Book Title: Tilakamanjiri Part 1
Author(s): Dhanpal Mahakavi, Shantyasuri, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008455/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvijayanemisUrigranthamAlAratnam-37 AzaizavazIlazAline zrInemIzvarAya namaH / dhArAdhIzAsAditasarasvatIvirudena vipravargAgragena kamanIyakavitAlatAlavAlakalpena paramArhatena dhanapAlaviduSA viracitA ||tilkmnyjrii||.. HTTERNASHERS REFERRESTERS ASEARS ARTS RSSETTERS S taduparipUrNatalagacchIya-vibudhaziromaNi-zrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam ENERY YEAR YEAR PRINTRE ENTINENTERNEVEREENNERNEERINTERNET Ste tapogacchAdhipati-sarvatantrasvatantra-zAsanasamrAT zrIvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAreNa vyAkaraNavAcaspati-zAstravizArada--kaviratnetipadAlaGakRtena zrIvijayalAvaNyasUriNA viracitazca parAgaH / se prakAzaka:-zrIvijayalAvaNyasUrIzvarajJAnamandira, boTAda, saurASTra. HREE BABA vIrasaMvat 2478 vikramasaMvat 2008 nemisaMvat INR Le Qi Qi Qi Lu Qi Qi Zong Qi Zheng Fa Qi Qi Qi Qi Qi Jian Qi Jing Qi Duan Lu Qi Lu Qi Ji Cha Qi Cha Cha Qi Duan Duan Qi Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirNayasAgara presa, 26.28 kolabhATa sTITa, muMbai naM. 2 [phA.20] tathA kathAsAra, prastAvanA, TAITala nayana prInTIMga presa-rIcIroDa-amadAvAda. prAptisthAna1 vijayalAvaNyamrarIzvara jJAnamandira, boTAda, saurASTra. 2 sarasvatI pustaka bhaNDAra, The. ratanapola, hAthIkhAnA, amadAvAda. 3 mAstara jasavaMtalAla giradharalAla. The. 1238 rupAsuracaMdanI poLa, amadAvAda. dravyasahAyakasAhityasRSTimAM ziromaNisamA tilakamabharI jevA jainagranthanA prakAzana kAryamA (amadAvAda) zAhapura nivAsI zreSThI choTAlAla bhAyacaMde je sahAyatA samarpaNa karI che te anumodanIya ane jJAnarasika zrImaMtone anukaraNIya che. NEERINEERINEERSEENETRIES Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che . za namaH | zrI tilakamaMjarI kathAne atisaMkSipta bhAvArtha: lekhakaH-panyAsa zrI suzIlavijayajI gaNI. uttara kezala dezamAM adhyA nAmanI ramaNIya nagarI che. jyAM IphavAkuvaMzane alakArabhUta meghavAhana nAmanuM rAjA rAjya kare che. tene madirAvatI nAmanI ramaNIya paTTarANI che. navayavana vaya ane vipula paibhava chatAM eka paNa saMtAna nathI. A bAbatanuM rAjAne atyaMta duHkha rahyA kare che. eka divasa savAranA bhadrazAla nAmanA mahelanI agAzImAM besIne rAjA-rANI saMtAna sambandhi vAtacIta karI rahyA che. pahera divasa caDhayo che. tevAmAM dakSiNa dizA taraphathI gagana mAge AvatA eka prazAnta mUrti vidyAdhara munijane nihALyA, ane dampatI Azcaryamagna banyA. muni mahelanI nikaTamAM AvyA. rAjA-rANI ubhA thaI cheDA sanmukha cAlyA. muni helanI agAzImAM utaryA. rAjA rANIe satkAra karI suvarNasane besAryA. bhUpatie munijanane ucita sarvaprakArane vinayopacAra karyA bAda, bhUtala para besI namratApUrvaka kahyuM bhagavad ! ApanA caraNAraviMdanA sparzathI amidaSTithI ane praNAma karavAthI