne vinati karI teDI lAvyA e zarIre kRza thayelA rAjayegI tapasvI baharIne rAjA vikramAditye caraNamAM namIne praNAma karyAM. AhA! vaDIla baMdhu tapasyAthI kevA kRza thai gayA che! 6: baMdhu ? A vanavAsanA nA tyAga karo ! mArI upara kRi karI A avaMtInuM rAja grahaNa kare ! he bhagavana ! eTalI mArA para kRpA kare!" "rAjana ! gaMdhanakuLanA sarponI mAphaka uttama pu SA peAte tyAga karelI rAjyalakSmIne pharI icchatA nathI. e bAhyalakSmI karatAM aMtaraMga-lakSmIne meLavavA ja ceAgIe te prayatna kare che. tema tapAsyA karavAmAM ja prIti vadhe ! " bhartRharInI tyAgavRtti joIne rAjAe pharI prArthanA karI. d bhagavan ! tyAre Apa ahIyAM rAjamahelamAM managamatAM bhAjana karI sukhethI mArI sAthe raheA ! " rAjamahelamAM rahI managamatAM bhejana karavAM e sAdhunA dharma nathI. ame te vanamAM rahI tapasyAmAM ja Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 huM 47 AnaMda mAnanArA manuSyanA saMsargamAM amAre gharma zI rIte rahe? 2) bhale to Apa avaMtInI pAsenA udyAnamAM rahe, paNa reja AhAra levAne mArA maMdire padhA vA kayA kare ne ATalI mArI vinaMti svIkAro ! ) 0 purUSe eka ja gharano AhAra haMmezAM kare te emane ghaNuM de utpanna thavAno saMbhava che, mATe evI vAta karaze nahi." tyAre Apa phakata eka ja vakhata mArA mahelamAM AhAra levAne padhAre ? huM Apane nirdoSa AhAra ApIza" rUSie rAjAnI vAta mAnya karI nagarI bahAra udyAnamAM AvIne jJAna dhyAnamAM samaya pasAra karyo, * bIje divase phaSi bhartuharI rAjamahelamAM AhAra mATe AvyA te samaye paTTarANI kamalAkumArIne snAna karavAne tyAra thayelI joI tatkALa pAchA pharI gayA. munine pAchA pharatA jANuM pANI vastra paherI utAvaLathI rUSinI pAse AvI pahoMcI rAjA temaja AtamaMDaLa paNa AvI pahecuM. raSTine AhAra levAnI prArthanA karI. Ape bAhya IMdrinA viSayo jItyA che, paNa AvI rIte vartavAthI Ape hajI aMtaraMga zatruone tyA jaNAtA nathI. " paTarANu kamalAkumArInAM vacana sAMbhaLI gI mauna thaI gaya . e ucca dazA prApta karavAne ja mAre prayAsa che. abhyAsa karatAM eka divase e dazA prApta thaze ke jyAre huM ? zatrau mitre tUNe straiNe, svarNe'zmani maNau mRdi mAkSe bhave bhaviSyAmi, nirvizeSa matiH kadA // 1 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya bhAvArya-za ane mitramAM, strInA soMdaryamAM ne ghAsamAM, suvarNa ane pattharamAM temaja maNi ane mATImAM saMsAramAM ane mekSamAM sarakhI mativALe thaIza tyAre ja & kRtyakRtya thaiza. gIbhartuharIno upadeza sAMbhaLI badhA khuza thayA. ' rAjAne tyAMthI AhAra laIne jagatane bedha karavAne rAjagI anyatra cAlyA gayA. rAjagI bhartRharIne jaMgalane mArge jatAM vikramAditya Apta varga sAthe azabhInI AMkhe joI rahyA. atyAre emanA hRdayamAM akathya muMjhavaNa thavA lAgI. paNa emAM mAnavIne upAya zuM ? vidhAtAe saunAM bhAvI judAM judAM ja nirmANa karelAM tyAM buddhi te zuM kAma kare? "manuSya kahe A meM karyuM, paNa karanAra che keya AdaryA adhavaca rahe, vidhi kare se heya." prakaraNa 7 muM naraSiNI? - mana tuM gamAra thA mA, premamAM daTAI jA...mA e mehamAM lapaTA...mA, bhuMDA khuvAra thA..mA. . " e ramaNIonA hAvabhAvamAM, vilAsomAM, netranA kaTAkSamAM kSaNika vairAgyane bhUlI jaI sukhamAM lukhya rAjA vikramAditya, eka divasa sabhA bharIne beThA hatA, maMtrI, sAmate, adhikArIe, so kaI tipitAnI jagAe beThelA jJAna goSThi karI rahyA hatA. akasmAta e rAjasabhAmAM devatAnI mAphaka pragaTa thayele eka purUSa rAjasabhAne kSobha utpanna karavA lAgyA. badhAya dimUDha thaIne e kAMtimAne purUSane joI rahyA, rAjA vikrama paNa e purUSanuM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa cha 9 divya rUpa joine tAjuma thayA. " mArA karatAM paNa A purUSanuM sauMdarya keTaluM adbhUta ?" A pragaTa thanAra puruSanuM nAma divAkI hatuM. bahurUpInI mAphaka rUpa pheravIne vaLI pAchuM teNe adbhUta svarUpa dhAraNa karyuM, gheADIvAramAM te judAM judAM svarUpa karI rAjasabhAne cakita karI dIdhI, bhinna bhinna rUpathI sabhAne kSAbha karatA divAkIti bAlyA. he '" rAjan ! tamArA je3. mArU rUpa che ke nahI. athavA te juo tamArA karatAM paNa huM ati suMdara chuM, jagatmAM mArA barAbara saudarya tame kASThanu joyu che ke ! " divAkItinA zabdo sAMbhaLI rAjA Azcarya cakita thayA. chatAMya mAre ane tamAre A nAzavaMta rUpamA ga karavA na joie. duniyA mahAna che. jyAM aneka prakAre taratamatA jAvAmAM Ave che. eka bIjAthI adhika rUpagata prANIo A jagatamAM maLI Ave che, cha 66 " divAkIti zu tyAre tame evI adbhUtatA kAMI joi che ? joi hAya tA mArI AgaLa nirbhaya thaine kahe !" rAjana ! tArA ane mArA rUpAnI te zI vizeSatA che ! sAMbhaLe ! dakSiNa dezamAM pratiSThAnapura nagaramAM zAlivAhana rAjAne vijayA nAme paTarANI che. tene eka putrInA bhAgyavasAt janma thayA tenuM nAma sukumArI; yuvAvasthAne AmaMtraNa ApatI e bALA dizA ane vidizAone peAtAnI kamanIya kAMtithI ujavala prakAzita karatI hatI. sakala kaLAmAM paNa pAraMgata thaine rUpa, guNa ane lAvaNyathI zAmatI bALAnI Aje kANa sarakhAmaNI karI zake tema hatuM ? eka divasa jAti smaraNathI eNe peAtAnA sAta bhave pAchalanA joyA, tyArathI e naradveSINI banI, purUSane dekhe Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya te tarata ja mArI nAkhe che, bhulacuke nAma sAMbhaLe toya snAna karI nAkhe, kahe e mane hara bALA purUSanuM nAma na sAMbhaLe te pachI tenAM lagna karavAnI che tenI AgaLa vAta ja keNa kare ! rAjana tamArA rUpa temaja tamArI rANIenAM rUpae bALAnI AgaLa aNumAtra paNa nathI. tamArAthI to teNunuM svarUpa joI paNa zakAya tema nathI." divAkIti pAsethI sukumArInI tArIpha sAMbhaLI rAjA harSita thayo " heya! tamArI vAta taddana satya che. manuthenA zarIranI paNa bhAgyane laIne taratamatA heya ja ! paNa e bALA tyAre te roja evA keTalAya purUne mArI nAkhatI haze zuM?" "tethI te zAlIvAhana rAjAe nagaranI bahAra eka kIle baMdhAvI aMdara rAjamahelamAM sakhIo sAthe sukamA rIne suikomalA] rAkhI che. bAga, bagIcA, havA, vigere dareka sagavaDathI e udyAna paripUrNa sagavaDavALuM che. sarve RtumAM phaLa Ape evA vRkSothI manehara udyAnamAM dUdha jevA ravaccha jaLavALuM eka suMdara sarovara bALAne kriDA karavA mATe bAMdheluM che jenAM taLIyAM, kAMThA-pALa sopAna suvarNavI jaDavAmAM AvyAM che suvarNamaya pagathI, pALa ane beThethI e udyAnanI zobhA paNa keI anerI ja jaNAya che. taLAvane kinAre mArI nAme kaI devIe udyAnanuM rakSaNa karanArI temaja bALa sukumArInA puNyathI tenuM paNa rakSaNa karanArI che. evI e kamanIya bALa nAM huM vizeSa vakhANa te zuM karuM ? " divAkItinAM vacana sAMbhaLI vikrama atyaMta khuzI thaye ne e divAkItine paNa puSkaLa dhana ApIne have pamADavA pradhAno pAse dhana maMgAvIne rAjAe jevuM te Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 7 muM paSane AvyuM ke tarataja sabhAmAM sAta koDa suvaNanI kImatanAM ratnanI vRSTi thai. ke jenA tejathI dizAo camakavA lAgI. rAjA ane maMtrIo A camatkAra joI cakti thayA. e rAjasabhAnI ajAyabI vacce eNe petAnuM devanA jevuM svarUpa pragaTa karyuM. divya evAM kuMDala ane divya pizAkane dhAraNa karanAra e devane je seve Azcaya cakita thayA, tame koNa che? ane kayAMthI Ave che? rAjAe pUchayuM. rAjAnA javAbamAM te sura bole, " he rAjana ? svargamAMthI merU parvata upara huM ane dhone namavAne gayo hato, mArgamAM jatAM tArA sAhasanAM guNagAna sAMbhaLI nezvarane namI tane jovAne mATe cAlyo Avato hato, paNa rastAmAM pratiSThAnapura nagaramAM zAlIvAhana tanayA sukumArIne jovA game tyAMthI ahI AvI tArI parIkSA karI. huM have svargamAM je.za. " suMdara ke je devatAnuM nAma hatuM teNe rAjAne TuMkamAM upara pramANe kahyuM. * tamArA darzanathI ame badhA khuzI thayA chIe. deva darzana mATe bhAgyathI ja thAya, jethI Ajano divasa amAro saphaLa thaye . " rAjAe davanI stuti karatAM kahyuM. rAjana ! tArA sAhasapaNathI huM saMtuSTa thA che. kAMika varadAna mAga ? tamArI icchA huM zI purI karuM ? ) mAre zI nyunatA che ke tamArI pAse mAguM ? je je vastunI mAre jarUra che te mane maLelI che. mAgavA jevuM che zuM te huM tamArI pAse mAguM? rAjAnI icchA nahI chatAM rUpa parivartana karavAnI guTikA ApI devatA adazya caI gaye, rAjA vikamAditya Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para vikramacaritra yAne kauTilya vijaya tyArapachI sarve sunI madhyamAM rahevA chatAM temanA hRdayamAM chupe asaMtoSa rahyA karate hato. vAre vAre ene sukumArI bALAnA vicAra AvatA hatA. te rAjAnA hRdayane hacamacAvI nAkhatA hatA. aMtaHpura ramaNothI bhareluM chatAM rAjAnuM mana bALa sukumArI tarapha AkarSAyuM hatuM. e sukumArIne maLavAne bheTavAne, enuM suMdara vadana nirakhavAne Atura thaI rahyuM hatuM. jethI rAjyanA aneka kAryamAM citta vyagra chatAM glAni temane choDatI nahI. aneka suMdarIne sahavAsamAM paNa sukumArI bhulAtI nahi. rAjAnI udAsinatA joI eka divase bhaTTamAM rAjAne pUchayuM. "he svAmI ? evI kaI vastunI nyunatA che ke tamAruM mana dubhAya che. kahe ? manamAM zuM thAya che. AvA sukhamAM paNa hRdaya zAthI dubhAya che ? " mitra ? zuM vAta kahuM ? pelA devatAe kahelI zAlIvAhana tanayAnA pANigrahaNa vinA mArI A samRddhi nakAmI che. mArA bhAgyamAM e eka meTI khAmI che. " " rAjan ? e naSiInI vAta choDe ? e mehanI ghelachAne mAre eka joDe ? ene meLavavA jatAM te mahA anartha thAya ? " game te thAya ? enA vagara AjaMdagI bhale khuvAra thAya ! je e prANapriyA nathI te mAre jIvitanuM kAma paNa nathI. mitra ? " mitra ? A tane zuM thayuM che? enI pAse zI rIte javAya ? ane zI rIte maLAya? je purUSa upara daSTi paDatAMja tene mArI nAkhe, enI icchA paNa tamArA vagara keANa rAkhe ? je mArA jIvitanuM tamAre kaI prajana hoya to Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM 53 e badhI vAta choDIne ene meLavavAne upAya zodhI kADhe. nahItara A rAjya, samRddhi, vaibhava badhuM tame saMbhALe!" ane tame?" "huM ? huM te priyA mATe phakIrI laIza, vanavana bhamIza, paNa ene meLavIza te ja rAjadhAnImAM pAchA pharIza." rAjA te chelle pATale beThA ane maMtrIne parakhAvI dIdhuM. rAjAne nizcaya sAMbhaLI bhaTTamAtra vicAramAM paDayo. "rAjahaTha haMmezAM baLavAna hoya che rakhene premane paravaza thayele rAjA utAvaLa karI nAkhe. vicAra karI maMtrI bo9. "rAjana ! dhIraja dharo? ene meLavavA jatAM te tane bheTavA jevuM che chatAM mAtra eka upAya te ApaNe jarUra ajamAvIye. 23 ane te upAya ? " rAjAe utsukatAthI pUchayuM. madanA ane kAmakaLA nAmanI be vezyAo ApaNA nagaramAM rahe che, temanI sAthe masalata karIne ApaNe pratipaThAnapura jaIe to kadAca kArya bane? anyathA bIje kaI upAya jaNAtuM nathI. maMtrInA kahevAthI rAjAe madanA ane kamakaLAne tarataja tyAM bolAvI ane pUchayuM. "pratiThAnapuramAM rAjAnI mAnitI ane mukhya nAyikA-vezyA keNa che te tame jANe che ? rUpazrI nAme amArI bena rUpanA avatAra samI rAjAne prANathI paNa valabha che. dararoja sukumArI AgaLa te adbhuta nRtya karI tene AnaMda pamADI tene samaya sukhamAM pasAra karAve che. enA sahavAsathI rAjakumArI jatA samayane paNa jANatI nathI." madanA ane kAmakaLAe rAjAne kahI saMbhaLAvyuM. "amAre jaladIthI pratiSThAnapura javAno vicAra che te amArI sAthe AvavAne tamAre banee paNa taiyAra Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya thavuM ?" rAjAe TuMkANamAM muddAnI vAta kahI saMbhaLAvI. "tamArA hukamane mAna ApI ame paNa tamArI sAthe AvIzuM. mahArAja ? " rAjAe temane tarataja vidAya karIne taiyAra thavAnI sUcanA ApI. temanA gayA pachI vikramAditye agnivaMtAbanuM smaraNa karyuM, te paNa rAjA samakSa hAjara tha. - buddhisAgara maMtrIne rAjya vyavasthA temaja rakSaNa karavAnuM kAma bhaLAvI vikrama, agnitAla, bhaTTa mAtra, madanA ane kAmakaLA e pAMca ghoDA upara savAra thaIne avaMtIthI gupacupa ravAnA thaI gayAM. mArgamAM aneka gAma, nagara vana, jaMgala nadI taLAva, parvata vigere jatAM keTaleka divase e pAMce ghoDesvAre pratiSThAnapuranI samIpe AvI pahoMcyAM. teo pelA udyAna samIpa AvyAM ke udyAnanI rakSikA mAjArIe traNa vakhata kutkAra zabda karyo. e kutkAra zabda sAMbhaLI rAjAe bhaTTa mAtrane pUchayuM. "mitra ? A mArI zuM kahe che? ApaNane kAMI sUcave che ke zuM ? | - "rAjana ? mAjarI ApaNane kahe che ke purUSane dveSa karanArI rAjaputrI hamaNuM AvIne tamane mArI nAkhaze. bhaTTamAtranI vANuM sAMbhaLIne rAjA vicAramAM paDe. "oho? zuM ApaNe ahIM maravA AvyA chIe? nahi! nahi ! eka strInA hAthathI maravuM enA jevuM nIca bIjuM zuM ? mitra? kAMI upAya? " jIvana bhadANyavApnoti jIvan dharma karotica / jIvanupakRti, kurthAt jIvanaH kiM na jAya te // bhAvArtha-jIvate manuSya keI vakhate kalyANane meLavI zake che, jIvatA hoya te te dharma karI zake che, temaja upakAranAM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T 0 mahArAjA vikramAditya, bhaTTamAtra, asivaitAla ane madanA tathA kAmakalI A banne vezyA sAthe pAMca suMdara gheDI upara pAMca jaNa svAra thaIne avantinagarIthI gupacupa nIkaLI pratiSThAnapura nagara samIpe AvyAM, tyAM uDAnanI rakSikA mArIe kaMIka sUcavana phukAra zabdathI karyuM che. pRSTha 54 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 yuM kArya paNa kare che. jIvate haze to te bhaviSyamAM sarve kAMI karI zakAze paNa muvA pachI kaI banI zakatuM nathI. kAmakaLA! madanA ! atyAre jIvanane upAya kAMI paNa tuM batAvI zake che?" rAjAnI vANI sAMbhaLI madanA bolI. "mahArAja ! eka upAya che, tame traNe jaNa strIrUpa dhAraNa karIne mArI benane tyAM Avo! vilaMba na karatAM jhaTa prANa bacAve! e rAjakumArI hamaNAM Ave te pahelAM A dAva ajamAvo ! ) tarataja traNa jaNAe strI svarUpa dhAraNa karyuM ane e pAMce strIo nagaranAyikAnA makAnamAM AvI. rUpazrIe baMne benene ghaNe divase jaI temane Adara satkAra karyo. mane gamatAM bhojana karI badhAM AnaMda magna thayAM. re samaja e mAnavI, purUSa nahI baLavAna rAine parvata kare, jagamAM eha baLavAna ? - prakaraNa 8 muM phATayuM' hIrAgala heya, tAMtaNa laIne taNIye, kALa ja phATayuM hoya, sAMdho na lAge surane! " pitAnI bahena madanA ane kAmakaLAnI temaja temanI sAthe AvelI strIo-nartakIonI AgatA svAgatA karatAM jarA vAra lAgI ne rUpazrIne rAjakuMvarI pAse javAne samaya vahI gayo hovAthI, teNIe potAnI bahenane samajAvI memAnI rajA laIne rAjakuMvarI pAse javAne utAvaLa karI. nRtya karavA rUpazrIne rAjakuMvarI pAse jatI joIne vikrame kahyuM. "tamane vAra lAgI hevAthI bhupakumArI jarUra tamane Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para vikramacaritra yAne kauTilya vijaya pUchaze ke kema asurU thayuM? to tame kaheje ke avaMtIthI rAjAnI pAMca nataMkIo AvI che, temanI sAra saMbhALa karavAthI jarA DhIla thaI che mATe kSamA karaze! - vikramanI vANuM aMgIkAra karIne rU5zrI jhaTa rAjakumAri pAse hAjara thaI tene joIne rojanA samaya karatAM Aje asurU thaI gayuM te mATe pUchyuM. tenA javAbamAM rUpazrIe kahyuM "gItagAnamAM temaja nRtyakaLAmAM praviNa evI pAMca nadIo avaMtIthI AvelI hovAthI temanI AgatAsvAgatA karatAM mane vAra lAgI. " navI nataMkIonI vAta sAMbhaLI bhupALakuMvarInuM mana temanAM gItagAna sAMbhaLavAne utsuka banyuM. rUpazrIne nAca te dararoja tho hato, jethI e nartakIone belAvavAne vicAra thatAM rAjakumArIe rUpazrIne e pAcene potAnI AgaLa hAjara karavA pharamAna karyuM. prAya karIne prANIone jagatamAM navIna navIna jevAnI ne sAMbhaLavAnI ati usuktA rahe che evo niyama che, rUpazrI paNa tRpakumArIno vAta aMgIkAra karIne jhaTa ghera AvI e pacene nRpakumArInI hakIkata kahI saMbhaLAvI ane temane jhaTa sumArInI pAse teDI lAvI. - navIna yauvanavALI ane divya alaMkAra ane vaccethI zobhAyamAna sauMdaryazALI e pAMca lalanAone je sukumArI tAjIba thaI. "je rAjA AgaLa AvI natikAo haMmeza nRtya karatI tenA dilane raMjana kare che tevA avaMtipatine dhanya che? khacita A te svargalokamAMthI devAMganAo nRtya karavA AvI che ke zuM? vikama paNa bhUpabALa sukumArIne joIne lobhAyamAna thaI gayo. "zuM A te pAtAlakanyA! yA ke vidyAdharabALA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 mu 57 haze ke devamALA ? kinnarI ke gAMdhI kanyAM " enA sauMdaryanu pAna karatA vikrama enA rUpane nirakhI ja rahyo. e pAMcee rUpavitA mALA sukumArI ane enA sakhIvarganA parivAra AgaLa peAtAnuM adbhuta nRtya zarU karyuM. madanA ane kAmakaLA nRtya karavA lAgI. vikrama mayura AlApa salAya prakagAvA lAgyuM, mAtra enA gAnamAM sUra pUrAvIne e gAnane zAbhAyamAna manAvatA garcA ane pelA vaitAla vINAnA sUra meLavIne peAtAnI caturAI batAvavA lAgyA . e saMgIta e nRtyamAM have rahI kAMI khAmI ! A adbhuta nRtya temaja vikramanuM gAyana sAMbhaLI rAjabALA adhika prasanna thaI hatI temane pRSTha pAritASika (bheTa) ApIne khuzI karyAM, ane vikramane kahyuM. 'vikrama ? tuM adbhuta gAi jANe che ? tArUM madhura gAyana hajI paNa mArA aMtaramAM guMjArava karyAM kare che. rAtrInA samaye tuM ekAMtamAM mArI pAse gAvA AvI zake ? " * hA ? jarUra rAjamALA ? mane jo khuSpa inAma Apo. ja.2 AvIza? mArA maMjIla ane kAkIla kaMThathI Apane rAjI karIza jha ". 'jarUra Avaje, paNa zuM lane tu rAjI thaiza, vikrama ? eka lAkha sAnaiyA ? ' vikrame smita karatAM kahyuM. sArU ! jarUra ? tArA jevI sura nakIne te ethI ce kAMi vadhu maLavuM joie, samajI !' rAjakumArInI rajA meLavI pazrI e pAMce memAna ne lai potAnA makAne gaI. snAnathI zarIra svaccha karI pari zrama utArI bhAvatAM bhAjana karI vikrama nizAnAM sAmrAjya jagata upara jAmate chate rAjatanayAnI sevAmAM hAjara thA. rAjakumArI atyAre snAnagRhamAM snananI taiyArI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vikramacaritra yAMte kauTilya vijaya karatI hovAthI dAsIe teNIno pAse jaine vikramanA AgamananA samAmAra nivedana karatAM kuMvarI khelI. ' vikramane ahIM mArI pAse khelAvI lAva!" dAsIe vikrama pAse AvIne kahyuM. ' cAle ! bhupamALA sukumArI tamane snAnagRhamAM ja melAve che. cha dAsInA zabdo sAMbhaLI vikrama vicAramAM paDayA. " e snAna karatI bALAnI pAse javuM e mAre yAgya nathI. jo ke keTalAka prapaMca vagara e mALA jarUra vazatA nahIM ja thAya ane Adhina karavAne mATe kauTilyanI jarUra teA paDazeja. paNa e snAna karatI bALAnA vahita sAMgApAMga jovAnuM pApa te nahIM ja karavu. ' '* dAsI ! tArI svAminIne kahe huM ahIM beThI beThI tArI svAminInI rAha jotI temanAM vasAbharaNa ThIka karUM chuM. vikrame vicAra karI kahyuM. alpa samayamAM snAna karIne sukumArI khALA A paheoMcI. vikramane joine atyaMta khuzI thatI khelI.'" Aje te ApaNe sAthe ja eka thALamAM bhAjana karIzuM." javAbamAM vikrama hasyA. " banne srIe ekatra bheAjana kare e te kAMi sArU lAge! puruSa ane srI bhegA besI bhAjana kare te te zAbhe paNa kharuM? " ' purUSanuM nAma sAMbhaLo rAjama LA camakI, " chI ? chI ? purUSanuM nAma mArI AgaLa na ela ? pharIne bilakula mArI AgaLa purUSanuM nAma na eTala?" rAjakumArI eraMDIyu pIdhelAnA jevuM kaTANuM mAM karatI kheAlI. te banne jaNe bheAjana karyu. bhejanakAryathI paravArI vikrame potAnA madhura ka katho gAyana zarU karI kumArIne prasanna karI. e manohara citrazALAmAM vikramanuM gAyana sAMbhaLI mALA citravat thai gai. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 prakaraNa 8 muM madhyarAtrI thatAM sukumArI (sukemalatA) ne parivAra te nidrAne vaza thaI gaye, paNa bALa sukumArI jAtapaNe vikamanuM gIta sAMbhaLavA lAgI. vime have purUSa ane strInuM mizragAyana AraMbhya. mahAmAyA pArvatI sAthe mahezvara addabhuta zebhAne pAmo! viSNu lakSmInI sAthe zobhA pAmo, iMdra rAcInI sAthe zobhe, caMdra rahiNinI sAthe ramo. kAmadeva rati ane prItinI sAthe prema kare, sUrya ratnAdevInI sAthenI ramata zobhAne pAme? eka locana jenuM dhyAnamAM magna raheluM che. bIjuM vipula evA pArvatInA stana pradeza upara cAMTI ALasu banI gayuM che. trIjuM pelA dhanurdhArI kAmadevane dahana karavAne krodhathI ati ugra svarUpa dhAraNa kareluM che evAM bhinna bhinna rasavALAM zaMbhunAM ne tamAruM rakSaNa karo !." vikame devatAonI stutine bahAne lalakAravA mAMDayuM. puSanI stuti sAMbhaLI temaja gAyanamAM purUSanuM nAma AvatuM jANuM rAjatanayA caMkI. "A zuM ? vikrama? basa kara? basa kara ? mane duHkhakArI A purUSanAM nAma tuM vAravAra kema bole che? " phodhathI rakA vadana karatI bALA belI. "rAjabALA? A to devatAonAM nAma che. manuSyanAM nahi zuM devatAonA nAmanuM gIta gAvAmAM paNa tamane gabharAmaNa thAya che ke ? " "hA! jarUra ! tAre devonAM paNa nAma na levAM purUSamAM deva ke manuSya keInuM paNa nAma mane apriya thayuM che, mArA hRdayane e badhuM asahya thayuM che." mATe nAma paNa laIza nahi. "jarI enuM kAraNa to kahe bhalA? rAja bALA! e badhuM zA kAraNathI thayuM che! purUSa upara dveSa karavAnuM tamane kAMI khAsa kAraNa maLyuM che ke zuM ? " Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne aiTilya vijaya "hA! emaja che. vikrama pUrvanA sAte bhavathI mane purUSanA samAgamathI kaleza-du:kha ane asaMtoSa thayo che. tethI ja purUSa upara dveSa thaye che, mArA haiyAne purUSa zabda paNa Aje dahana karanAre thaye che." "tamane harakata na hoya to e tamArA sAte bhava mane kahe ! '' vikamanA pUchavAthI sukumArIe potAnA sAta bhava kahevA zarU karyA. sAtamA bhavane vize lakSmIpura nagaramAM dhana nAmanA zAhukAranI he zrImatI nAmanI patnI hatI. amAre karmaNa nAme eka putra hato. dhana, lakSmIvAna chatAM ati kaMjusa hAvAthI sAruM khAte nahI, khAvA dete nahIM, sArAM vastra paherato nahIM, paherelAM joI zakatA nathI, tema ja dhama mAgamAM eka keDI paNa vAparata nahI. eka divasa enA nA kahevA chatAM huM zatruMjaya ane giranAranI yAtrA karavA tyAMthI saMghanI sAthe gaI yAtrA karIne harSathI jevI huM ghera AvI ke tarataja e duSTa arUNa bhecana karI mArA upara lAkaDIonA prahAra karIne mane mArI nAkhI. - cha ke bhave tyAMthI marIne caMpApurImAM madhurAjAnI putrI thaIne jItazatru rAjAne paraNuM. mArI pachI dhanarAjAnI putrI kaLAvatIne paraNIne rAjAe parANu karI ane sAthe laIne aSTApada vigere tIrthoe yAtrA karavA jate, tema ja navAM navAM AbhUSaNa, vastra, kaLAvatIne karAvI Apato paNa aNumAnitInI mAphaka mArI kaI vAta aMgIkAra karo nahI. mArA eke manoratha pUrA nahI thavAthI kALe karIne ArtadhyAne huM maraNa pAmI. pAMcame bhave huM mRgalIne avatAra pAmI. duSTa Azaya. vALe eka mRga mAro pati thaye. kAraNa vagara paNa te mane Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM du:kha devA lAgyA. kaI zikhAmaNanI vAta kahevA jAu te mane mAravAne paNa cukate nahI. eka divase eka munine vaMdana karavA mATe meM ene zikhAmaNa ApI, te e zake mane tiraskAra karIne evI te mArI ke enA mArathI huM maraNa pAmI. cothe bhave huM mRgalInA bhAvamAM zubha dhyAnamAM tatpara paNe marelI hovAthI vibhAvasu devatAnI devI thaI. devatAemAM paNa mane pati taraphanuM sukha na maLyuM, pitAno pUrva patnI sAthe yAtrA, vihAra, AnaMda,meja vigere karI pitAne deva bhava saphaLa karate paNa te duSTa hRdayavALA mArI eke vAta na mAnatAM ulaTo mAre tiraskAra karate, evA kalezamAM devabhavanuM AyuSya purU karIne tyAMthI paNa vI. trIje bhave padmapura nagaramAM mukuMda nAmanA vipranI manAramA nAme putrA thaI. yauvanavayanI thatAM devazarmA nAmanA brAhmaNane paraNI huM sAsare AvI, niraMtara rAtrI bhejana karanAra kaMdamULanuM bhakSaNa karanAra temaja snAnAdika karIne puSkaLa jaLane vyaya karI porA vigerene nAza karanAre mAre pati ati duSTa AzayavALo hovAthI huM tene zikhAmaNa ApavA lAgI. chatAM paNa e duSTa mArI vAtane nahi sAMbhaLatAM pitAnA duSTa Azayane vaLagI rahyo ne mAre tiraskAra karavA lAge tyAM paNa durgAnathI huM maraNa pAmI. bIje bhave_AgalA bhavamAM duryAna paNathI huM zukIne bhava pAmI, malayAcaLa parvatamAM eka zukanI sAthe huM rahevA lAgI. eka divase mAre prasavAno avasara hevAthI zukane kahyuM ke koI vRkSa upara mALo bAMdha. paNa ALasu, nA pIra evA teNe mArI vAta sAMbhaLI nahi, jethI mahA. mahenate meM vanamAMthI tRNa kASTa lAvIne zamI vRkSa upara Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne Tilya vijaya mALe bAMdhI tyAM baccAne janma Apyo. vanamAMthI phaLa lAvIne bacAMne huM pipavA lAgI. eka divase vanamAM vAMsanA gharSaNathI agni pragaTa thaye te agni ghAsane bALato bALa amArA vRkSa najIka AvavA lAgyo. - agnine najIka Avate joI meM kahyuM ke A agni pAse Ave te pahelAM eka baccAne tame 9 ane bIjAne huM laIne ApaNe uDI jaIe. paNa ALasunA ziromaNuM teNe mArI vAta upara dhyAna ApyuM nahi, dava saLagate saLagate amArA vRkSane paNa bALavA lAge. eTale e zaTha zaka pitAnA prANanuM rakSaNa karavAne uDI gayo ne huM baccAMnI sAthe davamAM baLIne mRtyu pAmI zubha sthAnamAM mRtyu pAmelI hovAthI tyAMthI mArIne huM zAlIvAhana nRpanI putrI thaI e sAte bhavanA jJAnathI purUSa upara huM ASavALI thayelI hovAthI puruSanuM nAma paNa mane dukhakArI thaI paDayuM che. chatAM tuM vAraMvAra purUvanuM nAma laine tenI stuti kema kare che?" - rAjabALAnI sAta bhavanI vAta sAMbhaLIne vikrama khuzI thate bolyo, "tame je kahyuM te sarva satya che, jene jenI upara bhavAMtaramAM dveSa rahe che, tenA tarapha tane dezanI ja lAgaNI thAya che." vikrame gIta gAyanI rAjabALAne saMtoSa pamADI, rAtrI pUrNa karI prA:kALe rAjabALAe ApelA lAkha soniyA lai vikrama pitAnA makAne AvyuM. bhadamAtra ane vaitALane sava hakIkata kahI saMbhaLAvI. saMketa karIne pAce jaNa rUpazrIne rAjI karI vanamAM-bAhya udyAnamAM gayA, ktiM karoti naraH prAjJaH, preryamANaH svakarmabhiH prAyeNahi manuSyANAM, vRddhiH karmAnusAriNo // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM | bhAvArtha-A jagatamAM pitapotAnA karmathI prerAyelA buddhimAna purUSe paNa zuM karI zake che? kAraNa ke prAyaH karIne manuSyane buddhi karmane anusAra ja hoya che. prakaraNa 9 muM. kauTilya ? "priyA na evI nirakhI are ? meM priyA na evI rIjhavI are ? meM priyA na evI lIdhI ura re ? meM vasaMta keli na kIdhI khare? meM ) bahAra udyAnamAM AvI traNe jaNe guTikAnA prabhAvathI pitAnuM mULa svarUpa dhAraNa karyuM ane pachI vikame agnivaitALane kahyuM. "A pAMca ghoDA ane be vaizyAone avaMtImAM mukIne kamaLAdevI pAsethI traNa divya zaNagArane lAva. kAraNa ke jagatamAM to ADaMbara pUjAya che. ne meTA ADaMbara vagara rAjakumArIne meLavavAnuM ApaNuM kArya pAra zI rIte paDe! " | vikramanuM vacana sAMbhaLIne vaitALa pAMca ghaDA ane be vezyAnI sAthe AkAza mArgo uDe. divyazakitane zI vAra lAge? avaMtImAM AvI pAMca ghoDA ane vezyAone pitapotAnA sthAnake mukI kamaLAdevI pAsethI traNa divya zaNagAra laIne vikrama pAse hAjara che. vetALanA jhaTa AvAgamanathI vikrama rAjI thaye keTalAMka kArya evAM hoya che ke je bahAdurIthI thAya che. tyAre keTalAMka koTilya vagara thatAM nathI, ApaNuM kAya ma yA vagara thaze nahi. atyAre have purepurI kauTilyakaLA bhajavyA vagara ApaNuM kArya siddha thaze nahi. "vikrama Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vikramacaritra yAne kATilya rAjAnI vANI sAMbhaLI vaitALe kahyuM. are rAjana? eka puSpa samAna kemaLa bALA mATe ATalo badho prayAsa? ATaluM badhuM kauTilya! kahe to ene upADI lAvI ahiM hAjarakarUM! ane tamArIdAsI banAvuM?" nahi? ame amArI zaktithI ja ene meLavIzuM. yukti prayuktithI jarUra ene vaza karIzuM. zAlivAhana rAjA nedharane bhakata hevAthI eNe potAnI bhakti mATe RSabhadevanuM maMdira baMdhAvyuM che.tethI ApaNe traNe jaNa Adivya AbhuSaNa paherIne deva sarakhA banI jIvanamaMdiramAM jaIe tyAM mAnavIne apUrva evuM rUSabhadeva AgaLa ApaNe nRtya karIe." rAjAnuM vacana bane e mAnya karyuM divasa asta thayA pachI traNe jaNA rUSabhadevanA caityamAM AvI meTI bhaktie karIne yukta gIta gAna sahita nRtya karavA lAgyA, bhavane nAza karanArI rUDI bhAvanAe karIne rAjAe prabhunI saMgItathI bhakti karI kahyuM che ke, dAridra nAzanaMta dAnaM, zolaM durgati nAzanaM vajJAna nArina prajJA, mAvanA mAnArAnA ? bhAvArtha-dAnathI daridratA nAza pAme che, zIla durga tine nAza kare che, jJAna ajJAnane nAza karanAra che, tyAre bhAvanA bhavarUpI badhA saMsArane nAza kare che. bIje divase paNa prAta:kALamAM pahelA e traNe jaNa deva svarUpa dhAraNa karIne jInezvaranI AgaLa nRtya, gAna karavA lAgyA. te avasare pujArI ahaMtanI pUjA karavAne mATe A deva sarakhA svarUpavALA A traNene maMdiramAM saMgIta karatA je vicAramAM paDo zuM Ate devatAo che? ke pAtAla kumAro ! athavA te zuM vidyAdhara ane zvaranAM darzana karavA AvelA che, A che keNa?" Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * pUjArIe tarataja zAlivAhana rAjA pAse AvIne A AzcaryanI vAta kahI. rAjA paNa khurazI thayA chate pariNavAra sAthe ekadama gaSabhadevanA maMdiramAM A parivAra sAthe patine Avelo jANune vikrame potAnI aMgulIthI saMjJA karatAM, banene laI vaitAla AkAzamAM ula lAgyA. temane AkAzamAM jatA joI rAja beha, "he de! nutyane adhurUM mukIne jaze te huM tamane AtmahatyA ApIza." rAjAnA AkaMdathI traNe jaNa nIce utaryA. ne jagatane AzcaryakArI evuM addabhuta nRtya e traNe devatAoe. zarU karyuM. temanuM manahara tyajoIne rAjA bolyA, "A mArI rAjasabhAmAM AvIne te kevA! tame na te sArIya pRthvI upara mArI kIti vistAra pAme. >> uttama jo mAnanA abhilASI heya che kAraNake mAna che teja uttama purUSanuM dhana che. mAnanI abhilASAvALA sAe pitAnI sabhAmAM nRtya karavAnuM kahevAthI vikrama bole; he "rAjana ! ame deva vidyAdhare chIe. bhaktinA kAraNe phakta jinezvara AgaLa ame natya karIe chIe, anyatra nahi." - "chatAM paNa tame lenI AgaLa amArI sabhAmAM nRtya karaze te tamane leza paNa deSa lAgaze nahi. jo tame devabuddhithI amArI AgaLa nRtya kare che te avazya deSa lAge." rAjAnI vAta sAMbhaLI vikama vidyAdhara bole. tamAre Avo Agraha che te tamArI vAta amAre maMjura che, paNa rAjasabhAmAM ke strIone praveza thaze to amane prANasaMkaTa Avaze, tyAre ame ekalA puruSavarga samakSa nutya karIzuM. vidyAlayanI e zarata rAjAe - " Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTiya vijaya rAjAe nagaravASaNA karavA mATe paDatu vagaDAvyeA ane bIje divase nagaranI sarve srIete-AbAlavRddha sa nArIone gRhamAM rahevAnI AjJA pharamAvI. prAtaHkALe rAjasabhAmAM AvI e traNe vidyAdhara vee adbhuta nRtya zarU karyuM. rAjatanayA sukumArI devAnA adbhuta nRtyanI vAta sAMbhaLIne jovAne Atura thayelI purUSanA veza dhAraNa karIne rAjasabhAmAM dAkhala thai. kAi dviyaMse nahi joyeluM evuM adbhuta nATaka joIne rAjA vigere sarve sabhAjanA tallIna ekacittavALA banI mastaka dhuNAvavA lAgyA. temanuM nRtya joi prasanna thayelA rAjAe kahyuM, " huM ve! sarve devatAone devAMganA hoya che, chatAM tame strIAnA dveSa kare che, tethI mane navAi lAge che, kaheA emAM zuM koI kAraNa raheluM che ? " ' * rAjAnuM vacana sAMbhaLI vikramadeva AlyA, " strIo pASiSThA, durAcArI, nirlajja ane duSTa cittavALI hAvAthI ame temanA tarapha rASavALA chIe. " vikramadevanI AvI AzcaryakAraka vANI sAMbhaLI rAjAe vikramadevane pUchyuM, "zrIe AvI pASiSThA ane nIca che, evuM tame zA uparathI kaheA che ? " "mane sAta bhavathI srI taraphanA satAya nathI, kAraNa ke mArA te bhavAmAM srIe mane du:khI karelA heAvAthI A bhavamAM huM sIdveSI thayA chu'" vikrame kaTANu mukha karIne kahyuM, jo e tamArA sAte bhavA kAMi harakata na hoya ane tame jANunA hA teA ane kaheA. ' rAjAe pUchyuM. " rAjAnA pUchavAthI vikramadeve sAte bhava sukumArIe kahelA te ulaTI rIte kahI saMbhaLAvyA. * sAtamA bhavane vize lakSmIpura nagaramAM huM dhana nAme zreSThI hatA. tyAM zrImatI nAme mArI patnI hatI. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM 67 amAre eka putra thayA. vyavasAyathI dhanane vadhAratAM dhanazeThe dha kAya ane dAnamAM puSkaLa dhana vAparavA mAMDayuM. zrImatI dharmathI rahita thaine mArI AgaLa jema tema duSTa vacana kahevA lAgI. temaja mArA kathanathI te ulaTu ja karavA lAgI. pane divase paNa sArU khAya nahi, sArAM vaA pahere nahi, yAcakane dAna paNa Ape nahi te amane paNa sArAM kAma karavA ke nahi. ane teNI pagale pagale ane herAna karavA lAgI. " chaThThA bhavane viSe caMpApurImAM huM jitazatru rAjA thayA. tyAM padmA nAme mArI eka patnI thaI. tyAM paNa mArAthI pratikuLa rahIne mane hareka rIte saMtApavA lAgI. " pAMcamA bhavamAM huM bhRga thayA. malayAcala pa tamAM eka mRgalI mArI patnI thai teNe paNa mArAthI pratikUla vatIne jIvanaparyaMta mane saMtApyA, cAthe bhave devabhavamAM paNa pratikuLa devI mane maLI. trIje bhave dhakA mAM tatpara jIvadayAnA pAlaka ane vaniyamane dhAraNa karanArA devazarmA nAme huM vipra thayo. nAme mAre eka duSTa bhAryA thaI. mane " bIje bhave eTale gata bhavamAM malayAcala parvata upara huM pApaTa thaye. bhAgyavazAt eka pratikuLa evI zukI mArI patnI thai, prasava samaye me tene zamInA vRkSa upara mALA bAMdhavAnuM kahyuM; paNa ALasu evI teNIe mArA kahevA tarapha dhyAna ApyuM nahi. jethI ma yatnathI zamInA jhADa upara mALA AMdhyA, ame manne temAM rahevA lAgyAM. zukIne e cAM thayAM; tene huM bahArathI AhAra lAvIne temaja pANI lAvIne pApatA hatA. krame karIne te vRddhi pAmavA lAgyAM. " ekadA vanamAM vAMsanA ghasArAthI agni utpanna thatAM, vRkSa ane tRNAdikane bALatA te amArA mALA pAse AvyA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya jethI meM kahyuM ke A agni ahIM AvIne ApaNane dahana kare te pahelAM eka eka baccAne laine ApaNe dura uDI jaIe, chatAM e ALasunI ziromaNi zukIe mArI vAta sAMbhaLI nahi. agni vRkSaNadikane bALa amArA vRkSane bALavA lAgyo. sukI pApiNI te potAnA prANa bacAvavAne turataja tyAMthI uDI gaI. baccAMne grahaNa karIne huM manamAM zubha dhyAnane ciMtAvate e davamAM baLIne dagdha thai gayo. sArA dhyAnanA yugathI mArIne huM vidyAdharothI uttama temane deva thayo chuM, paNa e zukAnInI zI gati thaI te jANatA nathI. e pUrvanA chae bhavamAM mArI zakita anusAre meM teNIne yAtrA Adi utsava karAvavA vaDe upakAra karelA che. tenA seve manorathe meM purelA che; chatAM teNue pratikulapaNe vatIne mAruM eka paNa kArya karyuM nathI. tethI rAjana ! A bhavamAM huM sIvI thaye chuM vidyAdhara devanI vAta sAMbhaLIne ja vagere sabhAjane khuzI thayA. pitAne ja maLatA sAta bhava sAMbhaLIne khuzI thayelI rAjasutA purUSavezamAM beThelI hatI te bolI; "e davAna AvyuM che te tuM durAtmA nAsI gaye ne huM bane apatya sAthe 1 thayelI zukI tyAMthI marIne zubha dhyAnathI A rAjAnI putrI thaI evuM beTuM tuM na bela! temAMya rAjAnI AgaLa to sAcuMja belavuM. je apatyanI sAthe dAvAgnimAM tuM baLI gayelI hoya to te bane apatya baccAM hAlamAM mane batAva ! nahi te hAlamAM te apatya huM tane batAvuM. ) ema kahIne te devatAe bane baccAM devamAyAthI pItAnI sAthe baLI gayelAM batAvyAM. e pramANe pitAnA baccAMone jekane purUSavezadhAriNe sukamArIe vicAra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM karyo; "A devanI vANI satya che. mane virbhAgajJAna hovAthI uvaTasulaTI jaNAyuM, chatAM Akhare tenI ne mArI pUrvabhavanI hakIkata te maLatI Ave che. pachI te e adbhuta sukumArInA haiyAmAM addabhuta parivartana thayuM. hepanA sthAne premane utpAta zarU thayo; e deva pitAnI AMkhanI kIkI same valalabha jaNAyo. tarataja bALA sukuMmArIe potAno je nArIveza hato te dhAraNa karyo e traNe devatAo pitAnI hakIkata purI karIne jeTalAmAM AkAzamAM uDavAnI taiyArI kare che. te daramiyAna rAjaputrI belI ke "he pitAjI! je A deva mane paraNyA vagara cAlI jaze te huM jarUra AtmahatyA karIza." sukumArInI vANI sAMbhaLI, rAjA manamAM vicAravA lAge ane putrone purUSa uparadhI dveSarahita thayelI jANIne rAjA khuzI thaye. putrIne kadAharahita jANI rAjA AkAzamAM jatA deva pratye bo; "he deva! tame A mArI kuMvarIne paraNIne laI jAva, nahitara kuTuMba sahita huM tamane AtmahatyA ApIza, ane A bALA paNa tamane hatyA Apaze te he kRpALu ! mane mArA amAtyane ane A mArI kanyAne jIvitadAna Ape! >> zAlivAhana rAjAnI A pramANenI vinaMtI sAMbhaLI vikamadeva bhaTTamAtra ane agnitAla sAthe AkAzamaMDalathI nIce utarI rAjAnI pAse AvIne be" he rAjana! tamArI vAta satya che, paNa huM deva ne A mRtyulekanI nArI e asaMbhavita ga zI rIte banI zake? jagatamAM te manuSyone sarakhe sarakhAmAM ja saMbaMdha kare yogya che; mATe ke suMdara rAjaputrane A keLanA garbhasamI sanyA Apa ! ) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya * devanI A pramANe vANI sAMbhaLI ane tene jamIna sAthe pagane sparza thayela joI rAjA vicAramAM paDaye ane A joI camaka, "zuM A deva che? deva hoya te tenA paga jamInane na aDake! tyAre zuM A koI manuSya che ke vidyAdhara? athavA to koI vidyAsiddhi ke maMtrataMtrane jANanAre puruSa che? paNa netranA miloncIlanathI deva te na ja hoya! " e pramANe vicAra karIne rAjAe mahAmahetsava pUrvaka AgrahathI potAnI putrI e kahevAtA deva sAthe paraNAvI. sAta bhUmikAvALe ramaNIya mahela temane rahevAne mATe Ape je mahelamAM dareka prakAranI sAmI bharelI hatI. sukha, sagavaDa, vaibhavathI zobhatA rAjamahela samA e prAsAdamAM A deva potAnA mitra ane mahAprayAse prApta thayelI sukumArI patnI sAthe vividha prakAre kriDA karavA lAge. - aciMtitAni duHkhAni, yathaiva AyAnti dehInAm / sukhAnyapi tathA manye, daivamatrAtiricyate // bhAvArtha-jagatamAM prANIone akasmAta jevI rIte dukha AvI paDe che. tevI rIte sukhe paNa huM mAnuM chuM ke akasmAta Ave che. emAM je kharUM kAraNa hoya te te deva ja che. bhAgya e ja moTuM kAraNa che, bIje divase vikame khAnagImAM agnivatAla ane bhaNyamAtrane kahyuM ke, "ApaNane ahIM Ave adhika samaya thaye hevAthI nagarI upara keAI dumana Ave to rakSaNa karanAra tyAM keNa che? mATe bhamAtra ! tamAre satvara ujajayinI javuM ane agnivaitAla ! tAre adazyapaNe haMmezAM mArI sAthe rahevuM. roja mane devatAI bhejana ApavuM ke jethI priyA vigere kaI ApaNe bheda jANI zake nahi. " . Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM vikramanAM vacana sAMbhaLIne bharamAva tyAMthI avaMtI tarapha ravAnA thai gaye, ane vaitAla adazyapaNe rAjAnI sAthe rahevA lAgyo. zAlivAhana rAjAe vikamadevane pUchayuM, tamArA mitro kema kAMI dekhAtA nathI. "zuM tame tamArA mitrone laIne amAre tyAM jamavA na Ave ? "he rAjana! e devatAo kIDA karavAne kayAMya gayA haze. manuSyanA hAthanA ane AhAre ame karatA nathI. ame te puSpa, phaLa, attara vigere balithI prasanna thaIe chIe, vikramadevanAM vacana sAMbhaLI rAjA vicAramAM paDaze. nakkI A kei uttama phaLane nara ke vidyAdhara che, paNa kAraNavazAta potAnA kuLajAtine pragaTa karatuM nathI. game tema paNa mArI putrInuM nasIba meTuM che, emAM to zake nahi. A vara to moTA bhAgyane ja maLe !" bALA sukamArI paNa pUchatI tyAre te deva, rAjAne kahyuM hatuM tenI mAphaka ja javAba Apate; jethI sukumArI pitAne AvA varanI prApti mATe dhanya mAnatI, sukumArInI mAtA paNa varane joI putrInA bhAgyanAM vakhANa karatI hatI. e navala vadhuvarane saMsArasukha bhogavatAM keTalAka samaya vyatIta thaye, ne bheganA phala tarIke bALa sukumArI garbhavatI thaI. bALa sukamArIne garbha rahelA jANI vikama have potAnA vatana javAne taiyAra thaye; vaitAlane eka divase khAnagImAM bolAvI kahyuM, "mArI priyA have garbhavatI hevAthI sukhe sukhe te potAne samaya pasAra karaze. ApaNA vagara badhI nagarI duHkhI thatI haze, mATe ApaNe have jaladI ApaNA nagara tarapha jaIe, " maMtraNA karIne rAjAe mahelanA eka bhAravaTTa upara cAkhA akSare lakhyuM; Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 vikramacaritra yAne kauTilya vijya "avaMtInagare gopaH pariNIya nRpAMgajAm / gAM pAtudaNDabhUt padmotkara kriDAparAnadyaH / / dRsyA ca puruSe draSTAM kurvatI kASThaH bhakSaNaM ahmekodhunaaviirH| pariNIya syAdjagAs // prANapriyA sukumArInA jotAM jotAM adazya rahelA vaitAlanA khabhA upara beThele vidyAdhara vikamadeva AkAzamAM uDa, adRzya rahelA vaitAlanA khabhA upara besIne uDavAnI patinI AvI zaktine joI sukumArI pitAne dhanya mAnavA lAgI. naMdinInA dekhatAM namaMDalamAM krIDA karato vikrama zrI yugAdijinezvarane namIne prANapriyA sukumArInI najarathI adazya thaI pitAnI nagarI avaMtI tarapha cAlyo gayo, jitAyelA prANAdhika devane bALA phATI AMkhe joI rahI. "kayA kare cAhane vAle kI, bharoMsA ke, duniyAmeM kisIkA, hetA nahi keI ! " prakaraNa 10 muM. kalAvatI haraNa bharyA aMgAramAM jalanI dhAre devAthI zuM ? durjanane dharmanA leke kahevAthI zuM? divasanA ujAsamAM ghuvaDane dekhAze zuM ? ghaDo je kuTela te saMdhAze zuM? avatInA vizALa ane ramaNIya rAjamahelamAM majabuta bAMdhAne, suMdara AkRtivALo eka tarUNa zaNagArelA dIvAnakhAnAmAM jhulaNa khurazI upara atyAre bele che. varamAM paNa vIra gaNAte ane sAhasikamAM zirAmaNI temaja pitAne buddhivaMta mAnato e puruSa atyAre kaMIka vicAramAM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaa) mahAparAkramI avaMtipati mahArAjA vikramAditya pRSTha 72 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaMtipati mahArAjA vikramAdityanA vizvAsu mahAmaMtrI bhaTTamAtra pRSTa 73 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! 10 muM 73 che ema dekhAya che. tenuM suMdara ane tejaravI vadana kaMika harSa ane kaika vicAramAM jaNAtuM hatuM. e vicAra karate mAsika puruSanI najara sAme ubhelA eka puruSa upara - . "oha! bhaTTamAva! A ! kyAranIya huM tamArI Bha jouM chuM! kayAranA ubhA che??? che "rAjana ! mane cheDIka vAra to thaI. Apa kaMIka vicAramAM hovAthI huM jarA ubhe rahyo. mArA mAlikane ghaNe divase rAjadhAnImAM joI huM khuzI thaye chuM." rA nI vikramanI najara paDatAM, be hAtha joDI namaskAra karatAM, madhura vacanathI mahArAjanI sukhazAtA pUchatAM rAjAnI pAse AvIne mahAamAtya bhaTTamAtra e mujaba be. dIvAnajI! mArI gerahAjarImAM rAjya sArI rIte cAle che ne ? prajA te sukhamAM mahAle che ne ? sArIya avaMtI AnaMdamAM te che ne ? - adbhuta buddhikauzalayathI icchita priyAne varelA rAjAe manamAM khuzI thatAM nagaranA samAcAra pUchayA. nagarane cheDayA pachI ghaNe divase pAchA pharelA hevAthI pitAnI gerahAjarImAM kAMI navAjunI banI hoya te jANavAnI IMtejArI dareka vyaktine thAya e svAbhAvika che. svAmI! Apa jevA vIromAM vIra ane sAhasika rAjA chate prajAne zuM du:kha hoya? rAmarAjyanI mAphaka ApanA rAjyamAM prajA kalela kare che.'' tyAre tamArA mukha upara glAni kema rahe che? 5 glAni? glAninuM paNa eka kAraNa che, mahArAja! " "te kahe! zuM kAraNa che emAM ? bApu! e kAraNa Apane paNa ciMtA karAve tevuM che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne koTi vijaya "ema ? kahe!! a kahA tyAre ! '' gabhIra mudrA vAraNa karatA vikrama bADhyA. 74 "mahuArAjA!" rAjAnI sAme dRSTi sthApana karatA namravANIthI bhaTTamAtra eklyA. " ApaNA avaMtInagarIne dareka rIte sukhasagavaDa ane ArAma che, paNa humaNAM humaNAM e sukha ane ArAmane luMTanAro eka lu'DhArA utpanna thayA che. te AMkhamAM kaNAnI mAphaka zarIrane gumaDAnI mAphaka, prajAne trAma dhAkarAvI rahyo che tethI khuMce che. bhaTTamAtranI AvI vANI sAMbhaLI rAjA AvezamAM AvI ekadama ubhA thai gayA. suMdara vadana raktatAne dhAraNa karatuM adhika zAbhavA lAgyuM. gussAthI vicAra karatA sAhasathI hAthanI mUThIe vALatA dIvAnakhAnAmAM Ama tema pharavA lAgyuM; " cAra? zu eka cArane pakaDavAmAM ApaNu lazkara, pheAja, aphasaro, senApatie lAilAja thai gayA che! tamArA jevA buddhita maMtrIe paNa ene pakaDavAmAM thAkI gayA che ? '2 - " hA, kRpAnAtha ! ApaNI nagarIne e adRzya rahIne guDha che zaktizALI asarA ke baLavAna senApatie ke buddhivata maMtrIe tene zu karI zake? divyazaktima dhAraNa karanAro e cAra adbhuta rIte ja kAma kare che, cha matrIe khulAsA karyAM. 44 bahuja navAinI vAta ! mArA rAjyamAM A zuM utpAta ! zuM tamArAthI paNa e pakaDAtA nathI? mAyA ke buddhinA sakaMjAmAM paNa AvatA nathI zuM ? " 6 nA, avaMtInAtha ! cAranAM pagalAM, tenuM sthAna, enI hilacAla jANavAne meM bahu prayAsa karyAM, paNa mArI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 mu 75 saghaLI mahenata vyartha gaI enI divyazakti AgaLa alpA mAnavInuM te zuM gajuM, bApu! " are! game tevo zaktisaMpanna hoya tethI zuM thaI gayuM! ene pakaDIne enA gunAnI zikSA karavI ja joIe. nahitara rAjyamAM arAjakatA phelAI jAya ane prajAnA jAnamAla ane IjajataAbarUnI pAyamAlI thAya." pAyamAlI thavAmAM have bAkI paNa zuM rahyuM che, svAmI ! ApaNuM nagaramAMthI moTA cAra dhanADhayAnI kanyAene te upADI gaye che! AkhA nagaramAM kALo kera varatAvI rahyo che ane have kone mAluma ke te kaye vakhate zuM karaze?" prajAnI IjajatanI vAta sAMbhaLI e mahApurUSa AMkhamAMthI Aga varasAvate, caraNanA AghAtathI pRthvIne kaMpAvate ; "oha ! zuM te A julama karI rahyo che? tyAre te jarUra tenA pApane ghaDo bharAI rahyo che! bhaTTajI jarUra huM tene pakaDIza! ane prajAne enA trAsamAMthI jarUra mukta karIza! * " julamagAre jagatamAM kadi phAvatA nathI. pApIone, sukhanA divase AvatA nathI. '' krodhathI rakta thayelA rAjAnA vadanamAMthI nIkaLelA zabdo sAMbhaLI amAtya manamAM khuzI thate bolyo; ""bApu! e zaka Apane ja grAhya che. kaI paNa upAye e pakaDAya, te ja avaMtInI prajAne trAsa dUra thAya !" jarUra e cAra potAne bhale durbhaya mAnatA hoya, vIremAM vIra piote bhale kahevaDAvate heAya, paNa e divyazaktivALA cerane pakaDI jarUra prajAne nirbhaya karIzajema pelI kAgaDIe sarpanA bhayathI pitAnA baccAnuM rakSaNa karyuM hatuM tema huM mArI prajAnuM rakSaNa karIza." Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya kAgaDInuM nAma sAMbhaLI amAtya camakayeA, cakita thatA te elye. ke he nAtha kAgaDIe peAtAnAM baccAM zI rIte sApanA bhayathI bacAvyAM, mApu! " S amAtyanA praznanA javAbamAM vikrame kAgaDInI caturAnI vAta A pramANe kahI. 'eka vanamAM vRkSa upara kAgaDIe mALA bAMdhine IMDA mukyAM. bhAgyayeAge e vRkSamAM eka mATA kALA sarpa rahetA hatA. te kAgaDInI gerahAjarImAM daramAMthI bahAra nIkaLI baccAMne khAi jai pIparanA vRkSamAM pesI gayA. sarpanA e duSTa kRtyanI kAgaDIne khabara paDatAM teNIe vicAryuM', ' A duSTane haNavAnA upAya zuM ? nahi te mArA mAM baccAMne te mArIne khAI jaze, mATe enA nArAnA upAya aa karavAja,' chevaTe nirNaya karI kAi dhanADhayanA gharamAMthI lakSa mUlyaneA hAra upADI lAvI sarpanI pIparamAM jarA DhekhAya evI rIte cusADI didhe!, hAranA guma thavAnI khamara paDatAM e zAhukAra ane tenA cAkaroe tapAsa karavA mAMDI tapAsa karatAM te jaMgalamAM pharatA e vRkSamAM kAMIka joine camakayA badhAe tyAM tapAsa karavA mAMDI teA pIparAM hAra dekhAtAM zAhukAre kAdALA maMgAvI e pIparanuM vRkSa kheADhAvI nAkhyu. te aMdara rahelA bhayaMkara bhujaMgane mArI nAkhyuM. e rIte kAgaDoe kRSNa sarpane buddhithI marAvIne peAtAnA baccAnuM rakSaNa karyuM. te cora paNa enA pApe pakaDAze ja !" rAjAe chevaTe maMtrIne rajA ApI. corane pakaDavAnA vicAra karatA e sAhasika purUSa divasane aMte nizAdevInu rAjya jAmI jatAM palaMga upara sUtA ne e vicAramAM rAjA nidrAvaza thayA. kaMika rAtrI AAkI rahI te daramiyAna rAjasevakenI gabaDe rAjAne eka Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wq prakaraNa 10 muM mIThA madhurA svapranI moja mANatAM jAgRta karyo. e khuzanumA svapanI meja luMTAI javAthI rAjA vikrame gusse thaI rAja sevakene dhamakAvavA mAMDayA, rAjAnI khaphagIthI sevake bhaya pAmatA kaMpavA lAgyA, ane pitAnI thayelI bhUlanI mAphI mAgavA lAgyA. prAtaHkALe maMtrIoe AvIne rAjAne vinaMti karI, "udAra dilane manasvI purUSoe sevakonA najIvA aparAdha te kSamA karavA joIe, bApu!" tamArI vAta te majAnI che, paNa A duSTa sevake te samayane paNa jANatA nathI, je samayane jANato nathI e te mANasa kahevAya? mArA eka suMdara svapanI mejane nAza karanArA e zaTha te daMDane ja yogya gaNuya.' ApanuM madhuruM svana? kahe te vArUM e svapna ? ' bhamAtra Azcaryacakita thate bole, jenA javAbamAM rAjA vikame kahyuM ke, " pUrva dizA tarapha jatAM jaMgalamAM eka vizALa kuve meM joye. tyAM e kuvAnI aMdara eka moTA kRSNa sarpanA mukhamAM eka divya kenyA meM joi. ene jotAMja e sa bole, "o musAphara ! je tuM vIra hoya to mArA mukhamAM rahelI A kanyAne laI le, anyathA jhaTapaTa ahIMthI nAsI jA ! " ja enI vANI sAMbhaLIne huM e kuvAmAM paupara udyo. ane tenA mukhamAMthI kanyAne grahaNa karavA jatA hatA, tevAmAM A duSTa lekee mane jagADe ane mArA e suMdara svamAne nAza karyo. rAjAnuM svama sAMbhaLI bhaTTa mAtra khuzI pradarzita karate be, "jarUra e svapnAvALI kanyA Apane maLavI joie, sarpane svarUpamAM rahelA e kaI vidyAdhara kinnara Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra ane kauTilyavijaya ke deva haze, je Apane kanyA ApavA Icchatehaze. ApaNe e dizA tarapha tapAsa te karIe, ke jethI svapnanI pratIti satya sAbita thAya. bhaTTamAtranA kahevAthI rAjA Aptajanene laIne e dizA tarapha cA, jagalamAM jarI AgaLa cAlatAM eka ka jaNa ne svamAnI hakIkata pramANe sarpanA mukhamAMthI teNe kanyA grahaNa karI. rAjAnI sAhasika vRtti joI prasanna thayelA sarve pitAnuM mULa vidyAdharanuM rUpa pragaTa karyuM, ane pitAnI vAta kahI saMbhaLAvI "vaitADhaya parvata upara rahelA zrIpuranagaramAM dhIra nAme huM vidyAdhara ne mArI surUpA, manehara putrI A kalAvatI! tene yogya vara nahi maLavAthI tArI parIkSA karI, he sAhasika! A divya kanyA huM tane ApuM chuM." rAjAe te pachI pitAnI nagarImAM AvI mahotsava pUrvaka te kanyAnuM pANigrahaNa karI vidyAdharanuM sanmAna vadhAryuM. putrIne paraNAvIne vidyAdhara pitAne sthAnake gayo. parabhavanAM puNya jAgRta haya, tyAre prANIone saMpattio, ThakurAI ane vaibhava aNaciMtavyA maLe che. pUrvanA mahAna puNyathI vikramane ekathI eka vadhe tevI a6bhuta rU5lAvaNyavALI kanyAo prApta thavA lAgI. naraSiNI bALa sukumArInA rUpaguNathI mohita thayelA rAjAe ene prApta karavA mATe zuM zuM upAya nathI karyA? upAya, cAturya ane buddhi paNa puNya hoya te ja saphaLa thAya; bAkI te bakarIne gaLAmAM rahelA AMcaLanI jema nibhaMgInA manorathe vyartha thAya che, ane tenA prayatnonA pari. NAmamAM uparathI jutAM paDe che. e saMsAranA niyamane yAda karI sukha meLavavA khAtara paNa mANase puNyarUpI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM kamANI pedA karavI joIe. pApane mArge cAlIne sukhI thavAnI, sukhI rahevAnI abhilASA karavI e te narI murkhatA kahevAya ke bIjuM kAMI? bALA kalAvatInI kaLA ane cAturyathI atyaMta prasanna thayelo rAjA e bALA mAge te zuM zuM na karata? rUpanA AkarSanA jAdu jagatamAM adabhuta hoya che. addabhuta jAdunA jere jAdUgara bhayaMkara maNidharane paNa vaza karI zake, to pachI rUpavatI bALAo, e sauMdarya jadunA jere vIremAM vIra gaNAtA mAMdhAtAone paNa jarUra vaza karI bALAone rUpalAlityane AdhIna thayelA vIra puruSo paNa emanI prIti meLavavA mATe emanA caraNamAM paDelA heya che. e saudaryathI paravaza banelo vikrama paNa cArane bhUlI priyAnI draSTithI dUra thaI zakato nahi; vidyA dharabALA kalAvatI sAthenA hAsyavinedamAM jatA kALane paNa jANatuM nahi. e manahara vadana vAraMvAra jevA chatAM rAjAne saMtoSa thato nahi, nAgadamananI-nAganI pheNa samA enA kezakalApane potAnA hAthe guMthavA chatAM ane tRpti thatI nahi. AbhUSaNe, alaMkAre pitAne hAthe paherAvavA chatAM ne zarIrane vAraMvAra sparza karavA chatAM paNa enuM hayuM dharAtuM nahi. vidyAdharabALAnI abhilASA puravA mATe rAjA zuM zuM na karate ? priyAnA premane AdhIna thayelA rAjAne priyA sivAya bIjuM kaMI paNa gamatuM nahi. jagatamAM puNyanA phalarUpa maLelAM divya sukhomAM mazagula banelAM prANuone bIjAnA duHkhamAM darakAra ochI ja hoya che, chatAMya game tevA bhAgyavaMtanA bhAgyamAM paNa manuSyane enA puNyamAM kaMIka khAmI te avazya hoya che, jethI e hAthe paherAvavA thayuM dharAtuM nahi. kAravAra Aza ja Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuko vikramacaritra yAne kauTi vijaya sukhAmAM paNa ene vighna Ave che. te e sukhA cirakAla saMta devatAnI mAphaka sthAcI rahI zakatAM nathI. puNya. gALIne paNa manuSyabhavamAM tA aneka muzkelIo bhAgavavI paDe che. jo ke e muzkelIomAM e. AphtAmAM paNa teo vijaya meLavI harIphArUpa kAMTA dUra karI sasAramAM pAtAnA mA mAkaLA kare che, chatAMya teone paNa avazya sahana teA karavu paDe che, e niHsaMdehu satya vAta che, vikrama ne kalAvatInAM lagna thayAne hajI adhika samaya tA thayA nathI te daramiyAna eka rAtrIe ekAeka kalAvatIne koi harI gayu.. e avatI jevI nagarImAM AvelA vizALa rAjamahelamAMthI aneka cAkI, paheregIrA ane rAjasevakAnA khaDA paherA chatAM, sAhasika ane vIra zirANi mahArAjA vikrama jevA mAthe pati ane rakSaNa karanAra chatAM, e anAhura ane dIvya vidyAdharabALA upara Asakata thayelA koI purUSa e vikramanI prANapriya priyatamAne upADI gayA. prAtaHkALe rAjamahelamAM bhayaMkara lahula macI rahyo. mahArAjA vikrama pAtAnI najara AgaLa prANapriyAnuM haraNa thavAthI krodhatho gAMDAtura banI gaye. e vizALa mahelanI bhUmimAM pAta nA pAprahArathI kapAvA ne mahelane gajAvatA e manohara raMgamaMDapa paNa DAbhAvavA lAgyA. sainikAne, eTA moTA aphasarone, ghesvArIne cAre dizAe priyAnI zAdha mATe vahetA mukI dIdhA aneka asagrane paNa e kArya te mATe gehavI dIdhA, aneka prakAranAM vicitra svarUpo dhAraNa karAvI keTalAka nara ane vIr purUSone zeAdha pharavA mATe ravAnA karyA. yuddhigamya je je upAya! sUjhayA te sarve ajamAvavA zarU karyAM. aneka prayatno karavA chatAM, aneka heAziyAra ane gupta puNyAno upayoga karavA chatAM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 8 mahArAjA vikrama priyAnA leza paNa samAcAra meLavI zako nahi. priyAne keNa harI gayuM tenI saMbhALa paNa maLI zakI nahi. potAnA dareka prayatna niSphaLa javAthI vikama kaMIka krodha ane priyAnA virahathI khedane anubhavate kahyuM ane upAya zodhavA lAge. "baDe baDe ke dukha haya, chevaTe meM duHkha dUra, tAre saba tyAre raDe, grahe caMda aura sura. >> prakaraNa 11 muM. kharika cora durjanaH pariharttavyo, vidyayAlaMkRtopisan / maNinA bhUSitaH sarpaH kiMmasau na bhayaMkaraH // bhAvArtha_vidyA, maMtra, taMtra vagere aneka zaktithI suzobhita durjana game te hoya paNa te tyAga karavAne yogya che. kemake maNithI vibhUSita sarpa zuM bhayaMkara nathI hoto? mAne yA na mAne ! paNa mahArAja ! je cAra sArAya nagaramAM trAsa vartAvI rahyo che temaja nagaranA zrImaMtanI cAra kanyane upADI gayuM che, teja adbhuta zaktivALe cera ApanA rAjamahelamAM praveza karI rAjapatnIne paNa harI gayo haze. " rAjAnA duHkhamAM bhAga letA maMtrIe rAjAne AzvAsana ApatA chatAM bhamAtre duHkhI hu upara pramANe kahyuM, kevI sakhtAIthI ApaNe tapAsa karavA chatAM e duSTa cAra patto lAgatuM nathI, chaLathI AkhIya nagarIne te adhama potAnI malIna vidyAthI chetarI rahyo che, je duSTa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra vikramacaritra ane koTilyavijaya mArA aMtaHpuramAM pravezavAnI hiMmata karI che, te khIjI' zuM na karI zake" nirAza thayelA rAjA melyA. (( rAjan ! cAra manuSya chatAM devIzaktinA dharanArA, kAI devatA sAnidhyathI peAtAne ajeya mAnatA AkhIya avatIne pIDI rahyo che. jeNe ApanA aMtaHpuramAM pravezI rAjAnI ijjata upara hAtha nAkhyA che, te tenI zaktinI vAta zI karavI? ApanA paNa bhaya nahi gaNakAratA e cAra mAtA ke bIjA karatAM nakkI pAtAne savAzera mAnI rahyo che. mAtyanAM vacana sAMbhaLI rAjA melyA, " e game tevA zaktizALI heAya chatAMya AkAza pAtAlamAMthI kheMcI kADhI huM tene zikSA karIza- " netramAM raktatA dhAraNa karatA rAjA AMkhamAM aMgAra vasAvatA manamAM kaMika nizcaya karIne upara muja>> melyA. 39 (4 jarUra, Akhare te te Apaneja vaza tharo. maLavAna paNa adhUte mAge cAlanArA koI phAvyA nathI. satI sItAne harIte rAvaNe zu lADavA lIdhA ? draupadInI lAja letAM durmAMdhana raNamAM raLAyA. saravALe teA pAne mAthe mAtaneja chAMyA che. 1 maMtrIe kahyu maMtrInA vacanathI rAjAe manamAM kaMi nizcaya karI AkhA divasa pasAra karyAM. cArane pakaDavAnA dareka prayatne niSphaLa javAthI pAte jAte ja rAtrIne samaye nagaracarcA jovA nIkaLyA, ane nagaracarcAnI vAta teNe gupta rAkhI. jyAMsudhI potAnuM kArya siddha na thAya tyAM lagI DAhyA purUSo keTalIkavAra pAtAnI vAta gupta rAkhe che. jagatamAM ave sAmAnya niyama che ke cha kAne thayelI vAta jarUra phelAI jAya, cAra kAne thayelI vAta gupta rahe athavA na paNa rahe, parantu e kAnanI vAta athavA te peAtAnI gupta maMtrA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - prakaraNa 11 muM brahmA paNa jANavAne zaktivAna nathI, nizAnuM saMpUrNa vAtAvaraNa jAmate cho rAjA hAthamAM khaDagane dhAraNa karI pite ekAkI veza badalIne rAjamahelanI khAnagI bArI mAraphate nagaramAM nIkaLI gayo, ane nagaramAM adRzya rIte pharavA lAge. | gupta veze rAjA nagaramAM pharate pharate, bajAra, ceka, cauTA, zerIo, nAnI galIomAM tapAsa karate, ucA ane nIcA rastAone te nagarImAM pharI vaLe, AkhI nagarInI pradakSiNa pharIne rAjA nagaranI eka bAjue rahelA eka bhavya maMdiramAM . madhya rAtrinA zAMta samaye jagata zAMtine khoLe hatuM. du:khIyAne zAMti ApanArI nizA samaye jalacara ane thalacara badhuMya zAMta hatuM, tyAre jenuM moTuM bhAgya che evA A narapatinA hRdayamAMja mAtra azAMta hatI. azAMtithI azAMta manavALe rAjA devamaMdiramAM AvI cakezvarI mAtAnI bhavya ane tejasvI mUrti AgaLa dhyAna dharIne beTho. devInI stuti karato devInA guNagAnamAM ekAgra citta karIne pratimA samakSa dRSTi sthApana karanAra rAjAna. savavI cakezvarI prasanna thayAM; kAraNa ke devatAe te bhaktine vaza hoya che. zuddha bhaktithI ekAcha mana vaDe ArAdhana karanAranuM kArya sahelAIthI pAra paDe che. kahyuM che ke tuSyanti bhojanarviprAH mayUrA ghanagarjitaiH / sAdhavaH parasaMpatyA devatA bhaktita; punaH // bhAvArtha-brAhmaNe bhejana maLavAthI jema khuzI thAya che, meghanI gajenAthI mayure jema AnaMda pAme che, parasaMpattine je sajjana haiyAmAM khuzI thAya che, tema devatAo bhaktine AdhIna hoya che bhaktine AdhIna bhagavAna! rAjAnA pu" prabhAvathI prasanna thayelAM cakezvarI pragaTa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya thaIne bolyA, "he rAjana ! zA mATe te mAruM smaraNa karyuM ? je kAma heya te mane sukhethI kahe. he devI! tamArI kRpAthI mAre je kAMI che. kathI nyunatA pUrNa karavAnI tamArI pAse yAcanA karUM? hA ! chatAMya mane eka vAta te kahe ! mArI prANapriyAne harI janAra e cAranuM svarUpa mane kahe ! " dukhita thayelA rAjAe cArane itihAsa jANavAne tenuM svarUpa devIne pUchyuM. ' rAjAnA praznanA javAbamAM tevI belI. "rAjana ! e cArane devatAo paNa zaMkAnI najarathI jue evA e cArane mAravAne keI samartha nathI. Aje jema e tArI priyA harI gayo, tevI rIte tAre mahAna rAjyanI abhilASAvALe e cera tArAthI paNa du sAdhya che. " rAjAe kahayuM, "chatAMya enuM svarUpa, enI sthiti zaSTa rIte mane kahe he devI! " prathama e cAranI utpatti he rAjA ! tuM sAMbhaLa! A nagaramAM pahelAM dhanezvara nAme zeThane pratimati nAme priyA thakI guNasAra nAme eka putra thayA, yuvAvasthA chatAM rUpigukha karIne yukta rUpavatI nAme kanyA guNasArane paraNAvI. ekA paradeza javAnI IcchAvALe guNasAra pitAne rajA meLavIne karIyANAnI guNe bharIne paradeza gaye. guNasAra gayA pachI, dhanezvara zeThanA makAna AgaLa eka moTu pIpaLAnuM vRkSa hatuM. e vRkSanI aMdara nivAsa karIne rahele koI adhama vyaMtaradeva guNasAranI priyA rUpavatInuM suMdara rUpa joIne moha pAme, e bALA rUpavatInA rUpamAM divAne banelo e adhama vyaMtara guNasArane paradeza javAthI chaLa pAmIne guNasAranuM rUpa dhAraNa karI, guNasAra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM jevI sthitimAM gaye hatA tevI sthitimAM pAchA AvI pitA dhanezvara zeThane name, "tAta! Apane praNAma karuM chuM. guNasArane tAtkAlika pAchA pharela jeI ene pitA vismaya thatA bolyo, "he putra! paradeza javAnI utkRSTa abhilASAvALA tane pAchA pharela joI huM tAjuba thayo chuM. evI zuM ghaTanA banI ke jethI tAre tarataja pAchA pharavuM paDayuM. ' pitAnuM vAkya sAMbhaLI vyaMtara-guNasAra bole, "he pitA! zuM vAta kahuM? kevI meTI AzAe huM paradeza jato hato. dhana-upArjana karavAnI kevI abhilASA hatI, paNa mA ! e abhilASA eka jJAnI puruSe mRtyu pamADI dIdhIteNe mane kahyuM ke, "paradeza javAthI tyAM tArUM mRtyu thaze." evuM vacana sAMbhaLI he pitAjI huM pAcho Avyo chuM." guNasAra thayela vyaMtara pitAne prasAda pAmIne roja gharamAM rahyo chate potAne Avazyaka kRtya karata ne rUpavatI sAthe nitya anupama bhegane bhegavate svapnanI mAphaka sukhamAM kAla vyatIta karavA lAgyA. evI rIte rUpavatI sAthe bhega bhegavatAM e vyaMtarane ghaNe samaya vahI gaye, tyAre pelo guNasAra kAMIka dhana meLavIne potAnA vatana pAcho AvIne pitAnA caraNamAM na. paradezathI navA AvelA guNasArane je dhanezvara camaka, "guNasAra te mArI pAse che te, tuM vaLI bIje kyAMthI AvyuM ! huM? huM ja sAce guNasAra chuM. bIje kaNa dhUrta Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - : , vikrama cariyAne kauTilya vijaya mArUM rUpa karIne AvyA che vaLI? te divase paradeza gayelo hajI Aje ja pAcho AvuM chuM, pitAjI ! " A vAtacIta sAMbhaLI gharanAM mANase bhegAM thaI gayAM. guNasAra banela vyaMtara paNa AvI paha, are duSTa ! sAco guNasAra to chuM. tuM kaI mAyAvI. pAkhaMDI ke dhuta mAruM rUpa dhAraNa karIne mane chetaravA mATe Avyo che. je pharIne bolIza to he pApI, tane mArI nAkhIza!" guNasAra banelA vyaMtare pita prakAzavA mAMDayuM. banene sarakhI AkRtivALA, sarakhA mana, vacana kAyA vALA sarakhuM bolanArA, saMketa kahevAmAM paNa sarakhA joI leke vicAramAM paDayA. dhanezvara zeTha paNa vicAramAM muMjhAyo. A zuM Aphata! A bannemAMthI have sAce guNasAra kayo? enI parIkSA paNa have zI rIte thAya ? koi paNa buddhivaMta purUSa ane nirNaya karI zako nahi. rAjAnI pAse e phariyAda poMcI ne ane guNasAra rAjAnI pAse AvyA ane potapotAnuM satya karAvavA potapotAnI vAta karavA lAgyAemanI vAta sAMbhaLI muMjhAcela rAjA paNa emane vivAda bhAMgI zakyo nahi, maMtrIe paNa aneka prazno pUchavA chatAM tene nivaDe lAvI zakyA nahi. mUDha mAyAjAlane racatA ghurtA purUSo kaI vakhate evA buddhivane paNa ThagI jAya che, tyAre teonI buddhi paNa emanI kapakaLAne pAra pAmI zakatI nathI. rAjasabhAnI ciMtAtura sthiti joI akasmAta tyAM AvelI keIka vezyA emane vivAda bhAMgavAne taiyAra thaI teNe eka suMdara gRhamAM banene pUrIne "bAraNuM uDhADayA vagara je pitAnI zaktithI mane sparza kare te sAcA guNa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 mu sAra che" ema te banne guNasArIne kahyuM. makAnanI aMdara pUrAyelA ane guNasAramAM je vyatara hatA, teNe pAtAnI divya zaktithI mahAra AvIne vezyAnA sparza karyAM. save jote chate vezyAe rAjI thai tene ALakhavA mATe tenA zarIre ubhI rekhA karI te rAjAne kahyuM; A sAce guNasAra che te aMdara rahelA kapaTI ne pAkhaDI che.' ema kahIne bannene sAthe lai rAjA pAse hAjara karyAM. guNakAnA satya kahevAthI pelA chabI-phekhAMkita guNasArane ninA karIne tene hAMkI kADhayA, ane satya guNasAra je paradezathI hAlamAM ja pAchA pharelA hatA tene dhanezvara roDane svAdhIna karyAM. 87 e vyataranI sAthe bhAga bhAgavatAM adhika kALa vya tIta thavAthI e bhAgAnA phala tarIke rUpavatIne garbha rahyo hatA. A prapaMcanI rUpavatIne khabara paDavAthI mALArUpavatI gabharANI ne garbhane pADavA mATe aneka tarakIbeA ajamArI. AkharU ijjatathI bhaya pAmelI bALA rUpavatIne eka bhatramAM e pati thavAthI maravA jevuM duHkha thayuM. " vyaMtarathI rahelA A gabhata jANI tyAre pAtAnI zI dazA thaze, mATe kAi jANe nahi, te pahelAM garbhanI vyavasthA karI nAkhu'," evI ci'tA karatI rUpavatIe kAI paNa upAye pAtAnA garbhane eka mATI khAparImAM mukIne nizAnA samaye tene nagarInI bahAra udyAnamAM jate mukI dIdhuM. khAparImAM rahelA garbhane enA bhAgya upara cheDI samAjamAM ijjata-AbarUthI bhaya pAmelI bALA e AkRtane jaMgalamAM vaLAvIne manamAM kaMika nizciMta banI, jaMgalamAM paDelI khAparImAM rahelA garbhanA prabhAvathI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 vikramacaritra yAne kauTiltha vijaya AkAzamAM gamana karatI koi dhruvI caMDikAnuM vimAna AgathI cAlatuM aTakI gayu. peAtAnA vimAnanI gati ekadama aTakelI joi devI caDikA vicAramAM paDI, "mArU vimAna kANe aTakAvyu ? " cAre dizAe temaja AjImAjIe joyuM. chevaTe pAta nA vimAnanI nIce dRSTi karI te khAparImAM rahelA nAnA bALakagarbhane joyA. " A puSpavata bALakanA prabhAvathI mArA vimAnanI gati skhalita thaI gai. jarUra A mAlaka ane lAge che ke bhAvI kALamAM koi mahAna thaze " evu vicArIne devI caMDikAe bALakane upADI lIdhe te peAtAnI guphAmAM lAvIne tene vRddhi pamADavA mAMDayA. baMka evu e bALakanuM nAma ApyuM. devInI prasannatA ane mamatA vRddhi pAmatA khaparka anukrame ATha varSanA thayA. e ATha vanA khAlakane joi khuzI thayelI caDakAe vAna ApyuM, "tuM mahAna purUSAthI paNa parAbhava pAmIza nahi. A guphAnI bahAra rahelA tane manuSya teA zu balke deva paNa mArI zakaze niha." ema kahIne daivI caDekAe eka talavAra ApIne umeyuM, ke tu A talavArathI sadA vIromAM vIra gaNAtA evA baLavAna purUSone paNa jItI zakIza. 1 'mAtAjI! ApanA varadAnathI khuzI thayA chuM. mAno ke ApanI kRpAthI huM duniyAmAM duya thai meTA parAkramI thayA." ' jarUra tuM moTA alavAna ne parAkramI thaiza, yAda rAkhaje ke A guphAmAM ja tArU mAta thavAnuM haze te thaze, bAkI A guphA bAra tArA nAza karavAne kAi zaktivata ze niha. vaLI mArA prabhAvathI guphAnI bahAra tuM cAhe tevI rIte dRzyapaNe pharIza, tA paNa tane lAke joi zakaze Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 mu 89 nahiM. tArUM peAtAnuM svarUpa guphAmAM AvyA pachI tuM dhAraNa karIza ne guphAnI bahAra adRzyapaNe athavA teA bIjA rUpe tuM dekhAze. " ema kahIne daivI adRzya thai gai. te samayathI vRddhi pAmo e kharaka Aje mahAsama zaktivALA ane devatAone paNa duya thayA che; devInA varadAnathI peAtAne ajara amara mAnatA nirbhaya thaine tArI nagarIne te luTI rahyo che. tArI priyA kalAvatIne paNa eja duSTa upADI gayA che. te tArI priyA hajI akhaMDita vratavALI ne nilakapaNe guphAmAM ja rahe che. devInA prasAdathI teNe ThekANe ThekANe ghaNI surageA manAvIne peAtAnu raheThANa anAvyuM che, anekanAM dhana luTI luMTIne surage dhanathI bharI che. rAja rAtanA navAnavA rUpa karInetArI nagarIne luTIne e duSTa prAta:kALa pahelAM peAtAnI guphAmAM jatA rahe che. evA duSTano vadha tArAthI zI rIte thaze?" * devI ! e duSTanA trAsathI Aje AkhIya atI vAhI trAhI pokArI rahI che. jeNe ma rA mahelamAMthI mArI pAsethI mArI priyAne harI lIdhI, je mArAthI padma ya pAmatA nathI te duSTa bIjAnA dhana, mAla ne AbarU luTatAM zI vAra lagADa! kAi paNa upAye teno nAza thAya tevA rastA tA batAveA, vi! cha "tene vaza karavA mAtra eka ja tAre mATe rastA che. nagaracarcA jotAM koika samaye tane maLe te tenI ceSTA uparathI tene cAra jANI leje namratA ne viveka dhAraNa karI tenI sAthe rahI tenI carcA joje. paNa bahAra hAya tyAM lagI tene mAravAnI ke pakaDavAnI ceSTA karIza teA riNAma viparIta Avaze. kaMika sahana karIne tenI sAthe tenI guphAmAM jo tuM jaiza te tyAM tuM tene mULasyape joza ne tyAM ' Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya tArU parAkrama batAvaje. kAraNake phakta guphAmAMja enuM maraNa thaI zake tema che. ,, devI cakezvarIe uparamujaba kharaka cAranI vAta kahI adRzya thai gaI. devIne adRzya thatI vakhate namIne rAjA paNa coranA svarUpathI mAhitagAra thayelA manamAM ataka vicAra karatA rAjamahelamAM paheAMcI gayA. zeSa rAtrI khAkI hovAthI peAtAnA suMdara palaMga upara pADhI zramita thayelA vikramAdityanadrAdhina thai gayeA. pAtAnuM kAryAM siddha thatAM dhruva, dAnava ke mAnava game te hAya, paNa te cAne joI jema samudra peAtAno AnaMda pragaTa kare che. tema te hRtyamAM satASa pAme che. zrIjI savAre rAjAe prAta:kRtyathI paravArI rAjasabhAmAM AvI maMtrIonI samakSa zatru saMbaMdhI rAtrInI hakIkata kahI sabhaLAvo. prakaraNa 12 su madamana "duna kI kRpA jhUrI, bhalA sajjana / trAsa; suraja janma garamI kare, tathya manakI Aza. " rAjA vikramAditya priyAnI zAdha mATe pratirAtrIe priyAnuM haraNa thayA pachI nagaracarcA jovAne nIkaLatA hatA. cakrezvarI pAsethI cAranI utpatti jANIne rAjA vikramAditya sAvadhAnapaNe cAranI mAphka bhinna bhinna rUpa dhAraNa karIne rAtrIne samaye nIkaLatA. eka rAtrIe jINuM vajra dhAraNa karI dAridranI murti sameA banelA vikramAditya nagara bahAra bhramaNa karatA devInA maMDhira pAse AvyA. tyAM cakezvarIne namI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM 1 stuti karate eka citte dhyAna karavA lAge. paMca parameptinA manamAM jApa karatA rAjA devIne namI bAhya udyAnamAM paribhramaNa karato madhyarAtrinA samaye caMDikA devInA maMdiranA oTalA pAse AvyuM. kaMIka garabaDa sAMbhaLavAthI camI chupAine ubhe raho. are ! tame amane amArA mAbApa pAsethI upADI lAvI kyAM sudhI ahIM pUrI rAkhaze?" zrImaMtanI cAra kanyAomAMthI eka kanyA Akhare kaMTALIne guphAmAMthI bahAra jatA cerane Takora karatAM upara pramANe belI. bALA, zAna thA! have thoDIka vAra che! meTA maherAvapUrvaka tame cArenuM tema ja vidyAdhara bALA kalAvatI sAthe tame pAcene huM rAjarANuo banAvIza. " kuzaLatAne dhAraNa karato pitAne vIra mAnate cAra khaka bolyo. "rAjarANIe eTale ? tame bele che zuM ! tame kayAMnA rAjA thavAnA che? kacI gAdI tamArA mATe sUnI paDI rahI che?" gAdI sunI nahi paDI hoya to paDaze. mArI talavAranA baLe e gAdI khAlI paDaze, juo ! A bhuja-parAkramathI A vIra kharika rAjA thaze, rAjAone rAjA thaze.'' mithyAbhimAna khaperaka potAnI majabUta bhUjAone jete ane vilakSaNa hAsya karatA bolyo. tame rAjA thaze? kahe to kharA kayAMnA rAjA thavAnA che? mazkarInI Dhabe te bALAe belI. kayAMnA te avaMtIne?" kharike dhaDAke karyo. avaMtIne adhipati to vIra vikrama che. e vIra Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramaca-tra yAne kauTivijaya purUSanI pAsethI tame avaMtIne rAjamuguTa zI rIte meLavI zakaze ? zuM tenI sAthe tame yuddha karaze ?'' "huM yuddha karIza ke zuM karIza te he bALA, tuM thoDA ja divasamAM jANIza. jevI rIte enA paDakhAmAMthI enI prANapriyA kalAvatIne harI lIdhI tevI ja rIte chaLathI enA prANane nAza karI enA rAjamuguTa sAthe tamAre aMgIkAra karIza ? upara pramANe belanA cAra ga. bALAone guphAmAM choDI guphAnA dvAra baMdha karI cAra - gara tarapha cAlyo gayo. ceranI vAta sAMbhaLato vikrama manamAM -. neka vicAra karato bIje raste cAle. kharparaka cAra vikamane haNavAnA aneka vicAromAM mazagula thayelo mArgamAM cAlyo jato hato. tyAM mAgamAM eka jJAnI sAdhune joI kharSaka bAlyo "he sAdhu mane Aje vikrama maLaze cAranAM AvAM vacana sAMbhaLI sAdhu bolyA, "vikrama tamane jarUra maLaze." - sAdhunA vacanathI saMtoSa pAmele kharaka AgaLa cAlatAM cakezvarInA maMdira najIka AvyuM. tyAM ATalA upara eka kaMgAla cIMtharehAla purUSane joI te bolyA, "are ! tuM keNa che? kyAMthI AvyuM che? tAruM nAma zuM? madhyarAtrInA samaye AvA sthaLane viSe pitAne nirbhayapaNe pRchA karato joI te maMdiranA oTalA upara beThelo purUSa camakyo, " AkAra, vikAra ane ceSTA uparathI jarUra A purUSanA caritramAM kaMika bheda che. vicAra karavAne samaya nahi hevAthI te purUSa jhaTa che . "tilaMga dezane eka daridrI, mAruM nAma vikrama! tyAM majurI hi maLavAthI derAparA pharato Aje sAMjanAja huM A nagaramAM A Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 prakaraNa 12 muM chuM, be divasane bhukhe chuM. ahIM koI kAmakAja jaDaze bhAI? tamArA jevAnI maherabAnIthI kAMI majurI maLe te sAruM, bhAI ? " e paradezInI vANI sAMbhaLIne kharparaka manamAM khuzI tha. "are paradezI ! cAla mArI sAthe, tane kaMdoInI dukAnethI khAvAnuM apAvIza" e paradezI khAvAnI lAlace tyAMthI uThI kharSaka coranI sAthe gaye. banne jaNA nagaramAM praveza karI kaMdoInI dukAne AvyA. lA paradezIne peTa bharIne khavaDAvyuM tyAMthI bane nagaramAM kaI zrImaMtanA gRhamAM praveza karI, kImatI hIre mANeka motInA alaMkAra grahaNa karI kharika kalAlanI dukAne Avyo. kalAlanI dukAnethI madirAnA be ghaDA laIne pilA videzI majura pAse upaDAvI, nagaranI bahAra te banne jaNa nIDarapaNe cAlyA jatA hatA. mArgamAM pilA Sine joIne kharika be, "he muni ! mane vikama kema maLe nahi?" kharikanuM vAkya sAMbhaLI traNa camaka "je hu" Ane satya hakIkata kahIza te mahAanartha thaze." - sAdhue javAba Ape ke, " meM tamane kahyuM hatuM ke vikrama tamane maLaze. nAme karIne A purUSa paNa vikama ja che. >> RSie kharikanA mananuM samAdhAna karyuM. kharika paradezI pAse madirAnA ghaDAne upaDAvI pharato pharate jhaTa pitAnI guphAnA dvAra pAse AvyA. guphAnuM dvAra ughADI kharike aMdara praveza karyo. majurane tyAM bAraNA najIka besADI khapeka e vizALa guphAmAM cAlyo gayo. majura paNa lapAto chupAto tyAMthI khasI vizALa guphAmAM sarakI gayo. corIno mAla bhaMDAramAM mukIne manamAM prasanna thata cAra khaparaka kanyAo pAse AvIne be, "bA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kATilyavijaya LAo ! Aje vikramane haNIne huM tamane paraNIza." kharikane A dhaDAke sAMbhaLI kanyAo camakI, ane teoe kahyuM ke "kevI rIte vikamane haNazo? ) bALAonA javAbamAM kharSaka bele. "Aje sAMja samaye adazyapaNe rAjamahelamAM jaI palaMga upara nikAne AdhIna thayelA vikramane huM haNu nAkhIza.' pachI bALAone samajAvI pelA majurane maLavA te taiyAra tha. " A puSkaLa khajAne bhege karyo che ke jenI aMdara sAta keTI suvarNa che temaja savA lakSanA mUlyavALAM daza te rane rahelAM che, traNaso to divya vastrAbhUSaNa che. emUlA matIo paDelAM che; vaLI bIjuM cauda kaTi dravya te nagada che, temAM rAjalakSamI bhegI thaze, e rAjalakSmI ane A pAMca priyAo! kahe have mArA sukhamAM te kAMI khAmI?" vikramane mArA e te A bahAdura cArane jANe najIvuM kAma hAya tema tene hisAba paNa nahi karate khape. raka AzAnA havAI killAo manamAM racate guphAnA dvAra tarapha javA nIkaLyo. e atyaMta mahara guphAmAM aneka nAnA meTAvizALa khaMDe AvelA che. aneka prakAranI emAM sagavaDa rahelI che. eka nAnuM gAma samAI zake tevI vizALa guphAnA daravAjA tarapha cAle. AvatA kharakane pele majura jevuM jaNAto mANasa sAme maLe. "are zeTha sAheba! huM to bhUkhe thayo chuM. mArI majurInuM paNa Ape kAMI ApyuM nahi. kaya roya huM to tamArI rAha joI rahyo chuM. Apa cha kAMI " A hRSTapuSTa chatAM jANe kaMthAdhArI majurane mAravA khI rakanI vicAraNi tuTI. "A paradezI majura mArI guphA - joI gayo che. tenuM nAma paNa vikrama che, to rakhene AmAM kaMIka Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 prakaraNa 12 muM bheda he! mATe AnI ja khabara lai nAkhIe to ThIka !) majurane laI tyAMthI pAchA pharatAM guphAmAMnA eka khAnagI khaMDamAM AvI majurane maMDapamAM besavAnuM kahI kharaka aMdara cAlyo gaye ne kaMika khAvAnuM lAvIne mArane ApyuM. majurane kAMI khAvuM nahetuM; temaja A jagAe durjananA hAthanuM khAvuM ne motanA memAna thavuM e barAbara hovAthI khAvA tarapha dhyAna nahi ApatAM kharikane nakhathI zikha sudhI barAbara jovA lAgyo. devInA varadAnathI guphAmAM pitAnA mULa svarUpane dhAraNa karelA kharakane joI rAjA-majura vicAramAM paDaye. "nI A pote ja kharaka che. AjanI taka je gaI to kei kALe gayelI taka pAchI AvatI nathI, mATe Aje hisAba cUkate karavo joIe." majurane vicAramAM paDelo joi kharSaka chaLa meLavI tenI upara dharyo. " duSTa ! narAdhama! zuM vicAra kare che? jANe che ke tuM ahIM yamanA ghare che!" pitAnI upara dhasI AvatA kharikane joI majura ce. khAvAnuM tenI upara pheMkI deto jarA dUra khasI jatAM garyo, "khabaradAra! tu jANe che; huM paNa vikama chuM?" "tuM vikrama? te samaje ke Aje vikrama A pRthvI uparathI nAbuda thaze ! hamaNAM tuM tane zaraNa thaze!" ThIka, te heziyAra! tuMja maravAne thA taiyAra!) vikrame pitAnI je kaMthA dhAraNa karelI hatI tene dura pheMkI detAM ne kamaramAMthI potAnI samazerane kheMcI kADhatAM kahyuM. A addabhuta banAva joI kharSaka caka. "oha! A majuranA vezamAM chupAyeluM ke zetAna che ke zuM ?" manamAM vicAra karato kharaka pitAnI talavArane Amatema nRtya karAvata bele, "eha! zayatAna! tuM che keNu? jANI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya bujIne A siMhanI guphAmAM maravA Ape che, to samaja ke tA- pApane ghaDe Aje saMpUrNa bharAI gayo che.' "are adhama ! cAra ! mArA pApane ghaDe bharAye che ke tAre ? mane mArAM kyAM pApa saMbhaLAve che tuM ? "mane saMbhaLAve zuM pApa mArAM pahelAM saMbhALa tuM pApa tArAM. ) mArI guphAmAM mArAM pApa mane saMbhaLAve che? nakkI samaja ke tAruM mota tane bhamAve che. tuM paradezI mArAM pApa zuM jANe ? " dAMta kacakacAvate cAra bole. tArAM pApa? Aha! AkhIya avaMtInagarInA dhana mAla, Ijjata, AbarU tuM luMTI rahyo che. are ! prajAnI beTIonI luMTelI lAja zuM bhUlI gayo? are duSTa ! evIya na dharAtAM tuM rAjAnI rANI kalAvatIne harI gayo ! AvAM kALAM karma karatAM tuM pApathI to na Daryo, paNa sajAthIye zuM nA Daryo ? " "rAjA! rAjA te mAre mana eka magatarA jevuM che. pApa puNya e te bAyalAono vicAra che. baLavAnane te vaLI puNya ke pApa zuM karanAra che? "kALA ane dheLA, badhA duniyA taNuM vahevAra che baLIyAnA be bhAga, e jagatamAM jovAya che. sukha sAhyabI ne vaibhava, khuba raMgarAge mANavA karavAM paDe keI kAma, emAM pApa zAne mAnavA." are duSTa tArUM mota tane Ama bolAve che. pApIo kai divasa prabhune saMbhAre che? Thekara vAge tyAre ja prabhune dukhathI saMbhAre che?" "vaibhava sukhe saMsAranAM, cIrakAla te rahetAM nathI, AMkho mIMcAtAM Akhare, jarUra te rahetAM nathI. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM AvyuM tyAre hAtha khAlI, pApe pIMDa bharI jaze; karI jArI vyabhicArI, narakamAM cAlI jaze ) "oha! zu A amAna ? A abhimAna ? heziyAra, hamaNAM ja tArUM gumAna utAruM chuM !" thayuM nirmANa tArUM, A hAthathI maravAne jIvuM chuM jagatamAM, tane sApha karavAne." "are! mane tuM sApha karIza, te pahelAM te huM ja tAre pApano hisAba karIza. prabhu mApha nahI kare kAma kALa; vinA prAyazcitta nahI devAya pApa tArA, vikramanA zabdo sAMbhaLI kharaka taravArane namAvata krodhathI pRthvIne dhamadhamAvate dhasI Ave. vikrama ene satkAra karavAne taiyAra hato. banne ekabIjA upara tuTI paDayA, zatru ne haMphAvavAnI yuddhakaLAne upayoga karI potAnI kalatA pragaTa karatA ane ekabIjAne harAvavAnA dAvapeca ajamAvatA bhayaMkara yuddha karavA lAgyA.e vIrenI gaja . nAthI, emanA hAkoTAthI, emanI dhamAdhamakI guphA badhI halamalI gaI. pRthvI kaMpAyamAna thaI gai, lakSmapUrvaka ghAva karatA teo ekabIjAnA dAvane vyartha karavA lAgyA, pralayakALa samAna temanuM khaDjhayuddha thayuM. banne zuravIra ane parAkramI hovAthI ghaNuvAra sudhI emanuM yuddha cAlyuM, paNa ekabIjAne parAbhava karavA teo zaktivAna thayA nahi bane krodhathI bharelA ekabIjAne jIva levAne utAvaLa karI rahyA hatA. bhAgyane taka maLatAM vikrame pitAnI talavAra aparakanI talavAra upara jhIMkI. kharparakanA hAthamAMthI talavAra be kaTakA thaIne dUra paDI. zatra talavAra vagarane jANuM pote paNa potAnI tala Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 - - - vikramacaritra ane kauTilyavijaya vAra dUra nAkhI tenI sAthe bAhuyuddha karavAne vikrama dhasya. pitAnA harIphane balavAna jANu kharparaka guphAmAM jaI caMDikAe ApeluM dIvya khaDjha laIne dhasI AvyuM. bhayaMkara katAMta samo dhasyo Avato kharparaka jANe jagatane praya karaze ke zuM ? yamanA sarakhA bhayaMkara kharparakane dIvya khaDaga sahIta pitAnI sAme dhasI Avato joI vikama ekadama sAvadha thaI gayo. tarata ja teNe agnivaitAlanuM smaraNa karyuM, agnitAle pragaTa thai prahAra karavA dhasI AvatA yamanA baMdhu samA kharparakanA hAthamAMthI caMDikAe ApeluM dIvya khaDaga harI laI vikamanA hAthamAM mUkI dIdhu. vikramanI upara khaDagane prahAra karavAne dhasI Avele kharparaka pitAnuM khaDaga vikramanA hAthamAM joI cama, ane bhoMThe paDa, ane manamAM vicAra karavA lAgyuM ke, "A zuM ? " "tAro kALa ! A matanA memAna ! thaI jA have maravAne taiyAra! huM ja te vikrama chuM ke jenA rAjyanI tuM abhilASA karI rahyo che, enI priyAne harI game che? samaja, Aje tAro kALa bhamI rahyo che! 9 oha! tuM ja zuM vikrama che! dago! dago ! ? kharika tarata ja palAyana karI guphAmAM saMtAI gaye. "Aha gajaba thaI gayo. "hAthanAM karyA haiye vAgyAM kAbela ane heziyAra chatAM huM chetarAI gaye, jANI joine kALanA hAthamAM huM phasI gaye. Ane huM zA mATe guphAmAM sAthe lAvyuM. hA! hA! nakkI Aja huM kAjInA sakaM. jAmAM sapaDAyo ! ) kharparakanA palAyana karI javAthI vikama bolyo, vetALa! ene game tyAMthI zodhIne pakaDI lAva. A guphA. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM mAM ja kayAMka saMtAye che; Aje ene mAthe metano chA che! yAda rAkha, e guphAmAMthI bahAra javA na pAme. bahAra jame to AjanI ApaNane maLelI taka DrAgaTa jaze, bahAra rahele cera deva ane daityane paNa durjaya thaze." vikramanAM vacana sAMbhaLI vaivALa guphAmAM aMdara pahoMcI gayo. kyAMya uDANamAM chupAyelA kharparakane pakaDIne tAle vikama AgaLa hAjara karyo. corane potAnI samakSa jene garjanA karate vikrama be, "are adhama ! have nAsIne kayAM saMtAya che ? talavAra hAthamAM le ne mArI sAthe yuddha kara! bAyalA! zaramAtA nathI ? strInI mAphaka pITha pheravatAM lAjato paNa nathI ? " pitAnA bAhune jote ne vikramAdityanA vacanathI utsAhita thayela krUra kharparaka yuddha karavAne taiyAra thaze. A pAra ke pele pAra ! yA homa karI teNe pharIne yuddhamAM pa. lAvyuM. jo ke utsAha tene maMda paDI gayo hate. chatAM paNa himata dhAraNa karI vikramAditya sAthe yuddha karavAne medAne utaryo. baMne jaNa ekabIjA upara tuTI paDayA. ekabIjAnA ghAne cukavatA ne ghA karavAno lAga je yuddha karavA lAgyA. puSya ane pApanuM A yuddha hatuM. nyAya ane anyAya sA sAme hatAM. satya ane asatyanuM Aje Akhare pariNAma AvavAnuM hatuM. baMne ekabIjAne potAnA mArgamAMthI haMmezane mATe dUra karavAne jhajhumatA hatA, jAnanA duzamana thaIne bane yuddha karatA hatA. e yuddhamAM taka maLatAM khareka vikramanA mastaka upara talavArano ghA karyo. pitAnA mAthe talavArano ghA Avato joi vikramAditya jarA khasI gayo ne talavAra sahita kharparakane be hAthe kamaramAMthI ucakI nIce jamIna upara paTaka, talavArane dUra phekI kharekanI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 vikramacaritra yAne kodityavijaya upara bikramAditya kudyo. bannenuM bAhuyuddha cAlyuM ekabIjAne nIce pADatA, kaLavikaLathI ekabIjAnA baLano teo kSaya karavA lAgyA-thakavavA lAgyA. avasara meLavI kharike kamaramAMthI jamaiyo kADho. vikramAditye jamaiyAvALe hAtha pakaDI AmalI nAkhyA ne jamaiyAnI kheMcAkheMca cAlI. kharike potAnI aneka kuTilatA pragaTa karavA mAMDI ne vikramane cholIne mAravAno vicAra karyo. vikramAditya paNa sAvadhAnapaNe A duniyAnA eka moTA durjana ane mAnavadetya sAme yuddha karato hate. jagatamAM jIvananA aMtaparyata paNa durjano potAnI dujanatA tyAmatA nathI; sajano paNa to pachI zuM chevaTa lagI pitAnI sajanatA vAge kharA ? bannenA mArga nyArA che. dujana durgati tarapha prayANa karavAno hovAthI tene yogya kAryavAhI te karyuM jAya che. sugatie janAra sajajana paNa pitAne yogya kAryavAhI kare che, khayarake vikramAdityane mAravA mATe aneka chaLaprapaMca karavA chatAM tenA dahADA bharAI gayelA hovAthI e khape. kanA badhAya kAvAdAvA vyartha thaI gayA, yuddhanA parizramathI zramita thayelA kharparakanA hAthamAMthI jame chaTakI dUra jaI paDaye, ekabIjAne jamIna sAthe pachADatA ne bhUmi upara paTakatA banne gabaDatA gabaDatA jayAM caMDikAdevInI divya talavAra paDelI hatI tyAM AgaLa AvyA A divya khaDagane upADI laI zatru upara 2 levAne khapara chellI taka ajamAvavA lAgyo. vikramAditya enI A ceSTA kabI javAthI kharSaka e khaDaga levA prayatna kare te pahelAM vikrame khaDaga upADI lIdhuM, ne arparakanI chAtI upara caDhI besI khaDaganI aNu tenA gaLe bheMkI ene paDakAryo, "duSTa! saMbhALa tArA bacAvanArane ! Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 101 yuddhanA parizramathI zramita thayeka ne muDha mAranI pIDAthI vyAkuLa thayelA khaparaka peAtAno Akhara samaya jANI caMDikAne yAda karavA lAgyA. macchu karavA chatAM atyAre tA e caMDikA paNa e pApIne mahda karavAne AvI nahi. potAnA ja dvivya khaDaganA ghAthI haNAyelA te mucchita thaI gayA: pApano hisAba bharapAi karavAne te adheAbhUmi tarapha cAlyA gayA. tyArapachI prabhAte kalAvatIne lai vikramAditya avanImAM Avye ne pelI cAra kanyAe temaja dhanadolata sau saune suprata karI sArAya avaMtine duSTa kharakanA trAsamAMthI mukta karI. jayasI karaNI vayasI bharaNI, Aja kIyA kala pAvegA; dhokA mA gayo ke te, Apa hI dheAkA khAvegA prakaraNa 13 mu devakumAra sAgara sukha na hoya, rAta divasa hileALatA: hAlaka heAlaka hAya, haiye, mAre he sakhI ! mALA sukumArIne, peAtAnA dhruvane jatA joI pAtAnA haice jANe gabharAmaNa thatI hoya tema hRdayamAM becenI thavA lAgI. AkAzamAM jatA enA priyatamane te joi rahI. jotAM jotAM e priyatama te adRzya thai gayA-huMmezane mATe pAtAne tarachoDI cAlyA gayA zu? ghaDI be ghaDI thai, sAMja paDI chatAM e priyatamanAM darzana ja nahi ! Ahu! mane abaLA...gabharU mALAne tajI epriya zu cAlyA gayA?" hRdayamAM muMjhavaNa thavAthI khAlA avAka banI sUcchita thaI gai, sakhI dAsIo DhADI AvI paheAcI; aneka zItaLa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krimacaritra yAne aiTila vijaya upacArathI bALA sukumArIne heziyAra karI, bALA rUdana vilApa karavA lAgI. priyatamanA darzananI Atura, virahathI vyAkuLa, cittavALI bALA kalpAMta karavA lAgI. enAM mAtApitA AvI pahoMcyAM. enA patinA cAlyA javAnI vAtanI temane khabara paDatAM teo paNa duHkhI thayAM, putrInA duHkhamAM bhAgIdAra thayAM. putrIne garbhavatI jANu mAtApitA eka rIte khuzI paNa thayAM. bALAne zikhAmaNanI vAta kahI mAtAe samajAvI, "are putrI ! kheda zA mATe kare che? tAre pati jarUra pAcho Avaze. potAne sthAnake kadAca gayo. haze to paNa te jarUra tane teDavAne te Avaze ja." are paNa emane potAne ghera agara potAnI bhUmi tarapha javuM tuM, te mane kahIne gayA heta te mane duHkha ja na thAta! ) tethI zuM? purUSe vAre vAre kAMi strIone pUchIne kAma karatA haze? na pUchayuM tethI kAMI gabharAvAnuM tAre kAraNa nathI, dIkarI ! " mAtAe dilAse ApavA mAMDaze. "kharI vAta che. gayA te bhale gayA, temAM ATalI badhI vyAkuLatA zI, bAI?" eka sakhI mAtAnA vacananI pAdapUti karI anumati ApI. "tamo badhAM kahe, paNa mAruM mana mAnatuM nathI. mArA pati have jarUra ahIM nahi Ave. e gayA te gayA, kayAM gayA tenA sthAnakanI paNa have keNa khabara lAve? >> enA sthAnakanI khabara paNa keNa jANe che? e te deva che ke mAnava ke vidyAdhara? enIya khabara nathI to pachI. sthAnakanI khabara kyAMthI paDe, dIkarI?' zAlivAhana-enA pitAe putrInuM mana manAvavA mAMDayuM. mA! mAruM zuM thaze?" sukumArInuM haiyuM bharAI. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 103 AvavAthI i paDIne DusakAM bharatAM khelI, are parabhavamAM mane kAM pApa naDayAM ? vidhAtA Aje kema veraNa nI? mArAM karyAM pApa udayamAM AvyAM? zuM hatuM ne zu thaI gayuM Aje ? " ... dIkarI! e mithyA zAkane have cheDI de. tArA pati pAchA pharIne pharI tArI saMbhALa leze teA ThIka, nahitara tArA garbhanuM tuM yatnapUrvaka rakSaNa karyuM. e khAlakane huM meNu rAjya opIza. tane sarve vAte sukhI karIza.'' pitAe dhIrajathI zikhAmaNa ApI. 6. tArA pitAjI satya kahe che, dIkarI ! gabharArA nahi. dharma dhyAnamAM tArA divase pasAra karI tANa gA~nuM tuM rakSaNa kara, AgaLa sau sArAM vAnAM tharo." mAtAe paNa zikhAmaNa dIdhI. mAtApitAnI dhIrajathI temanu AzvAsana meLavI garbhanuM rakSaNa karatI bALA sukumArI dhadhyAnamAM divase gALavA lAgI, sakhI enA manane bIjI tarapha vALI bIjA aneka viSayAmAM ane kheMcI jai patineA zAka bhulAvavA prayAsa karatI. aneka ramatagamata, bhinna bhinna hAsyavinodamAM kALa vyatIta karavA chatAM e sujJa manohara mALA potAnA devane bhUlI zakatI nahi; e devanA sudara vadanane nIrakhatI bALA kAkaludI karatI hoya tevA hAvabhAvapUrvaka patine vInavatI-araja karatI; AMkhamAMthI azru kheravatI bALA huAvarI banI jatI. hradayanI mi utpanna thane atyAre teA hRdayamAM ja samAi jItI, are, prItinA pahelA ja pagathiye paga mAMDatAM AvI bhUla thai gai. hRdayanI lAgaNI te zI rIte zAnta rahe ? e taraphaDatu jIgara dharmadhyAnathI paNa zAnta na rahe? Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya zuM jANe ke paravaza thaIne, AMzu che pADavAnAM ? zuM jANe ke hRdaya dharatAM, ghAja che lAgavAnA ? zuM jANe ke prIti karatAM, duHkha che heravAnAM ? zuM jANe ke amRta pItAM, jhera che ekavAnAM ? vyAkuLa chatAMya e rAjabALA patine saMbhALatI dharma dhyAnamAM potAne samaya vyatIta karavA lAgyA. patine gayAne adhika samaya thaI gayo chatAM pati taraphathI koIpaNa saMdezAsamAcAra AvyA nahi. nirAza thatI bALA manamAM patine oLabhA detI AzAmAM dIvase gALavA lAgI A tarapha bALa sukumArIno garbha dina pratidina vRddhi pAmavA lAge. garbhanA prabhAvathI aneka sArA sArA abhilASa thavA lAgyA; te sara rAjAe pu karyA. sArA prahane vega maLe chate ane zubha divase bALA sukumArIe eka manahara devakumAra sarakhA kAnivALA bALakane janma Ape. bALakanA janmathI rAjakuTuMbamAM AnaMdanuM vAtAvaraNa chavAI rahyuM. rAjA paNa bALakane joI manamAM rAjI thayo. bALaka svarUpe je addabhuta hatuM, tevuM tenuM bhAgya paNa tiSIoe addabhuta ja bhAkhyuM hatuM. rAjakuTuMbane tevI eka zubha divase zAlivAhana rAjAe e bALakanuM nAma devakumAra rAkhyuM. paMcadhAtrIothI lAlanapAlana karAte devakumAra samo devakumAra devanI mAphaka vRddhi pAmate gaye. potAnI duHkhINuM mAtAnI AMkhenA AdhArabhUta thayA. patinA jevI kAtivALA potAnA nAnakaDA keLanA garbha samA bALakane joI mAtA duHkhI chatAM manamAM rAjI thatI divase vyatIta karavA lAgI; patinA viyege putrane nIrakhI patine bhUlavA lAgI. yogya umarane thatAM rAjAe zAstrakaLA zIkhavAne mATe Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 15 tene pAThazALAmAM paMDitanI pAse muka, buddhimAna purUSane parabhavanA puNyapratApathI vagara kaleze vidyA siddha thAya che, tema devakumAra paNa zikSakone sAkSIbhUta rAkhIne zatru ane zAstranI kaLAmAM pravINa thaye kahyuM che ke- pitRbhistADitaH putraH ziSyazca gurUzikSitaH / banAhataM sugharNa ca, Ayate janamaNDanam // bhAvA-pitAthI tADana karAyele putra, gurUnI zilAthI zikSita thayela ziSya ane hathoDAthI TIpAyeluM suvarNa e traNe samAjamAM-jagatamAM zobhAne pAme che. eka divasa lekhazALAmAM keIka vidyArthI sAthe devabhArane takarAra thatAM bane laDI paDayA. devakumAre e bALakanI nirjanA karIne tADanA karI. kodhe vaza thayelo te chAkare bolyo, "are bApa vagarane che eTale ATaluM badhuM abhimAna rAkhe che? tAre bApa koNa che enI to tapAsa kara! bApanuM te kyAMya ThekANuM nathI ne dhIgANuM karavAmAMthI te UMce AvatuM nathI. ) e chokarAnA marmabhedaka vacana sAMbhaLI devakumAra tADu, "duSTa ! mane bApa vagarano kema kahe che? zAlivAhana rAja zuM mArA pitA nathI ? zAlivAhana jevA mAre pitA chatAM tuM mane nabApe kahe che ?' devakumAre pilA chAne pakaDI mAravA mAMDe. bIjA chokarA vacamAM paDayA ane banene chuTA karyA. devakumAra! gusse na thaIza. e chokarAe kahyuM tene marma hajI tuM samajyo nathI. pahelAM enA kathanane artha to vicAra! >> eka chokare vacamAM zAMtithI bole. zuM tuM mane ene artha samajAve che ? zAlivAhana Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya zuM mArA pitA nathI, ema tuM kahevA mAge che? bela, jhaa bela? " devakumAranAM vacana sAMbhaLI pele bahAdura chokaro dhIra jathI bolyA "bhAI ! devakumAra! je sAMbhaLa. mahArAja zAlivAhana tArA pitA to kharA enI keI nA pADI zakatuM nathI, paNa e jema tArA pitA che tevI rIte tArI mAtAnA paNa e pitA che, samajyo ?" - e chokarAnI vANI sAMbhaLI devakumAra camaka, Aha ! huM Ave buddhizALI chatAM A parama artha samajI zakayo nahi; tema tene khyAla paNa karI zakaze nahi." tAruM kathana satya jaNAya che. e gUThAthanI have mane samaja paDI." plAna vadanavALe devakumAra tarataja potAne AvAse Avya, pitAnI mAtA pAse AvI mAtAnI sAme dRSTi sthApana karIne ubhe rahyo. siMhanA baccAnI mAphaka tene sthira ubhela joI mAtA enI gaMbhIratAthI camakI, "zuM che, beTA?" mAtA ! satya kahe! mAre pitA nathI chatAM AvA manahara vastrAbhUSaNa tuM zA mATe dhAraNa kare che?" acAnaka devakumAranA mukhamAMthI A zabdo sAMbhaLI bALA sukumArInI pUrva smRti tAjI thaI. pUrvanA sukhanuM smaraNa thatAM enuM caMdravadana teja rahita thaI gayuM. vyAkuLa cittavALI putranA praznane zuM javAba Apavo, teno vicAra karavA lAgI. mAtA, kema bolatI nathI? bola, mArA bApu kayAM che ? mahArAja zAlivAhana tArA pitA che; eTaluMya samasto nathI ke e tArA pitA che! Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 prakaraNa 13 muM bALA sukamArInA javAbamAM devakumAra che, are mAtA ! e te tArA pitA che, paNa mArA pitA kyAM che? koNa che? bola, jhaTa bola, pitA saMbaMdhI hakIkata jANavAnI putranI ATalI badhI AturatA jANuM enI mAtA #bha pAmI, e pote paNa kaI jANatI nahotI. patinA sthAnakanI vAta paNa eNe sAMbhaLI nathI, to pachI e bicArI zuM batAvI zake? "mAtAnahi kahe ? nahi kahe to huM AtmahatyA karIza. lokonAM nabApA evAM maheNAM ke marmavacana sAMbhaLI huM jIvIza nahi. bApa vagaranA evA mAre have jIvitanuM kAMI kAma nathI. ) hadayanI gabharAmaNa bahAra kADha zokathI AkuLavyAkuLa thayele devakumAra . mAtA putranI rakajhakathI Apta varga badhA bhegA thaI ba, chatAM keNa zuM kahe ? enA pitAnI hakIkata keNa jANatuM hatuM te kahe? badhAMya devakumArane samajAvavA lAgyAM. putra! evuM bolI tArI abhAgI mAtAne vadhAre du:khI karIza nahi, ene baLatIne bALIza nahi. tAre pitA eka deva hatA eTaluM ja mAtra huM ane A badhAM jANe che, eka divasa teo AkAzamArge kIDA karavAne gayA te gayA. nirdoSa evI mane tajIne te jatA rahyA. roja teo AkAzamAM kIDA karavAne jatA ne pAchA AvatA. paNa tuM garbhamAM AvyA pachI mane nirAdhAra mukI haMmezane mATe teo gayA ! AMkhamAMthI AMsu pADatI sukumArI bolI. pUrvanI smRtine tAjI karatI dhrusakAM khAvA lAgI. pati vagaranI nirAdhAra bALA sukamArIne Aje keNa belI had? putra paNa atyAre enI sAme ubho hato. jagatamAM enuM keI nahatuM. jarA paNa muzakelImAM abaLAnuM aMtaHkaraNa dravI jAya che, abaLA te abaLA ja ! Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mAtAnI vAta sAMbhaLI devakumAra vicAramAM paDe, "kevI asaMbhavita vAta banI che?" pitAnI duHkhI mAtAne vadhAre du:khI na karatAM te potAnA makAnamAM badhe bhamavA lAgya-kAMIka zodha karavA lAgyo sukumArInAM mAtApitA vigere paNa AvI pahoMcyAM devakumArane ghaNuM samajAvyuM paNa pitAnI hakIkata jANavAnI dhunamAM eNe keInI vAna sAMbhaLI nahi. A vizALa mahAlayanA khuNe khuNa dhI vo, kAMI paNa bhALa nahi maLavAthI devakumAra vadhAre nirAza thayo. cAre khuNe UMce nIce badheya tapAsa karI, paNa kAMI samaja nahi paDavAthI ene potAnI mAtA upara tiraskAra Avye enAM dAdA dAdI upara paNa e bALaka gusse thayo. "kevI gaMbhIra bhUla karI nAkhI che? AvA dagAra mANasane pitAnI kanya ApI, e rAjAnI ochI bhUla che? jenuM sthAna ke nAma paNa jANatA na heie evAne kanyA ApavAthI pAchaLathI kevAM gaMbhIra pariNAma Ave che enuM huM ja pratyakSa dRSTAMta chuM! mAre lekenAM ane durjananAM marma vacane kevAM sAMbhaLavAM paDe che atyAre ?" dIkarA ! jamI le! e roja navIna kIDAmAM Asakta devatAo kAMI eka sthAne rahetA nathI. ApaNe mAnavI emanA sthAnane zI rIte jANuM? putrane zodhatI enI pAse AvelI dIna ane du:khIyArI mAtAnA zabda sAMbhaLI bALaka devakumAra atyaMta nirAza thato mAtA tarapha daSTi sthApana karatA bole. "mAtA ! pitAnuM sthAna jANyA vagara huM rahevAne nathI. bApa vagaranA thaIne duniyAmAM jIvavuM e keTaluM muzkela che, tenI tane gharamAM rahI zI khabara paDe, mAtA ! " Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 109 paNa tuM zI rIte patto meLavI, dIkarA? " mAtAe pUchyuM, game te rIte paNa pRthvInA paDamAMthI e dagAkhora ptiAne zedhI kADhIza, mAtA ! ) TuMkamAM patAvIne e bALaka devakumAra nirAzapUrNa hRdaye UMce dRSTi karatA bole, "are bhagavan! A zuM Aphata! " UMce jotAM mahAlayanA vizALa pATaDA-bhAravaTTa upara teNe akSara jevuM koIka dIThuM. vizeSa khAtarI karavA bALake pAse jaI e akSaro tapAsyA ne barAbara vAMcyA, e bleka vAMcI bALaka rAjI thaze ane manamAM khuzI thate be "vAha, pitAjI!" acAnaka, zAkathI vyAkuLa thayelA bALakane AnaMda pAmato joI mAtA camakI "kema tArA pitAnI kAMi khabara paDI? AvyA ke zuM ? e manajI devatAo saMbhAstAmAM zuM hAjara thaI zake che? darzana ApI zake * "mAtA ! mArA pitA koI deva nathI. tArI ne mArA jevA paNa eka mANasa ja che, samajI " putranAM vacana sAMbhaLI mAtA cakita thatI belI, "teM kema jANyuM ke e deva nathI? rAja AkAzamAM uDIne jatA, annapAna nahi karatA paNa devatAI bhejana jamatA, ne devatAIdivya vastrAbhUSaNa paheratA, e badhuMya meM najare joyeluM te zuM khoTuM ?" | mAtAnI mugdhatA upara hAsya karato devakumAra bolyo. " baTuM nahi te zuM sAcuM ? emaNe deva banIne ne che, mA ! purUSane dveSa karanArI tane chetaravA mATe mArA pitAnI e kuTilatA hatI, mA! bAkI jarUra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 vikramacaritra yAne kATilyavijaya emane keI deva sahAyakAraka to haze ja!) devakumAre pitAno paricaya karAvatAM kahyuM. putranI addabhuta zodhathI mAtA Azcarya pAmavA lAgI. tyAre emanuM sthAna kyAM che te te jANI zake che vArU? " mAtAe pUchayuM. "hA! je A bhAva upara lakheluM che te! mArA pitA deva to nathI paNa naradeva to jarUra che.- ane te avaMtI nagarInA rAjA che ? te tyAM gayA pachI emaNe ApaNane kAM teDAvyAM nahi, are ! yAda paNa karyA nahi, kevA e !" "kevA te kapaTI! prapaMcI! yAda karyA paNa nahi ne karaze paNa nahi, mAtA! ApaNane teDAvyA paNa nahi ne teDAvaze paNa nahi, samajI? " devakumAra hasya. "enuM kAraNa? " kAraNa e ja ke e pitAne vIremAM vIra, sAhasika mAne che !!! to vIrapurUSe zuM potAnI patnI ane bALakane bhUlI jatA haze vArU? rAjakAryamAM kadAca bhUlIe jAya, athavA to potAnA karatAM potAnA putrane savA javAnI abhilASAvALA to te jarUra hoya ! arere! tyAre ApaNuM zI dazA? tArA pitAne ApaNe nahi joI zakIe ke zuM? " mAtA udAsa thaI gaI. ane nirAsa vadane belI "are bhagavAna !" mAtA, zAka na kara! tuM mane avaMtI javAnI rajA Apa. e pitAe tane chetarI ne ThagI che te huM tene badalo laIza ane mArA bApune chatarIza!" Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 111 "arare! e zuM che ? hajI bacapaNa te tAruM purUM thayuM nathI, tyAM vaLI baLIA sAthe bAtha bhIDavA kyAM jAya che? tArA pitA bahu baLavAna che, temAMya rAja samRddhi ne devatAnI sahAya pAmIne to te iMdrane paNa dujaya che. emanI sAthe tuM sarasAI zI rIte karI zakIza! mAtAnAM bhIrU vacana sAMbhaLI e bahAdura bALaka haye, "mAtA ! hAthIonA kuMbhathaLa teDavAnI tAkAta dharAvatA siMhanA baccAne paNa siMhaNa paMpALatI sogya daSTithI jue che, enI najara AgaLa nirdoSa ane jIrU jaNAtuM e ja bacyuM hAthIonA kuMbhasthaLa tere che. mA, gabharAIza nahi ! huM paNa e vIra pitAne putra chuM; temaja enA karatAM savAyo chuM.' "haze ! paNa tuM hajI bacuM che dIkarA, mATe thA! pachI ApaNe banne sAthe avaMtI jaIzuM. tArA pitAne maLIzuM." mAtAe dilAso ApatAM kahyuM, " nA mAtA, mArA pitA evI rIte te tane ke mane maLaze nahi ane sAMbhaLaze paNa nahi, pitAne vIra kahevaDAlatA e pitA evI rIte lAjI maraze. mAtAjI! emane oLakhAvavA mATe te mAre kAMika parAkrama karavuM paDaze. * "kadAca e prasaMga Ave te tuM emano ja putra che. tane egya lAge te karaje." tethI ja mane atyAre javAnI rajA Apa! tuM nA kahIza te huM ahIMthI gupacupa jato rahIza; mATe bhalI thaine rajA Apa! pitAne vIra kahevaDAvatA e abhimAnI pitAnA mAnanuM mana karavAnI mane rajA Apa !'' putranI pitA pAse javAnI utkaTa IcchA joI sukumArI camakI. "are pati gayA ne putra paNa jAya te pachI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya ekalI aTulI mArI zI dazA thAya ?" | manamAM vicAra karatI putranA nizcayane jANa sukumArI belI, "dIkarA! emanA vize temanA pratibiMba jevA tane joIne huM dahADA gujAruM chuM. mane niSkalaMka tajIne teo to gayA, paNa tuya jate rahevA mAge che zuM? pachI ekalI aTalI mArI zI dazA ene kaMI vicAra karyo!" bALAe mATe nizvAsa nAkhatAM upara mujaba kahyuM, duHkhI mAtAne dIrgha nidhAsa je, devakumAra gaga thale bole, mAtA ! ATale samaya jema vyatIta karyo tema thaDaka vadhAre ! pitAjI sAthe oLakhANa thaze ke jarUra huM pahelAM tene teDavA AvIza. tArA sivAya huM pitAjI pAse rahIza nahi." devakumAranAM AzAjanaka vacana sAMbhaLatAM paNa mAtAnuM hasuM mAnyuM nahi. "are deva! A zuM ? dIkarAne keNa samajAve? dIkare paNa mane tajIne jato raheze? 2 "mAtA ! zA mATe duHkhI thAya che? tArA caraNanA segana laI kahuM chuM ke jarUra huM jema bane tema vahele pitAjIne maLI pAcho AvIza ane tane teDI jaiza." mAtAne samajAvI, eka divasa zubha muhurtana yoga pAmIne baganI sAthe devakumAra avaMti tarapha cAlyA. jananI jaNa te bhaktajana, kAM dAtA kAM zara; nahi te raheje vAMjhaNI, mata gumAvIza tUra prakaraNa 14 muM. avaMtImAM eko'hamasahAyo'ha, kRzo'hamaparicchadaH / svapneyevaMvidhA ciMtA mRgendrasya na jAyate // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM 113 bhAvArtha-DuM ekale ane sahAya vagarano chuM temaja durbala ane parivAra vagarane chuM, evI ciMtA vadhAmAM paNa mRgeMdrane thatI nathI. mAtAnI rajA laIne hAthamAM ekAkI khaDagane mitra batAvI pratiSThAnapurathI gupacupa nIkaLele devakumAra manamAM aneka vicAra karato avaMtInI samIpamAM AvI pahoMce. "je pitA mArI nirdoSa mAtAne tyAga karI rAjyamAM prItivALA banI tene bhUlI gayA che tevA pitAne mAruM parakama batAvyA sivAya zI rIte mAM batAvuM? siMhanA baccAM siMha jevAja parAkramI hoya che. evI pitAne khAtarI karAvI ApavI joIe. potAnA karatAM savAyA putrane joIne vIra pitA khuzI thAya che. pUrve zrIkRSNane pradyunakumAre potAnA parAkramane camatkAra batAvI Azcaryacakita karyA hatA. garbhavaMtI naMdAne mukIne jatA rahelA zreNika narapatine paNa temanA putra abhayakumAre pitAnI buddhine camatkAra batAvyuM hatuM. Aje huM paNa pitAne Azcaryacakita karyA vagara, emanI AgaLa zuM mo laIne jAuM ? temaNe mArI garIba mAtAne chetarIne dago dIdho, te Aje huM AkhIya avaMtIne chetare emAM khoTuM zuM ? ) devakumAra vicAra karI nagaranI mukhya vezyA-nAyikAnA makAna AgaLa Avyo. kAraNake aneka purUSane samAgama karanArI, nagaranI dareka guhya vAta jANanAra vezyAnA ghara vagara kArya siddha thatuM nathI. rAjakumAra pAse vinaya, paMDitajano pAsethI bolavAnI caturAI, jugArIo pAsethI asatya ane strIo pAsethI chaLaprapaMcanuM zikSaNa meLavI zakAya che; jethI devakumAra vezyAne ghera pahoMcI gayo. tene jatAMja vezyAe-nagaranAyikAne pUchyuM, kayAMthI Ave che? Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya kema AvyA cho ? zuM lAvyA cho ? " - vezyAnA praznanA javAbamAM rAjakumAra smita karate bole, "he sahara nAme cera tamArA makAnamAM nivAsa karI anya nagarajanenI sAthe rAjAnI lakSmI luMTI tamAruM ghara bharavAne Avyo chuM, " A rItanI sarvaharanI vANI sAMbhaLI nagara nAyikA camakI. " tamArI vAta te majAnI che, paNa kiMpAkanA phalanI mAphaka pariNAme anartha karanArI che, rAjAne jo tamArA jevAnI jarApaNa gaMdha Ave to mArA gharabAra luTIne mane pAyamAla te jarUra karI nAkhe ! samajyA bhAI sAheba? sIdhe sIdhA AgaLa padhAro maherabAnI karIne ! ) are, paNa huM pakaDAiza te rAjA bhale mane zikSA kare; tame nAhaka ATalAM badhAM zAne gabharAva cho ? " "tArI cerInA pApe amArAM gharabAra paNa luMTAI jAya; kAraNake cora, cerane sahAya karanAra, cArane Azraya ApanAra, cAranI sAthe le-veca karanAra, tene anna denAra, tene bheda jANanAra, enI sAthe gupta saMbaMdha rAkhanAra paNa caraja kahevAya che. temaja vaNika, vezyA, corI, vyabhicArI, ane jIgArI e badhAne temanI sAthe saMbaMdha rAkhanAra paNa asatyanA maMdira kahevAya che ! buddhinidhAna savahara (devakumAra) nakAmo enI sAthe vitaMDAvAda na karatAM tyAMthI AgaLa cAlyA, bIjI vezyAnI pAse jaIne potAne rahevA mATe mAgaNI karI. teNue paNa nA pADI; kAraNake rAjAnI sAthe virodha karIne ene sthAnaka keNa Ape ? jagatamAM bhayaMkara purUSo sAthenI mitratA, agara vAtacIta paNa du:kha karanArI nIvaDe che. akAle gamana, agara akAle paThana pAThana, viSama geSTinI jema durjananI sevA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM 115 AphatakAraka samajIne koie sahune sthAna ApyuM nahi. nagaranI aneka vezyAonAM dvAra AgaLa bhaTakayA paNa kAMya jagA nahi maLavAthI nagarImAM pharatA pharatA te Akhare kAlI nAmanI vezyAne ghera gayA. tenI pAse jaine pAtAne rahevA mATe sthAnanI mAgaNI karI. " rAjAnA virAdha karIne tamane rAkhavA jatAM amAruM gharamAra paNa luMTAI jAya mATe tamAre cArIneA tyAgaM karIne rahevu hAya tA raheA. " kAlI melI. " are kAlIdevI ! A nagaramAM huM game te upadrava karU' tethI tAre jarIya gabharAvuM nahi. rAjA tArU kazuya nukasAna karaze nahi, samajI ! nagaramAM rahevA chatAM rAjA mane jANI paNa zakaze nahi. tuM tAre nizcita thaI rahe. " saharanAM vacana sAMbhaLI kAlI vicAramAM paDI gaI. " mAre ghera evA kAI dhanADhaya purUSa| AvatA nathI mATe A cuvaka bhale rahe ! thADA divasa sudhI enI ceSTA te jovA de ! jo kAMi nukasAna karanAra jaNAro teA kADhatAM kyAM vAra che? " manamAM vicAra karI vezyA elI, "DIka rahe, paNa mane nukasAna thAya tevu' vartana kA nahu " kAlInI anujJA melavI sahura enA gharamAM rahyo. anukrame e diva sanAM vahANAM vahI gayAM, paNa vezyAne tenA taraphathI kAMi maLyuM nahi. tethI vezyAe tene pAtAnI pAse melAvIne kahyuM, " are paradezI! dravya trinA vezyAnA makAnamAM rahI zakAtuM nathI. Aje game tema karIne nagaramAMthI dhana pedA karI lAva, agara teA A mArA makAnamAMthI bahAra nIkaLI jA. jarA dhImI paDe ! kAlI ! mahAkAlI! jarA dhIraja dhara ! tArUM makAna huM ekadama dhanathI bharI daiza, paNa atyAre te jarA zAMti rAkha. " "" 66 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 vikramacaritra ane kauTilyavijaya "are, evA upadezanI amAre jarUra nathI. Aje game tema karIne dhana lAva, jANato nathI ke vezyAo to dravyanI sagI hoya ! dunIyAmAM dhana-paiso eja paramezvara che, dhana vagaranA khAlI evA tane Azraya ApavAmAM meM merI bhUla karI che. game tema karIne paisA lAva ! dhana lAva !" " duniyA meM paisA, cAhe se kara sakatA haya sake juThA karake, juThe ke sAcA kara sakatA haya, " " tArI vAta kharI che, kAlI! paNa have eka divasa vadhAre dhIraja ghara tane dravya nahi ApuM te huM cAle jaIza, pachI kaI ? tamArI vAtamAM huM eka vAta to bhUlI ja gaye, kahe to kharI ke A sAme rahele ramaNIya manahara AvAsa kayA bhAgyavaMta che ? ) " mahArAjA vikramAdityane A mahela che. mahArANI kalAvatI sAthe avaMtIpati, roja rAtrInA AkAzamAM vAta karatA sAta mALanA A prasAdamAM sAtamI bhUmikAe nyAyamAge pRthvInuM rakSaNa karatA te zayana kare che. hajAre pahe gIrethI rakSAyela A mahelamAM praveza karavAne ka manuSya hiMmata ghare ? " kAlIe kahyuM. che tyAre A DAbI bAjue che teya rAjamahela che ke bIjA kene prAsAda che ! " "A mahela paNa rAjamahelanA jevaja rAjAnA mahAamAtya bhamAtra che. buddhine nidhAna te maMtrI zabda uparathI mAnIne pakaDI zake che. te jema jAnavaranI bhASA samajI zake che tevIja rIte manuSyanA zabda uparathI manuSyanA haiyAmAM rahelI gUDha vAta paNa jANI zake che." bahuja sArI vAta che ke! jyAM bahAdura nyAyapriya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM prajApAlaka rAjA ane buddhinidhAna maMtrI hoya tenA rAjyamAM azAMti te kyAMthI hoya ? " vAtacItathI paravArI sarvara nagaracarcA jovAne taiyAra e ne vezyAne kahyuM ke, "huM jyAre traNa tAlI pADuM tyAre tAre jhAMpo ughADa, jarAya vAra lagADavI nahi," evI rIte vezyA kAlInI sAthe saMketa karI sarvara (devakumAra) kAlInA makAnamAMthI bahAra nIkaLe-A ajANyA nagaramAM keinI madada vagara pitAnA parAkrama upara AdhAra rAkhato sarvahara ekAkI bahAra nIkaLyo, hAthIonAM kuMbhasthaLa teDavA siMha jyAre bahAra paDe che te samaye te zakuna, caMdrabala ke grahabala kAMi jete nathI. potAnA parAkrama upara AdhAra rAkhIne te gajarAjanAM kuMbhasthaLa toDe che. e to sAhasa tyAMja siddhi heya che; kAraNa ke parAkramI ane buddhinidhAna purUSa bIjAnI madada upara adhAra te na ja rAkhe ! teja divase avaMtInAtha vikramAdityanI pAse akasmAta pragaTa thaIne agnivetALa bole, " jana ! manahara evA devadvIpane viSe devatAo nRtya karavAne jatA hovAthI huM paNa tyAM jAuM chuM, jethI tamArI anujJA levA Avyo chuM." bhale khuzIthI jAo! bhagavAnanI AgaLa nRtyagAna karI tamAre dehabhava saphaLa kare ! vaLI pAchA kyAre padhAraze?" pAchA pharatAM emAM eAchA be mAsa jarUra thaze, mahArAja ! be mAsa paryata devatAo tyAM echava-mahesava karaze to teTalA samaya paryata tamAre mane saMbhAravo nahi, ke jethI mAruM kArya pAra paDe, game tevA kAryamAM sArI jarUra paDe te mane saMbhAraze nahi. tyAMnuM kAma pUruM thaze eTale jarUra huM AvIne tamArI pAse hAjara thairA." vikramAdityanI anujJA meLavIne agnivaitALa devadvI Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya pamAM thatuM adbhuta nRtya nIrakhavAne zIdhra adazya thaI gaye; adazya thatAMnI sAthe ja devadvIpamAM hAjara thaI gaye - nagaracarcA jovA nIkaLele sarvahara nagarImAM bhramaNa karate, nagarI bahAra udyAnamAM pahecI gaye, kSIprAnA taTa upara pharate, tenI ramaya lIlAne nIhALato najIka AvelA caMDikAnA maMdiramAM te Avyo. manane zuddha karI devI caMDikAnuM dhyAna karate devInA sanmukha padmAsana lagAvIne be ame ravInI stuti karavA lAgyA"he devi ! tame jagata mAtrane manavAMchita ApanAra che. bhakta upara prasanna thaI tame tene zuM nathI ApatAM? Apa mArI upara prasanna thaIne mane adazyakArI ane rUpaparAvartanI e be vidyA Ape ! ane mArAM kaSTa kApo! sarvaharanI stuti sAMbhaLavAnI ravIne kAMi atyAre phurasada nahotI; jethI sAhasika evA savahare pitAnA mastakathI devInI kamaLapUjA karavAne pitAnI talavAra potAnI garadana upara trATakI, raharanI AvI sAhasika vRtti joIne acAnaka nidrAmAMthI mANasa jhabakIne jAge tema devI caMDikAe pragaTa thaIne tene hAtha pakaDI lIdho; " hAM ! hAM ! zuM kare che A ? zA mATe kare che ? - caMDikAne sAkSAta pragaTa thayelAM joI sarvahara bele; mAtAjIATalI badhI vinavaNuM karavA chatAM pragaTa thatAM nathI, mAgaNI karavA chatAM koI ApatAM nathI, tyAre zuM karuM?" ' " are sAhasika ! tArI upara prasanna thaI tane bane vidyAo ApuM chuM, mArI kRpAthI tuM tArA dareka kAryamAM vijya pAmIsa mATe he vIra ! have tArI haTha chADa ane Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 prakaraNa 14 muM tAruM kArya siddha kara ! " pragaTa thayela caMDikA varadAna ApI turata ja adRzya thaI gaI. sadAcArI ghIra ane vIrapurUSe potAnA parAmathI ja kArya siddha kare che, ISTane denArA devatAo sAmAnya yAcanAthI to kAMI ApatA nathI. temane AkarSavA mATe to adabhuta balidAna joIe. parAkrama vagara devatAonI prasannatA meLavI zakAtI nathI. ratha eka caka hovA chatAM, te azvo kANA; tema ja kaMTaka bharelo bhAga AlaMbana vagarano che chatAM, caraNa vagaranA sArathi sAthe sUrya pratidivasa sAMja sudhImAM pitAnA niyata sthaLe AvI pahoMcI jAya che, kAraNake mahApu ne potAnA satyamAMja-parAkamAmAM ja kAryasiddhi rahelI che-sAdhanomAM nahi. cAre tarapha samudrathI vIMTAyelI ne keIthI na jItI zakAya evI majabUta kilAvALI ajeya laMkAnagarI hatI, ne rAkSasonI vipula sahAyathI madonmatta ane aneka camatkArika zaktiovALuM hovA chatAM mAtra kapi [ vAnara ] enI sahAyathI rAme rAkSasanA kulasahita rAvaNano nAza karI nAkhe, divasa jemalema pUro karIne nizAnuM sAmrAjya avaMtIne rUche chate sahara cAra devInA varadAnathI pitAne ajeya mAnate adazya thai ne rAjabhAge pharavA lAgyuM. nizA samaye pharate A nizAcara rAjamahela AgaLa AvI pahe, adazyapaNe mahelamAM praveza karI sAtamI bhUmie pahoMcI gayo. tyAM palaMga upara bharanidrAmAM paDelA potAnA pitAne je temanA caraNamAM namI sarvara manamAM pramoda pA. pitAnI suMdara kAMtithI rAjI thatuM sarvara bhaktithI mAtApitAne naye pitAnA camatkAra mATe pitAnA palaMga nI rahelA rAjArANIne paheravAnA alaMkAranI peTI ahA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vikeTI suvarNanI kiMmatanI hatI te sAvadhAnI pUrvaka yatnathI grahaNa karIne sarvahAra rAjamahelamAMthI adazya thaI gaye. - kAlInA makAna AgaLa AvI traNa tAlI pADavAthI vezyA jhAMpa-bAraNuM ughADayuM sarvahare praveza karI jhAMpe baMdha karI dIdhe; mAnanI aMdara AvI cAre vezyAne perImAMthI AbhUSaNe bahAra kADhIne batAvyAM. A adbhuta alaMkAro joI vezyA cakita thai . " kenA che A? kayAMthI lAvyuM, kAlInA javAbamAM thora be, "rAjArANIne paheravAnA A alaMkAre che." tAre vAta satya che! vidyAdhara bALa kalAvatIne pahevInA A AbhUSaNe che ne A mahArAjA vikamAdityanA ! ) game tenA hoya! ApaNe te dravyathI kAma che ne? rAjAnA hoya ke reNInA-ApaNe zuM ? prAta:kAle rAjArANI jANaze tyAre vAgaze tevA devAze? ' cAranI nIDaratA jaI kAlI Azcarya pAmI, "je ATalI sahelAithI rAjArANIne luTe che tene bIjA sAmAnya nya puruSone luTavA e zuM moTI vAge che ? 5 manamAM navAI pAmatI kAlI bolI; A peTI have rAkhavI kyAM ? prAtaH kALe AkhAya nagaranI jaDatI levAze. te samaye je jarAke rajAne mArA mATe baMdha AvI to zI dazA thAya? ) " tAre tenI ciMtA karavI nahi, kAlI ! te badhuMya huM saMbhALI laIza. tuM A peTIne tArA jIvanI mAphaka saMbhALI game tyAM chupAvI de! A alaMkAre ke samaye rAjAnI AgaLa hAjara karavA paDaze, mATe ene tArA jIvanI mAphaka sAcavaje, te emAMthI huM eya na lauM? mAre mATe te tuM koI dravya lAvyo nahI tyAre ? " Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM 121 havethI tAre mATe! nagaramAMthI huM je je dravya ghAvuM te badhuM tAregrahaNa karavuM, samajIne mahAkAlI ! " savAranuM vacana sAMbhaLIne e dravyalAlacu kAzI manamAM rAjI thaI, sarvaranI bhakita karatI kAlIe sarvahakane sArI rIte khAnapAna karAvyuM. pachI teo potapotAnA sthAnake nidrAdhIna thaI gayAM. prAtaHkALe rAjamahelamAM jAgRta thayelo rAjA palaMga uparathI nIce utarI, palaMga nIcethI AbhuSaNanI peTI levA game te palaMga nIce kAMI na maLe ! priyA kalAvatIne jagADI pUchayuM; "priye! AbhuSaNanI paTI kyAM ? 1 palaMga nIce mukI che ne ! kema Aje pUchavuM paDayuM? zuM palaMga nIce nathI? ) " palaMga nIce to kAMI nathI. jarA yAda kara! bIje te nathI mukIne ? nA re nA ! palaMga nIceja peTI mukI che. ATalI vAramAM huM zuM bhulI jAuM? 2 kalAvatIe palaMga nIce praSTi karI. ahIM te kAMI nathI, A ze utpAta ? atyaMta rakSaNaya sthAnakamAMthI kaI harI gayuM ke zuM? svAmI ! A zuM ? " kalAvatI AkuLa vyAkuLa banI gaI, priye ! emaja thayuM che. keka adabhuta zaktivALA cAre ahIMthI ja corInI zarUAta karI ane paDakAryo che." rAjAe dhIrajathI kahyuM. te pachI pagIone bolAvI pagaluM jevAne kahyuM, ghaNI sArI rIte jevA chatAM pagaluM maLI zakayuM na hai. | vikramAditye talArakSaka-koTavAlane belAvI hAke, "rAtre tame kevI cokI kare che ? mArA mahelanI paNa cokI karatA nathI te zaheranI vyavasthA tame zuM jALavatA haze ?" Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya mahArAja ! ApanA mahelanI pAchaLa pharatI senikenI TukaDI kAyama rahe che. AkhI rAtrI parvata teo pramAda nahi sevatAM mahelanuM rakSaNa kare che." tyAre amArA AbhUSaNanI peTI koNa upADI gayuM? savAra tame corane pakaDI lAvo nahitara coranI zikSA tamene karavI paDaze." talAkSakane kahI rAjA prAtavidhithI paravArI rAjasabhAmAM AvyuM, maMtrIo AgaLa rAtrI sabaMdhI vRttAMta kahI saMbhaLAvyo. "mArA mahelamAM praveza karI daie adabhuta kAma karyuM che. sainikonI suMdara vyavasthA chatAM AbhUSaNanI peTI upADI janAranI zakitanI vAta ja zI karavI?" vikramAdityanI vAta sAMbhaLI maMtrIo vicA rayAM paDayA. bhakamAva paNa A vAta sAMbhaLI udAsa thaI gayo, "rAjA hajI kharikane mArIne mAMDa paravAryA che, tyAM vaLI A bIja duSTa keNa phATI nIkaLyo." "mahArAja! ApanA mahAlayamAM praveza karI re ApanI sAme yuddha jAhera karyuM che ke, tamAre tamArA saini. kenI zakita hoya to mane pakaDa-have huM AkhIya nagarIne luza.bhakamAtra nirAza, udAra temaja gaMbhIra mukhamudrA karI bole. tamAruM kathana satya che. kharparakane mArIne nivRtta thaye tyAM to A bIjo kharSaka pedA thaye e duSTa nisAsamaye dhanikenA mRhamAM praveza karI nizaMkapaNe kharparakanI mAphaka lokone luM pAyamAla karaze-sArA zaherane trAhItrAhI karAvaze." rAjAe vicAra karI rAjasabhAmAM pAnanuM bIDuM suvarNanA thALamAM mukIne gheravyuM, "je kaI corane pakaDI rAjA pAse hAjara kare te A bIDuM grahaNa kare " A addabhuta cArane pakaDavAnI keIne hiMmata cAlI nahi. rAjasabhAmAM pharIne Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 prakaraNa 14 muM bIDuM pAchuM AvyuM tethI atisAra maMtrI be, "are, zuM A rAjasabhAmAM ke vIra nathI? cArane pakaDavAnI koInAmAM zakti nathI zuM ? tame badhA zUravIra thaIne rAjAnI AvIja sevA karo cho ? rajAnA cittane jANI samayane anusaranAra sevake potAnA mAlika mATe zuM zuM nathI karatA? sevaka upara prasanna thayele sajA paNa pitAnA sevakone zuM zuM nathI Apato ?" - atisAra maMtrInA utsAhapUrvaka vacana sAMLaLI siMha nAme koTavALa maMda maMda DagalAM bharato rAjA pAse AvI nakhe, ne suvaNathALamAMthI bIDuM upADI lIdhuM "svAmina! raNa divasamAM cArane hAjara na kare te ceranI zikSA mane karaje." siMha, pratijJA karI rAjasabhAmAMthI cAlyA gaye. bajAra, ceka, cauTA, galI, kaMcI, piLe vigeremAM cAkIpahere goThavate siMha keTavALa sainike sAthe cAranI zodha karavA lAge. AjubAju jaMgalamAM; guphAomAM zodha karavA mATe sainike ravAnA thai gayA. siMhane paNa zodha karatAM trIjA divasane sAyaMkALa thayo, sarvahare nagarInA navIna samAcAra jANavA mATe kAlIne pUchyuM; "kema, zaheramAM navIna zA samAcAra che ? " kAlIe sava vRttAMta kahetAM siMha talA rakSakanuM vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM; "ceranI zodha mATe te bhAre jahemata uThAvI rahyo che. ahIM AvI ApaNe makAnanI jaDatI le to mArI zI vale thAya! tuM paNa Ajane divasa kayAMka chupAi jA >> "gabharAiza nahi, kAlI ! e bicArA siMha nAme karIne bhale siMha haya, paNa jeje kAle savAre te bakarA je thaI jAya che ke nahi? Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 vikramacaritra yAne kauTivijaya "tane pakaDavA mATe ATalI badhI taiyArI chatAM tane jarAya bhaya nathI, khacita tuM to bahu ja bara che, bhAI!'' "haze! e vAta javA de ! eka vAta kahe! ) zI ! " kAlIe AturatAthI pUchayuM. "e siMhanuM kuTuMba kyAM rahe che, tene kaMika ItihAsa mane kahe prakaraNa 15 muM. DadyamaM sAhasaM dhairya, balaM buddhiH parAkramam / SaDete yasya vidyante, devo'pi tasya zaMkate // khaLabhaLATa bhAvArtha--udyama, sAhasa, dhIraja, bala, buddhi ane parAkrama A che guNe je puruSamAM rahelA che tevA purUSanI deva paNa zaMkA kare che-devatAo paNa tenAthI dUra rahe che. siMhakeTavAlanA kuTuMbamAM tene putra te eke nathI, paraMtu tene eka bahena ane eka strI che. somA nAmanI tenI bahenane zyAmala nAmane bhANeja cha sAta varSathI yAtrA karavAnA bahAne paradeza gayA che. te gaMgA, godAvarI vigere tIrthomAM bhaTakato AjakAla pAcho Ave evI lokavAyakA saMbhaLAya che, e zyAmala nAme zyAmala chatAM tArA je gA ane suMdara vadanakamalavALe hato. tenA pratibiMba same jANe tuM ja kema na hoya ? - kAlIe siMhanA kuTuMba saMbaMdhI hakIkata kahI. sarvahara, vezyAnA mukhathI talArakSakanI vAta sAMbhaLIne manamAM prasanna thayele tyAMthI nIka, nagarInI adabhuta racanAne jete ane navina Azcarya joIne khuzI thato sahara talAkSakane sapaDAvavAnA vicAra karatA kei kApa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 muM 125 TikanA makAnamAM jaI tIrthika jevo veza karI khabhe be kAvaDane bharAvI nagaramAM cAle pharato pharatA nagarInA pUrva daravAjA AgaLa coranI zAdhanA parizramathI zramita thayelo keTavALa jyAM beThA hatA tyAM jaIne, "mAmA! Apane namaskAra karUM chuM" ema belato sarvahara siMha keTavAlane namyo. AkAra, vaNa ane svarUpathI pitAnA bhANeja sarakhe. jANI. pitAne bhANeja jANuM tenI khabara aMtara pUchI. "kyAM kayAM yAtrA karI, zuM zuM navIna joyuM?" vigere pUchyuM. | mAmAnA praznanA javAbamAM bhANeja be, "mAmA! tamArI kRpAthI gaMgA, godAvarI, gomatI, narmadA Adi moTAM moTAM tIrthonI meM yAtrA karI. A kAvaDamAM gaMgA, ane godAvarInAM pavitra jaLa lAvelo chuM te Apa grahaNa karIne pAparahita thAo !" bhANejanI hakIkata sAMbhaLI siMha keTavALa harSathI gaMgA medAvarInAM jaLanuM Acamana karI pavitra-zuddha thaye mAmA ! Aja ghaNe varSe hA chatAM tame udAsa kema cho? tamAre zuM duHkha AvI paDayuM che ke ciMtAthI vAdaLamAM rahelA sUryanI jema tame nisteja thaI gayA che ? are eka cora rAjAnA mahelamAMthI AbhUSaNa cerI gayA che, tene pakaDavAnI meM pratijJA karI che. Aja e pratijJAne chelle divasa hovAthI corane pakaDavAnA aneka upAya chatAM e pakaDAyo nathI, tethI AvatI kAle rAjA ApaNuM sarvasva luMTI leze-pAyamAla karaze. " duHkhI mAmAnI kathanI sAMbhaLI bhANeja manamAM kaMIka nizcaya karato be "mAmA ! tame corane pakavAnI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 vikramacaritra yAte kATilyavijaya pratijJA karI te sArU kahyu`" nahi, kAraNake rAjAe ghaNA duSTa hRdayanA hAya che. kAle rAjA ApaNu badhu. luTI na le, te pahelAM mAlamilkata badhI vage karI kayAMka chupAvI de. bhANejanI salAhu mAmAne gaLe utarI " tArI vAta teA sAcI che, paNa huM ghera javAne zakitavAna nathI. cAra pakaDAyA nathI te rAjA jANe kAle zu karI nAkhaze ? teA bhANA! tuM dhera jaIne sa vyavasthA kara!" mAmAnI vAta bhANejane gamI ane jove tevIja hatI. paNa mAmA! ghera jaiza ne huM ahIthI AvelA chuM ema koNa jANo ? mATe mArI sAthe tamArA eka sevakane mAkalA ke tenA kahevAthI mArI mAmI tamArI pAsethI huM... Avu chuM ema samajI jAya ! ', bhANA! tu buddhizALI che hA ! " mAmAe ema kahIsmita karI peAtAnA eka sevakane bhANAnI sAthe ghera meAkalyA. sevaka bhANejanI sAthe ghera AvI, talArakSakanI patnIne badhI vAta samajAvI cAlyA gayA. . sevakanA kahevAthI bhANejane AvelA jANI, AkAra, thATa vige2e bhANeja sarakhA jANI, mAmI vigeree bhANAnI khabaraaMtara pUchI. seAmAe paNa peAtAnA putranAM duHkhaDAM lIdhAM ne ghaNA divase putrane joI rAjI thai. bhANeje peAtAnI mAtAne temaja mAmIne kAvaDamAM rAkheluM ga`geAka pAthu' ne pavitra . " mAmI! hajI lagaNa cAra pakaDAyA na heAvAthI mAmA tA tyAM ciMtAtura thaine daravAje beThA che. AvatI kAlanA sauMdarya rAjA ApaNu` madh ya dhana luTI leze te ApaNane dhAne adhArI kADImAM pUrI deze!" bhANAe mAmIne gabharAvyAM. " meM nA pADI hatI ke tame pratijJA lezA nahi, chatAM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 muM 117 pratijJA karI. pAtAnA hAthe pAtAnAM mAlamilkata luTAvyAM, AbarU ijjata gumAvyAM " bhAmIe vyAkuLa thaine kahyuM. * huya kAMI bagaDI gayuM nathI, mAmI ! A mAlamilkata ApaNe chupAvI daIe, ane tame mAM paNa kAMka chupAI jAva. ' bhayathI vyAkuLa thayelI mAmIe bhANAne badhIya milkata batAvI ne dhAte paNa chupAI javA mATe taiyAra thaI. bhANeje mAmIne khAlI kAThImAM satADI kAi melAve tA kAMi paNa na elavAnI sUcanA karI. mAmInAM paherelAM vajra paNa kaDhAvI lIdhAM, pAtAnI mAtA sAmAne guNImAM saMtAThI dIdhI. bIjA mANasAne petAtAne ThekANe javAne kahyuM, ane tyArapachI e mAmAnuM amulya jar averAta, suvarNa vigere peAtAnI ane kAvaDamAM sAhasa bharI A bhANAbhAIe mAmAnA makAnane namaskAra karyAM; A bhANeje mAmAnu* ghara sApha karI nAkhI tyAMthI cAlatI pakaDI. kAlInA makAna pAse AvI traNa tALI pADI ne vezyAe jhaMpA ughADayA te aMdara dAkhala thayA te AstethI pA devAyA. makAnamAM jane sahu-bhANeje kAlInI AgaLa sava dhanane DhagalA karyAM, talArakSakanI kahANI kahI sabhaLAvI. kAlI ane sahar khuma hasyAM. cAranI cau kaLAthI prasanna thayelI kAlIe sahunI khAnapAnathI khuba bhakti karI. sahare paNa e talArakSakanuM bahu~ya dhana kAlIne bakSIsa ApI dIdhu', cAranI AvI udAratAthI kAlInA ha ne! kAMi pAra na rahyo! ,, prAta:kALe nirAza thayelA koTavALa rAjasabhAmAM rAjA pAse AvIne melyA, kRpAnAtha ? traNa traNa divasanI mArI mahenata khAlI gai. cArane pakaDavAnI mArI heAzi Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vikramacaritra yAte kauTilyavijaya yArI-pratijJA aphaLa gai. Ane dhyAna paDe te Apa ane zikSA kare ! cha siMhanAM bhakitavALAM vacana sAMbhaLI khuzI thayela rAjA malyA; " are bhAI! mukhethI tAre ghera jA; mAre tANe kAMi daMDa karavA nathI. te te tArI pharaja bajAvI, have tuM sukhethI tAre sthAnake jA ! '" rAjAnA vacanathI siMhu manamAM rAjI thayA. "mahArAja! Apa dayALu, dharmAvatAra che ! huM du pratijJAbhraSTa thayA chatAM Ape mane madhanamAMthI mukata karyAM !" "are je mArA zayanAgAramAMthI praveza karIne alakAro upADI gayA e te kAMI jevA tevA na heAya ke jI. pakaDAI jAya ! " rAjJanI anujJA meLavI siMha-kATavAla peAtAne ghera gayA te gharamAM paga dhAvA mATe pANI mAgyuM; paNa kANu jAma Ape ? becAra vakhata kahyA chatAM koie javAma ApyA Ahu, tyAre siddhe ghAMTA pADI buma mArI te vAre tenI bahena sAmA mAlI, " are bhAI ! buma na 416. ame saMtAyelAM chIe. huM ahI guNImAM te mArI bhAbhI kAThImAM saMtAyAM chIe. vastu rahita hAvAthI pahelAM amane paheravAnAM kapaDAM Apa; je paherI ame bahAra nIkaLIe." sAmAnAM vacana sAMbhaLI siMhu gabharAyA, ane bhANeA kayAM gayA ? " ema pUchyuM. " bhANA ? tAro bhANeja pelA zunya gharamAM ApaNu dravya laIne chupAyA che tyAM jane zeAdhI kADha. " sihu peAtAnI bahena ane srIne lugaDAM ApI bhaNAne zAdhavA gayA. Akhuya gharazAthI lIdhuM paNa bhANAnI bhALa maLI nahi. peAtAnuM sarvasva harAyuM. jANI siMha pachADa khAte Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- - ---- - - - prakaraNa 15 muM 129 bhUmi upara paDe. are, bhANe bharakhI gaye siMhanI bahena ane patnI temaja sevako doDI AvyAM eka sevake rAjA pAse jaI pokAra karyo. keTavAlanI pAyamAlInI vAta sAMbhaLI vikramAditya pradhAne sAthe talArakSakane makAne Avya; zItApacAra karI talAkSakane sAvadhAna karyo. siMha vilApa karavA lAgyA, "mahArAja ! marI gaye! pAyamAla thaI gaye! e bhANe banelA cAre mAro garva utArI dIdho. have huM te marI jaIza athavA te paradeza ja rahIza. " siMhanA karUNujanaka zabda sAMbhaLI rAjA bA, " zAMta thA ! jeNe mArA alaMkAra lIdhA che teNeja tane pAyamAla karyo che, gabharAIza nahi, sau sArAM vAnAM thaze." rAjAe bhaMDAramAMthI dravya ApI ene sajIvana karyo-zAMta karyo-ciMtArahita karyo. cAranI kuTilatAne vicAra karate rAjA parivAra sAthe pitAnA AvAse gaye. rAjasabhAmAM siMhAsanane zebhAvate rAjA rAjasabhAne uttejita karato be , "che A sabhAmAM kaI vIra, ke je tharane pakaDI mAre havAle kare? teja mArA hAthanuM bIDuM grahaNa kare ! '' rAjAnI vANuM sAMbhaLI bhamAtra bIDuM grahaNa karyuM. sabhAmAM rAjAnI samakSa te bo9yA, "traNa divasamAM cArane ApanI AgaLa hAjara na karuM to cAranI sajA mane karavI. cha e pramANe bolI rAjAne namIne bhamAtra eka khaDagane sAthe laine rAjasabhAmAMthI cAlI gaye. nagaramAM jyAM be rastA, cAra rastA, traNa rastA bhegA thAya che, evA sthAnake subhaTane geTavata bhaTTa mAtra ceranI zodha mATe subhaTanI sAthe aneka sthaLe bhramaNa karavA lAge; guptaveSa karIne pharavA lAge Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 vikramacaritra yAne kauTilya vijya sarvahare kAlIne nagarInI navIna bInA jANavA mATe pUchyuM, "kema, siMha bakarI banI gaye ke nahi, kAlI?" are bakarI te zuM ? bicAro marI jatuM hatuM, e to ! rAjAe dravya ApIne mAMDamAMDa enuM rakSaNa karyuM, tuM jabaro te khare! e abhimAnInuM abhimAna utArI bakarI je rAMka banAvI dIdho teM ! " e badhAya bhANejanA pratApa ne ! evA bhANA te meTA bhAgya geja maLe che, nahi kAlI ? " hA ! bhAI! tArA jevA bhANuM bhAgya paravAryuM hoya tyAreja male ne ? - kAlI hasatI hasatI dhImethI belI. paNa bIjuM kAMI tuM jANe che? " nA, zuM che vaLI ? >> AturatAthI sarvahare pUchyuM, 18 rAjAnA mahAamAtya bhaThThamA corane pakaDavAnuM bIDuM jhaDapyuM che te ! have te corane pakaDavA mATe AbhamjamIna eka karI rahyo che. judA judA veSabadalA karIne zodha karatA maMtrInI khabara paNa zI rIte paDe che ahIM Ave to ApaNuM hAla te bahu sAruM thAya he ! " kAlInAM vacana sAMbhaLI sarva be , " haze ! paDaze tevA devAze, tuM gabharAIza nahi. e mahAamAtyanI buddhine kAlanI prabhAte huM buThI banAvI daIza. " kAlIne dhIraja ApI sarvahara nagaramAM cAlyo gayA, adazya svarUpe nagaramAM paribhramaNa karatA cAre sAyaMkALe nisteja tejavALA bhamAtrane je, "cArane pakaDavAvALA A amAtyanI buddhine kuMThita karuM to ja huM khare! " manamAM evA kaMIka vicAra karate sarvahara AgaLa cAlyo, trIjA divasanI rAtrI jema jema potAnuM sAmrAjya vistAratI gaI, tema tema nagarI badhI janarahita sUmasAma Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 mu 131 anI gaI. te samaye paNa bhaTTamAtra pharatA pharatA nagarInI bahAra nIkaLyA. " are tarAttama ! he buddhinidhAna ! ahIM Ava ! karyAM jAya che ? ATalI mAjama rAte zuM kare che tuM ? " akasmAta pAtAne keAI mAlAvatu' jANI pradhAna cakita thayA. cAre bAjue AAmatema najara karatA bhaTTamAtra jovA lAgyA. " are tu kANu che ? kayAMthI Avye che ? AvA hAva kANe karyAM che ? '' bhaTTamAtra jenA banne paga eDImAM jakaDAyelA che evA purUSane joI khelyA. "" he maMtrI! rAjAe mane vagara kAraNe eDI paherAvI ahIM rAkhyA che. eDInA thI pIDAtA mane tame zu jotA nathI ? " (( huM paNa atyAre te duHkhIja chu. rAjAnI AgaLa cArane pakaDavAnI pratijJA karI tene traNa traNa divasa vahI gayA chatAM cora pakaDAtA nathI. have rAjA kAle zuM karaze?" " mane ghaNAM gAma InAmamAM rAjA pAsethI apAve tA corane pakaDavAne upAya tane batAvuM ! " e beDIyALA purUSanI vANI sAMbhaLI khuzI thatA bhaTTamAtra bAlyA, " kahe. jhaTa kahe ! cora pakaDAze teA tane ghaNAM gAma InAmamAM apAvIza, ela !" pelA eDIvALA purUSa khelyA, " prajApatinA huM bhImanA putra ! eka divase cora mane mArgamAM maLyeA. mane sAthe AvavAnuM kahetAM huM tenI sAthe gayA. te corI karIne ghaNuM dhana upADI gayA ne mane kAMI ApyuM nahi; badalAmAM rAjAne khabara paDavAthI mane eDIAthI mAMdhI ahIM rAkhyo che. nAsI gayelA cora hAlamAM phane ahIM Avo, jarA rAha jue!" e purUSanA vacanamAM vizvAsa rakhI bhaTTamatra tyAM ubho rahyo, paNa cora AgyA nahi. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra vikramacaritra ne kauTilyavijya "are purUva ! tuM kahe che tema te kema AvyuM nahi ? kaMTALIne maMtrI che. te mAre mATe bhejana levA gaye che, paNa e ahIM tamane joI bIjA purUSanI zaMkA karI pAcho jato rahe te haze, mATe tame je eka upAya kare to pakaDAya ! ) ze upAya ? " AturatAthI bhaTTamAtre pUchyuM. mArI jagAe tame beDImAM sthira rahe ! tamane beDImAM rahelA joI e cora bhejana ApavA Ave ke be hAthe tame majabuta pakaDI leje, nahitara adRzya thaI jaze." e purUSanAM vacana amAtyanA gaLe utaravAthI teNe purUSane beDImAMthI chuTa karyo ne pote beDImAM baMdhAyo. pele purUSa maMtrIne beDImAM jakaDI tene be zikhAmaNanA zabdo kahI gacchati karI gaye. samaya javA chatAM potAne bhejana ApavA keI AvyuM nahi tethI bhamAtra gabharAyo. teNe beDImAMthI chuTavAne anekavAra dhamapachADa karI paNa vyartha ! pele purUSa paNa A nahi ke ene baMdhanamAMthI cheDe ! " arere ! savAre zI kamabanI! loke je ne mArI mUrkhatA upara kevA haze ? nakI eja duSTa cora hato je pitAnA vAgacAturyamAM mane sapaDAvI gayo ! ) prAtaHkALe sUryano udaya thavAthI bhaThThamATe mAthA upara lugaDuM nAkhIne mAM saMtADayuM; paNa leke bhamAtrane joI aneka tarkavitarka karavA lAgyA, "corane nahi pakaDavAthI rAjAe zu ene beDI paherAvI haze ? ene beDAmAMthI mukta paNa koNa kare ? ) rAjasabhAmAM rAjAnI AgaLa hara nAmanA maMtrIe khabara ApI. " are narapati ! A te che julama ? nAnA ane Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 muM 133 moTA banene Apa sarakhI zikSA kare che zuM ? chorU kachorU thAya tevI mAhitara kAMI tuccha thatAM nathI. pitA te ulaTuM zikhAmaNa ApI putrane sanmArge vALe che beTAo kAMI guhAmAM AvI paDe to emanI khAnagImAM tADanA karavI joIe ! zikSA paNa khAnagI karavI joIe !" hara maMtrInAM vacana sAMbhaLI vikramAditya vicAramAM paDe, " are ! tuM A zuM bole che ? kenI zikSAnI vAta kare che ? ) Ape siMhane to cora na pakaDavA chatAM mAphI ApI; ne bhaTTamAtra mahAamAtyane kema zikSA karI, mahArAja?" zikSA zuM ne vAta zuM ? huM kAMI jANatuM nathI. " rAjA Azcarya pAmate be tyAre teNe zikSA karI ene ? Apa najare jue eTale khabara paDe! maMtrIe kahyuM rAjA, hara maMtrI ane bIjA parivAra sAthe mAtra jyAM beDImAM baMdhAyeluM hatuM tyAM AvyuM, beDInA baMdhane joI rAjA dIMga thaI gaye, enI beDIo kADhI nAkhyA bAda rAe pUchayuM, "maMtrI ! A badhuM zI rIte banyuM ?" svAmina ! e badhuM kahevAne huM samartha nathI. huM Apane khAnagImAM sarve hakIkata kahIza. " bhaTTamAge khulAso karyo, chatAM rAjAe kahyuM. "nA ! ahIMja leka samakSa sarve hakIkata kahe, jethI khulAse thAya. >> rAjAnA AgrahathI bhaTTamA rAtrInI kathanI sarva samakSa kahI saMbhaLAvI. te pachI sarve pitAtAne sthAnake gayA, coranA parAkramanI vAta sAMbhaLI AkhI nagarImAM khaLabhaLATa macI gaye, hAhAkAra thaI rahaye, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vikramacaritra ane Tilyavijaya prakaraNa 16 muM. buddhi che keInA bApanI? kAlaH samaviSamakaraH kAlaH sanmAnakArako loke kAlaH karoti puruSaM, dAtAraM yAcitAraM vA // bhAvArtha-samaya zuM nathI karate ? kAlanI gati nyArI che. kAle karIne sArUM agara naThArUM thayA kare che. kAle karIne rojane sanmAnita purUSa apamAna pAme che. eka samaye je purUSa dAtAra hoya che te anya samaye yAcaka bhikSuka banI jAya che. samayanI e balihArI che. bhaddamAtra jevA buddhinidhAnanI buddhi vyartha javAthI rAjA sahita sakala rAjasabhA kSebha pAmI gaI. leke aneka prakAre UhApoha karavA lAgyA. jyAM jAo tyAM ceranA parAkramanI ja vAta, gharamAM ke bahAra. bajAramAM ke rAjamahelamAM ceranA pAkamathI loko trAsI gayA hatA; nagarIne tyAga karI jatA rahevAnI taiyArI karavA lAgyA hatA. corane pakaDavAnI enI kaLA vyartha jatI hatI. je bIDuM jhaDapatA hatA temanI te burI vale thatI jovAtI hatI, kayA divase e core zuM karaze te keNa jANI zake tema hatuM? rAjAe bhamAtrane AzvAsana ApI tene saMtoSa pamADaye "maMtrI ! temAM tamAre kaMI doSa nathI. sarva prakAre prayatna karavA chatAM kArya siddha na thAya emAM manuSya. no zuM doSa? jeNe mane, keTavAlane herAna karyo te tamane paNa sapaDAve emAM tamAre zuM doSa? tamAre jarA paNa kheda kare nahi." rAjAe maMtrInA manane kaMIka zAMta karyuM. rAjasabhAmAM rAjAe cArane pakaDavAno upAya pUchaye; Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 16 muM 135 6. A adbhuta cArane mATe zu karavu? tenA sthAnakanA paNa patto lAgatA nathI zuM ? " " rAjan! game tyAM paNa e cAra ApaNI nagarImAM koThanA Azraya laI ne rahelA haiAvA joie ! te Azraya ApanAra jo rAjI thaine pakaDI Ape tAja pakaDAya ! anyathA cAra ApaNI AkhI nagarIne pAyamAla karaze. ' bhaTTamAtre pAtAnA abhiprAya vyakta karyAM. "" maMtrIo sAthe salAhu karIne rAjAe nagarImAM udyA SaNA karAvI; je kAi purUSa agara zrI cArane pakaDI Aparo agara patto Apaze tene rAjA ATha lAkha suvarNamahAro ApI tenuM sanmAna kararo, '' nagarImAM pahu vAgatA vAgate vezyAonA sthAnaka tarapha AvyA. tyAM paNa e pramANe udghASaNA thai. vezyAvADAnA cAkamAM bhegI thayelI cAra vezyAo je peAtAne kuDakapanu maMdira ne hoziyAra mAnatI hatI. temaNe A pahu sAMbhaLIne mahAmAMhe vicAra karyAM; " ApaNeja cArane pakaDI ApI A rasa heMcI laie ! " 66 ane ApaNe dhera aneka vIr-badamAsa purUSA Ave che temAMthI ekane cAra TheravI rAjA samakSa hAjara karI dai e. " bIjIe kahyuM, anyAanya e guNikAoe maMtra NA karI pAhunA spardhA karyA. e mAyAnA madira sarakhI vezyAe rAjasabhAmAM rAjAnI samakSa hAjara thai. A divasamAM ame cArane tamArI samakSa hAjara na karIe te amAruM gharamAra luTI amane kaThIna zikSA karo. 3 guNikAonI pratijJA sAMbhaLI matrIe paNa khuzI thayA. " khacita, vezyAA buddhizALI hAya che, te AmaNe satya karI ApyuM. jarUra teo cArane sapaDAvaze prajAne <: Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 vikrama caritra yAne kauTilya vijaya trAsamAMthI bacAvaze. * atisAgara maMtrIe vezyAonI prazaMsA karatAM kahyuM, rAjAnI AgaLa pratijJA karI vezyAo potAnA sthAnake cAlI gaI, adbhuta cAranI caturAI jANavA chatAM vezyA e sAhasa karI cerane pakaDavAnI pratijJA karavAthI rAjA vigere badhA khuzI thayA; kAraNa ke jagatamAM potAnuM icchita kArya siddha thaye chate caMdrane joIne samudranI mAphaka manuSya khuzI nathI thatA zuM ? kuTilatAnuM maMdira evI guNi kAo potAne ghera AvatA manuSyamAM tene cora banAvIne rAjA AgaLa hAjara karaze ? tyAre to nakI keIkanuM bhAgya kuTI ja jaze. dararoja guNikAo ekaThI maLIne vicAra karatI ke kevI rIte corane pakaDe; tenI manamAM aneka yojanAo paNa ghaDatI hatI. AkhA nagaramAM A cAra guNikAonI vAta phelAI hovAthI lekoe temane tyAM ATha divasa sudhI javAnuM paNa baMdha karI dIdhuM. "rakhene e pApiNI potAne pakAvI de!" divasa upara divasa jatAM cora pakaDAyo nahi. corane pakaDavAne Aje AThamo divasa hate chatAM cora hAthamAM na AvavAthI guNikA manamAM vyAkuLa banI gaI hatI. kAlI pAsethI A sarve hakIkata jANa Aje AThame divasa hovAthI sarvahara cora kAlInA makAnamAMthI manamAM guNikAonI gADabhAMga karate nIkaLe. utAvaLe najIkanA gAmamAM jaIne vIza guNI kharIda karI temAM chANa, retI, kAMkara, patharA vigere bharI sI barAbara baMdha karI dIdhI. tyAMthI avaMtI lAvavA mATe bhADuM nakkI karI rAtrIne samaye piThIyAo upara guNa lAdIne avaMtInA bajAramAM pharI, rAjamArga para thaIne pelI mukhya nAyikAonA makAna AgaLa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 16 muM 137 AvI utArI, paDAva nAMkhyA. cALA ane maneAhara peADIyA joIne leAkeA vicAramAM paDayA; Ahu! kAi moTA sodAgara vyApArI ke sAtha vAhu Avye che ! na jANe keTalA badhA mAla laine avatI sAthe vepAra karavA AvyA che! " leAkeAnA bhinna bhinna manasukhA sAMbhaLatAM sAvahe nagaranAyikAnA makAna AgaLa utArA karyAM, pAThIyAvALAAne bhADu ApIne vidAya karI dIdhA. najIka kalAlanI dukAnethI uttama maMdirAnA e ghaDA maMgAvyA. vaidhane tyAMthI judI judI jAtanAM addabhuta cUnA e DikAM lAvI te maghanA ghaDAomAM meLavI didhAM. vepArInI dukAnethI sArAM sArI vastu kharIda karyAM. mALInI dukAnethI puSpamALAo temaja aneka jAtinAM sugaMdhita-puSpA gajarA kharIda karyAM. mahAranA e badhA kAya thI paravArI nirAMte peAtAnA sthAnake beThelA e sAvA pAtAnI sAthenA eka manuSyane kAMika izArata karI ane kArTInA pariNAmanI te rAha jotA beThA. sApatine mAkalelA te purUSa pelI cAra vezyAo maMtraNA karatI hatI tyAM AvIne khelyA; are bhALI Ama mUDha jema kema beThI che ? tamArA makAna najIka kAI moTA sodAgara sAvAtu paDayA che. zuM enI uddAtA ! lokeAne mAM mAgyAM dAna Ape che! kaSTa kApe che! tame tenAM AgaLa nRtya karA te dAnathI tamArUM dAridra phITADI nAkhaze; ane tamane mAMmAgyAM dAna Apaze, samajyA ?" pelA purUSanAM vacana sAMbhaLI vezyAA maMtraNA karatAM melI: * cAle ! pahelAM tenI pAsethI dhana grahuNa karIe; pachI yogya lAgaro tema karIzuM', ' "are yAgya zu? rAjAnI pAse lai jaine tene cAra tarIke jAhera karIe, vaLI bIjI zuM?" "" (: Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya ATha gAma nAmamAM laine pachI ApaNe huMmezane mATe sukhI thaIzuM, " gupta rIte maMtraNA karIne vezyAoe te purUSane peAtAnA AgamananI khabara ApavA ravAne karyAM. ceADIka vAre te vezyA sAthe vAhano samakSa nRtya karavAne taiyAra thaine AvI. ekalA sAthe patine joi teA manamAM navAI pAmatI sA AMta AgaLa nRtya karavA lAgI. eka gAyana karatI, bIjI vAjIMtra vagADatI ne trIjI sUra puratI-evI rIte cAre guNikAoe adbhuta nRtya, gIta gAna vaDe sAtine prasanna karyAM. sAIvADe sAruM sAruM mane hara vajra guNikAone ApyAM, sA patinA dAnathI satASa pAmelI guNikA pharIne camatkAra bharelu nRtya sAthe pati AgaLa karavA lAgI. 138 :6 nRtya samApta thayA pachI sAti melyA, " tamArA nRtyathI huM khuba prasanna thayA chuM, tamane zuM Apu? huM tamene je Apu' te pahelAM A uttama jAtInI madirAtu pAna karI tamArA zrama dUra karo ! " madirAnI iSTa vAta sAMbhaLI guNikAe prasanna thai, jarUra, tamArI pAse rahelI dvarA ghaNIja svAdiSTa ane uttama jAtInI haze. " ' "ezaka ! amAre peAtAne pIvAnI, ame halakI dirA vAparatAja nathI. tyAM zuM karavA halakI rAkhIe? e tA tameA pAna karazeA tyAreja khabara paDaze ke vAha, amRta karatAM paNa zI enI mIThAza ! " sA vAhe madhura vANIthI saMtASa pamADI eka ghaDA temane ApyA. madhura surApAna karI tenA svAdamAM layalIna thayelI teo pharIne gItagAna karavA lAgI. phane sukhakAraka temanuM madhura gItagAna zravaNa karI sAIvAhe vastrA tAMbula vigere khuba dAna ApyuM. dAtAranI AvI Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 16 muM 139 udAratA joI nagaranAyikAe pAchI sarvottama, adbhuta nRtya karavA lAgI. kema, have uttama madirA tamane rUce che? " vacamAM sAthapatie kahyuM. jarUra ! jarUra ! tamArI madirA amane bahu game che." eka vezyA belI. nizca8 karanAra cUrNavALI uttama svAda ApanArI madine ghaDe temane Ape ne madirAnuM temaNe sArI rIte pAna karyuM, tenA pAnathI temane nAca adhuro rahyo. barAbara madhyarAtrI vahI gaI hatI te samaye madirAnA prabhAvathI cAre guNikAo mucchita thaI gaI temanAM vastrAbhUSaNa utArI potAnuM ApeluM dhana paNa laIne temane nagna karIne najIkanA mahAdevanA maMdiranA kuvAnA reTa sAthe cArene bAMdhI temanA moMmAM dahIM mukIne e catura sArthavAha-sarvara tyAMthI cha pAMca gaNI gayo kAlI pAse AvI saMketapUrvaka dvAra ughaDAvI te aMdara dAkhala thaye, jhapa baMdha karI kAlI pAchaLathI aMdara AvI eTale sarva AbhUSaNa batAvI pelI guNikAone vRttAMta teNe kahyo. sarvaharanI vAta sAMbhaLIne kAlI camatkAra pAmatI vicAramAM paDI, "A te kaI addabhuta cera che ke zu; jeNe kapaTanA maMdiranI prasiddha A vezyAone paNa chetarI lIdhI! khare bhAvI mahAna che. te bhalabhalAne paNa bhulAve che. je banavAnuM hoya teja jagatamAM bane che. avazyaM bhAvino bhAvA. bhavanti mahatomapi / nagnattvaM nIlakaMThasya mahAhizayanaM hare // bhAvArtha-je bhAvI banavAnuM hoya che te moTA purUSone paNa bane che, emAM kaI mithyA karI zakatuM nathI; nahitara Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140. vikramacaritra ane kauTilyavijaya mahAdeva jevAne nagnapaNuM ane bhayaMkara sarpanI pITha upara harinI zayyA zI rIte banI sake? na ja banI zake, chatAM bane che te bhAvIja baLavAna che. kAlI bhAvine vicAra karatI sarvaharane prItithI jamADI pitAnA zayanagRhamAM cAlI gaI. sarvahura paNa ArAma levAne potAnA ArAma maMdiramAM gaye, | ugatI prabhAte mahAdevane pUrI zivajInI pUjA karavA mATe maMdiramAM Avyo. mahAdevane snAna karAvavA mATe kuvAmAMthI pAchuM kheMcavA mATe te aghaTTa-reTa calAvavA lAgyo: "paNa araghaTTa sAthe cAra nagna nArIone bAMdhelI joI camaka, "Aha ! A te zuM kaI zAkinI, ke pizAcinI che, ke che zuM ? zuM mArI ke zuM makI ? athavA ke vyaMtarIo che ke sikatarIo ! nagnasvarUpavALI ane bebhAna evI nArIene joI bhaya pAmelA pUjArIe rAjA AgaLa pikAra karyo, mahArAja ! zaMbhunA kavAnA aragha pAse ke cAre ziBtarIe ke zaktio aghiTane rUMdhIne paDI che mATe temanI zAMti mATe kAMI kriyA kare ! nahi te duSThArAyavALI te zaktio nagaranAM lokomAM utpAta macAvaze. " pUjArInAM vacanathI cakita thayele jA parivAra sAthe tyAM AvIne jue che te nagna evI te lalanAone joI jhaTa pAcho pharI gayo. maMtrIoe tapAsa karIne narapatine kahyuM, "kRpAnAtha! A kAI zaktio nathI, paNa corane pakaDavAnI pratijJA karanAra pelI cAra re zyAoja che. nakI e cAre temane chetarI mUchita banAvI nagna narIne A araghaTTa sAthe bAMdhI che ! " maMtrInI vAta sAMbhaLI keTalIka strIone bolAvI araghathI temane choDAvI kapaDAM paherAvyAM: sAkara mizrita Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 16 muM 141 dUdhanuM pAna karAvI temane sAvadhAna karI. sAvadhAna thayelI ane lajjAtura temane joI rAjAe pUchayuM; " are ! tamArI AvI sthiti koNe karI?" rAjAnA pUchavAthI muNikAoe rAtrI saMbaM, sarva vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM. | guNikAonuM vRttAMta sAMbhaLI rAjA Azcarya pAmate che; "are ! e duSTa cereja tamArI A dazA karI che. rArthavAhanA svarUpamAM tamArI Ijjata eNe harI chehave sukhethI mArAthI bhaya na pAmatAM tame tamAre ghera jAe!!" rAjAnI AjJAthI manamAM lajAthI maravA jevI thayelI nisteja vadanavALI vezyAe potAne garva cheDatI pitAnA makAnamAM gaI. catura ane kalAnuM maMdira-vezyAonI mahenata barabAda javAthI nirAza thatA rAjA parivAra sAthe pitAnA AvAse AvyuM, rAjasabhAmAM beThelA ane maMtrIo sAthe maMtraNa karatA rAjAne keDika nAmanA jugArIe namIne kahyuM, "cArane lIlAmAtramAM huM kabaje karIza mane AzA Apo, mahArAja! ara keDika! e baLavAna cerane pakaDavAnuM tArU kAma nahi." rAjAnI manA chatAM keDike bIDuM jhaDapyuM. je huM ene pakaDIne traNa divasamAM tamArI pAse hAjara na karUM ne mAruM mastaka muMDAvI gadheDA upara besADI AkhA nagaramAM pheravajo !" evI pratijJA karI keDika rAjasabhAmAMthI nIkaLe. rAjAe potAnA keTalAka subhaTe tene sahAya karavA mATe ApyA. kAlInA mukhathI keDikanI vAta sAMbhaLI sarvahara vezyAgrahathI nIkaLI nagarImAM adazyapaNe pharate rAtrine samaya thatAM caMDikAnA maMdira tarapha cAle gaye. keDika Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya jugArI pharatA pharatA nagarInI mahAra caDekAnA maMdiramAM dhruvIne namavAne AvyA. daivIne nasI stuti karI kArDika mahAra AvyA. ATalA upara beThelA jaTAdhArI yogIna joi temanI pAse AbyA; ceAgIrAja ! namaskAra ! ' kArDika yAgIne namana karatA AlyA. kr namaskAra, baccA! AvI mAjhama rAte jagata badhu zAMta che, tyAre tuM kema azAMta che accA? " yAgIrAje dhImethI pUchyuM. " mahArAja ! A nagarImAM eka adbhuta cAra pedA thayA che. Apa enuM sthAnaka ke nAma kAMi jANA cho ? Apa jJAnathI jANI ane pakaDAvI zake to AkhIya naga rInA AzIrvAda maLe! lokone trAsamAMthI mukti maLe ! " " emAM zuM moTI vAta che, mA? tArAthI anI zake teA eka kAma kara ! " ,, "zuM" kAma ? mahArAja ! yogIrAja! " AturatAthI kArDika jugArIe pUchyuM. " * kAsa tA kaThina che. paNa tuM mArA kahyA pramANe karIza teA cAranuM sthAna, nAma save kaMi tu jANI zakIza '' " are game tevuM vikaTa kArya haze tepaNa huM karIza. " jo tyAre sAMbhaLa! mastaka muDAvIne mArU Apelu cUrNa mAthA upara cADI-lagAvI gaLA sudhI pANImAM rahIne huM kahuM e maMtranA jApa kara! sUryanA udaya thayA pachI e ghaDI thatAM tuM cAranI tamAma hakIkata jANI zakIza ?" (6 jugArI pAtAnA sevakA sAthe mastaka muMDAvI mAthe curNa lagAvI peAtAnAM vasra, khaDga vigere yAgI pAse mUkI pAsenA taLAvamAM gaLA sudhI pANImAM ubhA rahI yAgIe ApelA maMtra japavA lAgyA. yAgI jIgArInA vajra Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 16 muM 143 AbhUSaNa vigere laIne tyAMthI palAyana karI gaya: gIne veza pheravI sarvaharanA svarUpe vezyAnA makAna AgaLa AvI saMketathI dvAra ughaDAvI makAnamAM dAkhala thayA. dvAra baMdha karIne AvelI vezyAne jugArInI sarva hakIkata kahI tenAM vastra vigere teNune ApI dIdho tyArabAda bhejanathI paravArI ane pitAnA sthAne ArAma levA mATe gayAM, prabhAta samaye pANI bharavAne AvelI nagaranI ramazuo keDikane jaI "A zuM? A te keDika ke nahi? mAthuM muMDAvI pANImAM rahI zuM maMtra jape che, vArU? ) athavA te rAjAe zikSA karI ke zuM? " mAMhamAMhe vAta karatI taLAvamAMthI pANI bharIne lalanAo cAlI gaI leke pitapotAne phAve tema belatA hatA, "are, ghaNune luMTIne ANe dhana bheguM karyuM che. Aja sudhI AkhAya avaMtIne te Thagate hate paNa Aje ene badale ene ahIM ja maLavAne che." maMtrIone kAne A vAta AvavAthI temaNe rAjA pAse AvIne vinaMti karI, "Ape keDikane enI adhurI mudata chatAM kema zikSA karI? ja maMtrIonI vAta sAMbhaLI rAjA Azcarya thatuM bole, meM kaMI ene zikSA karI nathI. kema zuM thayuM che keDikane?" maMtrIone laIne rAjA keDika jyAM hato tyAM taLAvanA kinArA upara AvyuM ne keDikane bahAra nIkaLavAnuM kahyuM, "mahArAja ! thoDIka rAha jue ! coranI sthiti jANune hamaNAM huM bahAra AvuM chuM." rAjA parivAra sAthe taLAvanI pALe beThe. be ghaDI Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya C: divasa caDavA chatAM kArDika kAMI jANI zakayA nahi; nirAza thai te bahAra nIkaLyA. rAjAe pUchyuM, A zuM?" " DikAnA mAMre rahelA yAgIe A upAya batAvyA hatA. nakkI e yAgI ameAne ThagI gayA, mahArAja ! " kArDika ane rAjA parivAra sAthe caDikAnA maMdire AvyA, paNa tyAM na maLe jogI ke na maLe kAI ? - " alyA kArDika ! tuM paNa A yAgInI jALamAM phasAI gayA. dararoja navAM navA svarUpa dhAraNa karIne A dhruta ceAra mArI nagarIne ThaMge che zu?" huM mahArAja! mane dhRtane paNa e chetarI gayA; Aje huM tamArA gunhegAra thayA. cha " e te amane badhAMne gyA teA tArUM' zuM gajuM? mArAthI kAMi paNa bhaya rAkhyA vagara tuM tAre sthAnake jA, bhAI ! " kADikane vidAya karI rAjA parivAra sAthe pAtAnA sthAnake AvyA. rAjA rAjasabhAmAM esI bhatrIo sAthe maMtraNA karavA lAgyA, "A zruta cArane pakaDavA mATe ApaNe zuM karavu ? " huM e cAre nakkI ApaNA nagaramAM ja rahIne eNe TrAIkano Azraya lIdho che. divase gharamAM chupAi rAtrInA samaye bhinna bhinna rUpa dhAraNa karI buddhivAnAne paNa chetare che; kAM tA enuM puNya prabaLa che. athavA tA te devatAnA varadAnavALA hAya ema jaNAya che." ma`trInAM vacana sAMbhaLI rAjA kaMika vicAra karatA khelyA, " game tevA hAya paNa ene pakaDavA tA joie. nagarInA leAkeAne enA trAsamAMthI mukta karavA ja joie." paNa e pakaDAya zI rIte, mahArAja ? " 66 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 muM 145 huM ja ene pakaDuM! traNa divasamAM game tema karIne e corane huM pakaDIza ja." nizcaya karIne rAjA maMtrIe AgaLa be. bApu! A kAma karavuM Apa rahevA de! enA pApamAM ja ene maravA de !" ha paNa mAro purUSArtha ajamAvuM! jouM te kharo ke e dhuta mane kayA veSamAM ThagI zake che. rAjA corane pakaDavAno nizcaya karI hAthamAM khaDaga dhAraNa karI subhaTane sUcanA karate rAtrI divasa nagarImAM pharavA lAgyo ane cAre bAju jhINavaTathI tapAsa rAkhavA lAgyo, prakaraNa 15 muM. niSphaLatA calane bhale na pAuse, dugdhA bhalI na eka, maMgane bhale na bApaze, je vidhi rAkhe Teka." traNa divasamAM mahArAjA vikramAditya corane pakaDavAnA che, evI vAta kAlI pAsethI sAMbhaLI Aja trIjA divasanI rAtrI hovAthI sarvahara kAlInA makAnamAMthI nIkaLe, rAtrIne samaye adazyapaNe nagaramAM pharate lokanI gupta vAta sAMbhaLate cora eka dhobInA makAna AgaLa AvyA. devage dhobI Aje rAjAnAM kapaDAM dhovA lAvela hevAthI ne savAranA pAchA ApavAnA hovAthI te potAnI bebaNane kahevA lAgyuM, "A ApaNu rAjAnAM kapaDAM vahelI savAre dhovAnAM che mATe mane uThADaje, kapaDAM kImatI hevAthI ozIke mukIne huM suI jAuM chuM." - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne krauTilyavijaya dhAbI kapaDAM ozIke mukIne nidrAvaza thai gayA. te vAta core sAMbhaLI hatI, eTale adRzyapaNe makAnamAM dAkhala thaI ozIkA nIcethI kapaDAM harI lIdhAM. ane gadheDA upara kapaDAM bharI core nagaranA daravAje AvI kahyu, " are paheregIra daravAjo khAla!" rAjAnI rajA hi hAvAthI atyAre daravAjo hu ughaDe ! '" paheregIre kahyuM. ' A rAjAnAM kapaDAM dhovAnAM che te jotA nathI? kAle A kapaDAM yAi rAjAne pAchAM ApavAnAM che, mATe atyAre te dhAvAMja paDaze, tethI jaldI daravAjo ughADa ! " koi paNa hiMsAe daravAjo nahu ughaDe atyAre!" " tA A kapaDAM ahIMyAMja mukIne hu jatA rahIza kapaDAM cArAI jaze teA kAle tArI vAta. " kapaDAM mukIne cAlyA jatA dheAkhIne joi kapaDAM corAvAnA bhayathI te rAjAnI bIkathI davAne daravAjo ughADayA. pAchA pharelA dhemAM pAtAnA gadheDAne laine daravAjA bahAra kuvA tarapha gayA. 146 meATI paroDha thatAM jAgelA dhAmI rAjAnAM kapaDAM dhovA javAnI taiyArI karavA lAgyA, paNa kapaDAMja na maLe. zeAdhA zAdha karI sUmarANa macAvI. najIkamAM pharatA rAjA tyAM AvI pahoMcyA. "zuM che? zu che? dhImethI mela!' rAjAne ALakhI zAMta thatA dhANI melyA, ApanAM kapaDAM lAvelA te AzIke mukIne sutA tA tyAMthI kapaDAM kAka upADI gayuM, bApu! .( "" ,, 'cUpa rahe, zAra macAvIza nahi, huM tenI tapAsa karU . rAjA nagaramAM pharatA daravAjA pAse AvyA. paheregIrane pUchavAthI mAluma paDayuM ke, " kapaDAM gadheDA upara lAdI dhoLI jevA eka mANasa nagaranI bahAra gayA che. 2 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 mu 147 daravAjo ughaDAvI rAjAe peAtAnA dhADA bahAra doDAvI mukhyA. aMdhArI rAtre te kuvA najIka AvyeA. rAjAne AvelA jANI cAre tarapha najara karatA te cakAra cAra camakayA. eka meTA patthara lAvI teNe kuvAmAM nAkhyo ne pote kuvAnI bhAjImAM chupAi gayA. dhamakAro sAMbhaLI kuvA najIka AvelA rAjA cetyo " nakkI core mane AvelA jANI kuvAmAM bhraskA mAryAM, paraMtu huM tene kuvAmAMthI pakaDIza. che rAjA dhADA uparathI utarI potAnAM vastra, alakAra, khaDga tyAM utArI kuvAmAM cAranI pAchaLa phakta TuMkA dhotIyAbhera paDayA. rAjAne kuvAmAM paDayA jANI cora mahAra AvI rAjAnAM kapaDAM paherI dhArusvAra thai daravAje AvyA. daravAjo ughaDAvIne gheADesvAre aMdara dAkhala thai daravAjo adha karavAnA hukama ApyA: pharIne daravAjo nahi ughADavAnI sUcanA karI dhADesvAra AgaLa cAlyA gayA. mANasanuM puNya jyAre jAgRta hoya tyAre dhA dAva paNa savaLA paDe che. jagata badhu tenI hAe hA bhaNe che, tenI ja rahe cAle che, tevuM gAyuMja gAya che, gheADesvAra thayelA sure kAlInA makAna AgaLa AvI peAtAnuM mULa svarUpa dhAraNa karI gheADAne chuTA mukI dIdhA ne rAjAnAM vastrAbhUSaNa grahaNa karI kAlInA makAnamAM dAkhala thayA. rAjAne chetarIne cArelAM rAjava* kAlIne batAvyAM; saMbhALapUrvaka mUkavAnI sUcanA karI sahu zvetAnA zrama utAravA zayanagRha tarapha cAlyA gayA. vAtu cAra! tArI caturAi ! kuvAmAM paDelA rAjAe cAranI tapa sa karI paNa hAthamAM cArane badale eka mATA pattharane joi pAte chetarAyo jANI tarata ja upara AvyA. bahAra nIkaLI jue te pAtAnAM vajrAbhUSaNa ke anya kAMi na maLe ! rAjA vilayo thayo chatAM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 vikramacaritra yAne koTi vijaya daravAjA tarapha doDayo, "are cAra maneya chetarI gayo ne zuM ?daravAjA pAse AvI teNe uparA uparI hAkala mArI kahayuM ke, "he daravAna daravAjo ughADa! daravAje uzrADa!" " are ! atyAre ke daravAjo ughaDAve che ? ) ha vikramAditya ! hamaNuM ghaDesvAra thaIne bahAra Avyo hato te ! ughADa, jhaTa ughADa ! cAra nagaramAM peThe che ke zuM ? " "are vAha ! tArI caturAI ! mahArAjA vikramAditya te kyAranAya ghoDesvAra thaIne rAjamahelamAM cAlyA gayA. vikramAdityanuM nAma laIne mane ThagavA AvyuM che ke zuM ?" "are, huM ja vikamAditya chuM, ughADa ! jhaTa ughADa ! " "kAme teTalI rADa pADIza paNa daravAje ughADavAne mahArAjano hukama nathI ne suryodaya sivAya daravAjo ughaDaze paNa nahi, samajyo ? " daravAne rokaDuM parakhAvyuM. * " e cora mAra ghoDA upara besI mArAM kapaDAM paherI mane chetarIne tene paNa chetarI gayA che. e kAMI rAjA nathI; rAjA to huM pote chuM." rAjAnA aneka prayatna chatAM daravAne daravAjo ughADe nahi. nirAza thayelaiM rAjA ThaMDIthI kaMpate najIkanA eka maMdiramAM AvIne sUryodayanA saha jete beThe, vAha, vaitALane vaza karanAra rAjAnI A dazA ! atyAre ThaMDIthI bacavAne pAse eka kapaDuM paNa na hatuM. sAdhanarahita nisteja thayelA vikramAdityane deva zuM parAmukha thayA hatA ? tenI caturAinI jALamAM pote sapaDAi ga. jarUra daiva vicitra che. zazi divAkarayorgrahapIDanaM, manabhujaMgavihaMgamacaMdhunam / matimatAM ca vilokya daridratAM, vidhirahA balavAniti me mtiH|| bhAvArtha-caMdra ane surya jevA samartha rAhuthI pIDAya Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 muM 149 che. prasAya che; mada jharatA hAthIe, bhayaMkara bhujage ane AkAzavihArI paMkhIo paNa baMdhanathI baMdhAI jAya che; vidvAna purUSa jagatamAM daridrI jevAya che tenuM kAraNa e ke vidhi haMmezAM balavAna che. prAta:kALe rAjA nahi AvelA hevAthI kelAhala thaye ne rAjamahelamAMthI sevake rAjAnI sevA mATe devAdevaDa karavA lAgyA; bhaTTamAtrAdi maMtrIone bolAvyA. te samaye paTTa azva pharate pharate potAne sthAnake AvyuM. rAjA vagaranA azvane joi maMtrIo vicAramAM paDayA; " are ! ApaNuM narapatine zuM thayuM? kAMi amaMgala thayuM haze ke zuM ? " avaMtImAM tapAsa karatA ane kalpAMta karatA badhA daravAjA AgaLa AvyA. rAjAnA guma thavAnI vAta AkhIya nagarImAM phelAI javAthI leke AkuLavyAkuLa thaI gayA. badhIya nagarI halamalI gaI. cAre bAju rAjAnI zedha thavA lAgI, rAjamahelamAM temaja nagarImAM badhe zekanI chAyA prasarI gaI. rANuo kalpAMta karavA lAgI. rAjAnA guNe saMbhAratA nagarajane paNa rUdana karavA lAgyA. | daravAje AvelA maMtrIoe daravAna- dvArapALane rAjAnI khabara pUchI; nizA samaye ApaNA rAjA daravAje thaIne bahAra gayA hatA ? ApaNu rAjAne patto nathI, rAjAne besavAne paTTa adha rAjAne kyAMya pADI nAkhI rAjamahela AgaLa Avyo che, te tuM kAMI jANe che ? ) ApaNA rAjA nagara bahAra gayA hatA, paNa pAchA turataja teo nagarImAM AvI gayA che ne mane mArI rajA vagara daravAjo nahi ughADavAnI manAi karI gayA che. " dvArapALanA khulAsAthI maMtrIo camakyA. "are, rAjA zuM ne vAta zuM? nakI ApaNu rAjAne chetarI e adha Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vikramacaritra yAne kauTivijaya ' upara cAra rAjAnuM svarUpa dhAraNa karI nagarImAM pesI gayA cha ApaNA rAjA nathI AvyA ? arere ! gajaba thai gayA ! huM mAryAM gayA ! dvArapALa pAka mukI raDavA lAgyA. huM mArI eka vAta sAMbhaLe ! mane kSamA karo ! " ,, " khela ! ela ! zI vAta ? rAjA saMbaMdhI tu kAMi jANatA hAya tA kahe ! "" ' huM mAtra eTaluM ja jANuM chuM ke te dhArusvAranA nagaramAM gayA pachI gheADIka vAre daravAjA bahAra eka purUSa AvyA. teNe kahyuM ke daravAjo ughADa ! huM rAjA chuM. paNa meM kahyuM tuM cAra che. rAjA teA humaNAM ja dhoDesvAra thaine gayA. teNe daravAjo ughaDAvavA bahu mahenata karI paNa tene gALo dIdhI te meM daravAjo ughADayA niha. te purUSa hArIne chevaTe kayAMya cAlyA gayA haze. ', dvArapALanI hakIkata jANI daravAjo ughaDAvI maMtrIo badhA parivAra sAthe rAjAne zAMdhatA bahAra nIkaLyA. zeAdha karatAM najIkanA maMdiramAM rAjAne khulle zarIre, zarIra saMkrAcIna beThelA joI maMtrIe camakayA. rAjAnA du;khamAM bhAga letA teoe rAjamahelamAMthI navAM vajra maMgAvI rAjAne paherAvyAM, ane kahyuM ke " mahArAja! A badhuM kema banyu...? Apa jevAne paNa e duSTa ThagI gayA ke zuM ? " '' rAjAe rAtrI sadhI sarva hakIkata badhA samakSa kahI sabhaLAvI. dvArapALa paNa rAjAnA pagamAM paDI kSamA mAgavA lAgyA; annadAtA ! mAruM aparAdha kSamA kare ! " rAjAe dvArapALane kSamA karatAM kahyuM, " emAM tArA paNa zuM doSa ! tuM paNa mArI mAphaka cAranA chaLamAM phasAi chetarA gayA. " nisteja vadanavALA rAjA adhArUDha thai maMtrI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 prakaraNa 15 muM sAthe pitAnA mahelamAM Avya; prAta kriyA karI rAjasabhAmAM AvI maMtrIo sAthe maMtraNa karavA lAgyo. te samaye devadvIpa yAtrA karavA gayele asura agnivatAla paNa pitAnuM kAma tyAM purNa thavAthI acAnaka AvI pragaTa thaye rajA vigere tene joI ghaNA khuzI thayA, "kema! tamArI yAtrA te sArI thaine?" rAjAe vaitAlanI khabara pUchI. hA, majAthI badhuMya amAruM kArya samApta thaI gayuM paNa tame badhA udAsa kema jaNAva cho? " rAjA ane maMtrIonAM kSebha pAmelAM hRdaya jANIne vaitAle pUchayuM zuM karIe? tamArA gayA pachI eka evI ghaTanA banI che ke jenA AgaLa huM A badhA maMtrIo ane badhI nagarI lAIlAja banI gaI che.' rAjAnAM vacana sAMbhaLI cakita thate vaitAla che. "ehe! evI te zuM hakikata banI che ke jene sAmano karavAnI koInAmAM zakti nathI ? " * tamArA gayA pachI, nagarImAM eka cera utpanna thaye chete sArAya nagarane trAsa pamADavA ane temaja bha9mItrAdika buddhiAMtone paNa satAvI rahyo che, bhinna bhinna svarUpane dhAraNa karato, adazyapaNe zaheramAM pharate te keI. nAthI pakaDI zakAto nathI. enI AgaLa ame badhA hArI gayA chIe, vaitAla ! " rAjAnI AvI vAtathI Azcarya pAmate vaitAla che; huM traNa divasamAM ene pakaDI tamArI AgaLa hAjara karIza." corane pakaDavAnI pratijJA karI vaitAla hAthamAM khagane dhAraNa karatA nagarImAM ceranI tapAsa karavA lAgyuM. adbhuta cAra sarvaharanA ekaekthI adhika parAkrama sAMbhaLI kAlI A coranI addabhuta zaktithI Azcarya Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra vikramacaritra yAne kauTilya vijaya pAmate vicAra karavA lAgI, "are, A te kaI dava che ke vidyAdhara ! kharparaka jevAne haNu nAkhanAra vikramAdityane paNa chetarIne temanAM vastrAbhUSaNa paDAvI lA ! nathI samajAtuM ke A keNa che? 9 "kema mahAkAlI ! zuM vicAra kare che? nagarImAM navI navAI che kaI?" sarvahare tenA vicAramAM bhaMgANa pADayuM. - "huM tAre ja vicAra karuM chuM. tuM te deva che ke vidyAdhara tArI pAse to addabhuta vidyAo rahelI che ke jenAthI te badhI nagarIne luMTe che ! " " zakti vagara te AvAM kaThIna kAmo thatAM haze vaLI ?" "tArI vAta kharI che, sarvahara! tAruM nAma tArI phoIe barAbara rAkhyuM che. te sarvanuM ane rAjAnuM paNa haraNa karanAro che! kAlInI vAta sAMbhaLI sarvahara ha. kAlIne kyAM khabara hatI ke pote keNu che. "haze javA de e vAta ! nagaramAM hAlamAM navIna zuM che te mane kahe ! " havenI vAta kaThIna che. tArI zakti have tyAM cAlavAnI nathI, have khabara paDaze ke tArI zakti keTalI che ! ) - "kema eTaluM badhuM zuM che?'' sAMbhaLa jarA! rAjAe vaza karele agnivetAla deva kAle devadviIpathI AvI gayuM che, AjasudhI te jAte na hatuM tethI ja tuM phAvI gayo che. teNe traNa divasamAM corane pakaDavAnI pratijJA karI che, ane pakaDIne rAjAnI sAme khaDo karavAnI zarata karI che, " ethI zuM ? e zuM mane pakaDaze? jevA mAgaze tevA devAze " are ] e devazaktithI paNa tuM bhaya pAmato nathI? Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 muM 153 peAtAnA jJAnathI tane ahIM jANIne ahI AvI tane te mane pakaDe te ApaNI zI vale thAya ? " " enAthI kAMI thavAnuM nathI. tuM jarAya gabharAiza hi, kAlI ! huM evu' karIza ke jethI tane ne mane sukha thaze; pachI kAMI ! saharanAM vacana sAMbhaLI kAlI vicAramAM paDI gai. devatAnI zaktithI paNa nahi DaranArA A kANa turI? nakkI A kAI ghaNI vidyAzaktivALA vidyAdhara ke mAnavI haze; paNa evAone rAjA vigerene pIDA karI nagarIne trAsa ApavAnI zI jarUra? " ,, kAlIna vicAramAM vahetI mukI trIjA divasanI rAtrIe sura kAlInA makAnamAMthI nIkaLye; adRzyapaNe nagaramAM bhakhatA vaitAlanI sanmukha AvyA vaitAlane potAnI sanmukha cAlyA AvatA UI adrazya rahelA te sahare vaitAlanA hAthamAMthI khaDaga harI lIdhuM. pAtAnu khaDga acAnaka guma thavAthI vetAla camakayA; cAre bAjue najara karI paNa koine joyA naM. sahuratA prabaLa puNyathI vetAla jJAnathI paNa jANI zakayA nahi, vyAkuLa banelA vaitAla traNa ahArAtrI pUrNa thavA chatAM corane pakaDAyA vagara rAjA pAse pAchA AvyuM. sahura paNa vaitAlanuM khaDga hurI nagaramAM pharatA peAtAne sthAnake cAlyeA gayA. e khaDga kAlIne havAle karI TuMkANamAM tene itihAsa kahyo. tenA adbhuta parAkramathI kAlInA AnaMdanu te pUchyu... ja zuM? rAjA pAse AvelA vaitAla AlyA; rAjana ! A addabhuta puNyaprabhAvavALA hovAthI mArI zakti cAlI zakatI nathI. mane lAge che ke huve e kAinAthI pakaDI cora ke Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 vikramacaritra yAne kATilyavijaya zakAze nahi, mATe tene pragaTa karavA bIje kaI upAtha kAme lagADavuM joIe." vaitAlanAM vacana sAMbhaLI rAjAe maMtrIo sAme joyuM. mahAsattvazAlI cArane pakaDavA mATe nagarImAM ghaNuM karAvIe ke je cerane pakaDAvI Apaze tene rAjA potAnuM adha rAjya Apaze." rAjAnI e vAta maMtrIoe mAnya karI. "bhale e rIte paNa je cora pakaDAI jAhera thAya te AkhA nagaranI Aphata dUra thAya." rAjAnI paha-ghoSaNA nagaramAM jyAM tyAM jAhera thavA lAgI. rAjasevake paTahu vagADI kahevA lAgyA ke, "je keIcArane pakaDI Apaze tene rAjA potAnuM adha rAjya Apaze." je mati pIche nIpaje, se mati pahelAM hoya; kAja na bagaDe ApaNe, durjana hase na keya. prakaraNa 18 muM. kauTilyaviye "pavana phare vAdaLa phare, phare nadImAM pura; uttama belyA navI phare, pazcima uge sUra. rAjasevake paTa vagADI uduSaNuM karatA vezyAvADA tarapha AvyA. paTaha vagADI tyAM paNa temaNe udgheSaNa karI. paTahane avAja sAMbhaLI sarvahara camaka kAlIne bolAvI eNe puchayuM, "zuM che A? kAMI jANavA jevuM che ke nakAmuM?" "hA! tArA lAbhanuM che. payaha vagADI rAjasevako Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 18 mu 155 rAjAnI AjJA jAhera kare che ke, je kAi cArane pakaDI Apaze tene zajA adha rAjya Apaze. "" "tA jA, pAhunA sparza karI mane rAjA AgaLa jAhera kara, ne adha rAjya meLavI tuM sukhI thA !" " are nA ! nA! e ardha rAjyanA lAbha karavA jatAM mArI lakSmI paNa jatI rahe ! pAtAnuM kArya siddha thatAM rAjA mArAM gharabAra paNa tArAja kare! rAha vAjAne vAMdarAM e tA!"kAinAM thayAM nathI ne thavAnAM nathI. tAre jarAye bhaya rAkhavA nahi. tuM tAre pahune spardhA kara, huM badhuMya sArU karIza, ' saharanAM vacana sAMbhaLI lAlacane vaza thayelI kAlIe rAjasevako pAse jaIne pahanA sparza karyAM. pAtAnu kArya siddha thavAthI rAjasevakAe rAjasabhAmAM AvI rAjAne badhI vAta nivena karI. rAjA matrIo sAme joi vicAramAM paDayA. "kRpAnAtha ! zuM vicAra kare che ? vezyAcArane pakaDAvI Ape teA. ethI rUDaya bIjI zuM? '' maMtrIo khuzI thayA paNa bharRmAtre rAjAnI vicArazreNi tADI; " e vezyA jo cArane pakaDI Ape teA tene rAjya zI rIte ApavuM ? meATI vicAravAnI vAta che e tA!" " emAM vicAra kAMi nathI karavAnA mahArAja ! cArane pakaDI ene zikSA karI eka vakhata enA pApanA badalA tA ene ApA ! te pachI vezyAnI vAta. " - pachI vezyAnI vAta te rahI ja ne! A tA dharma sarTa ! cha " enA paNa InsApha thai zakaze. Apa e vezyA sAthe pANigrahaNa karA eTale e rAjya lakSmI paNa ApatIja ! " Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 vikramacaritra ane kauTilyavijaya bhaTTamAtre rasto batAvo. e kema bane? e nIca halakI vezyA sAthe mArAthI pANigrahaNa zI rIte thAya ? mArI Ijata AbarU sarvenuM te to sArI rIte lilAma thAya." "hInajAti sAthe paNa rAjAe lagna karI zake che. evuM thatuM AvyuM che ne thAya che. rAjAne emAM koI doSa nathI. prasaMgane anusarI karavuM e to rAjanIti che. zAstra paNa kahe che ke vipAdapyamRtaM grAhyamamedhyAdapi kAMcanama ! adhamAduttamAM vidyA strIratnaM duSkulAdapi / / bhAvArtha_viSamAMthI paNa amRta grahaNa karavuM, mATImAMthI suvarNa paDayuM hoya to te paNa grahaNa karavuM, nIca jana pAsethI uttama vidyA levI, tevIja rIte nIca kulamAMthI strIratna paNa levuM. tamane rUce tema kare!" rAjA vikramAditye maMtrIenI vAtane anumati ApI. maMtrIoe rAjasevakene kAlI vezyAne hAjara karavA mATe ravAne karyA. guNikAne ghera savAramAM keTalAka divasa caDaye chate rAjasevaka hAjara thaI kahevA lAgyA, "cAla, kAlI! tane rAjA belAve che. rAjAnI AgaLa cArane hAjara kara! pahelAM tArA dehane to rajI kara !" potAne bolAvavA AvelA rAjasevake jeI vezyA camakI; " are ! meM vaLI kyAM A Aphata vaherI? mArA kayA bhega lAgyA ke pelA dhUrtanA kahevAthI peTane sparza karyo? are bhagavana! chellI mArI vArI paNa AvI zuM ? mArU have zuM thaze?" - manamAM kalpAMta karatI vezyA nizcita pahelA sarvara Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 18 muM 157 pAse deDI AvI tene DhaMDhaLavA lAgI, "uTha! muvA uTha! hajI naphakara thaIne sUtA che zuM? je te khare jarI AMgaNe ghADa AvI che te !" hAvarI hAvarI kAlIne jaI jAgRta thayelo cAra manamAM jarAka hasya, "are AvuM chuM, gabharAya che zuM emAM ?" tenuM na phakarUM vacana sAMbhaLI gabharAelI vezyA belI; mane bheLIne bheLavI paTahune sparza karAvI have sukhe piDhatAM lAja nathI? rAjAno paNa tene bhaya nathI zuM ? jA, have rAjAnI pAse A sevakanI sAthe! " rAjasevAnI utAvaLathI vezyAe tAkIda karele cAra nAhI dharI paravAryo. barAbara madhyAhu samaye te taiyAra thaye; "cAla ! mArI sAthe tuM paNa cAla ! " are, bhuMDA ! mane kAM ApadAmAM nAkhe che? tuM tAre ekalo jA! tArA gunhA kabula karI nRpanI AgaLa jAhera thA ! ) " are paNa nirbhaya thaIne tuM mArI sAthe cAla te kharI ! ) - hAthe karI kuve paDavA huM nathI AvavAnI ! tArA jevAnA vizvAsamAM huM nathI phasAvAnI ! samaje? hAya! hAya! huM zuM jANuM ke tArA jevA manue potAnA Azritone ja phasAvatA haze te !" kAlI valepAta karavA lAgI, "Ane pakaDI jAo, Aja cAra che, e mu mAre ghaDo lADa karavA mAge che ke zuM ? " are tuM bhalI thaIne mArI sAthe cAla to kharI !" cAre ene samajAvavA mAMDI. cAranI samajAvaTathI vezyA bhAvI upara AdhAra rAkhI tenI sAthe javAne taiyAra thai. rAjAnAM vastrAbharaNa temaja bargane dhAraNa karI te cAra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya rAjasevAnI sAthe cAlyA. mAga mAM cAranA addabhuta svarUpane joI lAkA kai kaMI vicAra karatA, pAtapAtAnAM kA paDatAM mukIne strI ke purUSo tene jovAne ulaTAM, nadInA pUranI mAphaka vasyA AvatA leAkeAnA samudAyamAMthI muzkelIe jagA karatA sevake cArane laine rAjadarabAramAM AvyA. lAkA tA A suMdara bALakane joI manamAM aneka vicAra karatA hatA; zuM zajA A ALakane mArI nAkhaze? AvA suMdara chatAM A bALaka cArI karatAM zIkhyA ? vAha vidhAtA! tuM gulAmamAM paNa kAMTA sarajI zake che. kasturIne kALI banAvI zake che. guNamAM paNa kASa sthApana karavA te tArA sivAya kANa karI zake? " 66 " keTalAka vicAra karatA ke, rAjA Ane zuM peAtAnu sarva rAjya Apaze ? agara Ape paNa kharA! prasanna thayelA rAjA zuM zuM nathI karatA ? " ( lAgyA, are, akALe A cAra Azraya ApanArI A vezyAnI paNa koI vaLI kahevA tA bharaze, paNa je Ane mUrI valehu thaze. cha bhinna bhinna leAkavAyakAne sAMbhaLatA cAra vezyA sAthe rAjadarabAramAM AvI pahoMce; rAjAnI AgaLa rAjasa bhAmAM corInA mAla-vajrAbharaNanA DhagalA karI rAjAne namIte be hAtha joDIne UbheA rahyo. e suMdara AkRtivALA corane joI rAjA vairabhAva bhUlI gayA. enA aMtaramAM kAMika athya bhAvanA jAgRta thai. " are cora! tu kANu che? kayAMthI AvyA che? kAnA putra che ? mArI nagarIne zA mATe tuM sure che ? " rAjAe corane pUchyuM. pratiSThAnapurathI Avu chu, mahArAja!" e corabALake dhaDAkA karyA. pratiSThAnapuranuM nAma sAMbhaLatAM rAjA cokayA. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 18 muM 159 zuM tuM pratiSThAnapurathI Ave che? tuM ke bALaka che? tyAMnA rAjAne tuM oLakhe che tyAre? "hA mahArAja ! pratiSThAnapuranareza zAlivAhana mATe Apa pUche che ne?" e addabhuta bALaka niDaratAthI bolya. hA, bhAI! te sivAya tuM rAjAnA AtmIya janane paNa oLakhe che ke zuM ? " kema nahi? mahArAja zAlivAhanane naraASiNI sukumArI nAme putrI hatI tene potAnA sAta bhavanI vAta saMbhaLAvI chetarIne pitAne vIra mAno keI paradezI potAne deva tarIke oLakhAvI paraNI gaye." e suMdara bALaka jarA ha, badhI sabhA bALakane joI stabdha thaI gaI. "A te bALaka ke jAdugara? 5 potAnI vAta sAMbhaLI rAjA paNa hasya. pachI zuM ? " rAjAe AturatAthI mastaka dhuNuMvatAM pUchayuM, pachI zuM kRpAnAtha! e bicArI nirdoSa ane potAne Azraye rahelI bALAne garbhavatI jANI eka divasa ene deve je pati te ja rahyo.' ghaNuM ja kharAba e te! 5 sabhAmAMthI avAja Ave, pitAne maLatI AvatI vAta sAMbhaLI rAjA vikramAditya jaDa je thaI gaye, "A bALaka potAne ItihAsa zI rIte jANe?" AgaLa zuM thayuM?" rAjAe puchayuM. pachI to mahArAja ! e dagAra patinA vijegamAM bALAe aneka valopAta karyA, rUdana karyA chevaTe enA mAtapitAe samajAvI ane zAMta karI, patinA vijoge patine saMbhAtI bALA dukhe divase vyatIta karavA lAgI. >> Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160. vikramacaritra ane kauTilyavijaya "e deve pharine enI saMbhALa paNa na lIdhI !" vacamAM vikramAditya bole, "nA! e dhutta ene chetarIne cAlyo gaye. bIjI aneka mahara rAjyazmImAM lebhAi ene bhUlI gaye. " e bALaka muddAsara belate gayo. "hA, pachI ? " rAjAnA puchavAthI bALaka bo; " pachI e marbhavaMtI bALAne purNa mAse eka manohara devakumAra sarakhe devakumAra nAme putra thaye, keme karIne te putra mArA jevaDo thA. 23 e devakumAra putrane tuM oLakhe che? te sivAya tuM AvI rahasyamaya hakIkata zI rIte jANe hA, kRpAnAtha! huM ene kema na oLakhuM? e ne huM ekaja chIe, eja devakumAra eka divasa avaMtImAM A ne potAnA parAkramathI Aje te ApanI AgaLa hAjara thaye che ! " rAjA vikramAditya potAnA putrane oLakhI harSathI harSita thayo chato siMhAsanathI utarI putranI pAse AvI tene bheTI paDayo. A abhuta banAvathI rAjasabhA sahita maMtrIo Azcaryacakita thayA, cAramAMthI pitAputranuM milana jANI save cakita thayA, "putra! e deva banela purUSa bIje kaI nahi paNa huM poteja vikramAditya !" rAjAe e bhedane sphoTa karyo. hA, pitAjI! huM to kyAranoya Apane oLakhI gaye chuM! ApanA sivAya AvAM parAkrama bIje kazuM kare?" ThaMDe kaleje devakumAra che . devakumAranA zabdathI Azcarya pAmato vikramAditya Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 18 muM 161 be "ahIMyAM huM poteja chuM evuM teM zA parathI jANyuM? pelA bhAravaTTa upara lakhelA ApanA akSara uparathI vaLI e be zleka vAMcI ApanI sthiti huM samajI gayo. pachI te ApanI tapAsa karavA, huM avantImAM hAjara thayo. dIkarA tyAre tuM te mArA karatAMya savAre thaye, amArA karatAM adhika tuM kenI sahAyathI thaye?" rAjAe AturatAthI putranI zakti jANavAnI IntajArI batAvI. pitAjI! nagarI bahAra rahelI devIcaMDikAnA prAsAdathI ! temanA varadAnathI rUpaparAvatinI ane adazyakAriNI e be vidyAo siddha karIne tamArA jevA mahApurU thI paNa huM duHkhasAdhya thaye" devakumAranAM vacana sAMbhaLI badhI sabhA rAjI thaI ane ceranA sakaMjAmAMthI AjathI badhI avaMtI mukata thaI corane zikSA karavAnI vAta te have havAmAM cAlI gaI. rAjAe putranuM nAma enA a6bhuta caritra uparathI vikramacaritra rAkhyuM. rAjA vikramAditye vezyAne vastrAbharaNa ApI tenuM mAnasanmAna vadhAryuM; nagaranAyikA ne mukhya vezyA banAvI ATha gAma InAmamAM ApyAM, rAjAnI kRpA meLavIne kAlI prasannatAthI potAne avAse cAlI gaI. rAjasamA barakhAsta thatAM maMtrI vigere pitapotAne sthAnake gayA. rAjAe talArakSaka vigerenuM je dhana luMTAyuM hatuM, te badhuM temane pAchuM ApI dIdhuM, ne devakumArane laI te aMtaHpuramAM gayo. nA ita, sidI pati cin ? sahava dAbhiH putrAraM yahati gardabhIH / / bhAvArtha eka parAkramI putrane janma ApI siMhaNa nirbhaya thaIne sUI jAya che. tyAre daza daza putronI sAthe 11 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAte kauTilyavijaya 162 gadheDIne bhAra vahana karavA paDe che. rAjamahelamAM AvelA rAjA putrane joi khuzI thA mA; - he putra ! pratiSThAnapurathI AvIne sIdhe tuM mArI pAse Avyo heta tA ? nakAmA kAlavikSepa karyo ne badhI nagarIne te herAna karI, jha pitAjI! mArI nirdoSa mAtAne hagIne tame paraNyA ane tene chetarIne tame ahIM AvyA. have hu pachavADe ahIM AvIne tamArI sabhAmAM namAlA thaine ubhA rahu ne huM tamAro putra chuM ema kahuM e tamArA jevA alavAna purUSane zaramAvanArUM teA kharU ja ne !" " paNa tethI zuM? tu mArA putra che. putra pitA pAse jAya emAM vAMdhe. paNa zuM ?" - tamArA jevA vIrAnA paNa vIra gaNAtA purUSAnI pAse namAlA AvIne ubhA rahevuM enA karatAM kAMi camatkAra karIne ALakhANa ApavI eja ThIka. patAjI ! tame mArI mAtAne gIte chetarI gayA, te mAre paNa maMtrI sAmata, guNikA ane Apa sahita sane ThaMgIne kharAkhara vyAja sAthe aA levA joie; ane tethI lIdhe kema kharUne ? kharU che putra ! tArI mAtAne meM paraNIne cheDI e kAMi sArUM karyuM" nathI. e kapaTakaLA kAMi ThIka karI nahi, jha ema khAlI rAjA pazcAttApa karavA lAgyA. "" haze, pitAjI, e badhe! katA prabhAva che. tamAro emAM zu dASa che ! paNa have ArI mAvAne mAre teDavA javuM joie. kAraNa ke pratijJA karI hatI, ke pitAne maLI jarUra tane teDavAne Avoza. tethI mArI mAtA sivAya ahIM mArAthI bhAjana paNa lai zakAze nahi, A pramANe kahI pitAnI rajA meLavI vikramacaritra Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 18 muM 163 maMtrIo, sAmata ane rAjasainikanI sAthe mAtAne namavAne pratiSThAnapura Avya, mAtAnA caraNamAM namI zAlivAhana bhUpatane ne rAjakuTuMbane harSanuM kAraNa thaye. avaMtImAM karelA parAkramanI vAta mAtA putre savistara kahI saMbhaLAvI putranA parAkramanI vAta sAMbhaLI mAtAnA manamAM keTalo harSa te haze vArU ! keTalAka divasa pachI zAlIvAhana mahArAjAnI rajA laIne vikramacaritra mAtAnI sAthe potAnA parivArane laI avaMtI tarapha cAlya, avaMtInagArInI samIpe AvI pahoMcyAnI rAjA vikamane khabara paDavAthI, rAjAe sAme AvIne strI ane putrane mAro praveza-mahensava karyo. e mALavAnI rAjadhAnI iMdranI svargapurI samI mahura avaMtIne joI rAjapatnI sukumArI atyaMta rAjI thaI. kSIpA nadInA ramaNIya pradeza ane avaMtInI bahAranAM ughAne sukumArane ghaNAMja ramaNIya lAgyAM. A naraSiNIne harSabharI AMkhe lAke jevA lAgyAM. jenA putre potAnA parAkramathI nagarIne stabdha karI hatI, tenI mAtA sukumArIne javAne nagaranAM na nArI harSathI gAMDAM thaI gayAM. nagarInA AzIrvAda jhIlatI rAjamALA sukumAro rAjamahelamAM AvI pacI, rAjAe sAta bhUmino ramaNIya mahela tenA nivAsa mATe A . patnI ane putrane meLavI rAjA sukha nAM jatA evA kAlane paNa jANatA nahi. nyAyathI prajAnuM pAlana karato rAjA dIna-khI anAthone sahAya kareto pitAne kAla vyatIta karato hate rAja vikama paropakAramAMja hamezA tatpara rahevAthI jagatamAM paradu:khabhaMjana kahevAyo, " jaba tuM A jagatamAM, jagata hase tuma reya karaNI aisI kara cale, tuma hase jaga reya. >> Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya prakaraNa 19 muM suvarNa purUSa " kAjaLa taje na zyAmatA, metI taje na veta, durjana taje na kuTilatA, sarjana taje na heta." A saMsAranA sukhamAM mazagula thayelA rAjAe eka divasa ke vidyAsiddha zilpI-kArIgarone sanmAnapUrvaka belAvI apUrva ane addabhuta kASTanuM sihAsana karAvyuM. uMcI jAtinA kASThamAMthI rAjAe saMhAsana banAvyuM hovAthI kArIgaroe emAM hIrA, mANeka, ratna, suvarNa vigere joDIne addabhuta banAvI pitAnI vidyA saphala karI. e siMhAsanane batrIza putaLIo mukelI hatI, devabALAsamI manahara e batrIza putaLIo-zAlibhaMjikAo kAle karIne devatAothI adhiSita thavAthI siMhAsana upara ArUDha thayele rAjA vikramAditya devatAone paNa duya thaye hato. jagatamAM te addabhutathIya addabhuta kArya karato hato. e batrIze putaLIo rAjAnA aneka kAryamAM sahAya karavA lAgI. A addabhuta siMhAsanathI tuSTamAna thayelA rAjAe kArIgarone khuba saMtuSTa karI ravAne karyA. dinapratidina addabhuta siMhAsanathI rAjAnI khyAti jagatamAM vadhavA lAgI, "zuM svarganA rAjA Indra prasanna thaIne A devAdhiSThita siMhAsana rAjAne bheTa ApyuM ke vidyAdhara kinnara vA gaMdha bheTa ApyuM ! rAjAnI AgaLa dararoja prAta:kALanA keIka gI eka suMdara phaLa bheTa mukIne cAlyo jato hato. rAjAe phaLa bahAramAM bhegAM karavA mAMDayAM. varasa divasa thavA AvyA chatAM e krama cAlu rahyo hovAthI eka divase rAjA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 19 mu 165 vikramAditye yAgIe mukelu phaLa hAthamAM laine bhAgyuM tA temAMthI eka ratna nIkaLyuM. ratnane joI Azcaya pAmatA rAjA Aye; " huM cogIrAja ! AvuM ratnamaya phaLa bheTa karavAmAM tamArA gu uddeza che ? " " * rAjan ! AjanA phaLamAM nahi kiMtu varSa divasathI AvatAM saveLAmAM AvAM amUlya ratna rahelAM che." ceAgInA dhanathI Azcarya pAmatA rAjAe bha'DAramAMthI maLyAM phaLa magAvI temAMthI ratnA kaDhAvyAM. e ratnAne phaLamAMthI bahAra kADhI rAjA bAhyA; " ke he yegIrAja tameA paNa Ama A prakAranI bheTa kare che? 66 mahArAjA ! rAjA, devatA, gurU, upAdhyAya ane jaiza emanI pAse khAlI hAthe javu' nahi. paraMtu emanI pAse phaLa laine javAthI phaLanI prApti thAya che." yAgIe khulAsA karavA mAMDayA. "tamAre zuM kArya che te kaheA, yAgIrAja!" rAjAe muddAnI vAta karI. ! rAjan ! huM Aja keTalAka samayathI eka apU vidyA siddha karavAne maMtranI sAdhanA karUM chuM. paNa kuzaLa uttarasAdhaka vagara mArI vighA siddha thatI nathI. tA hai sAhusi ! vIra ! tame mA uttarasAdhaka thAo; jethI mAre prayatna saphaLa thAya." yAgIe pAtAnuM kArya kahI sabhaLAvyuM. rAjAe yAgInuM vacana aMgIkAra karyuM ane peAtAnu kArya siddha thavAthI sthAnakanA nirdeza karI rAtanA rAjAne AvavAnuM AmaMtraNa ApI yAgI cAyA gayA. divasanA kAryathI paravArI nizAnuM sAmrAjya vistAra pAme chate rAjA eka khaDaga mAtra laine gupacupa cegInI yA te cAlyA gayA. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya atyAre rAtrInI zarUAta thato hatI. rAjA AvyA tyAre yAgI mATA vavRkSanI nIce agnikuMDa taiyAra karI kheranAM lAkaDAMne saLagAvI jvALAo pragaTAvatA hatA. e agninI jvALAonA tejamAM kriyA karatA ne dhyAnamAM eDelA ceAgIne rAjAe joyA, rAjAne jotAM ceAgIe vaDalAnA jhADa upara rahelA manuSyanA zamane lAvavAnI AjJA karI ane puna: dhyAnamAM lIna thaI gayA. yAgInAM cana sAMbhaLI rAjA e meTA vRkSa upara caDho. pelA mRtakanI pAse jaI vRkSanI zAkhA sAthe mAMdhelA tenA baMdha kApIne rAjAe zabane jamIna upara nAkhyu te teno pAchaLa rAjA vikramAditya paNa utarI paDayA. rAjA jamIna upara ALye, eTale mRtaka pAchuM turata ja vRkSanI zAkhAe jaine cAyuM. Azcarya cakti thatA rAjA mRtakane levAne pharI vRkSa upar caDhayA, te mRtakane laine nIce AvyA ne pAchu mRtaka jhADa ii DALIe jaIne vaLagyuM. vAraMvAra rAjA mRtakane je karavAnA prayatna karatA, paNa zama rAjAnA hAthamAM rahetu nahi. A viSaya sthiti joI vaitAla tarata ja tyAM pragaTa thayA. vaitAla pelA vRkSanI DALIe vagelA maDadAmAM praveza karIne eye; huM avatInA ! sAMbhaLe!! 66 16 gItazAstravinodena kAlo gacchati zrImatAm / vyasanena hi mUrkhANAm, nidrayA kalahena vA / / bhAvA-kAvya, zAsra ane saMgItanA vinomAM buddhimAna purUSo pAtAno kAla vyatIta kare che; tyAre sukhoAno samaya pramAdamAM, nidrAmAM ke kalezamAM ja vyatIta thAya che. 66 atyAre madhyarAtrI thatI hAvAthI nizAno samaya Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 -= =- - ~ --- ------ prakaraNa 19 muM vyatIta karavA huM tamane Azcarya karanArI manahara kathA kahuM chuM, te he bhUminAtha ! tame sAMbhaLe." mRtakanA javAbathI rAjA khuzI the be ; " kahe bhAI! kaI addabhuta yA prAcIna kathA kahe!" sAMbhaLe tyAre !" te mRtaka rAjA vikramAdityane anukrame pazcIza vAto kahI saMbhaLAvI. e parIza mRtakanI vArtA sAMbhaLatAM Azcaryacakita thayelA rAjAe rAtrI pUrI karI. prAta:kAlane samaya thavA AvyA eTale vaitAla pragaTa thaIne bolyo, "he mahArAja! A duSTa yegI Apa jevA purUSottama purUSane baLatA agnimAM harAma karI suvarNa purUSa siddha karavAne che che, to A chaLavAna pagIne Ape vizvAsa karI ThagAvuM nahi; enA mAyAvacanathI Apa lobhAI ThagAze nahi. vitALanAM vacanathI sAvadha thayele rAjA manamAM vicAra karavA lAgyuM; "aho ! A dubuddhi gI Ave khe kadAgraha karI narabhava hArI jAya che, eka bhavamAM niraMtara chaLakapaTa karI lAkhe bhava hArI jAya che. khacita, sane dudhanuM pAna viSane ja pedA karanAruM thAya che. mukhane, dujanane upadeza paNa krodha utpanna kare che. A duSTa jogI mane zuM kare che te jovA de. ha paNa samayane ucita je yogya lAgaze te karIza." anItaM naiva zocaMti, bhaviSyaM naiva ciMtayet / vattAnera jana, varita vijJAna che bhAvArtha-buddhivaMta purUSe je thaI gayuM tene vicAra karatA nathI temaja bhaviSyamAM zuM thaze tene paNa vicAra karatA nathI, paNa vartamAnakALamAM atyAre zuM karavA yogya che tene ja mAtra vicAra kare che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilaviyA e pramANe vicAra karI rAjA mRtakane potAnI pITha sAthe majabUta bAMdhI pakaDIne nIce utAryo. rAjAe mRtakane gInI pAse mukavAthI yegI ghaNuM ja khuzI thaye. A parAkramI vinA mRtakane lAvavAne kANu zaktimAna hatuM ? zabane joI prasanna thayelA egIe rAjAne kahyuM, he rAjana ! tamArA mastaka upara have huM zikhAbaMdha karIza, ke jethI temanI kyiA karatAM tamane kAMIpaNa upadrava thAya nahi, rAkSasa, vyaMtara, deva ke asura athavA bhutapreta tamane vinna karavAne samartha thAya nahi, te mATe vidyA sAdhana nArAo pahelAM zikhAbaMdha karIne potAnI aMgarakSA kare che, ne te pachI bIjI kriyA karI potAnI vidyA siddha kare che. rAjAne e pramANe kahI bhegIe sarva sAmagrI lAvIne rAjAnA mastaka upara zikhAbaMdha karyo. rAjAe zikhAbaMdha karavA dodhe, tethI A duSTa vega manamAM ghaNe khuzI zA. pitAnA mastaka upara zikhAbaMdha karato joI rAjA vicAramAM paDaye "nakkI A duSTa adhama gI mAre vadha karavA icche che, to samayane jANanAra huM evuM karIza ke jethI mane sukha thAya." zikhAbaMdha karyA pachI gIe hemahavananI kriyA karavA mAMDI. e kriyA purI karI yogI je rAjane agninA kaMDamAM ramavAne vicAra kare che te rAjA cetyo. " are, A durAmA mane hemIne potAnuM kArya siddha karaze zuM ? pitAnA udaranI pUratIne mATe prapaMcamAM mazagula banI AvA gayo paNa keTalIka badhI maryAdA oLaMgI jAya che; te eka sAmAnya jananI te zI vAta? have to vAge tevA devA de ! hemakriyAthI paravArI gI che. rAjana! Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 19 muM 169 have A agnikuMDa pAchaLa pradakSiNa phare ke jethI mArI vighA siddha thAya !" e zI rIte banI zake ? pahelAM tame phare, tamArI pachavADe huM pharuM chuM!" sajAe sAvadhAna thatAM kahyuM, ThIka, cAle mArI sAthe!" taka maLatAM A gI rajAne agnikuMDamAM hemavAno vicAra karatA rAjAnI sAthe pradakSiNA pharavA lAgyo. pradakSiNA karato gI rAjAne uMcakIne agnikuMDamAM nAkhavA jAya che tevo ja rAjAe tene upADIne agnikuMDamAM pheMkI dIdho agnikuMDamAM paDatAMnI sAthe ja rogI marIne suvarNa purUSa thaI gaye e suvarNanaranA adhiSThAyaka gAMgeya deve tarataja pratyakSa thaIne e suvarNa purUSanA prabhAvanuM varNana karyuM, "he sAtvika! he sAhasika ! tArA savapaNAthI ja A suvarNa purUSa tane prApta thayA che. moTA bhAgya vagara A suvarNa purUSanI prApti jagatamAM kaIne thatI nathI. A suvaNu purUSane prabhAva addabhuta che. AkhA divasamAM enAM game teTalAM aMga chedanabhedana karyA hoya chatAM bIjA divasanI prabhAte pAcho te akSata thaI jAya che, ne kAyama A pramANe ja rahe che. huM ene aMdhiSThAyaka deva chuM. te mArA prabhAvathI jagatanAM dAridra dUra karI tuM paradu:khabhaMjana thA!? Ama kahI adhiSThAyaka tarataja adazya thaI gaye.enA prabhAvane vicAra karato rAjA tyAMja ubhe hato. "khacita, A badhoya prabhAva parabhavamAM karelI zubha karaNIne che kyAM bhegIne kyAM huM ? "rAmanuM vana bharatane phaLyuM e mujaba athAga mahenata karI suvarNa purUSa meLavavAno prayatna karanAra gIpite ja bhegI kITIne suvarNa purUSa banI gaye, ne bhAgyo mArAja kAmamAM AvI gaye. te zuM dhama vagara A badhuM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 vikramacaritra yAne kauTivijaya bhASA banI zake che? vayA, cAritra, tapa, zola ArpAda dharmanuM ArAdhana karanArane devatAo paNa name che, tenI pUro kare che. are! jenI buddhi dharmamAMja tanamaya thayelI che evA dharma parAyaNa janAnAM kAryAM game tevI muzke mAM, gaDhe tevA karra sacegAmAM paNa saddha thAya te jagatamAM advitIya evA dharmanI te zI vAta!" nizAsamaye rajA gupacupa nagarImAMthI nIkaLI gayelA hevAthI prAta:kALe rAjAne nahi jovAthI maMtrIe rAjAne zeAdhavA lAgyA. nagamAM kai bhALa na maLavAthI maMtrIo nagarI bahAra pharatA pharatA udyAna ane jaMgala jotA jotA kSIprAnA taTa upara pelA cogInA agnikuMDa pAse AvyA tyAM agnikuMDa pAse rAjAne ubhelA joyA, ne sAme kuMDamAM suvarNa purUSane joi maMtrI sahita badhA vicAramAM paDayA; mahArAja! A zuM? aa purNa purUSa zu? Apa atyAramAM ahIMyAM karyAMthI?" 66 matrIonA javAbamAM rAjAe pelA ceAgI saMbadhI sarve hakIkata kahI sabhaLAvo. rAjAnI vAta sAMbhaLI matrI sahIta sarva lAkA ajAyaba thayA. rAjA suvaNa purUSane agnikuMDamAMthI bahAra kADhI rathamAM sthApI nagarImAM lAnce te te nimitte teNe mATeA pravezamahesava karyAM. yAcaka ane garIma janane chUTe hAthe dAna ApI temane sASyA. e suvarNa purUSane rAjamahelamAM lAvI pAtAnA zayanagRhanI bAHhanA khAnagI khaDamAM rAkhyA. e purUSanAM agApAMga cheDhIne rAjA rAja prAtaHkALe dAna karatA ne bIjI vAre te suvarNa purUSa akSata nI jatA; kapAyelA pagApAMga navIna pragaTa thatAM hatAM. mahenata bIjAe karI jyAre phaLa tA bhAgyamAM hAya tene ja maLe. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 20 muM 17 paDatI i para taNI, caDhatI Apa cahAya, paNa pApI zuM karI zake? dhAryuM vidhinuM thAya.' prakaraNa 20 mu vacamAM AvatI vRddhA rAja gayAM rAvaNa taNuM, tAja thayAM tArAja phanA kare sa khalakane, vanitA kaTAbAja." paradu:khabhaMjana rAja vikramAditya rAjasabhAmAM beThelA hatA. maMtrIo paNa sAme potapotAnI jagAe beThA hatA. bIjA adhikArIo sarva pitatAne sthAnake beThA hatA. suvaNa purUSanI hakIkata jANuM mastaka ghusAvato bhaTTamAtra belyA: "mahAra jA! ApanuM bhAgya addabhuta che. duSTa pegI IrSyA rAkhI prapaMcathI chApane nAza karavAne Icchato hato. paNa bIjAne droha karavA jatAM potAno ja nAza thaI gaye. jagatamAM potAnuM kalyANuM icchanArA manuSya bIjA para dveSa rAkhI tene kaSTamAM pADavAno vicAra kara nahi, nahitara pelI vIramatI jevA hAla thAya ? " "e vIramatI keNa ne enA zuM hAla thayA?" rAjAe pUchayuM. bhaTa mAtra be -caMdrapura nagaramAM vIra nAme eka zeTha raheto hato. tene vIramatI nAmanI priyA hatI. vIra zeThane jayA nAme eka vRddha mAtA hatI. vIramanI kAMIka uchuMbala hevAthI te sAsunI bhakti karatI-hi ne potAnA dhaNa ne ADuM avaLuM samajAvI sAsu sAme uzkeratI hatI. vArevAre jaDe.sInI TekathI vIratIne bahAra pharavAmAM potAnI sAsu naDatI hovAthI e kAMTe haMmezane mATe dUra karavAne teNIe vicAra karyo. eka divase parva AvavAthI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17ra vikramacaritra yAne kauTilyavijaya te divase sAsue vIramatIne kahyuM, "he vadhu! Aje parva hevAthI dukAnethI ghauM, goLa, kASTa vigere laI Ava, ke jethI lADu banAvI ApaNe parvane ujavIe." sAsunAM vacana sAMbhaLo vIramatI dukAne AvIne pitAnA patine gadagada kaMThe kahevA lAgI, "ghaDapaNa ane rogathI pIDAtI tamArI mAtA kASTa bhakSaNane icache che." patnInI vAta sAMbhaLI du:khIta thayele vIrazreNI ghera AvyuM. mAtA ! zuM tuM kASTha bhakSaNane irache che! zA mATe jIvatI baLI maravAne icache che! tArA vagara amArUM zuM thaze?" putranAM vacana sAMbhaLI cakita thatI mAtA manamAM vicAravA lAgI. "A badho vahune ja pratApa che. meM zuM maMgAvyuM tyAre vahue zuM bAphayuM? te to mArUM ja kATaluM kADhavA mAge che zuM ? kaIka divasa e mane mArI nAkhaze. enA karatAM atyAre ja avasara sAcavavA de. pachI je thavAnuM haze te thaze." "hA putra! A duHkhathI huM kaMTALI gaI chuM. Ama huM maravAnI to chuM ja; rIbAI rIbAine maravuM enA karatAM ekadama maravuM ke jethI mAre du:kha bhegavavuM na paDe." DosI vicAra karIne belI. mAtAnA Agrahane vaza thaine nadIkAMThA upara dUra jaMgalamAM pati patnIe citA racavA mATe kASTha sagAM karyA; ne kASTanI citA taiyAra karI. rAtrI samaye vINI potAnI patnI sAthe mAtAne laIne hAthamAM agni grahaNa karI nadInA taTa upara Avyo, mAtAe citAne joI bhagavAnanuM smaraNa karI tene pradakSiNA pharavA mAMDI, ane bhagavAnanuM nAma lai citAmAM beThI. te avasare potAnI sAthe lAvela agni karI javAthI vIrazreSThI potAnI priyAne tyAM besADI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 20 muM 173 nagaramAM agni levA gaye. ekalI paDelI vIramatI bhaya pAmelI hovAthI jarA dUra khasIne patinI rAha jovA lAgI. citAmAM beThelI sAsu paNa A takano lAbha laI AstethI citAmAMthI uThIne dhIme pagale najIkanA vRkSa upara caDhI gaI. gheDIka vAre agni laIne AvelA vIraSTIe citAmAM gni mukI saLagAvI dIdhI ne vIramatIe emAM madada karI. sAsunuM naDatara evI rIte dUra karAvI vIramatI pati mAthe ghera AvIne naciMta thaine sutI. devage teja rAtrIe keTalAka e zrIpuranagaramAM keIka zrImaMtanA gharamAM praveza karI paTI toDI vastrAbhUSaNa laIne pharatA pharatA teja vRkSa nIce AvyA. tyAM besI agni saLagAvI tenA prakAzamAM pelAM AbhUSaNane kImatI vastronA bhAga pADavA lAgyA. vRkSa upara rahelI pelI buddhizALI vRddhA manamAM vicAra karavA lAgI, " are ! A duSTI pAsethI harAmathI meLavela dhana zI rIte taphaDAvavuM ?" manamAM kAMIka nizcaya karatI mAthAnA vaita vALa khullA-chuTA mukI, pahereluM lugaDuM kamare bAMdhI, kachoTAvALI khAuM ? khAuM ? karatI te vRkSa uparathI nIce utaravA lAgI. agninA maMda maMda prakAzamAM DAkaNa jevI A strIne joI core gabharAyA, " A DAkaNa to ApaNane khAI jaze ke zuM ?" e bhayaMkara rUpadhArI strIne jotAMja pelAM AbhUpaNa emanAM ema mUkIne jene jyAM ThIka paDayuM te dizA tarapha muThIo vALIne cora nAThA coranA bhAgI javA pachI khuzI thatI ne malakAtI e vRddhAe pelAM sArAM vastra paherI lIdhAM ne potAnAM jINa vansamAM bIjA kAmatI AbhUSaNa ne vastranI eka meDI pATalI karI mAthe mukIne te potAne ghera AvI. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vahelI savAre mAtAne joi Azcarya cakrita thayelA vIrazreSThI patnI sAthe uThIne khuzI thatA mAlyA, " are tA ! A zuM ? A badhI lakSmI tu karyAMthI lAvI ? putranAM vacana sAMbhaLo vRddhA beAlI, " are dIkarA ! tane zu vAta kahuM ? agnimAM khaLIne huM iMdranA darabAramAM hAjara thai. mArA sAhasathI prasanna thayelA sure, mane A AsUpa ne kImatuM vastra ApI svarga bhUmi uparathI ahIM ApaNe ghera mane mAkalI dIdhI," vRddhAe kaTapelI vAta kahI 174 66 " mAtA ! bhAre kAma thayuM--iMdra tArI upara prasanna thai tane ahIM mAkalI te ! sArU thayuM tuM AvI te !" " hA ! dIkarA ! mane iMdre kahyuM ke are vRddhA, hAlamAM tArU kAma nathI, tAre ghera jA, ne tArUM ghara samaLIne rahe." mAtA ! tamArI peThe huM kAja bhrakSaNa karU tA iMdra mane AvI samRddhi Ape ke naMdu vArU ? ,, sAsu pAsenI lakSmI joine te meLavavAne icchatI. pelI vIsato bAlI. sAcu karatAM paNa adhika dravya lAvavAnuM tene mana thayuM hatuM. jarUra vahu beTA ! tArA jevI jIvAna ane suMdara vahune joine teA iMdra bahu rAjI thAya ne mArA karatAM AThagaNA alaMkArA ane vacA ApI tArU sanmAna karo." sAsunI vAta sAMbhaLI vIramatI rAjI thai. 46 " tyAre cAlA, Aja rAte huM paNa svargamAM jA mAre mATe citA raco ane rAte huM temAM praveza karIza. " vIramatI, tenI sAsu ane vIrazreSThI e traNee saLIne nadInA kAMThe jai citA taiyAra karI. rAtrIne samaye vIramatI ane enI sAsu ciMtA pAse AvyAM. vIramatI bhagavAnanuM nAma yAda karatI prakSiNA ne citA upara Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 20 muM 175 beThI. sAsue-vRddhAe agni mukI, e citAne saLagAvI mukI. e citAnI sAthe vIramatI paNa haMmezane mATe bALIne khAkha thaI gaI. e duSTA vajUnuM kAsaLa kADhI vRddhA nirAMte pitAne ghera AvIne sUI gaI. bIjA divasane sUryodaya thatAM vIrazreSThI gharanI bahAra AvI priyAnA AgamananI rAha jovA lAgyo, "priyA Avo ne sAthe ghaNuM dhana lAvaze." evA madhura sukhasvapnamAM vihAra karatA trine joI vRddhA manamAM hasatI bolI, "dIkarA! Amatema joto tuM konI rAha jue che ?" kema! tamArI putravadhunI vaLI! " marelA mANase kayAreya pAchAM AvelAM sAMbhaLyAM che, dIkarA?" ThaMDe kaleje mA belI. kema ema bole che. mAtA? tuM marelI pAchI AvI ke nahi, te. pachI e kema nahi Ave? jarUra Avaze." kadI nAMhe Ave!" ema kahI vRddhAe potAnI sarva satya hakIkata kahI saMbhaLAvI, ane kahyuM ke, "dIkarA ! e duSTa vIramatIne zeka karIza nahi. AdrazyathI huM tane enAthI paNa sArI kanyA paraNAvIza." vRddhAnAM vacana sAMbhaLI vIra cakita thayo. "tArI upara IrcA karI tAre nAza karavA jatAM ene pitAne ja nAza thaI gaye. pArakA upara IrSyA karavI eja khoTuM che. bIjAnuM bagADavA jatAM potAnuM to jarUra bagaDe che." thoDA divasamAM vRddhAe kaI sArA gharanI kanyA joI pitAnA dikarAne peluM dhana kharcAne paraNAvI dIdho. vIraThI paNa te navI priyAne meLavI sukhI thaya ne pelI vRddhA navI vahanI sevAcAkarIthI saMtoSa pAmatI sukhe sukhe dharmadhyAna karavA lAgI. khADe che te ja paDe! bhamAtranI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacAritra yAne kauTilyavijaya vAta sAMbhaLI sabhA cakita thaI gaI. " jevuM avaranuM, tevuM potAneM thAya, mAne nA te karI jue, jethI anubhava thAya. prakaraNa 21 muM siddhasena divAkarasUri dAnaM bhogo nAzastisro gatayo bhavaMtivittasya / yo na dadAti bhuMkta te, tasya tRtIyA gati bhavati // bhAvArtha -A duniyAmAM lakSmInI traNa gati che. dAna devuM, pote jAte bhegavavI eTale potAnI sukhasagavaDa mATe vAparavI ane trIjI nAza thaI javuM. je purUSa lakSmIne meLavIne nathI to dAna karate, nathI te potAnA sukhane mATe vAparate, te pachI e kRpaNanI ekaThI karelI lakSmIne nAza te nakkI ja che. e suvarNa purUSanA pratApathI rAjA vikramAditye lekenAM du:khadAriyA dUra karavA mAMDayAM, te keLanI yAcanA niSphaLa karatA nahi. yAcaka lAke rAjA pAsethI potapotAnuM manavAMchita meLavI sukhI thayA, ne prAya: jagatamAM koI duHkhI rahyuM nahi. rAjA pAse Avele nirAza thaIne pAchA jato nahi. sau potapotAnA bhAgya pramANe meLavI manamAM saMtoSa pAmavA lAgyA. paMDite vidvAne rAjadarabAramAM AvI navIna kAvya banAvI rAjAne AzIrvAda detA tenI ti karavA lAgyA. rAjA temanAM kAvya pramANe kavionI paNa abhilASA pUravA lAgyA. paMDite tenI kitine dezAvaramAM kheMcI gayA, bhATacAra vikramAdityanA dAnathI sanmAna pAmelA memeTA rAjadaramAM jaI tenI kIrti gAvA lAgyA. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 21 muM dezaparadezamAM vikramAdityanI kIrti sAMbhaLI dUra dUrathI bhinna bhinna svabhAvanA ke vikamanA darabAramAM AvavA lAgyA, teo rAjA pAsethI potAnuM manavAMchita InAma meLavI AnaMda pAmatA pAchA pharatA hatA. . eka divasa rAjA bhaTTa mAtra sAthe hAthI upara besI bahAra udyAnamAM pharavA jatA hatA. prAta:kALane khuzanumA samaya hate. maMdamaMda vAyunI zItala laherIonA anupama svAdane cAkhate rAjA bhamAtra sAthe hAthIne khelAvato kSaprAnA taTanA ramaNIya pradeza tarapha Avyo; " mahArAja ! avaMtInAtha ! Apa Amane jANe che ?" eka mahAna pagInAM darzana thatAM bhaTTamALe rAjAne pUchyuM, ke e ? koI pratibhAzALI sAdhu che, kharuM ke nahi? rAjA vikamAditya e zreSTha sAdhu taraphadaSTi karatAM kahyuM, "ethIya vadhAre kRpAnAtha? bhaTTamA rAjAnI sukatAmAM vadhAre karI kahyuM. tame vadhuM zuM jANe che ? te mane kahe." svAmina ! AjanA samayanA e sarvajJa che. ane pitAne sarvajJaputra tarIke oLakhAve che." pradhAnanI AvI vANI sAMbhaLI sajA camake. ane kahyuM ke jo ema hoya to ApaNe tenI parIkSA karIe, banne jaNAe gAjarAja para beThelA, jyAM e sarvaputra siddhasenadivAkarasUri pitAnA ziSya sAthe eka vRkSa nIce ubhA hatA tyAM thaIne nIkaLyA. temanI pAse AvelA rAjAe hAthIne dhImA pADatAM mana vaDe sUrine namaskAra karyo 12 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya sUrie tarata ja potAne hAtha UMco karI rAjAne dharmalAbha Ape. sUrinA dharmalAbhathI rAjA cakita thaIne be; "Ape mane dharmalAbha Ape ! zA mATe! raste jatA evA mane Ape dhamalAbha Ape ? meM tamane vaMdanA te karI nathI. vaMdanA karyA vagara jatA AvatA game tene dharmalAbha ApI zakAya che zuM? "rAjana ! vaMdanA karanArane ja dharmalAbha apAya che. tame mane vAMghA tethI ja tamane dharmano lAbha thAo ema kahyuM, je ke tame amane kAyAthI te vaMdanA karI nathI, chatAM manathI vaMdanA karanArane paNa dharmalAbha apAya che !" sUrizvaranAM vacana sAMbhaLI rAjA vikramAditya khuza thayA chato, hAthI uparathI nIce utarI teNe pradhAnanI sAthe sUrine vaMdanA karI, ane sarvajJapaNanA guNathI prasanna thayelA rAjAe keTI suvarNa amAtya pAse maMgAvIne gurUne arpaNa karyuM, are! A tamArA suvaNune huM zuM karuM ? kaMcana ane kathira, kAminI ane pASANu, saMsAra ane mekSamAM samadRSTithI jenAra huM tamArA dhanane te zuM karuM, rAjana ?" gurU, Apane meM dAna kareluM hovAthI have mArAthI te laI zakAya nahi. pAchuM laIne huM ene zuM karuM ?" rAjana ! mArAthI te ene sparza paNa thaI zake nahi, chatAM tamAre Agraha che te eka rasto batAvuM." khuzIthI kahe rAjAe kahyuM. " avaMtInA AgevAna zrAvakone bolAvI A dhana temane ApI jIrNoddhAramAM kharcAvo !" ema kahI gurU siddhasenasUri nagaramAM potAne sthAnake cAlyA gayA. rAjAe zrAvakene bolAvI e badhI rakama chatAranA kAryamAM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 21 muM 199 vAparI nAkhI. maMtrIoe rAjavahImAM lakhAvyu ke, dUrathI hAtha uMcA karI dha lAbha, eTalA zabdo khelavA mAtrathI narapati vikramAditye siddhasenasUrine kATI suvarNa arpaNa karyu. gurU siddhasenasUri keTalAka divasa ava'tImAM rahI tyAMthI vihAra karatA karatA ne bhabhya thavAne pAtAnI jJAnamaya deza nAthI pratibAdha pamADatA sUri OMkArapura padhAryA, eka divasa tyAMnA AgevAna zrAvakoe sUrIdharane vati karI; kahyuM " kArapuramAM samRddhi ane zrAvakAnI jAheAjalAlI chatAM eka vAtanI ahIM khAmI che ! zivanA prakhyAta maMdira karatAMya suMdara eka jInama MdiranI jarUra che, te ahIMnA brAhmaNA thavA detA nathI. Apa vikramAdityane prasanna kare, ane te kAma ApanArthI ja mAtra banI zake tema che, anyathA nahi." zrAvakonI vAta sAMbhaLI sUrijIe kahyuM, "tamArI icchA mujaba hu' ahIMyAM caitya karAvI ApIza." gurU siddhasenasUri kArapuramAM keTalAka divasa sthiratA karI tyAMthI vihAra karyAM. pAtAnA saMyamaguNanI rakSA karavA mATe sAdhue ekaja sthAnake sthiravAsa karIne rahetA nathI. jude jude sthAnake vihAra karavAthI aneka bhavyajanAne dhama pamADI zakAya, ane sArA khATA manuSyonA paricaya paNa thAya. AvA kANuthI divAkarasUri vihAra karatA karatA uz2AyanI nagarImAM AvyA. eka divasa gAcarInA kAryathI paravArI madhyAnha samaye cAra zlokane laIne divAkarasUri rAjasabhAmAM AvavAne nIkaLyA. rAjadvAra AgaLa AvI temane pratihArIne patra upara eka zlAka lakhI ApIne rAjasabhAmAM mAkaye. pratihArIe vikramAdityanI sabhAmAM praveza karI, rAjAne namI Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vikramacaritra yAne kalminiSa e zloka rAjAnA hAthamAM Ave. e lekamAM sUrijI mahArAjane pUchayuM ke, " cAra zloka laIne eka sAdhu dvAra AgaLa ubhA che te rAjasabhAmAM Ave ke pAchA jAya." e lokanA bhAvArthathI prasanna thayelA rAjAe kahevata hAvyuM ke, "A oNkanI tamane daza lAkha suvarNa mahera ApavAmAM Ave che; chatAMya cAra blekavALA sAdhune AvavAnI IcchA hoya to bhale Ave !" rAjAnI AjJA pratihArIe rine kahI saMbhaLAvI. e suvarNanI manathI paNa IcchA nahi karanArA sUrirAja sabhAmAM AvyA. pUrva dizA tarapha beThelA rAjAnI sanmukha ubhA rahIne te sUri nIce mujaba leka belyA. mapUrveyaM dhanurvidyA, bhakto zikSitA kutaH / mAgaNaudhaH samabhyoti, guNo yAti digantaram // bhAvArtha-he rAjana! Apa AvI apUrva dhanuvidhA kayAMthI zIkhyA ke mAgaNayAcakane samuha tamArI pAse Ave che, ane guNa ne prazaMsA dUra jAya che, athavA to. bANane samuha tamArI pAse Ave che, ne guNarUpI je paNa che te dUra jAya che, be arthane sucavanArA apUrva ne sAMbhaLI rAjA te dizAethI pitAnuM mukha pheravI dakSiNa dizA tarapha mukha rAkhIne beThe; sUri dakSiNa dizA tarapha rAjAnI sanmukha jaIne pharIthI bIjo zloka bAhyA. sarvadA sarvado'sIti, mithyA sastUyate budhaiH / nArayo lebhire pRSThaM, na vRkSaH parayoSitaH / / bhAvArtha-he rAjana! tame haMmezAM sarvane badhuM ApanArA che, evI tamArI stuti paMDita purUSe khetI kare che; kemake tame zatruone pUTha batAvatA nathI. ane parastrIone Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 21 muM tamAruM hRdaya ApatA nathI. A bIja thI khuzI thayela rAjA, dakSiNa dizA taraphathI mukha pheravIne pazcima dizA tarapha beThe. sUri pazcima dizA tarapha rAjAnI sanmukha AvIne trIje bleka belyA. AvA apUrva zleka sAMbhaLI rAjasabhAnA badhA paMDito. paNa dIMga thaI gayA. tvatkotirjAtajADava, caturambhodhi majjanAt / AtapAya mahonAtha, gatA mArtaNDamaNDalam // bhAvArtha--he rAjana ! cAre dizAmAM pharI pharIne thAkI gayelI tArI prItie parizramane utAratA cAre dizAnA samadramAM evuM snAna karyuM che ketene snAnanA prabhAvathI zaradI lAgI gai; jethI he mahInAtha ! garamI lAvavAne mATe te suryamaMDaLamAM cAlI gaI. arthAta samudramAM snAna karIne uce sUryamaMDaLa sudhI pahoMcI gaI. rAjA pazcima dizA taraphathI mukha pheravIne uttara dizA tarapha beTho. sUrI uttara dizAe rAjAnA sanmukhe AvIne bolyA. sarasvatI sthitAvaktre lakSmIH karasaroruhe / kIrtiH ki kupitA rAjan, yena dezAntaraM gtaa| bhAvAthI-he rAjana ! sarasvatI to tamArI jahuvAe vasI che, lakSmI tamArA hastakamalamAM rahe che, ane kIti zuM ke pAyamAna thaI gaI che, ke te paradezamAM cAlI gaI? cAra bleka sAMbhaLIne prasanna thayelA rAja siMhAsanathI nIce utarI sUrine namaskAra karIne bolyA "A cAre dizAnuM rAja hAthI, azva, ratna ane lakSmI sahita meM Apane arpaNa karyuM, to Apa mArI upara kRpA karIne A sAmrAjya grahaNa karo " rAjAnI AvI bhakti jANa suri bolyA, "mahAnubhAva! Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mAtA, pitA, strI, putra, lakSmI Adi sakta parivArane tyAga karI ame vItarAga thavAne prayatna karI rahyA chIe, e vamana karelA bhegene pAchA zuM ame grahaNa karIe? eno tyAga karI eka mokSane mATe ja ame udyamazIla chIe, zatru ane mitra, suvarNa ane pattharamAM, maNi ane mATImAM sarakhI daSTivALo ame tamArA rAjyane te zuM karIe ? " mahArAja ! meM Apane khuzI thaIne rAjya arpaNa karyuM che. rAjA vikramAditye punaH prArthanA karI kahyuM. are! bhikSAmAM maLelA annathI nirvAha karanArA, jIrNa vastra dhAraNa karanArA, ane pRthvInI pITha upara saMcAra karanArA ame tamArA dhayane zuM karIe? sUrinI nirlobhatA jeI vikramAditya adhika prasanna thayo; "prabhe! mane kAMIka AjJA kare! ane mAre egya kAma hoya te mane pharamAve !) sarvarAnA dharmanI prasaMzA karatAM rAjAe kahyuM. "he rAjana ! RArapuramAM tyAMnA zrAvakanA dharma ArAdhana mATe eka bhavya jInAlayanI jarUra che te karAvI Apa !A pramANe rAjAne sUcanA karI siddhasena divAkarasUri pitAne sthAnake cAlyA gayA. rAjAe RArapuranA subA tarapha eka lekha mokalI sUcanA karI ke, " tyAMnA jaina zrImAne kahe te pramANe tamAre tyAM bhavya jinamaMdira banAvI ApavuM. - rAjAnI AjJAthI brAhmaNane virodha hovA chatAM paNa zivanA maMdira karatAM paNa unnata suMdara jInamaMdira taiyAra thaI gayuM. yathAsamaye pratiSThAvidhi karIne rUSabhadeva bhagavAnanI pratimA sthApana karavAmAM AvI. e jInamaMdiramAM rUSabhadevanI bhakti karatA zrAvake dhamakAryamAM potAne samaya vyatIta karavA lAgyA. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 21 muM 183 eka divasa siddhasenasUri jInAlayamAM zrI rUSabhadeva bhagavAnanI stuti karI aneka mANasanI sAthe caityavaMdana karavA beThA. bhagavAnanuM caityavaMdana saMskRta bhASAmAM karatAM karatAM teo alaMkArayukta bhASAmAM caityavaMdana karavA lAgyA. te pachI "namutyu vigere kahI temaNe caiityavaMdana karyuM kharuM, paNa temanA hRdayamAM ekAeka eka abhinava vicAra saryo. "A mAgadhI prAkRta bhASAmAM racelAM satrane saMskRta karyo hoya te ! " Avo daDha vicAra thaye, paraMtu potAnA gurU vRddhavAdisuri pratiSThAnapuramAM hatA ane temanI rajA vagara kAMI banI zake nahi. jethI siddhasenasUri tyAMthI vihAra karIne pratiSThAnapura AvyA. gurUne namI eka divase avasara meLavI gurUne pUchayuM; "he prabhe! A vaMdanAdika sUtre prAkRta bhASAmAM koI suMdara zebhAne ApatAM nathI. ApanI AjJA hoya to huM te sUtrone prAkRta bhASAmAMthI saMskRta bhASAmAM pheravI banAvuM!" divAkarasUrinI AvI vANI sAMbhaLI gurU vRddhavAdisUri cakita thayA, ane kahyuM ke "he mahAbhAga ! caudapUrva Adi aneka zAsanA pAragAmI gautamasvAmI Adika gaNadharoe A sUtro a5 buddhivALA jIvonI saraLatAne mATe prAkRtamAM racelAM che. saMskRta bhASAmAM racavAnI temanI zakti hatI, paraMtu bAla, vRddha, maMda ane mUkhe jana hitane mATe badhA siddhAMta prAkRta bhASAmAM racyA che; mATe he susaMga! A vacanathI teM temanI AzAtanA karI mahAna pApa bAMdhyuM che; jethI tAre durgatimAM javuM paDaze, mATe ahIM ja tenuM prAyazcitta kara ! ) vRddhavAdisUrinI AvI vANI sAMbhaLI siddhasenasUri saMsArathI bhaya pAmyA chatAM gurUne page paDatAM belyo; "he bhagavan! mArI moTI bhUla thaI gaI. kahe! Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyaviSya kaho ! enuM prAyazcitta zuM ?>> gadagadita thayelA siddhasena divAkarasUrI bolyA. "enuM prAyazcitta mahAna che. te tArAthI banavuM azakaya che. bAra varSa sudhI avadhUtane veSa dhAraNa karIne gupta veze rahI tapa kara. tyArapachI eka meTA rAjAne pratibadhI jaina dhama pamADa! ane jaina dharmane mahimA A jagamAM vadhe tema kara, to ja A pApamAMthI tAre chuTakAre thAya ! anyathA e pApanAM mahAna anarthakArI phaLa tAre paralekamAM bhegavavAM paDaze." vRddhavAdisUrinI prAyazcittanI vAta siddhasena divAkaraarie tarata ja aMgIkAra karI. bIje ja divase siddhasena divAkarasUri pitAne sAdhune veza gepavI eka addabhuta avadhUta banI pratiSThAnapurathI vihAra karI gayA. vastImAM zuM ke jaMgalamAM, e avadhUta mahAna tapa karatA dhyAnamAM ArUDha thaine jema bane tema janaparicayathI dUra rahevAne prayatna karatA hatA. eka vakhatanA mahAna samatha zAsananA dhorI Aje vanavAsI tapasvI jevA banI gayA. mANasanA hRdayamAM kai vicAra hoya che, tyAre daiva game tevA samarthanA vicArane paNa kevA anyathA karI nAkhe che ! kudaratanI e mahAna zaktine pAra te keNa pAmI zake ! "bharatAmAM bharatI kare, duHkhamAM de che duHkha; sukhamAM jhAruM sukha de, bhUkhamAM ke che bhUkha, prakaraNa 22 muM valabhIpuramAM tIra lage gALI lage, lo barachI ke ghAva, nainAM kisIke mata lage, jIsake nahi upAya." Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 22 muM - 15 "Aje mArI sAhAbI, vaibhava, ThakarAI ane ethamAM zuM khAmI che? pUrvanA puNya prabhAvathI Aje sa kaMI mAre tyAM che. hAthI, gheDA, ratha, pAyala, manane anukuLa vartanAra ramaNIe, amA, adhikArIo ane sevakavarga saghaLuMya chatAM pradhAnajI! jarUra mAre eka vAtanI te khAmI che. eka divase rAjA vikramAditye potAnA vizALa ane ramaNIya mahAjananA manahara ane suzobhita zaNagArelA dIvAnakhAnAmAM beThA beThA potAnI AgaLa beThelA bhaTTamAtrane kahyuM. mahArAjA vikramAdityanuM A vacana sAMbhaLI amAtya camake. "e zuM mahArAja ? Aje jagatamAM ApanI barabarI karI zake te keNu vIra che? baLa, buddhi, sAhasa ane ThakurAImAM Aje Apane e kaMi che. suvarNa purUSanA prabhAvathI Ape anekanAM dAridra dUra karyA che. tenI abhilASA Ape pUrI karI che. vikramacaritra jevA parAkramI Apane rAjakuMvara che chatAM Apa kema kahe che ke hajI mArA bhAgyamAM eka khAmI che.' bhaTTamANe rAjAnA mananI vAta jANavAnI ite jarI batAvatAM kahyuM, pradhAnajI! tethI zuM ? jagatamAM niyama che ke mANa sane jema adhika adhika lAbha thAya che, tema tema lobha tRSNa vadhe che, eka kAma siddha thAya che tyAre bIjuM kAma AvIne hAjara rahe che.) ane te kAma, mahArAjahave evuM karyuM kAma bAkI rahyuM che ke Apa te pUrNa karavAnI ATalI badhI abhilASA dharAve che? - "mArA aMta:puramAM eka ekathI vadhe evI aneka rama Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya zuo che. sukumArI, kamalAvatI, kalAvatI Adi mahAra ramaNIo jevI putravadhU meLavavAnI abhilASA rAkhI jAte dezadezAvara pharIne meLavavA huM icchuM chuM." putravadhU meLavavA mATe narapati jAte phare evuM Ape kyAMya sAMbhaLyuM che, ke jANyuM che? na bhUto na bhaviSyati aneka mANase hukamanA tAbedAra chatAM Ape jAte javAnI kAMI jarUra nathI." tyAre rAjasevakane melI aneka rajavADAomAM tapAsa karAvo. brAhmaNane ekalo dezaparadezamAM zedha karAvo." rAjA vikramAdityanI anujJA meLavI maMtrIzvare aneka rAjasevaka ane purANIone dezaparadeza cAre dizAe yogya kanyAnI tapAsa karavAne mokalyA. teo cAre dizAe aneka rAjakuLamAM pharyA paNa vikramacaritrane lAyaka kanyA nahi maLavAthI avaMtImAM AvI rAjAnI AjJA pADI havAle karI. sAhasika rAjA hiMmata na hAratAM potAnI jAte javAne taiyAra thayo. tene aTakAvIne bhakamAtra, rAjAne samajAvI temanI rajA meLavI, sainyanI sAthe nagarImAMthI zubha muhUrta nIkaLI, nagarI bahAra prasthAna karyuM, dezaparadeza paribhramaNa karatA alpa parivAravALA bhamAge avaMtI tarapha AvatAM rastAmAM paDelA sainyane joI eka mANase pUchyuM; "are bhAI! A sinya kevuM che?" - "tame paradezI jevA jaNAve che tethI AvI prasiddha vAta paNa tame jANatA nathI. A sainya to rAjA vikramAdityanA mahAamAtya bhaTTamAtranuM che.) pradhAnanuM pitAnuM A sainya che, tyAre rAjAnuM sainya Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 22 muM 187 to keTaluM haze?" e paradezI purUSe Azcarya cakita thatAM kahyuM, " are bhAI ! rAjAnA baLanI te vAta zI karavI? e te saMkhyAtIta che. emanA baLanI to saMkhyA ja thaI zakatI nathI. ' sainikanI vAtathI navAI pAmate e paradezI bhaTTa bele, tamAro amAtya-bhaTTamAtra A sainya laIne kyAM jAya che? zuM rAjAnI AjJAthI kaI deza jItavA jAya che, ke kaI bIjA kAraNe jAya che? nA re bhAI nA! evo keNa be mAthAvALe che ke maravAne amArA mahArAjA sAme mAthuM uMcake ? e to amArA rAjakuMvara mATe yogya kanyAnI tapAsa karavA amArA maMtrIzvara jAya che. nike khalAsA karyo kanyA zodhavA? " bhaTTajInI nirAza thayelI AMkhamAM kAMIka teja AvyuM. ane kahyuM ke te mane tamArA amAtya pAse laI jA, bhAI ? huM tArA maMtrInI abhilASA pUrI karIza ema ! " sinika khuzI thate be. "cAle tyAre! mana caMgA te ghara beThAM gaMgA!" sinike, e paradezI bhaTajIne mahAamAtya jyAM pitAnA taMbumAM beThA hatA tyAM lAvIne hAjara karyo. mahAamAtya ane satkAra karatAM Asana upara besADI pUchyuM, "kema ? kayAMthI Avo che? kema AvyA che?" bhamAtrane prazna sAMbhaLI bhaTTajI belyA, "huM AvuM chuM te sarASTamaMDaLamAMthI ! je tame tame nIkaLyA che te kAme huM nIkaLyo chuM." " eTale ? huM to amArA parAkrama ane devakumAra evA rAjakuMvara mATe kanyA zodhavA nIkaLyo chuM."bhaTTamAge khulAso karyo. "to pradhAnajI ! huM amArI manahara lAvaNyavALI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya ane kaLA kauzalyathI paripUrNa rAjakumArI mATe vara zodhavA nIka chuM. bhaTTajInI vAta sAMbhaLI bhamAtranI AMkha hasI. vAha! majAnI vAta ! kayA nagaranI e tamArI rAjakumArI che?" bhaTTamAre AnaMda pAmatAM pUchayuM. e banenI vAcacIta cAlatI hatI tevAmAM eka suMdara ane parAkramI navajuvAna bhaTTamAtranI pAse Avyo. bhamAve ubhA thaI tene AdarasatkAra karyo. pitAnA Asana upara tene besADyo. bhaTTajI tarapha najara karI bhamAtra belyo, " bhaTTa ! A amArA rAjakaMvara vimacaritra ! emanA parAkramanI adabhuta vArtA tame sAMbhaLaze tyAre Azcarya pAmaze. samajyA! bhaTTa e suMdarakumArane joI manamAM atyaMta harSa pAme. " vAha ! mArI rAjakuMvarI A narane ja yogya che. 22 pradhAnajI ! tame kanyA jovA jAo che te bhale paNa mAre lAyaka hoya to ja vivAha nakkI karaze, anyathA karaze nahi. ane egya kanyA maLe te nakkI karyA vagara Avaze nahi, tamArI sAthe huM mArA mANasone paNa mokaluM chuM." sivAya bIjI paNa keTalIka vAtacIta karI rAjakumAra cAlyA gaye.. valabhInagaranI rAjakuMvarInA rUpaguNanuM varNana sAMbhaLI bhamAtra mahArAjA vikramAdityane maLavA Avyo; temane valabhInI rAjakuMvarI saMbaMdhI vAtacIta kahI saMbhaLAvI. sAthe AvelA valabhInA bhaTTane pUchIne paNa rAjAe khAtarI karyA pachI rAjAne kanyA pasaMda paDavAthI pradhAnane kahyuM, "tame valabhI jaI rAjAne maLI vivAha nakkI karI Avo ! jema ba che tema A kAma jaldI thavuM joIe. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 22 muM 10e vikadityanI AjJA pAmI, mAtra avicchinna prayANa karatI valabhInA bhaTTa sAthe valabhInagaranI najIka AvI pahoMcyo. valabhIpuranA udyAnamAM paDAva nAkhI tyAMja utAro karyo. bhaTTa valabhImAM jaIne potAnA rAjA mahAbalane vAta karavAthI mahAbale bhaTTamAvane satkAra karavAne potAnA pradhAne melyA, bhaTTamA mahAbala rAjAne maLI aneka vAtacIta karI vivAha saMbaMdhI vAta cheThI. rAjAe paNa potAnI kanyA zubhamatI mATe vAta karatAM bannee lagabhaga nakkI karI dIdhuM. cAle karavA mATe zubhamuhUrta nakI karI bhaTTamAtra pitAne utAre gaye. mahAbalarAjAe potAnA bhAine bolAvI rAjakumAranA rUpaguNanuM varNana pUchayuM. bhaTTa pote jeyelo hovAthI, svarUpanuM varNana karyuM, te varNana sAMbhaLI mahAbala rAjA khuzI tha. sAruM muhUrta Ave chate, bhaTTamAtra rAjasabhAmAM AvyA vivAha karavAnI taiyArI thavA lAgI. strIo maMgala gIta gAvA lAgI. bhATacAraNe stuti karavA lAgyA, maMgala vAge vAgavA lAgyAM. brAhmaNe cAMllA saMbaMdhI vidhi karavA lAgyA. te samaya daramiyAna mahAbalarAjAne eka amAtya zubhamatIne vivAha karavA mATe dezAvara gayelo, te barAbara cAMllA karavAne samaye rAjasabhAmAM AvI pahoMce. maMtrIne joI mahAbala vidhi karatAM aTakI gaye. " mahArAjA ! valabhIrAja! muhUrta vahI jAya che, kema acakI gayA ?" bhamAtranI vAta sAMbhaLI mahAbalA bele; " bhale jAya ! mAre maMtrI mane kAMIka kahevA mAge che. jarI emanI sAthe vAta karI levA de, pachI joyuM jaze." . mahAbala tyAMthI uThIne maMtrInI khAnagI beThakamAM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 vikramacAritra yAne kauTilyavijaya cAlyA gayA; maMtrInI vAta sAMbhaLI rAjasabhAmAM pAchA AvI bhaTTamAtrane kahevA lAgyo; " pradhAnajI ! dharmasaMkaTa AvyuM A ! ! tamArA jevA buddhinidhAna AmAMthI kAMi rastA kADhe tA ThIka ! " mahAmalanI vAta sAMbhaLI mAtra camakayA. "" " kema, mahArAja ! zu' vAta banI che ? samAtranA haiyAmAM dhrAsakA paDayA. " vivAhamAM vidhna naDe tema che ke zuM? " " manamAM kai kai guMcaLAM vaLavA lAgyAM. " amAro matrI zubhamatIA vivAha tA karI AvyA che, pradhAnajI ! AvatI dazamIe vara paraNavA paNa AvavAnA che. badhuMya nakkI thai gayuM che. have zuM karIe ? " 66 kANu vara paraNavA Ave che, mahArAja ? " * sapAdalakSa dezanA gajavAhana rAjAnA kumAra-yuva rAja dharmadhvaja ! 1 " tyAre tA khALA subhadrA ( zubhamatI } papatnI thai, have cAMllA na thAya. " " mArI paNa evIja mara che, pradhAnajI! tame bahu DahApaNanA vicAra karyAM che. tamArA jevA buddhivizArada maMtrIAthI ja mahArAjA vikramAdvityanuM rAjya amara tape che, " rAjAe maMtrInI A rIte bolI prazaMsA karI. e cAMlAvidhi adhuro mUkI maMtrI bhaTTamAtra piravAra sahita pAtAnA utAre AbhyA. " pradhAnajI ! tame A ThIka na karyuM' ! amArA kuMvara sivAya e kanyA bIjAne paraNI zakarazeja nahi. evA kANu e mAthAvALA ene paraNe che, te ame joi e teA kharA ?" " are, vivAhita thayelI kanyA mATe vAvivAda zA ? ApaNA rAjakuMvara mATe aneka kanyAe enA karatAMya Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 22 muM 191 sArI zodhI kADhI kumArane paraNAvazuM." AvI suMdara kanyA jAya e to ApaNuM nAzI kahevAya. ame bAlAtkAre paNa kanyAne upADI jaIzuM. paradezamAM AvIne mahArAja sAthe kaleza kare e ApaNane egya nathI. yuddha karavAmAM to aneka purUSone saMhAra che ke bIjuM kAMI? chatAMya vijayane te saMdehaja !" puSSarapi na yoddhavyaM, kiM punarnizitaiH shraiH| yuddhe vijaya saMdehaH pradhAna puruSa kSayaH // bhAvArtha-puSpa thakI paNu yuddha na karavuM, to pachI tIrNa evA bANethI to yuddha na ja thAya; kAraNake yuddhamAM vijayane te saMdeha che; jyAre uttama purUSane kSaya to jarUra thAya che. bhamAtranI vAta sarvee mAnya karI. mahAbalanI rajA laI bhamAtra potAnA sinya sAthe valabhIpurathI ravAne thaI gaye. avaMtI AvIne vikramAdityane namI badhI vAta kahI saMbhaLAvI. vikramAditye badhI vAta sAMbhaLI bhamAtrane bIjI kaI kanyAnI tapAsa karavA mATe puna: ravAnA karyo. vikramacaritranA Asajoe valabhInagaranI save hakIkata rAjakumArane nivedana karIne kumArI subhadrAnAM rUpa ane guNa varNavyAM. AjananAM vacana mAtrathI bALA subhadrAne joyA vagara paNa teNunAmAM lubdha banelA kumAre Akhajanane saMteSI vidAya karyA, sAMjanA vikramacaritre azvazALAmAM AvI azvanA uparIne pUchavA mAMDayu; " ApaNuM adhazALAmAM sArA sArA adha kyA che? A badhA kevI kevI jAtinA che ? kumAranA praznanA javAbamAM azvapALe dareka dezanA a batAvyA; "A badhA azvo uttama jAtinA ne anu Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19ra vikramacaritra yAne kauTivi pama vegavALA che, kumAra! A A sivAya bIjA paNa azvo che? >> kumAre pUchyuM, rAjakumAranA javAbamAM azvinA adhikArIe bIjA azvo batAvyA; "kumAra! vAyuvega ane manovega nAmanA A be adho sulakSaNavaMta che." rAjakumAra e be adhone joI manamAM nizcaya karate azvapAlane rAjI karI potAne sthAnake Ave. "mAre pAMca divasa pahelAM so yojana bhUmi ullaMghana karavI joIe; AvatI dazamIe dhamaQja paraNI jAya te pahelAM mAre tyAM pahoMcI javuM joI e; mATe manovega adhaja ThIka che." kumAre manamAM e vicAra nakkI karyo. | madhyarAtrIne samaye kumAra vikramacaritra ekAkI khaganI sAthe adayapaNe azvazALAmAM praveza karI mane vega ane bahAra kADhI te upara savAra thaI nagara bahAra nIkaLe. "are mane vega! tuM sulakSaNavaMta ane bIjAnA manane anukuLa thavAmAM kazI che; to jyAM mArI subhadrA (zubhamatI) he che evA valabhInagaramAM mane lai jA !" kumAranI vANuM sAMbhaLIne mane vega valabhIpuranA mArge cAlyo. zIdhragatie cAlato e mane vega valabhI nagaranI bhAgoLe AvI pahoMce. manamAM kaMIka vicAra karI ane dhIre dhIre calAvate te kumAra valabhInA bajAromAM pharato valabhInI racanA jete manamAM aneka vicAra karavA lAgyo. "zuM A te lAgarI ke laMkAnagarI, hastinApura ke pAtAlanagara vA dvArAmatI ?" evA aneka vicAramAM mazagula thayelA ane ane khelAvatA e rAjakumAre nagarInA lekenuM dhyAna eNvavA mAMDyuM. aneka naranArIo e suMdara ghoDesvArane joI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 22 muM manamAM kaMI kaMI vicAra karatAM hatAM. eka bhavya ImAratanI pAse e ghoDesavAra AvI pahoMco. e vizALa mahelanA chajAmAM ubhelI eka bALAnI dRSTi tenI upara paDatAM rAjakumArane potAnI sakhI mAraphate potAnI pAse belA. rAjakumAra e vizALa mahelanA daravAjAmAM praveza karI, potAnA azvane cAkarene havAle karI pelI sakhInI sAthe te bALA pAse Avyo. "kema bahena ! zA mATe mane belA ? " kumAranA zabdo sAMbhaLI bALA lakSmI sthabhita thaI gaI. enA manamAM zuM vicAra hatuM ne vidhie zuM karI nAkhyuM ! bALAe dhIraja dharI potAnA vicArane gepavI e AvanArane bhAI tarIke mAnya rAkhe, "bhAI ! tame kaI paradezI jaNAve che ! A amArA valabhIne jevA AvyA che ke zuM ? ahIM rahevAnI IcchA hoya tyAM sudhI amAre tyAM rahe ne valabhIne juo ! lakSmIe 5razIne kahyuM. bhAvatuM'tuM ne vaide kahyuM te mujaba bALA lakSmInI vAta kumArane pasaMda paDI, nAhI dhoI bhAvatAM bhejana karI parizrama utAravA te jarA palaMga upara ADe paDakhe thayo. DIvAre vAjIMtranA manohara zAe tene jAgrata karyo. teNe lakSmIne pUchayuM; "he bahena! zaheramAM Aje zI dhAmadhuma che ? A vAIva kayAM vAge che ? "bhAI Aje rAjakumArI subhadrAnAM lagna hovAthI badhe toraNe baMdhAyAM che, ne rastAmAM suMdara rIte zaNagAryo che, ThekANe ThekANe nATakonA nAca thaI rahyA che. e mAMgalika kArya mATe lAjInA madhura avanI thaI rahyA che." - "bahena! e rAjakumArInA rUpanAM leke bahu vakhANa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya kare che te zuM satya che ? duniyAmAM zuM evuM rUpa kyAMya nahi hoya ? e suMdara svarUpavALI rAjakumArInI zebhAnI te zI vAta bhAi ? enA rUpanAM te huM zuM vakhANa karuM ?" hAM ! bahena ! eka vakhata tene ahIM teDI lAva! mane tuM enuM rUpa batAva ! are ! are ! e zI rIte bane ? Aja be ghaDI rAtrIne samaye to enAM lagna thavAnAM che. enI jAna paNa AvI gaI che, evI sthitimAM enAthI ahIM AvavAnuM te zI rIte bane?? lakSmIvatIe kumArane enuM rUpa jevAnI abhilASA cheDavAne kahyuM. kaI paNa upAye game tema karIne tuM ene ahIM teDI lAva ?" rAjakumArane nizcaya jANI lakSmI vicAramAM paDI gaI ThIka bhAi huM prayatna karIza, mArUM cAlaze to huM ene jarUra samajAvI teDI lAvIza. >> lakSmI kaMIka vicAra karI potAnI sakhIo sAthe rAjamahelamAM AvI, rAjapatnIne maLI. " rAjakumArI Aja paraNIne zuraDe jAya te pahelAM ane eka vAra maLavAne nagaranI zeThANIe adhIrI banI gai che mATe mAtA ! eka ja vakhata subhadrAbahenane mArI sAthe mekalo." divasa asta thatA pahelAM huM ene ApanI pAse pahoMcADIza, rAjamAtAnI AnAkAnI chatAM lakamI ati Agraha karIne rAjakuMvarI subhadrA (zubhamatI) ne pitAnI sAthe teDI lAvI, rAjabALA subhadrA, lakSmInA mahelamAM AvI, mahelane jetI subhadrAne, lakSmI upara divAnakhAnAmAM rAjakumAra jyAM rAjabALAnI rAha joto besI rahyo hato, tyAM teNe Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 23 muM 195 lAvI, subhadrAe divAnakhAnAmAM dAkhala thaI, ne bannenI najara ekabIjA upara paDI. bALAe rAjakumArane phATI AMkhoe je. rAjakuMvare subhadrAne joI rUparasanuM pAna karatAM dimUha thayelAM bane tyAMja ekabIjAnA nayananA kAramA ghAthI ghAyala thaI ne jamIna upara paDI mucchita thaI gayAM. zuM jANe ke najara karatAM, dRSTi che lAgavAnI ! zuM jANe ke haiiyuM dharatA, pArI che lAgavAnI ! " prakaraNa 23 muM | vikramacaritra arthAturANAM na sRhanna baMdhuH / kSudhAturANAM na vapu ne tejaH // kAmAturANAM na bhayaM na ljjaa| ciMtA turANAM na sukhaM na nidrA // bhAvAtha-dravyanA abhilASI purUSo A bhAI che ke A mitra che te keIne paNa jANatA nathI. bhukhanI pIDAvALAne zarIranuM suMdarapaNuM ke teja kAMI hetuM nathI. kAmAMdha thayelA purUSe bhaya ke lajajAne paNa gaNatA nathI. ne ciMtAthI pIDAelAone sukha ArAma zAMti ke nikA hetI nathI. lakSmI e murzita thayelA rAjakumAra ane subhadrAne joI gabharAI gaI. "gajaba thaye! rAjatanayA subhadrAne kAMI thayuM te mArI zI vale! rAjamAtAne huM zuM javAba ApIza? adhurAmAM pUruM Aje enI jAna AvI che. tyAM vaLI kayAM A vina AvyuM?" sakhIone bolAvI zItopacAra karI mahA muzIbate bannene sAvadha karyA. are lakSmI! tuM mane ahIM zuM karavA teDI lAvI have mAruM zuM thaze ? subhadrAnA zabdo sAMbhaLI lakSmI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya bhayathI kaMpI gaI. "rAjabALA gusse thaI ke zuM ? gusse thayelI e bALA potAnA zA hAla karaze !" teno vicAra karatI lakSmI bhayathI vyAkuLa thaI gaI. "kema rAjabALA ! tamane ahIM AvatAM ekAeka A zuM thaI gayuM ? " are lakSmI ! game tema karI A suMdara kumAra sAthe mArAM lagna karAvI Apa; nahitara ahIMyAM ja mane Atma hatyA karavAnI jagyA Apa!" rAjakumArInAM vacana sAMbhaLI rAjakumAra bolyo, "bahena lakSmI ! rAjakumArI kahe che tema game te tarakIbathI amAre vivAha thAya tema kara!" banenA AgrahathI lakSmI camakI, teNIe kAMIka nizcaya karI rAjakumArIne khAnagI sUcanA karI. samaya thayela hovAthI lakSmI, rAjamahelamAM AvI rAjatanayA subhadrAne rAjamAtAne soMpI potAnA AvAse cAlI gaI nizAnI zarUAta thaI ane te samaye dharmadhvajane varaghoDe nagaramAM pharato pharato rAjadvAre Avato hato. lagnanA zaNagAra paherI rAjabALA subhadrA taiyAra thaI rahI hatI. barAbara te samaye rAjabALAe sakhIne kahyuM, "he sakhI! rUpasuMdarI! tuM mArI sakhI che! tuM mAruM eka kAma karIza? 9 are e zuM belI! tuM mane prANathI pyArI che. kahe, tAruM zuM kAma karuM ?" rUpasuMdarI je vAmanasthalInA rAjAnI putrI hatI teNIe kahyuM, "sakhI ! eka kAma kara !" Amatema jotI ke na jevAthI rUpasuMdarInA kAna AgaLa potAnuM caMdravadana lAvIne teNIne kahyuM. "mArI jagAe tuM ja A varane paraNI jA ! " rUpasuMdarI camakI, paNa samaya na hovAthI ne A vara paNa teNIne pasaMda hovAthI tarataja lagnanAM kapaDAM subhadrAe ene Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakumAra vikramacaritra kahyuM ke, " he bahena lamI ! sakhIthI zitApacAra karAyelI rAjakumArI subhadrA sAthe amArA vivAha thAya tema kara. " pRSTa 196 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 23 mu 197 paherAvyAM, ane maMgalasthApanA AgaLa ane besADI. "have huM jAuM chuM. ApaNe pharIne koika divasa maLIzuM ! " ema kahI rAjamahelanI pachavADe nAnI mArI vATe sAdAM kapaDAMmAM subhadrA bahAra nIkaLI gaI. saMketa sthaLa AgaLa rAjakumAra potAnA manAvega andhanI sAthe enI vATa jotA hatA, tyAM te AvI paheAMcI. mannee ekakSmIjAne joyAM, maLyAM-hasyAM, manAvega upara savAra thaI tarata ja rAtrine samaye banne valabhInagarInI bahAra nIkaLyAM. nagarInI mahAra zivAlaya AgaLa rAjakumAre azvane thAbhALyA. kaika vicAra karI kumAre mALA subhadrAne pAtAnI sAthe lAvelAM kapaDAM ApI kahyuM, A vastro paherI mArA jevA kumAra nI jAo ! jethI ApaNeA mArga nirvighne pasAra thAya." 66 66 mALA ! subhadrAne rAjakumAranI vAta huMce utarI ne teNIe purUSanA svAMga sajI lIdheA. A suMdara navajuvAna caherAnA cuvakane joi rAjakumAra bahu Ana pAmyA. subhadrA ! tane joi Aje mane ahu AduM thAya che ! " " jyAMsudhI huM strInA svarUpamAM pheravAM sudhI tamAre mane AnaMda kahIne ja khAlAvavA, Ama kahI subhadrA hasI. nahi tyAMkumAra ! cha "are, vAha re mArA AnaMa pahelavAna ! '" ema khelatA haSathI rAjakumAra Anadane joi rahyo. eka navajIvAna purUSa chu, mAra!" AnaMda eADhyA. " AnaMda! tane joine hu* bhUlI naM chuM, hA ! " rAjakumAre kahyu . "ema bhUlye kAma na lAge ! hajI ApaNe, ApaNe sthAnake tA jaI e! "" Ama khelatAM AnaMdanI AMkha hasI. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mAnada ane rAjakumAra mane vega upara savAra thaine avatIne mAge paDayA. ApaNe kayAM javAnuM che ? " AnaMda khAyA. " avatI tarapha" rAjakumAre kahyuM. 66 " avatI ! avatImAM teA rAjA vikrama rAja kare che, kharU? tame e rAjA viSe badhu jANatA hazeA ? " hA, ghaNuM! kema na jANyuM ? huM 66 temanA sevaka chuM ne ! " 198 " tame emanA sevaka che ? arere ! e tA mahu ja murU! enA sevaka thaIne tamane mATA mANasanuM ghara mANavAnA lAla lAgyA !" mastImAM AvI Anadai kahyuM. paNa huM rAjAnA mAnItA sevaka chuM 7) rAjakumAra hasyA. 66 "" "sevaka che. chatAM rUpALA tA bahu che. hA ! "tethI teA rUpALI kanyAnA mAhu lAgyA ! " mahu jamarA lAgeA che. hA!" ekabIjA sAMbhaLe tema vAteA karatA teo giranAra upara AvyA. tyAM zrI neminAthane namI, pUjana ana stuti karI tyAMthI mALavAne mArge cAlyA. maMgalasthAna AgaLa rUpasuMdarI sADInA cheDA jaga AgaLa kheraMcI sukha chupAvIne hAtha joDI sthApanA AgaLa eDelI. tyAM sakhIo-dAsIo bhegI thai gai. rAjamAtA paNa AvyAM. madhuM. AsamaMDala bhegu thaI gayuM. rAjamA tAe peAtAnI putrI sAmu joyu ne camakI. vara teAraNe AnyA hatA te kanyAne mAMyarAmAM padharAvavAnI taiyArI thatI hatI tethI gurupa hAhA na karatAM mAthAnA cheDA jarA vadhAre AgaLa lAvI kanyAnuM sukha kharAbara chupAvI dIdhuM, tarata ja kanyAne mAMyarAmAM padharAvI AvelA vara dharmadhvaja sAthe Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 prakaraNa 23 muM zubhamuhUrta muhUrta sAcavIne paraNAvI dIdhI. dharmadhvaja e navapariNIta vane laIne potAne deza cA gaye, rAjA ane rAjamAtA putrInA guma thavAthI khAnagI rIte tapAsa karatAM kAla nirgamana karavA lAgyAM. bane navajuvAne raratAnI meja letAM aneka zahera, nagara ane gAmaDAMonI zobhAne jotA cAlyA AvatA hatA. A navajuvAna AnaMdane potAnI sAthe keNu che tenI khabara nahotI. mAtra vikramane sevaka che eTaluM ja te jANatI hatI, chatAM mArgamAM tenI addabhuta zakti kaLA kauzalyathI AnaMda cakita thato hato. enI adazya thavAnI zakti, enI game tevuM rUpa dhAraNa karavAnI zakti, temaja dareka kAryamAM vijaya meLavavAnI tAkAta, dhAryuM kAma karavAnI addabhuta kaLAthI AnaMda manamAM cakti thato hato. alyA sevaka! tuM to bahu jaba! sevaka chatAM ATalI badhI zakti dharAve che zuM ?" AnaMda khuzI thata che . tethI te mahArAjA vikramane huM mAnIte sevaka chuM." subhI. "pAchI mane subhI kahIne bolAvI ?" bhulI jAuM chuM he AnaMda!" te evI bhUla karyuM nahi pAlave ! " tyAre havethI zikSA karaje ! hA ! jarUra zikSA rarIza ! ) "jarUra? "hA! jarUra! game tevoya tuM sevakane!" "tAreya ? " hA, mAro paNa!" Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAte kauTiTyavijaya vividha vAtAnA AnaMdamAM khuzakhuzAla banne keTaleka vise mALavAnI hadamAM pravezyA. anukrame cAlatA cAlatA avaMtIthI thADeka dUra rahyA; tyAre avatIthI dhasI AvatA eka manuSya temane mArgamAM maLyA. peAtAnI nagarI taraphathI AvatA purUSane joi kutuhula vRttithI rAjakumAre pUchyuM, " are, bhAi ! Aja hAvarA mahAvarA kayAM jAya che? ' " zrImAna ! avaMtIthI AvuM chuM te bharuca tarapha jAuM chuM!" " avatIthI Ave che, teA avatInI kAMi navAjAnI jANatA hai| tA kahe, bhAi ! " '' navAjunI tA ghaNI che. tamane zI vAta kahuM... ? bhamAtra pradhAnajI rAjakuMvara vikramacaritra mATe kanyA sAdhavA gayA ane bIjI tarapha vikramaratra avatImAMthI ekAeka guma thai gayA!" t 200 arara ! vikramacaritra guma thai gayA ? " " tamane du:kha thAya che zuM?" AnaMda elyA. 6 kema na thAya ? vikramacaritra teA khAsa mArA mitra che ! " 6 ema...jarUra tA kAMi bheda che !" " emAM bheda 6 pachI ? zuM vaLI ? " rAjakumAre e purUSane pUchyuM, " kanyA zAdhavA gayelA pradhAnajI bhIma rAjAnI kanyA rUpakumArIne laine AvI pahoMcyA. kumAranA te pattoya nathI. rAjakumArI rUpamArI kumAranA viyoge kASTabhrakSaNa karavAne taiyAra thai.' " arara ! garIma micArI AzAbharI bALA ! 66 mahArAja ane pradhAtAe mahAmuzkelIe eka mAsa sudhI rAha jovA kahyuM, AvatI kAle eka mAsa puro thatA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 24 muM 201 hevAthI jarUra te AzAbharI bALA kASTabhakSaNa karaze." ema kahI pele mANasa AgaLa cAlyA gayA. rAjakumAra manamAM vicAra karI yathAsamaye tyAM pahoMcI javAne manamAM nizcaya karate zIgha gatie mArga kApavA AgaLa cAlyo. bIjI savArane udaya thatAM rUpakumArI kASTabhakSaNa karavAne taiyAra thaI. vikramacaritranA koIpaNa samAcAra nahi 9 AvavAthI rAjakuTuMba zekasAgaramAM DubeluM hatuM. maMtrIe badhA ciMtAtura hatA. nagarI badhI ciMtAtura hatI. rUpakumArInI sAthe badhAM kSIprAnA taTa upara AvyAM. citAnI taiyArI thaI ne lekee kelapahala karavA mAMDe, "thA ! thele ! " nA pikAra saMbhaLAyA. " juo, juo be navajuvAnane laI eka artha dharyo Ave che ne!" rAjA ane savanI ajAyabI vacce najIka AvelA ane uparathI eka navajuvAna udyo, ane mahArAjA vikramAdityanA caraNamAM paDe ane bolI UThayo, "pitAjI ! " mahArAjA vikramAdityanA caraNamAM paDelA e bahAdura navajuvAnane joI enI sAtheno bIjo navajuvAna Azcarya cakita thato ene joI rahyo. enI sAthe navajuvAna sAmAnya rAjasevaka nahi, paNa e hato rAjakumAravikramacaritra! prakaraNa 24 muM | vikramAditya pade pade nidhAnAni, yojane rasakUpikA / pUjyahInA na pazyaMti, bahuratnA vasuMdharA bhAvArtha-A pRthvI aneka ratnothI bharelI che. emAM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya pagale pagale nidhAne rahelAM che, jene pejane rasakapikAo rahelI che, paNa bhAgya hita mANase tene joI zakatA nathI, "bAkI maharanA vasuMdharA e nAma kAMi khoTuM nathI.' potAnA putrane aNIne samaye ekadama hAjara thayelo joi rAjA vikramAdityanI ane maMtrI vigere sarva nagarInA leke atyaMta khuzI thayA. rAjatanayA rUpakumArIe paNa potAnA patine joI ramavAne vicAra mAMDI vALe, ane mehanA mahIsAgaramAM DubakIo khAvA lAgI. vikramacaritranI mAtA sukumArInA AnaMdanuM to pUchavuM ja zuM ? pitAne parAkanI ane vijayI putrane joI jagatamAM kayI mAtAo nathI pAmatI vArU ? eka sArA divase subhadrA ane rUpakumArInAM lagna vikramacaritra sAthe meTI dhAmadhumathI karavAmAM AvyAM. e mahotsavamAM rUpakumArInAM mAtApitA temaja subhadrA (zubhamatI)nAM mAtApitAne emanA parivAra sahita AmaMtraNa mekalI teDAvavAmAM AvyA. e mahAna mahotsava ujavI kanyAonA mAtApitA putrIone kanyAdAnamAM puSkaLa dhana ApI potapotAnI nagarI tarapha cAlyAM gayAM. valabhInagarInA rAjA mahAbaLa paNa, vikramacaritra jevA vane varAvAthI putrInA bhAgyane vakhANatA devanA abhuta camatkArane vicAra karatA pitAnA nagare gayA. vAha zI vidhinI lIlA ! vikramAditye potAnI banne putravadhUone rahevA mATe sAta bhUmikAvALA mane hara prAsAda temane ApyA. judA judA rAjamahAlamAM nivAsa karatI putravadhUonA sukhane joI rAjA vikramAditya manamAM adhika prasanna thayo. " Aje jagatamAM mArA jevo ke sukhI vIra nara haze bhalA! " Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thI 15:41:Listhan)!! htttttisgfmayako !}}lli}}\!}!s; issBh}} }}}TM]}}8B}}}}', 200 300 idiSamadhyama 14th ki wafa.akilam ai -pajadhakoi paDe 60320282313jhA hararA(1668 23251 one Allow_loven hajasaw & Rzare 658, rAjakumAra vikramacaritranA zubha divase temanA zvasurapakSa Adi kuTuMba parivAra vacce rAjakumArI subhadrA tathA rUpakumArI sAthe mahotsavathI lunuM thAya che. pRSTha 20 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 24 muM 23. prAtaHkALanA ramaNIya samayamAM eka divasa vikramAditya. pitAnI mAtAne namaskAra karatA belyo; "mAtA ! Aje jagatamAM mArA jevo ke parAkramI purUSa haze vArU ?" putranAM vacana sAMbhaLI mAtA vicAramAM paDI. " Aha bala, parAkrama ane adharyane mArA putrane garva thayo ke zuM ?" dIkarA! ema na bola! pRthvI aneka ratnothI bharelI che, jagatamAM eka ekathI adhika parAkramI puruSe bharelA hoya che. zerane mAthe savAzera jarUra hoya ! " jananInAM vacana sAMbhaLI vikama manamAM kaMIka nizcaya karI mAtAnI pAsethI rAjasabhAmAM Avyo. teja divase balanuM tAratamya jovA mAtrane rAjya bhaLAvIne rAjA vikrama gupacupa khaDaganI sahAya laIne rAtrInA samaye kayAMka cAlyo gaye, keine kahyA vagara nagarImAMthI adRzya thaI gaye. aneka gAma nagara jete vikama eka gAmanI sImamAM A eka khetaramAM eka kheDatane haLa vaDe kheDatA joI Azcarya pAmelo te tyAM sthira thaI gayuM. teNe be baLadanI jagAe bhayaMkara vAgha ane siMhane joDelA hatA, ne jotarone sthAnake babe kALA bhayaMkara nAgene bAMdhelA hatA. evI rIte haLa vaDe eNe ghaNuM bhumi kheDI nAkhI. A parAkramI kheDutane joI tenA baLanI tulanA karato vi ma vicAravA lAgyuM; " jagatamAM AnA jevo kaI parAkramI nare haze kharo ! ) | madhyAhu samaye kheDute pitAnuM haLa choDI mukayuM, e vakhate bhayaMkara vAgha ane siMha chuTA thaI, jaMgalamAM cAlyA gayA, ne pelA bhayakArI supe paNa gaUti karI gayA eka taruvara nIce beThelA e kheDuta pAse AvIne vikrama belyo; "are bhAI! tame te bahu jabarA che kAMI ? Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 204 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya A siMha ane vAghane te tame baLadane sthAnake joDe che ne doraDAne badale bhayaMkara sarpone je che, paNa have e to jaMgalamAM jatA rahyA te have tame zI rIte kheDaze? ' ' tethI zuM ? bhalene gayA. kheDavAne samaye pAchA jaMgalamAMthI huM pakaDI lAvIza. e bicArA raMka prANIo A mArA nAgacUDamAMthI kayAM bhAgI jaze ? " " he ! tyAre te jagatamAM tamArA jevo baLavAna meM kaI ja nathI. tame te kaI adabhuta che bhAI ! " chatAMya bhAI, mArA karatAMya hajI baLavAna paDyA che! tenI vAta sAMbhaLI vikama Azcarya pAmyo. tamArA karatAMya? | hA bhAI hA! mAre ghera mArI strI pAse ja rAtrInA samaye eka vIra purUSa Ave che, jenA baLathI huM paNa bhaya pAmI tene kAMI karI zakato nathI. e duSTa reja mArI strI sAthe kharAba vartana calAve che; chatAM huM ene mArI zakatA nathI. tenA vacanathI Azcarya pAmelA vikrame kahyuM, " tyAre te Aje ApaNe banne gupta rIte enuM parAkrama joIe." rAjAnA vacanane kheDute saMmati ApI. cheka sAMje teo banne jaNa gupacupa AvIne gharamAM saMtAI gayA. madhya rAtrInA samaye kheDutanI strIne jAra purUSa AvyuM ane te strI sAthe palaMga upara besI vAtacIta karavA lAgyo, e purUSane asabhya rIte vartate joI bane jaNa krodha pAmyA ane tene mAravAne dhasI AvyA.e banene jaI pelo purUSa, parAkramathI potAnA khabhAone nihALato strI pAsethI uThaze ne dhasI AvI potAnA bane majabuta hAthethI banene gaLAmAMthI pakaDI uMcA karyA, ane jema ke Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 24 muM 205 naM-fi . . . . ke je pIja hAthamAM laIne bahAra pheMkI de tema temanA para dayA lAvIne ahi mAratAM gharamAMthI bahAra pheMkI dIdhA. enA parAkramathI. za pAmelA bane tyAMthI nAsI gayA. kheDutane kAMI vicAra - vAvatAM potAnA sAthI sAthe pAcho pharyo. "are bhAI! che ke mArA mitrane bolAvuM. e enA karatAMya jabare che! " . che Azcarya pAmate vikrama enI sAthe pAchA pharyo. pelA te eka najIkanA gharamAM AvI potAnA mitrane jagAe ene mitra enI vAta sAMbhaLI taiyAra thaIne pelA hitanA ghara AgaLa e bannenI sAthe Avyo. pAchA 5 jaNane jaI pele pAra kheDutanI strI pAsethI bahAra AvyuM, ne potAnA junA ane navA harIphane havA dho. vikrama ane kheDutane pakaDavA dhaselA jAra pApane pelA navA mitre pakaDa, ane enI sAthe yuddha karI ke e mArI nAkhe. Azcarya pAmela vikama kAMi vicAramAM hatuM, teTalAmAM Dita ne e badhuM adazya thaI jaI eka suMdara purUSa NTa thaye. "avaMtIpati vikramAditya! zuM vicAra kare I ! A badhI mArI mAyA che. tamArA garvano nAza karavA to A badhI iMdrajALa che. duniyAmAM ekabIjAthI vadhe nA vIra purUSe paDelA che, ema jANI potAnA baLane ' ja kare nahi." svarNaprabha deva vikamane pratibaMdha karI makazya thaI gayuM. potAnA belane garva tajIne vikamAditya rAvatImAM pAchA AvI mAtAne name. enA dazanathI cAtInI prajA zuM AnaMda na pAme? anyadA keIe AvIne rAjAne sArA lakSaNavaMtA be "adha bheTa karyA, e sulakSaNavaMta anyone joI vikamA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 - vikramacaritra yAne kauTilyavijaya ditya manamAM bahu rAjI thayo. azvonI parIkSA karavA mATe rAjA maMtrIo sahita nagarInI bahAra udyAnamAM AvyuM, eka azva upara caDIne rAjAe ane paDakAryo, azvanA svabhAvane nahi jANanAra rAjAne lai azva puravegathI siMhavAgha vALA bhayaMkara jaMgalamAM rAjAne kheMcI gayo. tyAM zramita thayela azva eka vRkSa nIce AvI sthira thaI gaye, rAjA azva uparathI nIce utaryo ke tarata ja azva mUrzita thaIne jamIna para paDayA ne enA prANa cAlyA gayA. marelA azvane joI ciMtAtura thayelA rAjA pote paNa A bhayaMkara jaMgalamAM bhUkha ane tarasathI vyAkuLa thayela mucchita thaI gaye. game tevI muzIbatamAM paNa manuSyane je parabhavanAM puNya jAgrata hoya to te rakSaNa kare che, mATe ja manuSya pApakAryathI pAchA haThI dharmamAgamAM manane joDavuM, duHkhanA samayamAM mAtra dharma e eka ja sahAya kare che, e ghoDAnA pagane anusAra eka jaMgalI bhIla tyAM AvyuM, tyAM gheDe maraNa pAmyo hato ne ghoDesvAra murdAmAM paDayo hato. bebhAna hAlatamAM paDelA A narottamanA puNyaprabhAvathI enA haiyAmAM karUNa jAgRta thaI. najIkanA sarovaramAMthI jala lAvI e purUSanA zarIra upara sIMcana karyuM; enA mukhamAM thoDuM thoDuM pANI nAkhavA lAgyA. e bhIlanI mahenatane pariNAme rAjAne zuddhi AvI, potAnA upakArI purUSane joI rAjA khuzI thayo ne be , " are bhAI! teM mArA upara mahAna upakAra karyo che. tArA jevA upakArI purUSathI A jaMgala paNa maMgaLamaya che. rAjAnI vANIthI khuzI thaye bhIla rAjAnuM sanmAna karIne potAnA sthAnake parvatanI guphAmAM tene laI gaye. khAna pAnathI bhIle rAjAnI bhakti karI AnaMda pamADa, rAtrInA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 24 muM 297 samaye rAjAne guphAnA eka bhAgamAM pathArI karI suvADa, bIjI bAjue bhIlaDIne suvADI; ane guphAnA dvArane meTI zilA mukIne baMdha karI. te dvAra AgaLa sute. madhya rAtrIe eka bhayaMkara vAgha garjanA karatA jaMgalamAMthI guphA AgaLa dhasI Avyo ane pelA bhIlane pakaDI tenI sAthe yuddha karIne mArI nAkhe. bhIlanI kAramI cIsothI guphAmAM rahelI bhIlaDI jAgI uThI; be bAkaLI rAjA pAse dhasI AvI bolI, "arenarottama! bahAranI bAjue vAghe AvIne mArA patine mArI nAkhe lAge che. jhaTa bahAra cAle, tapAsa karIe. bhIlaDInAM vacana sAMbhaLI rAjA taiyAra thaI bhIlaDInI sAthe guphAnA dvAra AgaLa AvyA. dvAra te baMdha thaI gayAM hatAMA zilAne phakta mAro patija upADI zake tema che; have zuM thaze? ApaNe bahAra zI rIte nIkaLIzuM ? ) bhIlaDIne kilakilATa sAMbhaLI rAjAe potAnA jamaNuM paganA prahArathI e majabuta zilA dura phagAvI dIdhI, ane bane bahAra nIkaLyAM. lehIluhANa sthitimAM marelA bhIlane joI ne zeka karavA lAgyAM. pitAnA patinA maraNa pAmavAthI bhIlaDI tyAM ja mehathI muMjhAyelI murzita thaI maraNa pAmI, banne bhIla bhIlaDInA maraNathI rAjA vikramAditya zekathI AkuLa vyAkuLa thaI gaye, "are A zuM ? zuM dAnanuM A phaLa ? paropakAra karanAranI A dazA ! mArI upara dayA lAvI bhIle mane jIvADaze. khAnapAnathI mArI bhakti karI mane guphAmAM suvADI te mAruM rakSaNa karavA mATe bahAra suto te haMmezane mATe sUtaja A zubha kAryanuM phaLa ene A lekamAM mathuM ! vAha kudarata! vAha duniyA. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208. vikramacaritra yAne kauTilyavijaya prAta:kALane samaya thatAM vikramAdityane zeAdhavA nIkaLeluM sainya pharatuM pharatuM te sthaLe AvI pahoMcyuM. pitAnA rAjAne joI maMtrIe khuzI thayA. rAjA sainyanI sAthe potAnI nagarImAM cAlyA gaye, paNa dAnanuM pratyakSa phaLa joyeluM hovAthI eNe dAna karavAnuM baMdha karI dIdhuM. anya janone 5NuM dAna karavAnI manA karI dIdhI. rAjA dAna deto baMdha thaI javAthI jagatajanomAM hAhAkAra macI rahyo. du:khI kaMgALa ane anAtha jane dAna vagara pokAra karavA lAgyA-taraphaDavA lAgyA keTalAka mAsa cAlyA gayA. te pachInA eka divase avaMtInagarInA zrIpati zeThane tyAM eka putrane janma tha, janma thatAMja te putre pitAne potAnI pAse belAvI kahyuM, "ApaNuM nagarInA rAjA upara bhayaMkara saMkaTa AvavAnuM che, to te na Ave te pahelAM rAjAne mArI pAse bolAvI lAve ! putranI A vANuthI Azcarya pAmelA pitAe rAjA pAse jaIne te vAta kahevAthI rAjA tarataja e taratanA janmelA bALaka pAse AvyuM. rAjA vikramAdityane joI e bALaka spaSTa bhASAmAM be, "he mahArAja! mokSanA sukhane denArA pragaTa prabhAvavALA dAnane tame niSedha zA mATe karo cho ?" e dAnanuM pratyakSa phala jevAthI !" rAjAe kahyuM. tyAM e tamArI bhUla che ! mane bhejana-annapAnathI tRpta karanAra pelA bhIlane vAghe phADI khAdho ne bhIlaDI enI pachavADe maraNa pAmI. e najare joyelI vAtamAM paNa zuM bhula !? hA ! tamane ghI, goLa ane kaNakathI bhejane jamA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 24 muM 209 DanAra e bhIla maraNa pAmIne dAnane prabhAvathI batrIsa keTI sonaiyAnA svAmI A zrIpati zeThane huM putra thaye." bALakanI vANu sAMbhaLI vikramAditya Azcarya pAmya, tyAre e bhIlaDI marIne kayAM utpanna thaI!' "bhIlaDI paNa e dAnanA prabhAvathI zubha dhyAnamAM maraNa pAmIne Aja nagaramAM dAntAka zeThane tyAM putrI paNa utpanna thai che; te anukrame mArI ja patnI thaze." "he bALaka ! bALapaNamAM tane A jJAna kayAMthI? >> devatAnA prabhAvathI! " bALakanA vacanathI saMtoSa pAmelA rAjAe bALakane inAmamAM pAMcase nagara AvyAM. te pahelAMnI mAphaka rAjAe dAna devAnI zarUAta karI. e dAnamAM pragaTa prabhAvathI. vikramAdityanAM AvI paDatAM saMkaTa paNa dura thaI gayAM. hau puruSoM pharatu dharam / athavA dvAbhyAM dhRtA pRthvI / upakAre yasya mati, upakRta yona bhraMzayati / / bhAvArtha -jagatamAM be prakAranA purUSe dharatIne zobhAve che, athavA te pRthvI be prakAranA purU vaDe zobhA pAme che. eka te je upakAra kare che. svArthane bhoga ApIne bIjAnuM bhaluM kare che, te ane bIjA karelA upakArane je bhUlI jato nathI. vikramAditya popakAranA kAryamAM prIti dhAraNa karIne chUTe hAthe dAna karavA lAge. dIna kaMgALa ane anAthenA tAraNahAra vikramAdityanuM nAma leke prAtakALamAM levA lAgyA. jethI paropakAra ane paraduHkhabhaMjana vikramAdityanI kIti dezaparadeza, rAjadarabAremAM bhramaNa karavA lAgI. anekenA AzIrvAdane grahaNa karate vikramAditya jagatamAM te jamAnAmAM advitIya purUSa gaNavA lAgyo. 14 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya bhalAI karata lagata vilaMba, vilaMba burAI na pAra, bhuvana caNAvata dina lage, DhALata lage na vAra. prakaraNa 25 muM. susIbata bhuMDA mANasathI bhAgIe, na daIe dilanI vAta: kAMte chetarI zira pADe, kAM gharamAM ANe ghAta." sukhamAM samaya jatAM manuSya jANatA nathI. vibhAva ThakarAI ane priyAne bhogavilAmAM dIrghakAla paNa devenI mAphaka manuSyane alpa jevo thaI jAya che. rAjAnI zItala chAyAmAM vikramacaritrane sukhamAM kAlavyatita karatAM dAntAka zeThanA putra somadata sAthe mitratA thaI. anukrame e mitratA gADha svarUpa pakaDatI gaI. eka divase banne mitro ghoDesvAra thaine nagaranI bahAra cAlyA jatA hatA. tyAM jaMgalamAM eka moTA tarUvaranI chAyAmAM dhamaSa surine potAnA zive sAthe jemAM nIce utarI bane jaNe surIzvarane vaMdana karI temanI pAsethI jIvadayAmaya dharma sAMbhaLe. "jInezvaranI dravyapUjA ane bhAvapUjA e be prakAranI pUjA karavI. dAna, ziyala, tapa ane bhAva e cAre prakAre AcarIne dharmanuM ArAdhana karavuM. dharma sivAya AtmA pitAnuM hita karI zakatuM nathI. dharma A bhavamAM aneka prakAranI ApattiothI rakSaNa karIne paralokamAM sArI gati Ape che. sArI rIte karele dharma evI rIte paraMparAe mekSane ApanAra thAya che; mATe asAra vastu je A kAyA te thakI dharmanuM AcaraNa karIne sAra vastu laI levI. dhana hoya te dAna karIne tene saphala karavuM. satya vacana bolIne vANunuM phala Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 25 muM za1 meLavavuM. pANInA parapoTAnI mAphaka A kSaNika Ayu thI paropakAra kare. eja narabhavanI sArthakatA che." sUrIzvara pAsethI ghama sAMbhaLIne vikramacaritra potAnA mitra sAthe nagaramAM AvyuM. dhamanI vAsanAthI raMgAyela rAjakumAra jInapUjanamAM temaja dIna, anAtha, temaja bhATa cAraNemAM aneka prakAre lakSmIne vyaya karavA lAge. dinapratidina rAjakumAranA saMkhyAtita kharcathI rAjapurU vAsa pAmI gayA. temaNe rAjA AgaLa rAjakumAranA vizALa kharcanI hakIkata jAhera karI. rAjAe rAjabhaMDArIone samajAvI zAMta karyA, anyadA avasara meLavI rAjAe potAnA putrane patAnI sAthe jamavA besADI ADIavaLI vAto karatAM kahyuM, "rAjakumAra ! mArI AjJAthI tAre reja pAMca suvarNa mahera potAnA kharca mATe vAparavI ke jethI ApaNe rAjabhaMDAra paNa jaLavAya ne ApaNuM paNa kAma thAya ! " vikramAdityanI AvI vANu sAMbhaLI rAjakumAra vicAramAM paDaye "dharmakArya vigeremAM thatA mAre kharca pitAjIne gamatuM nathI. are! paradezamAM jaI pitAnuM bhAgya ajamAvavuM zuM khoTuM ?" AmaNa dUmaNa thayelA rAjakumAre jema tema e suMdara bhejana pUrNa karyuM. devane paNa durlabha evuM bhajana rAjakumArane atyAre viSa sarakhuM thayuM; kemake ciMtA utpanna thatAM ja purUSane sukha kyAMthI hoya vArU? - bhejanathI paravArI rAjakumAra potAnA mitra somadaMta pAse Avyo; khAnagImAM tene potAnI vAta kahI saMbhaLAvI. mitra paNa enI sAthe javAne taiyAra thaye. teja rAtrIe keneya kahyA vagara ane mitre gupacupa nagara cheDIne kyAMka cAlyA gayA, zahera ane gAmaDAM, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya nadI ane sarovara, parvata ane khAone jotA, duniyAnI vicitra lIlAne nihALatA teo eka aTavImAM sarevaranI pAse AvyA. bhinna bhinna prakAranA bane mitranA hRdaye bhinna hatAM, bannenA svabhAva paNa vidhie judAja nirmANa karyA hatA. sarovarane joI tRSAtura thayela rAjakumAra pANI pIvAne gayo, te daramiyAna duSTa somadata kaMika vicAra karI kAMkarA ekaThA karI talAvanI pALe rahelA eka tarUvaranI nIce beTho. pANI pIne pAchA pharatA rAjakumArane, somadate te tarUvaranI chAyAmAM vizrAma levAne belA. rAjakumAra tyAM AvI semadaMtanI pAse beThe. "mitra! rAjakumAra ! A kAMkarAthI ApaNe kAMIka ramIe!" somadatanI mitratA jhaLakavA mAMDI. pitAnI mitratAnuM kharuM svarUpa batAvavAnI teNe zarUAta karI. ApaNe zuM jugAra ramIe? biga ! dhiga ! mitra! e tuM zuM bolyA ?" jugAra upara rAjakumArane tiraskAra jeTha se mahaMta , "ApaNe kayAM jugAra ramI rAjapATa hoDamAM mukyA che ? A to be ghaDI vakhata gumAvavAnuM sAdhana ! cAla ! cAla ! " so sadaMte Agraha cAlu rAkhyuM. "are, e lata eka bUrI balA che. puNyazloka jevA naLarAjAe rAjya ane rANI gumAvyAM. mahAna pAMDee eja duSTa latane AdhIna thaI rAja gumAvyuM. kuLane malina karanArA e ghutane dhika he! " nAmarajI chatAM semadatanA AgrahathI rAjakumAre rama vAnI zarUAta karI. thoDIka vAra ramyA pachI semadAte zarata karI, "je se kAMkarI hArI jAya te pitAnuM eka netra jItanArane Ape !" e zarata karIne ramatAM rAjakumAra Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 prakaraNa 25 muM peAtAnu' eka netra hArI gayA. hArelA rAjakumAra pAtAnuM netra pAchuM vALavA mATe pharIne Agraha karIne sAmadatane ramADavA lAgyA. netrane pAchu' vALavAne badale daivayoge rAjakumAra bIjuM netra paNa hArI UMce. rAjakumAranAM banne netra jItIne manamAM rAjI thayelA sAmadata khelyA, " basa rAjakumAra ! have rahevA do ! " tarUvaranI zItala chAyAnA svAda anubhavI ane mitrA AgaLa cAlyA. rAjakumAranuM hRdaya zuddha ane kapaTa rahita hatu. tyAre malina vicArothI bharelA sAmada ta manamAM evA vicAra karatA hatA ke, " atyAre rAjakumAra pAse maitrA mAgavA karatAM e rAjA thAya tyAre mAgyAM hoya te ThIka paDe ! rAjA thayA pachI tenAM leAcana sAthe chaLathI hAthI gheADArdika vizALa sAmagrIvALuM tenuM rAjya paNa huM grahaNa karIza; mATe samaya AvatAM so sArA vAnA thaze. khalaH satkriyamANo'pi dadAti kalahaM satAm / dugdhadhautopi kiM yAti vAyasaH kalahaMsatAm // bhAvArtha-atyaMta sanmAna, gaurava karavA chatAM paNa duna mANasa sajjanAne leza karanArA thAya che--ghaNA dudhathI ane sAbuthI dhAvA chatAM kAgaDAo zuM huMsanI kAMtine dhAraNa kare kharA ? sajjana humezAM sajjana rahe che, tyAre sArA kuLamAM utpanna thavA chatAM duna kadI dunitA tyAgatA nathI. 'na thakI utpanna thayelA hutAzana--agni zu khALatA nathI ? samudramAM thayelA agni-vaDavAnala samudranA ja pANInu zASaNa kare che. sAmadatanI mitratAnA bhAramAM dabAyelA mitra rAjakumAra mAge jatAM kAMi sArI vastu malatI te potAnA mitrane te ApI detA hatA. duniyAnI aneka raca Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 vikramacaritra yAte kauTilyavijaya nAne jotA ane mitro ghaNI pRthvInu bhramaNa karIne sudara nAmanA vanamAM AvyA. madhura pANIvALA sudara sarovaramAM pANI pI tRpta thaine ane mitrA sarovaranI pALa upara rahelA tarUvaranI chAyAmAM vizrAma levAne beThA. teo duniyAnI aneka mIThI vAtA karavA lAgyA. avasara meLavI sAmaDhate kAra karI, " rAjakumAra ! tamArAM ane maitrA tame hArI gayA che te yAda to che ne!" " mitra ! ThIka yAda karAvyuM te! e tArAM netrA le!" ema kahI tarata ja kamaramAMthI meATA cho kADhI te vaDe AMkhamAMthI ane netro kheMcI kADhI sAmaDha'tane havAle karyAM. " are ! are! rAjakumAra ! A teM zuM karyu ? me saheja hasatAM hasatAM kahelu, teTalA mAtramAM te A sAhusa kAM karyu ? " sAmaTThata kapaTathI rUdana karavA lAgyA. 66 are bhAi ! emAM zuM thaI gayu? tArI thApaNa mAre zA kAmanI? ', "" paNa tArA A sAhasathI A bhayaMkara araNyamAM ApaNe anne marI jaizuM; krura prANIonA zikAra thazuM!" bhayanA mAryAM viNaka sAmatraMta vyAkuLa thai gayA. k aMdhuM ! tuM tAre sahIsalAmata ApaNe nagara pahoMcI jA, ane mane mArA bhAgya upara cheADI jA !" adha thayelA rAjakumAranAM vacana sAMbhaLI javAne Atura chatAM uparathI sArU lagADatA duna sAmadata khelyA. " are bhAI! tane adhane cheDIne huM kayAM jAuM? ta kAne havAle sUkIne jAu, madhava ? " bhagavAnane! tuM tAre jA! mAre mATe tuM duSTa prANIonA khArAka na thA ! daivanI gati gahana che.. enA dr Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 25 muM 115 pArane keNa pAmI zake che? jagatamAM ApaNuM dhAreluM zuM thaI zake che? 22 . "tAruM kathana satya che, baMdhu! mane saMbhArato raheje. kadI kadI A semadUtane yAda karaje, rAjakumAra !" e aMdha rAjakumArane adhavaca jaMgalamAM rakhaDate enA bhAgya upara choDI somadata manamAM rAjI thate tyAMthI cha pAMca gaNu gaye. A bhayaMkara jaMgalamAM sarevaranI pALe rahele rAjakumAra atyAre devanA bharose hata-nirAdhAra hate. baLavAna ane parAkramI mANasane paNa duSTakamanAM bhAThAM phaLa bhogavavAM paDe che. vijaya dehavALA lekhaMDI purUSane paNa karelAM kama bhegavavAM paDe che. sArAM ke mAThAM karmo nikAcitapaNe karelAM bhegavyA vagara ocho ja chuTe che. hajAre gAmAM vAcharaDAM jema potAnI mAtAne zodhI kADhe che, tema kareluM karma aneka bha karyA chatAM potAnA kartAne jodhI kADhe che. hAsya karatAM ke najIvI bAbatamAM je karma bAMdheluM hoya te aneka prakAre mithyA nahi thatAM bhegavye ja chuTake thAya che. e ja ke pApane udaya AvatAM rAjakumArane aMdhatva prApta thayuM ane mitranI chAyAmAM rahelo semadata rAjakumArane mRtyunA mukhamAM cheDI tyAMthI pitAnA prANa bacAvavA pibArA gaNu gaye. A svAthI duniyAmAM manuSya potAnA svArtha mATe zuM zuM nathI karato ? phaLa vagaranA vRkSane paMkhIo kayAM sudhI Azraya karIne rahe? jaLa vagaranA sarevarane sau koI tajI de che. baLatA evA vanane joine pazupaMkhIo dUra bhAgI jAya che. dravya rahita purUSanI guNikA zuM sevA kare kharI ke? rAjyabhraSTa thayelA rAjAne sevake paNa choDI de che. mATe jagatamAM te eka bIjAne svArthanI ja sagAI che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya svArtha na sare te kAI sAme najara sakhIya karatuM nathI. temAMya jaMgalamAM rahelA A rAjakumArane te atyAre pAvAnu kANa hatu? ce Abha ne nIce dharatI ! pANIne badale dUdha meLavanAra A rAjakumAra pAse mIkA rAkhyuM melanAra paNa Aje kAi na hatu. jevI bhavitavyatA ! sarovaranI pALe rahelA gajakumAra dhImethI uDayA ne dhIme pagale tyAMthI teNe cAlavA mAMDayuM. bhAvI upara bhare sA rAkhI te AgaLa dhapavA lAgyA aMdha chatAM tenA haiya mAM nizA nahetI. ekAkI chatAM e vAgha varUthI bharelA jaMgalamAM nirbhayapaNe jatA hate. du:kha, zAka ke satApa vagara dhruvanI viSama sthitine AdhIna thayeleA rAjakumAra cAlyA. manuSyane muzIkhatamAM paNa enu puNyadhana rakSaNa kare che. uccakuLa ane vaibhava ThakurAvALA kuLamAM janmelAne ghaNuM karIne du:khamAM paNa kaMika puNya rahela hoya che; jethI te pharIne navajIvana meLavI zake che. ane jo na ja hAya tA te vinAza pAmI jAya che. bhaTakatA bhaTakatA rajakumAra eka meTA vaDAnA tarUvara nIce Avyo. bhukhathI ane tarasathI vyAkuLa thaye rAjakumAra anAtha banelA. atyAre nisteja ane phI paDI gayelA hatA. jaMgalI pazuoneA zikAra thavAne te e tavaranI nIce rAtrInA samaya gALavAne beThA. AkhA nahi hovAthI jAya paNa kayAM ? are, AvI bhUkha ane tarasanuM kaSTa huM kayAMsudhI veThIza ? enA karatAM teA jaMgalI jAnavaronA zikAra thavu zu khATu ? mArA A duHkhI zarIrathI bhale e bicArAM tRpta thAya! mArI A nAzavaMta kAyAthI chevaTe ATalA upakAra paNa bhale thAya ! priyA subhadrA ! priyA rUkumArI ! pitAjI ! mA ! AkharanI mArI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 26 muM salAma! praNAma ! " "jagatanA yaMtranI dorI, rahI che. hAza bhAvIne dare e tyAMja derAvuM, rahyuM che hAtha bha vIne; sAruM khoTuM bhaluM bhuMDuM, rahyuM che hAtha bhAvIne, sukhI karavA dukhI karavA, badhuMye hAtha bhAvIne." prakaraNa 26 muM kanakAvatImAM sahasA vidadhota na kriyAma, vivekaH paramApadAM padam / vRNute hi vimRzyakAriNaM, guNalubdhAH svayameSa saMpadaH / / bhAvArtha-vicAra karyA vagara kaI paNa kArya karavuM nahi. vicAra karyA vagara kareluM kArya Aphata karanArUM thaI paDe che vicAra karIne kArya karanAra dIrghadarza purUSane guNamAM lebhAyelI saMpattie petAnI meLe prApta thAya che. bhAgyanA bharose rahelo A aMdhakumAra je vaDalAnA vRkSa nIce beThe hatuM, te vaDalAnA vRkSa upara eka vRddha bhAraDa pakSI pitAnA putronI sAthe nivAsa karIne rahetA hate. cAlavAne temaja AkAzagamana karavAne azakta e te vRddha bhAraDa, putroe lAvelA phaLethI potAnuM jIvana gujArato hato. prAta:kALa thatAM tenA putro judI judI dizAmAM uDI jatA ane sAMje sAyaMkALa pachI pAchA pharatAM, teo potAnA vRddha pitAne mATe eka eka phaLa lAvatA, ane kaika navIna vArtA kahetA, rAtrI e vRkSa upara vyatIta karatA hatA. sAyaMkALa pachI enA putroe judI judI dizAmAMthI AvI e vizALa vaDalA upara rahelA pitAnA vRddha pitAne Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya namI, lAvela AhAra-phala temanI AgaLa hAjara karyo. putranI bhaktithI prasanna thayele vRddha bhAraDa be, "putra! ATalAmAM kei atithi che? by ucca svare uccArAyelA A vRddha bhAraDanA zabda sAMbhaLI aMdhakAra bolyo "tAta ! A vaDalAnI nIce huM atithi chuM." ( A zabdo sAMbhaLI vRddha bhAre pitAnA putra dvArA tene potAnI pAse teDAvyo. "putra! tuM keNuM che? kayAMthI Avyo che?" vRddha bhAkhaMDanA zabdo sAMbhaLI aMdhakumAra bole, tAta ! huM dIna dukhI chuM, mArA pApakamanAM phaLa bhegavata bhAgyayege Aje tamAre memAna thaye chuM ! Aje te tamAre Azare chuM ! ) "aMdha thaye che zuM ? " vRddha bhAre pUchyuM. "hA! tAta! "ahIMyAM rahe! dava keI divasa tArI sAme joze " ema kahI sanmAnathI te vRddha bhAra tene phaLa ApyAM. te khAI pa NuM pIne teNe bhUkhane zAMta karI. bhAra e pachI tene tarUvaranI nIce utAryo, rejanA e krama pramANe keTalAka divasa vahI gayA. eka divasa potAne eka putra meDI rAte pAcho pharavAthI pelA sthavira bhAra pUchayuM, "putra! Aja tane kema ATalI badhI vAra lAgI ? " tAta! Aje (kanakapura nagaramAM)-kaMkAvaTI nagarImAM eka navAI jevAthI huM e jovAne rokAI gaye." te tArI navAi kahe I!" vRddha bhADe kahyuM. "e kaMkAvaTI nagarInA rAjA kanakasenane ti nAmanI Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 26 mu 19 pAtAnA priyAthI nakakumArI nAme putrI thai. vaye vRddhi pAmatI e bALA durbhAgyanA udaye AMkhe adha thaI gai. pitAnA aneka upacAro ane aneka hoziyAra vaidyonI sAravAra heAvA chatAM. AMkho sArI na thavAthI yauvanamAM AvelI e rAjatanayA kanakakumArI kASTabhakSaNa karavAne ( agnimAM baLavAne) taiyAra thai. pitAnA aka rIte samajAvavAthI bALAe AjathI daza divasa sudhI rAha joi agIArame divase agnibhakSaNa karavAnA nizcaya karyo che. rAjamahAlayamAM rahelI e bALAne jovA mATe dezaparadezathI aneka manuSyA Ave che. huM paNa e kautuka jovA mATe tyAM javAthI jA asurU thai gayuM, tAta A rIte asure AvelA bhAra` peAtAnI vAta enA tAtane kahI saMbhaLAvI.. bIjA bhArA sAthe pelA adha rAjakumAra paNa e vAta sAthe rahelA hovAthI sAMbhaLatA hatA. " tAta ! tame jInApurANA jogI che, aneka AtmA, aneka navAi tame tamArA jamAnAmAM joI haze-jANI haze; zuM rAjabALAnuM svarUpa! paNa AMkha vagara zA kAmanu e?"" vAta karatAM bhAraDa putre meTA niHzvAsa mukayA. jevuM bhAvI ! bhAvI AgaLa lAcAra! beTA ! lekhamAM mekha koi mArI zake che? kahelu ka`saune bhAga-vavu ja paDe che !" 66 " paNa tAta ! koI upAya nathI ke je upAya karavAthI. e mALA pharIne dekhatI thAya !" putranAM vacana sAMbhaLI sthavira bhAraDa vicAra karatA melyA, < upAya ? upAya tA che! jagatamAM evu kacu kA che ke je upAyathI sAdhya na thAya ! ' " ane te upAya ? cha Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya "mahinAne ane huM je belensa karuM chuM te malesagane amRtavaThThInI latAnA rasamAM mizra karIne AMkhamAM nAkhe te divase tArA dekhe ! e malesathI zarIranA bIjA paNa aneka rogono nAza thaI jAya che !" maTha nizAnA samaye pitAputranI vAtacIta aMdha rAjakumAra sAMbhaLato hato. prAta:kALe rAjakumAre e vRddha bhAraMDane matsaga (viSTA) meLavI amRtavelanA rasamAM mizra karI pitAnI AMkhamAM bharI dIdhA. deva upara vizvAsa rAkhI eTaluM sAhasa karI didhuM. jema jema e matsarga AMkhomAM prasarato gayo tema tema eno prabhAva pragaTa thatA gaye. rAjakumAra dekhate thaI gaye. navI AMkhe prApta karI enA divya tejathI divase namaMDaLamAM tArA jevA lAge. navI AMkhe prApta thavAthI rAjakumAra khuba khuzI thayA. eNe vRddha bhADamAM matsarganI bahu gaLIe, amRtavallInA rasamAM karI potAnI pAse rAkhI. pachI kanakapura tarapha javAne vicAra karato e sthavira pAse AvyuM. kema Aje te suMdara vaSa dhAraNa karyo che kAMi " e rAjakumArane joI vRddha bhAreDa be . tAta! tamArI kRpAthI huM Aje dekhate thaye chuM. tamAre karela prayuga meM Aje ajamAvyuM. devanI kRpAthI huM emAM phALe ! vRddha bhADe rAjakumArane kahyuM. bahu sAruM thayuM ! Aje to tAre senAne sUraja uge tyAre ! " "hA tAta! tamArI rajA hoya te kaMkAvaTImAM jaI e maratI evI aMdha rAjakumArIne dekhatI karuM, ne enI jIMdagI bacAvuM !" tArA jevA parepakArI ane sarjanane e ucita che; Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 26 muM 221 paNu Ajano divasa tuM rokAI jA. sAMje mArA putro Avaze temAMthI ekane huM kahIza eTale tane pAMkhanI madhyamAM rAkhIne tyAM laI jaze; tAruM kArya siddha thaze." bahu sAruM, tAta!" rAjI thatAM kumAra che. rajakumAre AnaMdamAM tyAM divasa vyatIta karyo. nizAsamaye bhAraDa pakSIo AvI gayA. temAMnA ekane uddezIne sthavira bhAraDe A musApharane kakAvaTI laI javAnuM kahevAthI. putre tenuM vacana aMgIkAra karyuM. prAta:kALe yathAsamaye saMve bhAre cAre caravAne vaDalA uparathI dUra uDavA lAgyA eka bhAra! pelA musApharane taiyAra thavA kahyuM. rAjakumAra taiyAra thaI pelI guTikAo laI chellI vakhate vRddha bhAraDane praNAma karavA AvyuM, "tAta! huM Apane praNAma karuM chuM. javAnI rajA mAguM chuM.' "jA beTA ! tArU kalyANa thAo! tAre mArga nirvigha, thAo ! mane saMbhAraje kaI kaI vakhate !" sthavira bhADe AziSa ApI. ApanA upakArane huM kadI nahi bhulI jAuM, tAta! jA! beTA ! '' vire zAMtithI kahyuM. pelo bhAraDa e musApharane pAMkhanI madhyamAM rAkhI AkAzamAM uDyo. tene kaMkAvaTIne udyAnamAM cheDI pote cAre caravAne enI rajA laI cAle gaye. vidyano svAMga dhAraNa karI rAjakumAra kaMkAvaTI nagarInI addabhuta racanA jete enI bajAre nIrakhate cAle. bajAranI adbhuta racanA. jato vaidya eka vizALa peDhI AgaLa AvyuM. e peDhIne mAlika-zeTha lamaNe hAtha daI ciMtAtura cahere gAdI takIye paDyo hate. iMgita AkArathI tene ciMtAtura jANu ApaNe Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vaigha zeThanI pAse AvyA; namaskAra karIne temanI pAse beThA. ajANyA mANasane ekA eka peAtAnI pAse AvelA joi zeTha camakyA. "kema ? koNa che ? kyAMthI AvA che ? " zenA javAbamAM ApaNA musAphara vaidya melyA, " huM eka vedya chuM; paradezI chuM! ApanA ciMtAtura cahero joi, jo banI zake teA ApanuM du:kha dUra karavA Avyo chuM! Apane kAMI vAMdhA na hoya to ApanuM du:kha mane kahe|!" e paradezInAM vacana sAMbhaLI roDa tAjIma thayA. " are bhAI! tamane zI vAta kahuM ! tamArAthI mArU du:kha kAMI dUra thaze nahi." " chatAMya tame mane kaheA te kharA ! ' " kAmadeva jevA svarUpavAna madana nAme mAre eka putra che. daivayeAge e suMdara putrane zarIre roga thavAthI atyAre taddana phakrupA ane meDALa banI gayA che. kahe, e mArA putrane asala sthitimAM lAvI sajja karazo ? jarUra ! mane batAveA ! tamArA putra karyAM che ? " vaidyanAM vacana sAMbhaLI sASa pAmeleA zeTha vaidyane pAtAne ghera teDI jaI "" pAtAnA AvAsa sthAne lai gayA roDe peAtAnA putrane batAvyA. madanane joI vaidye kahyuM. " Aje ja sArA karI daIza. cha vaidyanA javAbathI khuzI thatAM roDa elyuM, " tA pachI atyAre ja karo! DhIla karavAnI jarUra nathI, vaidyarAja ! " ronAM vacana sAMbhaLI vaidhe ADabara karavA mAMDayo; kAraNake jagatamAM ADaMbara ja vakhaNAya che. aneka vastuo magAvI aneka kriyAo karI ghaNI ghAlamela karavA pachI vaighe peAtAnI pAse rahelI guTikA ka.DhI mananA zarIra upara ajamAvI-lepa karyo, ane madananI krupatA nAza pAmI gai. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 26 muM 223 e beDoLa ghATa; karUpapaNuM badhuM adavya thaI gayuM. Ama madana, madana jevo thaI javAthI zeTha bahuja khuzI thayA. ane khAnapAnathI bhakti karI vighanAM bahu vakhANa karatAM vighane pitAne tyAM rahevA kahyuM. vigha paNa zeThane tyAM nivAsa karIne rahyo. popakArI purUSa jagatamAM jyAM jAya tyAM mAna pAme che. buddhizALI purUSanuM sarva kaMI bIjAno upakAra karavA mATe ja hoya che. kahyuM che keaa Na rAjAi, vAjaM pawya kavitamU | vapu: paropakArAya, dhArayaM ti manISiNaH / bhAvArtha-paMDita purUSanuM zikheluM zAstra sabaMdhane mATe thAya che ane dhana dAnane mATe hoya che. temanuM jIvana dharma karavA mATe ane zarIra paropakAra mATe teo dhAraNa kare che-jyAre svAthIono rAha judo hoya che. vidyarAja zeThane tyAM rahIne anukuLa samayanI rAha jete pitAne kALa vyatIta karavA lAge. agIyAramA divase rAjabALA kanakakumArI pitAnI AjJA meLavI kabhakSaNa karavAne cAlI. te nimitte vAjItranA nAda aneka thavA lAgyA. aneka strIo gharanAM kAmakAja choDI jabALAnAM chevaTanAM darzana karavA cAlI. payahanI uSaNuM ane janakelAhula sAMbhaLI vighe zeThane pUchayuM, " Aje A badhuM che zuM ? zeThane bahAra javAnuM hovAthI utAvaLathI eNe kahyuM, "rAja vALa. kanakakumArI prajJAcakSuvALI (aMdha) che. tene ke paNa upAye sArUM na thavAthI nirAza thaI Aje te bALA kASThabhakSaNa karavA jAya che, tene lAhala che ! zeThanI vAta sAMbhaLI velve mAthuM dhuNAvavA mAMDayuM. vighane mastaka dhuNAvate joI zeTha be, "kema, kAMi enI cikitsA tame jANe cho? jANatA he te jhaTa ko! Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya. kahe e bALAne bacAvI zakAze? " kema nahi ! e paTahune sparza kare ! " vaidya vighanA kahevAthI zeThe paTane sparza karyo. jasevakee tarataja rAjAne e vAta nivedana karavAthI rAjAe tAbaDatoba zeThane bolAvyA. ke rAjAnI pAse hAjara thaI araja karI, "kRpAnAtha! Apa rAjabALAne pAchAM vALe ! mAre ghera eka paradezI vaigha AvyA che, te jarUra rajabALAne dekhatAM karaze! " zeThanI vAta sAMbhaLI rAjA AnaMda pAmato che, tamane khAtarI che ke ? " hA! mahArAja! paNa rAjakumArI AMkhe dekhatAM thAya to Apa zuM Apaze, ema vade mArI mAraphate Apane pUchAvyuM che. " mArUM ardha sAmrAjya? " rAjAe kahyuM. rAjAe vidyane potAnI pAse hAjara karavA mATe zeThane tarataja ravAnA karyA. pite maMtrIo-parivAra sAthe putrI pAse jaI mahAmuzkelIe tene samajAvI pAchI vALI, rAjA putrIne laIne rAjamahelamAM AvyuM. zeTha paNa vaidyanI sAthe AvI paheyA ne rAjA pAse vaidyane hAjara karyo. rAjA vaidyanI sAthe rAjakumArI pAse AvyA. e vaghe rAjakumArIne je aneka prakAre cikitsA karI; kAraNake jagatamAM che ADaMbara vagara kArya siddha thatuM nathI. vaghe rAjakuLane zobhe tevA aneka ADaMbarapUrvaka amRtavallInA rasamizrita guTikAnuM curNa rAjabALAnI AMkhamAM bharyuM. thoDI vAre rAjabALAne navI lecananI jema AMkhemAM teja pragaTa thayuM ne divase tAre jovA lAgI. mAtapitA Adi parivArane Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 26 muM 25 tathA vaidyarAjane paNa je, vidyarAjanI saMpUrNa dehAMtithI rAjabALa kSebha pAmI gaI. rAjaputrIne locana pragaTa thavAthI nagarImAM AnaMda chavAI rahyo. vidyarAjanI apUrva dehakAMtithI rAjabALA #bha pAmI ane pitA pratye belI. "pitAjI ! je mArAM lagna karavAne IcchatA he te jeNe mArAM lecana pragaTa karyA, tenI ja sAthe bhAre hastamelApa karAve ! 2) e vighanI kuLa-jJAti ke vaMza jANyA vagara ene rAjanyA zI rIte apAya?" jAne javAba sAMbhaLI kanyA bolI, "te pitAjI! mane agnibhakSaNa karavAnI rajA Ape. mAre A bhavamAM kAM to e vaidyanuM zaraNa, kAM te agninuM! " rAjAe potAnA maMtrIone AjJA karI. "mArI najara AgaLathI A kanyAne dUra laI jAo ane pelA vaidyarAja sAthe ene paraNAvI de ke enA karmanA phaLa e bhagave ! adhara rAjyamAM je duSTa rAjAe ApaNuM AjJA mAnatA nathI e badhAya deze ene ApI deje! >> maMtrIe kanyAne laIne nagarInI bahAra udyAnamAM AvyA. tyAM rAjAnA mahelamAM vidyA ane rAjabALA kanakakumArInAM lagna karI dIdhAM. keTalIka lakSmI-dravya ApI rAjAe kahelA dede adha rAjya vaidyarAjane ApI dIdhAM. evI rIte rAjAnI AjJAne amala karI maMtrIe pitAnA sthAnake gayA. rAjAe ApelA dravyathI vaidyarAje eka me manahara rAjamahela citrazALA AdithI bhate banAvI temAM nivAsa karyo. vaidyarAje pitAnA adha rAjyanA rAjAonI pAse eka lekha ApIne dUtane meka. "huM paigha bhAgyane 15 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 vikramacaritra yAne Tivijaya kanakasena rAjAnI kuMvarIne paraNelo chuM, ne rAjAe mane zarata pramANe adha rAjya ApavAthI tame badhA AjathI mArI AjJA taLe AvelA cho. to navA rAjAnI pAse najarANuM karI, namaskAra karI tenI AjJAne have tame dhAraNa kare ! >> vaidyarAjane A lekha dUte ardha rAjyanA dareka rAjAene batAvyuM. dUtane rajA ApyA pachI dareka rAjAo ekatra maLIne vicAra karavA lAgyA, " uttama bhAga temaja rAjakuLamAM janmelA ApaNe Aja sudhI keInI AjJA mAnI nathI. A navA rAjA thayelA vaidyanI adhamatA te juo ! jenA kuLa ke vaMzanI te keIne khabara nathI; rAjAe na chuTake kanyA ApavAthI te ApaNuM upara hakumata bhegavavA nIkaLe che te ! " rAjAoe maMtraNa karI eka lekha lakhI ApI eka dUtane pelA vaidyarAja pAse mokale. dUte e lekha vidyarAjane A. vidyarAja e lekha vAMcI kodhathI rAto pILe thaI gaye. dUte paNa vacano dvArA saMdezo pAThavatAM temanAkrodhamAM vadhAre karyo. "amArA rAjAoe maMtraNA karI tamane kahevaDAvyuM che ke, tamArI AjJA ame mAnavAne taiyAra nathI. tamArAmAM zakti hoya te yuddha karavAne taiyAra thAo! nahiMtara je maLyuM che temAM saMtoSa mAne, vidyarAja ) - dhIrajathI dUtanAM vacana sAMbhaLI vaidyarAje dUtane ravAnA karI dIdhe; dUtanA gayA pachI khaga dhAraNa karIne pote ekAkI adazya thaine nIkaLe. zatrurAjAonA agresara dhIrasiMhanA dezamAM AvI, te enA nagaramAM paTha; rAtrInA samaye adazyapaNe enA mahelamAM praveza karI palaMga upara sukhe paTela ane Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 27 muM 27 maMdamaMda vAyunI zItaLa laherIeAnI mIThAza anubhavatA nikita dhIrasiMhane gaLe pitAnI talavAranI aNane ceDADate hAkoTayo, "uTha! uTha! mArI sAthe yuddha kara !" "keNu? " kaI divase nahi sAMbhaLela siMhanA jevo hAke-paDakAra sAMbhaLI dhIrasiMha jhabakIne uche, ane acAnaka A Aphata joI dhIrasiMha bhayathI vyAkula banI jaI zatranA tApane joI daMga thaI gayo. ane be, ke "huM vigharAja!" prabhAvazALI svarathI javAba AvyuM. prakaraNa 27 muM upakAra para apakAra cane raNe zatru jalAgnimadhye, mahArNave parvatamastake vaa| saptaM pramataM viSama sthita bA, rakSati pugyAni purAkRtAni // bhAvAI-vanamAM, araNyamAM ke zatruonI madhyamAM, jalamAM ke agninI bhayaMkara javALAomAM, parvatamAM ke bhayaMkara samudramAM, sUtAM jAgatAM ke pramAdIpaNAmAM athavA te game tevI bhayaMkara sthitimAM parabhavanuM kareluM puNya prANIenuM-manuSyonuM rakSaNa kare che. rAjAnI kuMvarIne paraNI gharajamAi thayelA pelA vaidyane kahyuM, "heziyAra ! " dhunamAM AvI dhIsiMhe e palaMga upara paDelI pitAnI talavAra upADI sthAnamAMthI bahAra kheMcI kADhI. banne jaNa jIva upara AvI ekabIjAnA jIvana tarasyA thaI TrATakyA. vighane samaya gumAvavo pAlave tema na hevAthI dhIrasiMhanI talavAra upara ghA karI tenA be TukaDA karI nAkhyA. te sAthe vaidhe dhIrasiMha upara kudI ene kamaramAMthI pakaDI jamIna upara pachADe ne enI vizALa chAtI upara caDI besI "tArA iSTadevane saMbhAra!" ema kahI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya talavAranI aNu enA gaLAmAM ghoMcI. bhayathI kaMpato ane motathI Darate dhIrasiMha be, "he vigharAja! tamAre zaraNe, chuM. tamArI AjJA huM mastake caDhAvuM chuM." dhIrasiMhane namela--namra thayela jANu vaidyarAje pitAnA sakaMjAmAMthI ene mukta karyo. "kAle savAre tArA parivAra sAthe bheTa laI mArA nagaramAM AvIne mArA. caraNamAM nama! nahi te A talavAra tArI garadana upara pharI paDaze." vigharAjavIrasiMhanA javAba sAMbhaLyA vagara tyAMthI adazya thaI gaye. dhIrasiMha te vaighanI AvI zaktithI ajAyaba thaI gayA. tyAM ekatra thayelA rAjAonI khabara laIne vaidyarAja prAta:kALa thatAM te potAnA mahelamAM hAjara thai ga. save sevakene belAvI vaidyarAje kahyuM, "are ! sevake ! A citrazALAne manohara rIte zaNagAre; suMdara citra, teraNuM, vaja, patAkAothI ramaNIya banAve, jyAM mArA tAbedAra rAjAo AvIne mArI AgaLa upahAra- bheTo mUkIne mane namaze." vaidyanI vAta sAMbhaLI rAjasevake ajaba thayA. vigharAjanI AjJA pALIne rAjyamAMthI temaja nagaramAMthI vastuo lAvI citrazALA temaja e manohara mahelane rAjasevake temaja vaighasevake zaNagAravA lAgyA. keTalAka sevakane pAna, tabela vastra Adi kharIdavAne mokalyA. vaidyarAjanI A caMcaLatA rAjAnA sevakee rAjAne kahevAthI rAjAe maMtrIone pUchyuM, "are, A jamAI gAMDo thayo che ke zuM ? tenI pAse hAthIo nathI. azvo nathI, sanya nathI, cAkara nathI ane kahe che ke rAjAo mane namavAne Ave che." Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 27 muM 229 rAjAne javAba sAMbhaLI maMtrIo belyA, "bApu! gAMDAI nahi te bIjuM zuM? rAjabALAnAM bhAgya !" rAjAe kanakakumArIne kahevaDAvyuM ke, "A tAre vAra te gAM thaI gayuM che ke zuM? A badhI nakAmI dhAmadhUmatephAna zuM karavA kare che ? " rAjAnA javAbamAM putrIe kahevaDAvyuM, ke ""mArA pati je karatA haze te vicAra karIne ja karatA haze. " | madhyAhna samaye pitAnA adha rAjyanA rAjAe pitapotAnA parivAra sAthe kanakapura-kAvaTInA udyAnamAM AvyA ne badhI kaMkAvaTI khaLabhaLI gaIrAjA ane maMtrIo phATI AMkhe joI rahyA. "A te zuM? zuM badhA saMpa karIne kaMkAvaTI bhAgavA AvyA che ke jamAInI gAMDA dUra karavA ? jamAInuM te game te thAya, paNa kadAca mArI putrIne upADI jo te mArI AbarU zI?" aneka vicAranAM moja rAjAnA magajamAM athaDAtAM hatAM. rAjA kaMIka nizcaya upara AvatuM hatuM, te daramiyAna bahAra udyAnamAM rAjamahelanI citrazALAmAM AvIne siMhAsane beThelA vaidyarAjanI AgaLa bheTANuM dharIne badhA rAjAo namyA, ne vaidyarAjanI AjJA ziromAnya karI. vaidyarAje paNa temane pAna baLa temaja vastra-zelAM, pAghaDI, talavAra vigere bheTa ApI temane sanmAnyA. A badhuM joI rAjA ajAyaba thayo, " he ! AvA baLavAna zatruoe vaidyanI AjJA mAnya karI zuM ! athavA te e badhuM zakya che? nIca paNa ucca pada prApta karIne jagatamAM zuM nathI pUjAto? A badhoya mArI kanyAnA puNya pratApa ! rAjasutAne paraNelA hovAthI A nIca badhAne ADaMbarathI AMjI nAkhe che." vaidyarAjanI rAjAelA vikAsanI citA te daramiyAna Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 atulanIya zaktine hui zu' vicAra kare ? vikramacaritra yAne kauTivyavijaya jANanAro rAjA athI bIjo samudranA kinAre AvelI kaMkAvaTI nagarImAM sukhazAMtithI kAla vyatIta karatA vaidyarAja eka divasa potAnA sevA sAthe samudra upara pharavAne AvyA, te samaye pATiyA sAthe lAgeche. AkuLavyAkuLa banelA te ame pADatA eka purUSa samumAM taNAtA eNe joyA. yA lAgIne vadhe te purUSane peAtAnA sevakadrAna bahAra kaDhAvyA; peAtAnA sthAnake lAvIne keTalAka upacAra karAvI te purUSane sajja karyAM. e sajja thayelA purUSane vaidhe pUchyuM, " tame kyAMthI Ave che ? ne A samudramAM zI rIte paDayA ? 66 avaMtInagarInA vIzreSThInA bhIma nAmano putra vana kamAvA mATe kirayANAnAM vahANa bharI samudra mArge jatA hatA. daivayoge mArU vahANa samudramAM bhAgye ne pATiyAnA avalakhanathI samudramAM athaDAtA tame mane ahAra kADhayA. ' A rIte bhIme peAtAnI kahANI TuMkamAM rahI sabhaLAvI. bhImA kaMthanathI vaidyarAjane paNa peAtAne deza sAMbharyAM. rAtrine samaye kanakakumArIne peAtAnI adhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. bIjA divasanA prAtaHkALe teNe tene vatana javAnI taiyArI karatAM pAtAnI mAla milakata bharavA mATe aneka vahANA taiyAra karyAM ne kanakakumArIne mAtApitAnI rajA levA melI. patinA kahevAthI Azcarya pAmelI kanakakumArIe pitA pAse jaine rajA mAgI, " he pitAjI! ame amAre vatana jaie chIe. mane temaNe tamArI rajA levA melI che. te ApazrI ane AzISa ApA ? bApu ! d Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 27 muM 23. avaMtInuM nAma sAMbhaLI rAja kanakasena cama. "avaMtI! tAre pati avaMtImAM rahe che zuM? avaMtIne kaI zeTha zAhukAra che ke vaidya ? " "ekeya nahi." kanakakumArI mRdu hasatAM belI. tyAre?" rAjAe dhaDakate he pUchyuM. e che avaMtInA rAjakumAra ! " kanakakumArInI A vAta sAMbhaLI rAjA Abhe banI gayo. "zuM vikramacaritra ?) hA! pitAjI! " putrIne javAba sAMbhaLI rAjAe maMtrIone mokalI vikramacaritrane potAnI pAse teDAvI potAne aparAdha khamA; pitAnuM rAjya ApavA mAMDayuM. "mahAnubhAva! tArA sivAya A dujaya rAjAone keNu vaza kare?" rAjAe aneka AjIjI karIne kahyuM. paNa vatana javAnI kumAranI tIvra abhilASAthI rAjAe rajA ApI. putrIne kariyAvaramAM aneka hIrA mANeka, vastrAbhUSaNa, karacAkara, sakhIo ApI potAnA taraphathI batrIsa vahANe taiyAra karyA. eka divasa zubha muhUrta joI vikramacaritra potAnI patnI kanakakumArI temaja bhIma mitra ne bIjA parivAra sAthe kaMkAvaTIne praNAma karI potAnA sAsusasarAne maLI bheTI ravAne thaye, samudramAM pavananI anukULatA pAmIne vahANo saDasaDATa avatI tarapha cAlavA lAgyAM. samudramAM taraphaDIne marI jatA bacAvelA bhImanI dAnata kanakakumArIne joIne bagaDI. AvI priyA zI rIte maLe? keI upAye rAjamArane samudramAM padharAvuM te ja A badhI dalita ne rAja mane maLe. vahANunA chelA pATiyA upara havA khAvA Avela Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya samudranA gaMbhIra ane bhayakAraka mojAMone nihALate, kAnanA paDadA phADI nAkhe tevI ganAne sAMbhaLatabhIma bolyo, "kumAra ! kumAra ! A cAra mukhavALe mAchale je hoya te? " bhImanI buma sAMbhaLI rAjakumAra matsya jovAne AvyuM. nIce dRSTi karI je jovA jAya che, te ja bhImanA eka jora bharyA dhakkA sAthe samudramAM adRSya thaI gayo. pachI bhIma buma buma pADavA lAgyo, "are, keI Ave ! rAjakumArane bacAve ! " badhAya vahANanA mANase bhegA thaI gayA. paNa e vizALa samudrane taLiye gayelA rAjakumAranI khabara levA keNa jAya? hRdayabhedaka rUdana karatA bhImane e samajAvI zAMta karyo e upakArane badale apakAra karanAre bhIma kharekhara bhayaMkara nIvaDyo. lokone batAvavAnI khAtara ja je rUdana karato hoya enA haiyAmAM te zI lAgaNu hoya ! kanakakumArI paNa A vAta sAMbhaLI mUcchita thaI gaI. sakhIoe zIpacArathI ene sajaja karI dhIraja ApI, chatAM enA haiyAmAM dAvAnaLa saLagI rahyo hate. jIvana ene mana jhera samAna thaI gayuM hatuM. " arere deva ! A teM zo gajaba karyo! " bhIme dravyathI aneka sevakane pitAne svAdhIna karyA, ne vahANa AgaLa cAlavA mAMDayAM. rAjakuMvaranI jagyAe badhAya kArabhAra bhIma karavA lAgyA. kanakakumArI pAse AvI dilAso ApI teNune zAMta karatAM kahyuM, "bALe! tArI dareka abhilASA huM pUrI karIza. tArA patinA vijege tArA koDa he pUrA karIza. bhImanAM viSa jevAM bhayaMkara vacana sAMbhaLI kanaka Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 27 muM 233 mArI camakI, "cUpa ! adharmI pharI belIza to jIbha kacaDIne marI jaIza. sukhe sukhe mane avaMtI lai jA. A badhuM tArUM ja kRtya che, paNa huM to patinA vijoge kASTabhakSaNa karIza." bALAnI nizcaLatA joI bhIma ke. "haze, avaMtImAM AvI mArA vizALa mahAlayamAM praveza karaze tyAre tenA vicAre che. e te vAgaze tevA devAze. manamAM vicAra karI bhIma potAnA bhayaMkara nizcaya sAthe pAcho pharyo. vahANa AgaLa ne AgaLa cAlavA lAgyAM. garIba kanakakumArI upara Aje to du:khanAM jhADa ugyAM hatAM. akasmAta vidhie zuM hatuM ne zuM karI nAkhyuM. rAjakumAra samudramAM paDe ke tarata ja eka me magara AvIne tene gaLI gaye eka parAkramI narane gaLI javAthI becena banele magara samudranA mojA sAthe mastI karate ne zramita thayela, keI nagaranI najIka samudrane kinAre AvIne paDe. e nirAMte paDelA magarane dhIree-macchImAre e je ne ene zikAra karavAne upaDayA. e nidaya purUe ArAma letA magaranI zAMtino nAza karI nAkhyo. magaranuM piTa cIrI nAkhyuM ne aMdara rahelA eka suMdara purUSane joI camakyA. e bebhAna purUSane jIva phakta AyuSyanA baLathI ja kele hevAthI vIvoe aneka upacAra karIne ene sAvadha karyo ne pelo magara te A saMsAranI musApharI pUrI karI pApane hisAba cukavavAne cAlyo gayo. ghIvaree sajaja karele vaidya, potAne jaMgalamAM samudranA kaThe dhIvaranI sanmukha joI manamAM vicAra karavA lAgyA, "duSTa bhIme mArI lakSmImAM lobhAI mane samudramAM nAkhI dIdho; vidhinI ramata to juo ! mArA jIvanamAM eNe kaMI kaMI khela karI nAkhyA. samudramAM magaranA mukhamAM paDele huM, devanI kRpAthI ja Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mAtra jIvate rahyo; bAkI te lobhathI mANasa zuM zuM pApa nathI karate ? vedya banela vikramacaritra dhIvarano upakAra mAnate potAnI pAse je kAMI AbhUSaNa hatuM te dhIvarane ApI daI tyAMthI AgaLa cAlyA. pitAnI bhAgyanI parIkSA karate te avaMtInA sImADe AvyuM. paNa AvI taMga hAlatamAM pitAnI pAse javuM ThIka na jaNAyAthI te ava tImAM eka mALIne tyAM rahyo, ne bhImanA AvAgamananI rAha jovA lAge ! mALI tene eka sAmAnya vedya tarIke ja jANata hato; kAraNake mANase samayane AdhIna thavuM ja joIe. eka vakhatano parAkramI Aje samayane mAna ApI potAnI jAtane chupAvI te vaidya tarIke oLakhAvA lAge; vidhi have zuM zuM nATaka kare che tene tamAso jovA lAgyo. enA manamAM te hatuM ja ke, "jIvato nara bhadrA pAme prakaraNa 28 muM vatanamAM saMpadi yasya na harSI vipadiviSAdo raNe ca dhIratvam / te bhuvanatraya tilaka, janayati jananI suta viralam // bhAvAtha-saMpattimAM jene harSa nathI temaja du:khamAM je gabharAI jato nathI, ane yuddhane viSe nahi gabharAtAM dhIrajathI zatruono sAmano kare che; evA traNa bhuvanamAM tilaka samAna viralA putrane kaIka ja mAtA janma Ape che. sAgaranI laherenI havA khAte te manamAM aneka sukha svapnAMone nihALate, upakAra upara apakAra karanAre bhayaMkara bhIma samudranI musApharI karato avaMtI tarapha jaldIthI Avato hato. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 28 muM * 23pa maphatanA maLela dravyamAM lubdha bane, ne e bhayaMkara guhAnI paravA nahi karate, bhaviSyamAM AvanArI Aphatane nahi te te phakta vartamAnakALane ja vicAra karate hato, vizvAsu ane ThaganAra e vizvAsaghAtI manamAM aneka vicAra karate bhIma lakSmInA ane kanakakumArInA e bane mahumAM dIvAnakhaMDa banI gaye hate. satI kanakakumArInuM yauvana luMTavAnI icchA karanAra, bhayaMkarabhAvI anarthone nahi jANata te manamAM aneka mIThAM svapro racato hate. e vahANa dariyAmAMthI kSIprAnA pravAhamAM thaI ne avatInA bArAmAM AvI pahoMcyAM. pitAnuM zahera AvavAthI khuzI thatA bhIme avaMtInA bArAmAM vahANe nAMgaryA, pitAnA pitA tarIke vINIne samAcAra pahoMcADayA, ne vahANone tyAM nadIne Are rAkhI pitAne maLavA harSabhera ghera doDI AvyuM. pitAne maLI mAtA vigere svajanavane maLe. pitAnI lakSmI dekhADavA pitA vIrazreNIne nadIne kinAre vahANe upara teDI lAvyA. AvaDI meTI daulata, lakSmI, ramA ane rAmAne joI potAnA putranA parAkrama upara ka pitA prasanna na thAya? A vahANamAMthI samRddhi makAne lAvavA mATe aneka vAhano taiyAra karyA. ghaNu mahenate e samRddhi lAvIne zreNIe pitAnAM makAna bharI dIdhAM eka khAsa makAna kanakakumArI mATe juduM ene rahevAne ApyuM. tyAM te pitAnI sakhIo sAthe rahevA lAgI ne e duSTa sAmuM jotI paNa nahi. pitAnI pAse AvavAnI paNa tene nA pharamAvI; ane pitAne mATe have ka rasto le tene vicAra karavA lAgI. "svAmInA vijege rAjAnI AjJA meLavI zuM kASTabhakSaNa karuM ke zuM karuM? " lakSmInA madathI garviSTha banela bhIma Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya paNa kanakakumArIne vaza karavAne aneka tadabIra-upAya karavA lAgyo, chatAM tene eka upAya saphaLa thayA nahi. | vikramacaritranA ekAeka guma thavAthI rAjA vikama ane rANIe zekAtura thaI gaI hatI. enI tapAsa mATe sinikanI keje ravAnA karavAmAM AvI, paNa rAjakumArano patto na lAgavAthI rAjA haMmezAM ciMtAtura rahete hate. ghaNe samaya thaI javA chatAM putranI kaI bhALa nahi maLavAthI vikramacaritranI patnIo subhadrA ane rUpakumArI kaSTabhakSaNa karavAne taiyAra thaIne rAjA pAsethI rajA meLavavA lAgI. zelthI vyAkuLa thayela rAjA putravadhUone aneka rIte samajAvavA lAgyo. "dIkarIe ! tamArA puNyaprabhAvathI mAre putra kSemakuzaLa pAcho Avaze. are, game tyAre keI ne keInA puNya paNa Avaze. utAvaLa karI AtmahatyA karavAthI kAMI phAyado nathI. maravAne vicAra choDI dharmakAryamAM tamArA cittane je, dAnapuNa karI tamArA svAmIne mAga sukharUpa thAya tema karo! pele semata rakhaDate bhaTakato keTaleka divase avatImAM AvI paho. teNe rAjAnI AgaLa AvI rAjakumAranA aMdha thavA saMbaMdhI sAcIkhoTI hakIkta kahI saMbhaLAvI. rAjakuTuMbane zekamAM teNe AvI atizaya vadhAro karyo. "mAre ne kahevA chatAM emaNe potAnI AMkhe phADI nAMkhI. e bhayaMkara jaMgala hiMsaka prANIothI bharapura hovAthI game tevA baLavAnathI paNa eka divasa tyAM rahevAya nahi. manuSyanI gaMdhane anusAre tarApa mAranArAM hiMsaka jAnavaranA paMjAmAMthI keNa chaTakI zake ? na jANe ke e aMdha rAjakumAranuM zuM thayuM haze? arere ! e mitra vagara mAruM zuM thaze? ' somadaMtanI karUNa kathAthI AkuLavyAkuLa thayeluM rAja Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 28 muM 237 kuTuMba rUdana karavA lAgyuM. enI mAtA sukumArI, subhadrA, rUpakumArI ephATa rUdana karatAM haiyAmAthAM phUTavA lAgyAM, arere ! deva ! te zA kApa karyA? vidhAtA ! tuM veraNa thaI A zuM karavA beDI ? kyA bhavanA pApa amAre udaya AvyAM?" rAjAe sarvane zAMta karyAM. (" zAkAgrasta thayelA rAjA vikrama darabAra bharIne rAja sabhAmAM beThA hatA teNe maMtrIo sAthe vicAra karI. nimittanA jANakAra heziya2 nimittiyAne belAbve). rAjasabhAmAM eno AdarasatkAra karI rAjAe pUchyuM, " he daivajJa! mAro putra mane kSemakuzaLa kyAre maLaze ? te rAmara vicAra karI Do! 9 rAjA vikramAdityanAM vacana sAMbhaLI daivajJe potAnAM pothIpAnAM pheravavA mAMDayAM, gaNita karavA zarU karyAM, 'gulInA veDhAthI gaNanA karI pATI ane penavatI gaNatarI karavA mAMDI. je je prakAre nimitta jovAnuM hatuM, te dareka rIte joi nizcaya karI te mastaka dhuNAvavA lAgyA. rAjA hoAbha pAmatA pAmatA khelyo, " are paDita! tamArA jANavAmAM je AvatuM hoya teja jarApaNa bhaya rAkhyA vagara A sabhAmAM jAhera karA! mArA bhayathI satya hakIkatathI kSaNabhara mATe mane te badhAne rAjI karo naMha, satya hoya te kahe ! " barAbara nimitta parIkSA karI daivajJa melyA, "he kRpAnAtha! Apanu` bhAgya addabhUta che ! rAjakumAra kSemakurALa che ane te AjakAla yA para divase Apane maLavA joIe, ane te pUrva dizA taraphathI AvavA joie, " 16 e zarIre teA kuzaLa che ne? kumAra adha thayelA evI vAta ame sAMbhaLI che te te kevI hAlatamAM amAne Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 vikramacaritra yAne kauTilyavijya maLaze?" rAjAe dhaDakate haiye pUchyuM. "kumAra sahisalAmata ane sajaja netravALA Apane jarUra malaze. ne tenI Apane traNa divasamAM khAtarI thaI jaze." ema kahI deva potAnAM pothISAnAM sameTI lIdhAM. rAjAe vastrAbhUSaNa ApI nimittiyAno satkAra karI vidAya karyo ne harSamAM AvelA rAjAe maMtrIone Adeza Ape ke, "paTaha vagaDAvI uddaghaSaNa karAvo ke rAjakumAranI je kaI khabara ke tenA AvavAnI samAcAra Apaze tene rAjA potAnuM ardharAjya Apaze." rAjAnA hukama pramANe maMtrIoe rAjasevakane pahazeSaNa karavA sArU nagaramAM ravAnA karyo. sArAya avaMtImAM e pahanI uSaNuM thavA lAgI, ardharAjyanI AzAe rAjakumAranI bhALa meLavavA sArU nagarInA leke cAre kera dhaDadhAma karavA lAgyA; nagarInA lekamAM A kAma karavAnI skuti AvI gaI. mAlaNane tyAM rahelA vaidya nagarImAM A dhAmadhUma sAMbhaLI bhAlaNane pUchayuM, " Aje nagarImAM zI navAjunI che? sajA hamaNAM zuM kare che? "hamaNuM hamaNAM nagarImAM bahu navAjunI banI gai che, ne banyA kare che vighaNaja! tamAre zI khabara jANavI che? A paTahu vAge che te? amArA rAjakumAra guma thaI gayA che, tenA AvavAnA samAcAra je koI rAjAne Apaze tene adharAjya maLaze," mAlaNane kayAM khabara hatI ke tene tyAM Avele pareza vagha pote ja rAjakumAra hato. paradezInI ATalI badhI iMtejArI joine mAlaNa cholI, tame nagarInI navAjunI jANavAne Atura cho kaI? ardharAjya meLavavuM hoya te rAjakumArane zodhI kADhI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 prakaraNa 28 muM rAjAne samAcAra Ape ke basa beDa para ! ) mAlaNane javAbamAM kAMIka hasI legha bolyo, "bIjI kiMI navAjunI zaheramAM saMbhaLAya che, vArU ?" hAM! hAM! eka navAInI vAta to tamane kahevI bhalI gaI, vidyarAja!" mAlaNa kaMika yAdI tAjI karatAM bolI, "pelA vIrachIne putra bhIma paradezathI puSkaLa dravya lAvyo che. suvarNa, hIrA, mANeka, jhaverAta, vastrAbhara ne te kAMI pAra ! besumAra ! ane sAthe eka khubasurata parI-svarganI apsarA kayAMkathI upADI lAvyo che. vaidyarAja! tamane evI parI bhale te kevuM sAruM ? e parIne eNe potAnA gharanI pAsenA eka makAnamAM judI rAkhI che. kahevAya che ke banneno meLa nathI thatuM; mane te lAge che ke kAMIka dALamAM kALuM che. ATale badhA paise ne AvI khubasurata parI enA bhAgyamAM te kyAMthI hoya? nakkI AmAM ane te kAMIka bheda lAge che. pitAne lagatI vAta sAMbhaLIne vaidya khuza thayo: "tuM e parI pAse jaI zakaze vAra! zuM karavA ? " mAlaNa hasI. "enI pAse javuM e te mAre DAbA paganuM kAma che ! " te phUlanI mALA ApavAne bahAne tenI pAse jA ne e khubasurata parIne A kAgaLa khAnagImAM ApI deje ene javAba laIne pAchI Avaje. " tamane paNa mobANa lAgyA che zuM? are, bhAI! vikaTa premanA pathe javuM rahevA do! e parastrIonI prItimAM Akhare to khuvArI che." "e tArI vAta javA de! bela! jaIza ke nahi? vaidya muddAnI vAta para AvatAM kahyuM. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 vikramacaritya yAne kauTilyavijaya "e najIvuM kAma karavAmAM mane zuM harakta heya? atyAre ja jAu, lAve tamAre patra! ) jhaTa jA. * vaidya kahyuM. vaighane khAnagI kAgaLa potAnA khIssAmAM seravI mAlaNa phulanI chAba bharIne sArAM kapaDAM dhAraNa karI hatI ramatI cAlI. zaheramAM pharatI te vIrachInA makAna AgaLa AvI pahoMcI. vAtethI vIrazreNI ane bhImane khuza karatI teNe kulanA gajarAnI bheTa karI bhImane khuza karyo. "tamArI pelI parI to mane batAve ! kayA svargamAMthI upADI lAvyA cho te? leko enA rUpanI bahu tArIpha kare che ! mAlaNanA laTakAmAM lapeTAI jatAM bhIme AMgaLI cIMdhI sAmenuM makAna batAvyuM. A makAnamAM juone! juo bane te ene samajAvaje jarI? " bhImano javAba sAMbhaLI mAlaNa e makAna tarapha cAlI. jarUra! " mAlaNe bhImane dilAse Avyo. e pAsenA ramaNIya makAnamAM praveza karI mAlaNa dAdaranAM pagathiyAM caDI gai. mane hara svarUpavALI, suMdara vAnavALI bALA dIvase kamalinI mAphaka nisteja banelI eNe joi, dhIredhIre pAse AvI mAlaNa enI sAme beThI; sArAM sArAM manohara phula enI AgaLa dharyA: ane kahyuM, "he bALA jarI mArI sAme to jo! 2 e karamAyelA vadanavALI azrubhInI lenavALI bALAe enA sAmuM joyuM. "huM A nagaranI mukhya mAlaNa chuM.ema kahI mAlaNe phulano hAra enA hAthamAM Ape. tArA A hArane huM zuM karuM? " bALA kanakakumArI hAranI madhyamAM rahelA kAgaLane joI camakI. utsukatAthI Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 28 muM 241 e kAgaLa kheMcI kADhI vAMcI lIdha: kAgaLa vAMcyA pachI e bALAnA rUparaMga badalAI gayA, harSanA AvezathI e kaMIka hasI. enI sakhIo paNa rAjI thaI. bALAe potAnuM eka AbhUSaNa mAlaNane inAmamAM ApyuM. "A kAgaLanA ApanArane kaheje ke tamArA lakhyA mujaba huM vitIza." eka najIvA kAgaLanA TukaDAthI thayeluM A parivartana joI AthI banelI mAlaNa tyAMthI ravAnA thaI gaI ne ghera AvI vedyane vadhAmaNI ApI, sAMjanA samaye paTahanI uSaNa thatI thatI vIrazreNInA makAna najIka AvI. rAjA taraphathI paTahunI ghoSaNA thatI jANuM taka AvI pahoMcI hovAthI bALA kanakakumArI jhaTa vastra paridhAna karI nIce utarI. makAnanI bahAra nIkaLI; paTahene sparza karI pitAnA makAnamAM cAlI gaI. rAjasevakee nAmaThAma jANuM tarataja vikramAdityane e samAcAra ApI dIdhA ati utkaMThita thayela rAjA maMtrIo sAthe vIrachIne makAne AvI pahoMcyo ne bALA kanakakumArIne paDadAmAM rAkhI potAnA AtamaMDaLa sAthe paDadA AgaLa beDe. "he vatsa! kaI paNa bhaya rAkhyA vagara mArA putranA samAcAra tuM kahe ! te kayAM che? ane hAlamAM te kayAM raheluM che ? ) paDadAmAM rahelI kanakUmArI nirbhayatAthI bolI, "he mahArAjA avaMtIpati ! rAjakumAra avaMtImAMthI pitAnA mitra semata sAthe nIkaLyA. jaMgalamAM emanA kapaTI mitra semadaMta kAMkarA vaDe jugAra ramADI emanI be Akho jItIne laI lIdhI; rAjakumAra aMdha thayA." AMkhamAMthI AMsu paDavAthI kanakakumArI aTakI. pachI ? '' rAjAe puchyuM Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilya vijaya bALa nizvAsa nAkhatI belI, "bhADa pakSInA letsarganA prayogathI temane pharIne divya AMkho prApta thaI vaidya banI kaMkAvaTImAM AvI temaNe aMdha rAjakumArIne paNa khetI karI tenI sAthe paraNyA, tyAM eka divasa samudra upara pharavA gayelA, tyAre samudramAM taNAI jatA eka puruSane temaNe bacAvI jIvADo, e purUSa te A vIrazreNIne putra bhIma ! ) - rAjA ane maMtrIo utsukatAthI vAta sAMbhaLatA hatA, tyAre bhImanA manamAM atyAre bhayaMkara uthala pAthala thaI rahI hatI. A bALA nakakI pitAnI khAnAkharAbI karI nAkhaze. zuM thaze ? pitAnA vatana tarapha AvavAne vaidyanA svarUpamAM rahelA rAjakumAre potAnI hakIkata potAnI priyAne kahI, ne sAsusasarA [ rAjArANI ]nI rajA laI potAnI priyA kanakakumArI sAthe ane pelA mitra banelA bhIma sAthe javAhira vigerenAM aneka vahANu bharIne samudramAge ravAne thayA anagaLa lakSmI ane rAjakumArInA rUpamAM dIvAnA banelA bhIme rAjakumArane chetarIne samudramAM nAkhI dIdhA >> kanakakumArIe eka DacakuM khAdhuM ne nidhAsa nAkhyo. rAjA ane parivAra duHkhI duHkhI thaI gaye. rAjAnI IzAratathI maMtrIe vIrachI, bhIma ane somadatane tyAMja pakaDAvyA. "samudranA athAga jaLamAM paDelA vaidya (rAjakumAra) ne magara gaLI gaye. magara anukrame dariyAkAMThe Avyo tyAM dhIvaroe tene cIrIne rAjakuMvarane bahAra kADhI sajIvana karyo. rAjakumAra tyAMthI pharatA pharatA anukrame avaMtI AvyA. " kanakakumArI aTakI gaI " avaMtImAM ? kayAM che ? kayAM che? jhaTa bela! Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 28 muM 243 avaMtImAM? chatAM e potAnA ghera kema na AvyuM? pitAnI lakSmI ane priyA harAI javAthI ekalAaTulA kumAra pitAnI pAse lajAvaza thaIne na AvatAM purva dizAnA daravAjA AgaLa rahelI caMpA mAlaNane tyAM rahyA che, potAnuM nAma gepavI atyAre paNa vaidyanA svarUpamAM e tyAM ja che ! by paNa bALA ! A badhuM tuM kema jANI zakI e mane navAI lAge che! tuM keNu che ? bhImanA hAthamAM tuM zI rIte AvI, e vAta mane kahe!" rAjAe AturatAthI puchayuM. " rAjakumArane samudramAM nAkhyA pachI upara upara thaDe valopana karI bhIma e rAjakumAranI samRddhinAM bharelAM badhAM vahANe laI avaMtImAM AvI badhIya samRddhi pitAnA nivAsasthAne lAvyA, ane rAjabALa kanakakumArI e duSTanA paMjAmAMthI pitAnA zIlanuM rakSaNa karatI hatI. tene ahIM lAvIne A makAnamAM rAkhI, te kanakakumArI te ha pita! mahArAja tamArI putravadhu!" kanakakumArIe pitAnI vAta samApta karI. pachI mahArAjA vikramAditye kanakakumArIne enA parivAra sahita rAjamahelamAM laI javA maMtrIne hukama karI vIrazreNInA makAnane turataja sIla karI paherA goThavI dIdhAH ne pachI ame parivAra sAthe te caMpA bhAlaNane yAM gayo. parivAra sAthe rAjAne pitAne tyAM Avele joI mAlaNanI chAtI bhayathI thaDakI gaI "hAya! hAya! zuM kAMI Aphata te nathI AvI? rAjAne jeI gharamAMthI bahAra dhasI Avele vigha rAjAzA pagamAM paDayo. "pitAjI!" caMpA mAlaNa to A nATaka joI abhIja thaI gaI Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra44 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya "zuM vidya e ja rAjakumAra hite? " tene AzcaryamAM ja rahevA daI rAjA putrane bheTI tarataja tenI sAthe rAjamahelamAM A. vikramacaritre mAtAone namI priyA subhadrA, rUpakumArI ane kanakakumArIne AnaMda pamADI. rAjAe kanakakumArIne sAta bhUmikAvALo eka mahela Ave. enA pitAe ApelI samRddhi vIraSTine tyAMthI grahaNa karI teNIne ja ApI dIdhI. vIraeSinuM tamAma dhana rAjAe harI lIdhuM ne zikSA karavAne taiyAra thayelA rAjAe rAjakumArInA AgrahathI temane chuTA karyA. semadaMtane paNa chuTA karyo. vikramacaritra traNa priyAonI sAthe bhoga bhogavato puNyanAM phala anubhavavA lAgya: putranA meLApathI rAjA ane rAjapatnIonA AnaMdanI te vAta ja zI ? prakaraNa ra9 muM. avaMtI pArzvanAtha bhale ke badhI duniyA, tame nA kepaze bApu, amImaya AMkhayArImAM, amI nitya ropo bApu?' - avadhutaveSamAM rahelA siddhasenasUrie, aneka dezamAM paribhramaNa karatAM tapa ane dhyAnamAM ja samayane vyatIta karatAM karatAM bAra varSa pasAra karyA bAra varSane aMte kai meTA narapatine pratibaMdha karavAnuM hovAthI mithyAtvanA aMdhakAramAM grasita thayelA vikamarAjAne pratibodha karavAne vicAra karyo. manamAM e vicAra dRDha karI e ava. dhuta bhramaNa karatA karatA ujajayina mAM AvyA. nagarInI bahAra kSaprAnA ramaNIya taTapradezanI samIpamAM AvelA mahAkAlanA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhutaveSamAM rahelA siddhasenasUrine zivaliMganI sAme paga rAkhI sutelA joi, pUjArI uThADavA mATe buma pADavA lAgyA. paraMtu na uThatAM rAjasevakoe AvI temane cAbukanA prahAra karavA lAgyA. pRSTa 244 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjA vikramAdityanI ati AgrahathI avadhuta kalyANa maMdira stotra vaDe stuti karavA lAgyo. AthI zivaliMga moTo dhaDAkA sAthe phATatAM dharaNendranI sahAyathI bhayamAMthI phaNasahita pArzvanAthanI addabhuta pratimA pragaTa thaI. pRSTha. 247 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 29 muM 245 bhavya maMdira AgaLa AvI madhyarAtrIne samaye e baMdha madiramAM divyazaktithI praveza karI zivanA liMga pAse AvI, zivaliMga nIce rahelA pArzvanAtha bhagavAnanI stuti karI; pachI zivaliMga sAme potAnA bane caraNa rAkhIne sUryodayanI rAha jotA sthira thaine te sUI rahyA. e bhavyarAtrI paripUrNa thaine prAtaHkALanuM maMgalamaya prabhAta jagata upara anerI bhAta pADatuM pragaTa thayuM mahAkALamaMdirane pUjArI zivaliMganI pUjA karavA mATe AvI pahoMce. maMdiranAM dvAra ughADatAM pUjArIe anukrame zivaliMganA gabhArAnAM dvAra paNa ughADI nAkhyAM, te zivaliMganI sAme paga rAkhI sUtelA keI avadhutane joI pUjArI camakyo, " are ! are! bhagavAnanI AzAtanA kare che ? uTha! uTha! gI-saMnyAsI ! keNa che uTha?" pUjArIe ghAMTA pADavA chatAM avadhutane te sAMbhaLavAnI phurasada kayAM hatI? pUjArI bUmo pADI thAka, are, savAranA paheramAM A zuM Aphata? " vicArato te rAjasabhAmAM deDa, ane rAjAnI AgaLa te hakIkata nivedana karI. "oha! avadhuta! jogI chatAM zivaliMga sAme caraNa? >> Azcarya cakita thatA rajAe sevakene AjJA ApI pUjArI sAthe mokalyA. rAjasevakenI sAthe pUjArI mahAkALanA maMdiramAM Avyo. rAjasevakoe maMdiramAM praveza karI zivaliMga pAse AvI e sUtelA avadhutane uThaDavAne bUma pADI. vAraMvAra bUma pADavA chatAM avadhutanA kAne te nahi saMbhabAvAthI rAjasevakee avadhutane uMcakIne bahAra pheMkI devA vicAra karyo. cAre kera avadhuta nI AjubAju pharI vaLI avadhutane upADavA mAMDe, paNa Azcarya! paththaranI Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTiyavijaya bhavya zilA samuM avadhutanuM zarIra ucakAyuM nahi ane teo pAchA paDayA emanAM AMgaLAM paNa zilA nIce dabAvAnI jema caMpAI-kacaDAi gayAM, pachI te rAjasevakae sinikee mIThanuM pANI pAyelA keyaDA cArekorathI avadhuta upara phekavA zarU karyo. avadhutane e macchariyA sarakhA manuSyansa koyaDAnI paravAja kyAM hatI ! paNuM Azcarya! rAjamahelamAM rAjAnA aMtaHpuramAM vikrama rajAnI rANuo upara e keyaDAnA prahAra paDavAthI mANu macyuM. rANIone kaLakaLATa ne khaLabhaLATa sAMbhaLI Azcaryacakti thayelA rAjAe gheDesvArone mahAmAnA maMdira tarapha choDayA. ghoDesvAree sajasevakone ekadama aTakAvyA, ne ahIM rANIone paDato mAra paNa baMdha thaye. Azcarya pAmelA rAjA vikramAditya pitAnA parivAra sAthe mahAkAlanA maMdire AgaLa A ghoDethI utarI vikramAditye maMdiramAM praveza karI avadhutanI pAse Avyo: " are avadhuta! IzvaranI stuti karo paraMtu mahAdevanI AzAtanA nA kare !" rAjAnI vAta sAMbhaLI avadhuta sutA sutAM ja che, " mahIpAla! tamArA mahAdeva mArI stutine sahana nahi karI zake !" mahAdeva samartha, sarvazaktimAna che. te tamArI stutine te zA mATe sahana nahi kare ? jarUra tamArI stutine sahana karaze !" mArI stutithI A tamArA zivaliMgane jarUra vina thaze. mArI stutinA tApathI jarUra e phATI jaze, baLI jaze, rAjana !' na bhUto na bhaviSyati, avadhUta ! tame jarUra Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 29 muM rastuti karo!" rAjana ! hajI huM kahuM chuM ke rahevA de ! jarUra A zivaliMga phATI jaze! mArI stutinA tApathI baLI bhasma thaI jaze !" nahi amAre e jovuM ja che. mArA maMtrIone A badhA bhale e Azcarya jue!" rAjAnA haThAgrahathI avadhuta ubhA thayA ane manane pavitra karI hAtha joDI bhagavAna tarapha daSTi sthira karI, stuti karavI zarU karI vIra bhagavAnanI stuti karyA pachI kalyANa maMdiranI eka pachI eka navIna gAthAo gIrvANa (saMskRta) bhASAmAM avadhutanA mukhamAMthI nIkaLavI zarU thai, jema jema gAthAo pragaTa thatI gaI tema tema tenA Azcarya vacce asaMbhavita ghaTanAo banatI gaI, zivaliMgamAM eka moTA dhaDAke thaye ne rAjA vigere sarvenI chAtI besI gaI. dhaDAkAnI sAthe ja zivaliMga kaMpAyamAna thaIne kaMpavA lAgyuM ne liMgamAMthI dhumADA nIkaLavA zarU thayA, javALAo pragaTa thaI, zivaliMganA be kaTakA thaI gayA ane bheyamAMthI phaNA sahita pAzvanAthanI addabhuta pratimA dharaNenI sahAyathI tyAM pragaTa thaI . zivaliMgane badale zivaliMga phATIne temAMthI jamI. nanA bhUgarbhamAMthI nIkaLI pRthvIthI be hAtha adhdhara rahelA ane ghaNuM dra-padmAvatIthI sevAtA A adabhuta bhagavAnane jeTha vikrama sahita sarve Azcarya pAmyA chatAM mastaka kapAvavA lAgyA, ane zAMtarasamAM garakAva thaI gayA. bhagavAnanA pragaTa thayA pachI theDIkavAre avadhute bhagavAnanI stuti pUrI karavA kalyANa maMdiranI aDatAlIza gAthAo banAvI te kalekethI prabhunI stuti karI. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyaviMjaya AzcayathI stabdha thayelA ane zAMtarasamAM garakAva thayelA rAjAne sAvadha karatAM avadhuta melyA, 'he rAjan ! A devaja mArI adbhuta stutine sahana karI zake tema che." rAjA sAvadha thatA be hAtha joDI melyA, Apa koNa che ? A deva koNa che? bhagavAn ! te kRpA karIne "" amane kaho ! " " 248 A jagatamAM prasiddha evA vRddhAdisUri bhavya janAne medha ApatA pRthvIne pAvana karI rahayA che, temanA ziSya siddhasena nAme huM, kAraNane cAge bAra varSathI avadhutanA veSamAM rahelA Aje pragaTa thAuM chuM " avadhutanAM vacana sAMbhaLI rAjA kAMika bhUtakALa sabhAravA lAgyA, Apane me kayAMka joyA che kharA ! " 46 hA ! tamArI sabhAmAM eka divasa cAra klAkane laI ne AvelA ne cAre dizAnu rAjya tame mane ApeluM; je ma grahaNa nahi karatAM chevaTe bahu Agraha karavAthI mArA kahevAthI tame kArapuramAM jaina maMdira baMdhAvyuM hatuM kema kharAbara ? 1 avadhutanI vAta sAMbhaLI rAjAe mastaka dhuNAvyu " hA ! rAmara ! " vikramAditya khuzI thatAM khelyA, 8 A adabhuta ane camatkArI bhagavAna kANu che te Apa kaheA. 3 6 ma bhagavAna te mahAprabhAvavALA pAnAtha ! mahAkAlezvara ! avaMtI pArzvanAtha ! avaMtInAtha ! " " avatInAtha !" rAjA AzcaryA ta thatA dhareNuMpadmAvatIthI sevAtA e pArzvanAtha sAme najara karI e hAtha joDI eye, "he avaMtInAtha ! pragaTa prabhAvavALA tame sAceja avatInAtha ! tameja addabhuta avaMtI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 prakaraNa 28 muM pArzvanAtha che ! avaMtInAthanuM mithyAbirUda dhAraNa karIne ame te mAtra jagatane ThIe chIe. kayAM ame ane kyAM tame? kayAM kIDI ane kayAM kuMjara avadhuta sAme najara karI rAjA bele; "bhagavan! kahe A pratimA ahIM zI rIte AvI? A bhUmigRhamAM te kyAMthI AvI?" ra jAne bedha karavA avadhute ene ItihAsa kaheve zarU karyo. Azare baso varSa pahelAM A avaMtInagarImAM zrIbhadra nAme zeThane bhadrA nAme patnI hatI. temane anaM. tIkumAra nAme putra thaye, yuvAnImAM anukrame batrIsa strIe paraNIne zAlibhadranI mAphaka sukha bhegavate vItI gayelA samayane paNa jANa nahi. A suhastI svAmI vihAra karatA karatA avaMtI AvyA ane bhadrA zeThANInA makAnamAM utaryA. nalinI gulama vimAnanA varNanavALuM adhyathana karatA sUrinA zabdo avatIkumAre upara rahyA chatAM sAMbhaLyA. IhApaNa karatAM jAtismaraNa jJAna thayuM; pachI te e bhegene choDI nIce AvI sUrine namIne bole, "bhagavAna ! Apa zuM nalinI gulama vimAnathI Avo che ?" nA bhAI! zAstramAM enuM varNana bhagavAna karI gayA che. ame Aje enuM adhyayana karIe chIe.' gurUe kahyuM. "Apa varNana kare che evuM ja barAbara e vimAna che. e vimAnamAMthI huM ahIM Avyo chuM, paNa have e vimAnamAM javA mATe Atura chuM kei raste batAve ! dIkSA grahaNa kya sivAya tyAM javAya nahi." to mane dIkSA Apa ! " avaMtIe kahyuM. dIkSA mATe mAtApitAnI rajA lAve." "mAtApitAnI rajA vagara gurUe dIkSA na ApavAthI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 vikramacaritra ane Tilyavijaya pitAnI jAte dIkSA grahaNa karI nagarInI bahAra udyAnamAM dhyAna dharIne te rahyo-nalinI gulama vimAnanuM ciMtana karate, kAussagya sthAne rahyo. nizA samaye zubha dhyAnamAM rahelA navadIkSitane, tenI pUrvabhavanI patnI marIne ziyALa thayelI te potAnAM baccAM sAthe tyAM AvI, munine joI roSAyamAna thaI ne tene upasaga karavA lAgI. ziyALano ati duHkhadAyaka ane AmaraNAMta upasarga zubha dhyAnamAM rahelA muni sahana karIne prAta:kALa thatAM te mRtyu pAmI gayA ne nalinI gulama vimAnamAM utpanna thaI gayA, jyAMthI AvyA hatA tyAM utpanna thavA te cAlyA gayA-pitAnI devIne vahAlA thayA. prAtakALe sUrine pUchIne bhadra zeTha ne bhadrA zeThANuM nagarInI bahAra AvyAM. putrane mRtyu pAmelA jANI zakAtura thayelA emaNe putrane agnisaMskAra karyo pachI makAne AvelA zeThazeThANIe gurUne putranI hakIkata pUchI mAro putra kayAM gayA?" "tamAre putra nalinI gulama vimAnamAMthI Avyo hato ne pAchA tyAMja gayo che," vigere upadeza karIne sUrie temane zeka tajA, ane jyAM putrane kALa thayo hato tyAM puSkaLa dhana kharcIne eka bhavya jIne zvara bhagavAnanuM maMdira baMdhAvyuM. pArzvanAtha bhagavAnanI pratimA bharAvI e bhavya maMdiramAM pratiSThA karAvI padharAvo-avaMtInA putra mahAkAlanA nAma uparathI e bhavya prAsAdanuM nAma mahAkAlanuM maMdira thayuM ane bhagavAna mahAkAlezvara kahevAyA!" gurUe TUMkamAM hakIkata kahI saMbhaLAvI. A bhavya ItihAsa gurU pAsethI sAMbhaLI vikramAditya prasanna thaye ne badhe parivAra paNa khuza thayA. pachI bhagavana! AgaLa zuM thayuM?" Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 30 muM rapara A rahA mahAkAlezvara pArzvanAtha-avaMtI pArzvanAtha e maMdiramAM rahyA chatAM keTalAka kALa pUjAyA kALe karIne bAhANenuM jora vRddhi pAmatAM temaNe pArzvanAthanI pratimAne jamInamAM bhaMDArI-sthApIne upara pArvatIpatinAM liMganuM sthApana karI dIdhuM. tyArathI pUjAtuM A zivaliMga stuti sahana nahi karavAthI Aje Akhare phATI gayuM, ne adbhuta pAzvanAthanI pratimA pragaTa thaI. A avaMtInAtha-avaMtI pArzvanAtha pragaTa thayA. A devane prabhAva adabhuta che, gI ane bhegI sarvane A ArAdhavA yogya che. * avadhute pArzvanAthanA prabhAvanuM varNana temaja vItarAganuM svarUpa kahI saMbhaLAvyuM. nagarImAM saMghane jANa thatAM AkhuMya nagara mahAkAlanA maMdira AgaLa bheguM thayuMavadhuta-- pragaTa thayelA siddhasena divAkarasUrIne dhAmadhumathI nagarImAM lAvavAmAM AvyA rAjA vikramAditya, A mahAkAlanA maMdirane navesarathI sudharAvI tyAM pArzvanAthanI sthApanA karI, temanI pUjA karavA lAgyo. sUrIzvaranA haMmezanA upadezathI rAjAne mithyAtvarUpI aMdhakAra paNa khasI gaye ane hRdayamAM samakitarUpI dIpaka pragaTa thayA. bhagavAnanI pUjA mATe ne maMdiranA nibhAva mATe haja gAmanI upaja vikramAditye arpaNa karI, ane surinA upadezathI te dvArA vratadhArI zrAvaka thaye "pragaTa prabhAvI pArzvanAtha, sabhara Ugate sUra duHkha dehaga dUre TaLe, dina dina vAdhe nura." prakaraNa 3 muM rAjagurU "bhavabAjI ramatAM kadI, hare bhale ramanAra; chelI bAjI sudhAraze, to thAze beDe pAra." Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rapara vikramacaritra yAne kauTilya vijaya pratidivasa siddhasena divAkara sUrine upadeza sAMbhaLIne rAjanuM dharmarUpIvRkSa puSTa thatuM gayuM. sUrie hameza upadeza ApatAM ApatAM rAjAnI AgaLa dAna, ziyaLa, tapa ane bhAva e dharmanA cAra bhedanuM varNana karavA mAMDayuM. eka divase vyAkhyAnamAM sabhA ane rAjAnI AgaLa dharmonA bhedanuM varNana cAlatAM dAnanI zarUAta karatAM sUrie kahyuM, he rAjana ! mekSane ApavAvALuM dAna che, ema jInezvaroe kaheluM che. dAnathI kiti tema ja yaza phelAya che. vairI paNa dAnathI vaza thAya che. AgaLa vadhIne dhana sArthavAhanA bhavamAM sAdhune vRtanuM dAna karavAthI e dhana sArthavAha traNa lekone pUjavA yogya prathama tirthaMkara zrISabha jInezvara thayA. pArevAne jIva bacAvI pitAnuM balidAna karanAra paraMparAe banne mahAna padavIo pAmI cakavatI ane tirthaMkara zAMtinAtha thayA mApavAsI munIe kSIranuM dAna karanAra gevALa zAlIbhadra thayA. jagatamAM dAna e te adabhutaja che. jenA prabhAvathI prANIo bhavasAgara tarI jAya che abhayadAna ane supAtradAna e bane te mokSane ApanAra che. tethI pitAnI jAte kareluM dAna jarUra phaladAyaka thAya che. bAkI to bIjAe kareluM athavA te potAnA pachI thatAM dAnano lAbha te maLe ke nA maLe e saMzaya paDatI vAta che. mATe dAnano lAbha to jAte ja meLavo. tIrthaMkaro paNa bhAgavatI dIkSA letA pahelAM eka varasa lagI varasIdAna Ape che, ane te pachI dIkSAne vraNa karI mekSa pAme che. mATe dAna kareluM keinuM paNa vyartha jatuM nathI. zaMkharAjA ane rUpavatI e dAnanA mahimAthI pitAnuM AtmakalyANa sAdhyuM hatuM. eka divasa zaMkhapura nagaramAM zaMkharAjAnA bhaMDAramAMthI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 prakaraNa 30 muM ratnane dAbaDe ceArIne eka cAra nAThe. rAjAnA sevakee tene nAsatAM pakaDI lIdhe sevakee rAjA pAse hAjara karatAM rAjAe tene phAMsIne hukama karyo. pachI rAjasevaka ene phAMsI devAne cAlyA. baMdhanathI jhakaDAyelA e dIna, dukhI corane joI rAjarANI rUpavatIne dayA AvI, rAjAnI AjJA meLavI eka divasa mATe cerane choDAvI pitAne AvAse lAvI khUba khAnapAnathI cAranI bhakti karI bIje divase rAjAnA havAle karyo. eTale rAjasevake ene phAMsI tarapha ghasaDI javA lAgyA. rAjAnI bIjI che rANIoe rAjA pAse prArthanA karIne eka eka divasa cArane mukti apAvI bhakita karI. sAtame divase phAMsIe jatA co ne jorUpavatIe dayA lAvIne upadeza Ape. enA upadezathI core corInA tyAgane nirNaya karavAthI raNue rAjAne kahI corana phIthI chuTe karAvyuM. pachI e trIjA vatanuM ArAdhana karIne cora anukrame mArIne uttama deva thaye. deva thayela cera upakArane yAda karI rAjA pAse AvI rAjArANIne name. potAnI oLakhANa karAvI, kaMIka bheTa ApI adazya thaI gayo, abhayadAnane pratyakSa mahimA jaI zaMkharAjAe puSkaLa dAna karavA mAMDayuM pachI gurU pAse caturvidha dharmanuM zravaNa karI sArI rIte te dharma ArAI zaMkharAja rUpavatI sAthe dAnanA prabhAvathI develekamAM game tyAMthI manuSyabhava pAmI sAte patnIo sAthe mane kSaya karI mukti pAmaze. evI rIte je mANaso dAnadharmanuM ArAdhana karaze te dareka bhAvomAM sukha meLavaze, ne paraMparAe mekSane pAmaze, - dAna e apUrva vastu hovAthI temaja potAne ane parane banene dAna upakAraka havAthI cAre prakAranA dharmamAM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vikramacaritra yAne UauTilyavijya dAnane naMbara pahele che. dAnanI mAphakaja ziyaLano mahimA paNa na varNavI zakAya tevo chezIlavratadhArIne devatAo paNa name che. saheje saheje te bhavasAgara tare che. enI upara hemavatInuM daSTAMta sAMbhaLanArane tAdazya lAgaNuM utpanna kare che. lakSmIpura nagaramAM vIra nAme rAjAne hemavatI nAme patnI hatI. vasaMtaRtunA samayamAM dhIrarAjA eka divase hemavatIne laI udyAnamAM kIDA karavAne gaye devage te samaye amitagati nAmane vidyAdhara AkAzamAge tyAM thaIne jato hatotene hemavatInI apUrva kAMti je, enA divya svarUpamAM moha pAmI hemavatIne upADIne cAlato thaye. vIrarAjAe ghaNuM phAMphAM mAryA, paNa AkAzagAmI vidyAdharane te zuM karI zake? amitagati vidyAdhara hemavatIne vaitADhaya parvata upara laI gayo ane tyAMthI teNIne laIne potAnI ratnAvatI nagarImAM Avyo. sAtabhUmikAvALA ratnamaya maMdiramAM hemavatIne rAkhI, aneka lAlacemAM ene lalacAvavA prayatna karyo ane kahevA lAgyuM ke, " he suMdarI ! mane aMgIkAra karI sukhI thA?" paNa hemavatIe tenuM vacana aMgikAra karyuM nahi. jethI vidyAdhare bahu jabarAIvAparavA mAMDI. "are ! tuM nahi samajIza te balAtkAre tArA ziyalane huM bhraSTa karIza. samajAvI nahi samajIza te Thekara khAIza tyAre samajIza. ahIM tane keNa bacAvanAra che vAra!" vidyAdharanI krUra vANuM sAMbhaLI hemavatI gaLe phAMso AvA lAgI, paNa e phulanA hAra jevo thaI gaye. bIjA aneka zastrothI te ApaghAta karavA lAgI, paNa enA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prakaraNa 15 muM 255 zIyaLanA prabhAvathI te enuM jIvita haravAne samartha thayA nahi. nirAza thayelI hemavatI belI; " rAvaNa je parAkramI paNa satI sItAne saMtApI zuM mA ? duSTa duryodhana draupadI mahAsatInI lAja letAM raNamAM reLA parastrInA laMpaTInuM te naraka sivAya kayAMya ThekANuM paDatuM nathI, mATe samaja ! " e mehamugdha banela amitagati enA upadezane na sAMbhaLatAM ene pakaDavAne dho. ene dhasI Avato joI hemavatI mUcchita thaI gaI. sahasA cakezvarI devI tyAM pragaTa thaIne bolI: "khabaradAra! duSTa ! pApi! A mahAsatIne tuM aDakIza te enA zIyaLanA prabhAvathI tuM baLIne bhasma thaI jaIza. mATe enI mAphI mAga ane ene jyAMthI lAvyo hoya tyAM mukI Ava.' akasamAta cakezvarInAM vacana sAMbhaLI amitagati gabharAye, sAvadha thayelI hemavatIne namI be, "tuM mArI AjathI dharmanI bena che. teM mane sanmArge sthApana karyo. tethI tame mArA para upakAra karI mAra aparAdha kSamA karo! mAphI mAgI divya ratnamaya kaMDala, hAra, vigere hemavatIne vidyAdhare bheTa ApyuM; vimAnamAM besADI, lakSmIpuramAM rAjAnI AgaLa lAvI arpaNa karI; sabhAmAM enA zIyaLanuM mahAsya kahI saMbhaLAvI vidyAdhara adRzya thaI vimAnamAM besI cAlyA gaye, anukame hemavatI dIkSA grahaNa karI mahAna ugra tapazcaryA karI mUkSane pAmI, prANIone dAna ane ziyaLanI mAphaka tapa paNa ArAdhavA gya che. tapanA prabhAvathI A jagatamAM evuM kayuM duSkara kArya che ke je siddha nathI thatuM? asAdhya kArya paNa tapanA prabhAvathI siddha thAya che. mAThA praha ke azubha graha athavA mAThI dazA ke duHkhadAyaka sthitino nAza karI Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vikramacaritra yAne Tivijaya tapa jagatanI samRddhione kheMcI lAve che. enA upara tejapujanuM draSTAMta jANavA jevuM che. caMdrapura nagaramAM caMdrasena rAjAne caMdrAvatI rANIthI tejapuMja nAme putra utpanna thaye, yuvAvasthA AvatAM te sakala zastra ane zAstravidyAmAM pAragAmI thayo. chatazatru rAjAnI putrI rUpasuMdarI sAthe tejapuMjane paraNAvyuM. pachI kavacadhArI yogya tejapuMjane rAjyagAdI upara sthApana karI rAjAe rANI sAthe AtmakalyANa siddha karyuM. tejapuMje paNa rAjagAdIe AvyA pachI bIjA aneka deze jItIne rAjyamAM vadhAro karyo. eka divase dharmaghoSasUrine nagarI bahAra udyAnamAM AvelA jANI temanI pAse dharma sAMbhaLavA gaye, vidhipUrvaka dharma sAMbhaLIne tejapuMja rAjAe gurUne pUchayuM, "he bhagavana! pUrve meM zuM puNya kareluM haze ke A bhavamAM meTI samRddhivALuM rAjya pAme?" gurU bolyA, "he rAjana ! sAvadhAna thaine sAMbhaLa! zrIpuranagaramAM kamala nAmane darikI vaNika raheto hato. tene kamalA nAme patnI hatI. temane traNa putrIo anukrame vivAha yogya thai, paNa dhana vagara paraNAvavI zI rIte ? e ciMtAmAM kamala ati duHkhI rahevA lAgyA. chatAM kamale mahATe traNa kanyAone paraNavI, eka divasa gurU pAse kamala dharma sAMbhaLavA ga. sarvAnI bhakti karavI, temanA racelA siddhAMtane sAMbhaLavAnI abhilASA ane gurUnI sevA e manuSyajIvananuM phala che; temaja dharmanuM cAra prakAranuM svarUpa gurUe kahI saMbhaLAvyuM. dAna, zIla, tapa ane bhAva e cAra prakArane dharma sAMbhaLI kamalA be , "he bhagavan! lakSmI vagara dAna thai zake nahi, kAraNa ke huM chuM darIne avatAra !" Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 30 mu 257 " tapa tA lakSmI vagara paNa thai zake che, ' ema kahI gurUe aneka prakAranA tapanu varNana karI matAvyu. e tanu varNana sAMbhaLI kamale 'gaDhasahita ' pratyAkhyAna gurU pAse aMgIkAra karyuM. bhAvathI e pratyAkhyAna ArA dhavA lAgyA. te sivAya gurUe kahelu mIjuM paNa tapa vidhipUrvaka ArAdhana karatA karatA AyukSaye maraNa pAmI pahelA devalAke gayA. tyAM devatAnAM sukha bhAgavI caMdrapura nagarane viSe caMdrasena rAjAnA tu kumAra thayA. pUrve karelA tapanA prabhAvathI mahAna samRddhivALuM rAja pAmI zatrune paNa te' jItI lIdhA. jagatamAM tapathI zuM nathI maLatuM? yaddUraM yadurArAdhyaM yazca dUre vyavasthitam / tatsarvaM tapasA sAdhyaM, tapo hi duratikramam // bhAvA -je vastuo bhAgyamAMthI bahu dura che, je du:khe karIne meLavI zakAya tevI che, je dura paDelI cheevI asAdhya gaNAtI manAtI vastuo paNa tapathI sAdhya thAya che; evu tapa du:khe karIne paNa karavA cAgya che. jagatamAM sukha meLavavu' hAya tA dhammilanI mAphaka tapa karyuM! e taparUpI vRkSa tane Aje phaladAyaka thayuM che, rAjana ! jethI tAre daza zata gaja, pAMca lakSa turaMgama, teTalAja tha ane keTIgama pAyakala, koDAkoDI suvarNa, aneka mUDA meAtI ratnA vagerenI tane samRddhi prApta thai ." gurUnI pAsethI peAtAnA pUrvabhavanI va'ta sAMbhaLI rAjA tAjI thatA mAlyA, " he svAmin ! A bhavamAM paNa huM te pramANe tapa karIza. " pachI gurUne vAMdI karIne, te pAtAnA sthAnake gayA ane gurU tyAMthI vihAra karI gayA. "" pachI rAjA tIvra tapa karavA lAgyA. rAjAne tapa karatA 17 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 vikramacaritra yAne koTivyavijaya jANu prajA paNa potapotAnI zakti pramANe tapa karavA lAgI; kAraNake chaThThane pAraNe chaThThanI tapasyA karavAthI bhagavAna gautama gaNadharane aneka labdhio utpanna thai, sATha hajAra varSa paryata AyaMbilanI tapasyA karanArAM suMdarI kumArI konA Azcaryane utpanna nathI karatAM! sAte kSetramAM puSkaLa dhana vAparI suMdara nAmanA putrane rAjyArUDha karI tejapuMje dIkSA grahaNa karI. tapa karatAM kevalyalakSmIne prApta karI mukitanI varamALA meLavI. evuM tapa karavAmAM kene prIti na hoya? bhAvanAnuM svarUpa paNa bhavya che. zivabhUpanI mAphaka bhAvanA bhavano nAza karI zivavadhune hAtha meLavI Ape che, Azcarya karanArUM zivarAjAnuM daSTAMta he bhavyuM ! tame sAMbhaLo, - vardhamAnapura nagaramAM zurarAjAne padmAvatI priyA thakI ziva nAme putra thaye, yauvana vayamAM zrIpura nagaranA dhIra rAjAnI kuMvarI zrImatI sAthe zivakumArane paraNAvI rAjagAdI upara besADI rAjAe potAnuM AtmakalyANa sAdhyuM, zivabhupALa prajAne sArI rIte pALI rAjya karatAM hatAM, eka divase carapurUSe AvIne kahyuM ke, " he mahArAja ! haripura nagarane vIra rAjA ApaNu prajAne herAna kare che mATe garIba prajAnuM rakSaNa kare! ' carapurUSanI vAta sAMbhaLI zivarAjA lazkara laine dhIranI sAme gayo. dhIra paNa enI sAme AvyuM. banne rAjAe jIva upara AvIne laDayA. yuddhamAM zivarAjAe vIrane pakaDIne bAMdhI lIdhe. ghararAjAe potAnI putrI zivarAjAne paraNAvI. tenI AjJA aMgIkAra karavAthI zivarAjAe potAnI AjJA manAvI ghIrane enuM rAjya Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcchu 31 mu 59 pAchuM ApyuM. zivarAjAnI patnI zrImatI, vIranAme putrane janma ApI. kALe karIne dharmImAM tapara evI maraNa pAmIne svarga ga. avidhajJAnathI pAtAnA patine dha rahita jANI daivI zivapALane Adha karavAne AvI. sAte byasanamAM Asakata zivarAjA dharmonA mane te zI rIte samajI zake ? rAjamAge TAthI cAlatI malIna vastuvALI eka caDALaNI, hAthamAM manuSyanI khAparIne dhAraNa karI temAMthI madirAne DhIcatI, mAMsanuM bhakSaNa karatI rastA upara pANI chAMTatI cAlavA lAgI. cAMDALaNInI AvI ceSTA joi-jANI sabhAsthAnamAM beThelA rAjAe pUchyuM; " maMtrI, A duSTA AvI rIte pANIne chaMTakAva karatI mAne ulaTA avitra kare che! tame pUcho teA kharA e Ama zA mATe kare che ? rAjAe mantrIne tapAsa karavA mAkalyA. 33 rAjAnI AjJAthI maMtrIe caDALaNI pAse AvIne puchyuM; " AvI rIte tu' pANI kema chAMTe che, vArU ? cAla ! tane rAjA melAve che. ' maMtrInA kahevAthI caMDALaNI chaTAthI cAlatI rAjAnI pAse rAjasabhAmAM AvI ane nIDaratAthI rAjasabhAmAM rAjAnI sAme ubhI rahI. prakaraNa 31 mu, vikrama sa vatsara " nAma rahetA ThakkarA, nANAM nahI rahaMta, kIrti kerAM kAThaDAM, pADayAM nahI paData cha "are caMDALaNI ! re mAMsa madirA bhakSaNe ! hAthamAM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2600 vikramacaritra yAne kAlijiya narakapAla grahaNa karIne tuM jalaITakAva kema kare che ? rAjasabhAmAM AvelI caMDALaNIne rAjAe pUchayuM. je zikArI haya, paradroha karanAra hoya, madyapAnamAM tatpara raheto hoya, vizvAsaghAtI ane juThI sAkSI pUranAra heya evA puruSe A mArge cAlyA hoya temanA caraNathI apavitra thayelA rastAne huM pavitra karUM chuM; A jaLa chAMTIne mArgane zuddha karUM chuM." mAMsa madirAnuM bhakSaNa karanArI tuM pote ja apavitra che, to tArA jala IMTakAvathI raste zI rIte pavitra thaze ?" rAjAnuM kahevuM na gaNakAratI caMDALaNuM e narakamAla. mAMthI jala laIne rAjasabhAmAM chaMTakAva karavA lAgI. tenA AvA asabhya vartanathI rAjA gusse thaye ne sevakone A caMDALaNune pakaDI zikSA karavAno hukama Ape. rAjasevoe caMDAlaNane pakaDI mAravI zarU karI, paNa ene mAra ja lAgato nahi. zAthI enA para ghA karavA mAMDayA. ene chinnabhinna karavA mAMDI, paNa akSata aMgavALI caMDALaNIne kAMI IjA thaI nahi. rAjasevake pAchA haThI gayA, mRdu hAsya karatI caMDALaNI bolI, "he rAjana! hajI paNa tArAmAM zakti hoya to ajamAva! tArI haiyAnI hoMza purI kara! ) caMDALaNInA mRda hAsyane nIrakhatAM rAjA ane sabhA citravata thaI gaI. " A zuM ? caMDAlaNa te manuSya che ke DAkaNI ? ene zatre paNa lAgI zakatAM nathI.' rAjA paNa vicAra karavA lAgyo, "are A ke manuSya nathI. manuSya hoya te zastranA ghAthI bacI zake nahi, nakkI A keI devAyA che. devI jaNAya che ane evA devatAnI meM AzAtanA karI e kAMI sAruM karyuM nahi. hA! hA! Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 31 mu 261 A devatAonI AzAtanAnA pApathI huM zI rIte chuTIza ? mArI zI gati thaze ? ' rAjAnA pazcAttApa temaja tene dharmonI sanmukha jANI e caMDALaNI maneAhara vajrAbhUSaNathI yukta, ane kuMDala sahita devI svarUpamAM pragaTa thai. devIne joi Azcaya pAmatA rAjA melyA, tame kANA? zA mATe ahI AvyAM che ? " " rAjana ! tamArI zrImatI patnI dharmo dhyAnapUrvaka maraNa pAmIne huM daivIpaNAmAM utpanna thai chuM dharahita evA tamane dharmanA pratibeAdha karavA AvI chu. ,, zAkAtura rAjA khelyA, " he deva ! huM mahApApI chuM. pazcAttApa karatA rAjAne joi devI elI, " jIvaMtu sAnAM kArya cheADI jIvadayAmAM prItivALA thAo ! tethI tame svargamAM devapaNAne pAmazA ! bhale jIvana badhuMya tame hArI gayA hai| paNa jo pAchaLanI chellI sthiti tame sudhArI leze| tApaNa tame jItI jazA, rAjan ! jha ly devInA vacanathI utsuka thayelA rAjAe jIvadayAnA kAyamAM prItivALA thaI zikAra cheDI dIdheA, vyasanamAtra tajI dIdhAM. jIvadayArUpI dharmomAM rAjAne sthApana karI rAjakumA ne ane rAjAne kuMDala ratna ApIne daivI sva mAM cAlI gai. tyAra pachI rAjAe sAte vyasananA tyAga karI nagarInI madhyamAM zAMtinAtha bhagavAnanuM bhavya maMdira aMdhAvI prati divasa te pUjana arcanathI bhagavAnanI bhakti karavA lAgyA. zAMtinAtha bhagavAnanI snAtrapUjA,prabhAvanA karatAM rAjAe peAtAnA rAjyamAM amArI-ASaNA karAvI. rAjya Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6ra vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mAMthI jIvahiMsAne nAza karI nAkhe, eka divasa zAMti nAtha bhagavAnanI pUjA karI sugaMdhita puSpAthI aMga racanA karato zivabhUta mane hara naivedya prabhu AgaLa dharato, ne prabhunA guNanuM suMdara rIte stuti karate zubha dhyAnamAM lIna thaye cittanI ekAgratA thatAM bhAvanAmAM ne bhAvanAmAM zivabhUpane kaivalya-lakSmI prApta thaI. devatAe ApelA vezane dhAraNa karatA ziva rAjaSi pRthvIne pratibaMdha karatA zivapurImAM-muktimAM gayA. e pramANe dharmopadeza karI sUri anyatra vihAra karI gayA. siddhasenadivAkarasUri pAsethI prati divasa e mujaba dharmanuM zravaNa karavAthI rAjA vikramAditya mastakane kaMpAvate camatkAra pAmyuM; "oha! lakSmI te tyAgavA yogya che. asAra evI lakSmIne pAmI ke purUSa dAnamAM vAparI vana saphala na kare?'' Ama dharma tatvane ciMtavate rAjA vikramAditya dina pratidina adhikA adhika dharmane karavA lAge. dezaparadezathI AvatA lekene meM mAgyAM dAna ApavA lAgyA. aneka yAcakethI enI nagarI ubharAI javA lAgI. vikramanA aparimita dAnathI pRthvI uparathI yAcake dhIme dhIme adazya thavA lAgyA; rAjAnI stuti karI manamAnyuM InAma meLavI sukhI thayA. badhIya pRthvI anRNa thaI gaI pitAnA tAbA sivAyanA bIjA aneka dezomAM vikamAditye pRthvIne anRNI karavA mATe maMtrIone dhana ApIne mokavyA. paradezamAM je je mANasenAM je je gaNa-devAM hatAM te badhAM maMtrIeAe cukate karyA. koI mANasa devAdAra rahyo nahi. saMvatsarI-vArSika dAna daI bhagavAna vIra prabhue dIkSA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 31 muM 263 grahaNa karI temaja karmane kSaya karIne kevalajJAna pAmI gayA. ne temane saMvatsara cAlyA. temane mekSa gayAne cArapaMcotera varSa thayAM. tyAre vikramarAjAe vIra saMvatsaranuM parivartana karI pitAne saMvatsara cAlu karyo, . pitAne saMvatsara pragaTAvI rAjA vikramAditye eka divasa pitAnA amAtya bhaTTamAtrane pUchayuM "he maMtrI have mAre karavA gya zuM che te kahe ? * * " kRpAnAtha ! pUrve rAma Adi pRthvIpatioe ghaNI pRthvI jItIne kIrtistaMbha rope hata-ubho karyo hate. tema Ape paNa ghaNuM dhanane vyaya karavA vaDe ahIMyAM avantImAM eka kIrtistaMbha taiyAra karAvo, maMtrInAM vacana sAMbhaLI rAjA vikramAditye tarata ja sutradhAra (suthAra)ne bolAvyA, ne eka meTe kIrtistaMbha karavAnI sUcanA karI; rAjAnI AjJAthI sutradhAroe kIrti staMbha taiyAra karavA mAMDayo. ekadA vikramAditya madhya nizAne samaye guptaveSe nagaracarcA jevA nIka. 2AjA nagaramAM pharatA pharate kRSNanAmanA paMDita [tiSI] nA makAna-ghara AgaLa AvyuM. devage be sAMDha [AkhalA] laDatA laDatA kRSNa paMDitanA ghara AgaLa AvyA, rAjA akasmAta e AphatamAM sapaDAI javAthI eka sthaMbha upara caDhIne laTakI rahyo. sAMDha paNa e sthaMbha AgaLa AvIne yuddha karavA lAgyA, rAjA mahAsaMkaTamAM AvI paDaze. e sAMhenA yuddhathI camakIne paMDita kRSNa nidrAmAMthI jAgRta thaI gayA. gharanI bahAra AvI AkAza tarapha mITa mAMDato be grahane ekatra joI ekadama gharamAM AvI patnIne jagADI. " priye ! uTha! uTha! dIpaka kara ! ApaNe rAjA saMkaTamAM paDe che tenuM rakSaNa karavA zIdhra huM hemahavana ne bali karIza," Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 vikramacaritra ane kauTilyavijaya * svAmI ! javA do e vAta ! gharamAM sAta kanyAo paraNavA gya thaI che. chatAM gharamAM draSa nathI. khAvApUratuM anna nathI. yugaMdharI-juvAra paNa nathI. dhAnyamAM nAkhavA pUratuM lavaNa paNa nathI. ApaNane AvuM kaSTa chatAM rAjA zuM jeIne kIrtistaMbha karAve che ? " * brAhmaNInAM dIna vacana sAMbhaLI, kRSNa paMDita be, hepiyA! rAjAe kadI potAnA thatA nathI, chatAM lokonI pharaja che ke rAjAnuM hita IcchavuM joie. ) kRSNa paMDita dIpaka pragaTAvI nRpanI zAMti mATe zAMtikarma karyuM. suMdara nivedya, dhUpa, dIpa, puSpa, phala, kula vigere lAvIne paMDine tuMratA turata zAMti karma karavAthI graha chuTA thayA ane aMdara aMdara yuddha karatA vRSabhe paNa chuTA thaI jatA rahyA. vRSabhenA gayA pachI rAjA muzakelIe sthaMbha uparathI utarI makAnanuM nizAna yAda rAkhI cA gayo. potAnA mahelamAM AvIne rAjA sUI gayo, prAtaHkALa thayo ne rAjA sabhAmAM AvyuM tyAre sevakane te brAhmaNane bolAvavA mATe mokalyo. prAta:kALamAM rAjasevakone potAne AMgaNe joI brAhmaNI gabharANI, " joyuM ! svAmI ! A rAjAnI maherabAnI! rAjA belAvIne koNa jANe tamane zuM karaze! rAjAnA vitanI zAMti mATe tame zAMtikarma karyuM, to atyAramAM ja tamane pakaDIne rAjA pAse hAjara karavAnuM pharamAna thayuM!" brAhmaNae duHkhI duHkhI thaIne patine kahyuM, patnIne dhIrajathI samajAvI kRSNa paMDita sevako sAthe rAjadarabAramAM Ave. kRSNa paMDitane satkAra karI rAjAe pitAnI pAse Asana ApI besADI pUchayuM: "DitajI! kahe rAtrInA samaye rAjAne vidana che evuM tame zI rIte jANyuM ? " Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 32 muM 265 he mahArAjA! te samayanuM lagnabaLa joIne ! AkAzamAM grahanA aMtaragata joIne jANyuM ke amArA rAjAne atyAre moTuM vina che, mATe zAnti karavI joie >> tamAre potAne rAjAnA hita mATe zAMti karavAnI zI jarUra?" rAjAe AturatAthI puchayuM. " mahArAja! kRpAnAtha ! jenI chatrachAyAmAM rahIe te rAjAnuM bhaluM icchavuM te raIyatanI pharaja nathI zuM ? temAMya ApanA jevA paradu:khabhaMjana rAjAnuM hita te jarUra IcchavuM joIe." paMDitanI vAta sAMbhaLI khuzI te. rAjA bolyA, "tamArI vAta satya che, paMDitajI! " ane pitAnA saMkaTa saMbaMdhI rAtrInuM vRttAMta rAjAe kahI saMbhAlAvyuM. rAjAe paMDitane bahu lakhI ApI enuM dAridrarUpI vRkSa chedI nAkhI khuzI karyo. enI sAte kanyAo rAjAe paraNAvI ApI, ne sAta lakSa dravya ApI paMDitane sukhI karyo. kIrtistaMbha taiyAra thaI javAthI rAjAe avaMtInagarAmAM khuba dhana khacIne kIrtistaMbhanI vidhi karIne jagamAM staMbhane prasiddha karyo " dAtAranuM mukha dekhatAM, duHkha janmanuM jAya; zatrujya jema bheTatAM, pApa badhAM dhovAya.", prakaraNa kara muM. zurAja-kathA "devA visaya pasattA. neraiyA nicca duHkha saMsattA / tiriyA vivega bigalA. maNuANaM dhamma sAmaggI // " bhAvArtha-devatAo viSayamAM Asakata rahelA hoya che, nArakIo vividha prakAranA dukhanI pIDAmAM mUMjhAyelA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya hoya, tyAre tiryae viveka rahita hevAthI temanAthI dharma sAdhana thaI zakatuM nathI, phakta manuSyane ja dharmanI sAmagrIe prApta thaI zake che, tethI ja dharma sAdhana karI zake che. moTA prabhAvavALA siddhasenadivAkarasUrIzvaravihAra karatA karatA avaMtimAM AvyA. pitAnA gurUne praveza mahesava karI rAjA vikramAditya sUrIzvarane nagarImAM lAvyo ane surIzvara pAse dharmopadeza sAMbhaLavA javA lAgyo. surIdhare rAjAne pratibaMdha ApatAM temanI AgaLa zatruMjyanuM mahamya kahevuM zarU karyuM, "he rAjana ! A durlabha narabhavane pAmIne viSayamAM lukhya thayelA manuSyane manuSyapaNuM athavA viveka, zAse sAMbhaLavAnI icchA ane anukuLatA, zraddhA ane saMyama e cAra durlabha vastuo mahAna puNayathI male che athavA te A saMsArasAgaramAM mukita javAnI yogyatAvALAne ja te maLI zake che. saMsAramAM prathama te narabhava ja dehAla che; temAMya narabhavane pAmIne zrI zatruMjaya tIrthane viSe rahelA yugAdi jInezvarane bhakitathI vaMdana karavAthI anaMtagaNuM puNya prApta thAya che. kahyuM che ke zatru jaye jatAM sparzatAM keTIgaNuM puNya thAya. ne mana vacana ane kAyAvaDe jhASabhadevane bheTatAM anaMtagaNuM phaLa thAya che, zatruMjaya tarapha eka eka pagaluM bharatAM prANIo aneka keTI bhavanAM pApathI mukta thAya che. vajalepa jevA pApavALA mANasanAM pApa ane du:kha tyAMsudhI ja rahe che ke jyAM sudhI e pApIo zatruMjaya upara jaIne bahaSabhadevane bheTayA nathI! vadhAre zuM kahIe, rAjana ! e puMDarikagirinA apurva mahimAthI mayura, sarSa, siMhAdika hiMsaka prANI e paNa A parvata upara jinezvaranAM darzana karIne svarga Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 32 muM gayAM che, jAya che ane jaze. "jyAM citrI punamanA divase paMcakeTInA parivAra sAthe puMDarika gaNadhara, sUryathazAthI laine sagara cakavatI parvata raSabhadevaprabhunA vaMzamAM thayelA asaMkhya narapatie, traNa keTInI sAthe rAmacaMdrajI, ekANuM lAkha sAthe nAradajI, siddhagiri upara mokSe padhAryA che; e siddhagiri A bharatakSetranI apUrva zobhAne dhAraNa kare che. yugalika dharmanuM parAvartana karIne, ane lekavyavahAra pragaTa karIne lekene niSNAta karelA che, evA RSabhadeva prabhue zatruMjaya upara AvI jenuM mahatya pragaTa kareluM che evA A parvatane Azraya karIne puMDarika gaNadhara Adi aneka uttama purUSe muktirUpI lakSmIne varelA che; tyArathI A parvatanuM nAma puMDarikagiri zarU thayuM che. zAstramAM aneka prakAre varNana karAyelA A puMDarikagirinuM nAma kALe karIne zatrujaya ja "zatruMjaya nAma zI rIte thayuM bhagavana! " rAjAe jijJAsA dAkhavI pUchayuM, zatrune ja karavAthI A parvatanuM nAma zatruMjaya thayuM che. hiMsAmaya sAdhane temaja sainyanI sAmagrI vagara paNa je zukarAjAe A parvatano Azraya karIne zatra evA caMdrazekhara rAjAne jItI lIdhA, zatrunA hAthamAM paDeluM sAmrAjya vagara laDAie punaH prApta karyuM, evA zukarAjAe A parvata upara AvIne mATe mahatsava karI zatruMjaya nAma pADayuM. Aje paNa puMDarikagirine zatrujayanA nAmathI e jagata jANe che. " bhagavana! e zukarAjA koNa? e caMdrazekhara keNu? emanuM caritra kahevA amArA upara kRpA karo ? " rAjAe AturatA pUrvaka pUchyuM. thayuM che ? Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya : "rAjana ! A bharatakSetramAM kSitipratiSThita nagaramAM mRgadhvaja nAme nyAyathI prajAnuM pAlana karanAro eka rAja hato. e rAjAne caMdravatI, mRgAvatI pramukha aneka rANuo hatI. ekadA vasaMta samayane viSe udyAnapAlakanA kahevAthI vasaMtanA zabhA mANavA mATe aMta:pura sahita e akhaMDita AjJAvALo nRpa udyAnamAM gayo. vanamAM aneka prakAre kaDA karate rAjA priyA sAthe pharate eka vizALa AmravRkSanI nIce AvI ArAma levAnI IcchAe beThe. AsAmamAM beThela rAjA potAnI priyAne jete, sAmrAjyanI samRddhine bhegavata, manamAM vicAra karavA lAgyo. AvI suMdara priyAo ane AvI samRddhi vizvamAM kei ThekANe keIne haze zuM? mArA je bhAgyavata purUSa vidhie bIjo sajaryo haze zuM ? athavA te evA vicArathI zuM? pRthvI upara ThekANe ThekANe kAMi kAmalatA thatI nathI, tevI rIte mArA jevuM sukha paNa jagatamAM bhAgyeja keI ThekANe haze. * rAjAnAM AvAM gaviThapaNAnAM vacana sAMbhaLI e AmravRkSanI zAkhA upara beThelo zuka bole. Aha ! jagatanI tuccha ane nAzavaMta riddhisamRddhine pAmIne manuSya gAM thaI jAya che. are! uce paga rAkhIne sUtelI TiDhibhI, paDatAM AkAzane potAnA paga upara jhIlI levAne phAke ja jANe rAkhatI heya ne zu?" zukanI vANI sAMbhaLIne rAjA manamAM vicAra karavA lAgyo, "A zuke ane go tyAgavAne upadeza zA mATe A ! 59 zukane upadeza chatAMya rAjA gava rahita thaye nahi. tyAre zuka rAjAne uddezIne bolyo, "he rAjana! tamArA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 32 muM aMta pusnI A rANuomAM tame lebhAi Asakta thaI gayA cho, tyAre gAMgila SinI manahara lAvaNyavatI putrI kanakamAlAne juo to pachI tamAruM zuM thAya? tamAre eka vakhata teNune jevI che? jovI hoya te cAlo mArI pAchaLa ! ema kahIne zuke uDavA mAMDyuM. zukanI vAta sAMbhaLI nA pAmele rAjA vAyuvega nAmanA ghoDA upara vAra thaI amAtyane rAjya bhaLAvI zukanI pachavADe rADo. zukanI pachavADe azvane doDAvate rAjA se jojana bhUmine oLaMgI gayo, tyAre rAjAe mahA aTavImAM eka suvarNakalazathI zobhatuM manera patAkAvALuM cetya joyuM. tenA zikhara upara besIne zu bolyo; "he rAjana ! A maMdiramAM rahelA yugadiza badaSabhadeva bhagavAnane name ! " rAjA ghoDA upara rahyo thake jInezvarane name rAjAnI A rItathI zuka devaLamAM AvI chanezvaranI stuti karavA lAgyo. tenI pAchaLa rAjA paNa azva uparathI utarI janamaMdiramAM AvI RSabhadevanI stuti karI name. 2 jAnA suMdara rAgathI thatI stuti maMdiranI pAsenA AzramamAM rahelA gAMgila RSie sAMbhaLI. te stutithI Azcarya pAmelA gAMgila RSi jInamaMdiramAM AvyA. jInezvaranA bhakti-stuti karIne rAjA sAthe te bahAra AvyA. pachI rAjAne pitAnA AzramamAM teDI lAvyA. khAna pAnathI rAjAnI bhakita karI RSie kanakamAlA putrI rAjAne paraNAvI. keTalAka divasa tyAM rahyA pachI rAjA kanakamAlA sAthe vAyuvega upara savAra thaI pAtAnI nagarI tarapha javAne ravAnA thaze. pitAnI nagarIne raste na maLavAthI mArgamAM rAjA muMjhAye, jethI pala zu hAjara thaye, tenI pachavADe cAlatAM nagarInA sImADe AvIne zuka aTakI gayo. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya "he rAjana! tArI nagarIne rUMdhIne caMdrazekhara rajA paDele che; tArA subhaTe enI sAthe laDe che paNa teo phAvatA nathI. atyAre nagarImAM praveza karavo e mukelI bharI vAta che, >> vANI sAMbhaLI rAjA ciMtAtura thaye, rAjAne ciMtAtura hAlatamAM choDI pelo zuka nagarImAM cAlyA gaye. DIvAre rAjasevake jaya jaya zabda karatA rAjAnI pAse AvI pahoMcyA. rAjA potAnA parivArane joI Azcarya pAmyo, "tame ahIMyAM zI rIte AvyA?" khabara nathI ke tamane ahIM keNu lAgyuM ! ame ahIM AvyA ne akasmAta vidhutapAtanI mAphaka Apane amoe joyA." rAjasevake, maMtrIo ane senAdhipatisau keI Azcarya pAmatAM AvuM dazya joI bolyA, navIna priyA sahita potAnA patine joI rAjasinIke, maMtrIo, senAdhipatio vigere rAjA pAse AvI pahoMcyA, vAjA vAgavA lAgyAM. rAjA ADaMbarapUrvaka nagara tarapha AvavA lAgyA. rAjAne AvelA jANuM caMdrazekhara mUDha banele vicAramAM paDI gayo. tyAM maMtrIe AvIne caMdrazekharane sAvadha karyo. "rAjana ! prANarakSA mATe koI upAya haze? anyathI saMpUrNa baLavALe A rAjA tamane mArI nAkhaze. maMtrInI vANuthI caMdrazekhara adhika gabharAyo ane bolyA, "zuM karavuM ? nAsI jAuM? kAMIka raste batAva ?" caMdrazekharanA kahevAthI maMtrIe eka yukti batAvI. te caMdrazekharane pasaMda paDI gaI caMdrazekhara pitAnA alpa parivAra sAthe rAjAnI sAme AvI rAjAne name, "he mahArAja! lokavAyakAthI Apane pharavA gayelA jANI nagarInuM rakSaNa karavA mATe huM Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 32 muM 21 ahIM AvyuM. mAre marmane nahi jANanArA tamArA subhaTa yuddha karI nAhaka mArI sAthe kaleza karavA lAgyA. Apa AvyA e ghaNuM sAruM thayuM. have Apa ApanI nagarI saMbhALe ! >> caMdrazekharanI madhura vANIthI rAjA mRgadhvaje caMdrazekharane satkAra karI bahu mAna ApyuM. rAjA mahensavapUrvaka caMdrazekhara ane maMtrIo vigere sAthe nagarImAM AvyA rAjA ane navI rANu kanakamAlAne jovAne nagaranI nArIo adhIrI banI gharanAM kAmakAja choDI, rastA upara ubhI ubhI rAjA ane rANIne jevA lAgI; kAraNake navIna strI jevAnI strIonI AturatA utkaMThA ati baLavAna hoya che. rAjA katakamAlA sahita potAnA mahelamAM AvyA; kanakamAlAne paTTarANI vibhUSita karI nyAyamAge prajAne pALavA lAge. gAMgila baSie ApelA maMtrane jApa karI ArAdhavAthI rANuone eka eka putra thaye, kanakamAlAe paNa suMdara svani jevAthI prAtaHkALe uThIne rAjAne nivedana karyuM, " he svAmIna ! mArA pitAnA AzramanI pAse rahelA jInamaMdiramAM haSabhadevane namaskAra karatI hatI, tyAM mane deve kahyuM ke, he varlsa! A eka uttama zune grahaNa kara, pachI tane haMsa ApIza, kanamAlAnA A svaninuM phala svakhapAThakane puchI rAjAe kahyuM, "priye ! tAre parAkramI evA putro thaze" keTaleka kALe garbhavatI evI kanakamAlAe eka putrane janma Apyo, zuka-svaninA anusAre e putranuM zukaraja nAma pADayuM. zukarAja dhAtrIothI lAlanapAlana karAte pAMca varSano thayo. ekadA vasaMtaRtunA samayamAM Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27ra vikramacaritra yAne kauTilyavijaya rAjArANa putrane laIne udyAnanI zobhAmAM ramavAne gayAM, udyAnanI zebhA-lIlAne nIrakhatAM pelA AmravRkSataLe AvyA. tyAM ArAmane mATe beThelAM teo vAta karavA lAgyAM. te vakhate zukarAja rAjAnA usaMgamAM ramata hate. "hepriye! Aja AMbAnA vRkSa nIce beThelA mane, eka zuka, tArA saundaryanI vAta karIne tA pitAnA Azrame teDI gaye ne ApaNe tyAM melApa thaye. tArA pitAe tene mArI sAthe paraNAvI eTale e zuka ApaNane ahIM teDI lAvyA. ne rAja paNa eNe apAvyuM " e rIte rAjA mRgavaje gai vAtanuM samaraNa tAjI karavA mAMDayuM. paNa tyAM te eka A zcarya thayuM. e vAtane sAMbhaLatAM pele nAnakaDA zukarAja mUcchita thaI gaye. aneka upacAra karI bAlaka zukarAjane sAvadha te karyo. paNa pite je kAMI kAluM gheluM belatA hatA te bolate paNa baMdha thaI gayo, ene bolAvavA mATe aneka upacAra karyo, paNa vyartha. putranA muMgApaNuthI rAjArANuM zeka karavA lAgyAM. e rIte anukame cha mAsa vahI gayA, zrI datta munine kevalajJAna utpanna thayAnI vadhAmaNI AvavAthI rAjA mRgadhvaja parivAra sahita kevalI bhagavAnane vAMdavAne AvyuM. kevalajJAnI bhagavAna zrIdatta munirAjanI amRtamaya dezanA sAMbhaLIne, dezanAne aMte rAjAe putrane muMgA thavAnuM kAraNa pUchayuM. he rAjana ! tamAre putra hanaNuM jarUra bolaze. } kevalI bhagavAna zukarAja tarapha joIne bolyA, "he zukaja! amane vidhi sahita vaMdanA kara ?? gurUnA AdezathI zukarAja vaMdananA sUtrenA spaSTa uccAra karato gurarAjane vaMdana karavA lAgyo, zakarAjanI uccAra sahita vaMdanAthI rAjA sahita badhA Azcarya pAmyA. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 32 muM 273 he bhagavana! A bALakanI sAthe mAro saMbaMdha kyA karmane anusAre thaye? kRpA karIne Apa ene pUrvabhava kahe ! rAjAe putranA bolavAthI AnaMda pAmatAM gurUne kahyuM. gurU zrI datta kevalIe zukarAjane pUrvabhava sabhA samakSa kahI saMbhaLAvyo. "bhadilapura nagaramAM chatArI rAjA sabhA bharIne beThe hate. te vAre eka purUSa rAjasabhAmAM praveza karI rAjAne namI bolyA, mahArAja lakSmIpura nagaramAM vijayadeva rAjAne prItimatI priyA thakI cAra putra upara haMsI ane sArasI nAme be putrIo thaI. yauvanavaya Avye chate rAjAe temanA vivAha mATe svayaMvara maMDapa racAvI aneka rAjAone AmaMcyA che. te rAjAe mane paNa Apane A maMtraNa ApavA mokale che, mATe Apa padhAro ! " e purUSanI vANI sAMbhaLI rAja khuzI thayo. " rAjA parivAra sahita lakSmIpura nagaramAM AvyuM ane svayaMvaramAM pUrvanA puNyathI bane kanyAone paraNI anukrame pitAnI nagarImAM lAvyA. saMsAra-rAkhamAM magna thayela rAjA ekadA udyAnamAM padhArelA zrIdhara AcAryane vaMdana karavAne Avyo. temanI dharmadezanA sAMbhaLIne rAjA rANIo sahita potAne sthAnake gaye. dharmanuM ArAdhana karatAM A haMsIe saraLa svabhAvathI puraSogya karma bAMdhayuM, ane mAyAvI sArasIe strInAmakarma bAMdhyuM, e pachI kadI sArasI hasI sAthe vAtavAtamAM takarAra karavA lAgI. eka divase rAjA chatArI zaMkhapuranA saMghanI sAthe RSabhadevane namavAne priyAenI sAthe vimalAcala gaye. tyAM traSabhadevane namI, pUjana arcana ne stuti karI parivAra sahita potAne nagare AvyuM. gurUe kahelA dharmanuM pAlana karatAM rAjA chatArIe pitAne kAla 18 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 vikramacaritra yAne kauTilyaviSa sukhamAM vyatIta karyAM. a Mte anasanamAM rahelA rAjA chatArI namaskAra maMtrane sAMbhaLatA te zubha dhyAnamAM tatpara jItezvara zrI RSabhadevanA dhyAnamAM ja lIna hatA. eTalAmAM tyAM najIka cugAdIzanA maMdiranA zikhara upara zabda karatA eka zuka tarapha dhyAna gayuM. rAjA zukrane jotAM jotAM maraNa pAmIne zukaMpaNAne pAmyA. husI ane sArasI paNa rAjAnA mRtyukArya thI paravArI dIkSA grahaNa karI tIvra tapa karavA lAgI. AyuSya pUrNa thatAM huMsI ane sArasI prathama svarga devIpaNe utpanna thaI. avadhijJAnathI pAtAnA pU bhavanA patine zukAnImAM gayelA jANI ane daivIe zukavALA vanamAM AvI zakane pratimAdha karyA. " pratimAdha karelA zuSka anazana karIne prathama devalAkamAM devapaNe utpanna thayA. te peAtAnI banne devIo sAthe mukha bhAgavA lAgyA. kALe karIne banne daivIe Ayu ye cyavI javAthI dhruva du:khI thayA. devI vagara manohara vApI, vana, prAsAda, nATaka, kayAMya enu mana ramatu nahi. ekadA dhama sAMbhaLavAnI icchAthI te dhruva dharmAdhASa kevalI pAse lakSmIpuranA udyAnamAM AvyA. dharmane sAMbhaLI ne te devatAe pUchyu', ' bhagavan ! huM sulabhaaiAdhi ke durlabhaedhi chu te Apa kaho !" tuM bhAvIkAlamAM sulabhamAdhi thaiza. ' gurUe kevalajJAnanA upayAgathI kahyuM. kevI rIte ? " devatAe khuzI thatAM kevalIne pUchyuM, - sAMbhaLa ! tArI ane patnI haMsI ane sAsI temAM hasInA jIva kSitipratiSThita nagaramAM bhRgadhvaja rAjA thayA che, ne sArI gAMgila RSinI kanakamAlA nAme putrI thaI che. emano tuM putra thaiza. pAMca varSa nA thatAM tane jAti smaraNa jJAna thavAthI tuM sulabhameAtri thaze. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 32 muM 275 * gurUnAM vacanathI harSita thayelA sura manehura evu kIra-zukanuM rUpa dhAraNa karI tene gAMgila RSinA Azrame I gayo te RSisutA paraNAvI alakAra vigerethI zAbhAvatA tane tArA nagare paNa te zake ja pahoMcAMDI rAjya Apyu. e kArya thI paravArI sura AtAne sthAnake cAlyA gayA. AyukSaye kALa karIne e sur he rAjana! tArA putraNe utpanna thayA. maheAtsavapUrvaka te enuM zuMzaja nAma Apyu.. tame rAjArANI e AmravRkSa taLe vAtA karatAM, pAtAnA saMbaMdhI vAta zukarAje sAMbhaLavAthI ane pAtAnA pU`va saMbaMdhI jAtismaraNa jJAna thayuM.jAtismaraNa thatAM zakarAje-A khAke vicAra karyAM, - AhA ! A bhavanATakatA juo! jItarInA bhavamAM A mArI banne priyAe temaja devabhavamAM paNa mArI devIe thayelI A huMsI ane sArasI atyAre mArAM mAtApitA thayAM. huM temane he mAta! huM tAta! zI rIte kahuM? enA karatAM to mauna rahuM eja sArU !` rAjan! tArA putranA maunanu Aja mAtra kANu che. * kevalajJAnInI vAta sAMbhaLyA pachI zu?rAjanA manamAM duHkha thatuM jANIne kevalI bhagavan melyA, A bhavanATaka ja evu` che! jemAM mAtA marIne strI thAya che, strI marIne mAtA thAya che; pita! marIne putra thAya che, putra marIne pitA thAya che. A saMsAramAM mAtApitAnA sa jIvane hajArevAra thayA kare che. putra, dvArA, bhaginInA sabadhA paNa aneka vAr thayA ane thAya che. sa'sAranA svarUpane jANanArA manuSyane bhAi zu ke ena zu? mAtA zuM ke pitA zuM? eNe tA rAgadveSa cheDIne kevala vyavahuratI khAtara vyavahAra sAcavavA. are zukarAja ! khene Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra ane kauTilyavijaya choDa ane mane vairAgyaprApti zI rIte thaI te sAMbhaLa!" zrIdatta kevalI e mRgadhvaja rAjAne zurAjane pUrvabhava kahyA pachI zurAjane pratibaMdha katenuM mehabaMdhana toDavA mATe potAne ItihAsa kaheve zarU karyo. prakaraNa 33muM * zrIdatta A bharatakSetrane viSe maMdara nAme nagarIne sUrakAMta nAme rAjA hato te nagaramAM soma nAme zreSThIne semA nAme patnI hatI. temane zrIdatta nAme putra thaya ne zrImatI nAme tenI priyA thaI pitAnA kuTuMbanA yatnathI pAlanapoSaNa karato sema ekadA vanamAM kIDA karavAne gayA. devayoge kIDA karavAne Avelo rAjA sUrakAMta soma zreSThInI patnI semazrIne joi tenA rUpathI aMdha thayelo tene upADI gayo, patnIne pAchI vALavAnA zeThe aneka upAya kya, chatAM hAMdha rAjAe semazrIne pAchI na ApavAthI pita nA dravyamAMthI ardha dravya laIne kaI parAkramI rAjAnI sevA karavAne gaye. samazeThanA gayA pachI ghera rahelA zrI dattane tyAM zrImatIe eka kanyAne janma Ape. eka divase zaMkha datta mitranI sAthe zrI datta dhana kamAvAne paradeza cAlya samudramArge musApharI karatAM banne mitro siMhaladvIpamAM gayA. tyAM puSkaLa dhana upArjana karI vadhAre lAbha meLavavA tyAMthI kaTAhadvIpa tarapha cAlyA, kaTAhadvIpamAM paNa vyApArathI bahu delata upArjana karI aardha vaheMcI letAM temane ATha ATha karoDa dhana bhAgamAM AvyuM. bane jaNA vahANe bharI samudramA pitAne vatana AvavAne Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 prakaraNa 33 muM tyAMthI ravAne thayA mArgamAM eka piTI samudramAM taratI temanA tarapha AvatI jatAM baMne jaNe adheardha vaheMcI levAnI zarate te peTI khalAsIo pAse pakaDAvI vahANamAM levaDAvI. banne jaNe peTI ughADIne joyuM te lIbaDAnA pAMdaDAmAM paDelI eka kanyAne joI. nIlavarNavALI te kanyAne joI, sapanA daMzathI A kanyA peTImAM mukone samudramAge keIe A peTIne ravAnA karI che e nizcaya karI zaMkhadatte te kanyAne mAtra vaDe pavitra kareluM jaLa chAMTI sajIvana karI, svarUpa vAna evI e kanyAne joI bane jaNe ene prApta karavAne laDavA taiyAra thayA. vahANamAM rahelA bIjA purUSAe emane yuddha karatA aTakAvI samajAvyuM ke, "be divasa pachI ApaNe svarNakuLa nAmanA nagare pahoMcI jaIzuM. tyAMne rAjA tamAre nyAya kare tyAM sudhI tamAre nahi laDatAM thobhI javuM." temanI salAha aMgIkAra karI ane mitro mauna thayA. samudramAM prayANa karatAM zrIdatta vizvAsa pamADIne zakhadattane samudramAM nAkhI dIdhA ne uparathI mitranA akasmAta maraNane vilApa karatAM, lokee samajAvI tene zAMta karyo. badhI milakatanA vahANe sAthe zrIdatta svarNakuLanA kAMThe Ave. nagaramAM AvI dhana bhUpatinI AgaLa bheTazuM karI rAjAne prasanna karyo. vahANamAMthI dhanamAla vigere lAvI nagaramAM eka makAna bhADe rAkhIne tyAM rahI vyApAra karavA lAgyA. pelI peTIvALI kanyAne paraNavAne Atura thayelA zrIdatta zubhamuhurta paNa jovaDAvyuM, ne lagna mATe aneka prakAre taiyArI karavA lAgyuM. eka divase rAjasabhAmAM rAjAnI cAmaradhAriNune joI meha pAmele zrIdatta pacAsa mahera ApIne tene pitAnI sAthe teDI gayo. zrIdatta kanyA ane cAmaradhAriNe svarNarekhAnI sAthe rathamAM besIne nagarInI bahAra Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya krIDA karavAne vanamAM gayA. vanamAM caMpakavRkSanI nIce ane srIonI sAthe besIne vAvanAda karavA lAgyA. tenI cennAne jotA eka vAnara kruddha thai svaNa rekhAne potAnI pITha para esADI cAyA gayA. sva rekhAne upADI javAnA banAvathI vyAkuLa thayelA zrIdatta vanamAM Amatema pharatA eka jJAnI muninI pAse AvyA. zAMta ane tyAgI munine joi saMsAranA tApathI tapelA zrIdatta kanyA sAthe muninI pAse AvI namaskAra karI beThA. " vAnara svarNa rekhAne upADI gayA e ati addabhuta banAva zI rIte banyA, he munIzvara ! Apa jJAnathI joIne mane kahyA ! " zrIdatte AturatAthI munine pUchyuM. "" * are zrIdhrutta ! vAnara e vAnara nahi, paNa tArI pitA maraNa pAmIne deva thayA hatA,te jJAnathI tane peAtAnI mAtA sAthe anAcAra karatA jANI tArI ni`nA karI tene upADI gayA te A kanyA jene tu paraNavAne tatpara thayA che te tArI putrI che. " jJAnI muninI vANI sAMbhaLI saMsAranA bhayathI trAsI gayelA zrIdratta eklyA, " A mArI putrI zI rIte thai te jarA vistArathI kahe ! '" "tuM tArA mitra sAthe dhana kamAvAne paradeza nIkaLyA, te pachI keTaleka divase tArA pitA sAmazeTha bIjA bhIla rAjAnI sevA karI dravyathI lalacAvI surakAMtano nAza karavAne teDI lAvyeA. yuddhanA kAlAhalathI tArI patnI zrImatI peAtAnI putrIne laI nAsI gaI. te gaMgAnA taTa upara AvelA siMhapuramAM potAnA ane dhair gai. eka divase tArI putrIne duSTa sano kreza thavAthI vyAkuLa thayelAM zrImatI ane enA bhAioe aneka upacAra karyAM chatAM te saphaLa Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 33 muM 279 thayAM nahi, tyAre mAtAe snehathI putrIne peTImAM nAkhIne gaMgAnA pravAhamAM piTI taratI mukI dIdhI; te peTI gaMgAnA pravAhamAMthI anukrame samudramAM AvelI tamArI najare paDI; tame baMne mitrae te peTI ughADI ne A kanyAne tame banee mUcchita sthitimAM joI "have tArI mAtAnI hakIkata sAMbhaLa sainya sahita bIjA balavAna bhIla nRpatine laine AvelA semaNe sUrakAMta rAjAne gheryo, soma lazkarane laine nagaranA daravAjA bhAMgI nagaramAM peThe sUrakAMta rAjA sAme laDavA AvyuM yuddha karatAM samazeThanA kapALamAM bhAlo lAgavAthI te tyAM mRtyu pAmI gayo, paNa sainyane mArAthI potAnA sainyane nAza pAmeluM jANI surakAMta rAja paNa kyAMka nAsI gaye. bhIla rAjAnuM sainya nagarane luMTavA lAgyuM. nagarane luMTatAM eka bhIle rAjamahelamAMthI sAmagrIne pakaDI lIdhI ne teNIne laIne tyAMthI cAlyA gaye, bhIlanI sAthe rahelI samazrI rAtrInA samaye bhIlane chetarI bhIla pAsethI nAThI. vanamAM bhamatAM, aneka vRkSanAM phaLane te khAtI hatI. e phaLanA prabhAvathI anA zarIranA ghATa ane svarUpamAM pheraphAra thaI gayA. vanamAM bhamatI e samazrIne eka divase dhanasArthavAhe joI teNune potAnI sAthe teDI gayuM. te sArthavAhe svarNa kaLa nagaramAM AvI cAra rastA upara ubhA rahI semazrIne svaNarekhA nAma ghAraNa karavI vecavAne ubhI rAkhI; tene eka vezyAe lAkha TakA ApIne kharIda karI; aneka kaLA, kauzalya, nRtya vigere zIkhavIne hoziyAra karIne rAjAnI mAnitI karI. rAjAe enA rUpa, guNathI prasanna thaI ene nagaranAyikA banAvI, potAnI khAsa cAmaradhAriNInI padavIthI vibhUSita karI. teja A svarNa Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 vikramAMretra yAte kauTilyavijaya rekhA, he zrIdatta ! tArI mAtA che nakkI samaja ! bhAlAnA ghAthI pIDAyelA sAma ghAnI vedanAthI sAmazrInuM ciMtavana karatA mRtyu pAmI vyaMtarpaNAmAM utkhanna thayA. avadhijJAnathI tArI AvI duSTa ceSTA jANI teNIne te upADI gayA. ' muninI vANIthI Azcarya pAmelA zrIdatta nagaramAM AvyA ne mAre Ara pAtAnA ghera gayA. pAtAnA ghera jaIne ciMtAthI dhrecele; zrItta jarA zAMtithI eThA ke tarataja svarekhAne kharIda karanArI vezyA rUpavatIe AvIne tenI zAMtino bhaMga karyo. pUchyu, " are zrIdatta ! sva rekhA karyAM che! ' (. huM kAMi jANatA nathI " zrIdatte TuMkAmAM patAvyu. rUpavatIe tarataja rAjA AgaLa phariyAda karavAthI rAjAe sipAI mekalI zrIdattane pakaDI maMgAvyeA. rAjAnA puchavAthI zrIdatte kahyuM. " koi vAnara ane upADI gayA che, mahArAja ! rAjA ke koi vyakti zrIdattanuM kathana mAnavAne taiyAra nahotA. rAjAe zrIdattane gunhegAra banAvI aMdhArI kADhaDImAM puryo na zULIe caDhAvavAnA hukama karyAM. udyAnapAlanI vadhAmaNI sAMbhaLI rAjA sUrIdharane vaMdana karavAne udyAnamAM gayA. sUrIzvarane vidhithI cAMdIne temanI phaizanA sAMbhaLavA mATe temanI AgaLa esI khelyA, '* he bhagavan ! kaMika dezanA ApA! A bhavasAgarathI amArA udghAra karo ! " " je rAjA nyAyI nathI, dharmAne paNa jANatA nathI ene vaLI upadeza zuM? " gurUnI vANI sAMbhaLI rAjA melyA. bhagavan ! me' zuM anyAya karyo che. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 33 muM 281 " he rAjana! satyavAdI zrIdattane teM mAravAno hukama karyo che te anyAya che." gurUnI vAta sAMbhaLI rAjAe zrIdattane chuTo karI pitAnI pAse teDAvI potAnI kane besADI tenuM sanmAna vadhAryuM. " bhagavAna zrI datta zI rIte satya kahyuM ?" rAjA gurU mahArAjane puche che teTalAmAM te vAnara svarNarekhAne pITha upara besADI tyAM AvI vidhi sahita gurUne name, svarNarekhAne pITha uparathI utArIne gurU pAse dezanA sAMbhaLavA beThe. vAnaranI AvI ceSTAthI rAjA sahita sau Azcarya pAmyA. dezanA purNa thayA bAda zrIdate puchayuM, " bhagavana ! kayA karmathI mane putrI ane mAtA tarapha rAga thayo ? " zrIdattanA praznanA javAbamAM gurUe tenuM citra ane tenA mitra mitrano pUrvabhava kahI saMbhaLAvyuM. pitAno parabhava sAMbhaLI vairAgya pAmele zrI datta bole, "bhaga vana ! A mArI putrI ke puM ? " zrIdattanA javAbamAM jJAnI gurU bolyA, " tArA mitra zaMkhadattane Apa ! kSaNabhara rAha je! hamaNuM te AvI pahoMcaze. thoDIvAra thaI na thaI ne kayAMkathI zaMkhadatta tyAM AvI pahoMce. zrIdattane joI arUNanetra karatA te phodhAvezathI dhamadhamI gayopaNa gama khAi prathama gurUne namI rAjAnI pAse besI dezanA sAMbhaLavA lAgyo. gurUnI dezanAthI zaMkhadattano krodha zAMta thaye, zamI gayo. bhagavad ! samudramAM meM nAkhelo rAkhadatta zI rIte ahIM Avyo te kahe ! " zrIdattanA kahevAthI yurU bolyA, samudramAM paDelA A zaMkhadattane taraphaDiyAM mAratAM aka Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya smAta eka pATIyuM hAthamAM AvyuM. te pATIyAnA AdhAre samudramAM taNAtAM zaMkhadattane sAta rAte vahI gaI. anukrame sArasvata baMdaranA taTe AvatAM tene saMvara nAme teno mAme maLe. kuzaLa samAcAra pUchavA pUrvaka tene potAne ghera teDI gayA. sArAM bhejana karavAthI thoDA divasamAM te hoziyAra ane taMdurasta thatAM mAmA pAsethI svarNakuLanA mArganA samAcAra pachI svarNakuLa AvavA nIkaLe. te pharato pharato Aje ahIM ApaNu pAse AvI pahoMce che. tene jotAM ja te krodhathI dhamadhamI rahyo hato, paNa mArA upadezarUpI jaladI tene kodharUpI dAvAnala tarataja bujhAI gayo che. gurUnA upadezathI zaMkhadatte zrIdattane khabhA; bannee arasaparasa ekabIjAne khamAvyA. rAjAe paNa samyakatvasahita bAravrata bhAva thakI gurU pAsethI aMgIkAra karyo. gurUno upadeza sAMbhaLI vairAgya pAmelI svarNarekhA vezyApaNuMno tyAga karI dharmanuM ArAdhana karI svarga gaI. vAnara banelA vyaMtare gurUnA upadezathI patnI uparanA anurAgano tyAga karyo. rAjAe potAnA putrane gAdI upara sthApana karI dIkSA grahaNa karI. rUDI rIte dIkSAnuM pAlana karI rAjAe karmakSaya karI muktinI varamALA paherI lIdhI. bIjA paNa aneka purUSa dharma ArAdhana karavAmAM tatpara thayA. e dhamajananAM vidhanane pele vyaMtara nAza karavA lAgyo, zrIdatta ane zaMkhadatta bane mitre munirAjane namI nagaramAM AvyA, sArUM muhartA AvyuM chate zrIdatta potAnI kanyAne zaMkhadatta sAthe paraNAvI dIdhI, ane zaMkhadattanuM adhuM dhana pAtAnI pAse hatuM te zaMkhadattane ApI tene sukhI karyo. have saMsArathI bhaya pAmelA zrI datta saMsArano Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 prakaraNa 33 muM nAza karanArI bhAgavatI dIkSA grahaNa karI tIvra tapa karavA mAMDayuM. aneka tIvra tapa karI zrI datta karmarUpI kAdavane nAza karI kevalajJAnarUpI lakSmIne prApta karI. zrIdata kevalI anukrame grAma, zahera ane nagaranA bhavya jIvone pratibodha karatA Aje A nagaramAM AvelA che, te tamane pratibaMdha karI rahyA che, te ja huM zrIdatta kevaLI! kRtakarmakSayo nAsti, kalpakoTizatairapi / avazyameva hi bhoktavyaM, kRtaM karma zubhAzubham // bhAvArtha -tIvra rAgadveSa vaDe karelAM karmo kaTikA javA chatAM paNa nAza pAmatAM nathI. jagatamAM sArUM yA naThAruM kareluM karma avazyameva jogavyA vagara chuTI jatuM nathI. "he zukarAja! tArA karatAM mArA saMjoge kevA kaThIna ane duHkhadAyaka hatA? citranA bhavamAM je gaurI ane gaMgA mArI priyAe hatI teja A bhavamAM mArI mAtA ane putrIpaNe utpanna thaI. ane ajJAna thakI emanI upara meM duSTa karmanA yogathI vikArI prIti dhAraNa karI sAMbhaLyuM A badhuM ja saMsAranuM vicitra svarUpa! A parabhavanI haMsI ane sArasI mArI strIo hatI te atyAre mArAM mAtApitA thayAM. temane huM he mAtA ! he pitA! ema kahIne zI rIte bolAvuM ? " zukarAje du:khapUrvaka hRdayanI vedanA kevalI bhagavAna pAse jAhera karI. A badhuM saMsAranuM nATaka che. naTanI mAphaka prANuo karmanA nacAvyA nAce che. are, mehane vaza thaI prANI jagatamAM zuM zuM ceSTA nathI karate? are ! Aja bhavamAM paNa madirAnuM pAna karanAra madirAnA kephamAM mAtA agara benane strI kahIne bheTe che, tyAre strIne mAtA kahI Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 vikramacaritra ane kauTilyavijaya page lAge che. e A paNa eka jAtane mehamadirane kepha che. saMsAramAM rahelA vairAgI ene paNa vyavahAranuM to avazya pAlana karavuM paDe che. parabhavanI patnI A bhavamAM devage mAtA thai hoya to paNa tene-A bhavanI mAtAne patnI buddhie kAMI bheTAtuM nathI, paNa mAtA kahIne ja tenI sAthe vyavahAra karAya che." gurUnI vANI sAMbhaLI zakarAje "he pitA! he mAtA! " e saM. dhanathI temane khuzI karyA, ne tyArathI maunapaNane tyAga karyo, ane sarvatra AnaMda AnaMda chavAi rahyo, e AnaMdathI atireka thayelA nRpa mRgadhvaje zrI datta kevaLI bhagavAnane pUchayuM, " bhagavana! mane kaI divasa vairAgya prApta thaze ke nahi? A bhavamAM mArAthI A saMsAra choDI zakAze ke nahi ? " mRgadhvaja rAjAnI vANI sAMbhaLI kevaLI bolyA, "rAjana ! tamArI priyA caMdravatInA putrane jyAre tame jeze tyAre mekSasukhane ApanAra evA vairAgyathI tame jarUra raMgAze." munIzvaranI amRtamaya vANI sAMbhaLI rAja manamAM khuzI thayo ne e gurUvANIne hRdayamAM dhAraNa karI, bhakti vaDe gurune namI saMsAranuM svarUpa ciMvata rAjA parivAra sahita pitAnI nagarImAM cAle gaye. zrIdatta kevalI paNa vyajanone bodha karatA tyAMthI vihAra karI gayA. - zrIdatta kevalI bhagavAnanA upadezathI mRgadhvaja rAjA, zukarAja, rANIA vigere aneka che dharmane pAmyA. prakaraNa 14 muM. zukarAja ane haMsarAja zakarAja daza varSanA thayA tyAre rAjA mRgadhvajane Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 - - - - prakaraNa 34 muM 285 kamalamAlAthI susvapna sUcita bIjo putra utpanna thaye. rAjAe tene jamensava karI haMsa uparathI haMsarAja nAma pADayuM. dhAtrIothI lAlanapAlana karAto hasarAja paNa vRddhi pAmato daza varSane thaye, e daza varSanA haMsarAja ane zukarAja sAthe eka divase rAjA sabhAsthAnamAM beThe hato tyAre kamalamAlAnA pitA gAMgila kaSi rAjAnI AjJA meLavIne rAjasabhAmAM AvyA. rAjAe RSine mAna ApI temanA akasmAta AgamananuM kAraNa pUchayuM, paTTarANu kanakamAlAne pitAnA AgamananI khabara paDatAM tarataja sabhAmAM AvIne pitAnA caraNamAM teNue praNAma karyA: pitAne kuzaLa samAcAra pUchyA, rAjana ! mArA AgamananuM kAraNa sAMbhaLe. Aje svapnAmAM gemukha nAme yakSarAje mane kahyuM ke, huM zrI vimalAcala upara mukhya jInezvara yugAdIzane namavAne jAuM chuM, ne tame paNa tyAM cAle ! gemukha yakSarAjanAM vacana sAMbhaLI meM kahyuM ke, tame ne ame badhA tyAM jaIzuM to ahIMyAM A maMdira ane AzramanI rakSA keNa karaze?" tamArA dauhitra zukarAja ane haMsarAja rAma ane lakSmaNa jevA temaja bhIma ane arjuna jevA parAkramI che; temAMthI eka putrane ahIMnI rakSA mATe sthApI tame Avo! yakSanA vacanathI huM tamArI pAse AvyuM ne te yakSa paNa mane ahIM mUkIne tIrthane namavAne AgaLa cAle gaye. tenA prabhAvathI eka kSaNa mAtramAM huM tamArA nagaramAM AvyuM. " traSirAjanA vacana sAMbhaLI rAjAe pitAnA putronA. tarapha joyuM ke tarataja haMsa uThI pitAne praNAma karIne bole, "tAta! mane AjJA Ape ke jethI huM e tIrthanI Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 vikramacaritra yAne kauTilyavijya ane AzramanI rakSA mATe jAuM!" bALaka haMsanI vANI sAMbhaLI mAtApitA khuzI thayAM. tAta! nAnA haMsane na mokalatAM mane ja Azrama ane tIrtha vimalAcalanuM rakSaNa karavAne mekale! e tIrthane namavAnI mArI utkaMThA paNa prabaLa hovAthI Apa e kAryane bhAra mane ja soMpe ! " zukarAje kahyuM. maMtrIoe paNa rAjAne abhiprAya jANune anukULa salAha ApI, mAtApitAne namaskAra karI zukarAja gAMgila kaSi sAthe javAne taiyAra thaye gAMgila raSi paNa rAjArANIne AzIrvAda ApIne potAnA AzramamAM AvyA. tyAM rahelA vimalAcalane AdIzvarane namI vadI temanI stuti karI, Azramane maMdiranI rakSAnuM kArya zukarAjane bhaLAvI gAMgila baSi potAnA divya parivAra sAthe mukhya vimalAcalane viSe rahelA yugadIzane namavAne cAlyA. gAMgala gASine javA pachI paNa bhAgyazAlI zukarAja Azrama najIka rahelA tIrthane viSe rahelA AdinAthane reja namana, vaMdana ne pUjana karate svarga ane muktine egya ghaNuM zubha karma bAMdhavA lAge, eka divase rAtrine viSe AzramanI najIka keIka strInuM rUdana sAMbhaLI zukaraje, zayAmAMthI uThI rUdana karatI strInA zabdate anusAra teNInI pAse jaIne tenA rUdananuM kAraNa pUchyuM. tenA javAbamAM te strI bolI, 4 caMpAparI nagarImAM aridamana jAne zrImatI rANI thakI padmAvatI nAme putrI thaI. e padmAvatIne lADa laDAvI lAlanapAlanathI meTI karanArI huM tenI dhAvamAtA chuM. yuvAvasthAmAM AvelI e padmAvatIne gokhamAM ubhelI Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 prakaraNa 34 muM joI, tyAMthI ja eka vidyAdhara tenA rUpathI mohita thayela ene vimAnamAM nAkhI cAlate thaye. te vakhate huM te vidyAdharanA vimAnane vaLagI bUmabUma pADavA lAgI. duSTa vidyAdhare mane vimAnamAMthI nAkhI devAnA prayatna karyo, te Akhare ahIMyAM eNe mane vimAnamAMthI haDaselI dIdhI ne te AkAzamAge padmAvatIne laIne cAle gaye." dhAtrInI hakIkata sAMbhaLI zukarAja teNIne AzvAsana ApI AzramamAM teDI lAvyuM. tyAM zAMtipUrvaka rahevA samajAvI zakarAja padmAvatInI talAsa mATe AzramanI bahAra nIkaLyA. keIkanuM AkaM sAMbhaLI camakya ane cAre tarapha najara karI. yugAdInA prAsAdanI pAchaLa bhUmi upara paDelA ne AkaMda karatA purUSano zabda sAMbhaLI zukarAja enI pAse AvI bole, "keNa che? ane kayAMthI AvyA cho?" zukarAjanA pUchavAthI pele purUSa be , vaitADhaya parvata upara rahelA gaganavalalabha nagarano vAyuvega nAme huM vidyAdhara chuM. eka divase vimAnamAM besI mArI nagarIthI cAlato huM caMpApurImAM AvyuM. tyAM rAjatanayAne joI tene vimAnamAM besADIne cAle, mArgamAM ahI AvatAM mAruM vimAna khalita thaI gayuM. pahelAM eka strI vimAnamAMthI paDI, tyArapachI rAjakumArI ne te pachI huM paDaye; paNa enuM kAraNa huM jANatA nathI ke ame badhAM zAthI paDI gayAM ?" vAyuveganI vANuM sAMbhaLI zukarAja che, " A tIrthanA prabhAvathI maMdira upara thaIne jatuM tamArU vimAna khalita thaI gayuM che ne vimAnamAMthI tame badhAM paDI gayA che! sivAya bIjuM kAraNa nathI. he vAyuvega ! mATe Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya prathama bhaktithI yukta mane karIne yugAdIzane nama! zukarAjanI vANI sAMbhaLIne vAyuvega zukarAjanI sAthe janamaMdiramAM Avyo. bhaktithI yugadIzane namI stuti karI vaMdanA karI ane jaNA padmAvatInI tapAsa mATe maMdirathI bahAra nIkaLyA ke vAyuvege padmAvatIne joI zakarAjane kahyuM, "A bAlA padmAvatI ke jenuM meM haraNa karyuM hatuM !" zakarAja padmAvatI ane vAyuvegane laIne AzramamAM AvyuM. padmAvatIne joIne dhAtrI bahu ja khuzI thaI gai. zukarAje vAyuveganuM sanmAna karI padmAvatI ane dhAtrIne paNa saMtoSa pamADe. eka divase zuka rAje vidyAdharane pUchayuM, "are mitra! tamane AkAzagAminI vidyA yAda che ke bhUlI gayA?" zukarAjanA javAbamAM vAyuvega bole, "vidyA sukhapAThe to che, paNa te kAma nathI ApatI !" nirAza thata vAyuvega . tyAre mane saMbhaLAva!" zukarAje kahyuM, vAyuvege kahelI vidyAne sAMbhaLI zukarAje jInezvaranI dRSTi sanmukha ta5 ane japamAM tatpara rahIne tene siddha karI; ane pachI vAyuvega pAse paNa siddha karAvI ane jaNa have AkAzavihArI thayA. ekabIjA upara upakAra karavAthI te gADha mitra thaI gayA. keTaleka kALe vimalAcala tIrtha gayelA gAMgala gaDaSi yAtrA karIne potAnA AzramamAM AvyA. zukarAjanI pAse gaganavihArI vidyA ane kaSi khuzI thayA, gAMgila muni AzramamAM AvI gayA pachI zukarAja temanI rajA laIne vAyuvega ane padmAvatI temaja tenI dhAtrI sAthe vimAnamAM besIne cAlyA. gAma, nagara, parvata nadI, nALAnuM nirIkSaNa karatAM teo caMpApurImAM AvyA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 34 muM 289 sajA aridamana potAnI putrIne joI khuza thaze. rAjAe pitAnI putrI padmAvatIne zukarAja sAthe paraNAvI. keTalAka divasa zvazugrahe rahIne zukarAja rAjAnI AjJA lai vAyuvega sAthe zAzvatAM caityane vaMdana kravAne AkAzamAge che. zAdhatAM cine namaskAra karI vAyuvega ane zukarAja vaitADhaya parvata upara gaganavelabha nagaramAM AvyA, tyAM vAyuvega pitAnAM mAtApitAne maLe ne temanA harSanuM kAraNa thayA. vAyuvege potAnA pitAne zukarAjanA upakAranuM vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM. khuzI thayelA enA pitAe pitAnI vAyuvega nAme putrI-vidyAdharI zakarAjane paraNAvI. zukarAja vAyuvege sAthe e gaganavalabha nagaramAM rahyo. ekAda aSTApadanuM mahAtmaya sAMbhaLavAthI bane mitro vimAnamAM besI aSTApada tarapha cAlyA. " zakarAja!" evI koIka strIe potAnA nAmanI bUma pADavAthI zukarAje pAchaLa najara karI te keIka strI pitAne bolAvatI mAluma paDI, zakarAja ja thayo ne pelI sIe pAse AvIne kahyuM "jIneMkanI sevikA huM cakezvarI devI chuM. jInezvaranI bhakti karanAra bhavya janonAM vinone haravAvALI chuM gemukhanA AdezathI huM puMDarikagiri tarapha AvatI hatI, tyAre tArA nagaranI rajavATikAmAM eka strIne rUdana karatI jovAthI meM teNIne rUdana karavAnuM kAraNa puchayuM; tyAre teNue mane kahyuM ke, mAre putra zukarAja gAMgala gASinI sAthe temanA AzramamAM gaye che. tyArathI tenA kAMI samAcAra nathI, tethI rUdana karUM chuM. " tyAre meM teNune kahyuM ke, "tArA putranA kuzaLa samAcAra huM tane thoDA samayamAM ApIza, mATe dhIraja dharIne rahe." tArI mAtAne e pramANe AzvAsana ApI avadhi Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 | vikramacaritra yAne koTivijaya zAnathI tane aSTApada jato jANI ahIM huM tArI pAse AvI tane samAcAra ApuM chuM ke tuM have jhaTa tA. nagaramAM jaI tArA mAtApitAnA harSanuM kAraNa tuM thA!" cakezvarInI vANI sAMbhaLI gadgad svare zukarAja bolyA, "he devI! atyAre to huM aSTApada tIrtha upara covIse jInezvarane namaskAra karavAne jAuM chuM. have te e bhagavaMtane namI-vAMdI pachI huM mArA nagara tarapha jaIza.' cakezvarIne e saMdezo kahI zukarAjanuM vimAna AgaLa cAlyuM, ne tyAMthI pAchI pharelI devIe kanakamAlAne putranA samAcAra jaNAvI saMteSa pamADayo. zukarAja aSTApada tIrtha upara jInezvarone namI, mitra sahita gaganavallabhanagaramAM Avyo. ane vAyuvega tathA enA mAtApitAnI rajA laI, vAyuvegA sAthe, tene kariyAvaramAM ApelI samRddhi sAthe vimAnamAM besIne gaganavalabhathI cA ane caMpApurImAM AvI padmAvatIne AnaMda pamADaze. tyAMthI anukrame banne priyA sAthe riddhisamRddhi sahita, potAnA nagaranA udyAnamAM AvyuM. mitranuM Agamana jANune rAjAe mATe praveza mahatsava karyo Ama zukarAja mAtApitAnA harSanuM kAraNa thaye. eka divase zuka ane haMsanI sAthe parivAra sahita rAjA mRgadhvaja nagarInI bahAra udyAnamAM kIDA karavAne gayo hato. akasmAta dUrathI kelAhala sAMbhaLI rAjAe eka sevakane tapAsa karavA mUko . te sevaka tapAsa karIne AvI rAjAnI AgaLa kahevA lAgyo ke, " sAraMgapura nagaranA vIrAMgada nAme rAjAne sura nAme putra hatA, te haMsanI sAthe parvanA verane dhAraNa karato ghaNuM sainya sahita yuddha karavAne Avelo che; tene A ke vAhala che, kRpAnAtha !" sevakanI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 34 muM 291 vANu sAMbhaLI mRgadhvaja camakyA. "rAjya to huM karUM chuM ne haMsa sAthe yuddha kema thaI zake che mATe huM ja tenI sAthe yuddha karIza, laDIza.". AthI rAjA tarata ja raNamAM javAne taiyAra thayo, rAjAnI pAse banne putre AvI pahoMcyA. temaNe pitAnI vAta jANI eTale haMsa pote ja pitAne nivArIne yuddha caDe, e bhayaMkara yuddhamAM aneka vIreno saMhAra thaI gayo. haMsa ane sUra eka bIjAnA prANanA bhUkhyA thaIne laDavA lAgyA. e bhayaMkara yuddhamAM haMse sUrajane jamIna upara pADI dIdho. bhUmi para paDelA zatru sUrane haMse zIta, vAta vigere upacArathI sAvadha karI yuddha karavAne preryo, paNa zAMta thayelA sUranA hRdayamAM have yuddha karavAno utsAha vadhyo nahi. sUre haMsane khamAbe, "are haMsa! karUNu vaDe karIne teM mAruM rakSaNa karyuM, nahitara A yuddhamAM marIne huM jarUra narake jAta, raudradhyAnIne naraka sivAya bIjI kaI gati heya? " sUranI manovRttimAM akasmAta pheraphAra thavAthI mRgadhvaja Adi badhA Azcarya pAmyA. are sUra ! jyAre tuM A vivekI ane DahApaNavALo hatA, tyAre nAhaka yuddha zA mATe jagAvyuM?" mRgadhvaja rAjAnA javAbamAM sura rAjaputra che. hemahArAja, sAMbhaLe! sAraMgapuranA udyAnamAM eka divase zrIdatta kevalI vihAra karatA karatA padhAryA. mAtApitAnI sAthe huM paNa udyAnamAM jaIne kevalI bhagavAnane naye, dezanA sAMbhaLyA pachI meM mAre purvabhava pu. mArA puchavAthI gurU mahArAje mAre pUrvabhava kahI saMbhaLAvyuM. pUrve jItArI rAjAne haMsI ane sArasI nAme be patnIo hatI. ekadA zaMkhapuranA saMghanI sAthe rAjA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya parivAra sahita vimalAcaLa cAlyA. rAjA chatArIne siMha nAme eka maMtrI hato. pitAnAM ratnakuMDala bhUlI javA mAgamAMthI caraka sevakane te kuMDala levAne siMhe mokalyA. caraka sevake pAchA AvIne tapAsa karI, paNa kaMDala na maLavAthI teNe siMhamaMtrI pAse AvIne kahyuM ke tamArI kuMDala game te ke upADI gayuM haze. siMhamaMtrIne caraka sevaka upara vahema javAthI tene khuba mArI bebhAna karI dIdhuM. caraka sevakane tyAMja maravA mATe choDI, siMhamaMtrI AgaLa cA gaye, ne anukrame te bhakilapura pahoMcyo. bhUkha ane tRSAthI vyAkuLa thayela caraka durbAna karate maraNa pAmIne bhadilapuranI samIpamAM sarSa thayuM. e sarve siMhamaMtrIne ekadA deza daI mArI nAkhyo. siMhamaMtrI marIne narake ga. sarSa paNa kALa karIne teja narakamAM gaye, ekaja ThekANe nArakI thayelA te banne mAMhomAMhe tyAM paNa laDavA lAgyA. yuddha karatA teoe potAno kAla tyAM pUrNa karyo, ane tyAMthI nIkaLIne carakano jIva lakSmIpura nagaramAM dhanazreSThIno bharama nAme putra thayo. tyAM dhama pAmIne maraNa pAmI vIrAMgada rAjAno sUra nAme huM putra thaye narakamAMthI nIkaLela siMhamaMtrI vimalAcaLanI najIka vanamAM kIranA kuLamAM avataryo. jAtismaraNazAnathI najIkamAM rahelA e tIrthane jANI kIra-zuka jImezvara yugAdIne namI stuti karavA lAgyo. potAnI pAMkhamAM jala lAvIne pakhAla karata-snAna karato, vanamAMthI manahara puSpo potAnI caMcamAM lAvI bhAvathI jInezvaranI pUjA karato anukrame kAle karIne tyAMthI maraNa pAmI ne mRgadhavaja rAjAne tyAM atyAre haMsa nAme putra thayuM che. muni pAsethI e pramANene mAre pUrvabhava sAMbhaLI temaNe Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 35 muM vAryA chatAM huM haMsanI sAthe yuddha karI verano badalo levAne dhasI Avyo. tyAra pachI yuddhanuM pariNAma zuM AvyuM ane zuM thayuM e badhuM, he rAjana! tame jANe che, " sUranI vAta sAMbhaLI rAjA mRgavana sahita badhA camatkAra pAmyA, sUre pitAnuM sthAna AgaLa calAvyuM, rAjana ! have haMsane khamAvI mArA nagaramAM jai zrIdatta kevalI pAse mekSane ApavAvALI bhAgavatI dIkSAne huM grahaNa karIza." ema kahI sUra rAjakumAra haMsa vigerene khamAvIne dIkSAnI bhAvanA pUrNa karavAne kevalI bhagavAna pAse cAlyo gaye. AvA utpAtamAM paNuM dIkSAnI bhAvanAvALA sUrane jANa mRgadhvaja rAjA vicAramAM paDayo, "oha! saMsAranA viSama viSayono tyAga karI dIkSAne grahaNa kare che te purUSone jagatamAM dhanya che. huM have vRddha thavA AvyuM chatAM mane vairAgya kema thatuM nathI? hajI caMdravatIno putra mArA jevAmAM AvyuM nathI. ene joI mArA hRdayamAM vairAgyabhAva kyAre jAgRta thaze? jJAnInuM vacana kayAre satya thaze ? prakaraNa 35 muM. caMdrazekhara saMsAranA viSama svarUpanI ciMtavanA karate mRgadhvaja nRpa ati zataramAM Dubele te vanamAM udAsI bhAvane dhAraNa karatA eka vRkSa nIce beThe hate. akasmAta eka ATha varSano bAlaka rAjAnI AgaLa AvI tene namana karIne ubhe rahyo. rAjA mRgadhvaja udAsI bhAve e suMdara bALakane joI rahyo, " A bAlaka koNa haze ?" rAjAe pUchyuM, "keNa che tuM? kayAMthI Ave che? ... rAjAnA praznano Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya bALaka javAba Ape te pahelAM to tarata ja AkAzavANI thaI " he rAjana! A caMdrAvatIno putra che. A vAtano saMdeha hoya to IzAna dizAmAM pAMca keza dUra be parva tonI vacamAM rahelA keli nAmanA vanamAM yamatI nAme eka ginI tIvra tapa kare che tenI pAse jaIne tuM A putranI utpattinuM svarUpa pUcha. " rAjAe tyAM jaI pUchatAM leginI kahevA lAgI - caMDapurA nagarImAM soma nAme rAjA ne bhAnumatI nAme rANu thayAM. himavata kSetra thakI maraNa pAmIne eka yugala pahelA devalokamAM gayeluM te tyAMthI vI sArA svapnathI sUcita sema rAjAnI rANu bhAnumatInA udaramAM utpanna thayuM. pUNe divase e yugalano sAthe ja janma thayo. rAjAe putranuM nAma caMdrazekhara ane putrInuM nAma caMdravatI rAkhyuM. vRddhi pAmatAM te putra putrI anukrame jAtismaraNa jJAna pAmyAM ne bannee ekabIjAne oLakhyAM-pachI to paraspara ja rAgavALAM thayAM duniyAnI dRSTimAM bhAIbahena chatAM te bane arasaparasa mAtApitAthI gupta prIti karavA lAgyAM. emanI gupta vAtane nahi jANanArAM mAtApitAe caMdravatIne tamArI sAthe paraNAvI ne caMdrazekhara rAjAne thazamatI sAthe paraNa . caMdrazekhara paNa samaya maLatAM caMdravatI pAse AvavAnuM bhUlate nahi. tame jyAre kanakamAlAne paraNavA gayA ke tarata caMdravatIe sainyanI sAthe tamAruM rAjya grahaNa karavAne caMdrazekharane bolAvyA. te tamArI nagarI jItIne caMdravatInI sAthe enA mahelamAM rahyo hate. tame pAchA AvyA tyAre kapaTathI tamane khamAvI-chetarI te pitAne nagare gayA, chatAM caMdravatIno rAga teNe choDe nahi. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 35 muM 295 eka divase bhaktithI caMdrazekhara kAmadevanuM ArAdhana karavA beThe. devatAne prasanna karI tenI pAsethI caMdravatInI mAgaNI karI. prasanna thayelA kAmadeve caMdrazekharane adazya thavAnuM kAjaLa ApI tene prabhAva kahI saMbhaLAvyo ke, " jayAM sudhI mRgadhvaja rAjA caMdravatInA putrane jeze nahi tyAM lagI A kAjaLa-aMjananA prabhAvathI tuM adazya rahyo thake rAjAthI ke keInathI paNa jevAIza nahi; paNa jyAre rAjA caMdravatInA putrane jeze tyAre putranuM svarUpa kahIne huM jato rahIza, arthAta tyAra pachI A aMjanane prabhAva raheze nahi." Ama aMjanane prabhAva kaho kAmadeva adazya thaI gaye, aMjananA prayogathI adazya thayele caMdrazekhara caMdrAvatI pAse AvyA, khuzI thayela devatAe ApelA varadAnanI vAta caMdravatIne kahI saMbhaLAvI. caMdravatI caMdrazekharanI vAta sAMbhaLIne khuzI thatI bolI, " e badhuM satya che, paNa tamArA garbhathI mane putra thayo che tenuM zuM ? zuM putra utpanna thaye che? lAva jhaTa huM yazomatIne ApI AvuM. pachI ApaNuM sukhamAM kaI vina karI zakaze nahi, adazyapaNe huM tArA aMtaHpuramAM rahIza; ane tene sukhI karIza." caMdrazekharanI vANu caMdravatIne pasaMda paDavAthI caMdravatIe putrane caMdrazekhara pAse hAjara karyo, yakSanA prabhAvathI khAnagImAM te putrane yazomatIne ApIne kahyuM, mRgadhvaja rAjAnI caMdravatI rANIne caMdrAMka nAmane A putra che, tenuM tAre yatnathI pAlana karavuM = yamatIne samajAvI caMdrazekhara adazya vidyAnA prayogathI caMdravatInI pAse AvI pahoMce. guptapaNe caMdravatInA mahelamAM rAjA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 vikramacaritra yAne kauTilavijaya caMdrazekhara rahevA lAge, te pAchA kaI divasa rAjyanI khabara levA paNa gaye nahi. divase divase vRddhi pAmatA kAMtivAna bALaka caMdra kane joIne yazematI vicAra karavA lAgI. caMdrAvatI pAse yatheccha krIDA karatA patinuM mukha ke divase huM have jevAnI nathI. A ati suMdara bALakane prasanna karI tenI prIti huM kema saMpAdana nA karUM? ' yamatIe manamAM nakakI karI eka divase caMdrAMkane kahyuM, " are! caMdrAMka ? suMdara ! je tuM mArI sAthe pIti kare te A rAjyasahita huM tAre vaza thAu. yazomatInAM vajasamAna kaThora vacana sAMbhaLI duHkhI thato caMdra be , "are mAtA ! tuM Ama kema bele che?" are subhaga! tArI mAtA nathI tArI mAtA te mRgadhvaja rAnI priyA caMdravatI che. tAro ne mAre putramAtAne saMbaMdha che ja nahi; te mana vacana ane kAyAthI he suMdara ! mArI sAthe prema kare, ne A rAjyanA mAlika thA ane mArI sAthe bhega bhegavI sukhI thA ) rAgAMdha yazomatInAM viSarUpI viSayathI bharelAM vacana sAMbhaLI caMdraka duHkhI thayo thako javAba ApyA vagara ekadama tyAMthI nIkaLI mAtApitAne namavAne cAlyA. bhraSTa thayelI yamatI viSAdane dhAraNa karatI, saMsAranA saMbaMdhone viSa tulya mAnatI, vairAgyanA AveTAthI ginI thai gaI teja peginI thayelI huM yazomatI ! ne rAjana ! yazAmatIno tyAga karI namavAne Avelo A bALaka caMdrAMka---caMdravatInA putra ! ane A enI utpattine apurva ItihAsa. "A caMddhakane jotAM ja yakSe tamane AkAzavANIthI Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D prakaraNa 35 muM kahyuM ke yazematI pAse jaIne samasta vRttAMta jANe! e jANavA mATe tame ahIM AvyA ne sarve hakIkata jANuM. " yazomatInI vANI sAMbhaLI rAjane e bane adhama prANIo tarapha krodha utpanna thayo paNa yamatIe pitAnI madhura vANIthI saMsAranuM svarUpa samajAvI rAjAnA krodhane zAMta karyo. yazematInAM vacanathI zAMta thayelo rAjA mRgavaja caMdraka putranI sAthe potAnI nagarInA udyAnamAM AvyuM. maMtrIo vigere rAjAno praveza mahatsava karavAne AvyA. e praveza mahatsavane aTakAvI rAjA mRgadhvaja maMtrIone AjJA pharamAvI, "tame A zukarAjane moTA mahatsavapUrvaka rAjagAdIe besADe. huM have saMsAranA svarUpathI bhaya pAmela nagarImAM nahi AvatAM gurU pAse jaIne vrata grahaNa karI, huM mArA AtmAnuM hita karIza yatione paNa nagarImAM te deSa ja lAge che." ekA eka rAjAnI A apUrva vANI sAMbhaLI maMtrIe ekabIjAnI sAme jotA vismaya pAmyA. atyAre te rAjAne samajAvI maMtrIe rAjAne nagaramAM teDI lAvyA. caMdrazekhare khAnagImAM A badhI vAta jANIne caMdravatInA mahelamAMthI chaTakI potAne nagara cAlyA gaye, rAjA mRgadhvaje meTA utsAhapUrvaka zukarAjano rAjyAbhiSeka karyo. rAjAe sAte kSetramAM dhana vAparI aThThAI mahetsava karyo. ghamakAryamAM anagaLa dravyano vyaya karI rAjA mRgadhvaja dIkSA levAne taiyAra thaye, saMsAranuM svarUpa sAMbhaLIne bhaya pAmelA mRgadhvaja rAjAnI e vairAgya bhAvanA, e tyAga bhAvanA e addabhuta bhAvanA apUrva hatI. prAta:kALe dIkSA grahaNa karavA mATe taiyAra thayelA sajA mRgadhvajanI rAtrI kevI hAya ! nizAnA e bhayaMkara Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya sAmrAjyamAM, e zubha dhyAnamAM caDelA e naranAyakane kevalajJAna utpanna thayuM. utpanna thayelA kevalajJAnathI lokAlokanA svarUpane jotAM e naranAtha AgaLa devatAo hAjara thai vinaMti karavA lAgyA, rAjarSi ! A vezane grahaNa kare, eTale tamArA caraNa kamalamAM ame vaMdana karIe! ) devatAe ApelA veSane e jagatavaMgha purUSe prahaNa karyo. devatAoe e naranAyakane namIne kevalajJAnano mATe mahatsava karyo. devatAonA mahesavathI Azcarya pAmela zukarAjA huM ane maMtrIo sAthe pitAnI pAse AvIne name, ne rAjyamAM mATe mahatsava karyo. rAjarSi bhRgaje devatA ane manuSyonI medanI AgaLa saMsAranA tApane dUra karanArI dezanA pI. vyAkhyAnanA aMtamAM haMsa, caMdraka ane kanakamAlAe kevalI pAse vrata grahaNa karyA, caMdravatInA svarUpane jANanAra mRgadhvaja ane caMdrAMka, bannee kedanI AgaLa tene pragaTa karyuM nahi. rAjarSi mRgadhvaja bhavyajanone pratibaMdha karavA tyAMthI vihAra karI gayA, ne mahArAja thayelA zukarAja nyAyathI pRthvInuM pAlana karavA lAgyA. - naranAyaka rAjA mRgadhvaja te kevalajJAna pAmI potAnuM Atmahita karI gayA-A pRthvIne jJAnAmRtanuM pAna karAvavAne bhavyajanonA lAbhane mATe dezaparadeza devatAothI sevAtA vihAra karI gayA. caMdraka paNa pitAnI pAse dIkSA grahaNa karI pitAnA mArgano anuyAyI thayo, paNa pati ne putre tyAga karelI caMdravatInuM zuM? caMdrazekharamAM prItivALI caMdravatIne to patinI ke putranI koi paNa paDI nahetI-tene mAtra hatI eka caMdra Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 35 muM 299 zekharanA punarmilananI AzA ! caMdrazekharanA javA pachI caMdravatI enA virahathI vyAkuLa thaI chatI kiMkartavyamUDha thaI gaI hatI. eka divase caMdrAvatIe rAjyanI adhiSThAyikA devInuM sArI bhakitathI ArAdhana karyuM. caMdravatInI bhaktithI prasanna thayelI rAjalakSmI pragaTa thaIne bolI, he caMdravatI ! vara mAga ! bola tane zuM ApuM ? " devInI vANI sAMbhaLI caMdravatI bolI, "devI prasanna thaI che te mukarAjAnuM vizALa sAmrAjya caMdrazekharane Apa !" caMdravatInA javAbamAM devIe kahyuM, "zukarAjA jyAre kyAM jAya tyAre caMdrazekharane ahIM teDAvaje, mArI mAyAthI caMdrazekhara bIje zukarAja thaIne samasta rAjyane bhegavaze. " varadAna ApIne devI adRzya thaI gaI, caMdravatI paNa zakarAjAnA bahAra javAnI rAha jotI divasa vitAvavA lAgI, eka divase padmAvatI ane vAyuvegAnI sAthe zukarAjA zAzvata jInene namavAne maMtrIne rAjya bhaLAvI AkAzamArge cAlyo gayo. zukarAjAnA javAthI caMdravatIe potAne vara. dAna ApanAra devInI pAse AvI caMdrazekharane teDI lAvavA mATe sUcanA karI. tarataja devIe zukarUpa dharIne caMdrazekharane teDI lAvI nagaranI aMdara hAjara karyo. zukarAjanuM svarUpa dhAraNa karIne rAjamahelamAM rahelA caMdrazekhare-zukarAje rAtrIe ekAeka pikAra karyo, " are ! A kaI duSTa vidyAdhara mArI bane priyAone harI jAya che. maMtrIe vigere rAjAnA pokArathI ekatra thai rAjA pAse AvyA. zukarAjane joI Azcarya pAmelA bolyA, " are ! A zuM ? tame kayAre AvyA ! rAjAe kahyuM, " yAtrA karIne hAlamAM ja huM pAcho Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 vikramacaritra yAne kauTilmajiya pharela chuM, paNa koI duSTa vidyAdhara mArI padmAvatI ane vAyuvegAne harI gayA. have huM tenI pachavADe AtmahatyA karIza. AtmahatyA karatAM zuka rAjAne maMtrIoe zAnAM vacana saMbhaLAvI zAMta karyo. maMtrIoe zAMta karele A mAyAvI zakarAja devInA prabhAvathI prajAne nyAyathI pALavA lAge. khAnagImAM caMdravatInI sAthe te prIti karato, aneka prakAre ratikrIDA karate kALa nirgamana karavA lAgyA. zuka. zaja banelA caMdrazekharanI mA mAyAne pAra devInA prabhAvathI kaI pAmI zakayuM nahi. saMsAranI e vicitratAne mAtra jJAnI eja jANI zake che. zAzvata jInane namavAne gayele zukarAjA jInene namIne pharato pharato gaganavalabha nagaramAM Avyo. tyAM sAsu sasarAne maLI anukrame potAnI nagarInA udyAnamAM Avyo. kharA zukazAne pAcho AvelA jANI caMdrazekhara ( banAvaTI zukarAjA) gabharAye, teNe maMtrIne bolAvIne kahayuM, "are, je vidyAdhara mArI be strIone pUrve harI ye hatuM, te have eTalethI na saMtoSato sAruM rUpa dharIne mAruM rAjya haravAne paNuM AvyuM che, mATe tame enI pAse jaIne samajAve, nahitara yuddha karI huM ene mArI nAkhIza. zukarAjA (caMdrazekhara)nI A vANu sAMbhaLI maMtrI satvara udyAnamAM zu rAjA pAse AvIne bolyo, are dhuta! amArA rAjAnI banne strIone harIne pAcho zukarAjAnuM rUpa dhAraNa karI rAjya levA Avyo che ke zuM ? samajIne pAche jA, nahi te tArA bhuMDa hala thaze. '' maMtrInI vANI sAMbhaLI zakarAja vicAramAM paDaye Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prakaraNa 35 muM 31 are A che zuM ? khare zukarAja te huM chuM ! tame mane ze upadeza karavA AvyA che? huM ja tamAre svAmI chuM. zAzvata chanene namIne hajI atyAre pAcho AvuM chuM, bIje ke kapaTI mAruM khoTuM nAma dhAraNa karIne te gAdI para nathI besI gaye?" zukarAje Azcarya pAmIne kahyuM. "maMtrIja! kharI vAta che. Aja amArA svAmI che, chatAM zukarAjanuM rUpa dhAraNa karIne bIje keNa rAjyamAM ghusI gayo" zukarAjanI strIoe pAdapUrti karI. are, mAthAnA maMdira samI A strIo paNa pharI gaI! A zuM ? kharA zukarAja te yAtrA karIne tarataja AvI gayA che. tame to keI pAkhaMDI-dhUrta che, mATe jatA raho ! " maMtrInI vANu sAMbhaLI Azcarya pAmela zukarAjA aneka gaDamathala karavA lAgyuM. zuM baLathI Ane mArI nAkhuM? teya zuM? lekamAM apavAda thaze ke mRgadhvajanA putra zukarAjAne mArI nAkhI A kaI mAyAvI zakarAjanuM rUpa dhAraNa karIne sajA thaze." maMtrIne samajAvavA mATe aneka prayatna karyo, paNa eke vAta mAnavAnI maMtrIe mA pADI eTale nirAza thayela zukarAja potAnI banne priyAne laine vimAnamAM besI tyAMthI cAlyA gaye. mAthe AvI paDelI Aphata maMtrInI hakIkatathI dUra thaI javAthI zukarAjacokhara manamAM ati prasanna thayo. sukha bhogavavAne mAga enI meLe thaI gaye maMtrIne rAjAe InAmamAM sArAM gAma ApIne khuzI karyo. rAjA caMdrazekhara (zukarAja) zAMtithI rAjyanuM pAlana karate caMdravatI sAthe bhegene bhegavate pitAne kAla sukhamAM vyatIta karavA lAgyA. Aha! samaya zuM kare che? Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30ra ha0ra vikramacaritra yAne kauTilyavijaya prakaraNa 36 muM. zatru jaya zukarAja samayane mAna ApI potAnI nagarImAMthI vimAnamAM besIne potAnI banne strIo sAthe cAlyo. kyAM javuM ne have koi nizcita na hovAthI dezaparadeza phate je tIrthayAtrA karate, cha mAsa (chI saurASTramaMDalamAM AvyuM. AkAzamAge gamana karatA zukarAjanuM vimAna saurASTramAM eka sthAnake aTakI gayuM. vimAnanI gati khalita thavAthI AmaNa damaNa thayele zukarAja cAre tarapha javA lAgyo. nIce najara karatAM potAnA pitA mRgavaja kevalIne dezanA detA joyA. surAja harSathI nIce utaryo. tAta kevalajJAnIne vidhipUrvaka namaskAra karI, vaMdana karI dezanA sAMbhaLavA te beThe. kevalI bhagavAne zakarAjAnA hadayane dhIraja maLe evI apUva dezanA ApI; jethI zukarAjAnA hRdayane AdhAsana maLyuM. zukarAjA kaMIka zAMta paNa thayo. dezanA samApta thayA pachI zukarAjAe pUchayuM. "bhagavAna ! mAruM svarUpa dhAraNa karIne kayA adhame mAruM rAjya paDAvI lIdhuM che te Apa kahe? " zukarAjAnAM A vacana sAMbhaLI kevalajJAnI mRgadevaja rASiI caMdrazekhara ane caMdravatInuM svarUpa jANavA chatAM paNa mauna gaI gayA, zukarAjAnA praznone koIpaNa javAba Ape nahi, pitAnA praznane uttara nahi maLavAthI zukarAja gadgadita svare bole, " pratye ! tamArUM zreSTha darzana thayA chatAM paNa mAruM rAjya harAI jAya te huM mAnuM chuM ke te mArU mATe abhAgya-durbhAgya Aje jAgyuM che." Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 36 muM 303 chatAMya munie zukarAjanA praznano javAba na ApatAM rAjyaprApti thAya te upAya sUcavyuM, " he zukarAja ! vimalAcala parvata upara jaIne tyAM tIrthanI guphAmAM che mAsa paryata paMca parameSThIne ekAgra citta jApa kara ! tArA ekAgra cittanA jApanA puNyaprabhAvathI cha mAsa pachI guphAmAM mahAna teja-prakAza jovAmAM Avaze. jyAre e teja jovAmAM Ave tyAre tAre samajavuM ke tAre zatru chatAI gayo. enI vidyA tyAre naSTa thaI jaze ane tAre mATe rAjya choDI te bhAgI jaze." gurUnAM vacana sAMbhaLI harSita thayela zukarAjA gurUne vaMdana karI namaskArathI stuti karato priyAo sahita vimAnamAM besIne vimalAcala tarapha cAlyA gaye, vimalAcale AvIne strIone eka sthAnake rAkhI tIrthanI guphAmAM tapa karate ne paMca parameSThIne jApa karate ekAgra cittavALe thaye tapa ane jApa karatAM guphAmAM e zukarAjAne anukame cha mAsanAM vahANAM vahI gayAM. cha mAsanA aMte zukara je mahAna teja joyuM. guphAnA madhyamAM mahAna prakAzamAna tejane joyA pachI zukarAja pitAnuM dhyAna samApta karI, pAraNuM karI, vimAnamAM priyAo sahita besIne potAnA nagara tarapha cAlyA gayA. saMsAranA viSayamAM rakta thayelA ane rAjyalakSmImAM gulatAna banelA kapaTI caMdrazekharanI AgaLa akasmAta rAjyalakSmI pragaTa thaIne belI, "rAjana ! tArUM zukarAjAnuM svarUpa have adRzya thaIne caMdrazekharanuM svakSa pragaTa thaze. zakarAjAnA prabaLa puSya AgaLa mArI zakti have cAlaze nahi, mATe tene egya lAge tema kara !" rAjAne sAvadha karI rAjyAdhiSThAyikA devI tarataja adazya thaI gaI. devInAM Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vacana sAMbhaLI bhaya pAmele caMdrazekhara kiMkartavya mUDha thai go; potAnuM svarUpe pragaTa thavAthI tarataja nagaramAMthI bahAra nIkaLI gayuM. zakarAjA barAbara e ja samaye potAnI banne patnI sAthe nagaramAM AvI gaye. rAjamahelamAM AvelA zukarAne maMtrIo vigere AvIne namyA, rAjAno Adara kSAtkAra karyo. maMtrIoe pUchayuM, " mahArAjA ! A badhuM zuM banI gayuM ke amArA jevA buddhinidhAne paNa chetAI gayA !" maMtrIonA A javAbamAM rAjAe badhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. paNa potAnuM rUpa karIne AvanAra vidyAdhara hatuM, deva ke dAnava! e te zukarAjA pote paNa jANatA nahatA. tethI te jANatA hatA te sarve vAta kahI saMbhaLAvI. rAjAnI vAtathI saMtoSa pAmelA maMtrIoe rAjAne khamAvyA. te potAnI bhUla mATe pazcAttApa karavA lAgyA. A badhI vidhithI paravArI rAjAe vimalAcala tarapha yAtrA nimitte saMgha sahita javAnI taiyArI karI. aneka vidyAdhare emAM sAmela thayA. maMtrIo, aneka manuSya ane strIonI sAthe tema gurU mahArAjanI pAse saMghavI pada dhAraNa karIne zukarAjA meTA saMgha sahita rAjyanI vyava sthA karI vimalAcala tarapha cAlyA. tyAM jaIne snAtrapUjA sahita bhagavAna yugAdIzanI aSTaprakArI pUjA karI saMgha sahita zuka rAjA prasanna thayA. vajAropaNa karatAM bhagavAnanI bhakitathI praphullita hRdayavALA saMghapati zukarAjA maMtrI Adi salla parSado AgaLa belyA, " are ! eka adabhUta pUrva evI mArI vAta sAMbhaLo. mArA prabaLa zatrane meM A tIrthanI guphAmAM beThe beThe jItI lIdhuM. maMtra ane Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 36 muM 365 tapanA prabhAvathI zatrune jItI meM mAruM vizALa sAmrAjya pharIne prApta kareluM hovAthI AjathI A vimalAcalajInuM bIjuM nAma "zatruMjaya prasiddha thAo!' zukrarAjAnI A vANI maMtrI sahita badhI parSadAe vadhAvI lIdhI, ne tyArathI vimalAcalanuM bIjuM nAma zatruMjaya jagatamAM jAhera thayuM. vartamAna kAlamAM paNa e nAma prasiddhapaNuM jovAya che. je zatruMjaya upara aneka munivaree atyaMtara zatruone jItelA che tyAM bAhya zatrune chate e kaI bahu meTI vAta nathI, caMdrazekhara rAjA zukarAjAnuM svarUpa adazya thayA pachI pitAnuM mULa svarUpe pragaTa thavAthI bhaya pAmI nagara bahAra nIkaLI gayele, te AbhAmAM paNa samayane athavA to sorI bhavitavyatAne lIdhe parivartana thavA lAgyuM. tIrthayAtrA karavA mATe te rAjA caMdrazekhara paNa vimalAcale AvI Sabhadevane name; bhagavAnane pUjyA. e tIrthanA pharasathI enI vicArazreNI palaTAI gaI, "are, A jagatamAM mArA je pApAtmA kaI haze khare ! mArAM pApa te amApa che. khacita e pApanI zikSA mATe mAre AdhAra naraka yAtanA bhogavavI paDaze. e bhayaMkara paramArAmIkRta pIDAo bhegavatAM paNa mArAM pApa chUTaze nahi, are deva ! mane A zI kubuddhi sUjhI ! " pazcAttApa karatA ne vairAgyabhAvane pAmelA caMdrazekhara nRpatie mahe daya muni pAse bhAgavatI dIkSAne grahaNa karI. karma zUrA te dharma zUrA ! davajAropaNa vigere kAryane karIne saMghapati parvata upara rahelA mahedaya munine vAMdavAne AvyA. gurUnI dezanA sAMbhaLI zukarAjA hAtha joDI bolyA, "bhagavAna ! eka vAta kaho! A carAcara jagatamAM jJAnIthI kaMI vAta gupta nathI. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya bhUta, bhaviSya ane vAna e traNe kALanI vAta jANanArA Apa kRtyakRtya thayA che. mArU rUpa dhAraNa karIne rU rAjya pAvI pADanAra e adhama nara kANu hateA te Apa kRpA karIne mane kahe ! zakarAjAnI vANI sAMbhaLI maheya muni elya, "he zukarAja ! A dhu kesa nyuM te sAMbhuLa ! jagatamAM te pubhavanA RNAnuSaMdha vinA kAMIpaNa natu nathI. tAre mAthe e manuSyanu eTalu karaja bhavAMtarathI cAlyuM Avatu hatuM te have bharUpAye thai gayuM, samaja, eTale ke e madhuM patI gayuM, 1 "C bhagavan ! e zI rIte ? jarA spaSTatAthI kahe ! cha rAjAe khulAsA puchyA. " sAMbhaLa ! pAsa bhava pahelAM jyAre tu rAjA hatA, tyAre chala karIne eka purUSanu rAjya te anyAyathI paDAvI lIdhuM hatuM. te he zukarAjA ! A jIvamAM te purUSe tArU rAjya chaLathI paDAvI lIdhuM, " gurU mahArAjanI vANI sAMbhaLI zuraja AthI navAi pAmyA, " e purUSa te kANa, bhagavan! jha " te purUSa te A! " zukarAjAnA puvAthI ca drazekhara tarapha aMgulInirdeza karIne gurUmahArAja melyA. " caMdrazekhara ! mArA mAmA ? " zurAja Azcaya pAmatA melyA. " hA! rAjan !' mahAya muni elyA. maheAdaya gurUrAjanI amRtasarakhI vANI sAMbhaLI prasanna thayelA zukarAjA jhaTa ubhA thaine caMdrazekhara muninI pAse jai temane khamAvyA. " huM sAdhu ! mArA aparAdhane Apa kSame ! Apa mahAna che ! pujanIya che! ! pApano nAza karavAmAM Apa zuravIra che! cAritrarUpI lakSmIne meLavanArA Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 36 mu 307 ,, Apane have muktinI varamALa kAMi dUra nathI. " zukara je peAtAnA aparAdhane pazcAttApa karatAM caMdrazekhara sunine AvyA ane e caMdrazekhara yuni ! emanI te! vAta ja thI karIe ? teo peAtAnA pApanI vAravAr AlocanA, niMdA, gA~ karatA, ane tIvra tapa temaja dhyAna vaDe karIne karmonA kSayarIne kevalajJAna pAmyA. eka dhRtanA cadrokhara kAthI cora phevI--Si thayA; kRtyakRtya thayA. zukarAjA zatruMjaya tIne viSe peAtAne yAtrA-utsava sapUrNa karIne peAtAnI nagarI pratye cAlyA gayA. sala saMghanI sAthe saMghavI zukarAja peAtAnI nagarImAM AvyA; nyAyanItithI prajAnu pAlana karavA lAgyA, eka divase zukarAjAnI rANIne sArA svapnathI sUcita eka suMdara putrane janma thaye.. janmAnsanna karI putranu caMdra evuM nAma rAkhyuM, yauvanavayamAM zukarAjAe caMdrane zubhyanI lakSmI nAmanI kanyA sAthe pANigrahaNa karAvyuM. caMdra lakSmInA caiAga pAmIne juvAnIne saphala karavA lAgyuM.. nagarInI bahAra udyAnamAM kamalAcArya muniyara vihAra karatA karatA padhAryA. aneka sAdhu samudAyathI paravarelA AcAryane vaMdana karavAne zukarAjA patnI-putrAdika cukta parivAra sAthe AvyA. gurUne vidhipUrvaka vAMdI dha sAMbhaLavAne beThA. gurUmahArAje dharma dezanA ApavA mAMDI. dezanAne aMte zukarAjAe manamAM kaMIka nizcaya karI nagaramAM AvI, caMdrane rAjaya upara sthApana karI, e vairAgyanA aNamola ra'gathI ra'gAyelA zukarAjAe gurU pAse bhAgavatI dIkSAne aMgIkAra karI tIvra tapa karatA ne jJAnadhyAnamAMja ekatAnavALA zuka suni kA kSaya karavAnA ja mAtra udyama karavA lAgyA. sAMsAranI bAhya upAdhimAMthI virakata Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra ane kauTilyavijaya bhAva dhAraNa karI abhyaMtaranAM pApakarmonA nAza karavA tarataja temane saMpUrNa lakSa ApyuM. tIvra tapane karatA e naranAyaka zukamuni kaivalya lakSmIne prApta karI muktine varyAM, ane janma maraNanAM duHkha dUra karI mekSe gayA. 308 prakaraNa 37muM zatruMjayanI yAtrA smRtvA zatru jayaM tIrtha, natvA raivatakAcalaM snAtvA gajapade kuNDe, punarjanma na vidyate // bhAvArtha-je manuSya saMsAramAM bhAkI zrI zatru Mjayagirine saMbhAre che temaja zrI giranAranA AbhUSaNarUpa neminAthane je name che ane gayapadakuMDamAM je snAna kare che tene pharI janma dhAraNa karavApaNuM rahetu nathI. gurUmahArAja zrI siddhasenadivAkara sUrirAja pAsethI rAtrujayanA prabhAva sAMbhaLI mahArAjA vikramAditya zatruMjayane namavAne taiyAra thayA te gurUmahArAjane vinaMti karI, ke " huM prabhA ! amArI upara kRpA karI Apa amArI sAthe girirAjane saMgha kADhuM temAM padhArI ane siddhagirija vaDhAvAjha rAjAnI bhaktipUrvakanI vANIne gurue anumatI ApavAthI rAjA prasanna thayA, te sakaLa saghane bhegA karI sakala paca sahita rAtrujaya javAne taiyAra thayA. aneka sthaLe te nimatte kumakuma patrikAe mekavAmAM AvI. zubha muhutte rAjA vikramAditye satiSada grahuNa karIne rAvajaye zrI sugAdIzane namavAne javA mATe nagarInI ahAra prasthAna karyuM. e nimitte aneka bhATa, cAraNa ane nAyakAne dAna ApavuM zarU karyuM. sakala sa Mgha samudAya je samaye avaMtIthI cAlyA e samayanA saMghanu` zu` varNana Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 37 muM 3 karIe? vikramAdityanA saMghamAM cauda te mukuTabaMdhI rAjA hatA. sittera lAkha zuddha zrAvakenAM kuTuMba ne siddhasenasUri Adi pAMcase te AcAryo hatA. temanI sAthe eka agaNasittera suvarNanAM janamaMdira hatAM, traNase rUpAnAM maMdire; pAMcase dAMtanA devAla ane aDhAraso manehara sugaMdhamaya kASTanAM maMdira hatAM temaja eka kaTi ratha, che hajAra hAthIo, aDhAra lAkhathI vadhAre ao sivAya bIjA aneka puruSa ane strIonI saMkhyAne to pAra nahote. e vizALa saMpatti vaDe zobhate vikramAditya saMghanI sAthe zatrujya tarapha cAle. gAmegAma snAtra pujA davajAdika kriyAne karato te jainazAsananI prabhAvanAne vistAra saMgha zaMtrujayanI samIpamAM pahoMce. zatruMjayanI taLeTI AgaLa paDAva nAkhI saMghapatie yAcakane puSkaLa dAnathI saMtoSyA. bIjA divasanI udaya pAmatI suvarNamaya prabhAte mAgaNane dAnathI saMtuSTa karate vikramAditya jInezvarane namavAne zatruMjaya parvata upara caDha. AjanA divasane dhanya mAnatA mahArAjA vikramAditye parvata upara zrI yugAdI prabhunI snAtrapUjA temaja dhvajAropaNa vigere kriyA karI bhakitagarbhita stotra vaDe bhagavAnanI stuti karI. zatruMjaya upara mULanAyaka zrIyugAdIzane jamI, pUche, tyAM rahelA bIjA tIrthakarone paNa te namyo, ane pUjA karI, ane sarve jInamaMdiranA paNa darzana karyA. keTalAka prAsAdA jIrNa thayelA hovAthI rAjAe gurUmahArAjane pUchayuM vikramAdityanA praznanA uttaramAM siddhasena gurUe jIrNoddhAranA phaLanuM varNana karavA mAMDayuM; "jInamaMdira navuM baMdhAvavA karatAM jINuM-paDI gayelAne samarAvI jIrNoddhAra karavAnuM bamaNuM phale kahyuM che. purve A Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 vikramAritra ane kauTilyavijaya parvata upara cakravatI bharata mahArAjAe suvarNanAM jInabhuvana karAvI temAM zrInAbheya jInezvaranI maNimaya mUrti padharAvI hatI. sAgara cakavatIe pharIne tyAra pachI gaSabhadevane prAsAda baMdhAvI bIjo uddhAra karyo. 2 ne te pachInA paNa aneka nAnA moTA uddhAra temaja mukhya mukhya saMghapationAM varNana sUrIzvare rAjA AgaLa kahI saMbhaLAvyAM. zatrujya upara RSabhadevanA jIrNa prAsAdane joI sArakIya kASTane meTo prAsAda rAjAe baMdhAvyuM. temaja bIjA paNa jINu prAsAdane samarAvI navIna karAvyA. zatrujya upara nAbhinaMdanane namaskAra karI, jIrNoddhAra karIne bhaktithI bharapura hRdayavALe rAjA gurUnI sAthe revatagiri tarapha cAlyo. giranAranA DuMgara upara caDhI rAjA vikramAditya giranAranI zobhArUya neminAthane nakhe. snAtrapujA dhvajA repaNa karI, bhAvathI zrI neminAtha bhagavAnanI stuti karI. A rIte vikramAditye pitAne mAnava janma saphalA karyo. rAjA vikramAditya zatruMjaya ane giranAranI yAtrA karI saMgha sahita gurUmahArAjanI sAthe pAdavihAra karato pitAnI nagarI avaMtI AvI gayo. eka divase rAjasabhAmAM eka daridra avasthAne pAmele kavi Avya. sabhAmAM AvelA te kavine rAjAe eka hajAra suvarNamahAre bakSIsa ApavA mAMDI, kavi yAcake rAjAnI stuti karavAthI rAjAe daza hajAra mahero ApavA hukama karyo, te paNa na letAM-na svIkAratAM kavie punaH rAjAnI stuti karI. rAjAe eka lakSa dinAra levA kahyuM. rAjAnI vANathI prasanna thayelo kaviyAcaka be, "he rAjana! eka bahuzruta maMtrInuM camatkArika AkhyAna Apa sAMbhaLe! - kavi rAjasabhAne cakita karato bole - Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaE 37 muM 31 vizAlAnagarImAM naIM rAjAne bahuzruta nAme maMtrI hatA. rAjAne bhAnumatI nAme rANIthI vijayapAla nAme putra thayA. aneka prakAranA zAstranA rahasyane jANanAra devInA varadAnavALA zAradAnaMdana nAme tene eka gurU hatA. bhAnumatImAM utkaTa rAgAM thayelA rAjA sabhAmAM paNa bhAnumatIne besADatA heAvAthI matrIe niSedha karyAM. rAjAne e vAta rUcIkara nathavAthI maMtrIe bhAnumatInI pratimA manAvI rAjA pAse sabhAmAM sthApana karavA mATe rAjagurU zAradAna'danane bhAnumatInI pratimA taiyAra karavAnI AjJA karI.DhavInA varadAnavALA rAjagurU eka vakhata keAInuM svarUpa joThane Abehuba tenA jevI pratimA taiyAra karatA hatA. rAjAe arIsAmAM rANI bhAnumatInu pratiSThitra matAvyu, te pratiSTha ane joi rAjagurUe bhAnumatInI pratimA taiyAra karIne rAjAne arpaNa karI. ' pratimAnI suMdara banAvaTane joi rAjA manamAM khuzI thayA, paNa acAnaka pratimAne guhyusthAnake tala joine rAjA kApyA, " A duSTa rAjagurU mArI srInA gurUsthAnake tala che te kevI jANyA ? nakakI te khuTela huro." rAjAe tene marAvI nAkhavA mATe maMtrIne arpaNa karyAM. bahuzruta maMtrIe rAjagurUne khAnagI rIte pAtAnA makAnanA bhoMyarAmAM chupAvIne rAjAnI AjJA kahI sabhaLAvI. eka divase rAjaputra vijayapAla bhRgayA khelavAne vanamAM gayA. vanamAM eka bhayakara zikAra karatA vAghane joi vijayapAla bhayathI eka vRkSa upara caDhI gayA. tyAM vRkSa upara rahelA eka vAnara khelyA, '' he rAjakumAra ! bhaya pAmIza nahi. vRkSa upara rahelA ApaNane te vAgha kAMI paNa karI zakarI na.huM " rAjakumAra ane vAnarane vAta Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vikramacaritra yAne kATilyavijaya citamAM mitrAcArI thaI. vAgha paNa emane khAvAnI icchA karatA e vRkSa nIce theAlyA. rAtrIne samaye rAjaputra pinA kheALAmAM mAthuM mukIne udhI gayA, tyAre nIce rahelA vAgha melyA, ' are vAnara ! tArA kheALAmAM sutelA e paradezIne tuM nIce nAkha ke jethI enuM bhakSaNa karI mArI sudhAne huM... zAMta karU vAghanAM vacana sAMbhaLI vAnara khelyA. " are ! mArA kheALAmAM sutelA rAjakumArane huM zI rIte vizvAsaghAta karU ? ' tyAre te! AhAra vinA huM avazya marI jaiza. " vAghe kahyuM. " te tuM jANe ! paNa A vidhAsune hu aitarIza nahi, 1 rAjakumAra jAgyA eTale tenA kheALAmAM mAthuM sukIne vAnara sui gayA. vAnara dhI gaye!, eTale vAdhe rAjakumAra pAse vAnaranI mAgaNI karI. vAghanA kahevAthI rAjakumAre vAnarane nIce nAkhI dIdheA. vAghanA mukhamAM pale: vAnara hasIne pachI phdana karavA lAgyA, tethI vAdhe pUchyuM ke, " tuM hasIne pachI rUdana kema kare che? vAghanA javAmAM vAnara melyA, (" A mahASApI vizvAsaghAtI rAjakumAra mAre mitra thaine mane metanA sukhamAM nAkhI devAthI marIne narakamAM jaze tethI hu rUdana karI rahyo chuM. 35 pachI vAgha peAtAne sthAnake javAthI rAjaku mAra tyAMthI utarIne AgaLa cAlyuM, paNa te gAMDA thai gayA ane vise merA, vise merA 'ja makavA lAgyA. vAghanA bhayathI nADelA anya nagaramAM pahoMcI gayA. ane ekAkI joi rAjA vigere parivAra rAjakumArane zAdhatA zodhatA vanamAM Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 37 muM 313 AvyuM. vanamAM ghelA rAjakumArane joIne duHkhI thayela rAjA tene nagaramAM teDI lAvyA. aneka vaidyonA upacAra karyo paNa rAjakumAranuM gAMDapaNa gayuM nahi. tyAre rAjAne zAradAnaMdana sAMbharyA. "are maMtrI! je Aje zAradAnaMdana heta te rAjakumArane sajaja karata! " maMtrIe khAnagImAM chupAvelA zAradAnaMdanane vAta karI. zAradAnaMdanane strIne veza paherAvI rAjA pAse teDI lAvI maMtrIe rAjAne kahyuM, "he mahArAja ! mArI putrI sakala zAstrane jANanArI rAjakumArane sajja karaze! rAjAe paDadAmAM pradhAnaputrIne rAkhI rAjA vigere parivAra paDadA AgaLa rAjaputranI sAthe rahyo. rAjaputrane saMbhaLAvatI paDadAmAM rahelI putrI-zAradAnaMdana bole, "are rAjakumAra ! vizvAse rahelAne chetare emAM caturAI zI? kheLAmAM sUtelA vAnarane vAva pAse karAvI nAkhe emAM purUSArtha zu ? " Ama eka leka belavAthI rAjapuro "vi akSara choDI dIdho ne "si merA, "si merA," bolavA lAgyo. zAradAnaMdana bIje leka belyo, "are rAjakumAra! yAda rAkha! gaMgA, gematI ke samudra snAna karIne aneka pApathI chuTAya che, paNa mitrane droha karanAra vizvAsaghAta rUpI pApathI mukata nathI." e kaleka sAMbhaLI rAjakumAre "si" akSara cheDI dIdhe, ne "merA "merA belavA lAgyuM. zAradAnaMda trIje leka belyo, "rAjakumAra matradroha karanAra upakAra upara apakAra karanAra cAra, vivasIne ghAta karanAra e cAre yAvatacaMdra divAkarau narakamAM saDayA kare che." e leka sAMbhaLI me akSara chuTI gaye, rAjAe vacamAM pUchyuM; " he bAlA! gAmamAM Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 vikramacaritra yAne kauTilya vijaya rahenArI tuM vAnara ne vAghavALuM vananuM vRttAMta zI rIte jANe che? >> rAjAne uttara ApatI bALa bolI, "he rAjana! tamArA putranuM kalyANa cAhatA ho to supAtrane viSe Apa dAna Ape; kAraNake grahI te dIna vaDe ja zuddha thAya che; temaja he rAjana ! mArI jahuvAnA agrabhAge sarasvatI hovAthI, devagurUnA prasAdathI bhAnumatInuM guhya tilaka jevI rIte meM jANyuM hatuM, tevI ja rIte A hakIkata paNa meM devInA varadAnathI jANuM che. " cAre kalekanA sAMbhaLavAthI eka eka apharane tyAgate rAjakumAra rAjA AdinA Azcarya vacce svastha thaI gaye. rAjakumArane svastha je rAjA vigere AnaMda pAmyA. rAjAe potAnA AsanethI uThIne paDado khaseDIne joyuM to bALAne badale rAjagurU zAradAnaMdanane joyo, rAjA potAnA gurUne je harSa pAme ne gurU pAse pitAne aparAdha khamAvyo. rAjAe rAjagurU ane bahuzruta maMtrIne puSkaLa dhana ApIne rAjI kya. kavi-yAcakanI A pramANenI vANI sAMbhaLI rAjA vikramAditya ane sakaLa sabhA prasanna thaI. rAjAe kavine koTI dInAra ApIne saMtoSa pamADa. vizvAsapratipannAnAM, vacane kA vidagdhatA / aMkabhAruhya suptAnAM, hantuM ki nAma pauruSam // bhAvArtha--ApaNe vizvAse rahelA evA vizvAsa purUSane chetare emAM koI moTI caturAInuM kArya nathI; temaja potAnA khoLAmAM sutelAne mArI nAkhavo ke marAvI nAkhe e kaI meTuM parAkrama nathI. e te sahelAithI banI zake che. paNa e mahAna pApavRkSanAM phala Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 38 muM 315 : - bhogavavAno samaya Ave che, tyAre jIvane khabara paDe che ke mArAthI ze gajaba thaI gaye ! kayA pApanAM AvAM bhayaMkara phala mAre bhogavavA paDe che ! evA mAThA vipAka bhegavavA na paDe mATe jagatamAM prANuoe vizvAsaghAtanA pApathI dUra rahevuM. prakaraNa 38 muM. paraduHkhabhaMjana aMtImAM zrIdhara nAme eka brAhmaNa Akho divasa bhikSA mAgato tyAre paraNe kuTuMbanA bharaNa poSaNa jeTaluM tene maLI zakyuM hatuM. daridrAvasthAnuM saMkaTa dUra karavA mATe manamAM aneka vicAra karato, paNa eka upAya ene saphaLa thatAM nahi. e dAridrathI kaMTALI Akhare zrIdhare jIvanamaraNane saMga karavA vicAra karyo. zrIdhara kaMTALIne eka divase potAne gherathI cAlyo gayo, samudranA taTa upara AvI samudradevane ArAdhavAne zrIdhare ghora tapasyA AdarI. manamAM do nizcaya karI zrIdhare bhaktithI samudra devanuM ArAdhana karyuM. enI tapasyAthI samudrane adhiSThAyaka prasanna thayo -pragaTa thaye, ane bolyA, " zrIdhare; mAga ! " "bApajI! marI jAuM chuM ! khAvA anAja nathI, paheravA vastra nathI, dravya vagara te khAnAkharAbI thaI gaI! duniyAmAM garIba mANasanI te kAMI jIdagI che! dhana vagara te garIbonI pAyamAlI che, deva! dhana Apo! lakSmI Apa ! dravya Ape ! ' akaLAIza nahi! parabhavanI punyAi vagara jagatamAM kAMI maLatuM nathI. karavAM che pApa ane levuM che sukha, e zI rIte bane zrIdhara ! tArA bhAgyamAM nathI te emAM Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya zuM karuM ? devatAo paNa manuSyanA bhAgyamAM heya teTaluM ja ApI zake che. ) "satya che deva ! mArA pApanuM ja e phala che; nahitara tame deva addhi bhogave, mahArAjA vikama jagatamAM advitIya sAmrAjya bhegave ne mane bhikSA mAgatAMya bhejana na maLe e mArA karmane doSa temAM tame zuM karo ! chatAMya amArAM pApa che ke nahi e prazna bAjue mUkI tame jyAre prasanna thayA che, te mAruM dAridraya dUra kare ! ane mAruM kaSTa kApo! " " le ! A cAra ratna ApuM chuM. A rane mArA mitra vikramAdityane Apaje, badalAmAM tane tArA bhAgyamAM haze te maLaze. * "A ratnane prabhAva te kahe!) zrIdhare kahyuM. je, A pahelA ratnanA prabhAvathI Icchita sarva siddha thAya che, bIjA ratnanA prabhAvathI manavAMcchita bheja nanI prApti thAya che, trIjAnA prabhAvathI vastrAbhUSaNa ne sAsasahita sainya maLe che; jyAre cothAnA prabhAvathI rege nAza pAmI manavAMcchita siddha thAya che." samudradeva cAra rane ApI adazya thaI gayA. zrIdhara pitAnI tapazcaryA saphaLa thavAthI prasanna thaye ane te cAre rane laI anukrame avaMtI nagarImAM AvI gayo. snAna karI khAIpI paravArI bIje divase zubha zukana joI zrIdhara rAjasabhAmAM gaye. avaMtIrAja vikramAditya sabhAmAM beThelA hatA. maMtrIo vigere pitapotAne gya sthAnake beThA hatA. zrIdhara pratihArI pAsethI rajA meLavI rAjaR>>i sahu sanmukha AvI, mahArAjAne namaskAra karI, temanA caraNa Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 37 muM 319 AgaLa pelAM cAra anupama ratna mukIne hAtha joDI ubhe. rahyo. aMdhakAramAM prakAza karanArAM jhaLajhaLAyamAna tejasvI ratno joI vikramAditya prasanna thatAM bolyo, "are zrIdhara! A ratno tArI pAse kyAMthI? ne ahI zuM karavA lAge che? ) avaMtIrAja! kRpAnAtha! e ApanI AgaLa bheTa lAvyo chuM. ApanA mitra samudranA adhiSThAyakadeve A. ratna mane ApIne Apane bheTa ApavAnuM kaheluM che; jethI meM ApanI AgaLa A rane hAjara karyA che." samudradeva ne A rane, e badhuM che zuM ? tane vaLI samudradeva kayAM maLyA ? jarA vistArathI kahe ! " rAjAe zrIdharane pUchayuM. zrIdhare potAnI badhI vAta rAjasabhAmAM vikramAditya AgaLa kahI saMbhaLAvI. zrIdharanI dIna, kaMgALa hAlata jANu rAjA vikramAditya bolyA, "he zrIdhara! A cAra ratnomAMthI tArI marajI paDe te eka rana tuM le! " rAjAnI vAta sAMbhaLI zrIdhara vicAramAM paDa, ke "he mahArAja ! ghera pUchIne pI lauM." rAjAnI rajA laI zrIdhara ghera gaye, jagatasvabhAva bhinna bhinna hovAthI zrIdharanA putra enI mAtAe, ane putravadhue judAM judAM ratnonI mAgaNI karI ane laDI paDayAM. zrIdhara muMjhAye, "khacIta, garIbanAM nasIba garIba ja hoya che. jyAM kuspa hoya jyAM kuTuMbakaleza hoya tyAM lakSmIne vAso na ja hoya!" zrIdhare kaI rIte kuTuMbane samajAvI zAMta karyuM, ne pitAnA duSkarmanI niMdA karate rAjasabhAmAM AvyuM. "bApu! A rane amArA bhAgyamAM na hoya. emAMthI Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya eka ratna lai jA teA kuTu bakalerA thAya. eka kahe mAre A ratna joie, te zrIjo kahe mAre amuka ratna joie, cArete judAM judAM ratnA joie che mATe e ApanI pAse rahe te ja uttama che. Apane khIjuM kAMika dravya ApI abhArAM chu kApe ! (( brAhmaNanI AvI vANI sAMbhaLI mahArAjA vikramAditya melyA, hezrIdhara ! tu du:khI thaiza nahi! A cAre ratnA huM tane ApI dauM chuM. te lai jA ne sukhI thA !" paraduHkhabhaMjana vikramAdityanI A vANI sAMbhaLI rAjasabhA sahita zrIdhara Abho manI gayA; mane mahArAjAnI sAme animeSa nayane joi rahyo. CC 66 mahArAja! bApu ! e zI rIte ane devatAe A ratA Apane ApelAM che, '' zrIdhara bhAre avAje elyuM.. tethI zuM ? e vAta tA jIna thai gai. e ratne te mane bheTa ApyAM eTale te mArAM thayAM. have A mArAM ratnA huM tane bheTa Apu chuM. zrIdhara ! te le ane enA prabhAvathI tu' ane tArU kuTuMba sukhI thAo !" "" paraduHkhabha'jana vikramAdityanI vANIthI cAre ratnAne grahaNa karatA zrIdhara mahArAjAnI stuti karatA khelyA. bApu ! yAcakane Apa zuM nathI ApatA ? AvA kaLikALamAM paNa Apa jagatanAM mane vAMcchita pUranArA che! ! paraduHkhabhaMjana che ! dIna, duHkhIyA ane neAdhAnA AdhAra che!!" mahA AjAnI AjJA maLyethI zrIdhara pettAne ghera gayA. rAjAe eka divasa bhaTTamatrIne pUchyuM", " huM pradhAnajI ! prajA zI rIte sukhI thAya? " 6 rAjAnI mIThI najarathI! " bhaTTamArge kahyuM. bhaTTamAtranA vacananI parIkSA karavA rAjA veSanu Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 38 muM 19 parina karI majura jevA veSe eka divase nagarInI ahAra nIkaLI gayA. rAjA pharatA pharatA zeraDIAnA vADha pAtA hatA tyAM AvyA; tyAM eka rAzI pAse AvIne elacI, bhAtA ! tarasyA chuM! pANI vinA kaM oSAI jAya che, jarA zeraDIne rasa tA pIvarAvA ! cha " e dilhI jevA logI sAMbhaLI AsIe eka sA gIne riphIne tuta karyAM. rasanI mIThAza temaja eka sAMmAM ATalA che! rasa joi rAjA prasanna thayA. rAjAe peAtAnA mahAlayamAM AvIne bhaTTamatrane melAvI pUchyuM. " maMtrIjI ! A zeraDIvALAe ApaNane kara Ape che ke rrAha ? " * nA ! '' maMtrInA javAthyathI rAjA camakayA. " ema ? ATalA adhA rasathI AvI kamANI kare te ApaNA rAjabhAga kAMI nahi? ema na cAle! e lokonI zeraDI harI tyA ne ApaNA bhAga paDAvA ! " bIje divase rAjA veSanuM parivartana karI isuvADAmAM gaye. tyAM jai zeraDInA rasanuM pAna karavAnI mAMgaNI karI. kagAlane pAvA mATe DAsIe eka zeraDI bhAMgI temAMthI rasa kADhavA mAMDace. paNa gaI kAlanA jevA rasa Aje nIkaLye nahi. pInAra ane pAnAra ane vicAramAM paDayA, A zuM? 13 " mAtAjI ! gai kAle te puSkaLa rasa nIkaLyeA hatA, ne Aje Ama kema ? ' e kagAlanA javAmAM DaeNAsI melI, bhAi! AmAM phakta eka ja kAraNa che. kAle amArI upara, eTale A zeraDI upara rAjAnI dRSTi sarI hatI; Aje rAjAnI dRSTi Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra0 vikramacaritra yAne kATilyavijaya vaka thaI lAge che, tethI ja zeraDImAMthI rasa uDI gaye. DozInI vAta sAMbhaLI rAja cAlyo gayo. ene maMtrInA vacana upara pratIti thaI, potAnA manamAM jenA upara jevI lAgaNI hoya che tevI ja asara sAmA manuSya upara thAya che. keIne mAravAnI buddhi thAya che tyAre sAmA manuSyane paNa dveSa thAya che. jyAre koInA upara rahema najara ke mAnasanmAna jAgRta thAya che tyAre tenA manamAM paNa ApaNA mATe mAna utpanna thAya che. A maMtrI bhaTTarAjanA e vacatenI paNa rAjAe parIkSA karI. eka kaThiyArAne mAravAnI IcchA karato, anI upara dveSa ciMtavato rAjA ane maMtrIbane veSa badalIne nagara bahAra jatAM e kaThIyArAne maLyA ne kahyuM, "rAjA marI gaye ! sAruM thayuM marI game te have lAkaDAnI kIMmata sArI Avaze." rAjAnA hRdayamAM kaThIyArAne mAravAnI buddhi hatI te kaThIyAre paNa rAjAnI motathI rAjI thayo. bIje divase eka AhIraNane mAna, sanmAna, satkAra karavAnuM manamAM dhArI vAjA ane pradhAna veSa badalIne nIkaLyA. nagara bahAra AhIraNa malatAM rAja belyo, are AhIraNa! nagaranA rAjA marI gayA! " rAjAnA maraNanI vAta sAMbhaLI adhuraNa mAthA, uparanuM dahIMnuM maTakuM pANI nAkhI vilApa karavA lAgI. pitAnA mananI lAgaNInI asara sAmA manuSya upara paNa te pramANe thatI hovAnI khAtarI thavAthI vikame AhIraNane samajAvI zAMta karI; vastrAbhUSaNa ApIne vidAya karI. pachI te rAjA potAnA makAnamAM AvyuM. eka divase rAtrIe nagaracarcA jovA nIkaLe rAjA nagaramAM bhamato bhamato eka zreSThInA makAna AgaLa Avya; Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 38 muM 3rA enA makAna upara cArazI vajA ane corAzI dIpaka baLatA joyA. e pramANe jovAthI rAjA navAI pAmyo. rAjAe sabhAmAM e zeThane bolAvyo ane pUchayuM, "are zeTha! tamArA makAna upara corAzI davAo temaja teTalA dIpaka nizAne samaye kema jovAya che? mane Azcarya thAya che ke e dIpakemAM eka ekAya nahi tema eka vadhAre paNa kema nahi? ' rAjAnA pUchavAthI zreSThI bole, "kRpAnAtha ! mArA gharamAM jeTalA lAkha suvarNa che teTalA dIpaka ane teTalI vajAo mArA makAna upara kAyama rahe che. huM dhAruM chuM ke emAM meM Apane kAMI aparAdha karyo nathI. ) zreNInI vANI sAMbhaLIne rAjA kaMIka hasIne be, are zreSThI ! tuM keTIzvara nathI tethI mane duHkha thAya che." ema kahI rAjAe bhaMDAramAMthI soLa lAkha suvarNa ApI te zreSThIne keTIcara banAvyuM. nyAyathI rAjya karatAM vikamAditye samasta zatruone jItI lIdhA hatA. prajAnAM manavAMcchita pUrNa karI sAte vyasanane pitAnA dezamAMthI dUra kya; vikramAdityanA nyAyI rAjyamAM keI nItinuM ullaMghana karatuM nahi. juTha bolavAnI paNa keIne jarUra paDatI nahi. prajAne paracakanI ApadAne bhaya nahote. cerI, jArI, vijArI ke vyabhicArI, hiMsA, mArI ke marakI e badhuM vikramAdityanA nyAthI rAjyamAMthI dura thaI gayuM hatuM. rAmarAjya kahe ke dharmarAjya kahe-A kaliyugamAM paradu:khabhaMjana mahArAjA vikramAdityanuM rAjya suvyavasthita ane surAjya tarIke jagatamAM khyAti pAmeluM hatuM. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya prakaraNa 39 muM. nagaracarcA durbalAnAmanAthAnAM, bAlavRddhatapasvInAm / anyAyaiH paribhUtAnAM, sarveSAM pArthivo guruH / / bhAvArtha -dubala, anAtha, bAla, vRddha, tapasvI ane anyAyathI parAbhava pAmelA sarva lekeno AdhAra rAjA che, arthAta durjanathI sarvenuM rakSaNa karanAra jagatamAM rajA ja che. rAjA vikramAditya rAjadarabAra bharIne eka divase beThA hatA. aneka khATImIThI vAte sabhAmAM cAlI rahI hatI, tyAM pratihArInI rajA meLavIne nagaranuM mahAjana rAjasabhAmAM AvyuM, "mahArAja ! phariyAda ! phariyAda! ApanA nyAthI rAjyamAM A ze utpAta ?" rAjAe mahAjanane zAMtithI besADI nagaranA upAtanI vAta pUchI; "kahe te bhalA! nagaramAM zuM navIna utpAta che kAMI?' bApu! nagaramAM keika cAra pedA thAya che. roja rAta paDe che ne keI ne keInAM makAna tuTe che. cere zAhukAronA dhanamAla luMTe che. 29 rAjAe keTavAla sAme joyuM, "kema! A zAhukAre zuM kahe che? tame sAMbhaLe che ne? nagaranI AvI vyavasthA kare che ne ? " "mahArAja! emanI vAta kharI che. jene pakaDavA nizA samaye badhI pheja huM chuTI mukI dauM chuM, paNa e duze evI cAlAkIthI nagarIne luMTe che ke teo sapaDAtA ja nathI, tyAM upAya zo? ) Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 39 muM 323 keTavAlanI vANu sAMbhaLI rAjA bolyA, "game te rIte paNa ene pakaDavA ja joIe." rAjAe mahAjananI vAta sAMbhaLI temane samajAvIne ravAnA karyA. ane rAjAe te rAtrIe cekIpaherA mATe khuba tAkIda rAkhI, keTavAla paNa nagaramAM pharate raho chatAM cAre pakaDAyA nahi; temaja cArenI bhALa paNa maLI zakI nahi. paheregIrane parizrama vyartha javAthI rAjAe pite ja e kArya siddha karavAne nizcaya karyo. rAtrInA veSa badalIne eka mAtra khaDagane gupta rAkhI rAjA nagaracarcA jevAne ratrIne samaye rAjamahAlayanI chupI bArIethI nIkaLI gayA. racAranA jevA sAmAnya vaSavALe rAjA avaMtInA bajAramAM Avyo. guptasaMcArane bhrama thatAM ja rAjA aMdhArAmAM chupAI gayA. aMdhArAmAM ubhA rahI AvanArAone teNe dhArI dhArIne joyA. pachavADe AvatA manuSya cAra ja hatA. teo talArakSaka nahi, paNa ceranA jevA ja AkRti uparathI jaNAyA, rAjAe e cerene taskaranI saMzA karIne bolAvyA. cAranI saMjJA karavAthI pelA paNa samajyA ke, "A keI amAre bhAibaMdha che. eTale e cAre jaNA aMdhArAmAM ubhelA mANasanI pAse AvyA. "tame cAre maLIne kayAM jAva cho ! >rAjAe pUchayuM. paradezathI agaNita lata laIne AvelA meghazreNInA makAnamAM luMTa karavAno vicAra che, paNa tuM ekAkIekale keNa che? " taskara! tamAre bhAibaM, vaLI bIje keNu? " tAruM nAma ? " coree pUchayuM. "prajApAla ! " rAjAe javAba Ape. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 vikramacaritra yAne koTivijaya "tAre kayAM javA vicAra che? ke amArI sAthe AvavA vicAra che? " huM! evA telamaracA vecI khAnArA garione luMTavA e te parAkrama che? parANe mahenata karIne kamAyA heya ne ApaNe luMTI laIe to paisAnI hAyamAM bicArA marI ja jAyane! ApaNe te kaMI mIra mAraza mIra ! jha mIra? to meghazreSThI paNa eka amIra che ho bhAI??* nA, game tevo toya paNa te vaNikabhAI! mahenata, parizrama, dhaMdhArojagArathI karelI eNe kamAi ! ApaNe te rAjA vikramanI tijorI phADavAnA bhAI ! tArI vAta to sattara AnA ne be pAI ! vagara parizrame bhegI karelI rAjAnI kamAI luMTAI jAya toya rAjAne zuM du:kha ke saMtApa ? paNa rAjyamahelamAM praveza kare e kaparI vAta che ne! cerenI vAta sAMbhaLI prajApAla belyo; "tamAre enI ciMtA karavI nahi, paNa mane bhAga zuM Apaze e to kahe!" "ApaNe sarakhe bhAge vaheMcI laizuM. rAjAnA bhaMDAramAMthI badhAye eka eka peTI ratnanI laI levI." e pramANe paraspara saMketa karI rAjyamahela tarapha teo javAne upaDayA. prajApAla AgaLa jatAM jarA vicAra karIne ubhe rahIne bola; "baMdhuo ! rAjAne mahela phADavA ApaNe jaIe to chIe, paNa pahelAM kahe te kharA ke tamArAmAM koNa zI zI kaLA jANe che ?" prajApAlanI vAta sAMbhaLI pahele cAra belyo, amuka gharamAM zI vastu che te tenI gaMdha uparathI huM kahI zakuM chuM." bIjAe kahyuM "mArA hAthanA pharasathI game tevAM Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 39 muM 35 tALAM paNa ughaDI jAya che, samajyA ! " trIjAe kahyuM, " meM eka vakhata zabda sAMbhaLyA hAya teA varSa divasa pachI paNa huM kahI zakuM chuM ke, A amukanA rAkhyuM che ne amuka vakhate meM sAMbhaLelA hatA. " sarve pazuSa'khIAnI bhASA huM jANI zakuM chuM. " ceAdhAe kahyuM. " prajApAla ! tArAmAM zI zakti che te te kahe ? " saue pUchyuM. 66 mArAmAM? mArI zaktinI tA vAta ja cheADA ! tamArA badhAya karatAM sArI zakti vizeSa che, jemanI sAthe hA temane rAjA paNa kAMi karI zake nahi. " abhimAna sahu prajApAla melyA. 66 tyAre te tuM amane maLyo te sArU thayu, bhAi ! roja ApaNe meATI mATI luTo karI nyAla thai jaIzu nyAla ! " cAre rAjI thatAM melyA. pAMca jaNA rAjyamahela tarapha cAlyA. prajApAlane manamAM aneka vicAro thayA. " zuM atyAre ja A talavArathI Amane haNI nAkhuM? nA! pahelAM emanAM caritra tA jovA de ! pachI jevA vAge tevA vagADIzu !" 6. rAjamahela pharate killA ALagIne teo aMdara uMdyA, rAjamahelamAM pharatA pharatA teo eka sthAnake AvyA. prajApAle pelA gadha pArakhanArane pUchyuM', A makAnamAM zu zu che? " prajApAlanA pUchavAthI te melyA, A ADA mAM jhaverAta bhareluM che, ne A bIjo ADA rUpAthI, trIjo suvarNa thI ane A cAtheA ratnAthI bharelA che. " "1 " huM ratnA ja grahaNa karIza ! " ema kahI tALu ughADanArane kahyuM, " bhAi tArI zakti ajamAvI tALAM ughADa ! " bIjA cAranA hAthanA sparza thatAM ja tALu ughaDI Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 vikramacaritra yAne koTi vijaya gayuM. badhAya-pAce jaNAe e oraDAmAM praveza karyo ne apazukana thayA. ratnanI peTIo upADavA jatA hatA, tyAMja ziyALane zabda sAMbhaLIne pelo zabda pArakhanAra sthaMbhI gayo, "are! are ! thobhe! ! pAchA cAla! "paNa che zuM ? " pele prajApAla che . are, juo to kharA! A ziyALa zabda kare che te! te kahe che ke, mUrkhAo samajatA nathI ne khAtara pADe che, paNa mAlIka te tamArI sAthe ja che, rAjA tamane jue che, ne khAtara kema pADe che ? ' "are javA do e vAta! sAtamI bhUmikAe sutelA rAjA bhalene ApaNane jue! te zuM karavAnA che? eka eka peTI laIne bhAge, cAlo ! '' prajApAla temano utsAha vadhArate che . " teoe pharIne prajApAlanA kahevAthI peTIo lIdhI ne pharI ziyALano zabda thaye, "are, bhalA mANaso ! gharanA mANaso jotAM tame ratnanI peTIo upADI jAya che, te tamane nahi pace ! " zabda pArakhanAre badhAne vAravA mAMDayA, paraMtu temAM prajApAla bolyo. huM chatAM bIje gRhapati keNa jue vaLI? upADe! jarAya na Dare ! ziyALane balavAnuM kAMI bhAna nathI.' prajApAlanA zabdo sAMbhaLI zabdajJAnI che, "juo bhAI ! A ziyALa A kutarIne kahe che ke are suni! rAjAnA gharanuM anna khAine rAjAnI corI karAve che, ne ubhI ubhI joyA kare che? vAha ! upakArano badale te sarasa Ape che." ziyALanA praznanA javAbamAM zuni kahe che ke, "ha zuM karuM? jyAM mAlika pite ja badhuM jAte karAvatA hoya tyAM mArUM zuM cAle? | Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 39 muM 37 A vAtacItathI cAre jaNuM bhaya pAmyA ne corI karavI cheDI pAchA pharyA. temane samajAvI prajApAle pAchA vALyA, "are! jemanI sAthe huM heuM temane rAjA paNa zuM karavAnuM che? mATe rAjAne bhaye rAkhyA vagara upADe! ' prajApAlanA kahevAthI pAchA pharelA cAre jaNAe, ratnathI bharelI ekeka peTI upADI tyAMthI upaDathA ne rAjamahelanI hada choDI mANekacokamAM AvI pahoMcyA. mANekacokamAMthI pelA cAre cAre prajApAlane rAma rAma karIne cAlyA. temane jAtA joI prajApAla che. are baMdhuo ! have tame kayAre maLaze? ane kayAM maLaze? prajApAlanA pUchavAthI cAre bolyA, "ahIMyA kAle saMdhyA samaye ApaNe pharIne maLazuM. lo rAmarAma! " "paNa huM tamane oLakhuM zI rIte? ahIM to hajAre leka bhegA thAya che. mATe oLakhavA mATe koi lakSaNa ? ? hA ! amArA cArenA hAthamAM eka ja jAtanuM phaLa haze e nizAna ! ema kahI cere cAlyA gayA. temanA gayA pachI prajApAla-rAjA pitAnA bhAganI peTI laIne rAjamahelamAM dAkhala thaI gaye; pelI peTI eka sthAnake gaDhavI nirAMte zayanagRhamAM ArAma levAne gaye. zramita thayelo rAjA nidrAvaza thaI gaye. prAta:kAle baMdIjanonA mAMgalika zabdo sAMbhaLatAM ja rAjA jAgI uThe. ane paMca namaskAra maMtranuM smaraNa teNe karyuM ne prAtaHvidhithI paravArI rAjasabhAmAM Avyo, rAtrinI vAtane nahi sabhArate rAjA vikramAditya rAjasabhAmAM bIjA aneka upayogI kAma karavAmAM mazagula thaI gaye. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya -- - - -- -- - - -- - prakaraNa 40 muM ceranigraha "cArI caDhatAM lAja nahi, cerI karatAM lAja rAnI paraNe rAja nahi, rAnI paraNe rAja." prAta:kALe rAjAne bhaMDArI AvIne jue te tALAM tuTelAM ne meTuM khAtara paDeluM joyuM. bhaMDArI Azcarya pAme, "A majabUta cekIpaherAmAM AvIne je mANase khAtara pADayuM te nakkI vidyAsiddha hevo joIe. manamAM vicAra karI bhaMDArIe tapAsa karavA mAMDI, te ratnanA bhaMDAramAMthI ratnanI pAMca peTI guma thaI gayelI jaNAI Aha ! pAMca piTI! teya ratnanI? rAjAne eno kyAM khoTa che? e cAra te nahi pakaDAya ! ne have pakaDAya paNa zI rIte? bicAre talArakSaka! enA have bAra vAgavAnA ! huM pikAra pADuM eTalI ja vAra ! paNa pAMcane badale cha karI hoya te mAruM paNa kAma thAyane ! AvI taka vAraMvAra kAMi maLe che? Aje bhagavAna mArI upara kurabAna che- maherabAna che. maLelI taka te murnAe je gumAve." Ama vicArI bhaMDArIe ratnanI eka peTI AghIpAchI karI rAjasabhAmAM moTethI pokAra pADa, mahArAja! phariyAda ! pharipAda ! cArI! zarI! bhaMDAramAMthI cha peTIo cerAI gaI che." bhaMDArInI buma sAMbhaLI rAjA camaka; keTavAla sAme najara karI. "are, talArakSaka A zuM ? mArA mahelanI paNa tuM AvI cakI kare che? cere te mATe rAjamahela paNa luMTacorane nahi pakaDIza te cArano daMDa-zikSA tane karavAmAM Avaze. mATe game tema karI corane satvara zodhI lAva!" talArakSakane rAjaAjJA thaI. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4* muM 329 tArakSaka A divasa nagarImAM pha. nagarInI bahAra guphAomAM, bhekhaDamAM, aneka bIjI gupta sthaLemAM talArakSaka ane enA mANasee badhe pharIne tapAsa karI, paNa vyartha ! e mAyAnA maMdira samA cAranI zuddhi bicAre talA rakSaka zuM meLavI zakavAnuM hatuM ? Akheya divasa rakhaDIne sAMje keTavALa thApAka ghera Avya, mukha uparathI nUra uDI gayuM hatuM. bhUkhathI peTa, piTamAM pesI gayuM hatuM. rAjAnA hukama upara jIvanArA emane te kayAMthI nirAMta hAya ! ghaNA divasa sudhInI karelI majA eka divasa emanI purepurI vasula thAya! karelA pApapuNya emane te ahIMyAM ja pratyakSa phaLe! dIliyAMnA DAcA jevuM meM joI enI patnIe pUchayuM, kema, Aje che zuM ? AkuLavyAkuLa kema thaI gayA che? javAbamAM keTavAle cha peTInI vAta kahI saMbhaLAvI, "rAjAnI peTIcArAI gaI, te moTI upAdhi ubhI thaI." corane patto na lAgavAthI ApaNe kaMI nirAza thavAnuM kAraNa nathI. svAmin ! emAM gabharAva che zuM karavA? ApaNe kai corI karI nathI ke jethI ApaNe DaravAnuM hoya ! " patnIe dilAse ApavA mAMDe. tyAre ApaNe karavuM zuM? rAjA te ApaNuM sarvasva luMTI levA mAge che--ApaNane herAna karavA mAge che ! ' talAkSakanI vANI sAMbhaLI patnIe ene badhI vAta samajAvIne rAjA pAse mokale. sAMjanA, patnIne prerAyela talAkSaka rAjA pAse nIcuM mAthuM karIne ubho rahyo. rAjAe talAkSakane joIne pUchayuM, "kema, koI patto lAge ? : nA bApu! Akho divasa cere pakaDavA mATe mahenata karI, paNa vyartha, mAre parizrama phogaTa gaye. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya tyAre have ! " rAjAe pUchyuM. "have zuM bApu! mArAM gharabAra mAlamilkata Apa laI lyo, ne amane jIvatAM cho te amo paradezamAM jaI reTalo raLI khAIe !' siMha keTavAlanI gadgadita vANI sAMbhaLI rAjAe tenA tarapha joyuM, ane kahyuM "paNa mArI ratnanI peTIo gaI che tenuM zuM ? " kRpAnAtha ! akhaMDa cokI pahere ApanA mahela pharate rahe che. AkhI rAta sAvadhAna paNe cokI karavA chatAM A badhuM zI rIte banyu; prabhe! enI samaja paNa mane paDathI nathI. vaLI corane pattoya lAgato nathI. bApu! ene badale amAruM sarvasva Apa harI laI amane jIvanabhikSA Ape ! cIMtharehAla evA amane mukta karI amArA kaSTa kApa !" siMha keTavAle A pramANe AjIjI karavA mAMDI. siMha keTavAlanI zuddha aMtaHkaraNa pUrvakanI bhaktivALI vANu sAMbhaLI rAjA bole, "siMha ! bhaya pAmIza nahi. svastha thA, hiMmata rAkha, corane paDavAnI eka yukti batAvuM chuM te tuM ajamAva, ane corane pakaDI mArI AgaLa hAjara kara.' rAjAnI vANI sAMbhaLI siMha te A ja thaI gaye. "rAjA te mArI mazkarI kare che ke che zuM ? kSata upara kSAra nAkhI rAjA ane keNa jANe bALe che ke zuM ? gadagadita svare keTavAla bolyuM. "mahArAja! " "sAMbhaLa, ratnacokamAM jA. tyAM AgaLa mANekacokamAM cAra mANase sAmAnya veSamAM tArA jovAmAM Avaze. tyAM AvA mANaso to aneka haze, paNa jenA hAthamAM phala (bijAra) heya, evA eka ja jAtanA phalavALA e cAre mANasane pakaDI mArI pAse hAjara kara." rAjAnI AjJA sAMbhaLI Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 40 muM 331 siMha koTavAla pitAnI siMhaNanI prabhAne dhAraNa karate tAranI mAphaka potAnA mANasonI sAthe mANekacoka tarapha te gaye. cAre care mANekacokamAM AvIne pitAnA sAgrItane cAre tarapha jotA hatA. saMdhyA samaya thaI gaye hatA, chatAM pitAno sAgrIta na maLavAthI tenI rAha jotA cAre jaNa ubhA hatA. acAnaka ziyALane zabda sAMbhaLI zabdajJAnI camakIne bolyo, "baMdhuo! A ziyALa kahe che ke, tame have ahIMthI nAsI jAva. nahi te hamaNAM ja tame pakaDAI jaze !' are, bhAI ! tuM te bele che ke bake che? prajApAlane AvavA te de! te Ave ke ahIMthI pragati karI jaIe eka cora bo. are paNa nahi bhAgIe to pakaDAyA samaja! pelAe kahyuM. zAMta thA ! rAtre paNa tuM kahetA hatA ? e ziyALane zabda sAMbhaLI pAchA pharyA hatA te kaI maLata ? paNa e te pelA bahAduranA pratApe ApaNe mAladAra thayA. evAne lIdhA vagara te javAya ! " jevI tamArI marajI ! '' pitAnA sAgrItanI vANI sAMbhaLI te ThaDe paDI gayo. sipAIo sAthe siMha keTavAla mANekamAM AvI pahoMce. cAre tarapha mANasone jete, potAnA sipAIo vaDe cAre dizAne gherI laI, siMhe zedha zarU karI: zodha karatAM pelA cAre mANasenA hAthamAM phaLa najare paDavAthI camaka, ne tarata ja sipAio pAse temane pakaDAvI lIdhA. "are bhAI! kaMI vAMka gune ke ema ja amane pakaDI Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33ra vikramacaritra yAne kauTilyavijaya lIdhA! zuM vikramanA rAjyamAM vagara guhe mANasane pakaDI zakAya che, ane gunhA vagara daMDI zakAya che ? tame gunhegAra che ke nahi, e badhuM tame mahArAjane kaheje. tamane rAjAnI samakSa hAjara karavAnA che! keTavAlanI vANu sAMbhaLI cora ThaMDAgAra thaI gayA. siMha koTavAle cAre purUSone sajAnI samakSa hAjara ryA. emane jotAM ja rAjAe oLakhI lIdhA ne kahyuM: "pelI ratnanI peTIo laI gayA che te mAre havAle karavA ApI jAo! >> "mahArAja, peTIe zuM ne vAta zI? ame te jANatA nathI. zuM ame cora chIe ke mahArAja Apa A rIte amane kahe che? amArI jAtanuM Apa lIlAma kare che!" pelA core belyA. rAjAe emane zULI upara caDhAvavAne talAkSakane hukama Ape. talAlaka e cArene laI zuli tarapha cAlya. mArgamAM pelo trIje cAra belyo, "baMdhuo! Aja ApaNe rAtavALe prajApAla ! rAtre je prajApAlane zabda hata, teja zabda rAjAno zabda sAthe maLato Ave che, mATe nakkI rAjAe ja ApaNane ThagyA che." are! bajAramAM ziyALane zabda sAMbhaLI meM kahyuM ke bhAgo, paNa kei nAThA nahi ne enA kArastAnamAM ApaNe heziyAra hevA chatAM sapaDAI gayA. * badhAe vicAra karI keTavAlane kahyuM, " amane pharIthI rAjA pAse hAjara kara, eTale ame rAjAne peTIo soMpI daie! ) AthI siMhe temane rAjA AgaLa hAjara karyo. ciroe cAre peTIo rAjAne svAdhIna karI. cAre peTIo joI vikramAditya gamyuM: "bIjI be piTI lA !'' Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 40 muM 333 rAjAnI vANI sAMbhaLI zabdajJAnI melyo, 'mahArAja! eka peTI amArI sAthe eka prajApAla amAre sAgrIta hatA tenI pAse che. tenA prabhAvathI ja ame laDAramAMthI pAMca peTIe coravAne zaktivAna thayA chIe; kAraNake amArA cAre karatAM enI zakti adbhuta hatI. jyAMsudhI e prajApAla amArI sAthe hoya tyAMsudhI rAjA paNa amane kai karI zake tema nahAtA, mahArAja !' rAjA husIne AlyA, " tA e prajApAlane paNa pakaDI lAvA ! 6. mahArAja ! e Apanu kAma che! jevI rIte Ape amane pakaDavA, tevI rIte Apa ene pakaDI tenI pAsethI peTI lai lyA. ' cAranA kahevAthI rAjAe husIne pAMcamI peTI pAte gupta sthAnake mukelI te lAvIne hAjara karI aema, A paiTI ne ? ' '' tyAre. " hA! kharAkhara ! paNa have chaThThI peTI kyAM uDI gai paDatAM ja rAjAe bhaMDArI sAme joyu. rAjAnI najara bhaDArInI buddhi bahera mArI gai. ', ' bhaDA " bhaDArIjI ! eka peTI tame lAvA tyAre ? garIba bicArA bhaDArIjI zuM le? 'hA! ' nA ?' paNa zIte rIte kahe ? peAtAne buddhizALI mAnanArA rIjInI AbarU upara to pANI kharAkhara reDAyu hatu. pANIthI dhAvAI bhaMDArIjInI AbarU have sApha sApha thaI gai hatI. ' nA' kahe te sAme phAMsI taiyAra hatI. sarvenA dekhatAM bhaDArIjIe peTIne lAvI hAjara karI. rAjAe peTIe bhaMDAramAM mukAvI; bhaMDArI ane talArakSaka sane rajA ApI cArone kahyuM, "tamArI sAthe sahavAsa karavAthI Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya tame mArA A cheA, tA tamArI pAse eka vastu 59 mAguM chuM. 6c mahArAja ! corI karavA sivAya bIjI kAMi paNa bhAgA ! " coroe kahyuM, "huM eja mAguM chuM ke A bhava ane parabhavamAM duHkha ApanArI corInA tame tyAga karo ! A bhavamAM tame mArA dhIkhAne paDazeA athavA rALIe jaze, te parabhavamAM narakanI aneka yAtanA bhAgavo, mATe e pApanA tame tyAga kare ! . rAjAnA upadezathI e cAre coroe corInA tyAga karyAM. rAjAe emane corIno-trIjA vratano niyama karAvye; e niyama dRDha rIte pALavAne mATe bhalAmaNa karI, ane temane peAtAnA rAjyamAM meTA adhikAre nImyA. jethI cora paNa peAtAne corIno dhaMdho choDIne sukhI thayA. ane coronA trAsathI avaMtInagarI mukta thai. peAtAnA niyamamAM dRDha rahetA e cArenI rAjAe parIkSA karI; jethI saMtoSa pAmIne rAjAe darekane sA sA gAma inAmamAM ApyAM. eka vakhatanA cora atyAre rAjyanA mAnitA thayA; eTale grAmAdhipati thayA. eka vakhatano cora ane bhayaMkara DAkuM gaNAtA mANasa samayane laine moTA zAhukAra ane pramANika banI jAya che. A jagatano svabhAva ja evo parivartanazIla che ke eka vakhatano rAjA samaya AvatAM raka--bhikhArI banI jAya che: zAhukAra cAra banI jAya che; DAhyo gaNAtA mANasa gAMDA thai jAya che; jyAre jagatamAM mUrkha tarIke gaNAtA samayane laine vidvAna paMDita banI jAya che. samayane lane jagatamAM zuM pheraphAra nathI thai zakatA ? " Thaga jItAya mAdathI, nyAye nyAcI chatAya; jyAM jevAM tyAM tevA thavu, e ja Nika vidyAya,' Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 41 muM 335 prakaraNa 41 muM devadamanI vinayena vidyA grAhyA, puSkalena dhanena vA / athavA vidyayA vidyA turyopAyo na vidyate / bhAvArthaA jagatamAM vidyA vaDe karIne vidyA grahaNa karavI e sarvathI zreSTha upAya che; sivAya dhana ApIne paNa vitha grahaNa karI zakAya. athavA te vidyA ApIne vidyA meLavI zakAya. e traNa sivAya vidyA meLavavA mATe cothe upAya nathI. ekadA avaMtIrAja vikramAditya yuvADIe pharavA gayelA, te pharIne pAchA AvatAM mArgamAM anukrame ghAMcIvADAmAM AvyA. ghAMcIvADAmAM thaine mahArAja vikramAditya adha khelAvatA AvatA hatA, te samaye rAjamArgamAM dhULa uchALatI eka bALAne rAjasevake kahyuM: "are ! bALA ! rAjA Ave che, mATe tuM dhULa kema uDADe che?" A vAta sAMbhaLI bALA belI. "zuM paca daMDavALuM rAja chatra rAjAnA mAthe che ke te bagaDI javAnuM che ?' Ama kahI bALA hasI. enuM mRdahAsya ane kemaLa vANu rAjAnA hRdayane bhedIne ArapAra nIkaLI gayAM. rAjA e bALAnI sanmukha joi rahyo, "AhA! A bALA ke devAMganA? zuM enuM lAvaNya ! AvI anupamakAMti! mehanA baMdhanamAM badhAyelA vikramAditye bhamAtranA sanmukha joyuM ne AgaLa cAlyo. rAjamahelamAM AvI rAjAe bhaTTamAtrane pUchayuM: "pradhAnajI! A bALA kenI putrI che?" rAjAnA praznano uttara ApatAM bhaTTamAtra bolyo, Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 vikramacaritra yAne kauTila vijaya mahArAja! ghAMcInIvADImAM nAgadamanI ghAMcaNa rahe che tenI devadamanI nAme e tanayA che. ene mATe lAkamAM aneka tarehanI kavAyakA saMbhaLAya che, mahArAja !" rAjana ! mAthe zuM paMcadaMDavALuM chatra che ke bagaDI jaze, ega teNe kema kahyuM? zuM jagatamAM pAMcadaMDavALuM chatra hetuM haze. matrIjI! "mahArAja ! e paMcadaMDanI vAta te e ja jANe! e vicitra svabhAvanI chokarI che. koNa jANe eNe kema ema kahyuM haze !" bhatrIne javAba sAMbhaLI rAjAe devadamanIne hAjara karavA rAjasevakane hukama karyo. rAjasevake nAgadamanInA makAna AgaLa AvI bolyA, "are nAgadamanI ! tArI putrI devadamanIne rAjA bolAve che." "mArI putrIne! mArI putrIne zA mATe rAjA lAve che? mArI putrI che guno karyo che ke rAjA tene belAve che?" pitAne AMgaNe rAjasevakane joI nAgadamanI AbhI thaI gaI. enA manamAM to aneka gaDabhAMga thai gaI. "are nAgadamanIbAI ! rAjAne te vaLI bIjuM zuM kAma hoya? tamArI dIkarIe pAMca daMDanuM chatra rAjAne mastake che? ema kaheluM, te ene khulAse puchavA rAjA ene belAve che. mATe jhaTa mokale ! nahi to rAjA amArA upara gusse thaze." are bhAI! evAM bALakonI vANI sAMbhaLIne rAjA jene tene pakaDI maMgAvaze to A rAjamAM rahevAze zI rIte ? bALakane kAMI buddhi hetI nathI. e te game te bele, paNa mahArAjane kahe ke Apa te mAbApa cho ! annadAtA che ! bALakanA bolavA tarapha Apa na juo !' nAgadamanInuM kathana sAMbhaLIne rAjasevake bolyA, Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 41 muM 37 te vAta tuM rAjAnI AgaLa kaheje. mokale che ke nahi ? nahi mokale to pakaDI jaIzuM. rAjAne amane hukama che, nAgadamanI ! ) cAle bhAIo ! tyAre huM AvuM chuM, rAjAne javAba ApavA ! " manamAM kaMIka bhaya pAmatI ane nirAza thatI nAgadamanIe javAba Ape, ane rAjasevake sAthe javAne taiyAra thaI. rAjasevakae nAgadamanIne rAjAnI AgaLa hAjara karI. "kRpAnAtha! dharmAvatAra! Apa te dharmanA avatAra che. bALakanA bolavA tarapha Apa na juo ! mUrkha bALakanI vANI sAMbhaLI Apa kepa kare te pachI amArI zI dazA thAya, mahArAja ! " nAgadamanI rAjanI AgaLa hAtha joDIne upara mujaba belI. "tArI putrIe paMcadaMDanI vAta kahI, te huM jANavA mAguM chuM. e paMcadaMDa kayA che? ane te zI rIte maLe? te saMbaMdhI tuM jANatI heya eTaluM te mane kahe ! " rAjAnI vAta sAMbhaLI nAgadamanI belI "mahArAja! je Apane paMcadaMDanA chatranI jarUra hoya to prathama eka kaThina zarata pUrI karavI paDaze. e zaratamAM Apa jItaze te ja paMcadaMDanI hakIkata Apa jANI zakaze, anyathA nahi." nAgadamanIe kahyuM. "ane te tArI zarata? " rAjA vikrame nAgadamanIne AturatAthI pUchayuM. zarata e ke eka navIna ghatamaMDapa taiyAra karAve. e ghutamaMDapamAM mane sAkSI rAkhIne mArI putrIne tame segaThAbAjI (vraja) ramIne traNa vAra harAva. tamArI sAthe ramatAM je traNa vakhata te hArI jAya to tenI sAthe Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramaritra yAne kauTilyavijaya 338 paraNA, pachI tamane te paMcadadanI hakIkata kahero. " nAgadamanInI zarata mAnya karI rAjAe navIna dyutasaDapa karAvI, copATa maDAvI, devadamanI sAthe ramata zarU karI. AkhA divasa ramata cAlatI, ne sAMja paDe eTale e cApATa DhAMkI devAmAM AvatI, ne bIje divase pAchI zarU thatI. e cAra divasa javA chatAM devamanI na chatAcAthI rAjAne ciMtA thavA lAgI. " jo devadamanI peAtAne jItI leze te jagatamAM cAre bAjI mArI bhAre apakIti thaze !" devadamanI sAthe dyuta-copATa ramavAthI nagarImAM aneka prakAre rAjAnI nidA thavA lAgI. loko jene jema phAve tema khelavA lAgyA, divase rotraja ramatA ne rAtrIe vezanu pirava`na karI nagara carcA jotA, te peAtAnI niMdA sAMbhaLato hato; AthI rAjA vikramAdityane mahu pazcAttApa thayo ke, AnI sAthe me vaLI kyAM ramata mAMDI ? have adhurI mukAya teya pIDA ! A te sApe chaThThuMdara gaLyA jevuM thayuM. cAra pAMca divasa vahI gayA paNa devakramanI jItAI hi: AthI rAjAne khuba ciMtA thaI. have zuM karavu? game tema thAya teAdhe ane jItavI ja joie. palAcu e to suce ja chuTake che. " khinnacittavAlA rAjA koi devadira samIpe AvyA. e devamaMdira najIka ubhelA rAjA kuka zabda sAMbhaLIne camakayo. madhyarAtrInA samaye DamarUkanA zabdathI paDadhA pADatA eka vikarALa AkRtivALA purUSa rAjAnI sanmukha cAlyA Avato hato. kANa che tuM? kema Avye che ! kayAMthI Ave che? " e unA jevA hoThavALA, hAthInA dAMta jevA dAMtavALA, pAvaDA ' Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 41 muM 339 jevA nakhavALA ne patthara jevI aMgulIvALA mahAkAya rAkSasane je rAjAe pUchyuM; "huM A avaMtInagarIne rakhevALa kSetrapALa chuM. nagarInuM ne nagarInA adhipatinuM huM rakSaNa karavAvALo chuM." huMkAra zabdathI bhUmine gajavate daitya bolyuM. tuM keNu che ! ' kSetrapALane kahyuM "huM paradezI musAphara chuM. mAruM nAma vikrama che." rAjA che . tuM paradezI musAphara mane joine paNa nA Daryo? tane jarAya mAre bhaya na lAgyo? tane joIne DaravAnuM zA mATe ? tuM to kahe che ke huM rAjAnuM ne nagarInuM rakSaNa karanAra kSetrapALa chuM, te kahe tyAre, rAjAnI sthiti atyAre kevI che. ? e bihAmaNe pizAca jJAnathI joIne be "rAjA atyAre bhAre saMkaTamAM che, pelI ghAMcaNa devadamanIe ene bhAre saMkaTamAM nAkhyo che. e devadamanInA paMjAmAMthI rAjA chaTakI zake tema nathI. devatA ke daityane paNa damana karanArI devadamanIne jANyApichANyA vagara tenI sAthe duta ramavAnI rAjAe bhAre bhUla karI che! moTuM bhAgya hoya to ja rAjA devadamanInA sakaMjAmAMthI chuTe, bhAI! " daityanI vANu sAMbhaLI rAja TharI gaye. tyAre te kSetrapALa! tame evuM kaMIka kare ke jethI A saMkaTamAMthI rAjA chuTe ane devadamanIne jIte ? rAjAe trAhita tarIke vakIlAta karI. te tArI AgaLa kahevAthI zuM? rAjA mane bali vagere ApIne pUcho te tene upAya batAvIza." kSetrapALe e musApharanI dalIla teDI nAkhI. . Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 vikramacaritra yAne koTilyavijaya '' ' " huM bali vagere ApI tane prasanna karIza; tArI pUjA karIza, jhaTa kahe ! evA kayA upAya che ke devakramanI jItA jAya ? " nizcayapUrvaka A mAnavInu elavuM sAMbhaLI kSetrapALa vicAramAM paDayo, jJAnathI eNe jANyuM ke peAtAne pUchanAra rAjA pAte ja che. e jANyA pachI kSetrapAla melyA, " rAjana ! tame AnI sAthe yuddha Ar bhIne sArU te nathI ja karyu. devA paNa enI sAme zakAnI najare jue che, jyAre tame tenI sAthe vizvAsapUrvaka zruta khelA che, e AchI bhayaMkara vAta che ? ' '' " je vAta banI gaI te manI, have tenA zAka karave nakAmA che. have tA kAI paNa upAye ene jItavI ja joie, ane e upAya he kSetrapALa ! jo tame jANatA ho teA mane batAvo !" " aneka prakAranI vRkSarAjIthI zAbhatA sikeAttara parvata upara siddhasikeAttarIdevInA ramaNIya maMdira-bhuvanamAM AvatI kRSNa caturdazInI rAtrIe tyAM svayaM iMdra Avaze temaja bIjA paNa aneka devagaNa Avaze. temanI samakSa devadamanI adbhuta nRtya karo, te samaye tamAre tyAM javu ane e adbhuta nATayarasamAM mazagula thayelI jaivamanIne zakra je kAMi bheTa Ape te traNe bheTA tamAre vacamAMthI harI levI. bIje divase cApATa ramavA samaye ramatAM ramatAM rAtanI vAta kahI, sabhaLAvIne ene eka eka bheTa batAvavI. peAtAnI bheTA jovAthI te rAtanI vAta sAMbhaLavAthI devadamanI kSobha pAmI jaze, te traNe vakhata te tamArAthI hArI jaze. tene jItavA mATe A eka ja upAya che,rAjan !" rAjAne devadamanIne jItavAno upAya sUcavI kSetrapAla cAlyo gayo. pAtAnuM kArya siddha thavAthI rAjA paNa rAjamahelamAM AvI nizcitapaNe poDhI gayA. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 41 muM 341. prAtaHkALe jAgrata thayelA rAjAe paMca namaskAra maMtra smarI prAta:vidhithI paravArI kSetrapAla mATe ATha guDA bali taiyAra karI tenA maMdire tenI mUti AgaLa mute sivAya bIjA paNa aneka prakAre dhupa, dIpa, puSpa, phaLa, Adi mukI kSetrapAlane prasanna karyo. kArya siddha thavAthI sajajana purUSa potAnA vacanathI kei rIte pharI jatA nathI. e vacanabha ganI bheTa to dujane mATe anAmata rAkhavAmAM AvI che. have rAjA catudazInI rAha jota kAlakSepa karavA lAgyo. kAlIcaudasa AvI pahoMcI ane rAjAe sAMjane samaye vaitAlane yAda karavAthI vaitAla rAjA samakSa hAjara thaye; sarve hakItathI ene mAhitagAra karI potAne sikatarI parvata upara laI javA kahyuM. rAjAnI AjJA thatAM vaitALa rAjAne pitAnA khabhe besADI UDayo, ane sittarI parvata para siddha sikonarI devIne maMdira pAse rAjAne utAryo. adazyarUpe rAjA I AgaLa devadamanI nRtya karatI hatI, tyAM maMdiramAM Avyo. devadamanInuM abhuta nRtya je rajA manamAM camatkAra pAmyo. sabhAmAM devadamanIne lebha karavA mATe rAjAnA kahevAthI agnivetALa bhramaranuM rUpa karI devadamanInA mastaka upara rahelA puSpa upara beThe ne puSpane jarA daMza dIdho. nRtya karatI devadamanInA mastaka uparathI puSpa tenA paga AgaLa paDayuM: tenI sAthe bhramarane bhUmi upara paDelo joI nRtya karatI devadamanI jarA thaMbhI gaI, #bha pAmI gaI. AlApasaMlApathI adbhuta nRtya ane gAyana karatI devadamanI upara prasanna thaine ke pupamALA bheTa ApI; te nRtya karatI devadamanIe laine pachavADe pitAnI sakhIne ApavA mAMDI: paNa vacamAM agnivaitALe harI laIne rAjAne Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya ApI. bIjIvAra che prarAna thaine nupura ApyuM, te paNa devadamanI pAsethI harI lai vaitAle rAjAne ApyuM. trIjI vAra pAnanuM bIDuM zake? ApyuM, teya vaitAle paDAvI rAjAne AvyuM. e traNe vastuo lai rAjA vetAlanI sahAyathI rAjamahelamAM pAchA AvyA. bIjA divasanI prabhAte rAjA ane devadamanI copATa ramavAne beThAM. ekabIjAne jItavAnI AzAe banne jaNa khuba dAvapecapUrvaka ramatAM hatAM. banene jItavAnI AzA hatI. Aja keTalAya divasathI ekabIjAne jItavAnI bannene hoMza hatI. Aje umaMgathI, utsAhathI ane AnaMdathI bane jaNa ramatAM hatAM. bannenI kuTilatA nAgadamanI ane maMtrIe nIrakhI rahyA hatA. caDasAcaDasIe ramatAM ramata pUrajesamAM AvI. rAjAe dhaDAke karyo, "maMtrIdhara !devadamanI: nidrAmAM Aje te eka evuM suMdara bahu majAnuM svapna meM joyuM! jANe huM sikottarI parvata upara siddhasike - ttarInA maMdiramAM gayo. zakeMdranI sabhAmAM devadamanIne a6bhuta nRtya karatAM jeI! enA nRtyathI prasanna thai che puSpamALa devadamanIne bheTa ApI. rAjAe pUchayuM ke he devadamanI ! e svapna sAcuM haze ke beTuM ?" "svapnAM te sAcAM paDatAM haze? e to nara asatya !" devadamanInA bola sAMbhaLI rAjAe tarata ja puSpamALa devadamanIne batAvI. puSpamALa joI devadamanI ekadama lebhA pAmI gai. jIta para AvelI bAjI cittanI vyAkuLatAthI te hArI gai. copATe pharIne pitAne raMga jamAvyo. banne khuba dhyAnapUrvaka ramatAM hatAM. khuba rasAkasI cAlI rahI hatI. tyAM rAjAe pAchI vAta cheDI " are ! zuM vAta kahuM, deva Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 41 muM 343 drumanI ! IMdranI AgaLa puna: teM tArA adbhuta nAca zarU karyAM. e nAcathI cAsaTha jogaNI, bAvana vIra, bhutA sahita IMdra khuba prasanna thayo, ane eka page paheravAnuM nupura iM, tane bheTa Apyu. IMdranI e bheTathI tuM ahu khuzI thai. svapnAmAM joyele A banAva sAcA ke nahi ? " noMdabha, rAjA! evu te kAMi manatu hure vaLI ? " devadamanI melI. "6 apeAra pachInA rAjAe devamanIne iMdranu Apelu nupura batAvyuM. kharAkhara e nupurane joi devadamanI AbhIkhanI fAbha pAmI gai. bIjI vakhate paNa te cApATa hArI gaI. nagye jatA hatA, DhavakramanI paNa parANe usAha dhAraNa karI chellA dAvamAM rAjAne harAvavA mATe jIva upara AvIne khuba dhyAnathI ramatI hatI. cepADha saMpUrNa raMgamAM cAlatI hatI. e ragamAM palaTo lAvavA rAjAe pAchI vAta cheDI, "are ! zuM vAta kahuM, devadamanI ! jagatamAM IMdra mahArAjA jevA paNa kAi dAtAra haze, bhalA ! tArA trIjI vAranA nRtyathI khuzI thayelA iM tane eka majAnu bIDa' ApyuM. zu' e sudara bIDu ! hajI paNa mArA smaraNamAMthI khasatuM nathI. 5 ( rAjAnI vAta sAMbhaLI devakramanI camakI, " mahArAja ! khATI vAta !" mahArAje bIDu kADhI tarata ja dhruvakramanInA hAthamAM mukayu. bhIDAne jotAM ja devadamanI kSobha pAmI gai. trIjI ane chellI mAjI paNa te hArI gai. moTA mahesravapUrvaka rAjA vikrama e nIcakuLamAM janmelI devakramanI sAthe paDyA; kAraNake bALaka hitavAkya grahaNa karavuM. mATImAMthI paNa suvarNa thakI paNa levuM, nIca Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mANasa thakI paNa uttama vidyA grahaNa karavI: tevI rIte nIca kuLamAM paNa uttama strIratna hoya te uttama purUSe te grahaNa karavI. zrI prAye saLI vAkaDI, mata kare koI vizvAsa, mAthe ghara caDhAvI karI, pIche dIye gaLe pAsa. >> prakaraNa 4ra muM ratnanI peTI triyA apAve tejane, triyA karAve rAja; triyA palakamAM prANa le, mahilA matalababAja." "Aje ujANI che ke zuM ? nagaranI bahAra keIrase karI rahyA che, ke harIpharI rahyA che, loko badhA AnaMdamAM mahAlI rahyA che, A zuM ? " tAmralimInagarInI bahAra lekene bhinna bhinna pravRttivALA joI manamAM vicAra karate eka suMdara purUSa kautukathI joI rahyo. are bhAi, A zuM che?" teNe eka mANasane kutuhalavRttithI pUchyuM. "tame ke paradezI jaNAo che, jethI A nagarInA vyavahArane jANatA nathI. amAre to rejane A vyavasAya che, bhAI !" te nagaranA eka nAgarike kahyuM "tenuM kAraNa? zuM tamAre gharabAra nathI ke nagarI bahAra rAMdhI khAvuM paDe che? sArI nagarIne tema karavuM paDe che? te purUSe pUchayuM. are bhAI! A tAliprinagaranA rAja caMdrabhupe puSkaLa dhanane vyaya karI A nagarIne evI te anupama suMdara banAvI dIdhI che, ke jethI A nagaranA makAnanA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4ra muM 245 bhapakA jarAya malinatA na dhAraNa kare, mATe gAmamAM kedane paNa rasAI karavAnI manA pharamAvI che. tethI nagarInI bahAra nAgarikoe potapotAnAM rasoDAM taiyAra karelAM che. teo ahIM jamI paravArI sAMjanA sau potapotAnA makAne nagaramAM cAlyA jAya che nAgarikanI A vicitra vAta sAMbhaLI pelo purUSa Azcarya pAmyo. e purUSa paNa tyAM bhejana karI rAjamahela AgaLa AvyuM. caMdrarAjA paNa saMdhyA samaye rAjamahelamAM AvI gayo. e rAja prasAdanI sAtamI bhUmikAe rAjakanyA lakSmIvatIe nartakIo pAse adbhuta nRtya karAvyuM. rAjabhuvanamAM praveza karIne purUSa sAtamI bhUmikAe AvI bALa lakSmIvatI AgaLa thatuM nRtya jevAne the. madhyarAtri parvata nRtya karAvI natikAone tAMbulAdika ApIne visarjana karI dvAra baMdha karyA. usukatAthI keinI rAha jotI bALA AMTA mAravA lAgI. adRzya rahelo purUSa tenI A ceSTA je vicAramAM paDyo, pote je kArya mATe Avela te kArya sAdhavA mATe teNe cAre kera najara karI, to eka bAju ratnanI paTI joI enI AMkha camakI. e ratnapeTIne e purUSa adazyapaNe thoDI vAra the . tarata ja eka purUSa agAsIvAthI aMdara AvI belyo, "bALa ! lakSmI! Ava! cAla ! nIce ghaDImAM yojana bhUmine ullaMghana karanArI sAMDhaNu ubhI che, to ApaNe tenA upara svAra thaI mArA rAjyamAM jaIe." bhImakumAra bolyo, agAzImAMthI AvelA purUSanuM nAma bhImakumAra hatuM, je saMketa pramANe rAjatanayAnuM haraNa karavA Avela hate. e bhImakumArane je bALA bolI, "mArI ratnanI Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 vikramacaritra yAne koTivijaya peTIne laIne tame pahelAM nIce utare tamArI pAchaLa huM paNa jhaTa AvuM chuM.' ema kahI bALa ratnanI peTI levA pAchI pharI, paNa peTI maLe nahi. "aMdaranA bIjA khaMDamAM to nathI ne ? ema mAnI bALA bIjA khaMDamAM AvI peTI zedhavA lAgI. pelA purUSe A taka sAdhI lIdhI. jhaTa agnitAlanuM smaraNa karyuM. hAjara thayela vaitALa rAjAnA kahevAthI bhImakumArane enA rAjyamAM upADI gaye, ne tenI jagyAe pelo purUSa goThavAI gayo. bALAne pAchI pharelI joI pele purUSa bolyo, "cAle ! cAle! peTI te ahIM ja hatI ne! * pilA purUSe piTI batAvI eTale bALA khuzI thaI ane banne ekabIjAnI pachavADe nIce utarI sAMDhaNI para svAra thaI raste paDyAM. e peTI levA AvelA purUSane ratnanI peTI ane uparathI kanyAne paNa lAbha tha. uyinIne uddezIne sAMDhaNu jatI hovAthI bALA lakSmI camakI, "svAmI ! ApaNe to pUrva dizA tarapha javAnuM che! te to dakSiNa dizA tarapha kayAM jAo cho?" are bALA! sAMbhaLa! bhImanI pallI tarapha ApaNe jaIe chIe. tyAne adhipati bhIlla bhImanAme eka purUSa aneka naTa, viTa, luccA, laphaMgAonI sAthe rahe che. tenI sAthe jugAra ramatAM huM prave eka kanyA ane puSkaLa dravya hArI gayela chuM, tethI A ratnapeTI ane tane bhImarAjAne ApIne huM kanyA ane dravyanA RNamAMthI mukta thaIza." e pramANe purUSanI vAta sAMbhaLI lakSmI bhayabhIta thaI gaI, "are A zuM ? A purUSa keNa? pele bhImakumAra kyAM jato rahyo ? ene badale A te kaI bIje pu! are dudeva! A te zuM karyuM?" A pramANe bALA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 42 muM manamAM pazcAttApa karavA lAgI. ADaavaLe raste sAMDhaNI jatI hovAthI mAgamAM vacce AvatI vRkSanI zAkhA ane DALIenA ghasArAthI pIDAtI mALA lakSmI khelI " sAMDhaNIne dhIme dhIme javA DhA ! ne mArgo upara cAlavA dA ! vRkSanI DALIe mane pIDA kare che.'' 347 " e DALIAnA ghasArAmAM ATalI badhI pIDAya che,. tyAre mArA jevA jugArInA hAthe paDavAthI tArI bhUrI dA thavAnI che, tene tu kema sahana karaze ?" pelA purUSa khelyo. e purUSanA kaDavA vacanathI lakSmIvatI manamAM duHkhI thatI mAna thai gaI. sAMDhaNI anukrame ghaNI bhUmine ula'dhI eka ramaNIya sarevara pAse AvI, saMdhyAkALa thatA hovAthI pelA purUSa sAMDhaNI uparathI nIce utaryAM; kanyAne paNa nIce utArI: pANI pI tRpta thai sarovaranI pALe eka suMdara vRkSa nIce te purUSa rAtrI gALavAne rahyo. vRkSa nIce ADA thayelA te purUSa khelyo are mALA mArA caraNane dukhAva ! '" 66 66 rAjakumArI bALA lakSmIvatI e purUSanA paga dukhAvatI manamAM aneka vicAra karavA lAgI A jugArI purUSa mArA pati ! vAha vidhi ! A purUSanA sparza karI have huM zrIjAnA hAtha zI rIte jhAlIza ? kadI nahi. have te A jIgAriyo ja mArA pati thAo ! jevuM mArUM bhAgya ! " madhyarAtrInA samaye siMhanI garjanA sAMbhaLI bALAe "siMha ! siha !'' kahI bharanidrAmAM paDelA te purUSane jagADyo. udya mAMthI uThelA te purUSe bhAthAmAMthI mANa kADhI dhanuSya upara caDAvI zabdane anusAre bhANa cheADI dIdhuM, te pachI pAda nareza thaIne te sUi gayo. thoDI vAra thaine vAghanI garjanA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 vikramacaritra yAne kauTila vijaya thatAM bALA camakI ne purUSane pharIthI jagADo tarataja eNe zabdane anusAre bIjuM bANa caDAvIne choDI dIdhuM ne sUi gayo. pachI te e bALa paNa AMkhamAM nidrA bharAvAthI e purUSanA zarIra upara DhaLI paDI. prAtaHkALanA sUryane udaya thatAM sUryanI e raktalAlImaya prabhAe e bannene jagADayAM. nidrAmAMthI taratanAM jAgrata thayelAM e banne prANuo be cALatAM eka bIjAnI sAme joI jarAka hasyAM. bALa ! rAtrIe bahu bhaya lAgatuM hatuM ke ?" rAjAe pUchyuM. "tamArA jevA jugArI pAse rahevAmAM bhaya nahi ke?" rAjakanyA belI. "jarUra! nahi kema? paNa mArA pilAM be bANa karI dizA tarapha gayAM?" bALA belI, "mane khabara che, lAvI dauM, mA jugArI!" "hA! " ema kahI purUSa hasyo bALa lakSmI je dizA tarapha bANa choDelAM hatAM te dizA tarapha cAlI. thoDIka AgaLa gai te tyAM siMha ane vAghane marelA joyA. temanA mukhamAMthI bANa kheMcI kADhI vicAramAM paDelI bALa lakSmI bANa laIne pAchI pharI, ane te bANe purUSane AvyAM: "lyo jugArIjI! " jugArIe e bane bANa bhAthAmAM nAkhI bALAne kahyuM, "mArA A kAryanI vAta tAre keInI AgaLa kahevI nahi. ApaNe jugArIne AvuM parAkrama na hoya!" mAthuM dhuNAvI bALAe jugArInI vAta maMjura karI. pachI sAMDhaNI upara svAra thai bannee musApharI AgaLa zarU karI e bhayaMkara aTavInuM ullaMghana karI e purUSa Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 42 muM 349 lakSmIpura nagaranA udyAnamAM AvyuM. nadInA taTa upara ramaNIya sthAnake mukAma karI sAMDhaNI, ratnanI peTI ane bALA lakSmIne eka vRkSa nIce visAmA levAnuM kahI e purUSa nagaramAM khAvAnu levA gayA. e gArI purUSane vicAra karatI bALA lakSmI manamAM khelavA lAgI, zu A jugArI haze? tyAre koNa haze e?" lakSmIpura nagaramAM rahenArI rUpazrI nAme vezyA pharatI pharatI A bALA lakSmIvatI beThelI hatI tyAM cAlI AvI; teNIne joi vicAramAM paDI. maneAhara lAvaNya ane navIna yauvanavayavALI A mALAthI potAne keTalI kamANI thAya! AvA vicArathI rUpazrInI dADha saLakI; ane bALA lakSmIne chetaravA teNIe kahyuM, " are cAla ! cAla ! huM tArI pheItha thAuM ! mArA bhatrIjAe tane jhaTa teDavA meAkalI che. e tArI rAhu jue che! " e pramANenA zabdo kahI rUpazrI lakSmota peAtAne ghera teDI gai. 66 rUpazrI mALA, ratnanI peTI ane sAMDhaNIne laI pAtAnA makAne AvI. ratnanI peTI ThekANe mukI mALA lakSmIne uparanI bhUmikAe caDhAvI dIdhI ne kahyuM, " jo ahIMyAM aneka purUSo Ave che temanI sAthe managamatA bhAgA bhAgava ne majhA kara ! " rUpazrInAM kaTTu vacana sAMbhaLI lakSmI camakI, zuM A vezyAnuM ghara che? eNe mane phasAvI mArI pAse arthAta pApakama karAve che, paNa huM e pApa karIza nahi. huM koIpaNa rIte tArI marajI pramANe vatI za hi, samajI ? " ema dRDha nizcayapUrvaka zabdo mALA belI. A zabdo sAMbhaLI vezyA belI ke, " nahi samaje te tArA bAra vAgI jaze ! kANu tAro bApa tane ahi bacAvaze? " mAra vAge ke tera vAge, paNa re duSTA ! tArA dAva te pheTa ja jaze. " A pramANe bALAe vezyAne nizcayAtmaka javAba ApyA. kadApi Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa0 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya rUpazrIe jANyuM ke A vI sIdhesIdhI mAna nahi, mATe ene te bhekhaDe ja bharAvA de. enI meLe sIdhI dora thaI jaze. AthI haMmezAM AvatA phajadAranA chokarAne elAvI e bALAne soMpI dIdhI, "je madanasiMha! A bALa tane seMpuM chuM. tAre enI sAthe paraNavuM hoya te paraNa athavA tene rakhAta rAkha !" rUpazrIe ene bhaLAvIne tarataja pitAnA khaMDamAM cAlI gaI. rUpazrInA gayA pachI madana te bALAne joIne bolyA, "bALA ! kAle tane huM jarUra paraNIza. mArA ghera laI jaIza. Ajano divasa tuM sukhethI ahIM rahe! uparanI bhUmikAe bALAne choDI madana nIce AvyuM. rUpazrIne maLI badhI vAta karI. enI saMbhALa rAkhavAnI bhalAmaNa karI pitAnA ghara tarapha javA nIkaLe. nIce AvI bALake ramatA hatA tenI pAse te Avyo, bALake eka makAnanI bhIMte rahelA eka kAcaMDAne DhephAM mAratA hatA ne zarata bakatA hatA, paNa koInu Dhepha kAcaMDAne spaNa karatuM nahi. temanI vacamAM madana AvIne bAMhya caDAvI che, "juo, mArI bhUjAnuM baLa ! " ema kahI eka mATInA DhephAthI kAcaMDAne nIce pADI nAkhe ne abhimAnathI , "mArA je jagatamAM keNu baLavAna che? upara gavAkSamAM rahelI lakSamIvatIe A purUSanI vANI sAMbhaLI jugArI sAthe enI sarakhAmaNI karI, "kayAM kuMjara ne kayAM gadheDe ? kayAM haMsa ne kyAM kAgaDe? kayAM siMha ne kayAM bakaruM? kayAM sAgara ne kyAM khAbeciyuM? A nIca mANasa svalpa baLane paNa jIravI zaktA nathI. are ! duSTa vidhi tuM paNa mArI zI kadathanA kare che! AnA karatAM te kASThabhakSaNa zuM khoTuM? e jugArI have mane kyAM maLavAno hato ? manamAM vicAra karI rUpazrI pAse Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 prakaraNa 42 muM AvIne bolI, "are! je tuM mane baLAtkAre AvA nIca purUSone havAle karIza to rAjAnI AgaLa huM tArI phariyAda karIza. huM to have phakta kaSTabhakSaNa karIza." rUpazrIe vicAra karyo, "bhalene kASTabhakSaNa kare! ratnanI peTI te mane pacaze ja. pachI A bhalene mare ! " manamAM vicAra karI rAjA pAse AvI teNe rajA mAgI. rAjAnI rajA meLavI rUpazrIe vAchatra vagaDAvyA ne ThAThamApUrvaka lakSmIne zaNagArIne nadIne kAMThe cAlI. lakSmIno varaghoDo pharate pharate rAjamahela AgaLathI pasAra thayuM. rAjA A bALAnuM svarUpa joI camake. eNe bALAne potAnI pAse belAvI pUchayuM, "he vatsa! tuM konI putrI che? zuM rUpazrInI putrI che? - rAjAnAM vacana sAMbhaLI bALA lakSmI belI, "mahArAja! rUpazrI mArI mAtA nathI. eNe te baLAtkAre mane pakaDI mAruM sarvanAza karyuM che, paNa zuM karuM? A nagaramAM dIna ane du:khInuM rakSaNa karanAra kei mAjA purUSa na hoya tyAre huM kASTabhakSaNa na kare te bIjuM kare paNa zuM ? bALa lakSmInI vANu sAMbhaLI rAjA camaka, "are A zuM? huM nyAyathI pRthvIne pAchuM chuM chatAM bALA! tuM A zuM kahe che? huM satya kahuM chuM, rAjana ! rUpazrIe mAruM sarvasva nAza karyuM che, ane uparathI agnimAM huM baLI mare e te kyAMno nyAya ? " tuM A nagaramAM zI rIte AvI tyAre tAre mAtapitA keNa che? " rAjAnA pUchavAthI kanyA bolI, "mahArAja ! je purUSa mane tAmralimInagarathI ahIM lAvyo che te puruSa mane nagara bahAra mUkIne zaheramAM bhojana levA gaye; pacha Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vADe A rUpazrI mane chetarIne e mane makAne lai gai. mane lAvanAra purUSa A nagaramAM ja che; te jo nahi maLe ! huM agnibhakSaNa karIza. ahIM rAjamArga upara hujArA mANaso bhegAM thayAM hatAM. nagaramAM gayelA pelA jugArI paNa khAvAnuM laI peAtAne sthAnake gayo. paNa tyAM kanyA jovAmAM AvI nahi; jethI ene zeAdhatA nagaramAM pharatA A vadhADAmAM e paNa sAthe hatA. mALA, utAvaLa na kara ! :A vizALa medanImAM dareka purUSane jo, ne tuM tArA sAthIne oLakhI kADha! paraMtu kASTrabhakSaNanI vAta paDatI mUke. " rAjAnI vANI sAMbhaLI mALA khuzI thai te kASTabhakSaNa karavAnI vAta cheADI tyAM ekatra thayelA dareka purUSane jovA lAgI. dhyAnapUrvaka jotAM te khALAe anukrame peAtAnA sAthIne oLakhI kADhayo. e purUSane joine rAjA tarapha najara karatI bALA lakSmI melI, " mahArAja! mane lAvanAra A ja purUSa! lakSmIe batAvelA purUSane joI rAjA camakayA. enI pAse AvI, barAbara oLakhI, rAjA e purUSanA caraNakamaLamAM namyA. 66 (6 e purUSane rAjA paNa namyA--page lAgyA e joka rAjamALA lakSmI te AbhIja thai gai, " tyAre e puSa kANa haze ? " 66 mahArAja ! avatIrAja ! mArA aparAdhanI kSamA kare!" rAjAe pelA purUSanI kSamA mAgI. rAjA! tArA nagaramAM Ave nyAya che ! matsyanA nyAye tu rAja kare che. jo, jamo namaLAne zikAra kare che ! '" pelA purUSe rAjAne zikhAmaNa ApI. ": Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 prakaraNa 4ra muM mahArAja! mArI mUrkhatAnI mane kSamA kare !' lakSmIpura rAjA siMha che. "meM ApanI mATI avajJA karI che." siMha sevake e purUSanA caraNamAM paDI kSamA mAgI. e purUSa te avaMtIrAja vikramAditya pote hatA, paMcadaMDanA chatranI jALI mATe, ratnanI peTI levAne nAgadamanIe rAjAne tAmralimInagarIe mokalele, te ratnapeTI sAthe rAjabALAne laIne ahIM AvyuM hatuM. pachI te siMha rAjAe sipAio pAse rUpazrIne pakaDAvI, ratnanI peTI maMgAvI, mahArAjA vikramAdityanA caraNamAM dharI. pitAne pati bIjo ke hAya, paNa avaMtIrAja vikramAditya pitaja hato; pachI te. lakSmInA AnaMdane kAMI pAra rahe! siMhano satkAra karI rAjA vikrama ratnanI peTI ane lakSmIvatIne laI pitAnA nagaramAM AvI pahoM; ane priyA lakSmIvatIne riddhisamRddhi sahita sAtabhUmikAvALe prAsAda arpaNa karyo ane nAgadamanIne maLI ratnanI peTI arpaNa karI kahyuM; "nAgadamanI! le, A ratnanI piTI! ne tuM kahetI hatI tema tenuM tuM chatra banAva!" "rAjana ! A ratnothI chatra banaze nahi, paNa A te chatrane pharatI jALI mATe upayogI che. hajI bIjuM eka kAma kare ! " "ane te kAma ? ' rAjAe nAgadamanIne AturatAthI pUchyuM. "pAraka nagaramAM sAmazarmA brAhmaNanI umade nAce priyAnuM caritra jANIne Avo." nAgadamanInI vANu sAMbhaLI rAjA tyAM javAne taiyAra tha. 23 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 vikramacaritra yAne kauTikSavijaya prakaraNa 43 mu mATe 66 he pratyeA ! tamArA caraNakamaLanI sevA karI bhavyajano paramapadane pAme che. '' sApAkanagaranA AbhUSaNarUpa zrI nAbhaiya-nAbhinadananI snAtrapUjA, arcInA temaja bhakti garbhitastAvathI bhagavAnanI stuti karI eka bhavyapurUSa jInamaMdiramAMthI bahAra nIkaLyeA. pUjArIne pAse ubhelA joi tene sAmAAM brAhmaNanA makAna sabaMdhI hakIkata pUchI. sAmarAmAM brAhmaNanuM makAna phacI jagyAe AvyuM ?" are bhAI ! A vizALanagaramAM sAmazarmA te keTalA gaNAvu ! kayA sAmazarmAne tame pUchya che ? " pUjArIe peAtAnI vizALa nagarInu abhimAna letAM kahyuM. 46 61 " jenI priyAnuM nAma umAre che; je skrInI khyAti patinI bhakti karavAmAM ja rahelI che, e umAdeno pati sAmazarmA ! " rAjAe umAdenI eLakha ApIne kahyuM. $ rAmara ! e sAmarAmAM paDita ! vidhArthIone bhaNAvavAnu kAma karI peAtAnI AjivakA calAve che eja ne ! A raste jAo ! ahIMthI thoDeka dUra jai jamaNA hAtha tarapha vaLajo. tyAM najIkamAM ja enuM makAna che. ALakhAya tevuM ja che. " agulI cIMdhIne rastA batAvatA pUjArI bAlyA. vikrama e paradaeNzI musAphara umAdenuM caritra jANavA mATe tyAMthI raste paDayo, ane sAmazarmAnA makAna tarapha te cAlyA. sAmazarmA AMgaNAmAM vidyArthIone bhaNAvatA hatA, tyAM eka vidyAthI hAthamAM pATIyeAthI dhAraNa karelA temanI pAse AvI praNAma karIne UbhA rahyo. navIna Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 43 nuM 355 vidyArthIne jo paDiMta khelyA, " kANu che tuM? kayAMthI AvyA che ? 5 6: huM eka vidyArthI chuM. ApanI kIrti sAMbhaLIne ApanI pAse bhaNavA Avye huM. mArU nAma vikrama che. vidyAnA prabhAvathI pAtAnuM rUpa sAcI, vidyArthI jevu banAvI, vikrama paMDita pAse AvIne A pramANe khelyo. " te ahIMyAM rahIne tuM sukhethI abhyAsa kara ! ' Dite pAtAnI anumati ApI. vikrama tyAM rahIne abhyAsa karavA lAgyo, ne umAdenA ciratrano pAra pAmavA te umade tarapha khuH dhyAna ApavA lAgyuM. sarva vAte AkhA divasa patinI bhakti karanArI, patinA sukhe sukhI ne du:khe du:khI umAdenA citramAM e sivAya bIjuM te zuM hoya ? tanathI, manathI ane vAcAthI AkhA divasa patinI bhaktimAM ja vyatIta karanArI mATe svabhAve saraLa, vinayavatI ane kAmaLa mananI sAdhvI jevI lAgI. A sAdhvI ane patibhakti karanArI zrImAM vizeSa zuM jANavAnu haze ? becAra divasa vyatIta thayA ne vidyArthI vikrama have enI rAtrInI carcA jovAne nizAsamaye jAgRta rIte sUi rahyo. prahara rAtrI vahI gaTha ane hukAra karatI umAdee laga uparathI uThI cAre kAra najara karI tA padhA vidyArthIo ane paDita bhanidrAmAM paDayA hatA. umAdee daMDane grahaNa karI cArekAra pheravI patinI zayyA upara AstethI traNa vAra tADana karyo, ane te makAnanI bahAra nIkaLI. vidyAthI vikrama camakayo. umAde makAnanI bahAra nIkaLI najI+- rahelA vRkSa upara caDI dauMDathI traNa vAra vRkSane tADana karatAM vRkSa AkAzamAM cAlyuM gayuM. umAdenuM A caritra joi Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 vikramacaritra yAne kaTivijaya vikrama Abho thai gayo. e jAgrata vikramanA jete chate keTalIkavAre e vRkSa pAchuM AvIne potAnI mULa jagAe goThavAI gayuM. vRkSa uparathI utarI umAde pitAnA makAnamAM AvI, daMDane bhamAvI, traNavAra patinI. zavyA upara tADana karI potAnI zayAmAM piTI gaI. umAdenA A adbhuta caritrano vicAra karato vikrama Akho divasa pasAra karI rAtrInA samaye enuM caritra jANavAne taiyAra thai gayo. prahara rAtrI gaye thake vikrama pitAnI zayAmAMthI uThI e vRkSanI polamAM bharAI beThe; umATe paNa uDIne vRkSanI upara caDI AkAzamArge cAlI jaMbu nadIpamAM AvI; huMkAra karatI vRkSa uparathI utarI nirjaradevInA maMdiramAM daMDane bharamAvatI AvI pahoMcI. vRkSanI polamAMthI nIkaLela vikama paNa adazyapaNe pharato umAdenI ceSTA jovAne pachavADe pachavADe AvyuM. nirAdevIne namI umAde enI stuti karavA lAgI. haMmezanA niyama pramANe cesaTha yoginI ane bAvana vIra AvIne pitapotAnI jagAe beThA. umAdee anukrame sarvane namIne stuti karI. umATe tarapha jaine arUNalecana dhAraNa karate kSetrapAla bolyo, "mAre Apela sarvaradaMDa grahaNa karIne tuM hamezAM managamatI ja kare che, paNa amArA bali mATe te hajI lagI teM kAMI geDavaNa paNa karI nathI, samajI umA ! " kSetrapAlanAM vacana sAMbhaLI umA bhaya pAmatI belI, "deva ! tamArA balinI taiyArImAM ja chuM, Aja sudhI sAmagrI adhurI hatI te bhAgya thakI have pUrNa thai che.. batrIsa lakSaNane dhAraNa karanArA cAsaTha vidyAthIe hAla mArI pAThazALAmAM abhyAsa kare che. eka eka gaNIne Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 43 muM 357 eka eka vidyAthI bhakSa mATe ApIza. ne mAre pati tamArA bhakSa mATe tamane arpaNa karIza ? umAdenI madhura vANuthI kSetrapAla kAMIka Thare paDI teNIne kahyuM ke "tyAre have zI vAra che? kazI nahi. tame je divase kaho te divase badhI kahela sAmagrI taiyAra karU!umAde bolI. te AvatI kRSNa caturdazInA divase taiyAra kara !" kSetrapAle kahyuM. zI vidhithI taiyAra karUM? jarA spaSTatAthI kahe ! " je sAMbhaLa! AvatI caturdazInA divase nizAne samaye khAnagImAM tAre makAnanI aMdara cosaTha maMDala pUraje, ne eka tArA patinuM maMDala karaje. kaNavIranA kulanI mALA savane paherAvaje. temanA kapAle tilaka karI hAthe rakSAbaMdhana-nADAchaDI bAMdhaje. evI rIte taiyAra karI pAMsaThaneya maMDalamAM besArI bhojana karAvaje. te samaye ame AvIne eka ekanuM bhojana karI lezuM." kSetrapAlanI vANuM sAMbhaLI umATe hAtha joDI bolI, "game tevI mAyA karIne paNa, huM tame kahyuM te pramANe te divase jarUra karIza.' kSetrapAla ane umAdenI vAtacIta adRzyapaNe vikama paNa sAMbhaLatuM hatuM. caudazano divasa nakkI karI umAde javAnI taiyArI karavA lAgI. vikama paNa tarata ja AvIne vRkSanI pilamAM bharAI gaye. huMkAra karatI ne daDane bhamAvatI umATe vRkSa upara caDIne potAnA makAne AvI. pAchaLathI gupacupa vikrama paNa pilamAMthI bahAra nIkaLI pitAnI pathArImAM paDI gaye. potAnA ane sarve chAnA maraNano vicAra karate vikama nidrAvaza thaI gaye. prAtaHkALe uThelA vikama pitAnA kAryamAM mazagula Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa8 vikramacaritra yAne Tivijaya chatAM, rAtrInI vAta tenA haiyAmAMthI bhUlAtI nahotI. "eka duSTA strI potAne ane A badhAne zuM nAza karaze ? samayane anusarIne huM paNa evuM karIza ke ame badhA sukhI thaIe ! " vikrame A pramANe manamAM daDha vicAra karyo. | vikramAditya bIje divase somazarmA paMDita sAthe nadIe snAna karavA gayo. ekAMtane samaya prApta thatAM vikrame pUchayuM: "paMDitajI ! Apa kayA kyA zAstra jANe che ?" vidyAthIra vikramanI vAta sAMbhaLI paMDita garvathI be , "lakSaNazAstra, chedazA zva, vyAkaraNa, nyAya bhAgya, kAvya, nATaka, gaNita, taka ane dharmazAstrAdi sarvene viSe mArI buddhi akhalita cAle che.'' "tyAre Aya eTaluM ja kahone ke mAruM AyuSya keTaluM che ? vikamanI vANI sAMbhaLI daMga pAmelA paMDita tenI sAme jai rahyo, ane jarA vicAra karatA te che, te to huM nathI jANatuM ! ) tyAre huM kahuM-tamAruM AyuSya keTaluM che te? ' "hA kahe ! " Azcarya pAmatA paDite pUchyuM. AvatI catudazInI rAtrIe tame ane tamArA sarve vidyAthIe mRtyune pAmI jo." vikrame umAdenuM caritra paNa paMDitane kahI saMbhaLAvyuM. zuM A kharI vAta che? paMDUite pUchayuM. "te tame tamArI jAte ja khAtarI karI le. Aje sAMje rAtrInA samaye tamArA makAnanI najIka rahelA pelA vRkSanI pilamAM pesI ja ne badhuM caritra joi leje. paMDite manamAM kaMIka nizcaya karI priyAnA caritrane bheda pAmavAne TharAva karI lIdho. divasa jema tema pUre karI trIne samaye vRkSanI pilamAM bharAi teNe rAtrInuM e Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakarNa 43 muM 359 patibhaktA priyAnu citra joi lIdhuM. mRtyunA bhayathI gabharAyelA piMDate savAre khAnagImAM vikramane adhI vAta karIne bannee amuka saMketa karyAM. caturdazInA divase umAdee padhI taiyArI karI, patine samajAvI, pati sahita cAsa vidyAthI one 'DalamAM esArI, kSetrapAlanA kahyA pramANe badhAne zaNagArI, pelA sarasajjaDane bhamAvatI vicitra ceSTA karavA lAgI. pachI sarasaDane nIce mukI cAsa vidyAthI o ne tenA patine bheAjana pIrasavA lAgI, te samaye vikrama sarasada Dane grahaNa karI muThThI vALI nATho. tenI pachavADe paMDita ane sarva vidhAthI e jIva macAvIne bhAgyA. anukrame nagaranI huda cheDIne ghaNe dUra nAsI gayA. temanI AvI ceSTA joi umAde gabharAi gai. te samaye bAvana vIra, kSetrapAla ane cAsaTha jogaNI AvI pahecyAM, pAtAnA li na jovAthI mADhanA mali grahaNa karI badhAM adRzya thai gayAM. paNa te chAtrA ane pati sahita nADelA vikrama vahANamAM besIne anukrame AdvIpamAM AvyA. tyAM pharatAM pharatAM teo zrIpuranagaranI bhAgALe AvyA. badhAne nagarInI mahAra udyAnamAM mukIne vikrama sarasadane bhamAvatA nagarImAM cAlyo, cAka, bajAra, coTAM, makAnA Adine samRddhithI bharelAM te manuSya vagaranAM joi vikrama AzcayathI vicAramAM paDayo. A zuM...? koI mAnavaprANI kema jaNAtuM nathI ? 11 zunya nagarane jotA te vicAra karatA vikramAditya pharatA pharatA rAjamahelamAM AvI pahoMcyo. mahelanI pradakSiNA karatA te sAtamI bhUmikAe Avyo; tyAM eka rAjakanyAne joI camakyo. rAjakanyA paNa A narane joI camakI, " mALA ! (6 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya A nagaramAM ke manuSyaprANu jaNAtuM nathI te zuM ? " A purUSane joi khuzI thatI bALA belI, "nattama! tame jatA rahe, nahi te duSTa rAkSasa AvI tamane mArI nAkhaze. A zrIpuranagaranA vijaya rAjAnI huM caMdrAvatI nAme rAjakanyA chuM, mArA svarUpamAM dIvAnA banelA rAkSa mane ekane ja rAkhIne sarvane nagarImAMthI nasADI mukyAM che. enA bhayathI nagarInA badhA leke bhAgI gayA che." bALAnI A vAta sAMbhaLI vikama be bALA ! bhiya pAmIza nahi. paNa eka vAta mane kahe ke tenA mRtyune upAya tuM kAMI jANe che? pitAnA vajadaMDane bhUmi upara mukI jyAre e devatAnuM arcana karavA bese che tyAre e daMDane koI upADI le te e jItI zakAya ema che. have ene AvavAne samaya thayo che, tame chupAI jAo !" rAjakALA caMdrAvatInA kahevAthI vikrama tyAM ja chupAI gaye, ne pele rAkSasa aTTahAsya ane huMkAra karato AvI pahoMcyo. " are, ahI mANasanI gaMdha Ave che. bela! kyAM che mAre zikAra ? " mAro zikAra kare! mArA sivAya ahIM bIjuM keNu che te! tArI pAse maravAne te keNa Ave?" bALAnA vacanathI rAkSasa zAMta tha. pitAnA vajadaMDane jamIna upara choDI abhimAnathI, madonmatta banelo rAkSasa snAna karI, pavitra thai, devatAnuM pUjana karavA beThe, vikame acAnaka pragaTa thAda e daityanI pAsethI pilA vajadaMDane upADI lIdhe. uTha! uTha ! mArI sAthe yuddha kara !" kaI divasa nahi sAMbhaLelo zabda sAMbhaLI rAkSasa camakayo, "he ! A keI abhimAnIne enA garvanuM phaLa ApavA de." Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 43 muM (361 rAkSasa pUjAmAMthI uThIne vikramanI sanmukha Ave. "aneka dAna ane mAnavone meM yuddhamAM jItI lIdhA che. ne tuM have mane DarAvavA Ave che ? heziyAra! " are ! niraparAdhI, dIna, du:khI ane anAthane saMtApanAra, pApIyA! mane vikramAdityane zuM tuM nathI jANatuM ? kharpakara cera jevAne nAza karanAra ne agnivaitAla jevA asurone vaza karanAra ane atyAre te tAro kALa ! vikramAdityanAM vacana sAMbhaLI krodhathI dhamadhamatA rAkSase traNa gAunuM zarIra banAvyuM. bhayaMkara AkRti ane bibhatsa zarIravALe asura vikrama upara dharyo. vikame paNa agnivaitALanI madadathI cha gAunuM zarIra banAvI enI sAthe yuddha karI ene mArI nAMkhe. agnivaitALanI madadathI vikame e zrIpuranagarIne mANasathI bharI dIdhI. vijayarAjA, rANI ne badhA parivArane vatAla zrIpuranagaramAM teDI lAvyo. daityanA damanA rAjA vijaya khuzI thaye, ne teNe vikramane AbhAra mAnya; pitAnI kuMvarI caMdrAvatI vikrama sAthe paraNAvI dIdhI. nagaranI bahAra rahelA paMDita ane temanA chAtrone vikama nagarImAM teDAvyA. temanuM mAna sanmAna vadhA, bhayathI nAsI gayelA nagarajano jyAM tyAMthI samAcAra maLatAM potAnA nagaramAM AvI gayA. thoDA divasamAM te rAmarAjyanI mAphaka vyavahAra cAlyo ane e asurane bhaya so koI bhUlI gayA. rAjA vikrame vaitAlane umAdenI khabara kADhavAne mokalyo. vaitALe pArakamAM enI tapAsa karI, vikramane snAnanA samAcAra ApyA ke, "ginI ane kSetrapALAe ene mArI nAMkhI che. " rAjA vikama agnivaitALanI madadathI pitAnI patni Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya caMdrAvatI, paMDita ane gesa chAtronI sAthe sopArakamAM paMDitanA makAne AvyA, tyAM paMDitane ane chAtrone mukI emanAM mAnasanmAna laI, vikama caMdrAvatI ane bane daDasarvara daMDa ane vajadaMDanI sAthe pitAnI nagarI avaMtImAM cAlyo, ane avaMtImAM pahoMcI, sarva rasadaMDa ane vajadaMDa nAgadamanIne ApI ne kahyuM, "have chatra taiyAra kare !' hajI vAra che, haju eka Adeza bAkI che, te pUrNa karo, pachI vAta! ) nAgadamanI hasIne bolI, "tAra atisAra maMtrIne parivAra sahita dezanikAla kara ane supAtrane viSe dAna Apa! " rAjAe turata ja atisAra maMtrInI lakSmI paDAvI lai tene dezanikAla karyo. purUSa De te pAlave, vanitAnI zI vAta, bhedI sauthI bhAminI, kare palakamAM ghAta." prakaraNa 44 muM. paMcadaMDamaya chatra cha mAsa pachI nAgadamanIe matisAra maMtrIne ratnApura nagaramAMthI potAnA nagara avaMtImAM lAvavAnuM rAjAne kahevAthI rAjA ratnApura tarapha ravAnA thayo. ane ratnApuranA pAdare AvI pahoMce. ziyALanA zabdane anusAre putravadhue rAjAnI sAme mekalele maMtrI nagaranI bahAra Avyo ne rAjAne sAmo maLyo. maMtrI rAjA vikramane pitAne ghera teDI lAvyuM. mAna, pAna ne bhaktithI rAjAnI sevAcAkarI karI maMtrIe rAjAne prasanna kyo. ratnapuramAM maMtrInA gharanI samRddhi joI rAjA aca be pAme. rAjAe ene pitAnA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 44 muM 363. nagaramAM AvavAne kahyuM, ane maMtrIne pAchA lAvI maMtrInI padavI pAchI aNa karI. rAjAnA kahevAthI maMtrIe paNa avatI javAnI taiyArI karI. eka divase paDaha vagADatA rAjasevake matisAra maMtrInA makAna AgaLa AvyA. rAjapaDanI vAta sAMbhaLI rAjA vikama be, "maMtrI ! A zuM hakIkta che? rAjAnI AgaLa maMtrIe khulAse karyo, "mahArAja! ahInA rAjA vijayanI sabhAmAM pUrve eka divasa ke jAdugara AvyuM. teNe rAjAnI AgaLa aneka khela karI. batAvI rAjAne prasanna karyo. rAjAe kahyuM, "reja svAdiSTa A praphaLa pAkane pAka utare tevI AmravATikA banAva! " rAjAnA kahevAthI jAdugare AsravATikA taiyAra karI. rAjAne emAMthI pAkAM phaLe utArI bhakSaNa karavA ApyAM. rAjA ane teno parivAra AmraphaLane AregI prasanna thayo. te sAthe rAjAe vicAra karyo ke jAdugarane marAvI nAkhyo hoya te A AmravATikA kAyama rIte ApaNuM upayogamAM Ave. rAjA vAjA ne vAMdarAM e traNa keInAM nahi. "rAjAe sevakane hukama karI jAdugarane marAvI nAkhyo. pachI rAjAe sevakone AmraphaLa levA mekalyA te vATikAmAM AmraphaLane badale paththara thaI gayA, ne sarevaramAM madhura jaLane badale retI banI gai AthI rAjAne pazcAtApa thayo, paNa have zuM thAya! maMtrI sAthe salAha karI rAjAe paDaha vajaDAvI nagaramAM paNa karAvI ke, je ke e mArI A AmravATikA tAjI karI Apaze tene sajA pitAnI kuMvarI na ardha rAjya Apaze." maMtrIe rAjAne vAta karI, pachI rAjAnA kahevAthI matisAra maMtrIe paDahano sparza karyo. rAja Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya sevakenA kahevAthI rAjAe atisArane pitAnI pAse teDAvI AmravATikAne tAjI karI nitya phaLa ApatI karavAne kahyuM matisAra rAjA vikramAdityanI sAthe vATikAmAM AvyuM. tyAM vikramAditye agnitALanI sahAyathI vATikAne tAjIne nitya phaLa ApatI karI dIdhI. vime ApelAM phaLa rAjAe pitAnI jAte bhakSaNa karyA. te pUrvenA jevAM ja rasavALAM ane svAdiSTa hovAthI rAjA vijaya khuzI thayo. zarata pramANe rAjakanyA vikrama sAthe paraNAvI, adharAjya ApyuM. rAjA vikrama maMtrI sAthe ane navI paraNelI rAjakanyA sAthe nitya phaLa ApanAra AmraphaLanA bIja laine pitAne nagara Avyo. pelA AmraphaLanA bIjane rAjAe potAnI rAjavATikAmAM ropAvyAM ne tyArathI cA paNa pratidivasa AmraphaLanAM tAjAM phaLane svAda levA lAgyo. rAjAe eka divase rAjasabhAmAM brAhmaNane bolAvIne pUchayuM ke, "kaho, jagatamAM supAtra keNa che?" amArAthI vadhu supAtra jagatamAM bIjuM keNa che? haMkArathI abhimAnamAM rAcatA brAhmaNa bolyA. ane teo ekabIjAnI sAme jovA lAgyA. tamane zuM zuM dAna ApavuM ?" rAjAe pUchyuM. "dAnamAM ApavA lAyaka ghaNuM vastuo che. pRthvI, gAya, vastra. pAtra. ApaNa anna, vigere aneka vastuonuM brAhmaNane dAna karI zakAya che. amane dAna Apa nAra prANIo gatie jAya che! " brAhmaNe A rIte kahyuM. rAjAe kahyuM, "tIvra tapathI karmone je haNe te brAhmaNa kahevAya. zarUAtamAM bharata cakravatI e maryAdA bAMdhI jevA brAhmaNe kahyA che tevA tame badhA che ke kema ?' te tamo kahe." Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36pa prakaraNa 44 muM rAjAe AvuM pUchyuM eTale brAhmaNe mahemAMhe khaLabhaLavA lAgyA, " A rAjA Ama kema bele che? gAMDo thayo che ke zuM ? brAhmaNe manamAM vicAra karatA lyA. brahmacarya pALe te brAhmaNa kahevAya ! " brAhmaNanA e mukhya sUtrane uccAra karatA rAjA che. rAjana ! e te sApa gayA ne lIsoTA rahI gayA. AjanA kALa pramANe ame paNa brAhmaNa ja kahevAIe ! " huMkAra karatA brAhmaNa bolyA. rAjAe sevake pAse kaMIka dAna mAna apAvI e abhimAnIne ravAnA karyA. te pachI rAjAe sAdhuone belAvI sapAtra mATe pUchayuM. rAjAnA javAbamAM sAdhuo belyA, ke "he rAjana ! jagatamAM karmagurU ane dharmagurU e bane gurUe pAtradAnane yegya che. jeo vivAha, zAMtirAtra, jInapUjA, prabhAvanA Adi karma karAve che, te kamagurUe kahevAya che temaja pApavyApArathI rahita, mahAvratane dhAraNa karanArA, dhIra, bhikSA mAtrathI AjIvikA karanArA, sAmAyikamAM sthira rahenArA ane niraMtara dharmano upadeza karanAra dharmagurUo vizeSa karIne supAtrane vegya che. mokSanI abhilASA karanArAoe AvA uttama janone dAna karavuM paDyuM che.' e sAdhu purUSanI vANI sAMbhaLI rAjA manamAM khuzI tha. "kharekhara, dAna devAne yogya pAtra te A munieja cheje pAparahita, ahaMkAra varjita, ne tapa karavAmAM haMmezA tatpara rahenAra che. vicAra karIne rAjAe vastra, pAtra vagere munione ApavA mAMDayuM. rAjAne dAna ApatA jaI munio bolyA, "rAjana ! bAvIza tIrthakaranA samayamAM rAjapIMDa levAne AcAra hato, Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya paNa caramatIrthapatinA zAsanamAM rAjapiMDane niSedha hovAthI amArAthI te te grahaNa thaI zake nahi. chatAM dIna, duHkhI ane anAthAne dAna ApI tame Atmahita sAdhe." munio upadeza karIne cAlyA gayA. rAjAe pachI vastIne aneka prakAre dAna ApavA mAMDayuM. dIna, duHkhI, yAcaka, bhATacAraNene dAna daI roja rAtrInA samaye rAjA nagaracarcA jovAne nIkaLato hato. adazyapaNe pharate rAjA vikrama satrIne samaye pure hitanA makAna najIka Avyo. vicAra karate rAjA tyAM DIvAra ubho rahyo. kautukanA abhilASI rAjAe devadamanInI bahena hariyALIne suMdara vaccethI susajita thayelI pitAnA tarapha AvatI joI. e hariyALI mAlIkanyA vijayAne joI bolI, " are, Ama banIThanIne ATalI usukatAthI kyAM jAya che ! ; hariyALIne joI vijyA belI, "cAla ThIka thayuM, huM tane ja lAvavA AvatI hatI. pAtAlamAM nAga vyavahArInI tanayA ne mArI bahenapaNI nAgakumArInAM Aja lagna hovAthI mane AmaMtraNa che. te tame badhAM paNa mArI sAthe cAle. pukhakaraMDaka laIne mAre tyAM javAnuM che. ema kahI mAlinI kanyA vijyA hariyALInI sAthe potAnA paisethI puSpakaraMDaka laIne cAlI te pachI purohitane ghera bane jaNAe AvIne parahitanI kanyA gomatIne sAthe AvavA sUcanA karI. gematI paNa taiyAra thaI. viSApahAradaMDa laine te paNa temanI sAthe cAlI. hariyALI paNa vicAra karI pitAne ghethI bhUmipheTakAMDa laIne temanI sAthe thaI gaI. pachI traNe jaNa nagaranA daravAjA tarapha cAlI. emanI carcA joto rAjA paNa temanI pAchaLa pAchaLa cAle. "keI baTaka kare maLe te DI. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 44 muM 367 tenI pAse ApaNe puSpakaraMDaka upaDAvIe." vijyA mAlaNa pitAnI sakhIone kahI cArekora jovA lAgI. A sAMbhaLI rAjA vikrama baTakanuM svarUpa dhAraNa karI temanI sAme Avate jaNAyo "chokarA! A puSpane karaMDiye laI amArI sAthe AvIza ? A "hA! zA mATe nahi?" baTuka De kaleje e traNe sakhIone jete belyo. "tyAre majurInuM zuM laIza?" tamArI marajI paDe te apaje." baTuke kahyuM. baTukane mAthe puSpane karaMDiyo mUkI nagarI bahAra traNa sakhIo AvI. tyAM eka vRkSa upara caDIne traNe jaNuM pelA baTukane laI huMkAra karatI AkAzamAM cAlI, e vRkSa temane laIne svarNadvIpamAM AvyuM. svarNadvIpamAM temaNe DIka vAra krIDA karI bhUmioNTaka daMDathI jamInamAM moTuM vivara pADayuM, ne pAtAlamAM javAne rate karyo. pachI sarevaramAM snAna karI zuddha thai temaNe pAtAlamAM javAne vicAra karavAthI puSpano karaDiyo ane bane daMDa baTukanA hAthamAM ApI traNe sakhIo sarovaramAM snAna karavAne peThI. A takano lAbha laI pelo baTuka puSpakaraDaka ane bIjo daMDa laIne pAtAlanagara jevAne pAtALamAM utarI gayo. nAgakumAranAM lagna hovAthI Aje aneka nAgakumAranI bhAthI pAtAlanagara zobhI rahyuM hatuM. e nagarInI zobhAne to baTuka pAtAlanagaramAM pharavA lAgyo. nAgakumArano putra vararAjA alaMkArathI vibhUSita thayela adhArUDha thaIne bajAramAM Avyo. baTake ene joI kaMika vicAra varI vaitAlane yAda Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 vikramacaritra yAne koTilyavijaya karyo. vetAle hAjara thai azva uparathI nAgakumAranA putrane upADI chupAvI dIdho ne baTuka vikramane te sthAne nAgakumAra jevuM svarUpa karIne goThavI dIdho. ane te manohara hAra kaMkaNa, bAjubaMdha dhAraNa karIne nAgakanyA sAthe pANigrahaNa karavAne te adhArUDha paNe cAlyo. | sarovaramAMthI snAna karI traNe sakhIo bahAra AvI: paNa baTuka jevAmAM Avyo nahi, tethI potAnAM vastrone dhAraNa karatI khIla thayelI te traNe sakhIo baTukane zodhatI pAtAlanagaramAM AvI. tyAM pharatI pharatI nAgakumAra sAthe nAgakumArIne vivAha jevAne ubhI. vivAhanA utsavamAM AvelI traNe sakhIone joI vikrame vaitALanI sahA. yathI temane pitAnuM baTuka svarUpa dekhADayuM. A baTukane ahI jaI traNe Azcaryacakita thai gaI. pachI to varanA pizA. kamAM baTuka pitAnA sthAnake lagnamaMDapamAM beThA hatA tyAM A traNe sakhIo AvIne bolI, "are baTuka! amArA ane daMDa harIne ahI nAgakanyA paraNavA Avyo che, e to ThIka; paNa amArA banne daMDa amane pAchA Apa, nahi te meTA saMkaTamAM tane ame nAMkhIzuM, samajyo?' hariyALI, gAmatI ane vijyA A traNe huMkAra karatI baTuka sAme bolavA : lAgI. A traNe bALAonI vANu sAMbhaLI baTuka jarA hasyo, ne potAnA mULa svarUpa vikama svarUpe tyAM pragaTa thayo. sAkSAta vikamane joI traNe bALAo lajajIta thaI gaI ane belI, "are svAmin ! amAruM pANigrahaNa kare ! ? nAgakanyAno bApa paNa vikramane je manamAM ati prasanna thayo. teja muhUrta vikrame cAre kanyAonuM sAthe pANigrahaNa karyuM. varanA pitAe vikramarAjA pAse AvIne Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 44 muM 369 prArthanA karI, "mahArAja ! mArA putrane pragaTa kare ! >> nAganI vinaMtithI rAjAe vaitAla pAse teno putra maMgAvI nAgane arpaNa karyo. nAgakumAre potAnI putrI surasuMdarIne vikrama sAthe paraNAvIne maNidaMDa bheTa tarIke Ape. caMdracuDa nAgakumAra vikramane potAnA makAne laI ga, ne kamalanI upamA sarakhI potAnI kamalAkumArI putrI rAjA sAthe paraNAvIne kariyAvaramAM puSkaLa dhana ApyuM. pachI rAjA vikramAditya bhUmisphaTakaThaMDa, viSApahAra daMDa ane maNidaMDa e traNe daMDa sAthe temaja cha priyAe sAthe pAtAlanagarImAMthI bhUmisphoTaka daMDanA prabhAvathI bahAra nIkaLI potAnI nagarI avaMtImAM Avyo. navIna strIone paraNu lAvela hovAthI rAjAe meTe mahotsava karyo; dAnathI anekanAM dAridrano nAza karyo. ane nAgadamanIne pelA traNe daMDa ApI chatra taiyAra karavAnI sUcanA karI. nAgadamanIe paMcadaMDa vaDe karIne manohara chatra taiyAra karyuM. ratnanI peTImAMthI ratno laI chatrane pharatI nIce jALI ( gula) mukI didhI. evI rIte nAgadamanIe potAnI buddhithI paMcadaMDavALuM chatra banAvI dIdhuM. nitya phaLa ApanAra AmravATikAmAM nAgadamanIe sphaTika pASANanuM suMdara siMhAsana taiyAra karI tenI upara pelA paMcadaMDavALA chatranI goThavaNa karI. AgaLa eka suMdara sabhA banAvI. nAgadamanInI buddhithI AmravATikAmAM manohara racanA-divya sabhA siMhAsana sahita taiyAra thaI gaI. sArUM muhUrta joI rAjA vikramAditye e siMhAsana upara besI paMcadaMDavALuM chatra dhAraNa karyuM. te samaye dIna yAcakane meM mAgyuM dAna ApI teNe savane zrImaMta banAvI dIdhA. e siMhAsana pharatI batrIsa putaLIo goThavelI Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 | vikramacaritra yAne kauTiyavijaya hevAthI siMhAsananI zemA jagatamAM adhika prasiddhatAne pAmI. rAjA vikramAditya pRthvInuM pAlana karate nyAyathI rAjya karavA lAgyuM, ane enI rAjyalakSmI paNa anukrame vRddhine pAmatI gaI. prakaraNa 45 muM kAlIdAsa paMDita kahA kare kIratAra, bhUla kare paravIna, murakharka saMpatti dIe; paMDita saMpattihIna." nyAyathI prajAnuM pAlana karata ne batrIsa pUtaLIo vaDe suzobhita sphaTikanA siMhAsana upara besate rAjA paMcadaMDamaya chatrane dhAraNa karatA hatA. evA apUrva aizvarya, ThakurAI ane samRddhithI zobhate avaMtIrAja vikramAditya sukhamAM kAla nigamana karato hate. e rAjA vikramane priyaMgumaMjarI nAme eka putrI thaI. kAlugheluM belatAM zIkhelI rAjabALA maMjarIne vedagabha paMDita pAse zAstrano abhyAsa karavAne mukI. alpa samayamAM vidyA bhaNagaNuM te viduSI thai. parabhavano kSayopazama sAre hatuM, tethI tene A bhavamAM abhyAsa karatAM vAra lAgI nahi. maMjarI zAstrano abhyAsa karI yuvAna thaI; yauvananA sehAmaNuM AMgaNe AvIne ubhI rahI. ene joI rAjA vikamane enA vara saMbaMdhI ciMtA thavA lAgI. ene lAyaka vara keNa haze ? ekadA grISma vaDatumAM bALA maMjarI rAjamahelanA jharUkhAmAM ubhI ubhI AmraphaLano svAda laI rahI hatI. te samaye potAnA gurU vedagabha paMDitane potAnA mahelanI nIce vizrAma letA ubhelA joyA. maMjarI pitAnA gurUne Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 A prakaraNa 45 muM 66 joi pAtAnI pAsenAM Agnala batAvatI kheAlI, AmraphaLa lero ke? tamAre zIta joie ke uSNa ? ?" majarInI caturAine nahi samajanAro paDita khelyA, " je Amraphala uSNa hoya te nAkha ! " vedaga e pramANe kahIne vastra paheALu karI jharUkhA nIce kharAkhara ubho rahyo. majarIe . AmraphaLa nAkhyAM, paNa te bhUmi upara paDavAthI dhULavALAM thayelAM heAvAthI hAthathI tene khakheratA ane kukathI dhaLa uDADI AmraphaLane pati sApha karavA lAgyo. paMDitanI AvI ceSTA joine majarI hasI paDI. " 'DitajI ! AmraphaLa zuM eTalAM badhAM uSNa che ke tene phUMka mArI ThaMDAM karaze che ?" maMjarIe peAtAnA gurUnI AvI rIte ThaMDI mazkarI karI. 6. majarInI mazkarIbharI vANI sAMbhaLI paDiMta camakayA ane gusse thai melyo. zu' tuM mArI mazkarI kare che ? are maMjarI! peAtAne paDatA mAnanArI evI tane mU pati maLaze !" piMDate majarIne A pramANe zrApa ApIne cAlyo gayo. majarIe paNa paDitanI vANI sAMbhaLI manamAM vicAra karyo ke, " pati ane vidvAn patine ja paraNIza anyathA kASTa bhakSaNa karIza. majarInA lagnanI ciMtA karatA rAjA vikrama rAjasabhAmAM beThelA hatA, te samaye paMDita veDhaga paNa sabhAmAM rAjAne ciMtAtura jANI elyo, "he mahArAjA ! tamAre evI zI ciMtA che ke je ApanA vadanane glAni pamADe che?" 8 paMDitajI ! kanyA majarIne mATe pati zodhavA jo ?cha paMDitajIe DAka dhuNAvyu' eTale rAjA khelyo, "tA jAo ! ane ene lAyaka pati dhI lAve !" rAjAnA kahevAthI paDate majarI mATe pati zAdhavAnI taiyArI karI. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya evI rIte mUkha pati sAthe eno saMbaMdha karavAnI acAnaka taka paNa paMDitajIne maLI gaI. paMDita vedagarbha khaDiyA poTalA taiyAra karI avaMtIne rAmarAma karI eka divase zubha muhUrta joI maMjarI mATe vara zedhavAne nIkaLyo. pharatA pharatA vanamAM tRSAthI pIDAtA tene gAyo cAranAra eka pazupALa maLyo, "are bhAI! pANI vinA mAre kaMTha sukAI jAya che." ATalAmAM kyAMya sarovara che? "are musAphara! ATalAmAM te kayAMya pAchuM nathI, paNa tRSA lAgI hoya to pANunA badale dUdha pIvA mATe karacaMDI taiyAra kara !" pazupAla belyo. paMDita vedagabha karacaMDIno artha zodhavA lAgyo, alaMkAra, kAvya yAda karyA, paNa karacaMDIne artha samajAya nahi ke jaDe nahi. paMDitane vicAramAM paDele je gevALa be, "zuM vicAra kare che? dUdha pIvAnI IcchA nathI ke zuM ? " are bhAI, tame karacaMDI kahyuM e zuM ? " paMDitane pUchavAthI govALa hasIne bolyA, "tame zaherI leke karacaMDI karavAnuM paNa samajatA nathI ? be hAthane khobo karI meM AgaLa lAvI heThe aDADa, temAM huM dUdha reDIza, te pIne tRpta thA ! " A rIte kahI govALe paMDitanI bhramaNA bhAMgI. paMDite tarata ja karacaMDI karIne dUdha pI lIdhuM, ne pachI te A govALane samajAvI potAnA nagaramAM teDI lAve. cha mAsa parvata pAse rAkhI zaheranI rItabhAta zIkhavI, kAMika abhyAsa karAvI AzIrvAda detAM zIkhavyuM. eka divase snAna karAvI zuddha karI TIlAM Tapaka vigerethI gavALane Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 45 muM 373 zaNagArI kaMIka zIkhavIne vedagarbha, tene rAjA pAse lAvyuM. rAjasabhAmAM paMDita vedagabha ane govALa A bane AvIne rAjAne namyA. govALe rAjAne AzIrvAda Apyo, paNa AzIrvAda bhUlI gayo, ne 'svasti'ne badale "usaTa "uraTa" bolI gaye. tenA A zabdathI rAjA ane sabhA hasI paDI. govALe to enI jAta upara AvIne bAphI mAguM, paNa vedagarbha paDite tarata e bagaDelI bAjI sudhArI lIdhI, "vAha, paMDitanI zI caturAI! u-sara e cAra akSaramAM mahArAjA! avatIrAja! Apane A paData mahAzaye mahAna AzIrvAda Ape che. " "zI rIte " rAjA bolyo. "mahArAja ! sAMbhaLe !" umayA sahito rudraH, zaMkaraH zUlapANiyug / rakSatu tava rAjeMdra ! TaNatkorakaraM yazaH // bhAvArtha -miyA-pArvatI sahita rUka, zaMkara, ane trizuLane dhAraNa karanArA evAM mahAdeva, he rAjendra! tAruM rakSaNa kare ane tArA baLavAna yazane vadhAre vidagabha paMDitanI vANu sAMbhaLI sabhA sahita rAjA prasanna thayA. prasanna thayelA rAjAne paMDite kahyuM, "mahArAja ! sarasvatInuM ArAdhana karIne rAjabALA maMjarI mATe A vara meM ApanA kahevAthI dhI kADhayo che." rAjA vikrame potAnI putrI maMjarIne vedagarbha paMDite rAjasabhAmAM hAjara karelA mUkha pazupALa (gopAla) sAthe paraNAvI dIdhI. rAjakumArI maMjarIe eka navuM banAveluM pustaka pitAnA patine zodhavAne dAsI mAraphate mokalAvyuM, paNa pustakane nakheriyA lagADI lagADIne kAnA, mAtrA bagADI nAMkhI teNe pAchuM ApI dIdhuM. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya majarIe jANyu ke A pati te pati nahi, paNa mUno zizamaNi gAvALa jevA lAge che; chatAM enI bIjI vAra parIkSA tA karavI, maMjarIe eka manohara dIvAnakhAnAmAM patine elAvyo.ekalA paDelA e gAvALa dIvAnakhAnAmAM bheMsA, gAyo vagerenAM citrA joI gAyabheMsane 'DIu' 'DIu' kahIne paDakAravA lAgyA. gAvALanI cAkhkhI bhASA guptapaNe sAMbhaLI majarI nirAza thai. paMDita vedagale manamAM vera rAkhI kharAkhara khadalA lIdhA che. have zuM thAya ? majarI, e gAvALa uparathI sneharahita thai gaI. enI pAse te jatI paNa nahi. gAvALiyo paNa nirUpAya thaI gayo. 34 16 gAvALa pAtAnI mUrkhatA samajyo, pitAnI madhyamAM peAtAnI mUrkhatA gAvALane asahya lAgI. vidvAna thavu kAM tA phanA thavuM" evA gAvALe nizcaya karyo ane nagara bahAra kAlikAnA maMdiramAM AvIne te beThe, ane daivI pAse mAgaNI karI ke, " he devI ! mane tu vidvAna banAve ! " ' annapANI vagara gAvALanA vIsa divaso cAlyA gayA, paNa kAlakA kAMi prasanna thai nahi. gAvALa du:khane sahana karatA hatA, paNa peAtAno abhigraha cheoDavAne badale maravAno nizcaya karIne te beThA hatA; ne te samajAvyo samaje tema paNa nahAtA. AthI rAjAne mAthe dharmAMsakaTa AvyuM. are A gAvALa ! lAMghaNa karI marI jaze, paNa kAMI kAlIDhavI ema kAMi prasanna ane thaze nAdu ! " 66 AthI rAjAe eka yukti thI sI. kAlI nAmanI dAsIne dhUpa, dIpa, naivedya, phula, phulanA bharelA thALa ApIne DhAlInA maMdiramAM badhI vAta zIkhavIne ravAnA karI, kAlI gupacupa kAlInA madiramAM AvI, ane kAlInI mUrtinI pAchaLa Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 45 muM 3pa bharAI gai, ane mahAna zabdanA uccAra karatI kheAlI; are purUSa ! uTha ! uTha ! tArI upara huM prasanna thai chuM; ane tane vidyA ApuM chuM. " kAlI dAsIe guptapaNe chupAine kAlIdhruvInA pATha upara mujaba bhajavyA. maMjarI paNa patinA varadAnanA AvA samAcAra jANI tyAM AvI pahoMcI temelI, " uThA ! uThA ! devIe prasanna thai tamane varadAna Apyu che. have te pAraNuM karo !" ** A A mAyAjALa joi kAlikAdevI vicAramAM paDI gai, ke, mArA nAme karIne A kAlI dAsIe chaLa karyAM. have mAre zu karavu ? leAkA hero ke kAlIe prasanna thaIne gAvALane paMDita banAvyeA. have jo ene vidyA na ApuM tA mArUM bahuttva zI rIte rahe ? AnI mUrkhatAthI te Aja sudhInI mArI kIti upara pANI pharaze. eka khIlIne mATe prAsAda zuM karavA teADI pADavA ? bhasmane mATe caMdana saLa gAvI devuM e te kayAMno nyAya ? ThIkarIne mATe kAMI kAmakuMbhane phADI nakhAya ? " A pramANe vicAra karIne e mAyAjALa tADI kAlikAe sAthe sAthe peAtAnI ijata sAcavavA prasanna thaine teNe geAvALa 'vidvAna thaze ' evu varadAna Apyu. A sAMbhaLI geAvALa khuza thayA. 9 devIne namaskAra karI ghera AvI pANa karI te gAvALa rAjasabhAmAM rAjAnI pAse AvyA. rAjA vikrama badhI vAta jANatA hovAthI gaMbhIra mukha rAkhI elyA: ' Ave, kAlIdAsIputra ! kAMIka kAvya kaho ! " ' mahArAja ! kAlIdAsIsuta nahi, paNa mArA bhAgyathI kAlIdAsa thayA chuM--kAlIdevInA dAsa thayA ?" rAjA vikrame kAlIdAsane je je samasyAo pUchI te te badhI kAlidevInI prasannatAthI kAlIdAse rAjAne kahI sabha huM Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya LavI. kAlIdAsanI vidyAprAptithI rAjA vikrama khuzI thayA. gAvALa kAlIdevInA prasAdI kAlIdrAsa tarIke jagatamAM prasiddha thayA kAlIdAsanI Azcarya bharI vidvatAthI rAjakumArI mA~jarI paNa duSita thai gai ane pati upara snehavALI thai. maMjarI patinI vidvatAnI kasATI karatI eka samazyA melo: anilasyAgamo nAsti, dvipadaM naiva dRzyate / bAramadhye sthitaM padmaM, kaMpate kana hetunA || bhAvArtha:- pavana AvatA nathI, manuSyaprANI koi TuAtuM nathI, tA pachI jaLamAM rahelu kamaLa kema kape che? maMjarInI vANI sAMbhaLI rasika pazupALa-kAlIdAse samayane anusarIne priyAnuM manaraMjana kare tevA klAka tenA javAbamAM kahyo. pAvakocchiSTa varNAbhaH, zarvarikRtabaMdhanaH / mukti na labhate kAMte, kaMpate tena hetunA || bhAvArtha:- zaranA netranA agnithI jenA varNa ucchiSTa thayA che, te rAtrInu jene dhana che evA kAmadeva hajI mukta na thavAthI he kAnte ! te netra kamaLa kapI rahyuM che. ' nagaramAM nAgI phare, vanamAM pahere cIra; e phaLa tame lAvajo, mArI sagI naNaMdanA vIra." maMjarInI A samazyAnA javAbamAM kAlIdAse tenA hAthamAM sApArI mukI. " aMga DhALu daMta ujaLA, cAle dhemara cAla; sAsu vahu ne dIkarI, e traNeno eka bharathAra." Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 46 muM 307 priyAnA praznano javAba ApavA kAlIdAse eno nAjuka kaeNmaLa hasta pakDI lIdhe; enA hasta upara rahelAM seAbhAgyacinha upara hAtha rAkhI melyA, "A tArA praznano uttara ! ' majarI ane kAlIdAsa pratidivasa vANI vilAsa karatAM ne ghaNA ha vadhu sukhamAM divase vyatIta karatAM hatAM. mahAna vi kAlIdAse kumArasabhava, meghadUta, ane ravaza e traNa kAvya ane cha praznadhA racyA che, " sarasvatI ke bhaDArakI, DI acarIja huM mAta: jyAM khoM tyAM tyAM khaDe, khina kharca ghaTa jAhI." prakaraNa 46 mu. vicitra nyAya " jevAM bIjane vAvA, tevAM ugaro jhADa; AMbAnAM bIja vAvoA, tA nahi uge tADa." vikrama rAjA jagatano bhinna bhinna svabhAva jovA mATe temaja sajjana ane dunanI vizeSatA jANavA mATe bhaTTa mAtrane rAjyano bhAra sAMpI bhaDAramAMthI pAMca ratna laine pRthvInI pradakSiNA karavAne avaMtImAMthI ivadAya thai gayA. aneka gAma, rAhera, parvata, nadI, nALAM jotA jotA rAjA vikrama padmapura nAme nagaramAM AvyeA. tyAM anyAyI rAjAnuM rAjya hatuM, te pASANa nAme matrI rAjAneA pradhAna hatA. loko paNa kuDakapaTanA karanArA, mAyAvI, ne eka bIjAne vAtavAtamAM ThagI lenArA hatA. vikramarAjA nagaramAM pharatA pharatA kAI zreSThInI dukAna AgaLa Avyo. eka tapasvI te rastethI nIkaLyA. teNe zreSThInI dukAnathI pAzera ghI mAgyuM, tyAre zreSThIe tene aAzara dhI Apyu. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya te laIne tApase pitAnA gurUne ApyuM tyAre gurUe vrata vadhAre AveluM jai ziSyane te pAchuM ApavA mATe mokale. tapasvIe dukAne jaine vadhArAnuM vrata pAchuM ApI dIdhuM. A rIte nagaracarcA jatA rAjA vikrame A tapasvIne banAva che. tapasvInI pramANikatA, saraLapaNuM rAjAne ucca keTInuM jaNAyuM. rAjAe e tapasvInA maMdiramAM AvI potAnI pAse rahelAM pAMca ratno ene rAkhavA ApavA mAMDayAM, ane kahyuM ke, mAre paradeza javuM che, mATe ATalI thApaNa rAkhe. huM AvuM tyAre mane pAchI Apaje. rAjA vikame kahyuM. are bhAI! lakSmIne te ame aDatA paNa nathI, te pachI rAkhavAnI te vAta ja zI ? " AvuM sAMbhaLI rAjA enI pramANikatAthI khuzI thate bolyo, "mahArAja! ATaluM kAma te jarUra Apane karavuM ja paDaze.' paradezI musApharanA AgrahathI tapasvI gurU be, "are bhAI! tArI emaja irachA che, te tuM tArA hAthe piTakI bAMdhIne muka!" rAjAe tapasvIe batAvelA gupta sthaLe e ratna tapasvInA AzramamAM mukI dIdhAM, ne tyAMthI te AgaLa cAlyA ga. tapasvInI nirlobhatAno vicAra karato rAjA pRthvI upara bhamato aneka Azcarya jete hate. pachI to tapasvIe aneka lokone ThagIne puSkaLa dravya ekaThuM karI, svarganA vimAna jevuM manohara maMdira badhAvI dIdhuM. ThAThamATha ne bhapakAthI raheto e jaTila tApasa uparathI ADaMbara batAvatA lokone ThagavAnuM ja kAma karatA hatA. keTaleka divase pAchA pharelA vikrame padmapura AvI maMdiramAM tApasa pAse pitAnA paMcaratnanI Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 379 mAgaNI karI. paradezInI mAgaNathI Azcarya pAmele tapasvI rAjAne AzcaryamAM nAkhatA bolyo, "are ! tuM keNa che? ratna kene ApyAM che? ratna zAM ne vAta zI !" tApasanI vANI sAMbhaLI rAjA Azcarya pAme, "are A zuM ? jene huM nirlobhI ane paramezvaranA avatAra sAme gaNato hato te Avo lemI! >> rAjAe aneka vakhata harAvI karAvIne pUchyuM. paNa tapasvIe rAjAnI vAta kabula karI nahi. rAjA nirAza thaye ne nagaramAM pharate rAjAnA maMtrI pASANa pAse Avyo. ke hara nAme vaNika, te maMtrInI pAse AvIne eka lAkha rUpiyA vyAje laI gayo. maMtrIe bIje divase tene belAvI vyAjanI mAgaNI karI. vyAja na ApavAthI vaNikane karAgrahamAM nAkhe. "AkhA varSanuM vyAja ApIne tAre ghera javuM." vaNika AkhAya varSanuM vyAja ApIne chuTe thayo. keI kheDuta maMtrI pAse phariyAda karavA AvyuM, bApajI! A musApharanA be baLada mArA khetaramAM pesIne mArA ubhA pAne khAI gayA ! ) | maMtrIe susApharane kahyuM, "are ! teM A kheDutano pAka kema tArA baLada pAse khavaDAvI dIdhe? tAre baLade tAre have ene ApI devA paDaze." nA, pradhAnajI! e kheData juThuM bole che. enA khetara najIka AvatAM mArA gADAnuM caka bhAgavAthI mArA baLadane mArA gADA sAthe bAMdhI meM parANe rathanuM caka sudhAryuM che. mArA baLada ene khetaramAM gayA nathI te khAvAnI to vAta ja zI ? chatAM nAhaka A gaLe paDe che. musAphare pitAnI hakIkta kahI saMbhaLAvI. are enA khetaranI najIka teM tArA baLada rAkhyA, mATe Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380. vikramacaritra yAne kauTilyavijaya nakI ene pAka tArA baLada khAi ja gayelA; tenI zikSA tAre sahana karavI paDaze." ema kahIne musAphara pAsethI badhI vastuo daMDa karIne paDAvI lIdhI. raDato kuTate musAphara pitAnA gAma tarapha cAlyo gayo. musApharanA gayA pachI maMtrIe kheDuta pAsethI daMDIne tenI pAse je dhana hatuM te paDAvI lIdhuM, AvA anyAyI maMtrIne je rAjA vicAramAM paDayo ke, "A mAre zuM nyAya karaze? phariyAda karavA jaizuM tyAre vaLI bakaruM kADhatAM pAchuM u. pesI jaze" vikama tyAMthI rAjadarabAramAM rAjAne nyAya jevA Avyo. anyAyI rAjA sabhAmAM beThA hatA. rAjA vikrama e anyAyI rAjAnAM parAkrama jevA darabAramAM Avyo te vakhate eka DozI bAnAkhatI AvI, "phariyAda! phariyAdI "zuM che tArI phariyAdI " rAjAe DesIne pUchyuM. bApu! rAtanA gAviMda zeThanA makAne mAro juvAna kare khAtara pADatAM enA gharanI bhIMta kocIne gharamAM pisavA jatA hatA, te vakhate enA gharanI bhIMta enI upara tuTI paDavAthI tyAM ja maraNa pAmyo. have mAruM zuM thaze?" DosInI phariyAda sAMbhaLI rAjAe keTavALane hukama karyo, "gAviMda zeThane bolAvI ahIM hAjara karo ! keTavALe gAviMda zeThane belAvI hAjara karyA. "are zeTha! A DosIne chokare tArA gharamAM cerI karavA Avela, te bhIMta kecatAM tyAM maraNa pAmyo, te tArA gharanI bhIMta evI kevI caNavI ke mANase mAre che ? enI zikSA badala tAre phAMsIe javuM paDaze ! " anyAyI rAjAnI vAta sAMbhaLI vaNika vicAramAM paDayo, "are, A belAmAMthI te mAre chuTavuM joIe. A te rAjA, vAjA ne vAMdarAM." Ama vicAra karI goviMda zeTha bele, Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 46 muM 381 bApu! kharI vAta che, paNa e ja che kaDiyAne. makAnanI bhIMte majabUta banAvavA mATe meM ene puSkaLa dhana ApeluM, chatAM eNe mArI bhIMte AvI kAcI banAvI; mATe kaDiyo ja zikSAne mATe yogya che. bApu!'' goviMda zeThe pAghaDI pheravI dIdhI ane potAnA mAthethI paNa ALa utArI dIdhuM. rAjAne vaNikanI vAta satya lAgavAthI vaNikane chu karyo ne kaDiyAne pakaDyo, "harAmakhera! geviMda zeThanA pisA khAvA chatAM AvI kAcI bhIMta banAve che?" rajAnA praznanA javAbamAM kaDiyo bolyo, "bApu! emAM mAre doSa nathI. gAre karIne e bhIMta caNavAnuM kAma huM karato hatuM, tyAre kAmalatA vezyA ahIMthI nIkaLI ne mAruM dhyAna teo harI lIdhuM, jethI bhIMta barAbara thai nahi." rAjAe kAmalatAne bolAvI pUchayuM ke, "A rastethI, rAjamArga cheDIne tuM zA mATe nIkaLI ?" kAmalatAe kahyuM, ke "he mahArAja ! huM zuM karuM? khAsa kAma mATe bajAramAM jatI hatI, tyAre rAjamArgamAM sAme digaMbara mAnyo. nagna phakIrane joine lAjI maravAthI mAre raste badala paDyo, rAjAe digaMbarane phAMsIe caDAvavA talArakSakane hukama Apyo. talAkSika ane sevake digaMbarane zuLI pAse laI gayA; paNa A zuLI AgaLa digabara nA ane pAtaLo jaNAvAthI zuLIne mATe barAbara jaNAye nahi AthI rAjA pAse AvI keTavALe kahyuM, "bApu! digabara zuLIne mATe barAbara yogya nathI, mATe zuM karavuM ? nagaramAMthI zuLIne barAbara yogya hoya tevAne mATe pakaDI zuLIe caDAvI de tyAre !" AvI rIte hukama karI rAjAe talAkane vidAya karyo.. Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya anyAyI rAjAne A vicitra nyAya joI rAjA vikama vicAramAM paDayo, "AhA! A rAjA mArAM ratna zI rIte apAvaze ?' evuM joI rAjA tyAMthI bahAra nIkaLI nagaramAM pharavA lAgyuM. rAjA phate pharate kAmakeli guNikAnA makAna AgavA AvyuM. vicAra karI te vezyAnI pAse gayo. ajANyA mANasane joi vezyA kAmakelie pUchayuM, "tame kema cho? ane kayAMthI Ave che ? > mArUM eka kAma karI Apaze ? A nagaramAM AvI eka dharma saMkaTamAM huM phasAI gayo chuM. mATe tamArI salAha levA AvyuM che. musAphara vikame pUchayuM. "kahe tamAre mAruM evuM zuM kAma che ? vezyA belI. A sAMbhaLI kAmakeline rAjA vikrame pitAnI paMcaratnanI vAta kahI saMbhaLAvI. tenI vAta sAMbhaLIne vezyA bolI, " AmAM te zuM moTuM kAma che. A to mArA mana taddana saheluM kAma che. juo ! Aje to ahIM rahe ne AvatI kAle ratnano thALa bharI huM e tapasvI AgaLa jaI vAte vaLaguM; tyAre vacamAM tamAre tyAM AvIne tenI pAse tamArA rananI mAgaNI karavI, eTale tarata tamArAM ratno tamane maLI jaze !" bIjA divase ratnone mATe thALa bharI kAmakeli tApasanA AzramamAM AvI. tApase eno satkAra karI besADI ane tene AzramamAM AvavAnuM kAraNa pUchayuM. Apa te paramezvaranA pratinidhi che. Apane kai paNa ApyuM hoya te parabhavamAM amAre puSyarUpI bhAtuM thAya, mArI dIkarI Aje kASTabhakSaNa karavAne taiyAra thaI che. mane lAgyuM ke kAMI dAnapuNya karyuM hoya te parabhavamAM AgaLa Ave, ema samajI A ratnono thALa Apane bheTa ApavA AvI chuM." vezyAe tapasvInAM vakhANa karI chApare caDAvyA. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 prakaraNa 46 muM kAmakelinI madhurI ne amRtasarakhI vANI sAMbhaLI, tApasanA manamAM galagaliyAM thayA chatAM, bahArathI ADaMbara batAvate bolyo, "are kAmakeli! tArA jevI dharmiSTane guNavaMta nArIo A bhavamAM sukha meLavI parabhavamAM paNa dAnapuNyanA prabhAvathI zrI harinI sevikAo thAya che.' tApasa ane kAmakeli ekabIjAnI gatamAM ramatAM ramatAM paramArthanI vAta karatAM hatAM. tApasa dharmanA zleke saMbhaLAvI dAnanuM mahAtmaya samajAvatuM hatuM, tyAM vikrama AvI pahoMcyo. "are tapasvI! mArAM pelAM pAMca ratno Ape! " vikamanI vAta sAMbhaLI tapasvI vicAra karavA lAgyo, "je Ane nA pADIza te A guNikAne zaMkA thaze, ne A mATe zikAra hAthathI jo raheze. Avo vicAra karI tapasvIe tyAthI ubhA thaIne pelAM pAMca ratno lAvIne vikramane arpaNa karyA. pAMca ratno laI vikrama tyAMthI cAlyA gaye. "joyuM, amArA upara vizvAsa rAkhI AvA paradezI musAphare amAre tyAM thApaNu mukI jAya che, ane jyAre joIe tyAre AvIne laI jAya che. paropakAra e te amArA jevA sajajanenuM bhUSaNa che. A kaliyugamAM ApanI zI vAta thAya? Apa te sAkSAta dharmAvatAra cho ! aneka dInaduHkhInA AdhAra che! tethI ja A rane thALa Apane bheTa ApavA AvI chuM, dayALu ! " kAmakeli belI. kAmakeli ne emanI vAtacItamAM pAchuM bhaMgANa paDayuM. eka dAsIe doDatAM deDatAM AvIne samAcAra AvyA, cAle! cAlo ! ApanI putrIe kASThabhakSaNano vicAra mAMDI vALe che, te Apane nivedana karavA huM AvI chuM." dAsInI vAta sAMbhaLI kAmakeli Azcaya batAvatI Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya melI, " zu kahe che dAsI! kharI vAta che ? " tapasvI tarapha pharIne kAmakelI kheAlI, " mahArAja! jarI cAbhA! ghera jaI satya samAcAra jANI pAchI huM AvIza." kAmakelIe dAsInI pAse thALa upaDAvI tapasvI mahArAjane vicAramAM gAthAM mAratA mUkI cAlatI pakaDI. pAtAnu kA siddha karI kAmakeli pAtAnA makAne AvI. vikrama paNa kAmalinA makAne AbyA te eka maNi tene ApyA; bIjo eka maNa tApasane ApI pAtAnA nagara tarapha cAlyA. mArga mAM eka du:khI mANasanuM du:kha sAMbhaLI traNe ratno tene ApI dIdhAM te rAjA tyAMthI pharatA pharatA peAtAnI nagarImAM Avyo. prakaraNa 47 mu chaThThInA lekha eka divasa rAjA vikramane AjanA jamAnAnA abhinava rAma thavAnI abhilASA jAgRta thavAthI jagatamAM pAte rAma tarIke oLakhAvA lAgyA. rAjAnI IcchAne anusaranAga lAke rAmanAmathI emanI stuti karavA lAgyA. rAmanAmathI stuti karanAra upara rAjA adhika prasanna thatA hatA. evI rIte rAmanAmathI pAtAno vyavahAra calAvavA vikrama bahu Atura raheto hatA. rAmanI abhilASAvALA vikramane joi matrIo camakayA. khAnagImAM bhegA thaI emaNe maMtraNA karI, AthI eka vRddha matrI rAjAne upadeza ApI rAmapaNa cheDAvavA taiyAra thayo.'' eka divase rAjA matrIonI AgaLa khelyA, "rAmanI kathA tame je kaMI jANatA ho te mane kaheA ! " rAjAnI vAta sAMbhaLI eka vRddha matrI elyA,'"he rAjana ! mAdhyAmAM atyAre eka vRddha vipra rahe che, te para parAthI Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 47 muM rAmanI vAta jANe che." vRddha maMtrInI vAta sAMbhaLI rAjA maMtrIne rAjya bhaLAvI, vRddha maMtrInI sAthe adhyA pelA vRddha viprane ghera Avyo. ne rAmakathA sAMbhaLavA mATe prAthanA karI. viD rAmanI kathA karatAM karatAM amuka amuka sthaLoe rAjA pAse dAvarAvyuM, te aneka purANI kIMmatI cIjo nIkaLI. eka sthAnakethI suvarNanI mojaDI ratnothI bharelI nIkaLI. e mojaDI joI rAjA Azcarya pAmyo ne tene namaskAra karyA. "mahArAja! A te eka camArapatnInI mejaDI che. Apa tene namyA e ThIka karyuM nahi. rAmacaMdranI vakhate ahIMyAM camAranAM makAnonI zreNio hatI. bhIma cama kAranI duSTa patnI padmA eka divase risAine A mojaDI laI potAnA pitAne ghera cAlI gai. te sAsare nahi Ava. vAthI mAtApitAe ene ghaNuMya samajAvI paNa te ekanI be thaI nahi. to sati sItA sahita rAma lakSmaNa teDavA Avaze tyAre sAsare jaiza! enA pitAe AvA zabdo kahyA tyAre pitAnA e zabdo sAMbhaLI paDyAe pratijJA karI ke, "mane jyAre sItA sahita rAmalakSmaNa teDavA Avaze tyAre ja mArA sAsare huM jaIza.' "rAmane A vAtanI jANa thavAthI sItA ane lakSmaNa sahita padhAne samajAvavA AvyA. padmAne samajAvI sAsare mukavA cAlyA. rAmalakSmaNa paNa camAranA gharanI samRddhi joI manamAM khuzI thayA ke mArA rAjyamAM camArone ghera paNa AvI vipula samRddhi che! ?' pelA vRddha viSe vikramane saMkSepamAM rAmanI vAta kahI saMbhaLAvI, ne bIje ThekANe khodANa karI bIjI mejaDI paNa batAvI. vipranuM jJAna 25 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya joI rAjA Azcarya pAmyo; A badhI vAta tame zI rIte jANI ?w paraMparAthI sAMbhaLIne temaja zAstrIthI ! ' A vAta meM jANuM viSe javAba Apyo. rAmanI addabhuta vArtA ane AzcaryakArI lakSmI sAMbhaLI vikrame rAmapaNAnA garvane tyAga karyo. ane manamAM vicAra karI manamAM be , ke huM kyAM ne e rAma kayAM ! "rAjana ! tamArA jevA vivekIne e yogya che ! ApaNathI e rAma jevA thavAya nahi." vRddha vipranuM A vacana sAMbhaLI rAjA vikrama AmanA birUdane garva choDI maMtrI sAthe avaMtI cAlyo gayo. - ekadA rAjA vikrama avaMtIne rAmarAma karI pRthvInuM Azcarya jevAne cAlyo. pRthvInI pradakSiNA pharate vikrama citrapura nagaramAM Avyo. tyAM dhanada nAme zAhukAranA makAna AgaLa meTa mahotsava hato te jovAne ubho rahyo. aneka mANase tene ghera AvajA karI rahyA hatA; vAcha vAgI rahyAM hatAM; strIe mAMgalika rIte gAi rahI hatI; tariyA taraNa ane maMDapathI tenA makAnanI zobhA adhika vRddhi pAmelI hatI. vikrame eka jaNane pUchayuM, "bhAI ! A badhuM che zuM ?' "are bhAI! zI vAta kare ! A maheTa vyavahAriyo dhanadazreNI nagarano nagarazeTha che. Aje kaI pUrvanA puNe ene ghera putrano prasava thayo, tenI A badhI dhAmadhuma che. bhAI! AvatI kAle e bALakanI chaThThI che, tethI vyavahAriyo sagAMsaMbaMdhIne khAnapAnathI tRpta karI AvatI kAle bALakanuM nAma dhAraNa karAvaze ! bIje divase rAtrIne samaye kRSNavastraparidhAna karI Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 47 muM 387 adrazyapaNe vikrama dhanadaSTInA gharamAM AvIne eka ThekANe guptapaNe chupAI gayo. madhyarAtrIne samaye bALakanI karmaaviSTAtrI vidhAtAdevI enA lalATa upara kaIka lekha lakhI ravAne thai. lekha lakhI pAchI pharatI vidhAtrIne vikrame joI, eTale ene tarata pakaDI. he vidhAtA "zuM lakhyuM enA bhAgyamAM? " "tuM keNa che mane pUchanAra ?" karmavI belI. "huM? huM rAjA vikrama! " rAjA vikrama! meM enI pUrvanI karaNa anusAra enA lalATamAM lakhyuM che." ravI belI. te mane kahe ! enA bhAgyamAM zuM thavAnuM che? " "A bALaka yuvAnavayamAM jyAre zreNInI kanyAne paraNavA jaze, tyAre acAnaka vAghanA capeTAnA prahArathI mRtyu pAmI jaze. vidhAtrI bolI. devInI vAta sAMbhaLI rAjAe ene choDI dIdhI. prAtaHkAle rAjA dhanadazreNInA makAna AgaLa zreNI pAse Avyo. sAre mANasa jANIne zreSThIe tene AdarasatkAra karI khAnapAnathI tene satiSa pamADo. "tame kayAMthI Ave che? ne tamAruM nAma zuM? " zreNIe pUchyuM. avaMtIthI AvuM chuM, zeTha! mAruM nAma vikrama ! ) vikamanI vANu sAMbhaLI khuzI thate zreNI belyo, "A mAro putra jyAre paraNe tyAre tame jarUra mAre tyAM Avaje! " mane teDavA Avaze te huM jarUra AvIza." ema kahI zeThanI memAnagatino svAda cAkhI rAjA vikrama zeThanI rajA laIne nIkaLeaneka gAma nagara te Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya pitAnI atImAM AvI gayo, ane rAjakArabhAramAM dhyAna ApatAM citrapuranI vAta bhUlI gayo. bIjanA cakranI mAphaka vRddhi pAmate badanakumAra vidyAbhyAsa karI leziyAra thayo. yauvanavaya prApta thatAM dhanadazreNIo dhanavAnI saLa nyAo sAthe putrano vivAha karyo. lagnamuhUrta jovarAvyuM, paNa amaMgala thavA lAgyuM, ne muhUrta barAbara AvatuM nahi. vAte vAte apazukana thavA lAgyA. zreNIe potAnI pratijJA saMbhArI avaMtIthI vikramane teDAvavA vicAra karyo. paNa avaMtI jAya keNa? "huM ja avatI ane vikramane ahIMyAM teDI lAvI pachI putrano vivAha karIza.' Ama vicArI dhanadachI anukrame avaMtI Avyo. evA moTA avatImAM vikramanI bhALa zI rIte maLe ? kaI karela ane DAhya zAhukArane vAta karI, "bhAI ! ahIMyAM vikrama kyAM rahe che?" " A vizALa nagaramAM vikrama te aneka che. kayA vikrama mATe tame pUcho, che ? kAMI vizeSa oLakhANa ApI zake ema che? e zAhukAra AgaLa dhanadaSTIe vikramanA svarUpanuM varNana karyuM. pachI zAhukAra bolyo, "rAjA te na hoya! rAjamArga upara jarI thobhe! hAthI upara besIne rAjA vikama ravADIe jaze tyAre temane je, eTale tamane khAtarI thaze ke e ja vikama che ke bIje !" thoDIvAre gojArUDha thayelA rAjA vikramane parivAra sAthe te rastethI jatA dhanade joyo. rAjAnI najara dhanada upara paDI. bannenI najara bhegI thatAM rAjA vikrame dhana Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 muM 389 t zreSThIne ALakhyA; hAthIne temanI pAse lAvI bedhyA; " kema karAne pAbyA ? ' rAjAnI vAta sAMbhaLI zreSThI khAsa pAmyo ne vicAramAM paDayo, " Ave mahAna purUSa mAre AMgaNe Avyo, te meM enI bhakti barAbara karI nahe e kAMI ThIka karyuM niha. pAmelA ne joI rAjA malyo. " phikara kahe, zA kAma mATe ahIM AvyA che ? ?' maMtrIo tarapha najara karI rAjA Avyo, pahelAM jyAre huM vapura nagaramAM gayo tyAre A zeThe khAnapAnathI mArI sArI bhakti karI hatI." ,, jaga glAni zeM hiMdu, 66 kRpAnAtha ! Apa mAre ghera padhAryAM tyAre me tA kAMI ApanI bhakti barAbara karI nathI. have Apa mAre ghera padhAze ne putranA lagnaprasaMga sAcavA ! Apa AvA tA ja mAro putra paNo, anyathA nahi. 2 66 . rAjAe kahyuM, " DIka tyAre huM ekalA AvIza. '' nA mahArAja ! Apa parivAra sAthe AvA ! dhanada AvyA. kr gheDA divasa rAjanI memAnagati cakhADI, rAjA parivAra sAthe dhanazreSThIne laI caitrapura cAlyo. caitrapuramAM AvI dhanadazreSThIe rAjAne eka suMdara makAnamAM utAre| Apyo, ne temanI prakhara bhakti karI. zreSThIe putranuM lagna lIdhuM. lagnane divase sAyaMkALe dhanadakumAranA vadhAA caDhayo. Akhuya nagara vivAhanI dhUnamAM mazagula mRtyu sAthe kanyAo sAthe lagna hovAthI sALe kanyAone dhara utsava maDAyo hato. atyAre tA nagara madhu AzAkhamAM hiloLe caDhayu hatu. Anada Anada thai rahyo hatA. rohane ekanA eka putranAM lagna heAvAthI Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 vikramacaritra yAte kauTiyavijaya dhana kharca vAnA paNa kAMI hiMsAma rAkhyA naheAtA. aneka prakAranAM vAjItrAthI gAjatA ane rAgarANIonAM maneAhura maMgala gItAthI guMjatA varadhADA zreSThInA makAnethI nIkaLyo. rAjA vikrame khullI samazeravALA pAtAnA aneka subhaTo vararAjAnA adha pharatA gADavI dIdhA. zaheranAM aneka sthAnakoe dhanazreSThIne rAjA pAse mokalI cAkIpaherAnI gAThavaNa karAvIne nagaranA daravAjA thoDA samaya mATe baMdha rakhAvyA. jANe yuddhe caDavAnI hAkala paDI hAya tevI rIte subhaTA nagarImAM khulle zastre pharavA lAgyA. koI dizAethI vAghanA AvavAnA bhaya rahyo nahi. vikrama pAte paNa zastrA*thI sajja thane vararAjAnI sAthe thayo. A pramANe saMpUrNa aMdrAkhasta ane vyavasthApUrvaka vADA pharatA pharatA bajAranA madhya bhAgamAM AvI pahoMcyo. aneka roDa-zAhukAro te rAjamAnyapurUSAthI sAbhate e vadhA! bajAranA madhya cAkamAM Ave che, tyAM eka akasmAta thayA. makAnanA chApa upara akasmAta vAgha dekhAyo. meTI phALA bharatA te eka makAnanA chAparA uparathI vADAmAM vararAjAnA ardha upara trATakayo. rAjA za*thI enI upara ghA kare te pahelAM te eka capeTAthI vararAjAne pUrA karI, dharatImAtAne soMpI cha te adRzya thaI gayA--cAlyo gayo. ne sthAne kALo kera vartAI gayeA. mAtA, pitA, sagAMsnehI e marelA putrane joI AkraMda karavA lAgyA. vivAhanI varasI thayelI joI sau vilApa karavA rakSaNanI madhI mahenata bAda thaI gaI. rAjA vikrama paNa Azcarya cakita thayelA diMgabhUta thaI gayo. lAgyA. dhanazreSDIne samajAvI, zAMta karI, rAjA vikrame chaThThInA divase banelI dhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. e vAta Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39ra vikramacaritra yAne kauTilyavijaya prakaraNa 48 muM. nArIcaritra vaJcakatvaM nRzaMsatvaM caMcalatvaM kuzIlatA / iti naisargikA deASA, yAsAMtAsu rameta kaH / / bhAvArtha-ThagAI, surapaNuM, caMcaLatA ane svacha dIpaNuM e svabhAvika doSane dhAraNa karanArI strIo tarapha ka sajjana purUSa mIThI najare jue! nizAnA ghera aMdhakAramAM nagaracarcA jovA nIkaLela rAjA vikama gupta viSe pharate pharate keI zreSThInA makAnanI AgaLa Avyo. e makAnanA AMgaNumAM sUtelI be bALakAne vAta karatI sAMbhaLI, te tyAM AgaLa kSaNabhara ubhe rahyo. bane bAlikAomAMnI eka chokarI sabhAgyasuMdarIe pUchayuM, "are sakhI, tuM paraNIne sAsare jaI zuM karIza?" huM paraNIne sAsare jaI sAsu-sasarAnI sevA karIza, patinI bhakti karIza." e sakhInI vAta sAMbhaLI saubhAgyasuMdarI phagarAtI belI, "huM! zuM tuM AvI gulAmI karIza?" " tyAre tuM zuM karIza, sakhI ?" huM te patinI sAthe paraNI sAsare jaI patine chetarIza; ane parapurUSa sAthe majA karIza." rAjA vikrama emanI vAta sAMbhaLI makAnanI nizAnI yAda rAkhI tyAMthI cAlyo gayo. prAta:kALe rAjasabhAmAM AvIne rAjasevakene e makAnanA mAlikane tenI nizAnI ApI bolAvavA mokalyA. rAjasevakee e kanyAnA pitAne sabhAmAM hAjara karyo. rAjAe enA pitAne puSkaLa dhana Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya 6. prakaraNa 48 muM. nArIcaritra vaJcakatvaM nRzaMsatvaM caMcalatvaM kuzIlatA / iti naisargikA dAvA, yAsAM tAsu rameta kaH // ', bhAvA --gAI, phuraNuM, cacaLatA ane e svabhAvika dASAne dhAraNa karanArI sajjana purUSa mIThI najare jue ! strIo nizAnA dhAra aMdhakAramAM nagaracarcA jovA nIkaLelA rAjA vikrama gusa veSe pharatA pharatA koI zreSThInA makAnanI AgaLa AvyA. e makAnanA AMgaNAmAM sUtelI e mALikAne vAtA karatI sAMbhaLI, te tyAM AgaLa kSaNabhara bheA rahyo. banne bALikAomAMnI eka karI saubhAgyasuMdarIe pUchyuM, " are sakhI, tuM paraNIne sAsare jaI zuM karIza? " huM paraNIne sAsare jaI sAsu-sasarAnI sevA karIza, patinI bhakti karIza. " '' e sakhInI vAta sAMbhaLI saubhAgyasu darI DuMgarAtI elI, "huM! zuM tu' AvI gulAmI karIza ? " tyAre tuM zuM karIza, sakhI ? ' "( hu' tA patinI sAthe paraNI sAsare jaI patine chetarIza; ane parapurUSa sAthe majA karIza. " svacha dIpaNuM tarapha kA rAjA vikrama emanI vAta sAMbhaLI makAnanI nizAnI yAda rAkhI tyAMthI cAlyo gayo. prAtaHkALe rAjasabhAmAM AvIne rAjasevakAne e makAnanA mAlikane tenI nizAnI ApI kheAlAvavA mokalyA. rAjasevakoe e kanyAnA pitAne sabhAmAM hAjara karyo. rAjAe enA pitAne puSkaLa dhana Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 48 muM 303 ApI e kanyA saubhAgyasuMdarI sAthe teNe pANigrahaNa karyuM. rAjAe tene ekadaMDiyA mahelamAM rAkhI pharate cokIpahere geThavI dIdhe. ekadaMDiyA mahelamAM kedIne jevI sthitimAM rAkhavAnuM kAraNa saubhAgyasuMdarI samajI zakI nahi. eka divase rAjAe teNInI zaMkA dUra karI, "sakhI sAthe vAte karatAM te kaheluM ke patine chetarIne huM anyanI sAthe ramIza; te vAta have satya karI batAva!" ekadaMDiyA mahelamAM raNa sabhAgyamaMjarIne mahinAo pasAra thaI gayA, ne rAjAnI kahela vAta junI thaI gaI. tyAre avaMtImAM gaganadhUli nAme keI vyavahArIo vyApArane arthe AvyA. vyavahArIo tyAM rahIne me vepAra karavA lAge. eka divase ekadaMDiyA mahelanI pAsethI vyavahArIo gaganavRli pasAra thaze. jharUkhe ubhelI saubhAgyasuMdarI ene joine vyAkuLa thaI. kAgaLanI kaTakImAM kaMika akSara pADI cIThThI pAnanA bIDAmAM mukI, e pAnanuM bIDuM teNe nIce vyavahArIAnA upara nAkhyuM. nIcethI pasAra thaI rahelAM gaganadhUlinI AgaLa paDeluM pAnanuM bIDuM teNe upADI lIdhuM, ne teNe UMce najara karI to jANe vimAnanA gokhamAM ubhelI apsarA jevI suMdara strIne teNe joI! pAnanA bIDAmAM cIThThI jaI gupacupa te cIThThI vAMcI. he sAthe pati mArI pAse Ava ne rama; je nahi Ave te huM tane AtmahatyA ApIza." cIThThIne vAMcI rAgathI aMdha thayelo gaganadhUli e bALa sadabhAgyasuMdarI pAse javA mATe upAya ciMtavavA lAgyo. A rAjarANIne bhegavavI eTale rAjA vikramanA kopanA bhega thavu ! " game tema teya AvI manahara bALAone manuSyabhava pAmIne AliMgI nathI ene janma vyartha !" Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 vikramacaritra yAne kauTilyavijya Ama vicAra karate sAthe pati pitAne makAne cAlyo gayo. bIje divase madhyarAtrIne samaye kAmadevane pUjArI kAmadevanuM pUjana karavA mATe nIkaLyo, ane ekadaMDiyA mahela pAse AvI pATalAnI pUchaDIe mINanI pAyelI derI. bAMdhI ghone TheTha rANInA jharUkhe vaLagADI. e dAra vATe upara caDI gaganadhUli saubhAgyasuMdarI pAse pahoMcI gaye. pitAnA manamAnelo Azakane je suMdarI khuzI thaI. tenI sAthe khAnapAna karI bhega bhegavI nizA vyatIta karI. gaganadhUli rAtrIne cothe prahara zarU thatAM cAlyo gayo. rAjA vikama paNa reja saubhAgyasuMdarI pAse AvatA, paNa pahelAM te hasIne te rAjAne AdarasatkAra karatI, eTale sneha batAvatI, paraMtu e vartanamAM have parivartana thaI gayuM. rANIne pyAra gaganalimAM hovAthI rAjAne AdarasatkAra ocho thaI gayo. rAjA cetyo, nakkI kaIka purUSa ahIM AvIne ramI jAya che. kAzIla thayela rAjA rAtrIne samaye e mahelanI AsapAsa pharavA lAgyo. rAjAe guptapaNe gaganalinI ceSTA joI lIdhI. udAra dilane rAjA ekadama vicAra karyo vagara pagaluM bhare tema na hovAthI A ceSTa joi lai te bIje sthaLe carcA jovA nIkaLI paDaze. adazyapaNe pharate rAjA nagarI bahAra eka purANa khaMDera pAse Avyo. eka yogI tyAM paDAva nAMkhIne paDele hate. prahararAtrI vahI gai hatI, jagata badhuM zAMtithI ArAma letuM hatuM: te samaye yogIe eka strI pragaTa karI, tenI sAthe khAnapAna karI, bega bhegavI, yogI bharanidrAmAM paDyo. pachI te strIe eka purUSa pragaTa karI tenI sAthe ratikrIDA karI gepavI dIdhuM. rAjA vikama A ajaba hikamata joIne tAjuba thaze. "AhA! zuM nArIcaritra! jegInI jaTAmAM Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ya. prakaraNa 48 muM rahelI strI paNa purUSane saMtADI zake che. enI sAthe ramI zake che. tyAre ekadaMDiyA mahelamAM rahelI svacchaMdI saubhAgyasuMdarI purUSa sAthe svacchadapaNe rame e kAMI moTI vAta. nathI." Ama vicArI rAjA pitAnA sthAnake cAhe gayo. eka divase gaganadhUli ekadaMDiyA mahelamAM hatuM, te daramiyAna rAjA saubhAgyasuMdarI pAse AvI pahoMcyo. rAjAne AvelA jANI rANIe gaganadhUline chupAvI dIdho. catura rAjA e ceSTA samajI gayo, paNa kAMI bolI zakyo nahi. reNune pAMca jaNanI rasoI karavAno hukama ApI, jAe eka sipAIne ekalI pelA yogIne bhejana mATe nimaMtraNa ApyuM. rAjasevaka yogIne laI rAjA pAse AvI pahoMcyo. rAjAe yogIne AdarasatkAra karI besADyo, ne bane vAto karavA lAgyA. raseTha taiyAra thavAnI khabara maLatAM rAjAe pAMca pATalA nAkhavA hukama karyo. saubhAgyasuMdarie pAMca Asana, pAMca paTAlA, thALa vigere goThavI dIdhuM. rAjAe yogIne bhejana mATe uThADa, ne belyio, "yogIrAja! yoginI vinA yogInI zobhA na heya. mATe tamArI yoginIne pragaTa kare ! yogIrAje AnAkAnI karavA chatAM rAjAe AgrahapUrvaka kahyuM, tyAre yogIe pitAnI jhoLImAMthI kaIka vastu kADhI eka strI pragaTa karI. e strIne rAjAe kahyuM, "are strI! tuM paNa A yogInI mAphaka kAMika kalA batAva, ne eka navIna purUSa pragaTa kara!" rAjAnA AgrahathI e yoginIe paNa eka puruSa pragaTa karyo. e purUSane joI yogI te Abho ja thai gaye. traNa purUSa-yogI, pelo purUSa ane rAjA, e traNe jaNa. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya jamavA beThA, eka pATalA upara yoginI beThI. have eka pATalo khAlI rahevAthI rAjA bolyo. "A eka pATalA khAlI paDayo che, to he rANI! tuM eka purUSane pragaTa kara !" huM kAMI A yoginInI mAphaka jAdugara chuM, ke purUSane pragaTa karuM?" saubhAgyasuMdarI bolI. jAdugara nathI paNa mahAsatI to che, te tuM tArA satitvanA prabhAvathI pragaTa karI zake che! rAjAnAM vacana sAMbhaLI rANu belI, "he rAjana ! tame AvuM zuM bolo cho ? rAjAe vicAryuM ke A rANI sIdhesIdhI mAnaze nahi, tethI AkSepapUrvaka bole, "rANuM ! pelA gaganali sAthe vAhane jamavA besADa! ?' rAjAno hukama sAMbhaLI rANuM gabharANuM. "rAjA te badhuM jANatA lAge che !" bhAgelA page rANue gaganadhUline bahAra teDI lAvI, rAjA AgaLa hAjara ryA. pAMca jaNe bhejana karyuM. rAjAe badhAne bhojana jamADI tRpta karyA, bhejanakAryathI paravArI rAjAe yogIne kahyuM, he yogI! tame yogI thaI bhagavAnanuM dhyAna cheDI A yoginInA pAsamAM zA mATe lapaTAyA ? have A yoginInI mAyA choDI bhagavAnanA dhyAnamAM lIna thAo ! rAjAnI vANuM sAMbhaLI yogI yoginIne choDI jagalamAM cAlyo gayo. rAjAe ginIne kahyuM, "A purUSane badIkhAne rAkhavA karatAM enI sAthe achAe tuM mArA nagaramAM rahe ane sukhI thA?" rAjAe yoginI ane tenA purUSane ravAne karI dIdhAM. rAjAe gaganadhUli tarapha najara karI, "mAsa nagaramAM Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 48 muM 397 Avye tane keTalA samaya thayo ? tArU nagara cheADIne tu ahI' kema Avyo, sAthe vAha ? " "he svAmina! lagabhaga cha mAsathI huM A nagAM vyApAra arthe AvelA bru. ,, 66 sA vAhe rAjAne kahyuM e prasaMge sAtha vAhanA gaLAmAM karamAyA vagaranI puSpamALA joI rAjA camakyo, A bALAnAM puSpa kamAtAM nathI tenuM zuM kAraNa ?'' " mahArAjA ! e puSpamALAnAM puSpA na karavAnu kAraNa tame sAMbhaLeA. capAnagarImAM dhanadazreSThIne dhanyA nAme patnIthI banakeli nAme putra thayo; yovanavayamAM kauza'bhInagarInA cadramahInI rUkamiNI nAme kanyAne paraNyo. dhana kamAvAne puSkaLa sAdhanA laine huM. paradeza nIkaLyo. pAyA, pADA, uTa ane mANasA vagere sAdhanAnI eTalI badhI vipulatA hatI ke mArgamAM temanA cAlavAthI uDatI dhULathI AkAza badhu dhULamaya thai gayuM, AthI lAkAe mArU nAma gaganali pADayuM. paradezathI puSkaLa lakSmI ekaThI karI capAnagarImAM pAche Avyo. pAtAnA vatanamAM rUkamiNI sAthe keTalAka samaya mAre sukhamAM cAlyo gayo. te daramiyAna kAmalatA guNakAnI mAre dastI thaI, te enI sAthe rahevA lAgyo. guNakA sAthenA sahavAsamAM gharanI badhI lakSmI me' khI nAkhI. mArI ciMtAmAMja mArA mAtApitA mRtyu pAmI gayAM,. chatAM vezyAnA gherathI huM pAchA pharyAM nahi. mArA hi AvavAthI kiMmaNI paNa gharamAM dravya khuTI javAthI te makAna paNa paDu paDu tha rahevAthI pAtAnA pitAne ghera cAlI gai. e rIte ghara badhu sApha thaI gayuM. ghethI dhana nahi AvavAthI duSTa cittavALI vezyAe Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mane ghara bahAra kADhI mukayo. nirAza thayelA te ja rahita huM mAre ghera pAche Avyo, teA makAna paDI gayuM hatuM. mAtApitA marI gayAM hatAM, te airi tenA bApane ghera jatI rahI hatI. AthI hu mAre sAsare javAne cAlyo. kauzAMSimAM mArA sasarAnA makAna pAse gayo, ane dveSaparivartana karI bhikhArI veSe mArA sasarAnA AMgaNAmAM daravAjA AgaLa bhIkha mAgatA ubhA rahyo. rUkamiNI mane khAvAnuM ApIne cAlI gai, paNa teNe mane oLakhyo nahi. rAtrIne samaye zrInu citra jovAne mATe najIkanA maMdiramAM rahyo. madhyarAtrIne samaye rUkimaNI mArkaneA thALa bharIne cAlI, paNa daravAjAnA rakSake daravAjo nahi ughADavAthI te pAchI pharI. bIje divase huM bhikSA mAgate sasarAnA makAne gayo. miNI mane bhikSA ApavA AvI, ane mane dhImethI pUchyuM, tu koNa che? bhikhArI vaLI ? " me javAba Apyo. .. huM kahuM te pramANe karIza tA tane sukhI karIza." " khuzIthI tame hero! tema karIza. " me' kahyuM, rUkamiNIe pitAne kahIne dvArapAlane rajA apAvI ane dvAranA rakSaka tarIke sthApana karyA. madhyarAtrI thatAM mekanA thALa lai AvI mane daravAjo ughADavA kahyuM. tenA kahevAthI meM daravAjo ughADayo. rUkamiNI mane eka medaka ApI tarata ja bahAra nIkaLI. tenuM caritra jANavAne huM paNa pA chupAteA tenI pAchaLa cAlyo. peAtAnA sa`keta karelA sthAnake eka zunya gRha AgaLa jaine te ubhI rahI, eTale eka purUSa tenI rAha jotA tenI pAse AvIne khelyo, " kAle kema AvI nahi?" ema kahI teNInA gAla upara eka tamAcA cADI dIdho. "" Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 48 muM 399 rUkamiNIne AMkhe aMdhArAM AvatAM tammara khAI jamIna upara paDI, ane tene rAtrI saMbaMdhI hakIkta kahI saMbhaLAvI. " dvArapAle daravAje nahi ughADavAthI mArAthI avAyuM nahi. Aje dvArapAla ne Avyo che, have reja tArI pAse AvI zakAze; mATe mAre ATale aparAdha kSamA karo ?" rUkamiNInA madhura vacanathI te vIra purUSa ThaDo paDayo. pitAnA hAthathI rUkamiNIne utaDI te puruSa rUkamiNIne zayanagRhamAM kheMcI gayo. rUkamiNane hAthane kAMDe bAMdheluM eka senAnuM mAdaLiyuM e rakajhamAM paDI gayeluM te meM tyAMthI upADI lIdhuM, ne huM mAre daravAje Avyo. e mAdaLIyAne meM cArekorathI dIpakanA teje tapAsI joyuM to temAM eka cIThI che. tene kADhIne meM khAnagImAM vAMcI lIdhI. basa beDe pAra ! mArI khuzIno pAra na rahyo. dhanazeThanA makAnamAM DAbI bAjue daza hAtha nIce cAra keTI suvarNa jamInamAM dATeluM che ?' huM AnadamAM AvI mArI jagAe suto. thoDIvAre rUkamiNI AvIne pitAnA gRhamAM cAlI gaI. meM pachI daravAjo baMdha karI dIdho. prAta:kALe e sasarAnuM makAna choDI huM cAlyo gayo. bajAramAM e mAdaLiyuM vaTAvI enuM bhAtuM lai mAre gAma Avyo. mAre ghera AvI e paDI gayelA makAnane sudharAvI khAnagI rIte lakSmI kADhI lIdhI, ane navesarathI makAna baMdhAvyuM. prathamanI mAphaka nagaramAM mAro vyavahAra cAlya; ane nokara cAkarathI mAruM gRha bharAI gayuM. mitra ane sagAMsaMbaMdhInA kahevAthI huM rUmiNIne teDavAne mArA sasarAne ghera gayo. sasarAe mAre AdarasatkAra karyo khAnapAnathI mArI bhakti karI. rAtrIne samaye Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne koTilyavijaya huM jyAM sUto hato. tyAM madhyarAtrIne samaye rUkamiNI mArI pAse AvI, paNa tenA tarapha meM najara sarakhI paNa karI nahi. rUdana karatI rUkamiNI sUtelA evA mArA caraNana dabAvatI mArA palaMga upara beThI. acAnaka nidrA tuTavAno DaLa karI huM be , "are, te A zuM karyuM ? teM mArA eka madhurA svapnane nAza karyo! ) rUkamiNIe kahyuM, ke "tamAruM svapna kevuM hatuM te kahe ! " jANe eka strInA makAnanA daravAje huM cekIdAra tarIke rahyo. rAtrInA samaye te strI modakano thALa bharIne mArI pAse daravAje ughaDAvI bahAra nIkaLI. huM paNa tenI carcA jovA tenI pachavADe gaye. saMketa sthAne jatAM te strIne eka purUSe AvI capeTe mAryo, ane kahyuM, ke kAle kema na AvI. ema e bolyo. te vakhate strInA hAtha uparathI eka suvarNanuM mAdaLiyuM paDI gayuM. te meM laI lIdhuM, ne te mane jagADa. te samaye huM tenI upara krodhAyamAna thaI gayo. | mArI A rIte svapnanI vAta sAMbhaLI rUkamiNa sapheda rUnI pUNa jevI thaI gaI. hadaya pheTa thavAthI te samaye tyAM ja mRtyu pAmI gaI. e marelI rUkamiNIne upADIne huM gupacupa makAnanI bahAra nIkaLI enA saMketasthAne pelA sonInI dukAnanA oTalA upara besADI huM jarI dura chupAine ubho rahyo. thoDI vAre pelo vIra tyAM AvI pahoMcyo, pitAnA paganI be lAta mArI bolyA, "are pApiNI! kema Aje asUreNI!" paNa rUkamiNI kaI bolI nahi ne jamIna upara paDI gaI pharIthI becAra lAta lagAvI dIdhI, paNa javAba na maLavAthI "A marI gaI che ke zuM ?" ema vicAra karate barAbara ene te jovA lAgya Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 48 muM tA rUkamiNI marI gai hatI evI tene khAtarI thaI. are ! A bicArInA masthAnake mArI lAta vAgavAthI marI gaI ! meM A zuM karyuM ! are mArA jevA pApI kANa haro jagatamAM ? mane A srIhatyA lAgI. pazcAttApa karatAM e jAre mRtakane tyAMthI upADI kayAMka chupAvI dIdhuM. A nArI/ratra joine huM paNa bhayathI kaMpatA mArA sthAnake AvI gupacupa sui gayA. 401 prAta:kALe rUkamiNIne nahi jovAthI enAM mAtApitA khinna cittavALAM thayAM. huM paNa emanI rajA laI mAre makAne AvavAne taiyAra thayA. tyAre rUkamaNInI bena surUSA puSpamALA laine mane varavAne AvI. mArA gaLAmAM vaLA nAkhIne surUSA elI, " pAtAnI meLe varavAne AvelI surUpA e mane kahyuM ke tame! mArI sAthe lagna karo !" " tuM paNa rUkimaNInI bahena che ne?" " hA ! rUkamaNInI mahena tA chu, paNa mArA pitAnI sAkSIe A puSpamALA tamArA kaMThamAM meM nAMkhI che. te jyAre karamAya tyAre tamAre samajavuM ke mArU ziyaLa malIna thayuM che, anyathA mArA ziyaLanA prabhAve mALA tAjI te tAjI kAyama raheze. "" murUpAnAM evAM vacana sAMbhaLI meM teNInI sAthe lagna karyA. enI sAthe lagna thayAne AjakAla karatAM mAra varSanAM vahANAM vahI gayAM; chatAM A puSpamALA evI ne evI ja rahe che. gaganadhUlie pAtAnI kathA A pramANe kahI sa'bhaLAvI. rAjA vikrama e puSpamALAnA vRttAMta sAMbhaLI Azcaya pAmyA. rAjAe gaganadhUline pUchyuM, mAre karavI paDaze, ' 66 te " tArI strInI parIkSA 26 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya ghaNI khuzIthI!" gaganadhUlie anumati ApI. rAjA rAjasabhAmAM AvyuM ne mULadeva nAmanA heziyAra maMtrIne puSkaLI dravya ApIne badhI vAta samajAvI caMpApurI mekalyo. caMpApurImAM AvI gaganadhUlinA makAna pAse te paNa makAna rAkhIne rahyo. eka vRddhAne samajAvIne mULadeve surUpa pAse mokalI. surUpAe vRddhAnI vAtane gaNakArI nahi. vAraMvAra pelI DesI surUpAne samajAvavA lAgI. surapAe ciDAIne mUladevane potAnI pAse teDAvyuM. enI pAsethI dravya paDAvI laI makAnamAM eka jINuM kaI taiyAra karAvelI, tenA upara kAcA sutarathI bhale khATale pAtharI, tenI upara taLAI bichAvI cAdara pAtharI, tenA para tene besADa. eTale te sIdhe kuvAmAM pahoMcI gaye. mULadevanA na AvavAthI rAjAe mULadevanA bhAi zazIne elya. zazIe paNa caMpApurImAM AvI mULadevanI mAphaka pelI vRddhAne sAdhI. vRddhA reja surakSAne samajAvavA lAgI. surUpAe khIjAIne zazIne paNa tenI pAsenuM dravya paDAvI laI mULadevanI pAse meka. pelI reja jIva khAtI DAkarIne paNa e bannenI pachavADe chetarIne kuvAmAM dhakelI dIdhI. e traNene thoDuM thoDuM te khAvAnuM reja ApatI hatI. kuvAmAM rahelA e traNe narakanI peThe dukhamAM divaso gujAratAM hatAM. zazI paNa pAcho pharyo nahi, ne gaganadhUlinA kaMThamAM mALA paNa tAjI rahelI joI rAja gaganadhUli sAthe caMpApurImAM AvyuM. gaganadhUlie rAjAnI paraNAgata karI pitAnI strI surUpAne rAjAnA bane maMtrIonI vAta karI. surUpAe potAnA svAmIne potAne tyAM AvelA bane maMtrIonI vAta kahI saMbhaLAvI, ne pelI kuImAM paDelA batAvI dIdhA. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 49 muM 403 gaganadhUlie rAjA vikrama AgaLa badhI vAta kahI saMbhaLAvI. rAjAe surakSAnAM vakhANa karatAM gaganadhUli sAthe AvI kuImAM rahelA banne maMtrIone bahAra kaDhAvyA ane temane khavarAvI pIvarAvI thoDA divasamAM tAjA karyA rAjA vikSe surUSAnI prazaMsA karatAM gaganadhUline khuba InAma ApyuM, ne banne maMtrIone laIne surakSAnA ziyaLanA mahAbhyathI mastaka dhuNAvato te avaMtImAM AvyuM. "mahebata acchI kIjIye, khAie nAgarapAna, mahebata bUrI na kIjIye, jAe ka ra nAkA prakaraNa 49 muM vaphAdArI te camake cAbuke, TuMkAre rajaputa; vadhaghaTa rIje vANiye, DAke rIje bhUta." vIrapura nagaramAM bhImarAjAne padmAvatI nAme rANI hatI. tene rUpacaMda nAme eka putra hate. rUpacaMda mahara kAMtivALe ane parAkramIomAM aNu zuravIra hato bhImarAjAne mAnAte caMdrasena nAme eka sevaka hate. gaMgadAsa nAme rAjAne eka purohita brAhmaNa hate. mRgAvatI e puro hitanI patnI hatI. bhImarAjAno mAnIte caMdrasena yuvAna dekhAve phaDe ne vAcALa hovAthI zaheramAM svecchAe paribhramaNa karato hate. bajAramAM pharatAM pharatAM eka sthAnake ghaNu mANase bhegA thayelA hovAthI caMdrasena paNa e mANasanI vacamAM ghusI gaye, tyAM TIlA TapakAM karelA eka viprane badhAnA hAtha je kaMika baDabaDato jevAthI caMdrasene paNa te viprane Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTiyavijaya pUchayuM, "bhUdeva! mAre hAtha juo te ! " pitAne hAtha lAMbo karIne caMdrasene bhUdevanA hAthamAM mUkyuM. bhUdeve ene hAtha joye; pATI upara AMkaDA mUkI enI lagnadazA joI. lagnadazA sArI heI bhUdeva bolyA, "are caMdrasena ! tame ghaNuM bhAgyazALI che! rAjAnA mAnitA cho! tame traNa bhAIo cho ! eka bahena ane pAMca strIo tamAre che. >> bhUdevanI vANI sAMbhaLI caMdrasena prasanna thaye. sArI dakSiNA ApIne bhUdevane rAjI karI te tyAMthI cAlyA gaye, ane sAyaMkALa thavAthI bhUdeva paNa nagaranI bahAra eka devakuLamAM rAtrIvAse rahyo. gaMgAdAsa purohitanI patnI mRgAvatI caMdrasenamAM prItivALI hovAthI mAdakene thALa bharI teja devakuLamAM AvI. caMdrasenane AvavAno saMketa karela hevAthI utAvaLI AvelI mRgAvatIe aMdhArAmAM devakuLamAM sutelA pelA viprane caMdrasenanI buddhie jagADI, pelA modake sArI peThe khavaDAvyA; bAlavA uparathI tene keI bIje purUSa lAge, tethI mRgAvatI belI, "tuM keNa che?" huM eka brAhmaNa chuM." te purUSa che . "are purUSa! meM tane mAdaka khavarAvyA, te puruSanI abhilASAvALI mane tuM tRpta kara " mRgAvatI bolI. are strI ! ema na bola! te mane mAdaka khavarAvyA enA badalAmAM joIe te dravya tuM mArI pAsethI le! paNa huM tAre sparza te karIza nahi." ( viprane arasika jANI mRgAvatI khinna thaI gaI ane devakuLathI pAchI nagara tarapha vaLI, te sAmethI caMdrasenane Avato joyo. dIpakanA prakAzamAM dUrathI AvatA caMdrasenane je mRgAvatI tyAM ubhI rahI. caMdrasena tyAM AvI pahoMce. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 prakaraNa 49 muM te e devakuLamAM koI mAnavIne joI ene hAkoTa, "are musAphara! uTha, ahIMthI dUra jA ! " te musAphara bolyo, "mane rAtrIe dekhAtuM nathI, te huM atyAre kayAM jAu ! caMdrane eka mANasa sAthe te viprane dUra bhImayakSanA maMdiramAM mokalI dIdhA. dIpakanA ajavALe viprane sevake bhImayakSanA madiramAM mukI dIdhe. ne pele dIpaka paNa yakSanA maMdiramAM mukI sevaka cAlyo gayo. caMdrasena te devakuLamAM nirAMte mRgAvatInI rAha jota nidrAvaza thaI gaye. bIjA modakane thALa bharI mRgAvatI gherathI pAchI pharI, bhImayakSanA maMdire dIpaka baLa dekhI, caMdrasena tyAM haze ema samajI mRgAvatI yakSanA maMdiramAM AvI. maMdiranI aMdara sutelA viprane cakrasenanI bhrAMtie jagADI meka khavarAvyA, paNa eka dikathI te vipra vadhAre khAI zo nahi. mRgAvatI kAMIka bhrAMtithI tene oLakhI gaI, ane belI, "are tuM te pele vipra ke? muA pAcho ahIM kyAMthI AvyuM.?'' tArA modakane svAda levA ! jA jatI rahe ahIMthI! mArI strI sivAya bIjI strIo mAre bahena tulya che. samajI ! tArA jevI duSTa strIo A nagaramAM keTalI che te! " deve TeNe mAryo. bhUdevanA marmavacanane sAMbhaLI mRgAvatI manamAM saMtApa dhAraNa karatI pitAnA makAne AvI piTI gaI prAtaHkALe caMdrasena pilA bhUdevanI khabara levAne vakSanA maMdiramAM Avyo, "mahArAja ! bhUdeva ! Aje tame rAjasabhAmAM Ava ! rAjAne kAMIka AzIrvAda Apaje! tamane sArUM dAna apAvIza. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-6 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya caMdrasenanI vANI sAMbhaLI bhUdeva manamAM khuzI thayo. yathAsamaye te rAjasabhAmAM rAjAne AzIrvAda ApI Ubhe rahyo. rAjAe tene sArI dakSiNe ApI. caMdrasene bhImarAjA AgaLa bhUdevanAM khuba vakhANa karyA, "rAjana ! A bhUdeva bhUta, bhaviSya ane vartamAna, sArUM jaNe che, Apa kAMIka khAtarI karo ! " rAjAe caMdrasenanI vANI sAMbhaLI khuzI thatAM kahyuM, " kahe bhUdeva ! Aje mArA rAjyamAM zuM thaze ?'' lagnabaLa joI bhUdeva bolyA, "kAle tamAre paTTahastI mRtyu pAmI jaze e azubhane nAza zI rIte thAya ? " "je banavAnuM che te kadApi mithyA thaze nahi, rAjana ! " rAjAe bhUdevanuM vacana satya ghArIne rAtrInA samaye paTTahastInI rakSA mATe tenI pharatA haja sevakanI cekI mukI dIdhI. prAta:kALe sUryodaya paTTahastI gajarAja mado. nmatta thaI chakI javAthI alAnacakanuM umUlana karIne zaheramAM trAsa vartAvate cAlyo. mahAvata ke rAjasevake koI ene rokavAne samatha thayA nahi. nAgarIkenAM hATa, ghara vagerene bhAgate nagaramAM nIDarapaNe te ghumavA lAgyA. nagaranA leke to pitapatAno jIva bacAvavA jene jyAM phAvyuM tyAM nAsavA lAgyA. e gajarAjanI sAme keNa bAtha bhIDI zake ? manuSyaprANInI eTalI badhI zakti heya paNa kyAMthI ? nagaramAM hAhAkAra macI gaye. rAjA ane nagaranA leke AkuLavyAkuLa thaI gayA gajarAja nagaramAM bhAMgatoDa karato rAjamArgo cAle. rAjamArgamAM nAsabhAga karatI kRSNadvijanI patnI temaja bIjI strIo hAthInA jhapATAmAM Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 49 muM 403 AvI gaI. strIoe bUmarANa macAvyuM, bacAve ! bacAve !" paNa bharavAne bacAvavA paNa keNu Ave ! saune pitapatAnI paDI hatI. rAjakumAra rUpacaMdra mahAbaLavAna gaNAte hate. nagaramAM utpAta ane kelAla sAMbhaLI rAjamahelamAMthI 5caMdra kaze ane nimeSamAM pele gajarAja strIone raMjADate hato tyAM AvI pahoMce. rAjakumAre gajarAjane hAkala karI, are duSTa ! amArA annathI poSAyelA kutarA ! abaLAene satAve che? Ama Ava! Ama Ava!" A garviSTa avAja sAMbhaLI gajarAje pitAnA harIpha tarapha najara pheravI. strIone cheDI potAne tiraskAra karanAra pratispardhI tarapha pRthvIne kaMpAvato gajarAja dha. dhasI AvelA gajarAjanA mastaka upara eka meTuM kapaDuM nAkhI dIdhuM, ane hAthIne Ama tema bhamAvI enA marmasthAnake rAjakumAra ghAva karavA lAgyuM. keTalIka vAra sudhI rAjakumAra ane gajarAjanuM yuddha cAlyuM. bhamAvavAthI zramita thayela ane marmasthAnake ghAva lAgavAthI gajarAja tyAMja Dhagale thaIne paDaze. marmanA ghAnI pIDAthI gajarAjanA prANa cAlyA gayA. rAjA ane nagarInA leke badhA khuzI thayA; tariyAtaraNethI badhI nagarIne zaNagArI mATe mahatsava karyo. rAjAnA e mahatsavamAM badhI nagarInA lokee lahAve lIdhe, paNa rAjyane mahAmaMtrI sumati A nahi. rAjAe maMtrIne pUchyuM. "kema tame A mahotsavamAM bhAga lIdhe nahi? hAthIne mArI kumAre nagarInuM rakSaNa karyuM te zuM tamane gamatI vAta nathI ke zuM?" "mahArAja! rAjakumAre paTTahastIne mAryo e ThIka Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya kazuM nahi. ane kAI paNa upAye vaza karavA hatA, mArave nahetA. yuddhamAM ne zatrunA daLamAM bhagANa pADavA mATe temaja jabarajasta killAe teADavA mATe paTTahastI mahu upayAgI hAya che. paTTahastInA mRtyunI zatruone khabara paDatAM ApaNane musIbatamAM kadAca na utaravuM paDe te vicArajo. matronI vAta sAMbhaLI rAjAnA vicAro pharI gayA. gajarA jane mAravA mATe rAjAe kumArI jarA DhAkA ApyA. pitAnA ThapakAthI gusse thayelA rAjakumAra potAnI sI padmAvatIne laine rAtrIne samaye adhArUDha thaI nagarane rAma rAma karI cAlyA gayA. mAnA avaca raste padmAvatI prastA thai, ane eka suMdara bALakane janma ApyA . tyAMthI cAlatAM anukrame te ujjayina AvyuM. avatImAM eka zeDanI dukAnanA ATalA upara potAnI strIne besADI rUpacaMda keTalIka vastuo kharIdavA tathA nAkarInI tapAsa karavA gayA. bALakane ramADatI padmAvatI roThanA ATalA upara beThI hatI, e damiyAna zeThane gharAkI bahu cAlI. grAhukAnI dhamAlathI ze kaMTALI gayA; zeThane sAro taDAkA paDI gayA. zeThe vicAra karyo ke, "A zuM? A kenA prabhAva?" zeThe peAtAnI dukAnanA oTalA upara beThelI eka strIne joi. roDa jarA phurasada meLavI e strInI pAse AvyA. enA khALAmAM ramatA suMdara mALakane joi roDa camakyA. " AhA! A puNyazALI bALakane ja prabhAva che ! " bajAramAM gayelA rUpacaMdra AvI pahoMcyA. teNe peAtAnI strIne kahyuM, " 9 ! uTha ! A nagaramAM tA kAMI cAkarI maLe tevuM che nahi; ApaNe bIjA nagaramAM jaie. ' rUpaca'nI vANI sAMbhaLI padmAvatI bALaka laIne uThI. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 49 muM 409 Aja to mArA mahemAna thaI jAo ! AvyA to hamaNAM ja, ne ATalA badhA akaLAva cho zuM? utAvaLe te AMbA pAke ?" zeThanA AgrahathI rUpacaMdra roThane mahemAna thaye. sAyaMkALanA khAnapAnathI paravArI zeThanA makAnamAM rUpaca suvAnI taiyArI karI. reThanA manamAM kaIka vicAra Avyo. eNe padmAvatine kahyuM, "putrI ! A kSatriya che te kadAca rAtre luMTa karI nAsI jAva te !" "are zeTha, jarA vizvAsa rAkhe ! mArA pati evA nathI. kyAMka nekarI maLaze te nokarI karaze, paNa luMTa karavAnuM te jANatA nathI hasIne padmAvatIe javAba Apyo. zeThe emane eka khaMDa ApI temAM ghaDiyuM temaja gAdalAM godaDAMnI vyavasthA karI ApI. prAtakALe rAjasabhAnA samaye rUpacaMdra rAjAne salAma karavAne rAjasabhAmAM javA mATe nIkaLyo. rAjasabhAnA mukhya daravAjA AgaLa dvArapALe rUpacaMdane rokayo. rUpacake dvArapALane eka tamAce enA gAla para caDI kADhyo, e gAlane paMpALatA dvArapALane choDI rUpacaMdra rAjasabhAmAM Avyo, ane rAjAnI AgaLa phaLa mUkIne rUpacaMdra rAjAne salAma karI ubhe rahyo: vacananI caturAithI rAjAne khuzI karyo. rAjAe daza hajAra suvarNa mahore ApI bhaTTabhAvane kahyuM, "Amane rahevA mATe eka suMdara makAna Apa! " ane rAjAe rU5caMdrane roja darabAramAM AvavA bhalAmaNa karI. bhaTTamArge dvArapALane hukama karyo. dvArapALe tamAcAnuM vera vALavA mATe agnivetALanuM maMdira hatuM, te rUpacaMdrane batAvIne kahyuM ke, "A makAnamAM tame rahe! " makAna batAvI dvArapAla cAlyo gayo. vAcakone dAna Apate rUpacaMdra zeThanA makAne Avyo: zeThano upakAra mAnI patnIne laI agni Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 | vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vetALanA maMdire AvavA nIkaLyo. lake aneka vAte karavA lAgyA. " are ! vitALanA maMdiramAM A zI rIte raheze ? jarUra vetALa temane mArI nAkhaze A te mahAanartha thayuM. " rUpacaMda bajAramAM gayo ne padmAvatI ghaDiyAmAM bALakane suvADI hAlaraDAM gAtI gAtI belatI hatI ke "tArA pitA agnine pakaDI hamaNAM Avaze, tenAthI tuM maje. >> sAMjanA samaye potAnA makAne Avelo vaitALa potAnA makAnamAM mANasa joI camaka, ne A hAlaraDuM sAMbhaLavA lAgyo: "agnika te huM chuM. to zuM e bALakano bApa mane pakaDavA gayo che? evo e mANasa jabaro che?'' agnika maMdiramAM AvI bolyo; "are bAI tuM keNu che ? ahIM kema AvI chuM ? mA makAnamAM mAroja zikAra thavA AvI chuM ke zuM !' oha ! agnika! A le bALaka! chAne rahe! rUdana nA kara ! tArA pitAe je A ramakaDuM kahyuM che te le, ane enI sAthe tuM rama! " nirbhayatAthI padmA belI. "je A agnika-ramakaDuM AvyuM che te ! are agnika! ciraMjIva ! mArA pati tane mAraze nahi, mATe nirbhaya rahe !" are mane DarAve che? kayAM che tAre pati? bolAva! lAva mArI pAse!" ema kahete padhAne pakaDI khAI javA te dhasyo. are duSTa ! sabUra !' pachavADethI chupAI rahelA rUpa agnikanI garadana paDI, ene jamIna upara paTakayo; tene nIce pADI tenA upara caDI beThe, "duSTa! nizAcara! bola! mArI sevA kabula kare che ke nahi ? " agnika enI hiMmata joIne Azcarya pAmyo. "rUpa Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakarNa 49 muM 411 ca! AjathI huM tAro mitra chuM. tuM kahe te karavAne taiyAra chuM." rUpa agnikane cheDI dIdhA. ane prAtaHkALe agnika upara savAra thaine rUpacaMdra rAjasabhAmAM AvavA nIkaLyo. rAjamAge agnika upara savAra thaIne AvatA rUpacaMdrane joi loko kaMi kaMi vAtA pharavA lAgyA; ANe te agnikane paNa jItyone zu? '' " ahA ! rAjasabhAmAM rAjA paNa rUpacaMdranA A parAkramathI khuzI thayA. rAjAe 35caMdrane potAnA aMgarakSaka nImI enA AdarasatkAra karyo. rUpacaMdra ane vetALane paNa mitrAcArI thai. Avu aghaTita ane viSama kAya karavAthI, te vaitALa jevAne vaza karavAthI rAjAe rUpacaMdranuM aghaTakumAra nAma pADayu. svAmI ane sevaka chatAM rAjA ane aghaTakumArane kSIra nIranA jevI prIti thaI. rAjalakSmInI atikAtA kuLadevIe e banne parAkramIAnA satyanI parIkSA karavAnA nirNaya karyo. eka divase rAtrIne samaye rAjA vikrame koi strInA rUdanati sAMbhaLavAthI athakumArane tenA samAcAra jANavAnI AjJA karI. aghaTakumAre te strI pAse AvI tenA rUdananuM kAraNa pUchyu. aghaTanA pUchavAthI te srI melI: " huM A rAjyanI adhiSThAtA kuLadevI chuM. rAjA mAthe vinna AvyuM che--kAle rAjA marI jaze tethI huM rUdana karU chuM. ') "" e sronI vAta sAMbhaLI aghaTa AlyA, " e vijJa dUra thAya ane rAjAnI rakSA thAya tevA kei upAya tAva !" " tevA upAya te che, paNa te tArAthI banI zakaze ? " hA! ela ! jhaTa mela !' 16 .6 tArA batrIsa lakSaNA bALakane vadherI mane jo li. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 vikramacaritra yAne kauTivijya Ape te rAjA che ane badhI prajAne paNa sukha thAya. "ThIka devI ! jArI rAha jo! huM AvuM chuM." aghaTakumAra madhyarAtrIne samaye jhA pitAne ghera AvyuM. priyAne jagADI badhI vAta kahI saMbhaLAvI. padmAvatIe paNu rAjAnI rakSAnI khAtara patinI vAtane anumodana ApyuM. banne jaNa bALakane laI kuLadevInI samakSa AvyA. aghaTakumAra bolyA: "kuLadevI ! rAjAnuM rakSaNa karaje, ne rAjAnI rakSAnimitte A bhega lyo. rUSacaMdra bALakane pakaDI rAkhyo ne padmAvatIe hAthamAM khaDaga dhAraNa karI bALakane vadherI dIdho. bALakane bhega ApI banne patipatnI pitAne makAne gayAM. A camatkArI banAva eka purUSa prasannapaNe joI rahyo hate. AzcaryathI mastaka dhuNAvata ane aghaTakumAranI vaphAdArI upara ati prasanna thayele te purUSa pragaTa thaIne pelI kuLadevI AgaLa bALakane vadheryo hatA tyAM AvIne bolyo; "are devI ! mArI rakSA khAtara A bALakane bhAga lIdhe ? e purUSa te aghaTa je rUdana karatI strInA samAcAra levA mokalyo hato, ane enI cikitsA jevA Avele rAjA vikrama pote hato. rAjA vikrame bALakanI lAza pAse ubhA rahI "jenI rakSA mATe A bALake balidAna ApyuM tenA paNa bega le!" ema kahI pitAnI garadana upara talavAra jhIkI. "sabUra!" devIe pragaTa thaI javAba Apyo. prasanna chuM! varadAna mAga !" devI ! je prasanna thayAM che te A bALakane jIvato kare!devInA varadAnathI aghaTane naMdana jIvate thaye. tene laIne rAjA potAnA raMgamahelamAM AvyuM, ane aghaTanI vaphAdArIne vicAra karate nidrAvaza thaye. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 49 muM 413 prAta:kALe rAjAe potAnA sevake mokalIne aghaTakumAra ane tenI patnI padmAvatIne rAjamahelamAM teDAvyAM; temane AdarasatkAra karyo; suMdara rasavatIthI temane rAjI karyA; rAjAnI A rItabhAtathI maMtrIomAM temaja sevakemAM khaLabhaLATa mace: "AjakAlanA AvelA A rUpacaMdranAM A te zAM mAna ! ame zuM rAjAne vaphAdAra nathI ?" rAjA sabhAmAM Avyo. maMtrIo ane bIjA sarve sabhAmAM beThelA hatA. aghaTakumAra paNa sabhAmAM pitAnI jagyAe beTho hato. tyAre rAjAe maMtrIonI sAme joI aghaTakumArane kahyuM, "aghaTakumAra ! tamAre keTalA putra che ?" 'mAtra eka ja putra che." "e putra kayAM che, tene hAjara kare ! " rAjAnI vANI sAMbhaLI aghaTakamara camakyo. mahArAja ! e to ene mosALa che." rUpacaMdra! satya vAta kahe, A rAjasabhAmAM satya vAta kahI saMbhaLAva ke tAre putra kayAM che? huM te badhI vAta tArI jANuM chuM." aghaTakumAra vicAramAM paDayo! mahArAja badhuM zI rIte jANe? zuM temaNe chupAIne mArI pUMThe AvI joyuM haze. vicAra karI aghaTakumAre rAtrI saMbaMdhI vRttAMta-petAnA putrane devIne bhega Ape ne zuM karavA Ape- te badhuM kahI saMbhaLAvyuM. rUpacadranI vAta sAMbhaLI AkhI rAjasabhA dIMga thaI gaI; "vAha! zuM enI rAja paranI vaphAdArI ! zuM enI rAjabhakti ! " rAjAe rUpacaMdrane kahyuM; "rUpacaMdra! teM te apUrva rAjabhakti-svAmibhakti batAvI che. rAjyabhakti karatAM Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya putrane yo che, paNa jo A tAro putra jIvatA jAgata che ?" rAjAe paDadA pAchaLa chupAvelA putrane sabhAmAM aghaTakumAra AgaLa hAjara karyAM, aghaTa mAra suvelA putrane jIvatA joi " dIkarA ! " e nAnakaDA bALakane peAtAnA rAThoDI majagRta mAhuthI uMcakI chAtI sarase cAMpI aghaTakumAre tene gabharAvI dIdhA. rAjAe keTalAMka gAmanagara zahera bheTa ApI aghaTakumArane metIne mugaTadhArI rAjA banAvI dIdhA. eka divase khAnagImAM aghaTakumArane enAM mAtApitA saMbaMdhamAM vikrame pUchyuM. aghaTe madhI vAta kahI saMbhaLAvI. tenI vAta sAMbhaLI rAjA vikrame puSkaLa lAlalakara ane yuddhasAmagrI ApI tene capApurI tarapha cAlyA. enA pitAe mAru lazkara joi maMtrIone melyA. rAjakumAra rUpacaMdrane jANI rAjAe ene praveza maheAtsava karyAM. zubha divase ane zubha muhUte e kavacadhArI putrane rAjAe rAjamuguTa paherAvI rAjyAdhikti karyAM. aTakumAra moTo rAjA thayo, chatAM paNa vikrama tarapha svAmIbhakti dAkhavatA te mukhe rAjya karavA lAgyuM. prakaraNa 50 muM. AlAcanA jJAnavAn jJAnadAnena, nirbhayeo'bhayadAnataH / annadAnAtsukhI nityaM, nirvyAdhirbheSajAdbhavet // bhAvArthI jJAnanuM dAna karanAra, jJAna ane jJAnInI bhakti karanAra prANI jJAnavAna thAya che; abhayadAnajIva Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 50 muM 415 dayA pALavAthI baLavAna ane dIrghajIvI thAya che, annadAna karanAra sukhI rahe che ne auSadhadAna karanAra nIrogI rahe che. siddhasenasuri vihAra karatA avaMtImAM AvyA. rAjAe emanAM vyAkhyAnane rAja lAbha levA lAgyo. rAjA bAra vratadhArI zrAvaka thayo hato, ane bhagavAnanI pUjA karato te jainadharmanuM yathAzakti pAlana karate hato. pratidivasa vyAkhyAnanA zravaNathI rAjAnAM pariNAma zuddha raMgavALAM thayelAM hatAM. eka divase rAjA vikrame gurUne pitAne pUrvabhava pUchayo: "svAmina ! parabhavamAM meM zuM karaNa kare. lI ke A bhavamAM AvuM saptAMga rAjya maLyuM ? agnivetAla ane bhaTTabhAva jevA mitro maLyA? ne huM kharparaka jevA cArane nAza karanAra thayo ? " rAjAnI vAta sAMbhaLI siddhasenasUri bolyA: "he rAjana ! tAre pUrvabhava sAMbhaLa! aghATapura nagaramAM caMdra nAmane eka paMDita daridra avasthAmAM pitAnA divase gujArate hato. rAma ane bhIma e nAmanA mitro paNa tenA jevAja garIba hatA. e traNe jaNa vicAra karI dravya kamAvA mATe kAMIka bhAtuM laIne lakSmIpura tarapha cAlyA. mArgamAM eka taLAvanI pALa upara teo bhAtuM khAvA beThA. te samaye bhAgyayoge karmanI sAthe vigraha karanArA keI be sAdhu tapathI kaza thayelA tyAM AvyA. bhikSAthe tyAM AvelA te bane munione jeI caMdranA hRdayamAM puNyayoge sArI bhAvanA jAgRta thaI. A tapathI kRza thayelA munie AtmadhyAnamAM ja magna rahI saMsAranI bAhya upAdhIothI haMmezAM dUra rahe che. AvA moTA munio bhAgye ja atithirUpe Ave che. sArA pariNAmathI ubhA thaI namaskAra karI caMdra e bane Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya sunivarone pAtAnA bhAtAmAMthI zuddha annanu dAna Apyu, anukrame caMdra potAnA mitro sahita lakSmIpura nagaramAM Avyo; dhanaprApti mATe tyAM rahI kAMika udyama karavA lAgyo. " eka divase koI vIr nAmanA vaNaka sAthe cane takarAra thai. A takarAre bhayaMkara svarUpa dhAraNa karyuM. bhayakara mArAmArImAM vIre dRDha muThThIthI caMdranA mata sthaLe ghA karyAM. cadra bhUmi upara paDI gayo ane tenA rAma tyAMjarasI gayA. e caMdra tyAMthI marIne tuM vikrama thayo. munidAnanA prabhAvathI tane mATI samRddhivALu" rAjya maLyuM; tArA mitrA pelA rAma ane bhIma mRtyu pAmIne bhaTTamAtra ane agnivaitAlapaNe utpanna thayA. pUnA mitre A bhavamAM paNa tArA mitro thayA. je vIre tene dRDha sunnI mArI ArI nAkhyo hatA te vIra mRtyu pAmI anukrame khaka cAra thayo. pUnA verathI A bhavamAM te tene mArI nAkhyo. yajJamAM havana karAtA eka bAne te parabhavamAM pacAvele hAvAthI A bhavamAM khaLavAna nIgI ane ekasA vanA AyuSyavALA thayo. ' gurU siddhasenasUrie rAjA vikramanA pUrvabhava kahI saMbhaLAvyo. petAnA pUrvabhava sAMbhaLI rAjA jainadharmImAM adhika prItivALA thayo. rAjAne dharmanA raMge raMgAyelA joi gurU khelyA; " he rAjana ! prANIo je je pApa kare che tenI jo te AleAcanA karatA te te pApathI chuTI jAya che. AlAcanA vagara pApathI mukta thavAtu nathI. gurU pAse peAtAnA pUrva kRta DhAkhe. pragaTa karIte AleAcanA karavI. AlecanA karavAnA pariNAmavALI vyakti kadAca vacamAM kALa kare tA paNa te ArAdhaka kahevAya che. je purUSa capaLa cittavALe hAya: za, kapaTI, mAyAe karIne bIjAne ThagavAvALA hoya: Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 51 muM 417 keino paNa vizvAsa na karatA hoya e purUSa strInAmakarma bAMdhIne strIpaNe utpanna thAya che. je prANI saMSavALo, vinayI, saraLasvabhAvI hoya ne sthira cittavALe temaja satya belanAra hoya--e jIva strI hoya te paNa-te marIne purUSapaNe utpanna thAya che. je je pApo guptapaNe ke pragaTapaNe karelAM hoya te badhAM gurU pAse prakAzIne zuddha ane tenI AlocanA laI prANu pAparahita thAya che. mATe he rAjana ! eka bhavamAM karelAM pApanI AlocanA karanAra prANI anaMta bhavanamAM karelAM pApathI mukta thAya che. AlocanAnuM mukhya phaLa te mukti che. AlecanAthI pApano nAza karanAra prANu paraparAe karIne mukti pAme che. " gurU siddhasenasUrIne A pramANene upadeza sAMbhaLI rAjAe potAnAM duSkarmane pragaTa karI gurU pAse AlocanA levA mAMDI. aneka dharmakRtya karatAM rAjAe pitAnA pApane cheda karavA mAMDyo. rAjA vikramAditye ekase te kailAsa samAna bhavya janamadira baMdhAvyAM, daza hajAra jInapratimAo bharAvI, ane zrI vardhamAna svAmInA zAsanamAM rAjAe aneka siddhAto tenArUpAnA akSarothI lakhAvyA. rAjAe lAkha lAkha sAdhamikene annapANIthI tRpta karI manahara vastrAdikathI saMtaSita karyA. te dararoja traNa vAra jInezvaranI pUjA karatA hato. reja prAsuka jaLa pIvAnuM rAkhato hato, ane niraMtara paropakAra karI potAnuM jIvana saphaLa karato hato. rAjA dararoja traNase navakAra gaNo hato. dararoja navakArazInuM pratyAkhyAna karato hato, ne aSTamI Adi parvatithie ekAzana Adi tapa karate. gurUnA joga hoya te vaMdana karavAnuM bhUlatA nahi. dararoja sAmAnya paNee rItane Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya niyama hatA ane te pramANe vartatA hatA. Ama traNa varSa sudhI eNe prAyazcittanI kriyA karI Atmazuddha karI. rAjA vikramAditya jIvAya dharmane yALatA peAtAne kALa vyatIta karatA hatA. prajAne paNa dayArUpI dharma pALatI banAvI dIdhI hatI. 'yathA rAjA tathA prajA.' prajA paNa rAjAnA mAnuM anukaraNa karanArI heAya che. rAjA dhamI hAya tA prajA dhamI hAya che; rAjA pApI, anyAcI hAya tA prajA paNa tenAja mAge cAle che. rAjA vikramane bhAge cAlatA joi prajA paNa jIvadyAmaya dharmane pALI AtmakalyANanA mArge vaLavA lAgI. hiMsA, pApa, cArI, jArI, vijArI ane vyabhicArI vagere pApAne dezanikAla karavAmAM AvyAM hatAM. rAmarAjyanI mAphaka surAjyamAM rahelA lAkA bhayarahita devatAnI mAphaka krIDA karatA hatA. 6 ekadA nagarInA udyAnamAM eka sAthe AvIne utaryo, ne DerA taMbu avaMtInA udyAnamAM DhAkavA. rAjA vikrama AgaLa kaMika bheTa sukI elyA: " mahArAjA lakSmIpurI nagarImAM amara rAjAne premavatI rANIthI zrIdhara putra ane padmAvatI nAmanI putrI thai je sakalazAsranI jJAtA thaI; anukrame yuvAvasthA pAmI, tethI rAjAne enA vadhu mATe ciMtA thavAthI rAjabALA padmAvatIe kahyuM ke, je mArA cAra praznanA eTale ke je mArI cAra samazyAo pUrI karaze tene huM varamALA ArAkhIza. ' kanyAnu vacana sAMbhaLI rAjAe matrIonI salAhathI svayaMvara racI. aneka rAjAone teDAvyA. aneka dezanA rAjAe svayaMvaramAM AvyA, paNa kanyAnI samazyA pUravAne koI rAjA samatha na thavAthI sau pAtAtAne vatana pAchA gayA. samazyA pUrNa na thavAthI kanyAnA kumArIpaNAthI Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 53 muM 419 rAjAne ciMtA thavA lAgI. kanyAne aneka rIte samajAvI, paNa rAjabALA pitAnI samazyAo cheDI devA taiyAra thaI nahi; paNa kaSTabhakSaNa karavA taiyAra thaI. rAjAe dhIra4thI teNIne samajAvI ane kahyuM ke huM maMtrIne alpa parivAra sAthe tene laIne dezaparadeza pharI tArA manoratha purA karaze, AvI rIte bALAne samajAvI sAthe laI pharato pharate Aje ahIM AvatImAM Avyo chuM. atyAra sudhI A rAjabALAnI samazyA keI rAjA pUravAne samartha thayo nathI. tamArI kIrti sAMbhaLIne huM tamArA rAjadarabAramAM Avelo chuM, mATe he rAjana ! e rAjatayA padmAvatInI samazyA pUrNa karI tame teNIne paraNe; nahi te e rAjatAthI jItAyelA tamArI jagatamAM apakIti thaze." zkarAja maMtrIe potAnA AgamananuM kAraNa A rIte rAjAne kahI saMbhaLAvyuM. zukarAjamaMtrInI vAta sAMbhaLI rAjA vikama bele; "he maMtrIrAja ! e bALAnI samazyA huM pUrI karIza; tame zubha muhUrta e bALAne laIne rAjasabhAmAM Ave! mArI pAse AvelI e bALA bhale mane samazyA che ! huM tene javAba ApI saMteSa pamADIza." rAjAe maMtrIne Adara satkAra karI saMtoSa pamADI vidAya karyo. sArA muhUrta rAjabALA padmAvatIne zukarAjamaMtrI rAjasabhAmAM laI AvavA nIkaLyo. tethI teNIne jovAne nagaranAM aneka naranArIo potapotAnuM kArya paDatuM mukIne AvavAnA mArgamAM goThavAI gayAM. nagaranI naranArIothI jovAtI e rAjabALA padmAvatI hAthamAM varamALA grahaNa karIne rAjamahelamAM AvI pahoMcI. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 . vikramacaritra yAne koTilyavijaya zukarAja maMtrIe bALAne rAjamahelamAM teDI lAvI rAjAnI samakSa hAjara karI. rAjabALA padmAvatIne joI rAjAe kahyuM: he rAjabALA! have kahe tamArI samazyA!! sajAnI vAta sAMbhaLI padmAvatIe pahelI samazyA kahI. rAjAe te pUrI karI. te rIte anukrame cAre samazyAo padmAvatInI pUrI thavAthI kanyAe harSathI vikamanA kaMThamAM varamALA paherAvI dIdhI. rAjA vikama e bhapakamArIne meTA utsavathI paraNyA. ne sAtamALanI bhUmikAvALe rAjamahela padmAvatInA nivAraNa mATe Ape. rAjabALA padmAvatIne paraNAvI zukarAja maMtrI parivAra sAthe potAnA vatana tarapha pAcho gayo. rAjA vikramane aneka rANIo hatI. keTalIka zuddha rAjakuLamAM utpanna thayelI hatI. keTalIka devadamanI Adi halakA kuLanI paNa hatI. te paNa rAjA badhI rANIone sarakhI rIte rAkhato hevAthI, rAjakanyAonA hRdayamAM jarA duHkha thatuM hatuM. te saMbaMdhamAM rAjA sAthe rAjarANuo kaI koI vAra carcA paNa karatI hatI; chatAM rAjA darekane samAna rAkhato hato. hAlamAM rANuM vijayAnA mahelamAM te rahetA hatA, ne tenA hAthanuM rAMdhelA bhajana te leto hato. eka divase rAjA vikrama tenI sAthe bhejana levAne Avyo tyAre vijayAe kahyuM, "Aje huM juduM ja bhAjana karIza, Apa jamI lyo !" rANInI vAta sAMbhaLI rAjA Azcarya pAmI che ! ke "kema, Aje ema karavAnuM kaMi kAraNa?" rajAe AturatAthI rANIne pUchyuM. "Aja hamaNuM mAre vrata che, rAjana ! rANInuM A kathana sAMbhaLI tyAM pAse rahelA sarovaramAM rahelAM be matsyoe pANI upara AvIne khaDakhaDATa hAsya karyuM. rAjAe masyonuM Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 51 muM 421 A akasmAta hAsya jevAthI rANIne pUchayuM: "he priye! A matsyone hasavAnuM kAraNa zuM ?" emanA hasavAnuM kAraNa huM kAMI jANatI nathI, svAmi! " raNa bolI. rAjAe sabhAmAM AvIne maMtrIone malyanA hasavAnuM kAraNa pUchyuM, maMtrIo paNa vinayaMpUrvaka rAjAne kahevA lAgyA, "Ape ApanI khAnagI vAta bIjAone pUchavI joIe nahi. evI khAnagI vAte gupta hoya tyAM lagI ja ThIka lAge. anyathA emAMthI keinI prANa hAnine saMbhava thatAM paNa vAra lAgatI nathI. arthanAzaM manastApaM, gRhe duzcaritAni ca / vaJcanaM cApamAnaM ca, matimAnna prakAzayet / / bhAvArtha -dhanano nAza thayo hoya, pitAnI khAnagI kaMika gupta vAta hoya, potAnA gharanuM duzcaritra hoya, ThagAyA e agara apamAna thayuM hoya, evI khAnagI bAbate buddhizALI purUSa koInI AgaLa pragaTa karato nathI. - pradhAnanI vAta sAMbhaLIne rAjAe purohitane pUchyuM, are purohita! matsyanA hasavAnuM kAraNa kahe !" A sAMbhaLI purohitanA haiyAmAM dhrAsako paDayo. "svAmina! temanA hasavAnuM kAraNa huM paNa jANato nathI purahita bolyo. purohita, "te tAre kahevuM ja paDaze. je tuM nahi kahe to kuTuMba sahita tane garadana mAvAmAM Avaze." rAjAno hukama sAMbhaLI purohita bhayabhIta thaI gayo. ghara ke bahAra, nagaramAM ke udyAnamAM motanA bhayathI jatA purohitane kaMI paNa cena paDayuM nahi. purohitane zyAma mukhavALe jaI enI putrI belI; Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya " pitAjI! kayA duHkhe Apa ATalA badhA hatAza thaIgayA che ?'" purahite rAjasabhAnI hakIkata peAtAnI putrIne kahI sabhaLAvI. purohitanI vAta sAMbhaLI bALA khelI; ke " huM pitAjI! mInanA husavAnuM kAraNa huM rAjAne kaDIza. Apa bephikara rahA !" peAtAnI putrInI vAta sAMbhaLI purahita khuzI thatA rAjA pAse Avyo; ane rAjAne kahyuM ke he mahArAja ! mArI putrI tamAne matsyanA hasavAnu` kAraNa kahero. " rAjAe purAhitakanyAne rAjamahelamAM teDAvI pRcu'; ke he " khALe ! e mInanA hasavAnu kAraNa tuM jANatI hA tA mane kahe ! " rAjAnA pUchavAthI purAhita kanyA belI: mahArAja ! e vAta Apa mane na pUche ! Apa rANIsAhebane ja e vAta pUcheA. rAjAnI evI khAnagI vAte Ama jAheramAM pragaTa thAya te Apane zAbhA ApanArI thaze nahi. ' bALAnI zikhAmaNa sAMbhaLI rAjA :elyo; "ke me rANIne pUchatAM teNIe mane kahyuM ke te vAta huM jANatI nathI; mATe tuM ja kahe ! '" rAjAe potAnA dAgraha cAlu rAkhyo. rAjAnA kadAgrahathI purohita-nyA khelI; " te pachI Ayae mInanA husavAnuM kAraNa puSpahAsa nAmanA maMtrIne pUche; te Apane jarUra kahero. '' dachi " puSpahAsane tA meM kArAgrahamAM nAkhelA che. rAjAe kahyuM. " tA tyAMthI lAvA ! " purahitakanyA belI. rAjA vikrame puSpahrAsane kArAgrahamAMthI rAjasabhAmAM teDAvI pUchyuM; " maMtrI ! matsyanA husavAnuM kAraNa kahe. " rAjAnI vAta sAMbhaLI puSpahAma maMtrI vicAramAM Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa para muM paDayo, ane maMda maMda hasyo. enA hasavAthI jANe mukhamAMthI puSpa kharyA. maMtrI devanA sAnidhdhavALe hevAthI enA kahevAthI kAgaLa, zAhI ane lekhana maMgAvI rAjAe hAjara ryA. deve adayapaNe rahIne kAgaLamAM phuTa rIte lakhyuM ke, "tArI priyA hastIpAlakamAM lubdha thayelI che, e vAtamAM zaMkA hoya to tenuM vastra kheMcIne tenI pITha jevuM, eTale khAtarI thaze." rAjA e lekha vAMcI tarataja rANunI pAse Avyo. enuM vastra kheMcIne enI pITha rAjAe joI devatAnI vAtanI khAtarI karI manamAM camatkAra pAme; "AhA ! nIca te nIca ja hoya che. nIca mANasanI nIca vastu, ucca mANasanI ucca vastunI barAbarI kadI na karI zake ! ' rANInI pITha upara hastIpAlanA cAbukanA prahAra paDelA hatA. rAjA rakhe jANe te potAnuM pApa pragaTa thAya tethI rANIe rAjA pAse bhajana karavAnI nA kahI, chatAMya Akhare pApa pragaTa thayuM. rAjAe rANI ane hastIpALane dezanikAla karyo. nAgaNathI nArI barI, bane mukhathI khAya. jIvatAM khAye kALajuM, mue naraka laI jAya." prakaraNa para muM ratnamaMjarI "bhaNela paNa bhAminI, ajavALI paNa rAta, DAhyo paNa dArUDiye, nArI jAta jAta." Aje te bhAI A dhanyaSTIne dhanya che ! june, A ratnamaMjarI e vRddha ane galita aMgavALA hovA chatAM e resAne paraNI ane tenI kevI bhakti kare che? jenA gharamAM enA jevI satI sAdhvI lakSmI heya e ja gharane dhanya che ! Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya 6: jagatamAM strI te aneka che, paNa enA jevI teA lAkhe eka ja nIkaLe ! " avatInagarInA janasamudAyanA mukhe ratnamaMjarInI kIrti gavAtI hatI. rAtanA nagaracarcA jovA nIkaLelA vikrame A kIrti sAMbhaLI; zuM enA zIlanu mahAtmya ! bhara yuvAnI chatAM zu' evuM gAMbhIya ! zI enI patibhakti ! are jANIbujhIne je vRddha varane paraNI te zu anAcAranu sevana karyA ? dhanya che e satI zirAmaNi sAdhvI ratnama MjarIne ! rAtrIne samaye nagaracarcA jovA nIkaLelA rAjA ratnamajarInA zIlanuM mahAsya sAMbhaLI dhanyazreSThIne dhanya mAnatA rAjamahelamAM AvI gayA. 66 prAta:kAle rAjA rAjasabhAmAM AvIne kheDA, tyAre matrIone sanmukha joi rAjAe pUchyuM; ApaNA nagaramAM dhanyo kANa che? ane tenu' makAna kayAM AvyuM ? dhanyuronA saMdhamAM tame jANatA he! teTalu mane kahe ! '" rAjAnI vAta sAMbhaLI maMtrIo melyA; * dhanyo tA ApaNA nagaramAM sakhyA vinAnA che ! Apa kayA dhanyaroDa mATe pUche che, rAjan ! '" vacamAM eka maMtrI vaLI khelyA, " mahArAja ! eka dhanezvara dhanyazreSThI zIlavAna, rmiSTha ane zrAvakanA AcAravicArane pALavAvALA vRddha chatAM paNa zrvasa Tekane nahi cheDanAro amArA gharanI najIkamAM rahe che. zrAvakanA ekavIsa guNa karIne sahita ne jItedharanI trikALa pUjA karanAro mArgAnusArInA pAMtrIsa guNe karIne cukta evA te dhanyazreSThI pAse aDhArakeTIsuvarNa chatAM putra putrI Adi saMtAna eka paNa na hovAthI prati divasa sAta kSetramAM dhanane vAparatA potAnA divase sukhamAM vyatIta kare che. tene guNe karIne cukta ane patimAM bhaktivALI guNasuMdarI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa para muM 425 nAme eka patnI hatI. banne patipatnI dharmiSTha, zIlaguNe karIne sahita ne sAta kSetramAM dravyano vyaya karI potAnI jIdagIne sukhI mAnatAM kAla nirgamana karatAM hatAM. . "are, e dhanyaSThI nahi! enI patnInuM nAma suNasuMdarI nahi paNa ratnamaMjarI che ! e kayA dhanyazeThanI patnI che vAra? " vikamarAjAe te maMtrIne vacamAM pUchayuM. "huM ! tyAre to vAta maLatI AvI have! e ratnamaMjarIno ItihAsa tyAre te Apa sAMbhaLe. maMtrIe e vAtane AgaLa laMbAvIH ApaNu avaMtInagarImAM zrIpatizeThane zrImatI priyA thakI sema, zrIdatta ane bhIma e traNa putro upara eka putrI thai. zrIpatie putra karatAM paNa ene janma mahatsava sArI rIte karI kanyAnuM nAma ratnamaMjarI rAkhyuM. bALA bhaNagaNuM anukrame cauda varSanI vayane pAmI. zrIpatine enA varanI ciMtA thavAthI A rUpaguNavaDe zobhatI bALAne pati keNu thaze, enA mATe eNe varanI tapAsa karavA mAMDI; paNa bALA ranamaMjarIe pitAnI bhramaNa jhaTa dUra karI dIdhI, ne eNe paraNavAnI sApha nA pADI dIdhI. mAtApitA ane snehI saMbaMdhIjanoe bALAne samajAvavAnI khuba keziza karI paNa zIlanA mahAone jANanArI bALAe paraNavAnI hA bhaNI ja nahi. anukrame bALA vIza varSanI thaI, chatAM yauvana vayamAM paNa viSayavikArane jItanArI bALA zIlanA mahAsyane dhAraNa karatI jInezvaranI bhaktimAM ne sAmAyikAdi dharmakAryamAM potAne samaya vyatIta karatI hatI. ekadA dhanyazreSThInI vRddha patnI guNasuMdarI puNyakarmane karatI ne sAte kSetramAM dhanane vAparatI AyuSya kSathe sarva Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 426 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya jIvarAzine khamAvatI mRtyu pAmI svarge cAlI gaI. te pachI eMsI varSanA dhanyazreSThI bhAryA rahita thayelA lakSmIvAna hevAthI nokara cAkarethI sevAtA dharma karavApUrvaka samayane gALatA hatA. acAnaka e dhanya zreSThI pAse ratnamaMjarIe AvIne temane camakAvyA. are zeTha ! game teTalA ane game tevAya nora te nakara ! gharanI strI jevI rIte patine sAcave tema nokare kAMI sAcavI zake nahi. nakara e to paisAnA pujArI ! mATe zeTha, tamArI sevAcAkarI kare tevI eka strIne tame paraNe!" ratnamaMjarIe zeThane zikhAmaNa ApI. ratnamaMjarinI vAta sAMbhaLI zeTha camakyA, "ane bALA! mAre te have lagna hoya ! gharaDI gAyanI keTe Tekare te bhe? mArA jevA jaiphane kanyA paNa keNu Ape ? mane paraNe paNa keNu? evI surUSA ane nehA kayI. strI mArI sAthe paraNIne jIvananI barabAdI kare ? " tyAre keI vRddha strIne paNa tenI sAthe rahe, je tamArI sevAcAkarI te kare?" ratnamaMjarI jarA hasI ratnamaMjarInI mazkarI sAMbhaLI dhanya be , " are uThavAnI. besavAnI, ne bolavA cAlavAnI paNa mArAmAM have zakti nathI, te pachI strInA parigrahane te huM zuM karuM? "mArI vAta mAna, nahi to tamane pelA kamalanI mAphaka pastAvo thaze; kAraNa ke A nekaracAkara te jene jema phAve tema tamArA gharamAMthI luMTI jaze. avasthAvAna tame keTaluM dhyAna Apazo ne keTaluM sAcavaze ? e te hAthamAM enA moMmAM; evI vAta thaze." ratnamaMjarInI vAta sAMbhaLI zeTha bolyA"e kamalane zuM pazcAttApa thaye te vAta jarA mane kahe ?" Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa para muM 427 ratnamaMjarI belI, "sAMbhaLe ! zrIpuranagaramAM darikInA avatAra samAna kamala nAme eka mANasa rahete hate. vanamAMthI kASTane bhAro lAvI zaheramAM vecIne te upara pitAnuM gujarAna karato hate. eka divase vanamAM bhamatAM teNe eka suMdara ghaTAdAra vRkSa joyuM, "vAha, kevuM majAnuM phAleluM A vRkSa che. reja A vRkSane kApI kApIne huM vecIza. mAre ghaNuM divasa sudhI A vRkSa upara nibhAva thaze." ema vicArI kamale te vRkSane chedavAne prAraMbha karyo. tarata ja vRkSanA adhiSThAyaka vinAyake te kamalanI AgaLa pragaTa thaI kahyuM ke, "tuM A mArA vRkSane chedI enI zobhA naSTa karIza nahi, huM tane raja pAMca senAmahora ApIza; te ja A vRkSanA pilamAMthI tAre laI javI. paNa A vAta tAre kaMIne kahevI nahi. vAta keIne karIza tenA bIjA divasathI huM tane pAMca senAmahera ApavAnI baMdha karIza." kamala devatAnI vANu maMjura karI cAlyo gayo. vinAyakadeva paNa adazya thaI gaye. dararoja pAMca sonAmahora maLavAthI kamala thoDA divasamAM dhanavAna thayo. ekadA tenI strIe potAnA patine pUchayuM, "he svAmina?reja A pramANe suvarNa mahera tame kyAMthI lAve che ?" strInI vANu sAMbhaLI kamalA vicAramAM paDe: mana thaI gaye chatAM ene samajAvI. "he priya! te kahevAne huM azakta chuM. je e vAta tane kahuM te ApaNe banne du:khI thaIe !' kamalanI vANuM sAMbhaLI tenI strI bolI, "je tame mane nahi kahe te huM ApaghAta karI marI jaIza." priyAnA ati AgrahathI kamale maheranA AgamananI vAta kahI saMbhaLAvI. bIje divase kamala te vRkSa pAse gaye paNa devatAe Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 vikramacaritra vAna kauTilyavijaya kAMI ApyuM nahi, ne parakhAvI dIdhuM ke, "je pharI tuM ahIM AvIza te tArA bUrA hAla thaze.' kamala paDI gayela e diveliyA jevuM DAcuM vakAsI pAcho pharyo. dhananuM AvAgamana baMdha thavAthI kamalane ati pazcAttApa thaye. du:khI du:khI ne dariddhi te thai gaye. tema zeTha tame paNa mArI vAta nahi mAne te pachIthI tamane pastAvo thaze." ratnamaMjarInI zeThane daSTAMta kahevA pUrvaka samajAvavA mAMDayA. are, paNa ATalI vaye mane paraNe kezu? mane keNu kanyA Ape? " zeThanA aMtaranI pIDA sAMbhaLI, ratnamaMjarI belI, "jue zeTha! tamane paraNavA mATe huM taiyAra chuM. tame mane paraNIne tamArI patnI banAvo ! mArA kanyAdhama tajAva ! huM tamArI ekaniSThAthI sevAcAkarI karI, tamArI bhakita karIza.' ratnamaMjarInI A rIte vAta sAMbhaLI dhanyazeTha Azcaryacakita thato belyo, "bALA ! A tuM zuM bole che? mArA jevA motanA mahemAna-musApharane paraNI tuM tAruM jIvana zuM barabAda karIza? jarI mArI sAme te ja ! tArA jevI rUpaguNe karIne zebhatI bALAo te keIsuMdara tarUNanI sAthe jIvana vyatIta kare, evA sAthe paraNI meja kare, te ja sArUM ? te chatAM mArA jevAne paraNavAnI icchA thAya che. te kayA sukhanI AzAe?" zeThe pUchayuM. mArI vAta tame samajatA nathI. A asAra saMsAramAM mAre te zIyaLa pALavuM che. e zIyaLa tamane paraNavAthI sukhe sukhe paLene ATalI vaye mArUM kanyApaNAnuM ALa paNa maTe." ratnamaMjarInI samajAvaTa chatAM ghaNInuM mana mAnatuM na hovAthI ratnamaMjarI bolI, "zeTha! hajI paNa taka che. lakSmI cAMlle karavA tamArA AMgaNe AvI che. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa para muM tene ne tarachoDaze; nahitara padmAkaranI mAphaka duHkhI thaze." maMjarIe chello pAse pheka. keNue padmAkara? e zI rIte duHkhI tha zeThe pUchayuM. sAMbhaLe e padmAkarane vyatikara !" ratnamaMjarI belI. "padmapura nagaramAM padmAkara nAme eka dhanika rahete hate. kamasaMge nidhana thaI javAthI te dhana kamAvA mATe paradeza gaye. paradezamAM keIka nagaranI samIpe parNakuTImAM rahelA ke siddha manuSyanI sevAcAkarI karI tene teNe prasanna karyo. "are pAntha ! A siMdura le ! dararoja te pAMca sonAmahera yAcakane yAcanA karavAthI Ape che. paNa e vAta tuM bIjAne kahIza ke tarata ja e siMdura adazya thaI mArI pAse cAlyuM Avaze, ne tArI kamANI baMdha thaI jaze. padmAkara siddhAranI vAta sAMbhaLI siMdura laI khuzI thato te nagaramAM vezyAne tyAM jaI sukha bhogavavA lAge. vezyA loyasuMdarI sAthe sukha bhegavatAM keTalAka samaya cAle gaye. ne manamAnI lakSmI prApta karI chatAM akkAnI dADha saLakI. teNIe railokyasuMdarI pAse padmAkarane puchAvarAvyuM ke tene zeTha ATaluM badhuM dhana kyAMthI lAve che? lAkyasuMdarIe akkAnA AgrahathI eka divase padhAkarane pUchayuM! ke "svAmI ! ATaluM badhuM dhana tame kayAMthI lAve che ?" gelekyasuMdarInA mehamAM mugdha banelA padmAkare siMdurane vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM, ne tyArathI ene dahADe asta pAmI gaye. siMdura padmAkarane choDIne gInI pAse cAyuM gayuM. siMduranA javAthI senAmahore maLatI baMdhathatAM akAe tene dhakkA marAvI bahAra kAvyo. padmAkara pazcAsAya karato duHkhI thaI gayo. paNa gaI taka pAchI pharIne. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya maLatI nathI. tema tame paNa he zreNI! svayaM huM tamane varavA AvelI chuM mATe tame mArI sAthe lagna karavAne taiyAra thAo, nahitara pastAvo karavAno samaya tamone Avaze." ratnamaMjarInA ati AgrahathI dhanyazeTha Akhare DhIlA thayA. zeThanuM mana potAnI tarapha DhaLeluM jANuM ratnamaMjarI bolI, "zeTha! mana, vacana ane kAyAthI huM tamane varI chuM ne A varamALA tamArA kaMThamAM nAkhuM chuM.' ema kahI pitAnI pAse rahelI varamALA zeThanA kaMThamAM paherAvI dIdhI, ne ratnamaMjarI dhanya zeThane paraNavAne usuka thaI. ratnamaMjarInA mAtApitAne A vAtanI khabara maLatAM enA mAtApitAe moTA utsavapUrvaka dhanya zeThane ratnamaMjarI paraNAvI dIdhI. ratnamaMjarI dhanya zeThanI dharmapatnI banI sAsare AvI; dhanya zeThanI sevA cAkarI karavA lAgI patinA pAdane prakSAlana karelA jaLanuM ja te pAna karatI, temaja patine bhejana karAvyA pachI ja te bhajana karatI hatI. haMmezAM kAmakAja puratuM ja parapurUSa sAthe te belatI hatI; anyathA maunavratane dhAraNa karatI. sArA AcAra vicArane pALatI. keInA upara gusse paNa na karatAM te alpa SiNI thaI chatI patinA sukhe sukhI ne duHkhe du:khI banI kAla vyatIta karatI hatI. ethI leke mAM enA zIlane addabhuta mahimA gavAye. nagaramAM aneka prakAre enA zIlanI vAta thatI. "are! e ratnamaMjarInA zIlanA mahAmyathI te vAta, pitta ane kaphathI utpanna thayelA lokenA aneka rogo nAza pAmI jAya che; temaja kAza, zvAsa ane kSaya jevA bhayakara rage paNa kSaya pAmI jAya che. are, vizeSa zuM kahIe, enA zIlane prabhAva adbhuta ane apUrva che. te aputrIyAne putra Ape che, nidhanane dhanavAna banAve che, zuSka thayela vana paNa enI dRSTi paDatAM Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 53 muM 431 navapallava banI jAya che, sarSa kulamALa thAya che, ane agni ThaMDe paDI jAya che e to enA zIlane prabhAva che. ratnamaMjarInA zIlanI leke aneka prakAre prazaMsA karatA hatA. evI e pativratA ane satIomAM ziramaNa nArI ratnamaMjarInI adhika te zuM vAta ApazrIne kahIe ? A rIte maMtrIe rAjA vikramane ratnamaMjarIne atyAra sudhIne ItihAsa rasapUrvaka kahI saMbhaLAvyo. ratnamaMjarInI satItvanI hakIkata sAMbhaLI rAjA vikama paNa mastaka dhuNAvavA lAge tyArapachI rAjAe sabhA visarjana karI. rAjA vikrame, ratnamaMjarIne leke vakhANe che tevI che ke nahi tenI khAtarI karavA mATe rAtrIne samaye tenA gharamAM rahIne tenI carcA jevAne vicAra karyo, ane A divasa jema tema vyatIta karI rAjA teja rAtrInA samaye nagaracarcA jevA nIkaLe. prakaraNa 53 muM. eka ja bhula yauvanaM dhanasaMpattiH prabhutvanavivekitA / kaikamapyanarthAya, kiMmuyatra catuSTayam / / bhAvArtha -A jagatamAM yauvana, lakSmI, ThakurAI ane vivekarahitapaNuM e eka eka vastu paNa jIvane anartha karanArI che. durgatie laI janArI che, to pachI jyAM cAre vastuo bhegI maLelI hoya tevA prANunI dazA zI? AvatA bhavamAM ene mATe rahevAnuM sthAna kayAM ? "he subhage ! A nagaramAM bhamate atyAre tAre Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mahemAna thavA Avye hu; AjanI rAta mane ahIM visAme levA dA ! prabhAte vaLI jyAM deva laI jaze tyAM jaIza. gRhasthane tyAM atithi te bhAgyayegeja Ave che. " eka yAtrika jevA musAphare prahara rAtrIne samaye ratnamajarInA makAna AgaLa AvIne ratnama'jarInA makAnamAM rAta rahevA mATe teNInI pAse mAgaNI karI. " are ! ATalI rAtrInA samaye tame kayAMthI AveA che ? koNa che !" ratnama'jarIe cArano zaMkAthI pUchyuM. "nagarImAM AvI rIte chetarIne loko cArIo mahu karI jAya che; evA paradezI cusApharanA vizvAsa o ? " " mahena ! huM eka musAphara yAtrika bhuM. gaMgA, gAmatI, geAdAvarI, kedAranAtha vigere sthAnake bhramaNa karatA Aje tAro atithi thavA Avyo chuM. " potAnA gaLAmAM rahelI DAkSanI mALA batAte, ne hAtha upara kedAranAthanI chApa batAvatA musAphara melyA. " sArU, tA A makAnamAM pelI khAlI paDALI che tyAM mukhe raheA ! tame koi bhalA mANasa jaNAe che. bhUkhabhUkha lAgI che? tamAre kAMI khAvAnI marajI che ?'1 ratnamajarIe A pramANe kahI tenA paratve peAtAnI bhakti matAvI. 6: huM rAtrIbhAjana karatA nathI. rAtrIbhojana e mahAna pApa che, rAtrIbhAjana kArano vAsa maraNa pachI narakamAM thate hevAthI rAtrIbhAjananA me' tyAga karelA che. kahyuM che ke:-- " catvAro narakadvArAH prathama rAtrIbhojanaM / parastrIgamana sandhAnAnaMtakAyike // caitra, astaM gate divAnAthe; Apa rudhiracucyate / anna mAMsasama proktaM, mArkaDena maharSiNA || Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 53 muM kara bhAvArtha - A jagatamAM prANIo mATe narakanAM cAra dvAra kahyAM che; arthAta narakamAM javA mATe A jagatamAM cAra dhorI rastA che-paheluM rAtrIjana, bIjuM parastrIgamana, trIju baLa athANuM athavA gorasa sAthe kaDheLa bhakSaNane cethuM anaMtakAyanuM bhakSaNa temaja mArkaDa nAmanA RSi kahe che ke divasa asta thayA pachI pANI vAra barAbara thaI jAya che ke anna mAMsa barAbara che, mATe samajI jajoe anna ke pANI divasa asta thAya tyArathI te divasa udaya thAya tyAMsudhI levuM nahi. are musAphara! tame dhanya che! puNavAna che, je dharmane viSe tamArI AvI buddhi che." ratnamaMjarI pArthInI prazaMsA karI, temane sagavaDa karI ApI potAnA makAnamAM cAlI gaI. musAphara paNa potAne ApelI mAe kapaTanidrAe karIne sUI gayA. ratnamaMjarIe patinI pAse AvI patinA caraNad prakSAlana karyuM. patinA e caraNa jaLathI pitAnA aMgane prakSAlana karI pavitra karyuM. pitAnA hAthanA TekAthI patine zayanagRhamAM laI jaI palaMga upara suvADayA, ne thoDIvAra sudhI e satIe temanA caNu dabAvyA. patinI bhakti karIne satI ratnamaMjarI pitAnI zayAmAM AvIne paDhI gaI. pelo musAphara ratnamaMjarInI A ceSTAthI cakti thaI gayo. "vAha, zI tArI patibhakti! AvI satI. ethI ja pRthvI ratnagarbhA kahevAya che. AvI satIe gharanI AbarU vadhAre che. je purUSone A ranamaMjarI jevI strI hoya enA jIvitane dhanya che. devatAothI paNa AvI satIo pUjAya che; stuti karAya che." satI ratnamaMjarInI prazaMsA karatA pelo musAphara (rAjA vikama) 28 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne krauTilyavirjaya 434 satInA vicAramAM hatA tyAM eka akasmAta thayA. dhanyaroDhanA dravyanA lAlacu eka cAra zeThanA gharanI bhIMta kecIta zeThanA makAnamAM peThA. pelA musAphara e cArane joi cAMkayA, chatAM zuM nAva bane che te jANavAne utsuka thatA ane kautuka joto zAMta paDI rahyo. cAra makAnamAM pharatA pharatA ratnamaMjarI stI hatI, tyAM tenI pAse zeThanI tijorI zAdhatA zAdhatA Avyo. bIjAnA pAnlRsa cAra jANI taratanI sUtelI ratnamaMjarI jAgI uThI ne cAranI sAme dhIme pagale cAlI AvI. cAra ene joine jhaMkhavANA paDI gayA, chatAM ene eka abaLA dhArI pAte enI sAme ubhA rahyo. "" ratnamajarIne kahyuM ke, "tijorInI cAvI mane Apa ! cAra melyA. cAranA zabda sAMbhaLI ratnamajarI cAranI sAme jotI sthira thai gaI. suMdara, svarUpavAna AkRtivALA cArane joi atyAre enA manamAM parivartana thai gayuM; enA haiyAnI pavitratAnI dRDha bhAvanA A ekAnta prasage zithila manI gaI. enA manamAM kaI kaMi navA vicAro AvavA lAgyA. agre zeDa tarapha najara karI te zeTha bharanidrAmAM hatA; te pelA musAphara dhAratA hatA. atyAre te ane A navajIvAna manameAhuka cAr banne ja mAtra hatAM; ekAMta hatI, cAre tarapha rAtrInA bhayaMkara aMdhakAra hatA. kAme e bALAte--e pavitra ramaNIne mu'avI peAtAnA adhikAra enI upara jamAvI dvIdhA. garIba bhicArI ratnama jarI ! satIomAM ziromaNi ratnamajarI pApakAdavamAM lepAvAne taiyAra thaI. duSTa narapazAca kAmadeve e bALAne bhamAvI. enI satyatA, pavitratA ane Tekane tajAvI muMjhavI ! have kAmadeve saMtAyelI e mALA bhUla na kare teA bIjuM kare paNa zu? Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 53 muM 435 are suMdara ! tAre tijorInI cAvI joie che? paNa e karatAMya eka sarasa ane suMdara vastu tane ApuM te? " Ama belI bALAnI AMkha camakI. ane enA haiyAmAM jhINuM jhINuM jhaNajhaNATI prasarI gaI "badhAthI sarasa vastu te dhana! dhanathI vaLI jagatamAM kacI zreSTha vastu che te !" ratnamaMjarInAM AvAM carma vAkyanI kiMmata na samajatAM phakta dhananI jhaMkhanAvALe cAra bole. nAdhana karatAM paNa eka zreSTha cIja che, je cIjane prApta karavA rAjAonA rAjAe paNa potAnA tAja arpaNa kare che; jIvana kurabAna kare che, sama ! ) dhana karatAM zreSTha? kacI cIja che e! '" Azcarya thayela cera bolyo mArU yavana ! mAro prema! je, suMdara ! mArA jevI suMdara strI tane kaMI maLavAnI hatI ? " Ama kAmadevanA tApathI tapelI ranamaMjarI bolI. nA, nA ! evuM na bole. tame te jogamAyA che! leke tamane mahAdevI kahe che. tamArA sAme jotAM paNa mane te pApa lAge.' cora bole. "are mUrakha ! A taka cUkIza te pastAIza. vAre vAre AvI taka keIne maLatI nathI, cAlI calAvI huM tane bheTavA mAguM chuM, te zA mATe tuM nA pADe che? je kevI majAnI vAta che, ekAMta che, zAMti che? huM svayaM tArI thavA mAguM chuM, ne A lakSmI paNa tArI thaze; tAre reja cerI karavAnI pIDA TaLI jaze. Ajeja atyAre mAre tapatA hRdayane zAMta kara! mArI sAthe bhega bhegavI tArU ne mAruM yauvana saphaLa kara !" duSTa kAmadeva bhalabhalAne bhUlave che. moTA moTAne muMjhave che. are, dhyAnamAM rahelA Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja na * vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mahAdeva eka vanecara bhIlaDImAM zuM nathI lobhAyA? kAmavyAkuLa thayelA brahmAe potAnI putrI sAthe paNa kIDA nathI karI zuM ? zaci jevI svarUpavAna patnI chatAM iMdra ahalyA pAchaLa zuM karavA doDayA ? e badhA meTA mANasane saMtApanArA duSTa kAmadevanI ceSTA hatI, e kAmanA paMjAmAM sapaDAyela manuSya-pachI te strI che ke purUSa, tenI te kevI dujA karI nAkhe che? pApanA udaye satI sAdhvI ratnamaMjarInI e che zI dazA karI ? hA, vidhAtA! are, tame A zuM bele che? huM eka cAra! nIca kuLamAM janmele, tame ucca kuTuMbamAM janmelAM! leke tamane satI tarIke pUje che. ne A zuM tame mArI mazkarI te nathI karatAMne?" sora Azcarya pAmate bolyuM. "mArA jevA cera sAthe tamAre saMbaMdha te heya? mAruM jIvana te kSaNajIvI ! eka te cerInA kRtyathI hu pApI chuM, temAM vaLI tamArA jevI satIne saMtApatAM mArI zI dazA thAya? mATe evI vANI have belaze nahi. cerI karavA Avya, ne tame jAgI gayAM tethI have mArAthI cerI paNa thaze nahi; kAraNake jAgrata rahelAonA makAnamAMthI corI karI zakAtI nathI." are suMdara ! tuM te arasika che, cAlI calAvI huM tAre zaraNe AvI chuM. zA mATe mAro tiraskAra kare che? Ava ! Ava ! huM atyAre kAmathI vyAkuLa banI chuM. tArI sAthe ramavAne khuba Atura chuM. bhAgyane maLelI takane na gumAvatAM mArI sAthe bhega bhogava, ane AjathI ja tuM nizAnA samaye Avaje. huM ane A badhIya lakSmI tArI pitAnI ja che ema huM mAnaje." manmathanA mArathI Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 53 muM 437 vyAkuLa thayelI ratnamaMjarI atyAre ne A samaye AvI paristhitimAM bIjuM bele paNa zuM? "are, je tuM mane bhagavyA vagara pAchA pharIza te huM mArI AtmahatyA karI tane sIhatyAnuM pApa ApIza; mATe bhale thaIne mArA haiyAnI hoMza pUrI kara! mAre A navIna suMdara yauvanane saphaLa kara ! ane mArA hAthamAM tiyAre karelAM amRta samAna bhejana tuM kara!" ratnamaMjarIne phaphaDATa vadhe. tamArI sAthe bhoga bhegavavA jatAM kadAca mAre kaI vakhate motanA mahemAna thavuM paDe. mATe e vAta cheDI do ne mane have ahIMthI javA de !" core javAnI utAvaLa karI, "Ava! Ava! mArI sAthe bhejana kara! ApaNe A suvarNa ne maNijaDIta hALA upara khulI! are subhaga ! A nirmAlya zuM thAya che? mArA chatAM tAre vaLI motane bhaya ke? A mArUM yauvana, mArI IdagI ne mAruM sauMdarya e badhuMya atyAre tArI caraNe dharuM chuM. mane nA tarachoDa! purUSa samAgamanI ati AzAvALI mAre tiraskAra na kara ! mane na talasAva! joie teTalI lakSmI laIne pachI cAla jA! bALa maMjarInI rAma vagaranA ratipatie bUrI dazA karelI hatI. bALA eka mahAna bhUla karatI hatI, ane jagatamAM kAmavyAkuLa thayelA mAnavIone priyasamAgama sivAya bIjuM zuM mujhe che? kAmadevanA trAsathI pAMdaDAnI mAphaka kaMpatI ratnamaMjarI atyAre cAra sivAya bIjuM kAMI IcchatI nahatI. ene manamehana, prANadhAra ke paramezvara-sarvasva atyAre cAra hatA. A tAre pati kadAca jAge te tArI ne mArI Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya sthiti jIe te zuM kare ? cAre ane enA patinA " tArA pati uThe te pahelAM mane nAsI bhaya matA. javA de." "mArA pati mAge pati te metaneA musAphara che. e tA have parANA jevA che? enAthI zuM karavA Dare che. tArA te mArA sukhamAM e jarAya ADA Avaze nahi, samajyo ! " e jIvatA che tyAM lagI tArI sAthe mArAthI bhAgavatAM kadAca e jAgI zI dazA thAya? " cAre ramAya nahi. tArI sAthe bhega jAya te methyUma kare te mArI bhayanI sthitinuM bhAna karAvyuM. '' are, e tA marI gayA che. tu' enI jo tA kharI, enA zvAsa cAle che ke baMdha tapAsa tA kara !" ratnamaMjarI cAratA hAtha palaga pAse kheMcI gai. palaga pAse cArane ubhA rAkhI ratnamaMjarI bhara uMghamAM paDelA tyazreNInI nAsikA AgaLa hAtha lai jaI, enA mamaDha cAlatA zvAseAzvAsa jovA lAgI; jotAM jotAM AstethI zeThanA gaLe jarA aMguTho mAvI dIdhA. kharelA pAnane kharatAM zI vAra ? bhAganI lAlasAmAM dIvAnI manI bhAna bhUlelI ratnamaMjarInI A chellI patibhakti! e pAkelA phaLane teADI pADatAM majarIte zI vAra lAge ? " jo ! jo ! prANAdhAra ! DAsA tA dvArakA gayA !" roDanA dhAseAdhAsa adha thaI gayelo jANI cAra camakaye.. zeThANIe zene mArI nAkhyA ke zuM ? zeThANIe majanma karyAM. pAtAne mAthe jokhamadArI vadhatI hatI. rakhene zeThANI A guneA mAre mAthe nAkhe tA, mAre teA phAMsI ja ke kAMI ? AkhalAmAMthI bIjuM "6 pAse AvIne paDayA che tenI pakaDIne zeThanA Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 53 muM 429 have chuTAya paNa zI rIte ?' kema, have te nirAMta thaine ! Ava! ne mArI sAthe rama !" e lacIpacI jatI yauvanavALIe pitAnI dehalatA cAranA upara have nAkhI dIdhI, vasonI maryAdAne paNa nahi sAcavIne kAmathI parezAna evI e bALAe cirane pitAnA bAhupAsa vaDe bAMdhI lIdho. bhegane mATe usuka thayelI ramaNane atyAre bhega sivAya bIjuM kAMI game tema nahetuM; chatAMya vidhi haMmezAM vicitra hoya che. eka kArya pAra pADavA mATe mAnavI aneka parizrama kare, aneka pApa kare ke aneka kALAM dhaLAM kare, aneka bhUle kare, chatAMya e kArya pAra pADavuM te enA hAthamAM te nathI ja. e nizAna te deva-vidhinA hAthamAM ja che. kAmanI pIDA TALavA mATe coranI muzkelI ne nAza karIne dUra karI, chatAMya enI AzA te adhUrI ja rahI. cera enI manekAmanA pUrI karI zakaze nahi; enA haiyAne kArI zako nahi. "Aje mArUM citta cakaDoLe caDayuM che, zeThANI! hamaNAM vahANuM vAge ne A zeThanI lAza jagata jaze tyAre koNa jANe zuM utpAta thaze mATe Aja to mane javA de, paNa AvatI kAlanI nizA samaye AvI tArI AzA huM pUrI karIza. tuM kahIza to haMmezAM tArI sAthe A makAnamAM ja rahIza." e zeThANunI nAbuka bAhulatAmAMthI parANe chuTe thatA cAra bolo. bhale, tAre javuM hoya te ja! paNa mArI sAthe eka vAra kriDA karI pachI jA!" zeThANue Apraha karyo. "atyAre te e vAta ja karaze nahi." cAra hatAza thato bolyo. jevI tArI marajI!" kAmanA tophAne caDelI ramaNI Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya 440 Akhare nirAza thatI eTalI. pAtAnA cArInA kAne paDatu mukI jIva bacAvavAnI AzAe cAra je bhIMta kecIne AbhyA hatA, teja rastethI ahAra nIkaLavAne mATe te tarapha gayA. " are subhaga ! tyAMthI javAnu rahevA de! A mAra NethI jA ! " ema kahI ratnama jarIe cArane pAchA vALI enA cetanuM bAraNuM ughADI dIdhuM. makAnanA bAraNAmAMthI nIkaLag2Ate cAra pAchA pharIne daravAjAne mAge AvyA. kuvAmAMthI bahAra nIkaLatAM ja akasmAta thA. e akasmAtathI bAraNA taraph jatAM ajAbuthI kamATa sAthe cAranuM kapALa bhaTakAvAthI bezuddha banI pharasamadhI jamIna upara jIDI paDayo, te tenA nAma ramI gayA. dhanya zeThanI khabara kADhavA mATe temanA samAcAra levA mATe cAra paNa svAnA thaI gayA; zeThANInA makAnamAMja ane peAtAnu zarIra soMpI enA AtmA uDI gayA. pADelA pAnane kharatAM vAra nathI lAgatI tA jenu AyuSya AvI rahelu hoya tevAne paNa kyAM vAra lAgavAnI hatI? mRtyu kAMI cAhu ja thANe che ke, A ghara che ke jaMgalamAM ke mAImAM ? annane zeThANIe vaLAvI dIdhA, ne emanAM zarIra mAM tene joI have roThANInI bhAvanAe palaTA lIdhe. enI badhIya athanI ramata atyAre aa 3DIgAra thai gaI hatI. A badhIya ramatane nihALatA pelA paradezI yAtrika (vikrama rAjA ) satInu satItva joi khuma tAjIma thaI gA. vAha ! kaliyuganI satI ! Akhare AvI ja tArI mati ! satI thaIne te paNa bhUla karI; eka pApa vA pAchaLa ja keTalAMya pApa na karavAnAM karyA. tAya .. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 54 muM 441 AzA te adhurI ja rahevAnI ? bae te khUna thai gayAM. Aha! strI abaLA chatAM zuM zuM nathI karatI? draupadIe pAMDavone uzkerI moTuM mahAbhArata ubhuM karyuM ne kauravone nAza karAvyuM. sItAmAM Asakta aikyavijayI baLavAna rAvaNa paNa zuM raNamAM nathI reLA ? sairabrIe kIcakanA baMdhuo sAthe hAlahavAla karAvI nAkhyA. strIo jagatamAM zuM zuM nathI karatI? abaLA chatAM anuM kArya te adbhabhuta che. ekane sneha vaDe jue che tyAre bIjAnI sAthe vAta kare che, ke trIjAnuM AliMgana kare che, tyAre cothAnuM manamAM dhyAna dhare che. strI je prasanna thaI hoya te jagatamAM enAthI adhika bIjuM kayuM sukha haze; ane rUSTa thaI hoya te tenA jevuM mAranAra bIjuM jhera paNa eke nathI." e pathika A ghaTanA nihALyA pachI tyAMthI tarata ja gupacupa ravAne thaI gaye; A kaLiyuganI satIonA vicAra karate e yAtrika-rAjA vikama pitAnA mahelamAM jaI nirAte paDI ga. "vAha! kaLiyuganI satI ! " prakaraNa 54 muM bhUlane bhegA " AlA gAbhA ne varSAkALa, strIcaritra ne retAM bALa, tenI je kaI parIkSA kare, sahadeva jozI pANu bhare. " "are meM A zuM karyuM? are duSTa kAmadeve mane bhamAvI, bhulAvI, patine marAvyuM; have mArI zI dazA thaze ? eka to A loka vyavahAre jene paraNuM chuM te mArA pati ne bIje mArA manane pati, jene meM mAruM yauvana dIdhuM hatuM, e banne maryA. have mAre zuM karavuM ! Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijya prAta:kALe leke jANaze tyAre huM zuM javAba ApIza! " nirAza thayelI ne jenI AzA adhurI rahI che tevI ratnamaMjarInI vicArazreNuM have palaTAI, bannenA maNanA pApane pazcAttApa karatI maMjarI "have zuM karavuM? tene te vicAra karatI hatI. hamezAM samayane laI bhAvanA paNa palaTAtI ja jAya che. kAmadevanI mastImAM bhAna bhUlIne A kArya karI have enA pazcAttApa tarapha enA mananI lAgaNuM pheravAI gaI hatI. vidhavA thayelI ratnamaMjarIne pApanuM prAyazcitta karyA vagara have chuTake ja nahato. "basa, mAre paNa pati sAthe baLI satI thavuM. have A saMsAramAM mAre jIvIne paNa zuM ? pApanA bhArathI jIvavA karatAM prAyazcita karavuM. patinI sAthe kAbabhakSaNa karavuM eja zreSTha che ! ' manamAM aneka vicAro AvyA; aneka goThavaNe karI. pelA yAtrikanI tapAsa karI te te paNa nAsI chuTele. have te jevA vAge tevA vagADavA de. e nizcayamAM tenI rAtrI pUrI thaI ne prAtaHkALa thaye. sUryodaya thatAM ratnamaMjarI dhImuM dhImuM rUdana karavA lAgI. pAse ane zabane beThavI enA upara eka vastrane DhAMkI vilApa karavA lAgI. dhIre dhIre sagAMvahAlAM, snehIsane ene tyAM ekatra thayAM; banne mRtaka saMbaMdhI hakIkta maMjarIne pUchavA lAgyAM, "are tAre pati maraNa pAmyo zI rIte te to kahe, ne A bIje keNa maravA A tAre tyAM ? " lokenI ne sagAMvahAlAnI vAta sAMbhaLI ratnamaMjarI Dasaka bharatI belI, "zuM vAta kahuM tamane ! madhya rAtrIne samaye eka cora A bhIte khAtara pADIne gharamAM paDe. tene joIne mArA svAmIe bUma pADI, eTale core mArA Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 54 muM svAmIne gaLe nakha daIne mArI nAkhe. temanI kAramI. cIse sAMbhaLI makAnanA daravAjA AgaLa sutelA keIka yAtrika deDI Avyo ne cAra sAthe yuddha karavA lAgyo. yuddhamAM cere e puNyazALIne marmasthAnake ghA karavAthI. te paNa paDayo, gharamAMthI hathiyAra lAvIne cora tarapha huM dhasI jAuM te pahelAM to A khAtara vATe nIkaLIne cAra nAsI gayo. pelo makAnane kecele bhAga batAvatAM ratnamaMjarI belI, "have to huM paNa pati vinAnI vidhavA thayelI hevAthI patinI sAthe citAmAM baLI marIza." tIe potAnuM sata prakAzavA mAMDayuM. samakSa e pramANe pokAra pADatI e ratnamaMjarIe banne zabane zuddha nIrathI snAna karAvyuM. pote paNa dravyathI khuba dAna karatI kASThabhakSaNa karavAnI taiyArI karavA lAgI. sagAM saMbaMdhI paNa zeThanA maraNathI tenA mRtyunI kriyA karavAne have taiyArI karavA lAgyAM. pANImAM telanAM biMdunI jema nagaramAM vAta phelAI gaI ke, "dhanya zeThanI priyA ratnamaMjarI satI thAya che." leka zeThanA maraNanI ne zeThANunA kASTabhakSaNanI vAta sAMbhaLI enA varaghoDAmAM satInAM darzana karavAne bhegA thayA, ne rUdana karatA vilApa karavA lAgyA, "he mAtA ! he devi! tame amane choDIne kayAM cAlyAM ?" karUNa svare bolatA leke satIne namaskAra karavA lAgyA. "are mAtA ! tamArA vinA Aje ujjayinI chatA ghaNIe raMDAI tame garIbone dAna ApI aneka duHkhIAonI AziSa letAM, te badhuya gayuM." zeThanA saMbaMdhIoe rAjA vikramanI rAjasabhAmAM jaI vinaMti karI; ke "he rAjana ! dhanya zeThanI prANapriyA Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTila vijaya dha zeThanA maraNa pAmavAthI tenI sAthe satI thavAne taiyAra thaI che, to he mahArAja, tame rajA Apo !" mahAjanane satI thavAnI rajA ApatAM rAjA bolyo. "e satIomAM ziramaNi evI te satIne utsava sArI rIte kare. nadI 8 upara patinI citA AgaLa e satInAM darzana karavA huM AvuM tyAM sudhI tene thobhAvaje!" rAjA bolya. rAjAnI rajA laI mahAjana cAlyuM gayuM. dhanyazeThanI patnIe satI thavAne mATe chelI vakhate puSkaLa dAna ApI lekenAM dAridra dUra karyA. sakkara sahita khIranuM bhejana karI, satI potAnA gharane chellI salAma karavA taiyAra thai. sAte kSetramAM eNe badhI lakSmI vAparI nAkhI. gurUnI sAkSIe daza prakAranI ArAdhanA karI jInezvara bhagavAnane yAda karI temanI stuti karI sakala lokone khamAvatAM adhArUDha thaIne e satI ratnamaMjarI rAjamArganA raste vAjIMtranA nAdapUrvaka dhAmadhumathI bane zaba sAthe satI thavAne smazAna tarapha cAlI. AkhuMya nagara satInAM darzana karavAne ulaTayuM, ke pitAnA roga zeka dUra karavAne satI pAse AzIrvAda levAne AvatuM hatuM. te keI aputrIyA putranI yAcanA karavAne AvatAM hatAM. bhinna bhinna svabhAvanA loke satInAM darzana karI potAnAM duHkha dUra karavAne AvatAM hatAM. rAjabhAge thaIne sAjana lIkAnA taTa tarapha cAlyuM. rAjAnI rANI rAMgArasuMdarIe rAjAne prAthanA karI ke he mahArAja! mane e satInAM darzana karAvo ! tenuM pAdaka maMgAvI Ape, ke je pAdadakanA snAnathI huM mAruM zarIra pavitra karuM, mArUM vadhyatva e rIte huM dUra karUM!" "e satInuM padaka tane lAvI ApIza." Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 54 muM rAjAe gaMgAsuMdarIne dhIrajathI samajAvI pitAnA alpa parivAra sAthe kSIprAtaTe javA nIkaLe. kSIprA( revA)nA tIre jyAM mANibhadrayakSanuM maMdira che tyAM AgaLa AvIne ratnamaMjarI cheDA uparathI nIce utarI. tyAM paNa athIjanone puNyadAna ApI mANibhadra devane namI, stuti karI, saritAne kAMThe citAnI samIpe jaI pahoMcI. A rIte potAne hAthe eka meTI bhUla thaI e bhUla mATe pitAnuM balidAna ApavAne ratnamaMjarI taiyAra thaI gaI. satInA caritrane jANatA rAjA maMtrI Adi parivAra sAthe revAkSIprA)nA taTa upara AvI pahoMcaze. satI pAse vadhu janasamUha joI rAjA khuzI thaye. mahAna tejasvI rAjA vikramane pitAnI sanmukha ubhela joI satI ratnamaMjarIe AzIrvAda Ape. e bicArIne kyAM khabara hatI ke banne patiene mArI nAkhanArI satInuM caritra jANanAra pathikanA veSamAM e nare pote ja hate. "rAjan ! ciraMjya! nyAyathI pRthvInuM pAlana kara! niraMtara dharmane vize udyama kara ! jevI rIte dinakarmathI pRthvI para upakAra kare che tevI ja rIte cirakAlaparyata dAnakarmathI jagatanAM dAridra dUra karavuM temaja putrapautranA parivAravALo thA!' satIe pitAnuM satya pradarzita karyuM. rAjAne AzIrvAda ApatI satI ratnamaMjarInA caraNamAM te samaye rAjarANu zRMgArasuMdarIe namaskAra kya, "devI! tamArA caraNanuM pArAdaka mane Apa, jenAthI snAna karI huM pavitra thAuM! putravatI thAuM ! ) rAjarANuM gArasuMdarInI abhilASA pUrI karI. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 vikramacaritra yAne Tivijaya satI ratnamaMjarIe AzIrvAda Ape, " putra, pautra ane patinI sAthe tuM dIrgha AyuSyavALI thA." rAjAe khAnagImAM jarA vAta karavAnI mAMgaNI karavAthI tene jarA dUra karI rAjA satInA karNa pAse AvIne bolyo, "are satI! tuM zIlanA prabhAvathI lekene putra Ape che, caraNanA pAdodakathI lekenA regazAka Adi du:kho dUra kare che, paNa AjanI rAtrInuM caritra yAda kara ne satI thavAnuM choDI ghera rahI sukhe sukhe dharmanuM sAdhana kara !rAjAe satInA satanI jarA Takora karI. rAjAnI vAta sAMbhaLI ratnamaMjarI rAjAnI sAme eka najare joI rahI, "A zuM ? rAtrInI vAta rAjA zI rIte jANI ? athavA to zuM AvI rIte ADa bAMdhIne rAjA vAta nathI karato?" rAjAe satInA AzcaryamAM vadhAre karatAM umeryuM ke "he satI ! vRddha patine tame aMguThe dIdhe ne coranA sauMdaryamAM meha pAmI tenI sAthe bhega bhegavavA taiyAra thaI tene te jarA vicAra kara ! bhAganI AzA choDIne tuM zA mATe kaSTa bhakSaNa kare che zA mATe mRtyune bheTe che? tAre egya navIna pati karIne tArUM yauvana saphaLa kara! ane sAthe sAthe dharmasAdhana kara ! mRtyuthI kAMI karelA pApathI chuTAtuM nathI, mATe A strIcaritrane choDa ! tAruM A rAtrInuM vRttAMta huM kaIne kahIza nahi." rAjAnI spaSTa vAta sAMbhaLI ratnamaMjarIne khAtarI thaI ke pathikanA vaSamAM potAne tyAM AvelA A rAjA pote ja "ma caritra jANavA Avyo hate, chatAM paNa potAne nizcaya kAyama rAkhI ratnamaMjarI belI, "he rAjana! evI vAta mArI AgaLa pharI karaze nahi. je samaya hoya che Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 54 muM 447 tevAja mANaso hoya che. paga nIce maLatA dAvAnaLane kAI joI zakatu nathI, ne pAkI pIDA jovAne jagata taiyAra hAya che. hirAdi devA ane cakravata jevA mahAna purUSA paNa zrIAnA kiMkara jevA heAya che. rAjana ! AvI rIte strIciratra jANavAnuM cheADI DhA, strIonAM citra jANavAne tenI pAchaLa paDIA tAtane kAIka divasa pazcAttApa tharo. " phuMphADA mAratI ratnamaMjarI kheAlI. " maMjarI ! mane upadeza karavAnA tArA irAdA zu che, e ADIavaLI vAta karyAM vagara muddAnI vAta kahe; bhale e vAta mane satASa karanArI na hoya. ! '" rAjAnI vAta sAMbhaLI ratnamAMjarI khAlI, rAjan ! bile bile pharIte mane lAge che ke te sarpo joyA che, paNa hujI viMtane haranArA dRSTi viSa sa`ne te joyeA nathI. vizALa samudramAM bhramaNa karIne hajI tane chIpA, zaMkhalA ane keDIe ja mAtra hAtha lAgI che; paNa kaustubhamaNi hajI te joyA nathI. aneka nAnAM moTAM lIMbu, Amra, vagere vRkSA joyA che, paNa ma hajI te joyu nathI. sIenA caritramAM mAge te hisAba che ! hu te *cI gaNatarInI srI ! chatAM paNa prakAre marIne jaMgatamAM mA yaza mukIne svargamAM te jaIza, rAjan ! " sajarI nizcayapUrvaka elI, cA A Ci (6 chatAM paNa kakke tuM sIritra mane kahetI jA ! tArA karatAM vizeSa ciratra te huM jANatA nathI; tArA karatAMya adbhuta khela karanArI strIe jagatamAM atyAre ve che zuM ? " rAjAe kaMika adhika ane navIna jANavA mATe pUchyuM. ratnama jarIe mastaka dhuNAvI hakAramAM uttara ApyA; Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilmavi Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 prakaraNa 54 muM kAlInA pUchavAthI vikama be. paradezamAM pharatA pharate tamArI apUrva kIti sAMbhaLI tamArI pAse kaIka navIna jANavA mATe Avela chuM. ane mAruM nAma vikama che." "vikrama! paradezI nahi paNa rAjA vikrama ! kema kharuMne!" kAlI hasI "kahe rAjA vikrama! tamAre zuM jANavuM che? tamAruM potAnuM kArya karavAnuM che ke paranA kArya mATe AvyA che ? " kAlInI caturAIthI rAjA chaka thaI gayo; huM strIcaritra jANavA mATe Avyo chuM. thoDA divase pahelAM ratnamaMjarI satI thaI. e satI kahevaDAvI jagatamAM yaza khATanArI ratnamaMjarInuM caritra meM joyeluM che, chatAM e satImAM ja gAvAI gaI ene hetu ze ?rAjAe pUchayuM. "rAjana ! ranamaMjarI eka adbhuta satI sAthvI strI hatI. kAtAlIya nyAyathI tuM enuM caritra jevA gaye, te divase ja ene bhAvIe bhUlavI; enA keI pApanA udaye te ja divase ceranI suMdaratA upara te mehI paDI. te sivAya e jarUra satInI keTImAM hatI. chatAM Akhare kAmanA chaLamAM sapaDAI eNue e eka ja bhUla karI nAkhIne kAmAMdhapaNumAM patine paNa huNa nAkhe; ne e bhUlanuM eNue prAyazcitta paNa tarataja karI dIdhuM. eNe potAnI bhUlane bhega paNa Ape. have e vAtanuM zuM? " kAlIe spaSTa vAta kahI saMbhaLAvI. haze ! paNa ene kahevAthI ha strIcaritra jANavA mATe tamArI pAse Avyo chuM. te kaI navIna strIcaritra kahe, agara batAvo !" rAjAe pUchayuM. rAjana ! strIcaritra jANavuM cheDI che, enI pAchaLa paDavAmAM sAra nathI, ne pariNAme tane pazcAttApa thaze." kAlIe 29 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya rAjAne A pramANe uparokta rIte zikhAmaNa ApI. : "je thavAnuM haze te thaze. paraMtu strIcaritra mAre jANavuM che. evo rAjAe potAne daDha nizcaya batAvyuM. rAjAne A daDha nizcaya jANuM kAlI belI, "ThIka tyAre jevI tamArI marajI ! A peTInI aMdara pesI jA! aMdara gupacupa hAlyA cAlyA vagara, dhAsa ke udharasa paNa lIdhA vagara huM tane bahAra na kADhuM tyAM lagI megInI mAphaka acala raheje ! ) kAlInI vAta sAMbhaLI rAjA tarataja peTImAM pesI gayA ne kAlIe peTI baMdha karI dIdhI. thaDI vAre rAjAne maMtrI buddhisAgara rAjyamAM kartAhartA ne rAjAnA mAnapAnathI garviSTa banele kAlInI pAse hAjara thaye. game tema karI mane madanamaMjarI rANu pAse ramavAne mokala! " kAlInI AgaLa suvarNane thALa bheTa dharate ne page lAgate maMtrI che . maMtrInI vAta sAMbhaLI kAlIe eka pIchI ApatAM kahyuM. "A pIchIne grahaNa karI, A tArI sAme peTI paDI che tenI upara besI jA, ne madanamaMjarIne mahele javAno saMkalpa karI tArA hAthamAMnI pIchI piTI upara pherava; eTale peTI AkAzamAge tane rANInA mahelamAM laI jaze. kalIe sUcanA karIne eka pachI buddhisAgara maMtrIne ApI. madanamaMjarInA mahele javAnI utsukatAvALo rAjamaMtrI kAlI pAsethI pIMchI laine peTI upara besI gaye, ne peTI upara pIMchI pheravatAM peTI AkAzamArge ravAnA thatI a85 samayamAM madanamaMjarInA mahelamAM AvI. maMtrIne joI madanamaMjarI ghaNA divase priya samAgama thavAthI sahasA maMtrIne vaLagI paDI. vahAlA ! bahu divase Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 54 muM 41 dekhAyo ! mane bhUlI gayA'tA ? tArA virahathI huM teA adhI adhI thai gai'tI ! tArA nAmanI rAja mALA japatItI. tu` kema ATalA divasa na dekhAyA ? 3 " zuM karU' maMjarI ? AvavAnu ghaNuMya mana tA thatuM, paNa kaMIne kaMI kAraNe upasthita thAya. ahI Avavu te kAMI sahelu che ? lAhanA caNAnu bhakSaNa karavA jevuM che. " chatAMya Aje A dAsInI khabara lIdhI ! mAre te Aje sonAnA sUraja ugyA ! temaja kalpavRkSa phaLyu ! " ema kahI banne ekabIjA sAme joI hasyAM. madanama'jarIe koTIpAka tela vaDe mana pharI trIta snAna karAvyuM; sArI rasavatI karI. annee heta premathI eka thALamAM bhAjana karyu. bhAjanathI paravArI matrI palaMga upara ADA thayA ne mAhaka AbhUSaNane dhAraNa karatI hAvabhAvane tAvatI manamaMjarI matrI khuzI karavA tenI pAchaLa pharavA lAgI. '* prANAdhAra ! vahAlA ! AjanI rajanI kevI maneAhara lAge che ? " manathI tALa thayelI baLI jatI yauvanavALI manamAMjarI viThThalatAthI taraphaDI maMtrInA zarIra upara DhaLI paDI. rAtrInA cAtheA paheAra zarU thayo ne ratizramathI pazrimita thayelI madanama*jarI khelI, " vahAlA ! AjanI ApaNI rAtrI apUrI thai tenI mara paNa na paDI. AjanA divasa mArA aMtaHpuramAM chupAI jAe tA ? " paraMtu hamaNAM rAjA Ave ne kadAca huM sapaDAI jAu te !" maMtrI hasyA. (6 (6 rAjAne ATalI badhI rANIe paDI che ! ene mArI AchI ja paDI che ke ahI Ave ? " kaTANu mAM karIne manamAMjarI khelI vakhata thatAM maMtrI javAnI taiyArI Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spara vikramacaritra yAne kauTivijaya karavA lAgyo. "vakhata maLaze te keIka divase AvIza, vaLI ! Aje to kAlI kaMdoyaNe ApaNe meLApa karI Ape. enA ja pratApathI ApaNe sukha bhogavI zakyA. ema kahI. maMtrIe jatAM pahelAM maMjarInI rajA mAgI. hA! e kAlIne mArA pAye lAgaNa kaheje, ne mArI vatI bahu bahu karIne emane belAvajo. vahAlA ! jema bane tema pAchA vahelA Avaje. tAruM hRdaya mArI pAse mUkate jA, ne mAruM hRdaya tuM lete jA; eTale ApaNe jhaTa bheLAM: thaI zakIe !" madanamaMjarInI rajA laI maMtrI buddhisAgara pelI pIchI. grahaNa karIne peTI upara besI gayo. chellI vakhate banne jaNa bheTI paDayAM ne jara hasyAM. premamAM dIvAnA banelAM premIo ema ja samaje ke amArI pAzava lIlA keI jANatuM nathI, ane kedanI jovAnI tAkAta paNa nathI; chatAM temanI lIlA eka mANasa to jete ja hato. te hakIkata kAmamAM aMdha banelAM e bicAro prANIo kyAMthI jANe? paTI AkAza mArge cAlatI kAlInA makAne AvI. buddhisAgara kAlIne namI, pANInA praNAma kahIne pitAne sthAnake cAlyo gaye. maMtrInA gayA pachI kAlIe rAjAne peTImAMthI bahAra kADhaye, ane kahyuM ke he rAjana ! joyuM ne strI caritra? " "ahe! mArI ja rANIonI AvI badacAla ! " rAjA gusse thaI upara mujaba belyo. "he rAjana ! e bAbatamAM gusso karavAthI zuM ? strIomAM kAmavAsanA vadhu hoya che, tethI kaMI evI Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 prakaraNa 54 muM strI hoya, ane purUSa, pitAnA vicArane maLate thAya te teNu velanI jema tarata vIMTAI jAya che. strI rahete ApathI rahe nahitara sagA bApathI paNa jAya. te kahevata mujaba viSayAdhIna strIo mAtA, pitA ke badhuM agara patine ThagI zuM strIcaritra nathI karatI? pUrve devakInaMdana hari gApikAe sAthe nathI ramyA zuM ?kAmathI vihavaLa thaIne mahAdeva tapasvinI bhIlaDI sAthe nathI ramyA ? ane brahyA mehabANathI ghAyala thayA chatAM potAnI putrI sAthe paNa prema karavAmAM pAchA paDayA che ? madanavyAkuLa IMdra ahalyAne nathI vaLagyA zuM? mahAna vizvAmitra, parAzara Adi RSio paNa strIomAM nathI lobhAyA zuM ? - kAlInI A vAta sAMbhaLI rAjA kaIka vicAramAM paDa. "zuM jagatamAM tyAre moTe bhAge strIo AvA caritrathI bharelI ja haze ?" emAM zaka zuM ? purUSe jyAre kAmavihuvala thaI strIo pAchaLa doDe che, tyAre strIone purUSa karatAM paNa kAma vihavaLatA adhika hoya che. kahyuM che ke, "mArA dipura , jIgA tArAM vALA papujo kacavasAyaca, mithAi sukha mRtA. bhAvArtha -purUSa karatAM strIone AhAra hamezAM bamaNo hoya che, lAja cAragaNI hoya che, udyama chagaNe ne kAma AThagaNe hoya che. evI kAmAMdha Io zuM nathI karI zakatI ?" kAlI kaMyaNanAM vacana sAMbhaLI kaMIka zAMta thayela rAjA kAlInA makAnamAMthI nIkaLI nagaramAM pharatA pharate te pitAnA makAnamAM AvyuM. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya. prAta:kALe rAjA strIcaritrane jANa e pitAnI strInI kuTilatA saMbaMdhI manamAM bahu ja vicAra karavA lAgyo. enuM magaja atyAre aneka vicArethI ubharAI gayuM hatuM; pelI saubhAgyamaMjarI, vijyA ane madanamaMjarI, vigere strIonI kuTilatAne eka pachI eka jANyA pachI manamAM zaMkA thai ke "zuM badhI strIe AvI ja haze ? purUSa karatAM AThagaNu kAmavikAravALI pitAnA hRdayanI tRpti mATe strIcaritra karavAnI jarUra tene paDe! ?? rAjA sabhAmAM AvyuM. buddhisAgara maMtrIne jotAM ene. krodha caDhyo ke talavAranA jhATakAthI kApI nAkhyuM ! paraMtu mananuM samatolapaNuM jALavI talArakSakane hukama karyo, ke "rANI madanamaMjarIne pakaDI A rAjasabhAmAM hAjara karo! " talArakSaka pitAnA siMcAIo sAthe tIranI mAphaka vachuTa. madanamaMjarInA mahele AvI rAjaAjJA rANIne kahI saMbhaLAvI. bhayathI kaMpatI madanamaMjarIne talA rakSake rAjasabhAmAM hAjara karI rANIe ghaNuM ghaNI vinaMti karI to paNa tenuM kaMI paNa na sAMbhaLatAM rAjAe talAkSakane bIje hukama karyo "A kuTila strIne mAravI nathI, paNa A rAjanI hada bahAra laI jaI bharajaMgalamAM enA bhAgya upara ene choDI muka, ne pachI A dujha buddhisAgara maMtrIne! atyAre te A aMdhArI koTaDImAM pura !) talAkSake rAjAnA hukamane tvarAthI amala karyo. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 55 muM prakaraNa pa5 muM strIcaritra vairaM vaizvAnaro, vyAdhidivyasanalakSaNAH / mahAnAya jAyate, vakArAH pana vardhitAH // bhAvAI-vera, agni, vyAdhi, vAda ane vyasana e pAMce thatAMnI sAthe ja nAza kare joIe; anyathA vRddhi pAmyA chatAM mahAanartha karanArAM thAya che. strIcaritranA vicAramAM rAjA niraMtara mazagula raheto hato. madanamaMjarIne jaMgalamAM vanecarane mATe choDAvI rAjAe buddhisAgara maMtrIne paNa behAla karI nAMkhyA; AvAM strI caritra jovAthI rAjA have dareka strIne halakI najare jevA lAge. ane manamAM vicAra karavA lAgyuM ke " zuM jagatamAM strIo AvIja haze. ekadA rAjasabhAmAM rAjAnI AgaLa eka paMDita-kavi bolyo, "mahArAja ! strIonuM caritra abhuta hoya che. buddhivAna purUSe samudranA pArane kadAca pAme, paNa strInA caritrane jarA paNa pAmI zakatA nathI." kavinI vANuM sAMbhaLI rAjA bolyA, "zuM tame paNa koI strIcaritra jANe che ke?" rAjAne prazna sAMbhaLI kavi be, "he mahArAja! sAMbhaLe eka strInuM adbhuta caritra. zrIpuranagaramAM chahaDa nAme kaNabIne ramA nAme eka suMdara patnI thaI. chAhaDa eka divase patnI ramAne teDavA dhazuranA gAma dhArApurI gaye. sAsu sasarAe jamAIne ghaNe divase ane keka ja vAra potAne ghera Avela jANuM rUDI rIte khAnapAnathI jamAinI bhakti karI. keTalAka divasa sAsare rahIne chAhaDa paTele potAne gAma javAne Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 vikramacaritra yAne kauTilaviya mATe sasarAnI rajA mAgI. jamAinene javA nizcaya jANI sasarAe putrI ramAne vaLAvavAnI taiyArI karI. ramA sAsare javAne taiyAra thaI te pahelAM gAmamAM sagAMvahAlAM ane snehIjanene te maLavA gaI. ramA paTalANuM reja jenI sAthe ramatI hatI tene paNa have chelalA chellA maLavA gaI. e purUSa pAse jaI tenI rajA mAgI, eTale teNe kahyuM, "are, tuM te sAsare cAlI. tArA pati sAthe mojamajAmAM mane te kayAMya bhUlI jaiza, paNa tArA viyoge mArI zI dazA? " "tuM vaLI mArA jevI ke zedhI kADhaje!" ramAe hasIne javAba Ape.' haze, ramA ! paNa Ava mArI sAthe chellIvAra rama ane pachI sukhethI jA ! " Azare ramAnI AgaLa ghaNA kAlAvAlA karavA mAMDayA. atyAre te nahi. paNa tAre maLavuM hoya te huM tane jaladI maLIza. pachI kAMI?" ramAe AzA ApI. paNa have tuM kayAM maLavAnI hatI? tAre sAsare huM kAMI AvavAno hato, ne tyAM apAya paNa zI rIte ?" zake nidhAsa nAkhI upara mujaba kahyuM. patAnA Azane duHkhI thato jANI, "he priya! tuM gabharAIza nahi, tAre je mane maLavuM hoya to tame eka yukti batAvuM. 27 ema kahI ramA eka rasto ene batAvI, potAne mArge cAlI ghera AvI. ramA gherathI vahelamAM besIne sAsare javA nIkaLI. chAhaDa pitAnI naveDhA patnIne vahelamAM besADI potAnA dhazuranA gAmathI nIkaLyo, lagabhaga eka gAu dharatI kApI haze tyAM mArgamAM eka gADuM maLyuM. mArgamAM gADAne chuTeluM, ne gADAvALAne udAsa joI chAhaDa bolyo; alyA bhAI! mArgamAM gADuM choDI Ama udAsa kema Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 55 muM 57 beThA che? " chADane prazna sAMbhaLI gADAvALe belyo; are bhAi ! zuM vAta kahuM? A mArI priyAne prasutikAla najIka AvavAthI peTamAM dukhAvo upaDelo che. strI pAse strI hoya te ene kAMika upAya paNa kare ! tame jarA eTaluM kAma na karo ? A bahenane jarA enI pAse mokalo te mArI priyAne jhaTa chUTakAro thAya ! " e kheDutanI vAta sAMbhaLI chAhaDa potAnI strI pratye lyo. " jarA enI pAse jaI Ava ane je tArAthI banI zake te kAMIka teNIne madada rUpe thA." are, rastAmAM Ama beTI thavuM te sArUM nathI. >> strI DahApaNa batAvatI belI. rastAmAM eka du:khI strIne mukIne ApaNAthI kema javAya, mATe tyAM jaI tArAthI bane teTalI e strIne madada kara !" chAhaDanA kahevAthI tenI strI gADAmAMthI nIce utarI pelA kheDute batAvelI jhuMpaDImAM gaI. pachI pelA banne cha haDa ane gADAvALe tyAM vAte vaLagyA. ramA paDImAM AvI che ane mAre enI AturatApUrvaka rAha joto hatuM, tethI banne ekabIjAM gADha rIte maLyAM, bheTayAM, chellI vAra ekabIjAe haiyAnI hoMza dharAIne pUrI karI. ramA ghaNA samaya thaI javAthI jhaTa pAchI pharI. gADAmAM AvIne beThI. gADuM AgaLa cAlyuM, paNa chAhaDa ramAnI ceSTA joI vicAramAM paDe; " are priyA ! e jhuMpaDImAM jaIne AvyA pachI tAre kaMcuka kema cuMthAI gayuM che? tArI A suMdara sADI paNa jene kevI caLAI gaI che? tAruM zarIra paNa zithila kema thaI gayuM che! patinAM AvAM vacana sAMbhaLI ramA bolI, "pachADA mAratI ne duHkhathI AkuLa Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vyAkuLa thatI e strIe mane bahu mahenata karAvI, svAmI! parANe parANe ene prasuti thaI ne huM nAThI ! " ramAe patine uThAM bhaNAvavA mAMDayAM, paNa chapahaDa samajI gayo ke, "kAMIka dALamAM kALuM che. rAMDanAM caritra kAMI sArAM nathI. paNa have zuM thAya? bheLapaNathI potAnI bhUla thaI, ne e dure potAne Thage." manamAM gAMTha vALI priyAne laI chADa pitAne nagaramAM Ave. ekadA keI siddhapurUSa pAsethI amRtakuMpI meLavIne priyAne dagdha karI, bALI, tenI rAkhaDInI piTalI karI: vicAra AvatAM parIkSA karavA mATe amRtakuMpImAMthI amRta chAMTatAM rAkhamAMthI ramA ALasa maraDIne beThI thaI tene chAhaDe kahyuM: "priye! yAtrA karavAne mATe gayA tIthamAM huM jAu chuM, cha mAsa pachI AvIza. tyAM lagI samAdhipUrvaka tAre rahevuM. e pramANe kahI priyAne bALI bhasma karI tenI poTalI ane sakaMpI laIne te vanamAM cAlyo gayo. bhayaMkara vanamAM vaDavRkSanI eka zAkhAnA vivaramAM rakSAnI paTalI ane rasakuMpI saMtADIne chAhaDa gayA tItha tarapha cAle gaye. jaMgalamAM Dhora cArate keI govALiye e vaDavRkSanI chAyAe vizrAma levAne beThe. cAre tarapha jete e vaDanI zAkhAnAM sukAM pAMdaDAMne joI te kautuka jANavAne te bharavADa vaDa upara caDhI e zAkhA tarapha Avyo. zAkhAne jatAM pelA vivaramAM bharavADe kAMIka dI DuM. tarataja eka piTalI bahAra kheMcI kADhI, vRkSa uparathI nIce utaryo. piTalI cheDI te piTalImAM bhasma joI camatkAra pAme. pelI rasapImAMthI eka TIpu bhasmamAM paDyuM te Azcarya ! bharUmamAMthI eka navayauvanA strI ubhI thaI. manahara zaMgArane Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 55 muM 459. dhAraNa karelI vanadevI samAna e navayauvanAne joI bharavADa. bhaya pAme, ne muThIvALI nAsavA lAge. paNa e ramaNIe tarata ja e bharavADane bUma mArI pAchA bolAvyuM. ane kahyuM "are, Ava ! Ava ! huM kAMi devI ke rAkSasI nathI. ke tane khAI jAuM !" manuSyane avAja sAMbhaLI bharavADa haiye dharI e ramaNunI pAse Avyo ane bo. " A badhuM zuM che ? tane bhasma banAvIne ahIyAM keNu mukI gayuM che, te prathama badhI hakIkata tuM mane kahe ! " bharavADanA javAbamAM ramAe potAnA patinI vAta kahI. saMbhaLAvI: "mAre pati divALIne divase mane bhasma, banAvI ahIyAM mukIne yAtrA karavA gaye che. te cha mAsa pachI Avaze. tyAM sudhI huM bhasma hAlatamAM paDI heta. paNa te mane bhasmamAMthI navayauvanA strI banAvI, te he suMdara ! cha mAsa sudhI tuM ja mane tArI priyA banAva, ne mArI sAthe rahe ! " ramA ramaNanI vAta sAMbhaLI bharavADa khuzI thayA ane tyAM jaMgalamAM eka ThekANe paDI bAMdhIne ramAnI sAthe rahyo; pitAnI patnInI mAphaka ramA sAthe bhoga bhegavavA lAge. cha mAsanAM vahANAM vahI gayAM eTale ramA bolI; "priya ! kAla yA Aja have mAre ghaNuM AvI pahoMcaze, mATe have tane ThIka lAge tema kara ! athavA joIe to mane laIne ahIMthI nAsI jA !" ramAnAM AvAM suMdara vacana sAMbhaLI bharavADakaI nizcaya karIne ramAne dagdha karI bhasma banAvI e bhasmanI piTalI ane pelI rasakuMpI vaDanI zAkhAnA vivaramAM jevI sthitimAM hatA tema mukI dIdhI, ne ramAnI sAthe bhegavelAM sukhane yAda karate bharavADa cAlyo gaye, ane tyAM vanamAM e prANapriyAnA varanI ceSTA jevA mATe vaDathI thoDeka ja dUra Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya rahI gAya baka vigerene carAvavA lAgyo. cha mAsa thai javAthI chAhaDa paNa yAtrAethI pAchA pharI e vRkSa nIce AvyuM. te vRkSa uparathI rakSAyelI kADhI rasakuMpInA amRtabiMduthI eNe ramAne sajIvana karavA chatAM enA zarIranI gaMdhathI chAhaDe vicAra karyo ke bhasmanI piTalImAM paNa A strI sIdhI rahI nathI; nI Ane keI gevALiyA jevAe bhegavelI che. strIne tyAM besavAnuM kahI chAhaDa vanamAM cArekora to pharavA lAge; vaDathI thoDeka dUra bhamatA eka govALiyAne gAya, bheMse ne bakarAM cArato eNe je. govALiyAnI ceSTA joI chAhaDe pUchayuM. "koNa che? ahIyAM kema phare che? "are bhAI! tuM keNa che? A vananI lIlA joto jete huM ahIM Avele, tyAre pelA vaDavRkSanI zAkhAmAMthI bhasmanI poTalI joI kADhI, temAM rasanuM TIpu nAkhatAM temAMthI akasmAta eka strI pragaTa thaI. tenI sAthe cha mAsa sudhI khuba rAgathI bhegavI. enA patine AvavAne samaya thavAthI pAchI bhasma banAvI tenI piTalI vRkSanI zAkhAnA vivaramAM meM mUkI dIdhI. e priyAnA sukhane saMbhArato huM vanamAM pharuM chuM, bhAI! ?? e zevALanA mukhathI chApuM pitAnI priyAnI ceSTA jANuM ne pelA vaDanI nIce ramA pAse AvIne marmamAM cheare he strI bhasmanI piTalI banAvI vRkSanA vivaramAM mukyA chatAM te mA te khUba mANuM haze ! are svAmI! A tame zuM bole che! majA zI, ne vAta zI? mane bhasma banAvI, bhasmanI paTalIne -vRkSanI zAkhAnA vivaramAM mUkavA chatAM huM kayAM majA karavA gaI haIza ? are, tamArA guNanuM smaraNa karatI mahuM bhasma svarUpamAM mArA divase vyatIta karatI hatI. " Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 55 muM tArI belavAnI caturai huM jANuM chuM, rama! aneka purUSomAM Asakata rahenArI tane mArIne huM pApI thavA. nathI icchate. ramA ! jagatamAM saune potapotAnI karaNInuM phaLa maLe che, te pramANe tane paNa tArA pApanuM phaLa maLaze ja. asatya bolIne mane tuM ThagavA mAge che, paNa tArI kuTilatA te huM tane teDIne AvatuM hatuM tyAre mArgamAM jANuM gaye chuM.. AjathI tAre ne mAre rahe tyAre che. tAre phAve tyAM tuM jA! huM mAruM pheDI laIza." ramAnI eka paNa vAta na sAMbhaLatAM chAhaDa e vaDavRkSanI nIce ramAne cheDI dukhagabhita vairAgyathI tApasanI pAse jAi tApasI dIkSA aMgIkAra karI tapa karavA lAgyA. deSarahitapaNe tApasanA. vrata AdarathI karate maraNa pAmIne te svarge gaye. paNa pelI zekhIna ramAnuM zuM ? e mAjazekhane bhogavavAmAM mazagula ramAne have kezu pUchanAra hutuM, atyAre potAnI pAse zuM nahatuM ! navIna yauvana hatuM, soMdarya hatuM, abhInavA kaLAkauzalya, cAturya sarva kaMI hatAM. e badhAne aihika sukhane bhegavavA eNe khacI nAkhyA, ane managamatA bhega bhegavI sIdhI narakanI TikiTa kaDhAvI eka divase tyAM ravAne paNa thaI gaI." kavinI vAta sAMbhaLI rAjA vikame kavine eka keTI dravya bhaMDArI pAsethI apAvyuM. kavi rAjI thaI pitAnA sthAnake cAlyA gaye. rAjA vikramane navIna navIna strIcaritra jANavAna ne sAMbhaLavAne bahu zekha hatuM, ane te zekha haMmezAM te pUrI karato hato. eka divasa lehapura nagaramAM lekenI dhUrtatA jovAne rAjA vikama bhamAtranI sAthe nIkaLe paNa bhamAtrane pUrva dizA tarapha mokalyane pite uttara dizA tarapha cAle. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya saMketa mujaba bannene judI judI dizAethI lehapura AgaLa bhegA thavAnuM hatuM. rAjA vikame anukrame lehapura najIka AvatAM zIta ane uSNu pANInA bane kuMDa joyA. e bane kaMDanA mahattavane vicAra karato rAjA tyAM ubhe hate. te samaye vAnarAnuM eka TeLuM rAjAnA jotAM jotAM zIta jalamAM snAna karavAne paDayuM. snAna karatAMnI sAthe teo purUSa banI gayA; pachI uttama vastra paridhAna karI najIkanA jInAlayamAM jInapUjA karI jInezvaranI stuti karavA lAgyA. vAraMvAra jInezvarane namaskAra karatA ne pApane chedatA teo jInamaMdiramAMthI nIkaLI pachI uSNa kuMDamAM snAna karavAne paDayA. eTale badhA vAnare banI gayA. te jInezvarane namIne tyAMthI cAlyA gayA. rAjA vikama jaLano Avo camatkAra joI manamAM Azcarya pAme. rAjA paNa tyAM jInamaMdiramAM jaI jInezvarane na pUjana arcana karI, bhagavAnane stavI tyAMthI AgaLa - cAle. AgaLa cAlatAM eka vRkSa nIce cerone vAdavivAda karo takarAra karatA joyA. rAjA emanI pAse AvI che. "are bhAIo! zA mATe laDI mare cho ? je tame mane tamArI takarAranuM kAraNa kahe te huM tamAre nyAya karI ApuM." e DAhyA pazIne joI cAre bolyA, "he bhAI! sAMbhaLa ! vanamAM eka pegI pAse ame amulya cAra vastuo joI eka khADalI, kASTano ghoDe, kathA ane - thALI. e cAre divya vastuo ghaNu ja kImatI che. khATale ane turaMgama AkAzamAM uDI ApaNane Icchita sthAnake pahoMcADe che ne A kathAne khaMkheravAthI rojanI pAMca dinAra maLe che. thALI ApaNane joIe tevuM icchita bhojana Ape che. evI A cAra cInI vaheMcaNI Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 55 muM 463 karavA ame laDIe chIe." cenI vAta sAMbhaLI rAjA vikama bolyA, "tamArI marajI heAya te huM Ane sApha karI ApuM." "bahu sArI vAta, bhAI ! tame je amAre nyAya karI Ape te amArI takarAra maTe!' cere bolyA. te ema kare, e cAre vastuo mane Ape. huM vicAra karI ene taDa lAvuM!' rAjAe coro pAsethI e cAre vastuo hAtha karI ane khATalI upara ArUDha thaI te bolyo; juo bhAI! tame gIne haNIne mahAna pApa karI A cAra vastuo meLavI che, mATe tamane te pacavAnI nathI. mATe huM AvuM tyAM lagI tame ahIyAM beThA beThA havA khAo ! " khATalA upara caDI beThele rAjA traNe vastuo sAthe AkAze uDI lehapura cAlyo gayo. tyAM eka brAhmaNane mitra banAvI tene tyAM khATalI ane thALI thApaNu mukIne rAjA svargapurI samI e nagarIne jete bajAramAM cAlyo. nagaramAM pharatAM eNe sAMbhaLyuM ke kAmalatA vezyAne tyAM je lakSa suvarNa mahore Ape te mANasa eka rAta rahe." AthI rAjAe lakSa dinAra ApIne kAmalatAne tyAM vAsa karyo, ne pelI kathamAMthI pAMcaso mahere meLavIne yAcakane dAna devA lAgyo. A paradezIne akhUTa saMpatti vAparato joI akkAe vicAra karyo ke, A badhuM dhana kyAMthI lAve che?" kAmalatAne samajAvI enI pAse eNe pUchAvyuM. akkAe paradezIne dhanaprAptino kimi pUchI jANI lIdhe, eTale khATalI, ghaDe ane kathA vigere chaLa karI paDAvI levAne teNe vicAra karyo, ne eka divase teNue gupta rIte te laI lIdhuM. have dhana AvatuM baMdha thavAthI akAe e para Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 vikramacaritra yAne kauTiyavijaya dezIne potAnA makAnamAMthI kADhI mukyo. khinna cittavALe paradezI tyAMthI nIkaLI nagaramAM bhamatA manamAM vicAra karavA lAgyA; ' guNikA zAstramAM kahI che. tevI ja duSTa hAya che, mArI pAsethI pelI amulya vastuo paDAvI laI have mane rAMDa kADhI muke che, paNa huya tyAre kharo ke e raDAne jyAre AAbhara banAvuM ! ,, rAjAne bharRmAtra ahiM bhegA thai gayo. bannee vicAra karI pelA uSNa ane zIta jalavALA kuMDanA jaLathI vezyAne LavAne vicAra karyAM. banne jaNA tyAM jaIne ane kuMDamAMnAM nIra pAtAnI pAse chupAvI, rAjA kAmalatAnA AvAsamAM Avyo. kAmalatAne chetarI tenI sAthe mIThI mIThI vAtA karatA rAjA peluM uSNa jaLa kAmalatA upara nAkhavA lAgyo. uSNa jaLano sparzI thatAM ja kAmalatA vAnarI banI gaI, ne rAjA tyAMthI cAlyo gayo. peAtAnI putrIne vAnarI banelI jANI akkA mAthu kuTavA lAgI; hRdayane tADatI leAkeAne bhegA karI vilApa karavA lAgI. aneka vaighadAktarone khelAvI auSadha karyAM chatAM vAnarIe pAtAnuM vAnarIpaNuM yu nahi. bhatrataMtranA jANanA mate, joSIone belAvI aneka kriyA karAvI paNa kAI rIte vAnarI mANasa banI zakI nahi. rAjA vikrama ane bhaTTamAtra bannee yAgI svarUpa dhAraNa karyuM, bharRmAtra rAjAne vanamAM mukI nagaramAM bhamatA bhamata kAmalatAnA mahela AgaLa AvyA. akkAe A yogIne joI potAnI pAse khelAvyo ne pUchyuM, 8 yogIrAja ! mArI putrI vAnarI banI gaI che, tene tame jo mANasa rUpamAM lAvI Apo teA tamane moM mAgyu inAma ApIza. " vezyAnI vAta sAMbhaLI yAgI khelyA; maiyA ! C/ Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 55 muM 465 jANe che, mATe amArA gurU vanamAM tapa kare che te badhuM tamAre kAma hAya te temanI pAse cAleA ! " * cAlA mahArAja! mane e pavitra yogIrAjanAM darzana karAvA ! " akkA e yogIrAjanI sAthe vanamAM tenA gurU pAse AvI namaskAra karI temanI sAme beThI, dhyAnamAM beThelA yogIrAjane azrAe vinati karI; kahyuM ke, " he yAgIghara ! mArI upara prasanna thAe te vAnarI banelI mArI putrIne tame mANasa karo ! '' yogIe thADI vAra dhyAnano DALa karI pachI potAnI AMkha vezyA sAme pheravIne kahyuM; " hari ! hari ! ziva ! ziva ! maiyA ! te pUrve koI paradezIne DA che, tenuM A pApa tane naDayu che." ceAgInI A vAta sAMbhaLI vezyA Azcaya pAmI khelI, " hA mahArAja ! Apa tA trikALajJAnI che. me' eka paradezI pAsethI khAlI ane kathA paDAvI lIdhI che. e mArA pApa mApha kare!" ema kahI akkAe pApanI mAphI mAgI. tr " teA e khATalI ane kathA ahIM tuM hAjara kara. eTale tArI putrIne vAnarImAMthI manuSya thatAM vAra lAgaro nahi. ' yogInA kaMhevAthI amrAe khATalI ane kathA yogI pAse hAjara karI. pAtAnI badhI cIjo hAjara thayA pachI yogIe peluM zIta jalapAtramAM laine maMtra bhaNavA mAMDayo. maMtra bhaNI bhaNIne te pANIne vAnarI upara chAMTavA mAMDayu. e zIta jalanA prabhAvathI vAnarI vAnarIpaNu tyAgIne jevI hatI tevI kAmalatA khanI gai. akA pAtAnI putrIne mULa svarUpe joI rAjI thaI. yogIe teNIne zikhAmaNa ApI. "jo tAre koine chetaravA nahi. chetarIza tA pharI vAnarI banI jaze, mATe nyAyathI tAro dhaMdho karaje. " AvI zikhAmaNa ApI kAmalatAne akkA sahita 30 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya vidAya karI dIdhI. lehapura nagaramAM dhUrtInI dhUrtavidyAne joI rAjA bhaTTamAtra sAthe avaMtInA mArge cAlyo. mArgamAM cAlatAM rAjA vikrama yAcakane dAna Apate ane leke upara upakAra karate maMtrI sAthe avaMtImAM Avyo. khATalI, azva, kathA ane thALInA prabhAvane jANa nArA bhaTTamAge A divya vastuone sAcavI rAjyanA bhaMDAramAM rAkhavA mATe rAjAne kahyuM; "mahArAja ! dAnamAM ApavAnI aneka vastuo che. AvI vastuo jIvanamAM keIka prasaMge khuba upayogI thAya che, mATe ene to rAjanI rakSA mATe bhaMDAramAM thApaNa tarIke rAkhavI joIe.' bhamAtranI vANu sAMbhaLI rAjA haste, " are maMtrI ! dAtAra kaIne kadI nA pADatA nathI. e to jenA bhAgyamAM haze te narane ghera A vastuo jaze.' AvuM kahI rAjAe e vastunuM paNa dAna karI dIdhuM. evI vastuo ApavA chatAM rAjAnA manamAM leza paNa saMkoca thayo nahi. satvazALI purUSa pAse evI te kaMIka vastuo Ave ne cAlI jAya che; kAraNake jagatamAM upakAra karavA mATe ja dAtAranuM jIvana hoya che. evA purUSanA adazya thavAthI kharekhara pRthvI uDAI jAya che. mATe ghaNuM che AvA dAtAro ! prakaraNa pa6 muM. svAmIbhakti udyamenAsti dAridraya, paThane nAsti mUrkhatA / maunena kalaho nAsti, nAsti jAgarato bhayaM / / bhAvArtha -udyama karavAthI dAridra nAza pAme, pratidivasa Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 56 muM 467 abhyAsa karavAthI mUrkhatA nAza pAme, mauna rahevAthI kaleza nAza pAme, ane je jAgRta rahe tene bhaya nAza pAme. rAjA vikramane zatabuddhi, sahastrabuddhi, lakSabuddhi ane keTabuddhi e cAra vaphAdAra sevake aMgarakSaka hatA. rAjAnA zayanagRha AgaLa e cAre baLavAna ane buddhivAna purUSa prahara prahara rAtrI sudhI cekI karI nekarI karatA hatA. eka divase rAtrIne samaye prathama prahare tabuddhine pahere hatuM, tyAre rAjA vikrame nagarI bahAra eka strIne rUdanadhvani sAMbha. rAjAe rUdana sAMbhaLI zatabuddhine hukama karyo, "juo, A strIne rUdanadhvani saMbhaLAya che. te zA mATe rUdana kare che, tenuM kAraNa jANIne mane kahe." "mahArAja ! hajI rAtrIne prathama prahara cAle che. huM e strInI khabara levA jAuM ne Apa nidrAvaza thAo te ApaNuM verIe kaMIka utpAta macAve ! mATe tyAM javA sArU mArUM mana kabula karatuM nathI. " "dharmaparAyaNa ane prajAne nyAyathI pALanAra rAjA rAjya kare che te prA devatAnI mAphaka sukhI hevI joIe; chatAM A strI kema rUdana kare che. tenuM kAraNa jANIne mane kahe." rAjAe pharIne sevakane kahyuM. rAjAnI AjJAthI zatabuddhi e strInA rUdanakvanine anusAra nagarI bahAra gayo, ne e strI pAse AvIne pUchyuM, "he strI! tuM kema rUdana kare che? ane tuM koNa che?" are purUSa! huM avaMtInI rAjyalakSmI adhiSThAyikA devI chuM. eka prahara rAtrIne aMte rAjA sUte che te jagAe uce bhAravaTuM rahe che, tyAMthI bhayaMkara bhujaMga utarIne rAjAne daza karaze. rAjAnAM sakaLa vighono nAza karanArI huM Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya hevA chatAM A vighane nAza karavAnI mArAmAM zakti nathI, tethI rUdana karuM chuM, mATe he vIra! tuM kAMika prayatna kara !" "he devI tuM zAMta thA! te mATe huM tyAM jaI kAMIka baMdobasta karIza !" ema kahI zatabuddhi devIne AzvAsana ApI rAjamahela tarapha cAlyo gayo rAjA pAse AvI jue te rAjA bharanidrAmAM hatuM, jethI zatabuddhi hRdayamAM vicAra karavA lAgyo ke, " have mAre zuM karavuM ? rAjAne jagADuM. hamaNAM sarpa game te jagAethI Avaze emAM saMzaya nathI." vicAra karatAM zatabuddhie bhayaMkara kRSNabhujaMgane bhAravaTTane AdhAre rAjAnA palaMga upara Avato joyo. sarSa bhAvathI utarI rAjAne daMza de te pahelAM to zatabuddhie potAnI jagyAethI uThI potAnI talavArathI sarpane rAma ramADI dIdhA. ene eka vAsaNamAM nAkhI tyAM ja zatabuddhie chupAvI dIdhe. e badhuM karatAM eka viSanuM biMdu rASTranA hRdaya upara paDeluM zatabuddhie joyuM. "are! A rANI hamaNa marI jaze." ema vicArI AstethI eka kapaDAthI te garalane dUra karyuM, paNa e daramiyAna rAjA jAgI gayo ne zatabuddhinI A ceSTA joI ke pAyamAna thayo; chatAM krodhane manamAM gopavI kaMIka vicAra karI ene pahere puro thavAthI zatabuddhine rajA ApI. rAtrIne bIje prahara zarU thayo ne sahastrabuddhino pahero zarU thayo. rAjAe sahastrabuddhine hukama karyo, "jA zatabuddhinA makAne jaI tene tuM mArI nAkha! >> rAjAno Adeza maLatAM sahastrabuddhi vicAramAM paDI gayo ke "rAjA AvA nararatnane zA mATe marAvI nAkhato haze? " chatAMya rAjAno Adeza thatAM dhIre pagale sahasabuddhi zatabuddhinA makAna tarapha cAlyo. atyAre zatabuddhi Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. \\\\\\Y zi : ka gaMgAdhara , 2) 22) LIKES mahArAjA vikramAditya zayanagRhamAM bharanidrAmAM sUtA che, te vakhate daza devA AvanAra sarpane zatabuddhi nAmanA vaphAdAra sevake talavArathI rAma ramADI dIdhA. pRSTa 46 8 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 56 muM 469 dInajanone dAna ApI rahyo hato, ne harSita thayele te nRtya karAvatA hatA. zatabuddhinI A ceSTAthI sahastrabuddhi vicAramAM paDayo; "zuM A aparAdhI che? aparAdhInI te AvI ceSTA hoya? atyAre te zatabuddhi AnaMda ane majAmAM che, jyAre gunhegAranI kadI paNa AvI ceSTA hetI nathI." vicAramAM paDelA sahastrabuddhi upara zatabuddhinI akasmAta dRSTi paDatAM bolyo; " are mitra! Ama Ava ! Ama Ava ! pahere cheDIne akasmAta ahI kema Avyo? svAmIne ekAkI nidrAmAM choDI Avyo te te sAruM karyuM nathI. sahastrabuddhi zatabuddhi pAse AvIne Asana lete belyo: "atyAre rAtrIne samaye nidrAne cheDI A te ze ghadhe mAMDyo che? rAtrInA samaye te dAna heya? e kayo avasara che ke Aje tuM ya karAvI rahyo che?" Aje atyAre rAjA sAthe meTI Aphata hatI, mitra! lekenA ane ApaNuM bhAgyayoge e Aphata TaLI gaI che. enA AnaMdanimitta A dAna ane nRtya che, samajyo mitra!" zatabuddhinI vAta sAMbhaLI sahastrabuddhi manamAM teSa pAmyo; vaLI zatabuddhinI mukhAkRti enI ceSTA, nikhAlasatA, nirdoSatAnI tene khAtarI ApatAM hatAM, A joI sahastrabuddhi belyo; "tamAre tyAM nRtyanI vAta sAMbhaLI huM nRtya jevAne Avyo chuM!" ema kahI sahayabuddhi hasyo. zatabuddhie sanmAnita karela sahastrabuddhi tarata ja paherA upara cAlyo gayo, ane rAjAnI pAse Avyo. tene joIne rAjAe pUchyuM; "mArA hukamano amala karyo?" Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya rAjAnuM vacana sAMbhaLIne sahastrabuddhi mauna thaI gayo. sahastrabuddhinA mauna rahevAthI rAjA vicAramAM paDayo. " A paNa ene maLI gayo lAge che zuM ? " rAjAne reSAyamAna jANu sahastrabuddhi belyo; "he kRpAnAtha! vicAra karyA vagara kAma karavAthI pAchaLathI brAhmaNInI mAphaka prazcAtApa karavAno samaya Ave che; mATe barAbara tapAsa karyA vagara kAMi karavuM nahi. temAMya prANadaMDa jevI zikSA to yogya nyAya karIne ja ApavI ? e brAhmaNane zI rIte prazcAttApa thayo te kahe!" rAjAnA pUchavAthI sahastrabuddhie vAta kahevA lAgyo. "avaMtInAtha ! sAMbhaLo ! kRSNavinA makAnanI najIka eka nakuLIe baccAne janma Apyo. e nakuLInA bacAne kRSNaprinI patnI rUpavatI baccAnI mA mAphaka pALavA lAgI. anukrame rUpavatIthI lAlanapAlana karAtuM e noLiyuM vRddhi pAmatuM gayuM, tyAre rUpavatIne caMdra nAme eka putra thayo. eka divasa e bALakane pAraNAmAM suvADI noLiyAne baccAnI rakSA mATe soMpI rUpavatI brAhmaNa pANuM bharavAne gaI. te samaye eka bhujaMgI bALakane karaDavAne dhasI Avata noLiyAe joyo. sapa pAraNuM upara caDIne bALakane daza devA jAya te pahelAM to pelo noLiyo sarpa upara kudyo ane enI sAthe yuddha karI te sapane mArI nAkhyo; pAraNA pAse sarpane khaMDa khaMDa kakaDA karI nAkhyA. rUdhiravyApI mukhavALo nALiyo rAjI thato potAno harSa jAhera karavA pANuM bharIne AvatI rUpavatInI sAme gayo. rUdhiravALuM mukha joIne rUpavatI manamAM bhaya pAmI; "mArA bALakane mArI khAdhe ke zuM A muAe!" krodhe bharAyelI brAhmaNI rUpavatIe Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 56 muM 471 pANInuM beDuM e naLiyA upara nAMkhyuM. beDAnI nIce cagadAI neLiyo maraNa pAme; ne rUpavatI gharamAM AvIne jue te pAraNAmAM caMdra ramatA hatA, ne jamIna upara sarpanA kakaDA paDelA hatA. marelA sarpane joI rUpavatIne jIvanabhara pazcAttApa thaze. "are kyA pApe e upakArI neLiyAne mane kubuddhi sujavAthI mArI nAkhe." mATe he svAmI vicAra karyA vagara kAma karavAthI jIvanabhara pazcAttApa karavo paDe enA karatAM vicAra karyA pachI je karavA yogya heya te karavuM !" sahastrabuddhinI vAta sAMbhaLI rAjA mauna thaI gayA. tene pahere puro thayo eTale tenI jagAe lakSabuddhi Ave. rAjAe lakSabuddhine hukama karyo ke "jA, zatabuddhine haNIne pAcho Ava !" mahArAja ! atyAre Apane ekAkI mukIne huM zI rIte jAuM ? " huM jAgrata-sAvadha chuM, jA, tuM mAre hukama bajAva !" rAjAne nizcaya jANuM lakSabuddhi be: "he rAjana ! jarA sabUra ! thoDIvAra che ! mArI vAta sAMbhaLe, ne pachI Apa vicArIne hukama karaje ke jethI pAchaLathI pastAvAne vakhata Ave nahi." " kahe tArI vaLI zI kathA che ?" rAjAe pUchayuM. rAjAnA kahevAthI lakSabuddhie vAtanI zarUAta karI lakSmIpura nagaramAM bhIma nAme zreSThIne suMdara nAme eka putra hatA. yauvanavayamAM AvatAM suMdara pitAnI rajA laIne kariyANAnAM vahANa bharIne samudramArge vyApAra karavAne cAle. anukuLa pavanathI tenAM vahANa ratnadvIpane Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya viSe ramApurI nagarIe AvyAM. tyAM mukAma karI suMdare vyApAra vaDe adhika lakSmI upArjana karI. te samaye pahelAM Avele ghanazreSThI lakSmI upArjana karI pitAnA vahANe sAthe musApharI karate lakSmIpura nagara tarapha javAne taiyAra thayo tyAre suMdare keTI mUlyane maNi potAnA pitA bhImaSThIne ApavAnuM kahI tene maNi Ape. dhana pitAnA nagara lakSmIpuramAM AvyuM. teNe bhImazeThIne maLI tenA putra suMdaranA khuzI samAcAra kahA. paNa suMdare ApeluM ratna enA pitAne ApyuM nahi; kAraNake lAbha che te pApanuM mULa che. evA pAparUpa lebhamAM e sapaDAI gaye. lobhamUlAni pApAni, rasamalAzca vyAdhayaH / snehamUlAni duHkhAni, trINi tyaktvA sukhI bhavet // bhAvArtha-pApanuM mULa jagatamAM lebha che, roganuM kAraNa chahUvArasanI lolupatA che. duHkhanuM mULa sneha che; mATe e traNano tyAga karIne, he jIva! tuM sukhI thA ! dhananA gayA pachI suMdara paNa puSkaLa lakSmI upArjana karIne anukrame potAnA nagare AvI pitAnA caraNamAM na. vahANamAMthI potAne mAla pitAne ghera pahoMcate karI eka divase suMdare pitAne ratna saMbadhI vAta karI, ke "dhanAe tamane ratna ApyuM che ke kema? " suMdaranI vAta sAMbhaLI bhImazreSThI bolyo, "ratna zuM ne vAta zuM ? te Avyo hate khare, paNa phakta tArA sukha samAcAra kahIne ahiMthI cAlyo gaye che." suMdare dhanane ghera jaI potAnA ratnanI mAgaNI karI, are, tane mArA pitAne ApavA mATe ratna ApeluM te bhUlI gaya ke ? lAva e mAruM ratna ? " Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 56 muM 493 are e ratna te tArA pitAne meM tarata ja ApI dIdhuM che. dhanAe uTha bhaNAvavA mAMDayAM. dhanA ! asatya bolI meTuM pApakarma karIza nahi. te je ratna ApyuM hoya to kaI tAre sAkSI che ?" suMdare kahyuM. "hA ! ratna ApyuM te samaye zrIdhara nAme brAhmaNa hAjara hatuM, te sAkSI pUraze, pachI kAMi ?" dhanAe juThe bacAva karyo. suMdara nirAza thaI phariyAda karavA rAjadarabAre gaye. te samaye dhanAe zrIdharane belAvI daza sonAmahera ApI sarve vAta samajAvI dIdhI, ne pachIthI kArya siddha thaye bIjI daza sonAmahera ApavAnuM kahyuM. zrIdhara dhanAnI vAta aMgIkAra karI daza mahere laIne cAle gaye. dhanAnA pitAe A pApathI pAchA haThavAne dhanAne samajAvyuM, paNa dhanAe pitAnI vAta aMgIkAra karI nahi. rAjAe zrIdhara ane ghanAne pakaDavA sevake mokalyA. rAjasevakee dhanAne ane zrIdharane rAjasabhAmAM rAjAnI AgaLa hAjara karyA. rAjAe buddhisAgara ane atisAgara nAmanA buddhinidhAna maMtrIo sAme joyuM; kAraNake AvA kuTa InsAphe buddhi vinA thai zakatA nathI. lakSmI vagarane mANasa jema jagatamAM pratiSThAne pAmato nathI, tevI rIte buddhi vagarane mANasa paNa rAjasabhAmAM zebhA pAmatuM nathI. temAMya vidyA karatAM paNa buddhi zreSTha che. buddhizALI purUSe kArya siddha kare che. tyAre vidyAvAna mANase buddhi vagaranA heya to nAza pAmI jAya che. eka divase buddhivAna ane vidyAvAna purUSe vanamAM jatA hatA, tyAre mArgamAM temaNe marelo siMha je. pelA zAstranA Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vikramacaritra yAne kauTilyavijaya jANanAre kahyuM, "are, A bicAge mRtyu pAme che te mArI zAstravidyA ajamAvI ene sajIvana karUM.' pelA paMDitane vicAra buddhivAnane bhayaMkara jaNAya. pelA buddhivAne tarata ja manA karI, "je ene sajaja karIza te ApaNane ja mArI nAkhaze. mATe tAre e vicAra rahevA de !" chatAM pelA vidvAne tenI vAta na mAnatAM saMjIvanI vidyAthI ene sajaja karavA mAMDe. buddhivAna enI A ceSTA joI tyAMthI muThI vALIne nAThe tethI bacI gayo, ane pelA vidvAne saja karelo siMha, sepeTAthI e vidvAnane mArIne jaMgalamAM adazya thaI gaye. mATe buddhivAna purUSathI ja A jagatamAM AMTIghuTInAM kArya siddha thAya che. maMtrI matisAgare zrIdharanI jubAnI levA mAMDI, " are zrIdhara ! bola, e ratna kevaDuM moTuM hatuM? " maMtrIne prazna sAMbhaLI zrIdhara vicAramAM paDe. enA bApajanmArAmAM kaye divase eNe ratna joyeluM, je ene khabara hoya ! keTI rUpiyAnI kiMmatanuM e ratna hevAthI jarUra ghaDA jevaDuM to haze, ema vicArI bo; "pradhAnajI ! ghaDA jevaDuM moTuM ane keTInI kiMmatanuM hatuM.'' bahu DAhyo che he, sAkSI pUravA AvyuM che te! e mANeka kyAM baMdhAtuM haze ? " pradhAne pharIne pUchayuM. "gaLAmAM athavA kAne ja e zebhe ! ) brAhmaNanA balavAthI maMtrIe rAjAne kahyuM, mahArAja ! zrIdhara Tu bele che, te beTI sAkSI pUravA Avyo che." rAjAe zrIdharane sipAIo pAse pakaDAvI cAbukanA prahArathI enA zarIranA sAMdhe sAMdhA DhIlA karI dIdhA. dagI paryata yAda kare evI rIte ene zikSA karI rAjAe Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 56 muM 472 " tene choDI dIdheA dhanAnAM gharakhara rAjAe luTI lIdhAM, ne pelu mANeka suMdarane apAvyu. rAjyae dhanAne avA diraphI banAvI dIdho ke jIMdagI paryaMta e dhanavAna thavAne samartha thayA nahi. vagara vicAyu vagara vicAryuM karavAthI dhanAne jIvanaparyaMta pazcAtApa thayo. mATe he mahArAja ! utAvaLe AMbA na pAke ! jarA dhIraja dhAraNa kare| ! vicAra karIne je yogya hoya te karavAnI AjJA karo; jethI pAchaLa pazcAtApa thAya nahi, lakSabuddhinI vAta sAMbhaLI rAjA vicAramAM paDayA; lakSabuddhinI paNa sahasrabuddhi sarakhe zatabuddhinA sAgrIta che zuM ? " trIjo prahara thavAthI rAjAe lakSabuddhine rajA ApI, te kATIbuddhi paherA para hAjara thayA. rAjAe kATIbuddhine zataddhine haNavAnI AjJA karI. rAjAnA hukama sAMbhaLI koTIbuddhi vicAramAM paDyo; rAjAnI H buddhi Aje kaTAi gaI che zu? zatabuddhi gunA kare tevA nathI. rAjAne vaphAdAra sevaka che, chatAM Aje ema kema banyu, tenI puratI tapAsa karyAM vagara akAya kAMi karavu naha. '' rAjAnAM vacana sAMbhaLI kADhIbuddhi khelyA; ** svAmI, jarA sabUra karo! ApanA hukama huM amalamAM lAlu' te pahelAM eka thA sAMbhaLe !! " khela zI che tArI kathA ?" "< rAjAnA pUchavAthI keATibuddhi mAlyA-- mahArAja ! lakSmIpura nagaramAM kezava nAme eka daridrI brAhmaNa rahetA hatA. te dhana kamAvA mATe aneka prakAre udyama karavA lAgyA, chatAM enuM dAridra jarA paNa dUra na thavAthI priyAnA prerelA kezava samudramA vahANamAM besIne zrInagaramAM gayA. zrInagaramAM leAkeAnAM luMDApaNAM karavA Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya chatAM paNa pUrvanA durbhAgyathI kezava kAMI paNa dhana ekaThuM karI zake nahi. paradezamAM traNa traNa varSanAM vahANuM vahI javA chatAM kezava kAMI paNa kamAya nahi, jethI Akhare kaMTALIne kezava caMDikAnA maMdiramAM eka moTe pASANa laIne AvyuM, ane devInI mUti AgaLa ubhe rahI bolavA lAgyuM; "are devI ! mane dhana Apa ne mArUM dAridra dUra kara, nahi te A paththarathI tArI A suMdara mUrtinA cUrecUrA karI nAkhIza." kezavanI dhAthI bhaya pAmelI devI bolI: "are brAhmaNa ! tArA bhAgyamAM kAMI paNa nathI; jethI huM tane je kAMi ApIza te tArI pAse rahevAnuM paNa nathI. >> devInAM vacana sAMbhaLI. kezava belyA, " tArUM bhASaNa baMdha kara, mAre nathI sAMbhaLavuM, tAre mane kAMI ApavuM che ke nahi, nahitara tArI mUrti A paththarathI bhAMgI nAkhuM chuM." ema kahI kezava paththara upADIne mUrti upara ghA karavAne dha. A mUkhane aTakAvI devIe kemUilyane maNi Ape. brAhmaNa paNa khuzI thaIne e maNi lai samudramArge potAnA nagara tarapha cAle. eka divasa rAtrIne samaye caMdrane pUrNa prakAzamAna joI kezava vicAravA lAgyo ke, " mArA ratna karatAM caMdrane prakAza vadhAre che zuM? " ratnane bahAra kADhI caMdranI sAthe te banenI sarakhAmaNI karavA lAge. ghaDIkamAM caMdra sAme jue te ghaDIkamAM maNi sAme! hAthamAM pheravI pheravIne maNiratnanA prakAzane jotAM kezavanA hAthamAMthI akasmAta abhAgya ge maNi samudramAM paDI gayuM. kezava chAtI mAthAM kuTavA lAge, paNa e samudranA athAga jaLamAMthI e maNiratna have zI rIte Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 56 muM 477 maLe? enA pazcAttApane kaMI pAra na rahyo ! chatAM pazcAttApa karavAthI paNa maNi pAcho Ave tema nahotuM, evI rIte mahArAja ! vicAra karyA vagara kArya karavAthI pAchaLathI pazcAtApa karavAno samaya Ave che. e pazcAttApa karavA chatAM paNa bagaDelI bAjI sudhArI zakAtI nathI. mATe he svAmI! prAta:kALe ene gune jANI, huM ene ApanA kahevAthI yogya zikSA karIza. Ama kaTibuddhie rAjA vikramane prAta:kALa sudhI dhIraja dharavA kahyuM. keTibuddhinI vAta sAMbhaLI rAjA vicAramAM paDayo, "A kaTibuddhi paNa lakSabuddhinA je ja che, A cAre eka ja vicAranA eka ja gayaNe pANu pInArA che, ThIka che. 'prAtaHkALa thavAthI kaTibuddhi paNa cAlyo gayo. rAjA prAta:kAryathI paravArI rAjasabhAmAM AvyuM. rAjAe talAkSakane hukama karyo, "are talArakSaka ! zatabuddhine tAkIda zuLIe caDhAva ne pachI sahastra, lakSa ane keTibuddhine rAjyanI hada bahAra mUkI Ava !" rAjAnA hukamathI talAkSaka zatabuddhine pakaDI zuLI devAne cAlyA, tyAre zatabuddhi bele, "he talAkSika ! pelA traNane hada bahAra karavA mane sULIe caDAvI rAjAe A zuM anyAya karavA mAMDayo che ? are, mane zULIe. caDAvatA pahelAM eka vakhata rAjA pAse tuM laI jA !" zatabuddhinA kahevAthI keTavAle zatabuddhine rAjA pAse hAjara karyo eTale zatabuddhie kahyuM, "mahArAja!mane zULIe caDAve te pahelAM mArI eka vAta sAMbhaLo ! Apa mArI upara beTI rIte vahemAyA che. rAtrIe zuM hakIkata banI che te Apa jANo cho ? " kahI zatabuddhie rAtrI saMbaMdhI Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = - - 478 vikramacaritra vAna kauTilyavijaya badhI hakIkta kahI saMbhaLAvI. pelA sarpanA kakaDA karIne chupAvI dIdhelA te paNa zatabuddhie lAvIne rAjA AgaLa hAjara karyo. tabuddhinI svAmIbhakti joIne rAjA atyaMta khuzI thayo. ghaNA deze rAjAe zatabuddhine InAmamAM AyA. pelA traNa-sahastra, lakSa ane kaTibuddhine paNa garAsa ApIne rAjAe emanuM mAna vadhAryuM. zaile zaile na mANikya, mauttikaM na gaje gaje / sAdhavo nAhi sarvatra, caMdanaM na tu vane vane / / bhAvArtha:-rahaNagiri ratnane Ape evI rIte kAMi dareka parvate maNiratnane ApatA nathI, dareka hAthInA kuMbhasthaLamAM metI pAktAM nathI, temaja dareka vanamAM caMdanavRkSa thatAM nathI; tevI rIte sAdhupurUSa paNa kavacit ja heya che. prakaraNa 57 muM udAratA azvaplutaM mAdhavagarjitaM ca, strINAM puruSasya bhAgyaM / avarSaNaM cApi savarSaNa ca, devA na jAnaMti kuto manuSyAH // rAjA vikramAdityanI sabhAmAM AvIne eka divase keIka paMDita upara pramANeno leka bo:-" he rAjana ! azvanI gati, meghanI garjanA, strIonuM caritra, purUSanuM bhAgya ane vRSTi thaze ke nahi e bAbate devatA paNa jANatA nathI, te manuSya te zI rIte jANI zake ?" kavine A zloka sAMbhaLI rAjA bolyA, "are kavi ! tArI vAta beTI che. strIonAM caritra te paMDitapurUSo Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 57 muM 479 paNa jANI zake che, mATe AvI asatya vAta kahevAnA gunAnI zikSA sahana kara!'' rAjAe tarataja paMDitane kArAgrahamAM pUryo, ane strIonAM caritrane jANanAre rAjA vikrama navIna strI caritra jANavAne mATe uttara dizA tarapha eka divase gaye, pRthvI pITha upara pharatAM eka divase rAjAe kaI parvatanI guphAmAM nAsAgra daSTi rAkhIne kAsage rahelA keI dhyAnI munine joyA. rAjA temanI pAse AvIne temane name. dhyAnamAM rahelA munie jJAnathI rAjA vikramane jANune dhyAna vALI rAjAne tenA nAmathI bolAvI dharmalAbha Ape. munie rAjAne dharmopadeza ApI rAjAnA mananA vahemane dUra karyo. munine namI stuti karI rAjA AgaLa cAlyo. rAjA anukrame lakSmIpura nagaramAM AvyuM. nagarInI lIlAne je te rAjA pharate pharate jugArIonA akhADA AgaLa Avyo. jugArIonI kIDAne jete eka prahara sudhI tyAM thobhyo. jugArIo paNa A paradezI sAthe TADhA paheranI hAMkavA lAgyA. paradezI emanI sAthe taDAkA bhArI AgaLa cAlavA lAgyo. paradezIne AgaLa jate jANuM eka jugArIe ene belAvyo; "are bhAI! AvaAje te amArA ja mahemAna thaI pachI jAo! >> e paradezIne pitAnI pAse besADayo ne eka sevakane be jaNanI raI karavAnI varadhI ApavAne pitAne ghera mekayo. pelo mANasa ghera khabara pahoMcADI pAcho Avyo, jamavAnI veLA thavA chatAM jugAra ramatamAM mazagula banI jamavAnI vAta bhUlI gayo. gherathI teDuM AvyuM ke rasaMI karI jAya che. paNa ramatamAM ekarasavALA jugArIne ramata choDI ghera javAnI phurasada na hovAthI paradezIne Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya sevaka sAthe pitAne ghera mokalyo. e paradezI rAjA vikrama jugArIne ghera Avyo. jugArInI strIe ene sArI rasavatIthI jamADI tRpta karyo. paNa e paradezInA sauMdarya upara dIvAnI banelI jugAraNa paradezIne jamADI tenI pAse bheganI yAcanA karavA lAgI. jugAraNanI aneka prakAre prArthanA, enA hAvabhAva chatAM paradezI enA mehamAM phasAyo nahi "are bhalA mANasa! mArA jevI AzA bharelIne nirAza karIza to tane moTuM pApa lAgaze. mArI upara eTalo jarA upakAra to kara, tane puNya thaze." e upakAra ke puNya karavAnI mane Teva nathI. have mane javA de, bAi! tArAthI atyAre javAze nahi. mArI sAthe ramIne pachI jA." jugAraNuM ADI pharI paradezIno mArga rekIne ubhI rahI. moharUpI pizAcathI paDAyelI strI thI duSTatA nathI AcaratI? ene samayanuM paNa bhAna nathI rahetuM ke atyAre samaya kayo che? are sI! evA pApanA kAmamAM paDI tArA AtmAne bhavasAgaramAM DubAva nahi, tema ja mArAthI paNa tArI sAthe ramI zakAze nahi, samajI?" rAjA kaMTAnyo. to hu buma pADI tArI phajetI karuM chuM ! tuM mAne che ke nahi ? tane rUce tema karI? rAjAe daiva upara bharose rAkhI kahyuM. paradezIne nizcaya jANuM jugAraNa bumAbuma pADavA lAgI " are dADe ! dADe ! gajaba thayo! huM marI gaI! bacAvo ! bacAve ! ' pitAnI priyAnI buma sAMbhaLI jugArI hAthamAM Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 57 muM 48 talavArane pakaDate potAnA ghara tarapha dhasI Avato hato, tene joIne jugAranI vRtti badalAI gaI "are, AvA uttama narane marAvI nAkhI mAre naskamAM javuM che ke zuM? " tarata ja culAmAM bhaDake thato hato temAM rAcaracIluM lugaDAM vigere nAkhI gharamAM agni phelAvI meTo bhaDake karI bUmarANa karyuM, "bacAve ! bacAve ! A ghara baLavA lAgyuM ! bacAvo ! bacAvo ! " jugArI ghera AvyA tyAre gharane baLatuM dekhIne teNe talavAra myAna karI dIdhI. jugAraNe jugArIne udhaDe lIdho, "tamane to gharanuMya bhAna nathI. ghara saLagI jAya ke berI marI jAya toya tamArI ramata pUrI na thAya. e te sAruM thayuM ke A bhAgyavAna purUSa hato te ATaluM rakSaNa thayuM, nahitara badhuMya makAna saLagI jAta teya tamArI ramata pUrI na thAta ! " priyAnAM tIkhA tamatamatAM vacana sAMbhaLI jugArI te ThagAra thaI gaye, ane pele paradezI paNa manamAM daMga pAmI gaye. "vAha! strIcaritra badhAM jayAM paNa AnI heTha ! strIe palakamAM bAjI palaTAvI dIdhI ! lakSmIpurathI ravAne thayelo paradezI-rAjA vikrama avaMtImAM AvI gayo. rAjasabhAmAM AvyA pachI kArAgrahamAM nAMkhelA paMDitane sevake pAse rAjasabhAmAM teDA, ane bhaMDArI pAsethI eka keTi senAmahe tene apAvI bahumAna ApI ravAne karyo. eka divase rAjA maMdirapura nAme nagara tarapha cAlI nIkaLe. maMdirapuramAM Avyo tyAre tyAM teNe eka camatkAra joyo. maMdirapuramAM zrIdatta zreSThIne eka putra maraNa pAme hatuM. tenAM sagAMvahAlAM smazAne upADI lAvyAM. smazAnamAM agnidAhanI kriyA karavAnI taiyArI kare che te daramiyAna 31 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 482 vikramacaritra yAne kauTilavijaya e zreSThInaMdananuM zaba ubhuM thaIne zreSThInA makAnamAM AvIne paDayuM. zreSThI ene bIje divase pAchA smazAnamAM lAvyo, te bIje divase paNa te mRtaka cAlIne zreSThIne ghera AvyuM. zreSThI raja mRtakane smazAne laI jAya ane mRtaka svameva cAlIne ghera AvIne paDe. Ama ATha divasa thayA chatAM mRtakano agnidAha thayo nahi. zrIdataSThI gabharAyo, ane bhaya pAmIne teNe rAjA pAse phariyAda karI rAjAne badhI vAta kahI saMbhaLAvI. maMtrIo temaja sevako pAsethI paNa e vAta sAMbhaLI rAjA vicAramAM paDayo. maMtrIo sAthe vicAraNA karI rAjAe nagaramAM paTaha vagaDAvI upaNuM karI ke, "je koI mANasa A mRtakano agnidAha karI Apaze tene rAjA bahu mAna sahita koTi dravya Apaze." e uddaghoSaNuM rAjA vikrame sAMbhaLI paTahano sparza karyo. A paradezI rAjAnI rajA laI mRtakane ucakI rAtrInA pahelA prahare smazAnamAM Avyo. rAjA vikrama-paradezI mRtakane eka bAju mukI citAnI tayArI karI che, tevAmAM eka strIno rUdanadhvani sAMbhaLI tenA raDavAnuM kAraNa jANavA te tenI pAse gayo; " are strI ! tAre gharabAra nathI ke ahIM smazAnamAM AvIne raDe che? rAjAno prazna sAMbhaLI te strI belI; mArA patine vinA aparAdhe rAjAnA sevakoe zaLIe caDAvyo che. hajI te jIvato hovAthI tene mATe bhejana lAvI chuM, paNa te uMce sudhI upara hevAthI huM tyAM pahoMcI zakatI nathI tethI huM raDuM chuM" ema kahI strIe rAjAne Thagyo. strInA rUdananuM kAraNa sAMbhaLI rAjA bolyo, "gabhasaIza nahi. mArA khabhA upara ubhI rahIne tuM ene bhejana Apa ke jethI enI sadgati thAya." rAjA bheLavAyo. Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 57 muM 483 16 rAjAnI sAthe e sIrALI pAse AvI, rAjAnA khabhA upara ubhI rahI, zaLI upara rahelA purUSanuM mAMsa tADIne khAvA lAgI. enA rUdhiranAM TIpAM rAjAnA khabhA upara paDavAthI rAjA vicAramAM paDayo. atyAre kaTANe meghanAM biMdu kayAMthI paDe che. '' rAjAe ce najara karatAM zu joyu ? zaLIe rahelA purUSanA mAMsanuM bhakSaNa karanArI e pizAciNIne rAjAe hAkoTI, tarata ja khabhA uparathI nIce nAkhI dIdhI, eTale pizAciNI adazya thaI gai. pachI rAjA bhRtaka pAse smazAnamAM Avyo ne rAtrIno bIjo prahara zarU thayo. rAjA mRtakanA agnidAhanI taiyArI kare che tevAmAM keTalAka rAkSasA AvIne rAjA ane mRtakane tyAMthI dUra laI gayA: jyAM agnino kuMDa saLagAvI tenI upara kaDAimAM tela dhagadhagAvI aneka purUSone hAmavA mATe bhegA karelA hatA. tyAM e dhagadhagatI telanI kaDAImAM rAjAne hemavA mATe rAkSase rAjAne upADavA AvyA. rAjA acAnaka temanI upara dho, ane temane harAvI dIdhA. " ame ,, rAkSaso hArI javAthI rAjAne namIne melyA, tamArA sevako chIe. " rAjAe rAkSasone yAmaya dharmono upadeza karI jIvahiMsA karatA aTakAvyA. pachI rAjAe mRtakanI sAthe rAtrInA trIjA prahare smazAnamAM AvI pharI agnidAhanI taiyArI karI, eTalAmAM koI strIno raDatA svara sAMbhaLI rAjA tenI pAse Avyo te raDavAnuM kAraNa pUchyuM. rAjAnA pUchavAthI te strI elI, " A nagaranA bhIma rAjAnI patnI ne mArU nAma manoramA che. koI duSTa rAkSasa mane harI lAvI mArU zIla bhraSTa karavAne taiyAra thayo che. te tamane AvatA dekhIne A dizA tarapha nAsI gayo. (6 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya have jagatamAM Aje koI purUSa evo nathI ke je mane e duSTanA paMjAmAMthI bacAve ! ) rAjAe pUchyuM, "kacI tarapha gayo? " te strI aMgulInirdeza karIne batAvyuM, "A tarapha!" rAjA paNa e dizA tarapha gayo. tyAM rAkSasa sAthe yuddha karI tene mArI nAMkhyo. ane e strInuM rakSaNa karI rAja caturtha prahara thayo tyAre e zaba pAse Avyo. rAjAe zabane kahyuM, " uTha! uTha! mArI sAthe jugAra rama ! " rAjAno prazna sAMbhaLI vaitALanI sahAyathI zaba bolyuM, "rAjana ! je tame mArI sAthe ramatAM hArI jaze to tamAruM mastaka laIza." "ne tuM hAre te tAre citAmAM baLI bhasma thaI javuM," rAjAe kahyuM. ane pachI rAjAzabanI sAthe durta ramavA lAgyo. duta ramatAM zaba rAjAnI AgaLa hArI javAthI taiyAra karelI cittAmAM zaba baLIne bhasma thaI gayuM. prAtakALe e paradezIe, mRtakane bALIne rAjAnI pAse AvI rAtano badhe vyatikAra kahI saMbhaLAvyo. paradezInI vAta sAMbhaLI rAjA khuzI thayo. zrIdattazreSThIne bolAvI zarata pramANe koTi seneyA paradezIne zreSThI pAsethI apAvI dIdhA. pazIe potAne maLelA senaiyA rAjasabhAmAMthI bahAra nIkaLI yAcaka lokone ApI dIdhA, ane tyAMthI te cAlyo gayo. rAjA vikrama tyAMthI pharato pharato kAmarUdezanA triyArAjyamAM Avyo. padminI, citrizuM, hastinI ne zaMkhinI pramukha aneka prakAranI strIothI e deza zebhatA hatA. jyAM rAjya paNa strIonuM; kArabhAra, adhikAra, vyApAra sarvemAM strIonI ja mukhyatA jovAtI hatI. sI rAjyamAM Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 57 muM 485 AvelA vikamanI AgaLa aneka suMdara ramaNIo bhegane mATe tenI prArthanA karavA lAgI. jene parastrInAM pratyAkhyAna che e paranArI sahedara rAjA vikama nirbaLa manane naheta ke ramaNuonA mohanAM baMdhanomAM jhaTa baMdhAI jAya ! temanI bhegaprArthanA sAMbhaLI rAjA vikama bolyo, "prANune nAza thAya te bhale, paNa pitAnI paraNelI strI sivAya anya strInA saMgane ha IcchatuM nathI. kAraNake jagatamAM sajajana purUSa pArakAnuM bagADavAmAM ALasu heya che, jIvahiMsA karavAmAM haMmezAM baherA heya che, ne pArakI cIo bhegAvavAmAM napuMsaka hoya che. sajajanonA jIvananI e sAmAnya maryAdA che. biyArAjyanI strIone khAtarI thaI ke rAjA pitAnuM zIla cukaze nahi; jethI rAjA upara prasanna thayelI te strIoe judA judA mahAmyavALAM cauda ratno rAjAne ApyAM. "eka ratnathI agni sthaMbhI jAya, bIjA ratnathI lakSmI khuTe nahi, trIjAnA prabhAvathI jyAre joIe tyAre pavitra jaLa pIvA maLe, cethAnA prabhAvathI vAhana maLe, pAMcamAnA prabhAvathI zatrunA ghA vAge nahi, chaThThAnA prabhAvathI strIo vaza thAya, sAtamAnA prabhAvathI uttama bhojana maLe, AThamAnA prabhAvathI kuTuMba, dhana saMpadAo vRddhi pAme, navamAnA prabhAvathI samudra tarI zakAya, dazamAnA prabhAvathI vidyAnI prApti thAya, agiyAramAnA prabhAvathI bhUta, preta, DAkinI, zAkinI Adi vaza thAya ane chaLe nahi, bAramAnA prabhAvathI sarSa kadApi karaDe nahi, teramAnA prabhAvathI jyAM hoya tyAM jevuM joIe tevuM rahevAnuM makAna banAvI Ape ane caudamAnA prabhAvathI AkAzamAge zAMtithI gamana karI zakAya. e Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya 486 caudanA prabhAva kahIne te ratnA rAjAne ApyuM. e cauda ratno grahaNa karIne rApta vikrama e triyArAjyanA tyAga karI avaMtI tarapha cAlyo. rAjA vikramane mAmAM paNa kyAM zAMti hatI ? aneka yAcA rastAmAM enI pAse yAcanA karavAne AvyAM. rAjAe emane eka eka ratna ApavA mAMDayuM. e pramANe caude rahyA. rAjAe yAphrezane dAnamAM ApI dIdhA; avaMtImAM Avyo tyAre eka paNa ratna enI pAse rahyuM nahi. paraduHkhabhaMjana ne panArI saheAdara rAjA vikramanI udAratAnAM te zuM varNana karIe ? enI kharekharI te kANa karI zake ? kyAM rAjA bhAja te kyAM gAMgA telI? prakaraNa 18 mu pratijJA 66 baDA maDAI nA kare, baDA na "" le mela: hIrA mukhase nA kahe, lAkha humArA mAla. " avatIrAja vikramAditya eka divasa rAjasabhAmAM beThelA hatA, te samaye eka zuSka yugala rAjasabhAmAM AvI teNe evu ane zuSkIe manuSyanI bhASAmAM pAtAnA svAmI zukane kahyuM, "he svAmI ! A nagarI te adbhuta jaNAya che. AvI nagarI jagatamAM bIjI haro vArU, zukInI vAta sAMbhaLI zuka khelyA, "chI ! e tuM zu melI ? bahuratnA vasudharA " e te ! jyAM ApaNe javAnAM chIe e nagarImAM rahelI raDAnAM makAna jevu suMdara paNa A rAjAnuM makAna nathI. cAla ! ApaNe e nagarImAM jaie. " ema kahIne zuka uDI gayA. tenI pachavADe zukI paNa uDI gaI. 66 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 prakaraNa 58 muM vikramAditye A vAta sAMbhaLI bhamAtra tarapha joyuM ne hukama karyo, "zuke kahyuM evI nagarInI tapAsa karIne mane kaho !" rAjAnA kahevAthI bhakmAtra cAlyo. jagatanI pradakSiNe karate karate sAta mAsa pachI bhamAtra tailaMga dezamAM Avyo. tyAM amarAvatI samAna tilaMganI rAjadhAnI zrIpura nagarane joI bhaTTa mAtra e nagInI zebhA jevAne te nagara tarapha AvyA. ahIyAM bhIma nAme rAjA nyAyamAM tatpara ane parAkramI, zAMtithI prajAnuM pAlana karate hate. rAjAne padmAvatI nAme paTTarANa thakI surasuMdarI nAme putrI thaI. bhaNagaNu sakalazAstranI kaLAmAM pAragAmI thayelI surasuMdarI yauvana sanmukha AvI. rUpamAM, guNamAM ane kaLAmAM devatAnI devAMganAone paNa te evI hevAthI teNIe guNa pramANenuM surasuMdarI nAma barAbara dhAraNa karyuM hatuM. guNathI ane salazAstranI zAtA chatAM surasuMdarI Aje keTalAya varSothI mauna rahetI hatI. khAsa jarUra paDe te pATI ke kAgaLa upara lakhIne javAba ApatI, paNa balavAnuM surasuMdarIe choDI dIdhuM hatuM. tenA mauna vratapaNAthI lekee enuM abolArANuM nAma pADayuM hatuM kAraNake jagatane e kAMI tALuM devAtuM nathI. rAjAe paNa e surasuMdarIne bolAvavAnA aneka prayatna karyo, paraMtu te paNa surasuMdarIne bolAvI zakaze nahi. maMtra, taMtra, je ane aneka auSadhi pramukhathI upAya karyA, paNa surabALAnuM maunavrata dUra na thavAthI rAjAe evI uduSaNA karAvI ke, "je mArI abolA putrIne lAvaze tene rAjA te putrI paraNAvaze." ane rAjakanyA surasuMdarIe 6Na evI pratijJA karI hatI ke, "mane bolAve tene ja mAre paraNavuM ) Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya zrIpura nagaranI bahAranA udyAnamAM bhIma rAjAe ramaNya mahela baMdhAvI abalAne tyAM sakhIonA parivAra sAthe rAkhelI hatI, temaja tyAM cekIpaherAnI barAbara vyavasthA karI hatI. siddha karelA eDake nAmanA eka rAkSasane abelA rANunA makAnanA daravAje rAjAe cekI karavAnI sUcanA karI hatI. abelArANine bolAvavA aneka jaNa AvatA, aneka prayAsa karatA paNa abolArANune nahi bolAvavAthI nirAza thaI pAchA jatA hatA. manamAM aneka hoMza dharIne AvatA, paNa keInI hoMza pUrI thatI nahi. bhaTTamAtra A zrIpuranagaranI apU suMdaratA ane zobhA jeI Azcarya pAmyuM. enA mahelo ane enAM makAno addabhuta hatAM. leke devatAnI mAphaka svarUpavALA ane sukhI temaja vaibhavavALA hatA. strIo paNa devAMganAono tiraskAra kare evAM manohara rUpane dhAraNa karanArI hatI. nagarInI zobhA jete bhakmAtra bajAra, coka vigere jaI rahyo. aneka manohara tariyAM taraNu dareka makAne makAne joI bhamAtra Azcarya pAmyo. eka ThekANe toraNa upara beTheluM piluM zuka yugala joI bhaTTamAtra vicAramAM paDayo, "A zukayugala te avaMtImAM joyuM hatuM te ke nahi?" bhamAtrane jaI pele zuka pitAnI zukI pratye te bolyo, "he priye! avaMtImAM meM tane je purInuM varNana kaheluM hatuM te ja A purI zrIpurI! kema tenA karatAM suMdara che ke nahi? " zukanAM vacana sAMbhaLI bhamAtrano saMdehu dUra thayo. je mATe pote nIkaLyo hato te kArya siddha thavAthI bhamAtrane saMtoSa thayo. zrIpuranagarane barAbara nihALI bhaTTamAtra nagarInI bahAra cakezvarInA maMdiramAM Avyo. cakezvarI mAtAne namI Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 58 muM 489 stuti karI bhaTTamAtra tyAM maMdira bahAra oTalA upara vRkSanI chAyAmAM jarI vizrAma lete hatuM. te samaye sura. suMdarI [abelA) sukhAsanamAM besIne sakhIothI parivarelI cakezvarI mAtAne namavAne AvI. cakezvarIne namI stuti karI surasuMdarI sukhAsanamAM besI sakhIo sAthe potAnA sthAnake cAlI gaI. bhamAtra paNa e abolA ItihAsa jANune enI pAchaLa enA udhAnamAM AvyuM. daravAjAmAM dAkhala thatAM pelA eDake pUchayuM, "koNa che tuM ? kyAMthI AvyuM che? pitAnI zakti vagara ahIM koIthI AvI zakAtuM nathI, samaje ? eDakanA pUchavA chatAM bhaTTamAtra kaMI javAba ApI zake nahi. bhamAtranA maunapaNAthI eDake jorathI eka pATu mArI "jA, jyAMthI Avyo hato tyAM! " eDakanI lAtanA prahA sthI bhaTTamAtra uchaLe ne avaMtInA daravAjAmAM paDe te jevA lAge te ujjayinInA lene joI Azcarya pAme; manamAM khuzI thate rAjasabhAmAM AvI vikramane name. zrIpuranagarI saMbaMdhI, abelArANunI ane ekanI vAta rAjAne teNe kahI saMbhaLAvI. - bhamAtrane rAjyane bhAre bhaLAvI vikramAditya agnivitALanI sahAyathI zrIpuranagaramAM AvyA. nagarane jete te rAjA cakezvarInA maMdiramAM AvI cakezvarIne namyuM. te daramiyAna surasuMdarI cakezvarIne namavAne AvI pahoMcI. cakezvarIne namI stuti karatAM abolAnI najara rAjA vikrama upara paDI. vikamanuM apUrva lAvaNya je surasuMdarI moha pAmI. "A vara zI rIte prApta thAya? " cakezvarInI stuti karatAM bolI. "he mAtA ! je A vara maLaze te Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 vikramacaritra yAne kauTilyavijaye savAlakSa dravyathI tArI anupama pUjA karIza." ema kahI surasuMdarI sakhIo sAthe cAlI gaI rAjA vikrama paNa abelAnuM mohara lAvaNya joI meha pAmI gayene cakezvarI pAse AvI be, "he devI! A manohara ramaNuM ja mane maLaze te savAlakSa dravyathI huM tamArI pUjA karIza. devI AgaLa mAnatA karI vikama rAjA bahAra nIkaLe. surasuMdarIe pitAnA mane jaI eka sakhIne mokalI ane A purUSane potAnI pAse teDAvyuM. e purUSa rAja vikama sakhInI sAthe susuMdarIne mahele AvyuM. tyAM sakhIoe ene snAna karAvI sArI rasavatIthI jamADI tRpta karyo. rAjabALa surasuMdarI paNa A purUSane joI meha pAmelI chatAM eNe vicAra karyo ke, "A purUSanI parIkSA to karIe, joIe te kharA e mane zI rIte bolAvI zake che!" surasuMdarI paDadA baMdhAvI paDadAnI aMdara suMdara suvarNa maya Asane sakhIo sAthe beThI, ane pele purUSa jamI paravArIne daravAje beThe hatA tyAMthI tene bolAvavAne sakhIne samajAvIne moklI. | daravAje AvelA vikamAdityane joI eDaka balya, koNa che tuM? konI zaktithI ahIM Avyo che?" rAjAne prabhAvazALI cahere joI eDaka thaMbhI gaye. "mArI potAnI zaktithI ! " rAjA vikramano javAba sAMbhaLI eDaka jhaMkhavANo paDe ane rAjA vikramanA tejamAM aMjAI gaye. je, tuM tArI pitAnI zaktithI Avyo hoya te mArA svAmInI putrI ahIMyAM palaMga upara beThelI che tene cAra vAra lAve te tArI zakti kharI, ane te tane varaze, anyathA Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 491 prakaraNa 58 mu tuM zikSAne pAtra thaze. " eDanA vacana sAMbhaLI rAjAe javAba Apyo,. "hA, huM ene khelAvIza." 64 rAjAnAM vacana sAMbhaLI eDaka rAjAne lai surasuMdarI pAse Avyo. paDadAmAM suvarNanA palaMga upara beThelI amAlAnI AgaLa rAjAne eka bhadrAsana upara besADayo.. eDake rAjAne kahyuM. " melAvA amArI rAjakumArIne tamArAmAM zakti hoya teA cAra vakhata !" rAtrInI zarUAta thatI hatI. dIpakono prakAza jhaMgajhagATa rAtrInI gatine bhUlAvatA hatA. sarvatra prakArA hovAthI ahIyAM te rAtrInI mAtra bhramaNA ja hatI. * eka ! koi eka manohara kyA kahe ke jethI A nizA sAr thAya ! " rAjAnA pUchavA chatAM eDaka kAMI khelyA nahi, tyAre rAjA pharIne bolyo, " eDaka ! tane thA na AvaDatI heya te huM kahuM te tuM sAMbhaLa ! paNa hoMkArA tA ApIzane!" chatAM eDaka mauna rahyo. kAMI khelyo nahi tyAre rAjAe vetAlanu smaraNa karI sarvanI ajAyabI vacce dIpane uddezIne kahyuM, " he dIpaka ! tuM prakAzamAna che, sa` suMdara tArU svarUpa che. tArI madadathI prANIe sa kai joi zake che. mArI vAta sAMbhaLavA chatAM ANI hoMkAro nathI ApatI. A eDaka paNa hoMkAre nathI ApatA, tA hai dIpaka ! tu' ja hoMkArA de ane mArI vAta sAMbhaLa ! - "he rAjan! tamArA jevA bhAgyavAna mAre AMgaNe padhAryAM che e amArUM mahAna puNya che. rANI e eka srIjAta che ne eDaka nokara che, jethI enAmAM buddhi keTalI hAya ? huM kathA athA tA kAMi jANatA nathI paNa mahAnubhAva ! tamArI vAtane sAMbhaLatA hoMkAro ApIza." sarvane ajA Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya ra cama karatA dIpaka khelyo. rAjA vikrame amelA rANIne melAvI zakAya tevA uddezathI vAta zarU karIH---- kauza'bhInagarImAM vAmana nAme brAhmaNane sAvitrI nAme strI hatI. temane nArAyaNa nAme putra ane gAvitrI nAme putrI ema e pharajaMda thayAM. gAvitrIne acyuta nAme eka mAmeA hatA. gAvitrI bhaNIgaNI anukrame yauvana vayane pAmavAthI enAM mAtApitAne enA varanI ciMtA thai. bhavitavyatAne yoge vAmana, sAvitrI, nArAyaNa ane azruta cAre jaNAM cAre dizAe gAvitrIno vara zodhavA mATe cAlyAM. devayoge cAre jaNe varane rAdhI kADhI vivAha nakkI karyAM ne lagnanuM muhUrta jovaDAvI te divase jAna laine sagAMsaMbaMdhI sAthe AvavAnI sUcanA karI. tee pAtAne ghera AvyAM. cAre jaNAM arasaparasa khulAsAthI vAtA karIne vicAramAM paDayAM, have zuM karavuM? " lagnano divasa AvatAM cAre vararAjA pAtapeAtAnA parivAra sAthe kauza'khImAM vAmana mahArAjane ghera AvI paheoMcyA. cAre vara ekbIjAne joi lahu karavA lAgyA. krodhathI uddhRta thayelA teo kanyAne paraNavAne taiyAr thayA. paNa kanyA kone paraNAvavI, tenA vicAramAM mAtApitA paDyAM. A jhaghaDAno nikAla Ave te pahelAM akasmAte kanyA gAvitrIne sa daza thayo ne mRtyunI AchI chAyA enA upara pharI vaLI. deve cArenA jhaghaDAno phaisalA e rIte karI dIdhA. have zu karavu, " teno cAre vararAjA vicAra karavA lAgyA. 66 "" mAtApitA ane sagAMsaMbaMdhI gAvitrIno agnidAha karavAne cAlyAM. tyAM smazAnamAM eka vararAjA gAvitrI sAthe baLIne bhasma thaI gayo. khIjo vararAjA tenAM asthi Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 58 muM 43 grahaNa karIne gaMgAmAM prakSepa karavAne cAlyo gaye. trIjo tyAM ja smazAnamAM jhuMpaDI bAMdhIne tapa karavA lAgyo ne nagaramAMthI bhikSA mAgI lAvI temAMthI gAvitrIne piMDa ApI bhejana karavA lAgyo, ane ethe tApasa thaI pRthvI upara bhramaNa karato tIrthayAtrA karavA nIkaLI paDaye. kanyAno hisAba e rIte cUkate thavAthI vararAjAnI. sAthe AvelAM sagAMsaMbaMdhI pitApitAne sthAnake cAlyAM gayAM. pelo tIrthayAtrAe gayele brAhmaNa anukrame vasaMtapura nagaramAM AvyuM. A paradezI brAhmaNa tapasvIne mukuMda nAme brAhmaNanI patnIe bhejana mATe nimaMtraNa karyuM, jethI te tapasvI vipra mukuMdane ghera bhejana karavAne AvyuM. brAhmaNe A mahemAna tapasvIne bhejane mATe besADI tene pIrasavA lAgI, te samaye brAhmaNane capaLa bALaka tephAna karate ne raDate brAhmaNane pajavavA lAgyo. A bALakanA tophAnathI kaMTALI brAhmaNIe bALakane culAmAM nAkhI dIdho. culAnI saLagatI bhaThThImAM bALaka bhasmavazeSa thaI gaye. A akALe ulkApAta joI mahemAna ceka. "are A te strI che ke rAkSasI? pitAnA bALakane Ama te caMDAlaNuM paNa na mArI nAkhe, paNa pavitra brAhmaNa thaI A strIe te gajaba karyo ! huM te kyAM ahIM jamavA Avyo ? mArA nimitte A bhayaMkara pApa ! are ! mArI zI gati thaze ?" brAhmaNanA pIrasavA chatAM brAhmaNa ja nahi tyAre brAhmaNI belI, "mahArAja ! Apa bhajana kare ! bAlakanI ciMtA karazo nahi. bAlaka te jIvata ja che ema mAno !" ema kahI brAhmaNIe eka DabImAMthI cUrNa laIne culAmAM e bALakanI bhasma upara nAkhyuM brAhmaNanI ajAyabI vacce bALaka tarata Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya ubhe thaI bahAra nIkaLe. brAhmaNa tapasvIe nirAMte bhojana karI dakSiNamAM e canI mAgaNI karI. mahemAnanI yAcanAne bhaMga na thAya ethI brAhmaNoe mahemAna tapasvIne e cUrNamAMthI thoDuMka cUrNa ApyuM. brAhmaNa e caNuM laIne kauzabInA smazAnamAM AvyuM. e carNanA prayogathI brAhmaNe gAvitrIne jIvatI karI. ene jIvatI karavA jatAM enI sAthe baLI gayele brAhmaNa paNa jIvato thayo. gAvitrInAM asthi saMgAjImAM nAkhIne trIjo vipra paNa AvI pahoMce, ne eka te tyAMja tapa karatA hatA. e cAre jaNa A mane hara bALAne joI paraNavAne Atura thayA. laDatA laDatA rAjasabhAmAM nyAya karAvavA mATe teo gayA ke, kanyAne vara cAremAMthI ke zuM nakkI thAya ? 2) | - rAjA vikama dIpakane uddezIne be , "are dIpaka! e cAremAM eno vara koNa thAya ? kanyA upara vara tarIkeno kono hakka thAya te kahe! >> rAjAno prazna sAMbhaLI dIpaka bole, "mahArAja ! e bAbatamAM huM jANatuM nathI ke e kanyA strI konI thAya ! ) dIpakano javAba sAMbhaLI rAjA bolyA, "are, ke te kahe ! ATalA badhA che. eka tuM bola ! rANI tame bele ! e kanyAne vara keNa?" - rAjAnA pUchavA chatAM koI bolyuM nahi, jethI rAjA be, "je jANatuM hoya chatAM na bele tene sAta gAma bALavA jeTaluM pApa lAge !'' rAjAnA A seganathI pApathI bhaya pAmelI suru suMdarI belI, "rAjana ! smazAnamAM saMpaDI bAMdhIne tapa Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 59 muM 495 karate hato ne bhikSA lAvI temAMthI je piMDa Apate hate te ja eno pati thAya. rAjasabhAmAM nyAya paNa e ja thAya! vaLI sAthe sAthe praznanA uttaramAM kanyAe vadhumAM jaNAvyuM ke, "je hADakAM nAMkhavAne gaMgA tarapha gayo e te putra thayo, jeNe cUrNano upayoga karI chavADI te pitA thayo, ne je sAthe baLIne sAthe utpanna thayo te bhAi thayo; mATe piMDa denAra ja eno pati thAya." Ama surasuMdarI eka vakhata bolIne mauna thaI gaI. bALA! barAbara che tAruM kahevuM satya che. nyAyathI gAvitrI pelA piMDa denAranI ja panI thAya. ane rAjasabhAmAM insApha paNa e ja pramANe thayo. eka vakhata kanyAnA bolavAthI rAjAne satiSa thayo. have bIjI vAra belAvA mATe rAjAe bIjI kathA - kahevI zarU karI, paNa hoMkAre koNa Ape? ekano eka dIpaka hoMkAre ApIne thAkI na jAya?" "je jenA manamAM rUce, te ja rUpALI nAra, mana lAgyA viNa mAnunI, game nahi ja lagAra." - prakaraNa 59 muM abolArANI AbhA maMDalamAM vIjaLI, vana maMDaLamAM mera; ghara maMDaLamAM strI vaLI, mukha maMDaLa tabala." rAjA vikramAditya tyAM citrAmaNamAM citrelA cheDA upara najara nAkhIne bolyo "are gheDA! tuM mane hoMkAre ApIza ne! ) "he bhUpate ! kathA karavAnI huM jANato nathI, paNa tamane hoMkAre te jarUra ApIza." badhAne ajAyabI pamADate gheDo bolyo, ne rAjAnI vAtamAM hoMkAro devA lAgyo. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya bIje prahare rAjakumArI sAMbhaLe tevI rIte rAjA vikrama vAta kahevA lAgyoH-- 496 zeSapura nAmanA eka nagaramAM sutAra, vANiyo, sAnI ane vipra--ema cAra mitrA rahetA hatA. eka divasa teo cAre salAha karIne paradeza dhana kamAvA mATe peAtAnI nagarIne rAmAma karIne cAlyA gayA. bhramaNa karatAM teo gADha jaMgalamAM AvyA. tyAM rAtrI paDavAnI taiyArI heAvAthI temaNe mukAma karyAM, ne vAApharatI eka pachI eka jAgavAno nirNaya karI sUI gayA. zarUAtamAM sutradhAra ( sutAra ) cAkI karavA maTe jAgatA rahyo ne pelA traNe nidrAvaza thayA. jAgrata rahelA gutAre eka prahara zI rIte vyatIta karavA teno vicAra karatAM jaMgalamAMthI kaSTa lAvI eka manohara sALa varSanI bALA samI eka pUtaLI taiyAra karI. rAtrIno bIjo prahara zarU thatAM sutAre vANiyAne uThADayo te pAte sUI gayo. vANiyAe A suMdara kASTanI pUtaLIne joi, pachI pUtaLIne kapaDAM paherAvI, kharAkhara zaNagArI, bIjo prahara pUro karyA pachI sAnIne jagADI peAte nidraza thayo. sanIe A manohara bALAne joI mAhu pAmI suvarNanA ASaNA paherAvI enI zobhAmAM vRddhi karI, potAno trIjo prahara pUro karyo. cAthA prahare vipra jAgyo. brAhmaNa A mALAne joi vicAramAM paDayo, ' sutAre, vANiye ane sAnIe pAtAnI kArIgIrI ajamAvI, paNa vara vagaranI jAnanI mAphaka e badhI kArIgarI jIva vagara nakAmI te. huM emAM jIva AropaNa karU* tA ?" viSe saMjIvanI vidyA bhaNI e kASTanI pUtaLIne hasatI ramatI seALa varSanI mALA banAvI saMjI-- Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 59 muM 497 vana karI dIdhI. prAta:kALe A cAre jaNuM ene paraNavAne ghelA thayelA laDavA lAgyA, to he ghoDA ! kahe e cAre. mAMthI e kanyA kone paraNe?" "te huM jANatuM nathI." ghare bolyo. rAjAe kahyuM, "je jANatuM heya chatAM na bole tene sAta gAma bALyAnuM pApa lAge!" rAjAnA segaMdathI bhaya pAmelI abolArANu (surasuMdarI) bIjI vakhata belI, "rAjana! kASTa lAvIne jeNe pUtaLI banAvI te to pitA thayo, jeNe vastra paherAvyA te bhAI thayo, ne jeNe sajIvana karI te gurU thayo; paNa jeNe suvarNanAM AbhUpaNa alaMkAra paherAvyA te ja pati thAya." barAbara che. InsApha paNa te ja sAcuM kahevAya, ane te bALA pelA senInI ja patnI thai. rAjAe e rIte abelArANune " bIjI vAra paNa A rIte vAta karI belAvI. - rAtrInA be pahera khalAsa thayA hatA, temaja trIjo prahara zarU thato hato, te samaye rAjAe sAme paDelA bhadrAsanane uddezI kahyuM, "are bhadrAsana ! dIpaka ane gheDAnI mAphaka have mArI vAtane sAMbhaLatAM vacamAM tuM ja hoMkAre ApIza ne ? rAjAnI vAta sAMbhaLI bhadrAsanamAM vitALa praveza karIne belyo, "hA, mahArAja ! bIjuM kAMI huM jANatuM nathI, paNa hoMkAre te jarUra ApIza.' rAjakanyAne saMbhaLAvate rAjA vikramAditya bolyo - vikramapura nagaramAM sema ane bhIma nAmanA be mitra rahetA hatA. kSIra ane nIra jevI bannene zuddha prIti hatI. eka divase sema adhapura nagaramAM paraNyo, paNa enI strI sAsare AvatI nahi. ghaNuM divasa pachI sema dhazurane 32 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 vikramacaritra yAne kauTilDavijaya gAma gayo, paNa tenI priyA sAsare AvI hui. jethI sAme potAnA mitra bhImane vAta karI; kAraNake sukhadu:khanI vAta mitrane karI zakAya che. ApavuM agara levu, khAnagI vAta sAMbhaLavI agara kahevI, mitrane jamADavA agara tene ghera jamavA javuM, e cha khAkhA jagatamAM prItine vadhAranArI che. peAtAno mitra kAMIka sArI salAhu Ape te mATe sAme bhImanI salAha lIdhI. Ama saMtalasa karI eka divase pAchA sAma ane bhIma anne mitro somanA dhara tarapha gayA; sAmanA sasarAnA gAma najIka koI bhaTTArakA devInA maMdira AgaLa AvyA, bhIma darzanane bahAne aMdara AvI devIne namIne elyo; " he mAtA ! jo mArA mitranI patnI amArI sAthe mArA mitrane gRhe Avaze te huM mArA mastakathI tArI kamaLapUjA karIza. pachI te anne mitro zvasuranA gAma AvyA. sAmanA sasAe banneno AdarasatkAra karyAM. sAmanI priyA paNa khuzI thayelI temanI sAthe sAsare javAne taiyAra thai. bhImanAM yukti yukta vacana sAMbhaLI mitrapatnI rAjI thai. zvasuranA gherathI eka gADuM joDAvI temAM patnIne besADI sAma bhIma sAthe peAtAnA nagara tarapha cAlyA. mArga mAM bhaTTArakAnu devAlaya AvatAM bhIma gADuM hAMkatA hatA te, DhAraDa somanA hAthamAM ApI devInAM dana karavAne AvyA. tyAM maMdiramAM AvI daivInAM vacana yAda karI tarata ja bhIme mastaka pUjA karI, devIne peAtAnuM mastaka arpaNa karyuM. keTalIka vAra thaI te bhIma na AvavAthI patnInA hAthamAM khaLaDhAnI rArA ApI dhaDakate haiye sAma bhaTTArakAnA marimAM AbyA ane peAtAnA mitrane devInI AgaLa marelA Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 59 muM jANI vicAramAM paDaye, "ke A zuM ? " tarata ja mitrane marele jANu pate paNa enI pAchaLa AtmahatyA karI nAkhI-mastaka chedI nAkhyuM. pitAne pati paNa pAcho na pharavAthI patnI maMdiramAM AvI, te bannenAM mastaka chedAyelAM joI Azcarya pAmI; "devIe banenA bhAga lIdhA ke zuM ? pati ane diyara banene marelA cheDI je sAsare jaiza to tyAM paNa leke maheNAM mAraze ke pati ane diyarane bhakSa karanArI AvI. piyara jaIza te tyAM paNa lako kaheze ke sAsare javAnI IcchA na hovAthI pANiIe pati ane diyarane marAvI nAkhyA; ne bApane ghera pAchI AvI." Ama vicArI e strIe kamaramAMthI chare kADhI tarata ja piTamAM halAvatAM bhaTTArikAdevI acAnaka pragaTa thaI hAtha pakaDI lIdhe, "hAM ! hAM ! beTI! mAga ! zuM ApuM ? tArA sAthI huM prasanna thaI chuM." devInI prasannatA sAMbhaLI strI bolI, "A banene jIvatA karo." A bane dhaDa upara bane mastane tArA hAthathI goThava. te tArA satyane prabhAve jIvatA thaze; dhaDa sAthe mastaka eMTI, hatAM tevAM thaI jaze, ema kahI devI adazya thaI gaI. pachI te strIe utAvaLathI ane kaMika bhUlathI patinA dhaDa upara mitranuM mastaka caTADayuM ne mitranA dhaDa upara patinuM bharataka gaThavatAM te cUMTI jaIne, sajIvana thayA; bane ALasa maraDIne beThA thayA. sAvadha thayelA temane jotAM strIne pitAnI bhUla samajAI ke pote zu geTALe karyo hate. have te patnI kenI? pelA patinA ghaDa zarIranI ke mitranA dhaDa upara rahelA patinA mastakanI? " rAjAnA praznane nikAla karatAM bhadrAsana behyuM; "sADA traNa maNanA zarIra AgaLa zeranA mastakanI kai kiMmata ? e to enA Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya patinuM je zarIra che tenI sI thAya; upara mastaka bhalene game tenuM hAya !" bhadrAsanane A avaLe nyAya sAMbhaLI sahasA abelAgaNI raza gharatI belI, "nahi ! nahi ! zarIranI strI thaI zake ja nahi. patinA zarIra upara bhImanuM mastaka raheluM che e mastakanI ja strI kahevAya? kAraNake zIrSanI jagatamAM pradhAnatA hoya che. Ama alArANu trIjI vakhata belI UThI. tamArI vAta kharI che, jagatamAM zarIra karatAM meMnA caherAthI ja manuSya oLakhAya che, mATe enA patinuM mastaka game te zarIra upara raheluM hoya chatAM meM uparathI ja ene ene pati loko mAne che; tethI e mastakanI ja strI kahevAya." have rAtrIne cotho prahara zarU thatAM rAjA vikrame zavyAsana tarapha najara karI kahyuM, "zasyAsana ! have mArI vAtano tuM ja hoMkAre Apa." vaitALa zavyAsanamAM praveza karI bo; "jI mahArAja ! tame vAta kahe ne huM jarUra hoMkAro ApIza.' rAjA vikrama rAjabALAne saMbhaLAvato - benAtaTa nagaramAM vizvarUpa nAme rAjAne zura nAme sevaka hato. tene kamalAvatI nAme rANI hatI. vIranArAyaNa nAme parAkramI temane eka putra hatuM. vIranArAyaNane padmAvatI nAme eka priyA hatI. vIranArAyaNanI bahAdurI ane vaphAdArI upara prasanna thaIne rAjAe lAkha rUpaiyAnI AvakavALuM eka nagara vIranArAyaNane ApyuM. ne tene pitAne aMgarakSaka nI. rAtrInA samaye reja vIranArAyaNa rAjAnA mahelanA daravAje cekI karavA lAge. eka divase rAtrInA samaye rAjAe keka strIne Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 19 muM 501 rUdanani sAMbhaLyA; jAgRta thane vInArAyaNane khelAvI e strInA rUdananuM kAraNa jANavAne meAkalyA. rAjAnI AjJAthI vIranArAyaNa nagarInA killAnuM phALathI ullaghana karIne nagarInI bahAra AvyA. ane rUdana karatI strInI pAse AvI khelyA; huM strI! AvI mAjhama rAte tamAre rUdana karavAnuM zuM kAraNa che te kahe ! '" 6. "huM A rAjyanI adhiSThAtrI kuladevI chuM. A baLatA agnikuMDamAM atyAre cAsaTha jogaNI rAjAne kheMcI lAvI potAnI tRptine mATe hAmIne bhAga leze, ane rAjA vinAnuM rAjya thai jaze, mATe huM rUdana karUM chuM; kAraNake A rAjAne evA koI sAhasika sevaka nathI ke je peAtAnA zarIrano bhAga ApI rAjAtu rakSaNa kare. " devInu vacana sAMbhaLI vIranArAyaNa eklyA, " huM... ja rAjAno vaphAdAra sevaka chuM, te agnimAM homAi javAnI vidhi mane kaheA ! ' 8 e kArya karavAne koi zaktivAna nathI te| kahIne pachI zuM karU? " ,, "koI zaktivAna che ke nahi e jANavAnuM tamAre zu prayAjana che? tame tamAre rakSAno vidhi je hoya te kaho." vIranArAyaNanAM vacana sAMbhaLI devI kheolI, " huM vIra ! trIza lakSaNA purUSanA balidAna vagara jogaNIo tRsI pAmaze nahi, ane trIza lakSaNA purUSa tarIke tu tA ane rAjA banne che. bIjuM kAI nathI. " 66 rAjA teA vizvane AdhArarUpa jagatano pAlanahAra che, paNa huM teA teno eka sevaka chuM. mArA jevAnA bheAgathI e vidhAdhArapurUSanI rakSA thatI hAya tA huM mArA bhAga ApIza." vIranArAyaNa melyA. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya 61 "" 66 tArA jevAne cAgya che. sevakano dharma rAjA tarapha----peAtAnA mAlika tarapha vaphAdAra rahevAno che, te vaphAdAra sevako humerAM peAtAnA svAmInuM hita ja cAhe che. " te he devI ! eka kSaNavAra sabUra kare ! huM AvuM chuM, ema kahI vIranArAyaNa pAtAne ghera AvyA. mAtApitAne sarve hakIkata kahI tarata ja te pAchA vaLye, pAtAnA putra vagara vitavyane nakAmu' jANanAra enAM mAtApitA ne enI zrI padmAvatI paNa enI pUMThe AvyAM. devIne kahIne vIranArAyaNe agninA kuMDamAM pApAta karyo. enI pAchaLa enA mAtApitA ane srIe paNa agnikuMDamAM jhaMpalAvyuM. A badhI ceSTA dUra ubhA ubhA eka purUSa jotA hatA. peAtAnI najara AgaLa cAra cAra vAno bhAga apAyele joi pote AgaLa AvI agnikuMDamAM paDavAne dhasI gayA. e purUSa te vIranArAyaNane sInA phaMdananuM kAraNa jANavAne meAkalI enI pAchaLa AvanAra rAjA Ate hatA. rAjAne agnikuMDamAM apApAta karatAM ekadruma devIe paDI lIdhA; ane kahyuM, "hAM, hoM! 11 " mArA kAryamAM vighna nAkhanArI tu koNa che ? " rAjAe e srIta karyuM. rAjAne uttara ApatI kuladevI elI, " huM rAjya ane nagaranI rakSaNa karanArI kuLadevI chuM! tu zA mATe mare che ? " * devI ! te A badhA mRtyu jIvatAM kara ! '" 502 pAmelAne tu` macAva ! sajIvana karyAM. A tamArA sevakonI ema kahI devI adRzya rAjAnA kahevAthI devIe badhAMne - rAjan! tamArI ane vaphAdArInI A parIkSA hatI, " Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 59 muM pa03 thaI gaI. devInA vacanathI camatkAra pAmele rAjA, vIranArayaNa sAthe nagaramAM cAlyA gaye. rAjAe aneka gAma nagara viranArAyaNane InAma ApI tenuM bahumAna karyuM. "he za! bela e badhA sAhasikamAM khare sAhasika kaNa? varanArAyaNa ke enAM mAtApitA yA enI strI ke rAjA ? " "hu emAM kAMI jANuM nahi." zavyAsane javAba Ape. zone javAba sAMbhaLI rAjA vikama bele, "je Ane uttara jANatuM heya chatAM na bole tene sAta gAma bAnyAnuM pApa !" pApanA bhayathI bIdhelI abelAraNuM bolI, "he rAjana ! vIranArAyaNanuM sAhasikapaNuM e te ene ghama hatA. svAmI pratyenI sevakanI e pharaja che. strI potAnA svAmI pratyenI pharaja bajAvatI hatI, tyAre mAtApitA putranA mehamAM sAhasika banyAM hatAM. kharI sAhasika vRtti te rAjAnI ja gaNAya! kAraNake pRthvInA AdhArarUpa rAjA sevakane mATe sAhasika thaye te ajaba kahevAya. mATe khare sAhasika te rAjA ja gaNAya !" tamArI vANu satya che. cothI vakhate paNa tame javAba ApI mArI pratijJA pUrI karI." abolArANIne evI rIte bolatI karI dIdhI. rAtrI paNa pUrNa thaI ane prAtaHkALa thayo. rAjA vikame cAre vakhata abolArANIne lAvI pratijJA pUrI karavAthI enAM mAtApitAe surasuMdarIne te ja divase rAjA vikrama sAthe paraNAvI dIdhI. rAjA vikrame paNa abelArANIne paraNI pitAnI abhilASA pUrI karI. Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya prAtakALe lagna thayA pachI rAjAe varane bhejana mATe jyAre AmaMtraNa karyuM tyAre rAjA vikame cakezvarInI pUjA karavAnI potAnI pratijJA kahI saMbhaLAvI. abolArANu surasuMdarIne paNa pratijJA hevAthI banne jaNe vAtranA nAda sAthe savAlAkha savAlAkha dravyathI cakezvarInI pUjA karI. cakezvarI devIne namI bhAvathI bannee stuti karI, devIbhakti pUrNa karI. ADaMbarapUrvaka potAne sthAnake AvIne rAjAe priyA sahita dhazuragRhe bhejana karyuM. abelArANuM sAthe keTalAka divasa tyAM rahIne pachI dhazuranI rajA laI rAjA vikramAditya abelArA sAthe pitAnA nagaramAM AvyuM. ne abelANane paraNyAno rAjayamAM mahatsava karyo. avaMtImAM AnaMda AnaMda vartAI rahyo. abolArANIne rahevA mATe sAta bhUmikAvALe moTe mahAvAsa taiyAra karAvIne temAM abelArANI sAthe sukha bhegavatAM pitAne kAla devatAnI mAphaka sukhamAM vyatIta karavA lAgyA. rAjA eka divase rAjasabhAmAM beDe hato tyAre koIka vaNike rAjasabhAmAM praveza karI rAjAne eka maNibheTa Ape. divya maNine joI rAjAe pUchayuM, "A maNi tuM kayAMthI lAvyuM che? >> rAjAnA javAbamAM vaNika bolyo, "khetarane kheDatAM pRthvImAMthI A divya maNi mane hAtha lAge che. rAjAe sabhAmAM enI kiMmata karAvI, paNa koI A maNinI kiMmata karI zakyuM nahi. meTAmoTA jhaverIe paNa A maNinI kiMmata na karI zakavAthI rAjAe kahyuM, "huM be divasamAM enI kiMmata karIza." ema kahI maNi rAjabhaMDAramAM mukAvI rAjA agnivetALanI sahAyathI pAtAlamAM belI Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 muM 505 rAjA pAse gayA ane tyAMthI maNinI kiMmata jANI lAvI rAjasabhAmAM AvI rAjA bAlyA, "A maNiratnanI kiMmata trIsa koTI suva mahAro che. cha ane pachI pelA viNakane trIsa koTi suvarNa ApIne rAjI karyAM, rAjA vikrama evI rIte udAratAthI pRthvInu pAlana karatA nyAyathI rAjya karatA hatA. prakaraNa 60 mu rUkimaNI bAlassa mAyamaraNa, majjA maraNaM ca juvyaNA samaye / therassa puttamaraNaM, tinnivi garuAIM dukkhAI || bhAvA--mAlakapaNAmAM mAtAnuM maraNa, yauvanavayamAM zrInu maraNa ane vRddhapaNAmAM putranuM maraNa A traNa jagatamAM meTAmAM moTAM dukhA gaNAya che. rAjA vikrama sabhA bharI beThelA hatA. te samaye koika paDita rAjasabhAmAM AvyA, aneka vArtAlApathI rAjA ane rAsabhAne rajIta karatAM piMDate rAjAne Azcarya pamADanArI eka kathA kahI sabhaLAvI te nIce mujama:-- he mahArAja ! capAnagarImAM caMpaka nAme rAjAne caMpakamALA nAme rANI hatI. tyAM devazarmA nAme eka brAhmaNa rahetA hatA tene prItimati nAme priyA hatI. brAhmaNane prItimatithI eka manohara rUpavALI rUkamaNI nAme putrI thaI. putrI anukrame A varSanI thatAM prItiti acAnaka mRtyune AdhIna thai. rUmiNI bALA yathAzakti gharanuM kAmakAja karatI hAvAthI devazarmAe pharIne lagna karavAno vicAra mAMDI Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya A vAgye. enI pADAzamAM eka kamalA nAme vidhavA brAhmaNI rahetI hatI. A juvAnajodha jevI kamalAne jIvAna devazarmA gamI javAthI devazarmAnI pAse AvI rAja ene paraNAvavA mATe samajAvavA lAgI. paNa devazarmA lagna karavA taiyAr na thavAthI kamalA roja rUkamaNInI rasoI bagADI jatI, koi vakhate mIThuM nAkhI jAya, te kAi vakhate kacaro nAkhI jAya, koI vakhate pANI nAkhI jAya. evI rIte roja khAvApIvAmAM khalela paDavAthI brAhmaNa devazarmA pharI lagna karavAne taiyAra thaye, te kamalAne kanyA zodhavA mATe bhalAmaNa karI. 46 tamAre kevI kanyA joie ! umaramAM kadAca meTI hAya te cAle ke nahi ? '' kamalAe meAdyama pUchyuM. meADhI haze te zuM thayuM ? rUpavAna hAya, gharano kArabhAra upADI le tevI DAhI hAya, eTale ' guNavAna masa ! ka 66 rny mArA jevI rUpavAna hoya, te mArA jevaDI hoya te tamane game ke nahi ? " kamalA mamAM eTalI. 66 tArA jevaDI heAya topaNa cAle, paNa tArA jevI dekhAvaDI tA jarUra hAvI joIe. ' devazamAM bAlyA. " ema ja ne ! " kamalA husI. 6< hA ! " devazarmAe kahyu'. 66 huM te tamArI sAthe paraNuM to ? '' kamalA hasI. * to te bahu sArUM ? ' devazarmA hasIne khelyA. kamalA devazarmA sAthe hastamelApa karI tenI sAthe rahI khAnapAnathI uttama rIte patinI bhakti karavA lAgI; ane patine samajAvIne rUkamaNIne gAyo cAravA mATe vanamAM mokalI, jevuM tevu. khAvAnuM ApI mAtA vinAnI mi vy Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 60 muM 507 NIne kamalA bahu ja du:kha devA lAgI. devazarmAnI sAthe sukha bhogavatAM kamalAne ekakANI putrInA janma thayA. kANI chatAM paNa mAtA kamalA ene lADa laDAvI ucheravA lAgI. rUkamiNI aparamAtAnA trAsathI duHkhI thatI Dhora cAravA gayelI, te sImamAM eka vRkSanI nIce lamaNe hAtha daI ne beThI hatI. te samaye iMdranA putra meghanAdanI zrI meghavatIe nAradanuM apamAna karavAthI nArade meghanAda pAse AvI rUkamaNInA rUpaguNanu varNana karyu. rUkamaNInA rUpamAM dIvAno anelA meghanAda nArada sAthe rUkamaNI beThI hatI tyAM AvyA: rUkamiNIta gAMdhava vidhithI paraNI pAtAnI sAthe teDI gayA. rUkamiNIne anya sthAnake rAkhI pratidvivasa peAtAne hAthe teNIne zaNagArI teNInI sAthe sukha bhogavavA lAgyA ne meghavatIne manathI paNa yAda karatA nahi. pati ghera na AvavAthI meghavatIe ciMtAtura thaI ne peAtAnI eka sakhIne pAtAnA patinA samAcAra jANavAne mAkalI. sakhIe meghanAdane anya strI sAthe bIje sthAnake rahI sukha bhAgavatA joyA. e hakIkata meghavatIne kahI sa'bhaLAvI. meghavatI manamAM AmaNudUSaNa rahevA lAgI, A maya nAradajInu' parAkrama lAge che, mATe nArajIne hAthamAM lIdhA vagara patino meLApa have thaze nahi." tethI manamAM meghavatIe amuka cAjanA ghaDI kADhI. 66 eka divase nAradajI akasmAt AvI caDayA. meghavatIe nAradajInI khUba premapUrvaka stuti karI potAnI bhUlanI mAphI mAgI. enA vinaya vigerethI nAradajI prasanna thayA ne bolyA, khola putrI ! tArU zuM kAma karU ? " " mArA pati mane pAche Ape !" nAra4jI meghava-tInI vAta sAMbhaLI cAlyA gayA. meghanA pAse AvI Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya "" ene samajAvavA lAgyA, are mUrkhA ! ATale badho A strImAM rakta thai gayA zu'! A manuSyaNInAM hADa, mAMsa ane rUdhirathI bharelImAM tuM divya dehavALA divya svarUpa vALI meghavatIne choDI A srImAM lAbhAi zu' gayA?'' nAradajInI vANI sAMbhaLI meghanAda zAi gayo. " prabhA ! zuM karU have tyAre? " meghanAda bolyA. nAradanA kahevAthI meghanAda vasASaNathI zaNagArI rUkamiNIne te vRkSa nIce mukI meghavatI pAse cAlyA gayA. pachI miNI ghera AvI, paNa pAchI pharatAM e vRkSa nIce tenuM eka kaMkaNa paDI gayuM, tenI tene khabara rahI nahu. ghaNe divase rUkamiNI ghera AvavAthI enI aparamAtAe pUchyuM, " kayAM gai hatI ATalA badhA divasa ? " " te huM kAMi jANatI nathI. huM jyAM hatI tyAM devatAnI mAphaka mANaso sukhI ane sauryavAna hatA. '' A vAta sAMbhaLI aparamAtAe enAM ghareNAM vastrAbhUSaNa vigere utarAvI jIrNa varcu paheravA ApyAM. rAjA eka divase dhoDesavAra thaI vanamAM pharavA gayelA, te pharatA pharatA pelA vRkSa nIce jyAM bALA beThelI hatI ne meghanAda jyAM mUkI gayA hatA tyAM AvyA teA, te mALAnA hAthamAMthI paDI gayeluM. kaNa teNe joyuM. rAjAe te kaMkaNa peAtAnI paTTarANIne Apyu. e apUrva divya kaNane joi paTTarANIe bIjI' enI joDanuM kaMkaNa maMgAvavAnI haTha pakaDI; anyathA kAmAM baLI maravA taiyAra thai. rAjAe ma'trIo sAthe vicAra karI nagaranI nyA temaja strIone pAtapAtAnAM uttama AbhUSA dhAraNa karI bhojana mATe AmaMtraNa Apyu. harAvelA divase nagaranI Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 60 muM - 509 nArIo rAjadarabAramAM bhejana mATe AvavA lAgI. kANu putrI rUkamiNinAM AbhUSaNa ane vastro paherAvI tenI sAthe rAjAnA darabAramAM kamalA paNa bhajana karavAne AvI. kANanAM divya AbhUSaNa joI rAjA vicAramAM paDe. " A AbhUSaNe A bALAnI na hoya, mATe kaMIka bheda che. rAjAe kANIne pitAnI pAse bolAvI pUchyuM, "he bALe! te paherelAM A AbhUSaNa ane kaMkaNa tathA vastra kenAM che? rAjAnA pUchavAthI kamalAnA zIkhavyA pramANe kANuM belI, "he mahArAja! mArAM vaLI; bIjAM kenAM haze e? " "tAre che ? tyAre A hAthamAM kaMkaNa to eka ja che. AvuM bIjuM kaMkaNuM kyAM che, batAva !" rAjAe pUchayuM. e to khovAI gayuM che?" kANue uDAu javAba Apo. "kayAM khevAyuM?" rAjAe pUchayuM. mane khabara nathI, mahArAja ! " kANu belI. kANunI luccAI jANe rAjAe tene mAravA mAMDI. "sAcuM bola, nahitara tane mArI nAkhIza." rAjA cAbuka laIne UTha. ekAda kheMcI kADhaye, eTale bhayathI jatI kanyA bolI, "mahArAja! mAraze nahi A badhAM AbhUpaNa te mArI bahena rUkamiNinAM che. " - rAjAe tarataja rUkamiNIne lAvI. cha vamAM paNa suMdara rUkamiNInI kAMti joIne rAjA mehu pAmyo. enA pitAne dravya ApI rAjA rUkamiNI sAthe paraNya ane rAjapATa bhUlI tenI sAthe sukha bhegavavA lAgyA. paTTarANuM pAsethI peluM divya kakaNa chetarIne laI lIdhuM, ne te navI rANIne arpaNa karyuM, AthI paTTarANa mAM vakAsIne joI rahI. Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya kaMkaNa levA jatAM atyAre te patine paNa te gumAvI beThI. navI raNu rUkamiNi sAthe sukha bhegavatAM navI rANIne garbha rahyo ne ene putrane prasava thavAnI taiyArI thatAM kamalAe devazarmAne mekalI rUkamiNune pitAne ghera bolAvI. rUkamiNI pitAne ghera AvI. tyAM teNe eka putrane janma Ape. A pachI eka divasa kamalAe rUkamiNIne chetarIne potAnA gharanA kuvAmAM nAkhI dIdhI. akasmAta tyAMthI ke takSaka nAme nAgakumAra rUkamiNune upADI pitAne sthAnake laI gayA. pitAne sthAnake jaI rUkamiNu sAthe lagna karI te vividha bhAge tenI sAthe bhegavavA lAgyuM. kamalAe rUkamiNunAM vastra paherAvI potAnI putrI kANuMne rAjaputra sAthe zIkhavADIne rAjA pAse mokalI. kANuM rAjaputrane laI rAjamahelamAM AvI. rAjA ene joi vicAramAM paDayo. "A zuM? zuM A rUkamiNI che? >> kANInuM meM joI rAjA camaka, "tArI AMkhe A zuM thayuM ? ) "svAmI! mArA pitAne ghera aMdhArAmAM akasmAta paDI javAthI AMkhamAM vAgyuM ne phUluM paDayuM che. kANIe javAba Ape. tuM khoTuM bole che! tuM zuM rUkamiNa che? tane keNe mokalI che te kahe ! rAjAnA pUchavA chatAM kANuM kAMI belI nahi. rAjAe kANIne mAravA lIdhI. mAranA bhayathI kANIe mAnI dIdhuM, "mahArAja ! A badhuya kSaTa mArI mAtAnuM che ne rUkamiNune te kUvAmAM nAkhI dIdhI che." rUkamiNanI vAta sAMbhaLI kANane kADhI mukI rAjA paNa rUkamiNuM pAchaLa kuve paDavA taiyAra thaye, paNa maMtrIee cha mAsa sudhI dhIraja dharavAne kahyuM. rAjAe vipra priyA kamalAne dezanikAla karIne rAja Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 60 muM 511 putrano janmotsava karyo. dhAtrIothI rAjaputra meTa thavA lAge. rAtrIne samaye rUmiNuM takSaka nAganI sahAyathI rAjamahelamAM AvI bAlakane stanapAna karAvI jatI hatI. rAjAe eka divasanI rAtrIe rUkamiNane oLakhI. te ene pakaDavA gaye, paNa rUkamiNu hAthamAMthI chaTakI gaI, eTale rAjA nirAza thaye. tyAra pachInI rAtrIe rUkamiNa jyAre bALakane stanapAna karAvavA lAgI ane te stanapAna karAvIne javAne taiyAra thaI tyAre rAjAe ekAeka rUkamiNIne pakaDI lIdhI. rUkamiNuM pAchI na pharavAthI takSaka nAga ene levAne rAjamahelamAM AvyuM. rAjAe rUkamiNune pakaDelI joI takSaka nAga balya, are, choDa mArI priyAne! " paNa rAjAe rUkamiNune choDI nahi. jethI nAga sahasA nAganuM svarUpa dhANa karI rAjAne karaDo. rAjAe paNa ekadama nAgane pakaDIne bhIta sAthe pachADa. jorathI pachADa lAgavAthI nAganA rAma ramI gayA rAjAne nAganuM viSa vyApavAthI mUcha AvI gaI. prAta:kALe banne patine maraNa pAmelA jANI rUkamiNuM kaSTabhakSaNa karavAne taiyAra thaI. vAIbranA nAdathI bane patinI sAthe rUmiNI satI thavAne smazAne AvI. citA racAvI pote baLI maravAne taiyAra thai. te samaye akasmAta meghanAda e dazya joI tyAM AvyuM. rUkamiNIne satI thatAM aTakAvavA lAgyuM. "are, strI! mane oLakhe che ke bhUlI gaI? mArA jIvatAM tuM satI kema thAya che? * meghanAda bolya. tame te paraNIne mane choDI dIdhI. tyAra pachI mAre A be pati thayA che. bhAgyage te bane maraNa pAmyA che. te jIvatA na thAya to mAre temanI sAthe kASTabhakSaNa karyuM ja chUTake che." rUkamiNI belI. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya 66 jarA sabUra ! huM temane sajIvana karUM chuM ! " meghanAde rUkimaNIne samajAvI banne mRtaka para amRtajaLa chAMTI bannene sajIvana karyAM. rUkimaNInA traNe pati tyAM ekatra thayA ne A mArI! A mArI !" kahIne vAdavivAda karavA lAgyA. "e tA jakharAnuM jora ! jamo hAya te lai jAya; paNa nyAyathI e kaiAnI patnI !" para avatIrAja vikramAdityanI sabhAmAM adbhuta kathAne kahetA paDite pUchyuM, "tame badhA vicArIne kahe e traNe patimAMthI rUkimaNI keAnI patnI thAya? " paDitano prazna sAMbhaLI rAjasabhA vicAramAM paDI gaI, paNa kAMi nirNaya thaI zakyA nahi. rAjA vikrama khelyA, " are paDita ! e zrI teA rAjAnI kahevAya ! " rAjAnI zI rIte thAya ? ene zarUAtamAM paraNanAra tA meghanAda tute, prathama paraNanAra ja eno kharA pati gaNAya ne!" maMtrIe kahyuM. rUkamiNI manuSya che, ane manuSya upara prathama manuSyano hakka heAya che. meghanAda manuSya nahAtA temaja tAjja nAga paNa manuSya na hatA. teo manuSya na heAvAthI manuSya strI upara hakka mAlikI dharAvI zake nahi. rAjA manuSya hAvAthI philmaNI upara rAjAno ja hu hatA, jethI e traNe patiemAM rUkimaNI rAjAnI ja srI gaNAya. " vikramAdityanI vAta sAMbhaLI paDita ane rAjasabhA khuzI thaI. rAjAnI vAta e badhAnA gaLe utarI gaI. rAjAe paMDitanu mahu sanmAna vadhAryuM te paDatane dazakroDa suvarNa maheArA ApI rAjI karyo. paMDita rAjI thai rAjAne nasI cAlyA gayA. vikrama rAjAnI sabhAmAM je koi vidvAna agara paDita ke kivirArAmiNa evI adbhuta ne AzcaryakArI kathAne kahe (4 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 61 muM 5i3 che. tene puSkaLa InAma ApIne rAjA satiSa pamADe che e rAjA vikramanI udAratA kyAM? ane AjanA lakSmIvAnI dUSaNatA kayAM? ayaM nijaH paroveti, gaNanA laghu cetasAM / ___ udAra caritAnAM tu, vasudhaiva kuTuMbakaM // bhAvArtha - A mArUM che, yA A pArakuM che, evI gaNatarI te tuccha cittavALAonI heya che arthAta saMkucita manavALA jI A mArUM che, A bIjAnuM che evI mAnyatA rAkhI svArtha sAdhavAmAM ekacittavALA rahe che, paNa udAra cittavALA purUSane manamAM evuM koI hetuM nathI. te to AkhI pRthvIne potAnA kuTuMba jevI gaNuM pitAnI milkata sarvenA upayogamAM Ave tevI rIte varte che, ane teo pitAne ne pArake bheda gaNatA nathI. badhAe emane mana sarakhA hoya che, eTale jagatane potAnA kuTuMba jevuM gaNuM pitAne hAtha mokaLo rAkhe che paraduHkhabhaMjana avatIpati vikamanI udAratAthI leke karNa dAnezvarIne paNa bhUlI gayA hatA. AjanA jamAnAnA sAkSAta kaNa jevA vikama rAjAne pAmI leke pitAnAM manavAMcchita meLavI rAmarAjyanI mAphaka sukhamAM kAla vyatIta karatA hatA, ne kalpavRkSa te keIne nAmAM paNa yAda AvatuM nahotuM. prakaraNa 61 muM parakAyapraveza-vidyA yathA gajapatiH zrAntaH, chAyArthI vRkSamAzritaH / vizramya taM gajo haMti, tathA nIcaH svamAzrayam / / 33 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya bhAvArtha:---madAnmatta hAthI tApathI tapelA, vRkSanI nIce AvI tenI chAyAmAM zAMti pAme che--vizrAma le che. vizrAma lIdhA pachI te hAthI e vRkSane ja bhAgI nAkhe che; tevI ja rIte nIca purUSA paNa jeNe Azraya ApelA hAya tenA ja nAza karI nAkhe che. 514 16 " he brAhmaNa ! tuM kyAMthI Ave che? kema AvyA che? zuM kAMI AzcaryanI vAta lAvyeA che ? " eka divase rAjasabhAmAM AvelA eka brAhmaNane rAjAe pUchyuM: mahArAja ! kRpAnAtha ! aneka tIrtho jevAM ke gagA, gAmatI, gADhAvarI, kAzI, prayAga vigere sthAna pharatA pharatA AvyA . tIrthAnI sevA karatAM meM eka adbhuta cogIta eka sthAnake joyo !" pelA rAjasattAmAM AvelA vipra rAjAnI sAme beyA, " te yAgI zuM kAMI camatkAra jANe che?" rAjAe pUchyuM. " hA, avatIrAja ! pakAya praveza-vidyAne jANanArA ane parvatanI guphAmAM rahelA e cAgInI meM cha mAsa sudhI adbhuta sevA karI, paNa ceAgI mArI upara prasanna thayA nahi ane mane e prakAyapraveza-vidyA ApI nahi. mATe he kRpALu ! tame dAtAra cheA, paraduHkhabhaMjana che, te yogI pAsethI e vidyA mane apAvI mArU duHkha bhAgA ! " vipranI vAta sAMbhaLI rAjA enuM duHkha bhAgavA taiyAra thayA. bhaTTamAtrane rajya bhaLAvI rAjA pelA vipranI sAthe parvatanI guphAmAM e siddha yogIrAja pAse gayo. rAjAe yogInI sevA cAkarI karI. vinaya, bhakti ane madhura vacanathI rAjAe yogIne prasanna karyAM. rAjAnI sevAthI prasanna ne yogI khelyo, " henareAttama! mArI pAse Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 61 muM pApa rahelI parakAyapraveza-vidyAne tuM grahaNa kara ! mArI pAse rahelI e amUlya vidyAne grahaNa karI tArI bhaktinuM tuM phaLa meLava! yegInI prasannatA joI jA be , "gIrAja! Apa je mArA upara prasanna thayA che to parakAya-praveza--vidyA pahelAM A viprane Ape." rAjAnI udAratA jANuM yegI bolyA, "rAjana ! A vipra e vidyA meLavavAne agya che, kRtanI che, pApI che. apAtrane vidyA ApavAthI mahA ane karanAre thAya che. evAne vidyA ApIne te huM zuM karuM ?" . gInI vANI sAMbhaLavA chatAM rAjAe Agrahu karyo, gIrAja! e game tevo hoya chatAM Apa ene mArA upara kRpA karIne vidyA Ape." "paNa ene vidyA ApIza to tane pitAne ja e anartha karanAre thaze, e mAruM vacana satya mAnaje." gIe puna: niSedha karyo. "bhale e mane anartha karanAre thAya, chatAM Apa ene vidyA Ape" rAjA vikramanA AgrahathI vegIe rAjA ane vipra bannene parAyapraveza-vidyA ApI. 'yogIrAjane namI temanI stuti karI potAnuM kArya siddha thavAthI vidyAsaMpanna rAjA ane brAhmaNa tyAMthI cAlyA. banne vighAthI gurUbhAI thayelA anukrame avaMtInA udyAnamAM AvyA, ne eka vRkSa nIce vizrAma levAne lyA. rAjA vikramano paTTahastI mRtyu pAmavAthI maMtrIe te samaye udyAnanI najIka zahera bahAra eka meTe khADe dAvatA hatA. rAjAne paTTahastInA mRtyunI jANa thatAM te vipra tarapha najara karIne bolyo, "he vipra ! mAsa Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya zarIranuM tuM rakSaNa kara! ane huM paTTahastInA zarIramAM praveza karI tene sajIvana karUM-A parakAyapraveza-vidyAne ajamAvI khAtarI to karuM ! ) rAjA vikrame brAhmaNane potAnA zarIranI rakSA karavAnuM prata karI, zarIramAMthI nIkaLI paTTahastInA zarIramAM praveza karyo. paTTahastI jIvate thaI ubhe thayo. enA haravA pharavAthI badhA le khuzI thayA. jaya jaya zabdo thavA lAgyA. mAMgalika vA vAgavA mAMDayAM. badhe AnaMda AnaMda thaI rahyo. rAjA vikamanuM zarIra brAhmaNanI pAse rakSAmAM hevAthI brAhmaNanI vicArazreNI:: have palaTAI; "are brAhmaNanA kheLiyAmAM AvI meM zuM sukha dIThuM duHkha, daridra, dorbhAgyathI mAruM jIvana eLe gayuM. have te sukha maLe kadAca! paNa sukha zI rIte maLe? " vicAra karate vipra manamAM camakayo; "are atyAre huM ja vikama banI jAu to ? mArA sukhamAM kAMI khAmI Ave? A merA vizALa rAjyano huM ja svAmI ! aneka rANIono svAmI ! vAha, AvI taka kAMI pharI pharI maLavAnI hatI? A taka gumAvI te thaI rahyuM. pharI kayAre AvI taka Avaze ! huM paNa rajAnI mAphaka atyAre mArI vidyA ajamAvuM. AvuM muhUrta karIfkayAre AvavAnuM hatuM te ! rAjA paTTahastI thaI gaye te have huM rAjA thAu!" e vime pitAnA zarIramAMthI rAjAnA zarIramAM praveza karyo. rAjA vikrama ubhe thaI nagaramAM AvyuM. rAjamahelamAM AvI maMtrIo ane rANIone maLe. rAjAnI AvI ceSTA joI maMtrIo ane rANIe vicAramAM paDI gayAM. "A zuM thayuM ? rAjAjI te badalAI ja gayA. ajANyAM sthAnakanI mAphaka ataDA rahe che. pahelAMnA A Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 61 muM 517 rAjA ja niha. zarIra te rAjA vikramanu` che, tyAre A kANu ! vikramanA zarIramAM praveza karI ahI AvanAra koNa ?" rC/ ALasu, parAkrama vagaranA te khelavA cAlavAnA paNa ThekANA vagaranA rAjAne joI maMtrIo paNa muMjhAyA. paraspara maMtrIe vicAra karavA lAgyA; " nakkI A rAjA vikrama nathI." rANIo-paTarANI Adi sarvene khAtarI thaI ke, ' rAjA vikrama A na heAya. haze, je haraze te huve jaNAze." vikramanu" zarIra dhArIne AvelA sAthe rANI bahu ja sAvadhAnIthI vartavA lAgI. 61 paTTahastInA zarIramAMthI nIkaLI rALa vikrama pAtAnA zarIramAM praveza karyA mATe potAnA sthAnake, jyAM zarIra viSane soMpela hatuM tyAM gayo, paNa peAtAnuM zarIra joyuM nahi,ne vipranA zarIrane teA pakSIothI bhakSaNa karAtu joyu. nagaranI bahAra peAtAnA zarIrane na jovAthI rAjA vicAramAM paDayo; " nakkI A duSTa vipra vizvAsaghAtI thayo. yogI mahArAje kahyuM hatu ke A tane anatha karanAro thaze, nakkI e vacana atyAre satya thayuM. mArA zarIramAM praveza karI rAjamahelamAM e pahoMcI gayo. have zu? atyAre te mArA rAjyane bhAgavanAro, mArA aMtaHpuramAM paNa svecchAe gamana karanArA thayo. are A duSTa brAhmaNa ! zuM tuM AyA nIca thayo ? tArI AvI nIcatA ? AhA ! jagatamAM vidhi zu' zu' nathI karatI. lakSmI, adhaya ane hakurAIne pAmIne kayo manuSya gava nathI karatA ? ApadAo kene nathI AvatI ? mATAone paNa Apatti Ave che. jagatamAM strIoe kayA purUSanuM mana skhalita karyu" nathI ? rAjAne koNa priya hAya che? kALarAjAe konA zikAra karyo nathI ? dANa yAcaka gauravatAne pAme che? athavA to dunanI Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518, vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mAyAjALamAM sapaDAyela keNu purUSa kSetrakuzaLa rahI zake che? mATe e badhIya vidhinI racanA che. have mAre zuM karavuM ? vicAramAM paDelo rAjA vanamAM bhramaNa karate eka mRtyu pAmelA zukanA zarIramAM peThe zuka AkAzamAM uDIne nagara tarapha Avato hato. tyAre te samaye nagara tarapha jatA keka manuSyanA hasta upara besIne bolyo; "are purUSa! mane laIne avaMtI nagarImAM jA ! rAjamahelanI najIka jaI mane vecI nAkha. paTTarANI kamalAvatI pAsethI cha dinAra lai mane tuM rANIne ApI deje." popaTanI vANI sAMbhaLI khuzI thayele te purUSa zukane laIne nagarImAM Avyo. rAjamahelanI najIka AvI kamalAvatI devIne, cha dinAra laIne e zaka ApI dIdho. kamalAdevI e zakane joI atyaMta khuzI thai. kamalAdevI zukane je je prazno pUchatI te te sarvane zuka spaSTa bhASAmAM uttara Apato hato. pratidivasa AvA praznottarathI rAjI thayelI kamalAdevI zakane joIne praphalita thatI sukhamAM samaya vitAvatI hatI. zuknAM manamAM vicAra Avyo, "mArI kharI hakIkata kamalAdevIne kahI dauM te ? paNa are ethI zuM ? e hakIkta jANIne kamalAdevI kadAca bhUpatine mArI nAkho te lokamAM ethI te ulaTe arthano anartha thaze. agara te A rAjA-vipra je mane zukanA svarUpamAM oLakhI jAya te prapaMca ramIne mane marAvI nAkhe, mATe e kaI yukti ThIka nathI. atyAre te zukarUpe ja rahevAmAM DahApaNa che. samaya anukULa Avaze tyAre joI levAze " kamalAdevI sAthe bhajana kara ne kamalAdevIne vANIvidathI rAjI karate zuka, samayane vItAvavA lAgyo. kamalAdevI paNa zuka sAthe eTalI badhI haLImaLI gaI hatI ke zuka vagara lagAre Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mr ga SrAbhA, paTTarANI kamalAvatI pAse parakAyA praveza vidhithI zukanA kalevaramAM praveza karI pAMjarAmAM rahela vikramAditya, pRSTa 518 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 61 muM 519, ene cena paDatuM nahi. zukanI sAthe ene atyaMta gADha prIti thaI gaI hatI. eka divasa vArtAvinoda karatAM zuka bole, "he rANI ! huM paMkhI jAta hevA chatAM mane lAge che ke mArI sAthe tamArI gADha prIti baMdhAI gaI che. hA, kharI vAta che mArA zuka! tArA vinA mane jarAya gamatuM nathI. tane jouM chuM ne huM rAjI rAjI thAuM chuM." rANInI vAta sAMbhaLI zuka bele, "kadAca marI jAuM te tame zuM karo ? 2) : "evI vANuM na bola! tuM kadAca marI jAya te tArI sAthe agnimAM huM baLI marIza e nakI samajaje." rANI belI. kamalAdevIne gADha sneha jaI zuka manamAM rAjI thayo. eka divase makAnamAM eka garoLIne maraNa pAmelI joI rAjA zukanA zarIramAMthI nIkaLI gaLInA zarIramAM paThe. basa khalAsa, zuka mRtyu pAmI gaye. zukane mRtyu pAmelA jaI raNI kamalAdevI vilApa karatI zuka sAthe kASTabhakSaNa karavAne taiyAra thaI. kamalAdevIne kASTabhakSaNa mATe taiyArI karatI joI rAjamahelamAM tema ja maMtrIomAM hAhAkAra macI rahyo. kamalAdevIne zukanI pachavADe baLI maratI jANI rAjAnA zarIramAM rahele vipra be; "are rANI! kaSTabhakSaNa karI tArA AtmAne kaleza na pamADa, ha zukane hamaNAM ja sajIvana karIza." rAjAnA zarIramAM rahelA vipre rANIne dilAso ApI zukanA zarIramAM praveza karyo. zuka hAlate cAlata ubhe thaze. pachI tarata ja gaLInA zarIramAM praveza karela Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520. vikramacaritra yAne kauTilyavijya rAjA tyAMthI nIkaLIne tarata ja potAnA zarIramAM dAkhala thaI gaye. rAjAne potAnA mULa svarUpamAM oLakhI, satya, sAhasa, parAkrama ane audAryathI maMtrIo jANI gayA ke rAjA vikama A pote ja che. maMtrIoe rAjAne khulAso pUchavA kahyuM ke "he mahArAja! A badhuM zuM banI gayuM ?" rAjA vikrame parakAyapraveza-vidyAno ane A zukanA zarIramAM dAkhala thayelA vipro badho saMbaMdha maMtrIo AgaLa kahI saMbhaLAvyo. rAjAe zukane pakaDIne tADanA karatAM kahyuM, " durAzaya! pApI! bola? tane zI zikSA karuM? tArI upara upakAra karI tene parakAyapravezanI vidyA apAvI tene badale teM mane sAre Ape." rAjA vikrame upakAra upara apakAra karanAra zuka upara dayA lAvI tene choDI dIdhe. zuka rAjAnA hAthamAMthI mukta thatAM vanamAM cAlyo gayo. aMtaHpuranI rANIo paNa rAjAnI vAta sAMbhaLI camatkAra pAmI ane pitAnA patine oLakhI gaI. - parakAyapravezanI vidyAne jANanArA rAjA vikramAditye, paropakAramAM rasika hovAthI vegI pAsethI e vidyA viprane apAvI pitAnI popakAra udAravRtti siddha karI batAvI. ne pitAne apakAra karanAra thaze ema jANavA chatAM paNa evA dujena upara upakAra kare athavA te udAra thavuM e narI sajanatAnI avadhI nahi te bIjuM zuM ? chatAMya sajjano-udAra purUSe jema potAnI udAratA choDatA nathI, potAnAM paropakArI kRtya karatAM jema aTakatA nathI, tema durjano paNa kayAM pAchA paDe tema che? sANasAmAM Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 62 muM parI sapaDAyA chatAM pitAnI durjanatA choDe tevA te nathI hotA, kAraNake jagatamAM koI svabhAvanuM auSadha hetuM nathI. sArA agara duSTa prANInA je svabhAva hoya che, te tenA mRtyu sudhI prAyaH kAyama ja rahe che. rAjA vikramanI AvI apUrva udAratAthI koNa Azcarya nahi pAme ? pitAne kharA dumana-zatru pratye paNa rahema najara rAkhI tene jIvatadAna ApavuM te A leka ane paralokane hitakArI te jarUra kahevAya. "jasA pANuka budabudA, jesI velaMkI bhIta, jesA nIcakA AzA, taisI durjanakI prIta." prakaraNa 62 muM Azcarya paropakAraH karttavyaH, prANaiH kaMThagatairapi / paropakRtito'mutra, paratra ca sukhI bhavet // bhAvArtha -kake prANa Ave tyAM sudhI paNa mANase paropakAra kare joIe, kAraNake paropakAra karanAra mANasa A bhavamAM ane parabhavamAM sukhI thAya che. rAjA vikrama sabhA bharIne rAjasabhAmAM beThe hato te samaye vidyAzaktine jANakAra koI vaitAlika rAjasabhAmAM AvI rAjAnI sanmukha ubho rahyo, ane rAjAne cAturya bharele AzIrvAda Apyo rAjAe pUchayuM, "kayAMthI Avyo che? kema Avyo che ? " rAjAnA praznanA javAbamAM vaitAlika bolyo, "he rAjana! tamane kaIka Azcarya batAvavA Avyo chuM. tame sAvadha Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para vikramacaritra yAne kau Tavijaya thaine jIA ! " vaitAlikanAM vacana sAMbhaLI rAjAe kahyuM, " he kalAzAlina! tArI adbhuta kaLA batAvI mArI rAjasabhAne rjIta kara " rAjAnI vAta sAMbhaLI vaitAlika tarata ja adRzya thaI gayA. rAjasabhAmAM tene ekadama adRzya thayelA joI badhI rAjasabhA Azcarya pAmI. vAhu ! tArI kaLA ! " vaitAlikanI adRzya thavAnI carcA rAjasabhAmAM cAle che te daramiyAna eka purUSa eka hAthamAM talavAra ane eka hAthamAM nArIte grahaNa karI AkAzamAMthI utarI rAjasabhAmAM AvyA. rAjA vikramane namaskAra karI te purUSa melyA. " mahArAjA! mAkArAmAM Aje deva ane dAnavanuM meTu yuddha zarU thAya che. huM IMdranA sevaka chuM ne IMdra taraphathI daityo sAme laDavA janAr hAvAthI A mArI patnIne svargamAM kayAM rAkhuM ? vicAra karIne tamArA jevA paranArI sahAdara ane paropakArI purUSane suprata karI raNamAM jAuM chuM ke jethI patnI taraphanI ciMtA cheADIne huM rasa'zrAmamAM yuddha karI zaku--svAmInI vatI zatru sAthe yuddhamAM laDIne jaya meLavI zakuM ! te mATe huM rAjan ! A mArI patnInI tame huM raNa jItIne AvuM tyAM lagI tamArA aMtaHpuramAM rAkheA. " e purUSa, e pramANe kahIne pAtAnI srIne sabhAnA dekhatAM rAjAne soMpI yuddha karavAne sva mAM cAlyA gayA. e purUSane jayAne gheADI vAra thaI tyAM te AkAzamAM bhayakara gaja nA thavA lAgI. bhayaMkara hAkeATa!, bhramarANa, kilakilATa, zAmakAra thai rahyo. AkAzamAM zastronA khaNakhaNATa te bhayaMkara kalANa joi adhI rAjasabhA Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 62 muM pa23 AkAza tarapha mITa mAMDIne jevA lAgI, "are, deva ane dAnavano bhayaMkara saMgrAma zarU thaye! " akasmAta 2AjasabhAmAM rAjAnI AgaLa eka purUSanA hAtha paDayA. AkhI sabhAnA Azcarya vacce thoDI vAre tenA paga paDyA. te pachI thoDI vAre enA zarIrano bIjo bhAga paDe. rAjA vikrama ane sabhA AzcaryathI jete jote e purUSanuM mastaka paDayuM ne sabhAmAM gamagInI vyApI gaI "are, A purUSa bicAro marI gayA. pitAnA svAmInI vatI laDatAM laDatAM A svAmIbhakta purUSe pitAnuM balidAna ApyuM, paNa bicArI enI patnInuM zuM?" pitAnA svAmIne maraNa pAmelA jANuM e strI rAjasabhAmAM doDI AvI kalpAMta karavA lAgI , "are rAjana! tame te mArA bhAI jevA cho, mArA pati te yuddhamAM dai sAthe laDatAM mAryA gayA che. have pati vinAnI strIne te pati sivAya agninuM ja mAtra zarama che; mATe he rAjana ! mArA pati sAthe huM have kASThabhakSaNa karIza. mATe tame mane e pavitra kAryamAM sahAya karanArA thAo. sInI satI thavAnI abhilASA jANa rAjA vikame ene samajAvavA mAMDI, "are strI ! patine pachavADe agnimAM baLI marI jIvanane barabAda karavA karatAM tuM tAre patinI pAchaLa dharmasAdhana kara. dIna, du:khI anAthane dAna ApI. popakAra karavAmAM tatpara thA, ke jethI tArA AmAnuM kalyANa thAya." rAjAno upadeza te strIe mAnya karyo nahi, "mahArAja! patinI hayAtImAM ja e badhuM satI karI zake che. patinA maraNa pachI te satI enI sAthe agnimAM ja baLI. kare che. patinI gati e ja satInI, rAjana ! ) Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 vikramacastri yAne kauTilyavijaya "tAre satI thavuM hoya te bhale! tAre Agraha haze te ame kazuM nahi, paNa hAlamAM thoDA samaya sabUra kara! deva ane dAnavanA saMgrAmanuM pariNAma AvavA de! te pachI tuM tArI marajI pramANe karI zake che." "are rAjA! A tAre beTo ze Agraha ! mAre mATe jhaTa taiyArI kara. mazAnamAM ceha karAva. mAre ne mArA patine cheTuM paDe che. emanI sAthe baLI maravAthI mArI ne temanI eka gati thAya: parabhavamAM paNa ame bhegAM thaIe. are bheLI strI, AvA pATha tane kene bhaNavyA ? mRtyu pachI kaI ekabIjAne maLI zakatuM haze kharuM? jagatamAM saunA rastA judA che. pati marIne bIjI enimAM jAya che, tyAre strI marIne pitAnAM sArAM mAThAM kRtyenA anusAre keI anya nimAM cAlI jAya che. paMkhInA meLAnI mAphaka maLelAM mAnavI mRtyu pachI pAchAM bhAgye ja maLe che. jema rAtrIe eka vRkSa upara ekatra thayelAM paMkhIo prAta:kALe judI judI dizAmAM cAlyAM jAya tema, pitapotAnA karmane anusare sau jude jude sthAnake cAlyAM jAya che, mATe he strI, A badho valopAta cheDI de! ' e strIe pitAne kadAgraha chADa nahi, "rAjana ! e badhI tArI vAta mAre sAMbhaLavI nathI. mArI te eka ja mAgaNe che, mAre mATe smazAnamAM cehanI taiyArI karAve che ke nahi? nahitara hamaNAM ja tane strI hatyAnuM pApa ApuM chuM." rAjAnI samajAvaTa chatAM A mUkhe strI kei rIte nahi samajavAthI rAjAe enI citA mATe smazAnamAM taiyArI karAvI. dhAmadhUmathI ADaMbara pUrvaka te strI patinA Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 525 prakaraNa 62 muM zarIrane laine smazAnamAM AvI; patinA zarIrane pitAnA kheALAmAM mukI citA upara caDI beThI. citA agninI jvALAothI bhaDabhaDa baLavA lAgI. badhAnA jete jete te strI agnimAM baLIne bhasmIbhUta thaI gaI. rAjA parivAra sahita zeka karatA rAjasabhAmAM AvyuM. zekathI vyAkuLa thayele rAjA maMtrI sAthe sabhAmAM beThA hatA te samaye akasmAta akSata aMgavALe te purUSa jamaNA hAthamAM talavArane nacAvate vijayI mukhamudrAne dhAraNa karete svargamAMthI rAjasabhAmAM Avyo, "rAjana ! vijya! vijaya! tArI kRpAthI huM jIta meLavIne AvyA. yuddhamAM dAnavo hArI gayA ane devatAone jaya jayakAra thayo. yuddha have baMdha thaI gayuM hovAthI huM mArI priyAne levA Avyo chuM. have dAnavanA bhayathI rahita svargamAM priyAne laI jaIza. te mane ATalI sahAya karI e mATe tAre upakAra mAnIza, rAjana ! " Ama kahI e purUSa rAjAnI pAse potAnI priyAnI mAgaNI karI. e purUSanAM A prakAranAM vacana sAMbhaLI rAjA sahita maMtrIe Azcarya pAmyA. kaMIka Azcarya ane kaIka zekamizrita vANuthI rAjA bolyA, "are purUSa! tArI strI te kASThabhakSaNa karI tArI pachavADe satI thaI gaI. are utAvaLIe jarA dhIraja dharI hata te badhI ApadA TaLI jAta." rAjAe badhI hakIkta kahI saMbhaLAvI. satI thaI gaI? beTI vAta. huM jIvate jama jevo jAgate beThele chuM-hayAta chuM, ne te satI thAya kevI rIte? rAjana ! mane to emAM kaIka tAro do lAge che." do zAne vaLI emAM? tArA gayA pachI AkAzamAM devadAnavanuM yuddha zarU thayuM. thoDI vAre tArA hAtha, Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya paga, mAthuM, zarIra eka pachI eka amArI AgaLa paDayAM. tArI patnIe tene potAnA patinAM jANuM kASThabhakSaNa karavAnI haTha lIdhI. e satInA bhasma thayA pachI hajI te ame sabhAmAM AvIne beThA chIe, tyAM vaLI tane sAjAtAja joI amane vicAra thaye ke A zuM ? strIe vagara vicAryuM zuM karI dIdhuM ? eALakhyA pArakhyA vagara tyAre e konI sAthe baLI bhasma thaI gaI?" rAjAe badhI vAta te purUSane kahI saMbhaLAvI. "rAjana ! beTuM bolI mane Thagaze nahi. zuM mArI strI kASThabhakSaNa karI bhaLI marI gaI che?" pelo purUSa reSa dharate be . hA, emAM zuM zaka che? A badhAya sabhAsada enA sAkSI che. e badhAya tamArA mANaso ne! tamArUM gAyuM gAya e te!" " tyAre vizeSa khAtarI karavI hoya te smazAnamAM cAle, enI bhasma batAvuM. dhagadhagatA aMgArA jeine- tAjI saLagatI ceha joIne te tamane khAtarI thaze ne? rAjAe vizeSa khAtarI ApatA kahyuM. tamArA aMtaHpuramAM chupAvelI te smazAnamAM vaLI kayAMthI heya?" mArA aMtaHpuramAM to che ja nahi." ane heya te ?" pelAe kahyuM. "mArA aMta:puramAM? A tame zuM bole che?' "hA, tamArA aMta:puramAM ! maMtrIo tame sAkSI cho. cAlo mArI sAthe, rAjAnA aMtaHpuramAMthI huM mArI patnIne zodhI kADhe.' Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 muM 57 e purUSanAM vacana sAMbhaLI rAjA vismaya pAme. maMtrIo sAthe rAjA e purUSane laI aMtaHpuramAM a . e purUSe rAjAne aMtaHpuramAM jaI pitAnI priyAne pakaDI lIdhI. matrI ane rAjAne batAvatAM te bolya, "juo rAjana ! A mArI patnI ke nahi? matrI ane rAjA enI patnIne joIne Azcarya pAmyA, tyAre baLI marI te keNa? e te tyAre svamA jevI vAta banI gaI ke zuM ! "rAjana! khoTI rIte mArI strIne chupAvI mane ThagavA mAgatA hatA ke tamArA jevAne paranArI sahedara jANuM meM mArI strI soMpI, te tenI upara ja tame tamArI najara bagADI. vAha rAjana !" e purUSanAM vacana sAMbhaLI rAjA zaramiMdo paDI gaye; adhovaMdana karIne ubhe rahyo. pite e purUSa agaLa jADe paDaye ethI rAjAne bahu lAgI AvyuM, "A zuM?" vilakhA thayelA rAjA ane maMtrIo vicAramAM ubhA che tyAM to ajAyabI-Azcarya ! na maLe e purUSa ke na maLe te strI ! rAjasabhAmAM ubhelA rAjA ane maMtrIo AgaLa pila vitAlika sahuzA pragaTa thaI , "mahArAja! jarA paNa viSAda na kare ! A badhI mArI IndrajALa tamane batAvavA mATe hatI. bAkI nathI te devadAnavanuM yuddha thayuM ke nathI keI tamArI pAse pallI mukI gayuM. paNa mArI indrajALathI e badhuM tamane dekhAyuM. rAjana ! e rIte tamane meM eka Azcarya batAvyuM. >> vitAlikanI A adbhuta lIlA-Azcarya joI rAjA ati prasanna thayA. pAMDaya dezanA rAjAne jItatAM je badhuM Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vikramacaritra yArna kauTilyavijaya dravya bheTamAM maLeluM hatuM te badhu rAjAe e vaitAlikane ApI dIdhuM. suvarNa, muktAphaLa, hIrA, mANeka, ratna vigere pAMDayanRpe ApelAM te badhu vaitAlikane ApI dIdhuM. pacAsa tA madane artA evA, e madanI gaMdhathI ArSAyelA bhramaroe krodhita karelA hAthIe rAjAe ApI dIdhA. manohara lAvaNyazALI ane capaLa netrakamaLavALI se vArAMganA rAjAe vaitAlikane ApI dIdhI. rAjAnI AvI apUrva bheTathI caitAlika moTA rAjA jevA banI gayA; kAraNake, " viralA jANaMti guNA, viralA pAleti niddhaNe nehA / virala cia nia dose, picchaMti svabhAvaguNakaliA || bhAvArtha :--jagatamAM guNAnI kadara karanArA teA keka viralA purUSA ja hoya che, nirdhana upara sneha rAkhanArA paNa vilA hoya che. lakSmIvAnane to sau khamAkhamA kare, paNa daridrI upara snehu kANu rAkhe ? niHsvArtha pokArI ja e sneha rAkhe. pAtAnA doSane jonArA ne jANanArA paNa viralA ja heAya che. nisvArtha buddhie pArakAnuM bhaluM karanArA purUSa! paNa viralA ja hoya che. prakaraNa 63 mu dharmadezanA na kayaMdiNuddharaNaM, na kayaM sAhammiANa vacchallaM / hiayaMmi vIarAoM, na dhArio hArio jammo // abhayaM supattadANaM, aNukaMpA uciyakittidANaM ca / dohivi mukkho bhaNio, tiniu bhogAiaM diti // Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 63 muM 528 "A jagatamAM durlabhamAM durlabha manuSyajanma pAmIne jeNe dIna, anAtha, du:khI ane nirAdhAra janene uddhAra karyo nathI, potAnI samAna dharma pALavAvALA sAdhamika bhAIonI bhakti karI nathI, ane rAgadveSa kSaya karyA che evA vItarAga prabhune hRdayamAM dhAryA nathI e purUSa narabhava hArI gayuM che e ni:saMdeha satya che. dayA e dharmanuM mULa che. dayA vagara kayAreya dharma thaI zakta nathI. jIvadayA mATe zAstramAM abhayadAna e moTAmAM moTuM dAna kaheluM che. abhayadAna ane supAtradAna e bane te mokSane ApanAra che. e bane dAnanuM phala mekSa che. te sivAyanuM anya phaLa te prAsaMgika phaLa gaNAya. anukaMpAdAna, ucitadAna ane kIrtidAna e traNa dAna bhegaphaLane ApanArAM che. Ama dAnanA zAstramAM pAMca prakAra kahelA che. A dAna, zIla, tapa ane bhAva e cAre prakArarane dharma ArAdhI prANue bhavasAgara tarI jAya che; eTaluM ja nahi paNa rAjA arimardananI mAphaka A bhavamAM apUva samRddhi pAme che." siddhasena divAkarasUri avatamAM rAjA vikramanI AgaLa apUrva dharmadezanA saMbhaLAvI rahyA che. rAjA vikrama temaja anya zrotAo e jInavANInuM atRpta nayane pAlana karI rahyA che. avaMtIpati mahArAjA vikrama have vRddha thaI gayA che. e juvAnInuM nura, apUrva sAhasa, samudranA oTanI jema have osaravA lAgyAM che. tethI mahArAjA vikama vikramacaritrane rAjyanAM keTalAMka kAryo bhaLAvI pote dhamamAga tarapha adhika lakSya ApatA jatA hatA, ane kALanA vahevA sAthe mahArAje have aherAtrInA kAryamAM dharmane 34 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa vikramacaritra yAne kauTilyavijaya mukhya gaNI rAjakArabhAranA viSaya gauNa karI dIdhA hatA. dharmane viSe potAnI buddhi sthira rahe te mATe rAjA munirAjonA samAgamamAM rahetA siddhasenasUrinI vANI vadhu potAnA dharmarUpI vRkSane niraMtara poSatA hatA; kAraNake dharmakArya karavAnA anAthavALAne kudarata anukULa sAgA meLavI Ape che, agara tA jenI bhavitavyatA sArI hAya che, tenu haMmezAM sArU ja thAya che. bhagavan ! e azmina rAjA kANu ? ane ane dhanuM zuM phaLa maLyuM che, te jarI vistArathI heA ! " sUrIzvaranI dezanA zravaNa karatA rAjA vikrame arimana rAjAnu vizeSa vRttAMta jANavAnI IcchA pradarzita karI. "rAjana ! e AzcaryakArI vRttAMta tAre ane padmAne sAMbhaLavA yogya che. nahiM manavA yAgya banAvA aminanA saMbaMdhamAM banelA che; kAraNake mANasane puNyanA prabhAvathI asaMbhavita ghaTanA pazu banI jAya che. amina rAjAnuM vRttAMta e kathanane satya karI batAve che. tA e vRttAMta he rAjan ! tuM sAMbhaLa. " siddhasenadivAkarasUrIdhare rAjA ane padAnI AgaLa dharmonA phaLane pragaTa ApanArI azmina rAjAnI kathA zarU karIH ::: A bharatakSetrane viSe sva`nA samAna svapura nAme aneAhara nagara hatuM. te nagaranA rAjAnuM nAma azmina hatu. zIlaguNe karIne zAbhatI lakSmIvatI nAme tene priyA hatI. rAjAne aneka maMtrI hatA. temAM matisAra nAme vRddha, la, gabhIra, DAhyo te rAjyanItimAM vicakSaNa mukhya maMtrI hatA. rAjAne e vaphAdAra ane rAjyanI kAraArImAM nyAyathI salAha ApanAra hatA. nyAyanItithI rAjanuM pAlana karatA e rAjAne eka Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 63 muM pa31 divase rAtrIne samaye apUrva vana AvyuM. svamAmAM rAjA pitAnI nagarIne sthAnake amarAvatI-svagapurIne joI jAye. ane vicAramAM paDe, "kaI divasa nahi ne Aje A zuM ?" prAtakALe rAjAne jarA udAsa joi maMtrI , mahArAja! Apane evuM zuM che ke je Aje vadana upara lAni chavAI gaI che?" e vAta ja kahI zakAya tevI nathI, maMtrI ! " rAjA arimadana bolyo. chatAMya kahe te kharA. kahevAthI manano beje halake thAya. zakya hoya to eno upAya paNa thAya." maMtrIe kahyuM. "maMtrI! e vAta kahuM ? mArI nagarIne sthAnake meM svargapurI joI. e svama zuM sUcavatuM haze ?" maMtrIno abhiprAya jANavA rAjA che. rAjana! e te navAInI vAta! " maMtrIe kahyuM. chatAMya maMtrI ! mArI eka vAta sAMbhaLa. mArI nagarIne tuM suvarNamaya banAva! sonAnI banAvI tenuM suvarNapura nAma sArthaka kara!" rAjAe maMtrIne kahyuM. rAjAnI vAta sAMbhaLI maMtrI vicAramAM paDe, "mahArAja! e zI rIte bane? AkhIya nagarInAM nAnAM meTAM makAno suvarNa ne ratnajaDita banAvavA azakya che." "e azakyane tArI buddhithI zakaya karI batAva, maMtrI! A rAjabhaMDAra tane teMpI dauM chuM. suvarNa hIrA, mANeka, ratno, motI keTIgame bhaMDAramAM anAmata paDyAM che. game teTaluM dravya vAparIne paNa mArI nagarIne svarga samAna bIjI amarAvatI banAvI de!rAjAe Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para vikramacaritra yAne kauTilyavijaya pitAno bhaMDAra maMtrIne seMpI detAM kahyuM. maMtrIe paradezathI aneka zilpIone lAvyA. apASANu, zazAMkapASANu, camapASANu, sphaTipASANu ane maNiratna vaDe karIne e zilpIoe svarNapurAne thoDA samayamAM bIjI amarAvatI banAvI dIdhI. nagarInAM dareka nAnAMmoTAM makAno navesarathI kArIgaree suvarNanAM banAvI dai pRthvI upara svargapurI khaDI karI dIdhI. rAjAne mATe paNa sAta bhUmikAvALe suvarNamaya jharUkhAothI zebhata ramaNIya mahela banAvI dIdho. e rIte pitAnuM svapra siddha thavAthI rAjA atyaMta khuzI thaye. eka divase rAjA arimana potAnI priyA sAthe jharUkhAmAM ubhe ubhe potAnI navIna nagarInI zobhA jovAmAM mazagula hate. sAva senAnI potAnI svarNapurIne joI rAjA manamAM abhimAna dhAraNa karate be , "priye! jagatamAM AvuM suMdara ane ramaNuya nagara kayAMya nathI ! ) jagatamAM svAbhAvika evo niyama che ke pitAnI vastu kadAca sArI ke apUrva jovAmAM Ave che ke mANasanuM mana tarata ja abhimAna le che. kuvAne deDake zuM nathI mAnate ke duniyA kuvA jeTalI ja che? rAjAe paNa potAnI nagarI joIne saheje saheje abhimAna karyuM. rAjAnA abhimAnane sAMbhaLatuM eka zukayumala rAjamahelanA ramaNIya tAraNe beTheluM hatuM, temAMthI zukI belI; "teM AvuM ramaNIya nagara pRthvI upara kyAMya joyuM che? 2 zukInI vAta sAMbhaLI zuka belyo, "huM ! A nagara te zuM che? A te mAtra suvarNanuM svaNapura baneluM che, paNa sAraratnamaya bhItothI baneluM ratnaketupura kayAMya jagatamAM javAmAM kazuM nathIgarI Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa33 prakaraNa 63 muM nagara svagapurI sAthe paNa spardhA karanAruM hajI rAjAe joyuM nathI, tethI kuvAnA deDakAnI mAphaka rAjA garvane dhAraNa kare che. priye! e ratnaketupura nagara, ratnacaMdra rAja, enI ratnAvatI rANuM ane saubhAgyasuMdarI rAjakanyA-e cAra ajAyabInI samAnatAmAM A rAjA ane nagarI vigere suvarNanA AgaLa rahelA aMgArA samAna che." rAjA sAMbhaLe tevI rIte zuka pitAnI zukIne e kathana saMbhalAvIne AkAzamAM uDI gayo. zukanI vANI sAMbhaLI rAjA vicAramAM paDayo, "amApa ane agaNita dravyano vyaya karI mArI nagarIne meM sAva senAnI banAvI dIdhI, chatAM A zukyugala AvAM marma vacana mane saMbhaLAvIne kema uDI gayuM ? " AthI rAjA manamAM du:khI thaye. rAjAe pitAnA maMtrI matisAra AgaLa ratnaketapuranagara, ratnacaMdra rAjA, ratnAvatI rANuM ane saubhAgyasuMdarI rAjakanyA saMbaMdhI zukanuM kaheluM kathana kahI saMbhaLAvyuM; ane e nagaranI tapAsa karavAne rAjAe aneka sevakane cAre dizAe mokalyA. cAre dizAe bhramaNa karatA rAjAnA e sevake nagarInI vAta paNa sAMbhaLI zakyA nahi. zramathI thAkI gayelA ane nirAza thayelA rAjasevake zyAmasukha vALA thaIne pAchA AvI rAjAnI AgaLa adhamukhavALA ubhA rahyA. - ratnaketunagaranI bhALa na maLavAthI rAjA kASThabhakSaNa karavAne taiyAra thayo. rAjAne utAvaLa karate je maMtrIo camakayA, "mahArAja ! ema utAvaLe AMbA kaI pAke nahi. jarA dhIraja dhare ! vAtavAtamAM koI kASThabhakSaNa thAya nahi. >> Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I 564 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya " " are, duniyA upara enI hayAtI hatI te A sevake jarUra enI hakIkta jANuta, paNa have emane pari. zrama vya gaye; mArUM vairya haThI gayuM, je e nagarInI bhALa na maLe te mAre jIvitanuM paNa zuM prajana che?" "mahArAja! cha mAsa paryata Apa rAha jue ! pRthvI upara bhamIne e nagarInI bhALa Apane huM jaNAvIza, anyathA cha mAsa pachI A5 manadhAyu" karaze, paNa hAla utAvaLa karI sAhasa karavuM nahi. vagara vicAryu sahasA kAma karavAthI mANasane pazcAttApa kara paDe che ane ene Dagale ne pagale Apattio Ave che. vicArIne kAma karavAthI mANasanAM kAma siddha thAya che. lakSmI saheje saheje ene prApta thAya che. bhImavaNikanI mAphaka bIjAnI salAha mAnavAthI kArya siddha thAya che.' prakaraNa 64 muM. buddhinI parIkSA "bhAI ! tamArI dukAnamAM tame zuM zuM vece cho ?" eka bhIma nAmane vaNika ramApuranagarathI pharate pharate zrIpuranagaramAM buddhidhana zreNInI dukAne AvIne belya. buddhidhana zreSThI e paradezI musApharane joI be, "tamAre zuM joIe ? " "mAre ? kai khAvApIvAnuM rAkhe che? piTane khADe pUrAya tevuM kAMi che? bhUkhyAne vaLI bIju zuM joIe? " peTa upara hAtha pheravate e manuSya bo . "khAvAnuM joItuM hoya to AgaLa jAo !" zreSThI Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 64 muM bele, "ame te buddhi vecIe chIe, buddhi !" buddhinI vAta sAMbhaLI bhIma cama, khAvAnuM paNa bhUlI gayA ne be, "eka eka buddhinI zI kiMmata che? "se che rUpiyA! >> buddhidhane javAba Ape. bhIma vaNike cArase sikkA ApIne cAra buddhi vecAtI lIdhI. "pahelI buddhi e ke cAra purUSe maLIne je kahe te karavuM; bIjI Are na hoya tevI jagAe jaIne snAna karavuM; trIjI mAgamAM eklA kkI javuM nahi ane cethI buddhi strIne khAnagI vAta kahevI nahi." e cAra buddhi kharIda karI bhIma vaNike javAnI taiyArI karI, tyAre te buddhine vepArI be , "are musAphara ! akasmAta keI kAryamAM muMjhavaNa ubhI thAya ne AMTIghUMTI Ave to mArI pAse Avaje." bhIma tyAMthI nIkaLI anukrame pharatA pharate caMdrapuranagaramAM Avyo, ane rAtrine samaye bhUkhyA tarasya ke davAlayamAM sUI rahyo. navakArane bhaNatA te tyAM nidrAva thaddha gaye. te samaye keka paradezI caMdrapuranagaramAM te rAtrIe keI zAhukAranI dukAne AvIne sUI rahyo hato, te rAtrInA zularega utpanna thavAthI acAnaka mRtyu pAmI gaye. prAta: kALe dukAnamAlika dukAne AvyuM tyAre koI paradezane potAnI dukAnanA oTale maraNa pAmela joi camaka, Ane jANyApichANyA vagara zI rIte kheMcI nAMkhave ?" bhegA thayelA be cAra vaNika mahAjanane kahyuM, "nagaramAMthI Ane smazAnamAM laI jAya tevA keIkane belA! huM ene moM mAgyuM bhejana ApIza. * A mahAjana loko tevA purUSanI zedha karatA anukrame pelA devakuLamAM sUtelA bhIma pAse AvI tene samajAvI Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya teDI gayA; zAhukAranI dukAne peluM mRtaka batAvyuM, zAhukAre paNa kahyuM, "are paradezI ! A mRtaka smazAne mUkI nAhIjoi mAre ghera bhajana karavAne Avaje." bhIme vicAra karyo, "cAra jaNa kahe te mAnavuM." e atyAre pahelI buddhinI parIkSA thatI hatI. e pahelI buddhinA paisA halAla karavA, bhIma mRtakane upADI smazAnamAM cAlyA gaye. smazAnamAM e mRtakane nAkhIne enA vastra tapAsavA lAgyA, te kamaramAM cAra divya ratnA saMtADelA jovAmAM AvyAM. te ratnonI poTalI laI zajI thato nadI upara snAna karavAne cAlyo. nadInA kAMThe keTalAka snAna karatA hatA, keI lugaDAM dhotA hatA, keTalIka strIo pANI bharatI hatI, te joI bIjI buddhi yAda AvI, " Are cheDIne snAna karavuM. >> jethI te bIjI bAju jaI nirjana sthAnake snAna karavA mATe ratnanI piTalIne eka sthAnake eNe saMtADI. pachI snAna karI zuddha thai bhIma vaNika pelA zAhukArane tyAM bhajana karavAne AvyuM. zAhukAra e bhImane laI potAne ghera gaye, bhajana karavAnI taiyArI kare che eTalAmAM bhImane pelAM ranne yAda AvyAM. zAhukArane jarI thobhavAnuM kahI te tarata ja tIranI mAphaka vachuTayo. pote jyAM snAna karate hato tyAM AvI je ThekANe ratnanI poTalI mukI hatI tyAM tapAsa karI to pATalI tyAM ja paDelI hatI, te laIne zeThane ghera jamavA te pahoMcI gayo. Are choDIne eNe snAna kareluM hovAthI tyAM mANasanI pagaravaTa-AvajA nahi hevAthI enAM ratno emanAM ema paDI rahyAM hatAM. zeThane tyAM bhajana karI ane buddhinI parIkSA thavAthI manamAM camatkAra pAmele bhIma nagaramAM aneka kautuka jote AgaLa javAne vicAra karatA hatA, paNuM ekalA javAne Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakaraNa 64 muM 537 vicAra karatAM ane trIjI buddhi yAda AvI, "mArgamAM ekalA javuM nahi;" jethI keIno sathavAre karI AgaLa javAne nizcaya karyo, ne eka vaTemArgunI sAthe dostI karI AgaLa cAlaze. banne jaNa eka vRkSa nIce AvIne parizramita thayA chatAM tyAM jarIka thelyA, ne bhIma jarA sUI gayo. e tane lAbha laI vRkSanI keTaramAMthI eka sI bahAra nIkaLI bhImane DaMza karavA dhasI AvyuM, paNa vaTemArgue ene jotAM ja enA kakaDe kakaDA karI nAkhyA. bhIma e khakhaDATathI jAgRta thaye ne marelA sapane joI ene trIjI buddhinI paNa khAtarI thaI manamAM e buddhinAM vakhANa karate ne pelAne upakAra mAnato tyAMthI AgaLa cAlyA. have cethI buddhinI parIkSA karavAne taiyAra thaze. te hirapuranagaramAM sthira vAsa karIne rahyo. pelAM ranemAMthI e eka ratna vaTAvI meTA zAhukAranI mAphaka ADaMbarathI rahevA lAgyuM. e nagaramAM rahetA hIrAzeDanI rUpavatI nAme kanyAne e para. e rUpavatI prathamathI ja tyAMnA rahevAsI zrIdata vaNikanI sAthe prIti rAkhatI hatI. zrIdatta sAthe paraNavAne Atura thayelI chatAM enA pitAe bhIma vaNikanI sAthe paisAnI lAlace ene paraNAvI dIdhI. enI sAthe keTalAka divasa sukhamAM gALyA bAda bhIma vaNika kariyANAnAM vahANa bharIne samudramArge vyApAra karavAne svarNadvIpe game tyAMthI puSkaLa dhana meLavI bhIma vaNaka pragaTa phala ApanArAM cIbhaDAnAM bIja laIne samudramArge pitAnA nagaramAM AvyuM. bhIme potAnI strIne pelAM bIja ApIne kahyuM, "A bIjane tArA jIvanI mAphaka sAcavI rAkhaje. A bIjamAM evo guNa che ke savAre vAvIe ne sAMje enAM phaLa maLe; Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa38 vikramacaritra yAne kauTivijya. mATe yatnathI tAre AnuM rakSaNa karavuM, ' rUpavatIe A bIjanI vAta eka divase pitAnA priya zrI dattane kahI. teo bane kaI kaI vAra prasaMga AvyuM ekabIjAne maLatAM hatAM ne jarI majA karI letAM hatAM, rUpavatI zrIdattane vAraMvAra kahyA karatI hatI ke, "mane tuM tAre ghera laI jA !" - rUpavatInAM vacana sAMbhaLI zrIdatta ane samajAvate hato ke, jarA dhIraja dhara ! ema ja je tane upADI jAu te rAjA mAruM gharabAra luMTI le, ne mane ne tane bannene aMdhArI keTaDImAM pUrI de. mATe kAMika yukti karI bhImavaNikane chetarIne laI jAuM !" A cIbhaDAnAM bIjane, anukuLa prasaMga jaI zrIda rUpavatI pAsethI laI bIjA kheTAM bI ApI sAcavI rAkhavA kahyuM ne rUpavatIne samajAvyuM ke, " A bIja mATe rAjA AgaLa ame vAdavivAda karazuM, emAM tAre pati hArI jaze eTale zarata pramANe huM tane sarvanA dekhatAM upADI jaIza. evI rIte bhImane chaLIne tane laI jaIza." ema kahI zrIdatta cAlyA gaye. eka divase rAjA pAse zrI datta aneka gAmagapATA hAMkI rAjAnuM cittaraMjana karato hato. te samaye bhIma vaNika paNa rAjA pAse AvIne beThe. vAtamAM ne vAtemAM zrIdatta vAta cheDI, "mahArAja! jamAne evo Avyo che ke pahelAMnA jevuM Aje che paNa zuM? Aje to sApa gayA ne lIseTA rahI gayA jevuM che. savAre vAvIe ne sAMje phaLa Ape evAM bIja paNa Aje kyAM che?" " evAM bIja mAre tyAM che? niSa bhIma vacce Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 64 muM pa39 belI UThe. are, beTI vAta ! Aje emAMnuM kAMI nathI. e. te bhIma tArI moTI meTI vAta che. rAjAnI AgaLa evI beTI vAta na karIe.' zrIdattanAM vacana sAMbhaLI bhIma bolyA, " nahi mahArAja, mArI vAta sAcI che." "tArI vAta sAcI hoya to zarata kara ! heDa baka! >> "hA, zrIdatta ! zarata mAravA taiyAra chuM. bela ! " "bhIma, rAjAne sAkSI rAkhI kahuM chuM ke jo huM, hArI jAu te mArI badhI lakSmI tane ApI dauM. meM bela ! tuM hAre te ?' "huM hAruM to huM mAruM sarvasva tane ApI dauM." bhIma bole. "nA, je bhIma ! tuM hArI jAya to mane game te eka cIja tArA gherathI levA devI. je cIja tArA gherathI huM pahelI upADuM te mArI." rAjAne sAkSI rAkhI banne jaNAe zarata maMjura karI. pachI bhIma pitAne gherathI pelA cIbhaDAnAM bIja levAne pitAne ghera gaye. potAnI priyA pAse AvI pelAM bIja mAgyAM. bhImanA kahevAthI rUpavatIe te bIja tarata ja mukyAM hatAM, tyAMthI lAvIne ApI dIdhAM. te bIja laIne bhIma sabhAmAM AvyuM. tenA dekhatAM e bIjane bhIma vaNike prayoga karyo. puSkaLa mahenata karI paNa upara bhUmimAM vAvelA bIjanI jema te vyartha thaI gayAM. A badhuM kapaTanATaka joI bhIma manamAM Azcarya pAme ane mastaka dhuNavavA. lAge. zrIdatta ane mArI strIne nakkI kaI meLa che. mane cokkasa khAtarI che ke paradezathI huM tAtkAlika phalane Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 547 vikramacaritra yAte kATilyavijaya ApavAnAM bIjane lAvela chuM chatAM A bIja kema maHlAI gayAM. AnA kapaTanATakathI huM teA Aje chetarAI gayA, have thAya paNa zuM ? A duSTa zrIdatta, rAjA ane sakaLa lAkanA jotA jotA mArI priyAne upADI jaze. mArI AbarUne pANIthI dhoIna sApha karI nAkhaze, huve rA upAya ? " ene kaika yAda AvyuM. pelA buddhi ApanAra buddhidhananI salAha levAnuM tene mana thayuM. te 8 kema, have hArI gayAne ? ApaNI zarata pramANe cAla tAre gherathI huM mAre je cIja joie te laI jAuM ? " zrIdatta utAvaLA thatA khelyA. bhIme vicAra karI rAjA pAse daza divasanI muddata mAgI. rAjAe bhImanI mAgaNIthI daza divasa thAbhI javAnI zrIdattane salAha ApI. zrIdatte rAjAnI salAhu mAnya karI bhIma viNaka tIranI mAphaka vachuTI zrIpuranagaramAM buddhidhana buddhinA vyApArI pAse AvI pahoMccA, te madhIya vAta -karI bhImanI vAta sAMbhaLIne buddhidhana khelyA. " bhIma ! tArI priyA vyabhicAriNI rUpavatI enA Azaka zrIdatta sAthe malI nAsI javAnI vetaraNa kare che. bannee ekasaMpa karI tane gyA che. rArata pramANe zrIdatta tArI strIneja laine cAlatA thaze, ne tArI srI paNa rAjI thaIne tenI sAthe jarUra jaze. " (6 paNa have e duSTo emanI dhAraNAmAM na phAve tevA kAMika upAya te batAvA !" ' bhImanA kahevAthI buddhino vyApArI melyA, " jo, mArI vAta jarA dhyAna Ine sAMbhaLa ! zatanA divase rAjA sAthe zrIdatta tAre ghera kAMi paNa levAne Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 541 prakaraNa 64 muM Ave te pahelAM tuM tArA gharanI sAra sAra vastuo temaja strIne mALa upara caDAvI deje, ne pachI nisaraNI tyAMthI upADI leje. zarata pramANe zrIdatta tAre ghera AvI tArI strIne dhaze. te mALa upara hevAthI te tenAthI lai zakAze. nahi; mATe te strIne utAravA mATe nisaraNane upADI dAdare mUke ke tarata ja tAre kahevuM ke ApaNuM zarata pramANe A nisaraNuM laIne tame have vidAya thai jAva ! zarata pramANe tame pahelethI ja nisaraNuM upADI che mATe te laI jAva." buddhidhananI A buddhi grahaNa karI bhIma caMdrapuramAM Avyo. bIje divase gharanI sAra sAra vastuo mALa, upara caDAvI rUpavatIne paNa kaI cIja levAne bahAne mALa upara caDAvI dAdare caDavAnI nisaraNuM khaseDI nAkhI. bhIma rAjA tathA zrI datta vigerene teDI lAvyuM, ne zrIdattane game te cIja hAtha karavA kahyuM. zrIdatta paNa tenuM khAlI ghara joI vicAramAM paDe. upara rahelI rUpavatI paNa khukhArA karatI potAnI jAtane batAvavA lAgI. mALa upara rUpavatIne joI zrIdatta camake. e bannenI duSTa ceSTA catura bhIma pAmI gaye. zrIdatta paNa mALa upara ubhI rahelI strI rUpavatIne hAtha karavA mATe upAya ciMtavavA lAgyuM. enI najara tarata ja nisaraNuM upara paDI. zrIdata pitAnA banne hAthe nisaraNIne upADI, dAdara pAse lAvI tyAM goThavIne upara caDavA jAya che tyAM bhIme tene aTakAvyo; "sabUra! ApaNu zarata pUrI thaI che. zarata pramANe te prathama A nisaraNu be hAthe upADI, mATe te nisaraNu laine raste paDa ! " bhImanI A yuktithI rAjA vagere dIga thaI gayA. zrIdatta paNa A thaI gaye. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramacaritra yAne kauTilyavijaya zarata pramANe zrIdatta nisaraNuM laIne bhAgelA page sarvanA dekhatAM cAlatA thaye. rAjA paNa bhImanI yutine vakhANa pitAne sthAnake gaye. pachI bhIma e duSTA vyabhicAriNuM strIne kADhI mukIne kaI guNavAna kanyAne paraNuM sukhI thaye. prakaraNa 65 muM arimardana rAjA ArogyaM saubhAgyaM dhanADhayatA, nAyakatvamAnaMdaH / kRtapuNyasya syAdiha sadA jayo, vAcchitAvApti / / bhAvArtha -A jagatamAM dharmanAM amulya phaLa prANuo meLave che. ArogyatA, saubhAgyatA, dhanADhayatA. adharya, svAmIpaNuM, AnaMda, jaya ane Icchita vastunI prApti e badhAMya jagatamAM bhavAMtaramAM karelA dharmavRkSanAM matisAra maMtrIe bhIma vaNakanA daSTAMtathI arimardana rAjAne samajAvI zAMta karyo, ne cha mAsanI mahetala karI. atisAra ratnaketupuranI bhALa kADhavAne nIkaLyo. cAre dizAnI pRthvInuM ullaMghana karIne atisAra thAka nirAza thaye. ghaNuM deza, zahera, nagara, pura, pavana ane vanAdika jete sacivedhara khinna vadanavALe thaI ratnapura nagaramAM AvyuM. nagaramAM gaSabhadevanA cityamAM jaI jInezvarane namI tenI stuti karI nagaranI zobhA te bajAramAM cAlyo. bhUkhe thaye hevAthI matisAra maMtrI lokenA kahevAthI menA ki dAyaNanA gharane pUchate enA ghera AvyuM, jamIne tRpta Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakarA 65 muM thaye, paNa enA hRdayanI khinnatA ochI thavAthI menA kadAya ene kaMika du:khI dhArIne pUchayuM, "are bhAI ! kayA dukhe tamAruM A vadana glAni pAmI gayuM che ? jarA kahe te kharA ! " menA kAyaNanA pUchavAthI maMtrIe pitAnA rAjA saMbaMdhI sarve hakIkata kahI saMbhaLAvI. atisAra maMtrInI hakIkata sAMbhaLI menA dAyaNa bolI, "are bhAi ! svastha thAo ! tamAruM kArya have siddha thayuM mA ! tamAza rAjAne ratnaketupura nagare javAnI IcchA hoya te emane ahIyAM lAve ! huM emanI IcchAne pUrI karIza." menA kaMdoyaNanAM vacana sAMbhaLI maMtrInA huSano kAMi pAra na rahyo. maMtrI ati AnaMdamAM AvI gayo. pitAne ane pitAne rAjAne navajIvana maLyuM jANuM menAnI rajA laI maMtrI tyAMthI ekadama pitAne nagare Ave; rAjAne maLI enA kadAyaNa saMbaMdhI vAta kahI saMbhaLAvI. maMtrInI vAta sAMbhaLI rAjA khuzI thaye ne ratnapura javAne taiyAra thaye. savAlAkhanI kIMmatanAM keTalAMka ratno laine rAjA arimardane maMtrI sAthe musApharI karato ratnapura nagaramAM enA kayaNane tyAM AvI pahoMce. menA karAyaNe sajAnI bhojana vigerethI sArI bhakti karIne rAjAne prasanna karyo. menA karAyaNe rAjAne kahyuM. mahArAja! ratnaketupara nagara dUra che. tyAMnA rAjA ratnacaMdrane saubhAgyasuMdarI nAme kanyA che. e kanyA jevI suMdara ane mane hara che, tevI ja naradviSiNI che jethI e saheje saheje tamAre vaza thAya tema nathI ja ! ) Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya menAnI vAta sAMbhaLI rAjA aramine daDha nizcayathI belyo, "game te heya, eka vakhata mane tuM ratnaketupura nagare laI jA!" "tamArI tyAM javAnI khAsa IcchA ja hoya te tame A khATalI upara besI jAva !" menAnAM vacanathI rAjA ane maMtrI, menAe batAvelI khATalI upara beThA eTale menAe khATalI upara besIne khATalIne AkAzamAM uDADI. AkAzagamana karatI khATalI ratnaketapuranA bahAranA marUtvananA udhyAnamAM AvI. rAjA ane maMtrIne khATalI uparathI utArI menA belI, "rAjana ! A tamArUM ratnapura nagara ! ahIMyAM tame rahIne tamAruM kArya siddha kare ! have huM rajA laIza." "menA ! tuM jAya che te kharI, paNa AkAzagamananI zakti ame jANatA nathI. jethI amArI zI gati thAya? amAre javuM che tyAre ame amArI nagarIe zI rIte jaIe? A bhayaMkara samudranA pArane zI rIte pAmIe? " rAjAnAM vacana sAMbhaLI mane vicAra karIne belI, mahArAja! hAlamAM te tame roja A nagarI, rAjA, saubhAgyasuMdarI, makAna vagere juo ! atyAre to huM jAuM chuM, paNa AjathI agiyArame divase huM pAchI ahiyAM maratvanamAM tamane levAne A jagyAe AvIza." rAjAne e pramANe vizvAsa ApI menA kadAyaNa khATalI upara ArUDha thaine potAne nagara ratnapura cAlI gaI. rAjA arimAIne vidyA vaDe potAnuM svarUpa eka rAjakanyAnA suMdara svarUpamAM pheravI nAMkhyuM, ane matisAgara maMtrI brAhmaNa banI gayuM. e brAhmaNa kanyAne laIne nagaramAM pharato rAjasabhAmAM Avyo, rAjA AgaLa AzI Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 65 muM oNH ApI ubhA raho 8 kayAMthI AvA che? che ? " rAjA ratnacaMdrano prazna mahArAja ! tamArU nagara jovAne dUra dezathI AvuM chuM, "paNa zu? " rAjAe pUchyuM. '' A mArI kanyA ane vidhnarUpa thatI hovAthI Apa ane ApanA aMta:puramAM rAkhA, te huM nirAMte nagara joI lau, pachI jatI vakhate A kanyAne teDI jaIza. '' dvijanAM vacana sAMbhaLI rAjAe dvijakanyAne ata:puramAM zajakanyA saubhAgyasudarI pAse mAlAvI dIdhI. peAtAnI kanyAne rAjakanyA pAse mokalI vipra nirAMte have nagaranI zAbhA jovA lAgyA. 545 koNa che? kema AvyA sAMbhaLIne vipra mANyA, A manehara ratnamaya prAsADhAvALu "" paNa...! rAjakanyA saubhAgyasuMdarI pAse gayelI phrijamALAe madhura vANIthI rAjabALAne khuzI khuzI karI ane antane gADha prIti thaI gaI. banne ekabIjAne khAnagI vAta kahevA lAgI ne sAMbhaLavA lAgI. eka divase dvijakanyAe pUchyuM, sakhI! tuM naradreSiNI kayArathI thai? guNavAna ane manohara ApaNA dila hare tevA purUSane jovA chatAM tane dveSa thavAnuM kAraNa kAMI ? " 16 dvijanyAnI vAta sAMbhaLI rAjakanyA belI " sakhI ! naradveSanuM kAraNa sAMbhaLa. pUrvabhavane viSe malayAcala paryaMta upara cakalInA bhavamAM huM mArA cakalA sAthe eka vRkSa upara sukhe rahetI hatI. mArA cakalA annADI, mane trAsa ApanAro te hareka kAmamAM te vighna karanArA thayA. chatAM paNa tyAM rahelA jInezvaranA maMdiramAM RSabhadevanI pUjA karatI hu sukhe mAro kAla vyatIta karatI hatI. ekadA mane prasava 35 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya samaya najIka AvavAthI meM cakalAne kahyuM, "vanamAMthI kASTa vigere lAvIne mALe bAMdha! paNa e ALasue mArI vAta sAMbhaLI nahi. jethI mahAmusIbate meM mALo bAMdhI baccAMne janma Ape te pachInA eka divase vAMsanA saMgharSaNathI vanamAM dava utpanna thayo. te vanane bALa dava amArA vRkSa najIka AvyuM. meM cakalAne eka baccuM laIne uDI javA kahyuM, paNa eNe mArI vAta mAnI nahi. dAvAnala saLagate amArA vRkSane paNa bALavA lAge. eTale duSTa cakalo to uDI gaye, paNa huM baccAM sAthe e dAvAnalamAM dagdha thaI gaI. yugAdIzanI pUjAnA prabhAva thakI zubha dhyAnamAM maraNa pAmIne ahIMyAM ratnacaMdra rAjAnI putrI tarIke utpanna thaI. eka divase mane jAtismaraNa jJAna thavAthI pUrvano bhava jANatAM mane purUSa upara dveSa AvyuM ke, purUSe zuM AvA svArtha laMpaTa heAya che? khacita jagatamAM badhA purUSo AvA duSTa ane svAtha AzayavALA hoya che. evI rIte bhUpaputrIe naraDhaSanI vAta dvijaputrI AgaLa kahI saMbhaLAvI. rAjakanyAnI vAta sAMbhaLI dvikanyA belI, "he sakhI! tArI vAta satya che, paNa ethI kAMI badhI purUSajAti duSTa che e tAre abhiprAya barabara nathI. ema te manahara lAvaNyavALI strIo paNa kuTabhASI, paTanI bharelI, asatyanA dhAmasamI, na karavAnAM kRtyo karanArI hoya che. mATe ekalI purUSajAtino TheSa kare e ThIka nathI.' vipratanayAnI vAta sAMbhaLI rAjabALA belI, "tArI vAta te ThIka che, paNa have purUSa uparano bhAre dveSa-ocho thatA nathI, huM tethI zuM karuM? jevI bhavitavyatA ! atyAre paNa purUSa jAti upara mAre krodha e ne e ja che." Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 65 muM 547 he rAjabALa! tArA jevI bhAgyavatIe Ave krodha kare pigya nathI. phodha karavAthI prANu pitAnAM karelAM sukRta hArI jAya che. AkAzamAM rahelAM ghanaghora vAdaLane jema pavana vikherI nAkhe che. tema krodha puNyarUpI dhanano nAza karI nAMkhe che. bane sakhIo reja, AvI rIte vArtAvinoda karatI kAlanirgamana karatI hatI. nagaranI zobhA joIne pele vipra rAjasabhAmAM Avyo ne rAjA pAse potAnI putrInI mAgaNI karI. rAjAe dAsIne mokalI dvijakanyAne teDAvI, paNa dAsIe khAlI pAchA pharIne rAjAne kahyuM, "he mahArAja ! rAjabALa dvijakanyAno viyoga sahana karI zake tema nathI, mATe e ene melI zakaze nahi dAsInI vAta sAMbhaLI rAjae viprane samajAvyuM, paNa vipra te ema samaje tema kayAM hatuM ? e to potAnI putrI mATe rAjasabhAmAM maravAne taiyAra thaI, rAjAne brahAhatyAnuM pApa ApavAne taiyAra thaye. vipranA A sAhasathI rAjAe saubhAgyasuMdarI pAsethI kijakanyAne lAvIne viprane arpaNa karI. vipra potAnI kanyAne laIne cAlyA gaye. brAhmaNa ane kanyA nagarane jatAM ne enAM vakhANa karatAM nagarI bahAra pelA marUtavanamAM udyAna AgaLa AvyAM. bannee potapotAnuM mULa svarUpa dhAraNa karyuM. TharAvela samaye pelI menA karAyaNa khATalI upara besIne AvI pahoMcI. pachI khATalI upara besIne rAjA ane maMtrI ratnapuranagarImAM AvyA. menAe temanI sArI rIte sevAcAkarI karI. rAjAe menAne potAnI hakIkata badhI kahI saMbhaLAvatAM umeryuM ke "mArA parivAra sAthe huM saubhAgyasuMdarIne levA mATe ahIM AvuM, tyAre tAre mane mArA parivAra sahita A khATalInI Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 vikramacaritra yAne kauTilyavijya sahAya vaDe ratnaketapura pahoMcADa! " "rAjana ! tamAre parivAra sAthe jhaTa AvavuM, eTale huM tamane ratnaketapura nagare pahoMcADI daIza, emAM tamAre jarAya zaMkA rAkhavI nahi." menAnI vANuM sAMbhaLI rAjA AnaMda pAme ne bele, menA! A khATalI tArI pAse zI rIte AvI? rAjAnA praznanA javAbamAM menAe pitAnI kathA kahI saMbhaLAvI, "dhArApura nagaramAM dhana nAme zreSThIne dhanyA nAme priyA hatI. ane jaina dharmakarmamAM parAyaNa thayelAM zatrujya Adi tIrthanI yAtrA karI potAne mAnavabhava saphaLa karatAM hatAM. evI rIte zrAvakane dharma pALI ane tharanI pratidivasa pUjA karatAM huM maraNa pAmIne pahelA devalokamAM utpanna thaI. tyAMthI AvI ahIM menA kadAyaNa thaI. "pUrvabhavane mAre patI dharmaparAyaNa jIvana gujArI maraNa pAmI, bIje devaloke gaye. avadhijJAnathI mane ahIM jANu mohathI mane A khATalI ApIne cAlyo ga. tyArathI khATalI mArI pAse che. tenAthI mArAthI bane teTale upakAra karI mAro janma saphaLa karuM chuM." menAnI vAta sAMbhaLI rAjA khuzI thaye ane sArI rIte vastrAbhUSaNa vigere bheTa ApI pitAnA maMtrI sAthe pitAne nagara cAlyo gaye. svarNapura nagaramAM AvI, rAjAe yAtrAnA bahAne javAnI taiyArI karI. pitAnuM lazkara tathA pradhAna, maMtrI vigere sAthe rAjA sArA zukane nIkaLI pAchA ratnapura Avya; ane khAnagImAM menA kayaNane maLI, ratnaketupura pahacADavAnI tene sUcanA karI. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 549 prakaraNa 66 muM menA kaMdoyaNa, rAjAne tenA lazkaraparivAra sahita khATalInI sahAyathI ratnaketupuranA mahatvanA udyAnamAM laI gaI. tyAM nagaranI bahAra rAjA chAvaNu nAkhIne paDyo, ane pachI eka vAcALa dUtane badhI hakIkta samajAvI arimardana rAjAe ratnacaMdra rAjAnI sabhAmAM meka. A tarapha ratnacaMdra rAjA paNa marUtavanamAM paracaka AveluM jANu yuddha karavAne bakhtara paherIne taiyAra thaze. te daramiyAna arimardana rAjAno sevaka rAjasabhAmAM AvI paheryo. rAjAne namI e vAcALa ane heziyAra dUta be, "mahArAja! ratnacaMdano jaya thAo! dharmakamamAM tatpara ane dharmiSTha amArA rAjA yAtrA karavA nIkaLelA, te parivAra sAthe tamArA nagaranA sImADe paDAva nAkhI paDelA che, te mAno ke tamArA Aje mahemAna thayelA che. teo tamArA nagaramAM jInezvaranA maMdiramAM pUjAyAtrA karavAnI abhilASA rAkhI rahyA che. paNa temane eka niyama che ke, te koI strInuM mukha jatA nathI. ane strInAM vAkya paNa sAMbhaLatA nathI." te pitAnA svAmInI vatI ratnacaMdra rAjAne hakIkta kahI saMbhaLAvI. dUtanI vAta sAMbhaLI rAjA ratnacaMdra khuzI thaye. pote svastha thaI dUtane vidAya karI arimardananI pAse javAne taiyAra thayo. prakaraNa 66 muM dharmanuM phaLa "baLa karatAM kaLathI sadA, thAya jagatamAM kAma. hAthIne vaza rAkhavA, aMkuzanuM che kAma." Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa0 vikramacaritra yAne koTilyavijaya rAjA ratnacaMdra potAnA parivAra sAthe arimardana rAjAnI chAvaNImAM marUtavanamAM AvyuM. rAjA ratnacaMdrane arimana rAjAe khUba mAna sanmAna ApyuM. banne rAjAee sAthe lAvelA jInamaMdirane viSe rahelA yugadIzanI aSTa prakAre pUjA karI, bhAvathI stuti karI, rAjAe ratnacaMdra rAjAne khAnapAnathI tRpta karyo. pachI rAjA ratnacaMdra potAnI nagarImAM padhAravAnuM AmaMtraNa ApyuM. rAjana ! mAre tyAM bhajana karavAne padhAre! amArI nagarInI divya racanA to juo! addabhuta jInamaMdiranAM darzana karI manuSya janmane lahAve lyo.' - rAjAnI vANI sAMbhaLI arimardana rAjAe potAnI manogata bhAvanA rAjA ratnacaMdrane kahI saMbhaLAvI. rAjA ratnacaMdra paNa A rAjAne dharmiSTha jANI khuzI thayo, ane pharI AgrahapUrvaka potAnA nagaramAM padhAravA vinaMti karI. tyAre Aje to tame tamArA badhA parivAra sAthe mAre tyAM bhajana karavAne AvI! tamArA saMghanA pagalAMthI amArI nagarIne pavitra kare !" "tamArA nagaramAM AvavAne amane eka jarA muzkelI naDe che, rAjana! ane e amArA svArtha khAtara tamane mukelImAM utAravA te zuM ThIka che? 9 "ane e tamArI muzkelI kyA prakAranI che te te kahe ! >> rAjA ratnacaMdra pUchyuM. "nagaramAM huM koI strInuM mukha joto nathI. acAnaka koI strInI dRSTi paDI jAya te mane vina upasthita thAya che, athavA to mRtyu paNa thAya, mATe he rAjana ! e vAta tame karaze nahi." "are, emAM zuM? mArA hukamathI nAranI badhI Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 66 muM papa strIo gharamAM pUrAI jaze, ne mArA aMtaHpuranI ramaNIo paNa mArA hukamathI tamArI najare nahi paDe te mATe huM atyArathI ja baMdobasta karuM chuM. paNa tamAre AvavuM te paDaze ja ) rAjAnI vAta arimana rAjAe mAnya karI. pachI rAjA ratnacaMdra pitAnA nagaramAM gaye. badhI vyavasthA karI mahemAnone AvavA mATeno rasto sApha karyo. nagarAne zobhAyamAna rIte zaNagArIne tema ja rasei vigere taiyAra karIne rAjAne teDAvyA. rajA arimana potAnA parivAra sAthe nagarInI zobhA jotA jotA rAjamahelamAM AvyA. rAjAe naraSiNinI bAjunA mahelamAM rAjAne utAro Ape. bhajana vigerethI rAjAe mahemAnanuM gaurava vadhAryuM. bhejana vigerethI paravArI arimardana rAjA potAnA utArAmAM AvyA. ratnacaMdra paNa tyAM AvI rAjA pAse vAto karavA lAgyA. bannenI vAta bhAtane aMtare rahelI naraaSiNa sAMbhaLI zake tema hatuM. guptapaNe mahemAnanI vAte sAMbhaLavAne te paNa Atura rahelI hatI. saubhAgyasuMdarI pote naraSiNa hatI; rAjA nArIaSi hatA. tethI ene mana paNa kaIka Azcarya te hatuM ja. vAta karatAM arimardana rAjAne ratnacake pUchayuM, "he rAjana ! tamane strIene dveSa kema thAya che? evA kayA kAraNe tame strIASI thayA che?" hAjana! pUrvabhavanA RNAnuMbaMdhathI! athavA pUrvabhavanI strIne saMtApathI huM strISI thaye chuM:" e tamAre pUrvabhava jarA vistArathI kahe te kharA! " rAjAnA pUchavAthI arimardana rAjAe potAne pUrvabhava kahI saMbhaLAve zarU karyo, je kathA guptapaNe Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 vikramacaritra yAne kauTilyavijya saubhAgyasuMdarI paNa sAMbhaLatI hatI. arimana rAjAnA pUrvabhavanI vAta sAMbhaLI rAjaputrI manamAM vicAra karavA lAgI, rAja khoTuM bole che, athavA te kadAca mArA jANavAmAM to pheraphAra nahi hoya? ? bhUpaputrI tyAMthI ja belI, "he rAjana! tame beTuM bele che. baccAne cakalIe cAMcamAM laI uDavAnuM kahevA chatAM cakalAe enI vAta sAMbhaLI nahi, ne potAne jIva bacAvavAne te uDI gayA. ne cakalI agnimAM baLI marI. ema nahi, paNa cakalAnI vAta cakalIe mAnI nahi, ne cakalI pitAno jIva bacAvavAne uDI gaI. rAjAe potAnA pakSanuM sthApana karyuM. rAjaputrI saubhAgyasuMdarIe pachI tyAM AvIne rAjAne jaya eTale tene naSa gaye. ne rAjAe saubhAgyasuMdarIne jovAthI ene strISa paNa gayo. "tamArI vAta haradama asatya ne juThANa bharelI che. rAjakanyA bolI. nA, tamArI vAta judI che. tame barAbara jANI zakatA nathI, tethI ja Ama bolo cho," ema kahIne rAjAe javAnI taiyArI karI. rAjAne jato joI rAjaputrIe pitAnA pitAne kahyuM, "he pitAjI! parabhavamAM paNa A rajA ja mArA pati hatA, te A bhavamAM paNa A rAjA ja mArA pati thAo ! anyathA agni bhakSaNa karavAnI rajA Ape, rAjakanyAnA vacanathI kanyAne naSa gayela jANuM rAjA khuzI thaye, ne rAjAne AgrahathI re. rAjA arimadanane pachI AgrahapUrvaka rAjakanyA saubhAgyasuMdarIne ADaMbara ne moTA mahotsava sAthe rAjAne paraNAvI; kAraNake jagatamAM prANuone dharmanA prabhAvathI zuM nathI maLatuM? azakya vastuo paNa dharmane prabhAvathI maLe che. strInI Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 66 muM 553 IcchAvALAne srI maLe che, dhananI IcchAvALAne dhana maLe che; rAjyanI IcchAvALAne rAjya maLe che; putranI kacchAvALAne putra maLe che; prANIonA hRdayamAM rahelI IcchAo dharmanA prabhAvathI pUrI thAya che. svarga ane mekSa jevI vastuo paNa dharmanA prabhAvathI prApta thAya che." saubhAgyasuMdarIne paraNI rAjA keTalAka samaya gharanA nagaramAM rahI pAtAne nagara javAne taiyAra thayA. ratnacaMdranI rajA laine, rAjA potAnA parivAra sAthe saubhAgyasu darIne laIne, menAnI khATalInI sahAyathI ratnapuranagare AvyA. menAe ratnapuramAM rAjA tathA tenA parivAranI khAnapAnathI sArI rIte bhakti karI 2AjAne prasanna karyo, rAjAe lAkha lAkhanI kiMmatanAM cAra ratnA menAne ApyAM, te tyAMthI AgaLa pAtAnI nagarI tarapha cAlyA, rastAmAM AvatAM jInamaMdiramAM jInezvarIne namaskAra karatA ane tIrtha sthaLonI bhakti karatA ne prabhAvanA vadhAratA rAjA azmina pAtAnA nagaranA udyAnamAM AvyuM. maMtrIoe nagarIne riyAtAraNa vigerethI suzobhita banAvI. jalachaMTakAva karI puSpavRSTi karAvI, ane rAjastA sArI rIte zaNagAryAM. rAjAe sArA muhUrte nagaramAM ThAThamAthI te meDhA ADaMbarapUrvaka vAjiMtronA madhura dhvani sAthe praveza karyAM. vAjiMtronA nAda sAMbhaLI rAjAte ane tenI navIna priyAne jovAne AkhuM nagara ulakhyu. rastA mANasothI--srIpurUSothI ubharAi gayA. badijanAnA jaya jayakAra sAthe phruTe hAthe dAnane varSAvatA rAjA jyAM gAnatAna na nRtya thai rahyAM che tyAM thaine anukrame rAjamahelamAM AvyA. sAta bhUmikAvALA suvarNamaya prAsAdamAM saubhAgyasuMdarIne nivAsasthAna Apyu. saubhAgyasuMdarI ane rAjA Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya arimardana bane caMdra ane rohiNunA mAphaka, pArvatI ane zaMbhunI mAphaka, zacIpati ane prANInI mAphaka bhavA lAgyAM. eka bIjAmAM prItivALAM teo bane devatAnI mAphaka bhegene bhegavatAM, kAlane paNa jANatAM na hatAM. kALAMtare saubhAgyasuMdarIne sArA svaprathI sucita garbha rahyo. koIka puNyavAna AtmA svarganAM sukha bhegavI puNya ge enA udaramAM utpanna thaye. gabhanA prabhAvathI devI saubhAgyasuMdarIne je je maneAra thayA te sarva rAjAe pUrA karyA. zubha divase saubhAgyasuMdarIe putrane janma Ape. putrane janma mahotsava karI rAjAe rAjaputranuM megha evuM nAma pADayuM. pAMca dhAtrIothI lAlana pAlana karAte megha bAlyAvasthA pasAra karIne bhaNavA yogya avasthAvALe thaye. rAjAe tene paMDita pAse abhyAsa karavAne muko. bhaNI, gaNI zasa ane zAstravidyAmAM te pAraMgata thaye. yauvanavayamAM Avyo tyAre rAjAe caMdrapuranagaranA caMdrasena rAjAnI meghavatI nAmanI kanyA sAthe mahatsavapUrvaka meghakumArane paraNAvyo. RSabhadevanA maMdiramAM pUjA racAvI bane varavahu AdinAthane namavAne gayAM. AdinAthanI mUrtine joI banne mUchita thaI gayAM. akasmAta A banAvathI badho parivAra ciMtAtura thayo. aneka zItopacArathI varavahu sAvadha thayAM, paNa bane mUMgAM thaI gayAM. emane bolAvavAne rAjA ane aneka vaidya maMtrataMtrane jANanArAokeIpaNa samartha thayA nahi, aMte rAjA ciMtAturapaNe potAne samaya vitAvavA lAgyo ekatA nagarInA udyAnamAM vihAra karatA jJAnI siddha senasUri padhAryA. udyAnapAlakanI vadhAmaNathI rAjA khuzI Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 66 muM 555 thaIne putra, putravadhu ane pANI sAthe dezanA sAMbhaLavAne Avyo. gurUnI dezanA sAMbhaLI rAjAe surine pUchayuM, "he bhagavana ! kyA pApanA udayathI mAre putra ane putravadhu mUgAM thaI gayAM che, te kRpA karIne kahe." - "rAjana ! nahi bolavAnuM kAraNa jyAre A banne sAMbhaLaze tyAre teo saMsArathI bhaya pAmelAM vratane ja grahaNa karaze. sUrinI vAta sAMbhaLI rAjA be, "he bhagavana ! je thavAnuM hoya te thAe, paNa Apa emane mUMgApaNAnuM kAraNa kahe ! " sajAno nizcaya sAMbhaLI sUrie pUrvabhavanuM svarUpa kahI saMbhaLAvyuM. pUrvabhavanuM svarUpa sAMbhaLI e megha ane meghavatI vairAgya pAmI dIkSA levAne taiyAra thayAM. arimardana rAjAne paNa vigya Avyo, paNa te pahelAM te megha ane meghavatIe dIkSA grahaNa karI tIvra tapa karavA mAMDayuM, ane te bane tIvra tapa karI kevalajJAna pAmIne mokSe gayAM. arimardana rAjAe paNa gurUne pUchyuM, "he bhagavana ! parabhave meM zuM sukRta kareluM jethI A bhavamAM mane Azcarya kArI samRddhi maLI ? " rAjAne A prazna sAMbhaLI gurU bolyA. "he rAjana ! pUrvabhavamAM te janAdharanI bhakti karelI tenuM A phaLa che." yurUnA kathanathI zrAvaka dharmanAM vrata aMgIkAra karI rAjA priyAnI rAAthe nagaramAM gaye. zrAvaka dharmanuM pAlana karyA pachI cAritra dharmanuM ArAdhana karI rAjA zivalakSmIno bhakatA thaye. siddhasena Ama rie rAjA ane parSadA AgaLa Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa6 * vikramacaritra yAne kauTilyavijaya arimadana rAjAnuM adbhuta vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM ane parSadA potapotAne sthAnake gaI. gurUe te pachI khAnagImAM rAjAne kahyuM, "he rAjana ! tamAre have rAjyakhaTapaTa choDI dhamakamamAM vadhAre sAvadhAna rahevuM. AyuSyanI kAMI khabara paDatI nathI, mATe tame paNa have pAchaLanI avasthAmAM dharma tarapha adhika dhyAna Apo to sAruM ! "mane paNa have emaja lAge che ke have mAruM AyuSya adhika nahi heya. pUrvabhavanA puNyathI A bhavamAM mane sarva vAte sukha che, ne A bhavamAM paNa e dharmane sArI rIte ArAdhe hoya te AvatA bhavamAM paNa sukha maLe. ane keme karIne mekSa paNa dharmanA prabhAvathI maLe, ne duniyAnI mehamAyA TaLe tethI dharma kare jarUrI che." rAjAe kahyuM. hA mATe ja dharmakarma tarapha adhika lakSa ApavuM. rAjyakhaTapaTa badhI vikramacaritrane soMpI do, ane dhamasAdhana kare parabhavanuM bhAthuM tame sArI rIte bAMdhI le." rAjA gurU mahArAjane namI gurUnI vANinuM ciMtavana karate pitAne sthAnake gaye; ane gurU siddhasenasUrizvara pitAnA parivAra sAthe anyatra vihAra karI gayA. prakaraNa 67 muM hA ! vikrama !' "jAtAM taNu juhAra, vaLatAM taNuM vadhAmaNa, deva taNuM vyavahAra, viNasyuM ke maLazuM nahi." rAjA vikama rAjasukha bhogavatAM ane dharmasAdhana karatAM have saikAnA chellA dazakAmAM poMcI gayA hatA. Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM 557 pANInA pravAhanI mAphaka kAlane jatAM kAMI vAra lAgatI nathI. samaya samayanuM kAma karyuM jAya che, rAjA vikama sabhA bharIne beThA hatA te daramiyAna eka ghoDesvAra dete rAjadarabAra A gaLa AvI pahoMce. azva uparathI kudake mArI dvArapAlanI paNa paravA nahi karatAM rAjadarabAramAM praveza karI rAjA AgaLa hAtha joDI namIne te ubho rahyo. bhImasiMha, zI navAjunI che? zuM kAMI navIna che? rAjA vikramano prazna sAMbhaLI ghoDesavAra bhImasiMha zvAsa lete bolyo, "he mahArAja ! bApu ! julama thaI gayo julama thaI gayo ! " che zuM ? " bhaTTarAja vacamAM bolyo. zAlivAhana rAjAnA sainya ApaNA deza ujjaDa karyo. gAmanA gAma bhAgI nAkhI, luMTa calAvI pAyamAla karI nAkhyAM, bApu! bhImasiMhe dama lIdho. bhImasiMhanI vAta sAMbhaLI laI rAjAe bhImasiMhane rajA ApI. rAjAe maMtrIo sAme joyuM. rAjAno abhiprAya jANuM bhamAtra belyo, "he mahArAja ! AvI rIte baLano garva batAvI zAlivAhana ApaNuM gAma bhAge te sArUM nathI. chatI zaktie A parAjaya keNu sahana kare ? lazkaranI taiyArI karI Apa enI upara caDhAI karI enuM abhimAna utAre ! enI pAsethI daMDa laI ene zikSA kare !" amAtyanI vAta sAMbhaLI rAjA vikama vicAramAM paDe, "najIvI bAbatamAM yuddha jevuM mahAbhArata kArya AdarIne hajAre purUSano kSaya karAvo e zuM egya kahevAya ? " rAjAnAM vacana sAMbhaLI maMtrI bolyA, "mahArAja ! emAM najIvI vAtano savAla nathI. jarAka chidranI upekSA karatAM kALAMtare meTuM gAbaDuM paDI jAya che; ethI Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pipa8 vikramacaritra yAne kaTavijaya to zAlivAhana ane bIjA rAjAe ApaNuM nirbaLatA jANI jaze, bhaviSyamAM mahA anartha thaze. mahAyuddha AdaravAno samaya Avaze. siMha ziyALeno kaie jarA paNa karelo parAbhava sahana karatuM nathI. bIkaNu svabhAvathI ja parAbhava sahana karavAno svabhAva che, mATe jhaTa uThA, zatrane camatkAra batAve ! ' maMtrInI vANI sAMbhaLI rAjA bolyA, "he maMtrI ! tamArI vAta te satya che, paNa yuddhanA cAra prakAra che. zAma, dAma, bheda ane daMDa. e cAre prakAramAMthI pahelA traNa bhedathI kAma thatuM hoya te yuddha karavAnuM kAma ja zuM ? mATe pahelA sAma ane dAmathI samajAvavA prayatna karavo, te chatAMya na samaje te yuddha to che ja. 22 game tema paNa zatrune cetave te joIe. gAmaDAM bhAMgIne zatru sahisalAmata potAnA nagaramAM jaI abhimAna le e te ghaNuM ja kharAba kahevAya ! maMtrIe kahyuM, rAjAe ane maMtrIoe salAha karIne sarve hakIkta samajAvI eka vAcALa dUtane zAlivAhananA darabAramAM mokalyA. pitAnA rAjAnA baLathI abhimAnamAM parvatasamo vikama dUta pratiSThAnapuramAM zAlivAhananA darabAramAM pahoMcI kA. zAlivAhana rAjA pratiSThAnapuranA bhavya darabAramAM kacero bharIne beThA hatA. pitAnA parAkramI seMkaDo subhaTathI rAjA abhimAnamAM parvata sarakhA jagatane tRNa samAna mAnanAre hatuM. e rAjAnA vaphAdAra ane parAkramI subha, meTI meTI zilAo upADI pitAnuM bhujabaLa pragaTa karanArA hatA. evA zUrAonA abhimAnathI parAkramI rAjA zAlivAhana vikamane paNa kaMI gaNate nahi. rAjA zAlivAhanane zuka nAme sevaka mahAparAkramI ne baLavAna Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 67 muM papaTa gaNAte hato. tenA baLathI rAjAne gava vaLI AsamAna pavate pahoMcI gayo hate. A sivAya zAlivAhanane bIjA * paNa aneka subhara hatA. rAjA zAlivAhananA darabAramAM praveza karI vikrama rAjAne dUta rAjAne namI ubhe rahyo, "he rAjana? tame avaMtIpati mahArAja vikramanAM gAmone nAza karyo te sAruM karyuM nathI. tamArA sinyanA A anucita kAryanI tamAre upekSA karI mahArAjA vikrama sAthe vera bAMdhavuM joIe nahi. jethI vicAra karIne mahArAjA vikramane maLI tamArI e bhulanI mAphI mAge! tamAre AvavAthI mahArAjA vikrama khuzI thaze ne tamArI vAtane naThArA svapnanI mAphaka bhUlI jaze; nahitara mahArAjA vikamanuM kaTaka dhasI AvI tamArA rAjyanI khAnAkharAbI karI nAkhI, tamane pAyamAla karI nAkhaze. dUtanI kaThina ane kaThora vANI sAMbhaLIne namratA vagarano garviSTha rAjA zAlivAhana krodha karate be, he dUta! cUpa rahe, tArA AvA vitaMDAvAdathI zuM saravAnuM che? gAma bhAgyAne tArA svAmIne badale levo hoya te rIvratAthI mArI sAme Ave ! huM paNa mArA sanyanI sAthe tArA svAmI sAthe zIghratAthI AvuM chuM." zAlivAhane dUtane adhika na bolavA detAM vidAya karyo. dUte avaMtI mAM AvI rAjA vikramane zAlivAhanane yuddhasaMdeze kahI saMbhaLAvyuM, "mahArAja! zAlivAhana AkhA jagatane tRNa samAna mAne che. tamane paNa kAMI hisAbamAM na gaNatAM te kahevaDAve che ke yuddha karavA pahoMca hoya te vahele Ave!" dUtanAM vacana sAMbhaLI rAjA vikrame raNabhabha vagaDAvI lakarane ekaThuM karyuM, ne pratiSThAnapura tarapha kuca karavAne Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 vikramacaritra yAne kauTivijaya hukama A kavacane dhAraNa karI parAkramI rAjA vikrama avaMtImAMthI zubha muhUrta nIkaLe, tenI pachavADe kavaca, zastrAsa dhAraNa karI vikramacaritra nIkaLyo. zatabuddhi, sahastrIbuddhi, lakSabuddhi ane kaTibuddhi tathA aneka mahArathIo. nIkaLyA. rAjAo, mugaTadhArI rajAo, subhaTo ane vIra purUSAthI paraverele vikama pitAnA maMtrIo sAthe avaM. tIne choDI zIdhra kUca karato te AgaLa jatA lakarane bhegA thaI gaye. lazkaranI sAthe rAjA vikama zIghatAthI paMtha kApate. pitAnA rAjyanA sImADe pahoMcI gayo. yuddha karavAnA rasavALe zAlivAhana paNa zudraka jevA seMkaDo subha ane agaNita lazkarane laI sImADe AvI gayo. rAjA vikrame pitAnA sainyamAM aneka nAnA moTA amaladArane puSkaLa dravya ApIne utsAhita karyA hatA; kAraNake svAmIthI sanmAna pAmelA sevake raNa-tsAhamAM maMdagativALA thatA nathI. jagatamAM paNa kahevAya che ke vidyA jema vyAdhIthI pIDAyelA lekenI IcchA kare che, tethI temano dhaMdho sAro cAle, tema brAhmaNe paNa adhika maraNa thAya te rAjI thAya che, kAraNa ke lekenAM maraNa thavAthI brAhmaNene brahyabhajanano lahAve maLe; tyAre sAdhuo lekenuM kuzaLakSema cAhe che; tema utsAhita subhaTe paNa raNe caDhavAmAM utsAhavALA hoya che. bannenAM sabhyomAM hAthI, azvo, rathe ane vIra purUSo raNa-sAhavALA hatA. bannenAM sanyoe ekabIjAne cetavIne yuddha zarU karyuM. zudraka pitAnA parAkramathI zatrune tRNu samAna gaNatA zatamati ne keTImati subhaTe sAthe tumula yuddha karavA lAgyo. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnI rAjadhAnI avaMtI nagarImAMthI vikamarAjA pitAnA lAva lazkara sAthe zidhratAthI paMtha kApato jAya che. pRSTha pa60 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 67 muM pa6 zuddhake potAnA parAkramathI vikramanA subhaTane jarjarita karI nAkhyA. vikramanuM sabhya paNa zatrunA mArAthI trAsI gayuM. pitAnA sainyanI nirAza sthiti joI hAthInuM madana karanAra aghaTakumAra aridaLamAM paDe. zatrunA sainyane dAvAnaLa samA aghaTakumAre zatrusenyamAM pitAnA baLathI jagA karI ane duzmanane pitAnuM pANuM batAvI, zudrakanI sanmukha pahoMcI jai tene paDakAryo. zudraka ane aghaTane sAmasAme barAbara TherI gaI. banne ekabIjAnA jIvanA bhUkhyA thayelA teo atula parAkrama dAkhavavA lAgyA. hAthI uparathI banne laDatA jamIna upara paDayA. yuddhane khare raMga je vikramacaritra ane mahArAjA vikama paNa yuddhamAM dhasI AvyA. rAjA ane rAjaputrane raNasaMgrAmamAM zera macAvatA joI zAlivAhane paNa potAnA baLavAna zubha sAthe dhasI Avyo. | vikrame zatruono nAza karatA ne A banne mahArathIenA yuddhane jotA aghaTakumArane kaMIka sahAya karavA vicAra karyo. paNacha caDAvIne rAjA vikrame eka bANa zukane uddezIne choDayuM. e bANa zudrakanA hAthamAM cuMTayuM ne pelI majabUta pakaDelI talavAra laIne nIce paDayuM. aghaTa ane zudraka ane bAhuyuddha karatA bane samAna baLavALA hevAthI keI keIne jItI zakatuM na hevAthI vikrame zudrakane uddezIne eka bIjuM bANa dhanuSya uparathI choDI dIdhuM. zudrakanuM kavaca bhedIne e bANa zudrakanA zarIramAM pesavAthI zudraka muIita thaI jamIna upara tuTI paDayo. parAkramI aghaTakumAra parAkramI evA mukti zatrane choDI daIne bIjA subhAnI khabara levAne zastra dhAraNa karIne ghasya. zAlivAhanane muIita zukane chAvaNImAM mokalI 36 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya Apyo, potAnA mahAsubhaTa zudraka ane sainyanA hAlahavAla joI rAjA zAlivAhana kepe. teNe rAjA vikrama sAme dhasI vikrama upara tIra choDavA mAMDayAM. vikrame zAlivAhananAM AvatAM tIra kApI nAkhavA mAMDayAM. evI rIte have banne rAjAo sAma sAme AvI jaI yuddha karavA lAgyA, paNa evAmAM rAjA vikama zatrunA eka bANathI ghavAye. tyAM tarata ja zAlivAhananA aneka bANeno nAza karato vikramacaritra zAlivAhananA paTTahastI samIpe pahoMcI gayo. jIva upara Avele rAjakumAra potAnA asIma baLathI rAjAne haMphAvate rAjAnI pAse AvyuM, enI pachavADe enA parAkramI subhaTe paNa rAjakumAranuM rakSaNa karatA AvI pahoMcyA. zAlivAhananA tejane jhAMkhuM pADato A bALanArezvara potAnA hAthI uparathI zAlivAhananA hAthI upara kudyo. zAlivAhananA mahAvate vikamacaritrane pitAnA hAthI upara kudatA joI hAthIne pAchA pADavA cukti karI te kharI, ane vikramacaritra kadAca phALabhraSTa paNa thAta, chatAMya nIce paDatA samAre hAthInI aMbADI pakaDIne hAthI upara caDI gaye. zAlivAhana sAthe bhISma bAhuyuddha AraMbhayuM. zAlivAhana sAthe yuddha karatA, mahAvata kAMIka paNa kuTilatA kare te pahelAM eka DAbA paganI lAta mArI enA ja hAthInA paga taLe mahAvatane karI dIdho. rAja zAlivAhananA hAthI upara rahelA rAjAnA aMgarakSakene vikamanA aghaTa vigere subhaTee potapotAnA bANathI bhUmI bhegA karI dIdhA ane zAlivAhananI madade AvatAM enA subhAne yuddha ApIne aTakAvatA teo rAjakumAranuM rakSaNa karavA lAgyA. vikramanA subhaTa ane sainyanA utsAhapUrvaka parAkramathI zAlivAhananuM sainya raNamAM je jIvatuM rahyuM hatuM te Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 68 muM 563 jIva bacAvIne nADuM, ane zAlivAhana paNa taka meLavI viruddha dizAe nAThe. vikamacaritra ane enA sumAe zatranI pAchaLa paDI temane saraMjAma luMTI lIdhuM. te pachI teo potAnI chAvaNImAM AvyA ane ghAyala thayelA rAjA vikramane laine vikramacaritra sinya sAthe turata ja avaMtImAM AvyuM. rAjA vikrama zatrunA bANanI vedanAthI dukhano anubhava karatA, ane maMtrIo temane dharmadhyAnano upadeza karI saMsAranuM svarUpa samajAvatA hatA. aneka vidyAnA upacAre nakAmA gayA, ane rAjAe potAnI Akhara sthiti jANu laIne apAya teTaluM yAcakone dAna apAvyuM. ane paMcaparame chInuM smaraNa karate te rAjA vikama Akhare A pRthvInuM rAjya choDIne svargano mahemAna thayuM. ane pRthvI AdhAra vagaranI thaI gaI, tenA mRtyuthI pRthvI para hAhAkAra thaIgaye. "are kalikAlanuM kalpavRkSa amArA pApanA yoge adazya thaI gayuM." zatrune jItavA chatAM vikramacaritrane pitAnuM mRtyu thatAM jarAya harSa thaye nahi. rAjAnA agnisaMskAra sAthe keTalIya rANuo rAjAnI sAthe satI thaIne patinI sAthe cAlI gaI. hA! vikrama! hA vikrama! prakaraNa 68 muM upasaMhAra "kaho! dUra keNa karI zake, lakhyA vidhinA aMka, udadhipitA to ya caMdranuM, I zako nA kalaMka. " vikamacaritranA zekane dUra karavA bhaTTamAtra vigere maMtrI e upadeza ApIne tene ghaNe samajAvyo chatAM vikramacari Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa64 vikramacaritra yAne kauTillaviya trane zeka dUra na thavAthI gurU mahArAja siddhasenasUrine teDAvyA. gurU mahArAja siddhasenasUrie vikramacaritrane dharmopadeza ApIne kahyuM, "he rAjakumAra ! tArA pitAne zaka na hoya. emaNe te janmIne A dohyale narabhava saphaLa karyo che. dAnathI pRthvIne amRNI karI che. rAjAe potAne saMvatsara calAvyuM. kIrtisthaMbha ubhe karyo. teNe aneka dIna, daridra ane duHkhI janane du:khamukta karyo. dAna, zIla, tapa ane bhAva e cAra prakArane dharma yathAzakti ArAdhanA karI zrAvakanAM vrata pALI rAjA hovA chatAM dharma mATe paNa emaNe zuM nathI karuM? manuSya lokanAM sukha chADI rAjA vikrama svargamAM gaLA che. ne tyAM vaganAM sukha bhogavI thoDA ja bhavamAM tArA pitA muktinA sukhane pAmaze. mATe evA narapuMgavane zeke ze? have to tuM paNa rAjA thaIne pitAne mArge cAlI nyAyathI pRthvInuM pAlana karI yathAzakti dharmane ArAdha, ke jethI tArA pitAnI mAphaka tAre narabhava paNa saphaLa thAya A rIte sUrinAM niraMtara vairAgyamaya upadezathI rAjakumArane zeka dUra thaye. pachI maMtrIoe vikramacaritranA maheTA rAjyAbhiSe nI taiyArI karI. rAjakumArane zoka dUra karI gurU mahArAja anyatra vihAra karI gayA. mahArAjA vikramanA mRtyu pachI maMtrIoe eka zubha divase vikramacaritrane avatInI gAdI upara adhiSita karI mALavAno tAja tenA mastaka upara paherAvyuM. moTA ThATha mATha ane ADaMbara pUrvaka e tAjaSInI vidhi karI. ATha divasa sudhI sArIya avaMtImAM ane AkhA rAjyamAM meTo mahatsava pravaryo, ane avaMtInA A mahotsavanI te vAtaja zI karavI? ATha divasa parvata loke devatAnI jema manavAMchita sukha ane vilAsa karatA hatA. ATha divasa Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 68 muM 565 mATe mALavAnI avaMtInagarIne zaNagArI zubhebhita banAvI rAvaNanI laMkAnagarI samI ke kRSNanI dvArikA-dvArAmatI samI banAvI dIdhI hatI. rAjakumAra vikamacaritranI evI rIte rAjyArohaNanI kyiA nirvine samApta thaI gaI. avaMtIno rAjamuga dhAraNa karI rAjakumAra vikramacaritra mahArAjA, avaMtirAja vikramacaritra thayA-mALavAnA adhizvara thayA. avaMtInA siMhAsane ArUDha thayelA mahArAjA vikramacaritrane maMtrIo, samiti, subha, nAnA rAjAoe namIne bheTa dharI; vikamacaritra nI ANa kabula karI. prajAnuM mAnasanmAna sAcavatA mahArAjA vikramacaritra prajAne nyAyathI pALavA lAgyA, ane dujanone zikSA karI sajjanonuM rakSaNa karavA lAgyA. eka divase zubha muhUrta meLavIne maMtrIoe siMha mukhavALA ane cAra cAmaradhAriNI devAdhiSThita pUtaLIevALA adbhUta siMhAsana upara mahArAjA vikramacaritrane besADavA mAMDayA. rAjA vikramacaritra siMha mukhavALA siMhAsana upara besavA gayA te avasare eka cAmaradhAriNue manuSya bhASAmAM rAjAne aTakAvyA, "hAM! hAM ! rAjana ! A siMhAsana upara te rAjA vikramAditye besI zake, bIjuM kaI nahi?" "kema bIjuM na besI zake ? " vikamacaritre pUchayuM. rAjA vikamanI tulanA tamArI sAthe thaI zakatI nathI. jyAM rAjA vikama ane jyAM tame ? temanA jevuM parAkama karI ne pachI tame A siMhAsana upara ArUDha thAo." "mahArAjA vikame zuM parAkrama karyuM ke jemAM tame vakhANa kare che? " vikramacaritranA kathanathI pahelI cAmara dhAriNuM pUtaLI bolI. "rAjana sAMbhaLo!" pahelI pUtaLI rAjanAtha bhASAmAM vAte ava siMha mukha Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa66 vikramacaritra yAne kauTivijaya e abolArANInI vAta kahI saMbhaLAvIne e pUtaLI nI adhiSThAyikA devI AkAzamAM pitAnA sthAnake cAlI gaI. abolArANunI vAta sAMbhaLI rAjA sahita badhA mastaka dhuNavavA lAgyA. punaH rAjA siMhAsane besavA jAya che, tyAM te bIjI pUtaLIe rAjAne aTakAvyA, ne rAjAnA parAkramanI eka kIrtikathA kahIne e adhiSThAyikA paNa adazya thaI gaI. Ama batrIsa pUtaLIovALA siMhAsana upara ArUDha thavA jatAM rAjAne eka eka pUtaLInI adhiSThAyikAoe aTakAvyA ane rAjA vikramacaritrane rAjA vikramanI eke eka kIrti kathA kahI saMbhaLAvI. ane pachI adhiSThAyikAo adazya thaI gaI. e batrIsa pUtaLIovALuM addabhuta siMhAsana paNa adhiSThAyaka rahita thavAthI mahatva vagaranuM thaI gayuM. adhiSThAyaka vagarane khAlI batrIsa pUtaLIovALA siMhAsana upara ArUDha thaine rAjA vikramacaritra rAjya karavA lAgyA. prajAne nyAyathI pALavA lAgyA. samayanA vaheNane laIne maMtrIo paNa kALanA prAsa thatA gayA, navA navA maMtrIothI rAjA bhavA lAgyo. vikamarAjAnA paramapriya snehI evA mahAamAtya bhaTTamAtra paNa vikramacaritranA rAjyArehaNa bAda thoDA varSomAM A avaMtInuM maMtrIpaNuM choDI ne vidAya thaI gayA. kAraNake kALa keinA mATe thaMbhate nathI. siddhasenasUrIzvaranA upadezathI vikramacaritra paNa dhIre dhIre dhane sanmukha thaye. jAvaDazAha saMgha laIne rAjaya AvyA, tyAre vikramacaritra paNa saMgha sAthe zatruMjaya tIrtha AvI zrI RSabhadevane name. bhAvathI bhagavAnane vAMdone stuti karI, aSTa dravyathI bhagavAnane pUcha potAno mAnavibhava saphaLa karyo. mULa nAyakane namI vAdI pUcha bIjA Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 68 meM 567 paNa anya tIrthaMkara bhagavAnanI pratimAnI pUjAprabhAvanA karI AtmAne pApa hita karyAM. rAjA vikramacaritre paNa zrI yugAdIzanA moDhA parvata samAna mahAna prAsAda karAvI potAnI lakSmI saphaLa karI; dIna ane anAtha janone dAna ApI potAnI zakti pramANe tIrthayAtrAno lahAvo lIdhA. te samaye jAvaDazAhu zreSThIe vajrasvAmInI sahAyathI zatruMjayano mATe uddhAra karI amara nAmanA karI. temanI sAthe gayelA moTA dhanapatioe paNa peAtAnI lakSmI sAka karI. vikramacaritra paNa zrI zatruMjaya tIrthanI bhakti karI jInezvarane namIne giranAra upara nemi bhagavAnane nasI mATe| yAtrA utsava karI peAtAnA parivAra sAthe peAtAnA nagaramAM AvyA. rAjA vikramacaritra paNa pitAne pagale cAlI rAjyavyavahAra sAcavavA pUrvaka dAna devuM, anAtha vigerene bhejana ApavuM,:temanu rakSaNa karavuM--evI rIte nyAyapUrvaka prajAnu pAlana karatA dharmakathI paNa peAtAnA jIvanane pavitra karatA hatA. pitAnA cAritrane saMbhAratA te smaraNa karatA A navA rAjA pitAnA jevA thavAne prayatna karatA hatA. navA rAjA vikramacaritre paNa dIrghakALa paryaMta pRthvInuM sAmrAjya bhogavI pitAnI mAphaka dharmane ArAdhI Atmahita sAdhyu dhaduHkhama'jana rAjA vikramanu` sa pUrNa kathAnaka kAMI A kathAmAM AlekhAyu' nathI. rAjA vikramanA aneka aHbhuta kAryo ane kathA AlekhavA mATe keTalA graMtha racavA paDe ! temanA yatkiMcita parAkramathI A graMtha paNa rasikatAthI bhavya che. paraduHkhabha'jana rAjA vikramano samaya karyAM te Ajano vamAna samaya karyAM ? te samayanI alaukika vArtA, zakti, devatAI camatkAre Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 vikramacaritra yAne kauTilyavijaya A badhuya Aje te ApaNane apUrva ane na mAnI zakAya tevu lAge, chatAMya ApaNI alpajJa buddhine laine te samayanI alaukika vAta sAMbhaLI tene pALakalpita kalpanA mAnI levAnI rakhe keAI sAhasikatA kare! eka tA atyAre manuSyanA alpa puNyane lai ne tema ja manuSyanI tethI kAI zaktinA abhAve devaddana najare thatuM nathI, tema ja evAM koi mahattvanAM kAryo paNa zAMktanA abhAve thai zakatAM nathI. meTI samRddhi paNa jaNAtI nathI; chatAM AjepaNa amerikA Adi dezamAM vipula samRddhi saMdhI vAte ApaNe sAMbhaLIe chIe temaja vimAnAdika ( maluna, eroplena)Adika vaDe AkAzagamana ane AkAzayuddha tema ja paNa Aje sAMbhaLI zakIe chIe. jyAre AjanA jama nAmAM ApaNe A badhuM najare joie chIe--sAMbhaLIe chIe, tyAre te jamAnAmAM paNa te te ghaTanAo banavI saMbhavita che ema samajI uttama purUSonA ciratra uparathI sArAMza grahaNa karI ApaNA AtmA paNa dharma tarapha sthira dRSTivALA thAo ! samuyuddha OMzAntiH ! zAnti ! zAntiH / chapAya che ! ! chapAya che ! chapAya che ! ! ! vikramarcAtranA khIjA bhAga tarIke zrI siMhAsana batrIsI 3 jemAM vikrama rAjAnAM addabhuta parAkramA je batrIsa putaLIonA mukhethI kahevAyela te tathA vaitAla pacIsI ke jemAM vaitALe vikramarAjAne kahela, rezamAMcaka vAtAthI bharapura bhAga 2jo taiyAra thAya che mATe agAuthI grAhaka thAze. lakhA yA maLeAH-mAstara ratIlAla bhAdarada zA OM dozIvADAnI pALa-amadAvA Page #604 -------------------------------------------------------------------------- _