ema sarva rIte huM bhAgyazAlI banyuM chuM. Ama chatAM paNa vizeSa tRptinI khAtara vinavuM chuM ke A mArA rAjya vaibhamAMthI Apane jenI jarUrata hoya te vinA sake svIkArI ane AbhArI karaze!" | munirAje kahyuM "rAjana ! tamArA jevA udArAzavALA AvI prArthanA kare te ucita che, paraMtu ame niHpRhI muni chIe, bhikSAmAtrathI maLela AhAra eja amArU bhejana che. te paNa dehane TakAvI dharmasAdhanA karavA mATeja, nahi ke AsaktithI. mukti eja amArA jIvananuM dhyeya che." rAjan ! have huM tamane pUchuM chuM ke A nagarI kaI? tame ke? kayA uttama vaMzamAM tamAre janma? A nArI keNa? zuM nAma? tame dampatI aMtaramAM saMtapta jaNAo che te zAthI? A strI hamaNuMja rUdana karIne chAnI rahI hoya ema dekhAya che tenuM kAraNa zuM? zuM keI priyabaMdhune viyega thayo che? athavA te koI zuM Akasmika saMkaTa AvI paDyuM che? che zuM ? A sarvane pratyuttara amane jaNAvavAmAM koI paNa jAtane bAdha na hoya te sukhethI kahe." bhagavAna ! ApanA jevA nispRhI popakArI saMta-maharSi AgaLa chUpAvavA jevuM zuM hoya? ApanI praznamALAne pratyuttara saMkSepamAM nIce pramANe kahuM chuM-- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dilIpa, radhu, dazarathAdi rAjAonI vaMzaparaMparAnI rAjadhAnI A ayodhyA nAmanI purANI nagarI che. IvAkuvaMzamAM janma pAmele, samasta bhAratavarSanA bhUpatiomAM sarva prakAre AgaLa paDato ane tene bhedatA meghavAhana nAme huM nRpati chuM, ane uttama rAjakulamAM utpana thayelI madirAvatI nAmanI A mArI mukhya paTTarANI che." nathI priya bandhavargane viyoga ke Akasmika saMkaTa, mAtra niHsaMtAnapaNuM eja eka asvasthatAnuM kAraNa che. e eTaluM badhuM asahya thaI paDayuM che ke-amArA bannenI unALAnI nAnI rAtrie paNa e ciMtAmAM ne ciMtAmAM rUdanamaya pasAra karatAM zatavarSa jevaDI thaI paDI che." rUdananuM kAraNa mAtra eja ke-"Aje prabhAte enI eja ciMtAmAM ne ciMtAmAM saveLA vahele jAgI gayo, ane pAche enA eja vicAramAM nimagna hatA tevAmAM baMdIe prasaMgevAta aparavatra chaMdamAM gAola zloka mArA sAMbhaLavAmAM Avya " vipadiva viratA vibhAvarI ! nRpa nirapAyamupAssva devtaaH| udayati bhuvanodayAya te kulamiva maNDalamuSNadIdhiteH // 1 // " rAjan ! jema rAtri dUra thaI ane sUrya udaya pAme che tema tamArI ApadA dUra thaze, ane tamArUM kula jagatanA udayane mATe unnatinA paMthe jaze, rUDI rIte devatAnI upAsanA kare." sAMbhaLIne AnaMda thaye. rAjavaibhava tacha saMtAna arthe araNyamAM jaI devanI ArAdhanA karavA nirNaya karyo. prAtaHkRtya karI citrazAlAnA AgaNAmAM eTalA para beThelI A rANIne dukhapUrvaka kahyuM priye! tAre mATe saMtAna nimite varadAna maLe tyAM sudhI araNyamAM jaI kaI devanI ArAdhanA karavAne meM daDha nirNaya karela che. A kArya pUrNa karI pAcho na AvuM tyAM sudhI, ahiMja rahIne tuM vaDilonI sevA karaje" | svAminI aNadhArI A vAta sAMbhaLI rANI ekadama mUchita banI, ane mUchane vega zAMta thaye gaddagadda kaMThe belI- Ayaputra ! sukhethI kArya siddha kare, paraMtu huM tamArI sAthe AvIza. tamArA vinA kSaNabhara rahI zakuM tema nathI. Ama chatAM mane mukIne jaze to jIvI zakIza nahiM. basa! ApanuM A aMtima darzana karI lauM chuM." A rIte haTha karI araNyamAM jyAM mane aTakAve che, to he pUjya! munirAja! Ape paNa Ane ucita zikhAmaNa ApavI ghaTe che. munie yoganidrAthI nihALIne kahyuM - - "rAjana ! saMtAna prAptine phekanAra karma ghaNuM bhagavAI gayela che. mAtra svalpaja bAkI che. araNyamAM javAnI jarUrata nathI. ahIMja (pramadavanamAM) rahI aracita kaSTa sahana karI munivratanI kriyA kare, ane rAjyanI adhiSThAtrI lakSmIdevInI upAsanA karo, teja aha5 samayamAM ucita varadAna Apaze. vaLI aparAjitA nAmanI maMtravidyA paNa huM tamane ApuM chuM. tene paNa devapUjA bAda jApa karo." Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama kahIM munie vidyA samapa madirAvatIne paNa ucita niyame karAvI vidyAdhara muni gaganamArge ravAnA thayA. - tyArabAda rAjA meghavAhane amadavanamAM AkrIDa parvatanI najIka nAjuka mandira baMdhAvI, temAM lahamIdevInI bhavya mUrti pratiSThApUrvaka padharAvI, ArAdhanA zarU karI. eka rAjA zakAvatAra nAmanA jinamandire darzanArthe gayA. dvAramAM praveza karatAM ja yugAdideva zrI AdinAtha prabhunAM darzana karI bahAra AvatAM eka vaimAnika devane joyA. harSita thayelA rAjAe temanuM svAgata karyuM. vaimAnika deve paNa kahyuM - rAjan ! IndrasabhAmAM ghaNIvAra tamArA guNonI prazaMsA sAMbhaLI maLavAnI bhAvanA thayela, te Aje AdidevanA darzane prabhAve saphaLa thaI. huM saudharmadevalokavAsI javalanaprabha nAmane deva chuM. saparivAra gaganamArge jato hate, rastAmAM A zakrAvatAra tIrtha ke jemAM I svayaM zrI AdinAtha prabhunI bhavyamUrtinI pratiSThA karI che. tene nihALI ekAkI darzana karavA utaryo chuM. ahiMthI zrI nandIzvara dvIpa javA cAhuM chuM. jyAM mAre paramamitra sumAlI nAmane deva svayaMprabhA nAmanI devI sAthe jinamandiranA darzanArthe gayela che, ane tenI sAthe lIlA anubhave che. Aja dvIpamAM tenI rativizAlA nAmanI nagarI che. te vividha utpAtothI gherAyelI che. AvA utpAte tenA nAyakanA maraNane sUcave che. AthI mArA mitrane duHkha thAya te svAbhAvika che. mATe tene AzvAsana ApI te duHkhane zamAvavA ane paralekane hitakArI sanmArgamAM eDavA IcchA rAkhuM chuM. A kArya tatkALa patAvI savAranAja huM tyAMthI pAchA pharIza. kAraNa ke-mArUM paNa devAyuSya alpa che. tethI dharmArAdhanamAM vizeSa udyama karavAne chuM' he IvAkuvaMzanA candra nRpacandra ! sakala vinane nAza karanAra A candrA5 nAmano hAra tamane samarpaNa karuM chuM, ema kahI meghavAhana nRpatinA kaMThamAM hAra samapi vimAnika deva ekadama adazya thaI gayo. rAjA hAra khesanA cheDe bAMdhI, zrI AdinAtha prabhunA darzana karI svasthAnake AvyA, ane sAyaMkAle zrI lakSmIdevInI pUjA karI devika hAra AgaLa dharyo. e samaye bhayaMkara aTTahAsyane dhvani uchaLe, ane DAbI bAjue zabanA mastakanI hAramALAvALo vetAlane nirakhyo. narapatie tene aTTahAsyanuM kAraNa pUchyuM. vetAle kahyuM rAjana ! lakSmIdevInA parivAramAM huM agraNI anucara chuM. mane AhAranuM pradAna paNa karyA sivAya te lakSamIdevInI ArAdhanA zarU karI? AthI ja mane AvuM hasavuM AvyuM. ame prasanna hazuM teja devI pAsethI tame varadAna meLavI zakaze !" rAjAe turataja vividha prakAranA phaLAdi AgaLa dharyA. vetAle kahyuM "rAjan ! ame ke mAnava ke pazu-paMkhI nathI ke AnuM bhajana karIe. amAre te mAMsane ja AhAra hoya che. te paNa amane aneka rIte maLI zake tema che, chatAM paNa mAre te lakSaNavaMtA rAjAnI parI ja joIe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemAMthI nIkaLelA rUdhirathI pavitra-ghamaghera kALI caudazanA divase duSTa bhUpatie haNelA mArA pitAne tarpaNa karavAnuM che. bhUpatie paNa pitAnuM mastaka kApI parI ApavAnuM svIkAryuM. vetAle devika tIkSaNa khaga hAjara karI. rAjAe kahyuM---- A devatAI zastranA sparzane yogya huM nathI. A mArA khagathI ja mastaka kApIne parI ApuM! ema kahI karamAM pitAnI dedipyamAna balga pakaDI sva garadana para calAvI. sahaja garadanane lAgatAja tenI dhAra ekadama baMdhAI gaI. rAjA khajJa calAvavA khuba prayatna kare che, chatAM khacca AgaLa cAlatI nathI. rAjA paNa dhairya ane pratijJA vacanathI lezamAtra calAyamAna thato nathI. evAmAM devAMganAone hAhAkAra zabda thayo, ane AgaLa lakSmIjIne joyAM. bhUpatie pUchayuM"Apa keNa che? ane ahIM zA mATe padhAryA che ? lakSamIdevIe kahyuM-- rAjana? huM rAjalaphremI chuM! tArI bhaktithI AkarSAIne tAruM kArya zIdhra saphaLa karavAne AvI chuM ! joIe te mAMgI le ! rAjA kahe che bhagavati ! ApanA punita darzanathI huM kRtArtha thayo che, paraMtu ApanA anucarane mArA mastakanI khoparI ApavA meM vacana Apela che ! ghaNI mahenata karuM chuM, chatAM khaga ke bAhu cAlatA nathI, te te turata cAle tevI kRpA kare jethI huM pratijJA pUrNa karI anRNa thAuM.' lakSmIdevIe kahyuM-"rAjan ? huM saumya parivAravALI chuM ! mAre tyAM AvA anucare che ja nahiM, paraMtu tArI parIkSA karavA khAtara mahedara nAmanA pratIhAre A IndrajAla racela che. mATe te Agraha jo kara ane jenI jarUra hoya te mAgI le." rAjAe kahyuM-"he rAjalakSamI devi ! Apa je kharekhara prasanna thayA che te, rANI madirAvatI vIra saMtAnane sujanma ApanArI thAya tevI kRpA kare.' lahamIdevIe putra varadAna ApyuM ane kahyuM ke "rAjan ? jyAre putra mATe thAya tyAre .. A candrA tapa hAra tene paheravA mATe, ane vipatti samaye vipatti haravA mATe Apajo, ema kahI hAra pAche Apyo, ane taduparAMta bAlArUNa nAmanI ratnamaya vIMTI AMgaLImAMthI kADhI samarpaNa karI lakSmIdevI adazya thaI gayAM. sukhamaya rAtri pasAra thaI, prabhAte Avela paurajanane sarva vRttAMta kahI hAra tathA vIMTI batAvyAM. sau koI Azcaryacakti thayA. prAte bhUpatie mahedadhi nAmanA mukhya ratnAdhyakSane ratnabhaMDAramAM mUkavA hAra Apyo. ane vAyudha nAmanA senAdhipatinA paramamitra vijayavegane kahyuM ke "dakSiNapathamAM zatru sAthe saMgrAma khelI rahelA vAyudhane rAtrinA saMgrAmamAM zatrunuM jyAre AkramaNa thAya tyAre tene kAbumAM lAvanAra A vIMTI AMgaLImAM paheravA mATe mekalAvaje, ema kahI vIMTI paNa ApI. tyArabAda paurajanAdithI parivarelA bhUpati mahAna utsavapUrvaka rAjamandire gayA.. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM aha nmH|| zrI tilakamaJjarI kathAsAraH + bahAvIta [zikhariNI-vRttam ] yugAdIzaM natvA RSabhajinarAjaM jagadinaM tathA zAntIzAnaM surapatinataM zAntijanakam / suzIlaM nemIzaM suguNayutapArzvezamamalaM mahAvIraM dhIraM samitabhavatIraM zubhagiram // 1 // [zArdUlavikrIDita-vRttam ] zrImannemisUrIzvaraM sucaraNaM tIrthonnatau prodyataM sUriM zAstravizAradaM kavivaraM vAcaspati vyAkRtau / lAvaNyaM praguruM guruM ca vimalaM pannyAsadakSAbhidhaM smRtvA caiva sadAItI bhagavatI satyAM ca muktipradAm // 2 // __[anuSTup-vRttam ] kamanIyAM kathAM cakre, nAmnA tilakamaJjarIm / ___ bhojabhUpAlavijJaptyA, dhanapAlaparamAItaH // 3 // mano modAya bAlAnAM, saMkSeparucizAlinAm / panyAsena suzIlena, gaNinA muninA mudA // 4 // AryA-vRttam] tilakamaarI jaladherunItaH kaustubhastAraH / __ kathAkutukinAM kaNThe hAraH syAt satkathAsAraH // 5 // astitamAmuttarakozaleSu cirantanI sUryavaMzarAjadhAnI ripubhirayodhyA kAcidayodhyAnAmnI nagarI / tasyAM raghu-dilIpa-dazarathAdidivyakSoNIpatiprathitekSvAkukulasambhavo meghavAhano nAmA sArvabhaumo nRpatirAsIt / tasya sacivacayohyamAnarAjyabhArasya satatamasImasauravyasAgaranimaja Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nmAnasasyAtikAmati tAruNye'patyacintAsantApazcetasi prAdurbabhUva / ekadA praharamAtre divase bhadrakAlasaMjJakasya maddhApAsAdasyopari niSaSNaH svadevyA antaHpuraparijanopAsyamAnayA madirAvatyA saha pravRttAlApaH sa dakSiNApathAdAgacchantaM vidyAdharamunimavekSya bahalakutUhalo devyA sAkamabhyuttasthau / sa munirapi muhurupagItasvAgataM tamavalokayAntastaraGgita prItistadabhimukhaM gaganatalA. davatatAra / UrdhvakuTTimAvatINa tamupasRtya saparyayA satkRtya ca suvarNamayAsane samupavezya svayamava. nitalopaviSTastena pRSTaH sarvamAtmavRttAntamanapatyatAduHkhAntamAcaSTa / tadanu ca svadevyA rodananidAnamAvedayatA tena "vipadiva viratA vibhAvarI nRpa ! nirapAyamupAssva devtaaH| udayati bhuvanodayAya te kulamiya maNDalamuSNadIdhiteH // 1 // " iti nizAvasAne prAbhAtikakartavyAvedanArthapraviSTabandivatra-nirgatamapasvakatrapadyamAkarNya tadanusAramiSTasiddhayarthamaraNyamadhyuSya devatArAdhanamadhyavasyatA mayA yAvadahaM siddhasamIhitastataH pratyAgacchAmi tAkdgurujana paricaryApasyA tvayA'traiva stheyamityabhyarthitA devI sapadi mUrchitA / parijanenopacaritA satI niHzvasya "santAnasiddhaye vanamprasthAtukAmasya te nAhamprati vadhnAmi prasthAnam , paraM tvayA virahitA kSaNamapi nAhaM sthAtuM pArayAmIti mAmiha visRjya vrajasi cet tavedamantimaM darzanamityabhidhAya karuNamazrudhArAbhiranayA'mandamandi / tadasyAmavasthAyAM mayA kimanuSTheyamiti bhavAnanujJAtumarhati" ityudIrito munistatkSaNaM yoganidrAmAzrityonmIlitalocanaH pratyuvAca "nRpate ! kiJcidevAvaziSTaM samprati tvadIyamapatyotpAdapratipanthiduradRSTaM mayA dRSTam / tasmAdaraNyaprayANasaMkalpamapahAya nijaniketanamevAdhitiSThannupAsva kSoNIpatipratIkSyekSvAkubharatabhagIrathAdibhUtapUrvabhUpatibhirabhyarhitAM bhagavatI rAjalakSmIm / saiva te'bhISTArthavaramacireNa vitarISyati / api cAparAjitA nAmnI mantra vidyAM tubhyaM pratipAdayAmi devatArcanAnantaraapAya / nAsti tadiSTaM yanneSTe tadubhayamanuSThitaM sampAdayitum " ityabhidhAya tAM vidyAmapi pratyapAdayat / tadanu puSpaphalapatrAMzukairatnAlaGkaraNaizca nRpakRtAroM gRhItvA madIrAvatImapi katipayaniyamAnupadizya ca jambUdvIpavartipradhAnatIrthaprasthAnAnumati gRhItvA muniH svAsanAduttasthau / anUtthitAbhyAzca tAbhyAM kRta praNatibhyAM dampatibhyAmAziSa davA antarikSamArgamutpapAta / tadanu samAhUtaguruvAndhavabuddhisacivaiH sAkamAlocya pramadavanamadhya evAkroDaparvatAntike nirmA pite devAlaye lakSmyAH pratimAmpratiSThApya munidarzitadizA pratyahamupAsInasya tasya bahutitheSu divaseSvavasiteSu nRpatirasAvekadA parvadivase zriyo devyAH sAyantanImarhaNAM sampAdyapRthivyAmprathamatIrthatayA prathitaM zakrAvatAraM nAmasiddhAyatanamatrAjIt / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra pravizanneva taddvAradeze bhagavantamAdinAthampraNamyAbhimukhamAgacchantamekaM vaimAnikamadrAkSIt / darzanamAtreNa pratItadivyatAkasya tasya saumye'pi zarIre, lokottaraprabhAprAgbhAreNAtIva vismitamAnaso'sau kRtArthamAtmanaM matvA racitAJjaliraasA kiJcidupasRtya svAgatamakArSIt / vaimAniko'pi tamupasRtya pracuraprItijuSA cakSuSA suciramAmUlacUlamavalokya madhureNa svareNa baktamArebhe "rAjan ! sa tvamadya cakravartilakSaNaizcakravatitvena lakSyamANo'si yo devAsurasandohasaMkule devasadasi purandarapurastAnnRpatitativarNanAvasare mayaMbhuvanavArtA''vedananiyuktaiH pramukhadevajanaiH zauyauMdAryAdiguNaiH stUyamAnastatsadasyena mayA zruto'si / atarkitopanatenedAnIntanena tvadavalokanena mama cakSuH kRtArthamajani, phalitaJcAdinAthadarzanajAtamadhunaiva puNya jAtam / ahantu saudharmasuralokavAstavyo jvalanaprabhanAmadheyo vaimAnikaH svargAt prasthAya gaganamArgeNa gacchan pathi devAlayamimaM vIkSya bhagavatA zakreNa svayamihaiva tIrthaGkarANAmAdyo bhagavAn RSabhadevaH pratiSThApita iti nizcityAkAzadeza eva svaparijanAn parihAya ekAkitayaivAtrAgatya bhagavantamAdinAthamadrAkSam / ataH paramahaM nandIzvarAkhyaM dvIpaM jigamiSAmi, yatra matparamamitrabhUtaH sumAlI nAma devaH svayamprabhAnAmnyA devyA jinAyatanalakSmI draSTumAnIto nandIzvarodasAgaranikaTavartikaTakakAnaneSu kAntAsametaH krIDati / tasya ca taddvIpavartinI rativizAlAnAmnI nagarImadhivasato mahadariSTamupasthAya mahat kaSTamanubhAvayati samagraparijanam , sUcayati ca tasya tatpadhAnakalatrasya vA'cirabhAvi devalokAt pracyavanam / ataH sarvabhAvAnAM bhagurasvabhAvatAkIrtanenAdasIyavedanAmupazamathya prAtastato'pi mayA parAvartitavyam / yato mamApisvargopabhogajanakaM puNyamupakSINaprAyam , ataH svargacyavanakAlocitaM zubhakarmAvilamvanAnuSTheyam / ikSvAkukulacandra ! candrAtapAkhyamakhilapatyUhApahAraM hAraM tubhyamupaharAmi, ayaM hikSIrodena svarakSitaratnakozAdatisthUlAni vartulAni ca muktAphalAnyuddhatya svayamatikautukenAgumphitaH, svayaMvarasamanantaraM svabharturviSNoraeNhagacchantyA lakSmyAH kaNThAbharaNatAGgamitaH, lakSamyApi jayantajanmotsave jyeSThabhAryeti matvA indrAya samarpitaH, indrANyApi suciraM nijaghanastanamaNDalamaNDanatAmApAdya svasakhosnehavazena mAryAH priyaGagusundaryA grIvAyAmarpitaH / kyacana dharmakarmaNi svabhAryA niyujya prasthitena mayA tadvirahavedanApanodanAya strakaNThe samAropya mayA nItaH / matpraNayaprArthanAbhaGgamakRtvA nirvitarkamimaM gRhANa madupahAraM hAram / kSINAyuSo mama svargacyavanottaraM mAM vimucya svarga eva tiSThedayaM hAraH, bhavatA gRhItastvayaM kadAcana mayaMbhuvanajaniSyamANayo Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAvayordampatyoH punarnayanAnandanAya sambhavati" ityuktvA kaSThakANDAnmuktvA narendrAya hAramupajahAra / narendro'pi sAdaraagrAha / tadanu vaimAniko'pi jhaTiti tirobabhUva / tadanantaraM taM hAramatinizcalena locanenAvalokya svakIyottarIyAzcale bandadvA ca zakrAvatAramadhyaGgatvA bhagavantamAdinAthamArAdhya svasadanamAgatya zriya sAyantanasaparyAsamaye "tvavarivasyAnubhAvenaiva labdhamidaM divyamAbharaNaM divyAM tvadIyamUrtigevAlaGkartumarhati" ityabhidhAya smrpyaamaas| atrAntare nitAntagambhIro bhuvanatrayotthApitapratidhvani savaniruttasthau / tamAkarNya tadanusandhAnasazcAritacakSurasau kSitipatirvAmabhAge sanihitamekaM zavanagalakRtaziraskaM vetAlamadrAkSIt / tamAmUlacUlamavekSya taagtttthaaskaarnngpaakssiicc|| "zrIdevyAH pradhAnaparivAraM mAgAhAradAnamAtreNApyaparitoSya yat tasyA ArAdhanamupakrAnta, sadeva madIyahAsakAraNam / yataH sevyadevatApArzvavartijana epa sevyasevakayoH samvandhamAdadhAnaH sevakasamIhitasiddhAvupakaroti" ityuktavati vetAle taduktamatiyuktamabhyupetya vividhaphalamUlasaM. valitamodakAdikaM bhakSyabalitvena tasmai parivArAyApi nRpatirupahartumaGgIcakAra / tanizamya punarapi sahAsamasau jagAda nRpate ! rAkSasA dhayaM na phalAni mUlAni modakAni ca gAnA ivAharAmaH, api tu vyAghA ivAmiSam , tadapi kSudrasAdhakazarIrezveva labhyam / atastvayA saMgrAmanihateSu kSatriyakSoNIpatiSu kasyacillokatrayazlAdhyaudAryagAmbhIryaguNasya narapaterabhinavaM zubhalakSaNodbhAsuraM kapAlakaparamekamupahara, yannirgatai rudhiraiH puNyAsu kRSNacaturdazISu duSTakSatriyakSoNIpatinihatasya svapitustarparNa kuryAm / tannizamya nRpatiH pratyuvAca--- 'pretapravara! saMgrAmeSu nihatAnAmapyasaMkhyakSatriyakSoNIpatInAmanapekSaNIyatayA mayA na saMgahItAni kapAlAni / atastatprAptaye pratIkSyatAM kiyAn kAlaH, anyathA gRhyatAM madIyameva kapAlam , yadi bhavadabhimataguNakambhavet ' ityAcakSANe nRpe zubhalakSaNopetaM tadIyaM zirakapAlameva grahItumaGgIkRtya vAmakaratalAkalitakapAlakarNavartikAyAM kartikAM nighRSya dakSiNapANinA tasmai ddau| ___athApi pRthvIpatidhairyandadhAnaH-rAkSasendra ! divyamastravidhaM nAsmAdRzAM karasamparkamarhati, kintu mAmakIna eva kRpANaH kariSyati bhavadabhimataM kAryamiti bruvANastatkSaNamevAbaddhaparikara ArAdhyadevatAM praNamya vAmakaraNa gRhItolabaddhakacakalApo dakSiNakareNa kRpANamAkRSya skandhatale sthApayAmAsa / zirasyardhacchinnagrIve sati calitumakSamaM dakSiNabAhumavekSya vismayamApanno vAmena pANinA kezakalApAdavatAritena kRpANamAdAya kartanasaukaryAya kRtakartanarandhaM prakaTayitumavanamite zirasi bhUyo'pi kRpANaM vyApArayan ma gamakiJciviluptasaMjJaH svapna iva devAGganAjanahAhA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAramazrauSIt / tadanusArasaJcAritacakSuH purastAt kizcidantike devIM zriyamadrAkSIt / vibhISikApannastAmanAkSIcca-kalayANi ! kA tvam ? kimarthazca devatAmandiramidamAgatAsi ? / sA pratyayocat-'rAjan ! medinIpAlamaulilAlitapAdatalA rAjalakSmIrahaM tvadabhimatArthasampAdanArthamevAgatAsmi / kathaya kimasti tvadabhipretaM kArya vastu ? nRpo'pi tadavastha evAdarabhareNa praNamya gadgagirA jagAda bhagavati ! tvadivyarUpAvalokanena kRtArtho'haM na kiJcidanyadabhyarthaye, api tu tvatparivArapramukhAya rAtrizcarAdhipataye samarpayitumuttamAjhaM kuntato mamAkasmAdAkuNThitavIyau~ bAhU punarujIvitasAmathyau~ syAtAM, yenAhamanRNaH syAmityetadeva' / ityAkarNya bhUyo'pi bhagavatI zrIravAdI 'narendra ! sarvadA saumyaparijanaparivRtAyA mama na jAtu naktazcarAH parivAratAmahanti, yo'yaM bIbhatsaveSAkRtibhyAM taba purastAdurakAvamakArSIt , nAsau naktazcaraH, api tu matpratIhArApAmagresaro mahodaro nAma yakSaH savaparIcikSiSayA mAyAjAlaM nirmAyopakSiptavAn / ato vijahIhi tasmai svakIyottamAGgopaharaNaduradhyavasAyam / sarvAtizAyibhistava satvasAhasAdibhiratiprasAditahRdayA'hamasmIti vRNISvAbhimataM varam , sattvaramahaM sampAdayAmi sarva yadyanmanasi te vartate' ityAlapantI tAmupacitAnandathurasau nRpaH saprazrayampratyavAdI___ 'devi ! nUnamarhasi prasannA svapraNayijanebhyaH sarvamapi praNidAtum , paramahaM paitRkairevopabhogyavastubhi stuSyAmi, na jAtvabhilaNyAmi tato'dhikamaihikamAmuSmikaM vA kiJcana / kevalaM madirAvatI me devI sAmprataM yAvadaprasUtApatyA yathA jagadekavIradhIramAtmajamprasUyekSvAkuvaMzanRpamahiSINAM mahimAnamarhati, tathA pratividhAtumarhasi' ityuktavati rAjani rAjalakSmIrabhilaSitAtmajotpattivaraM datcA janiSyamANasya tadAtmajasya navatAruNyazriyAmedhiSyamANAyAmAbharaNAya vipattivelAyAmupakaraNAya ca candrAtapAbhidhAnaM hAramapi tasmai pratyarpayAmAsa / svakaratalAdavatArya bAlAruNAkhyaM ratnAgulIyakamapi samarpayAmAsa / tadanu himAlayazikharavartini svanivAsabhUte padmamahAde pratyAvartanAya jhaTiti tirobabhUva / / ___ vyatItAyAzca tasyAM rajanyAmasau prAtarupasthitAn paurajanAn zanAvatAragamanamArabhya rAjalakSmIsvasthAnapratyAgamanAntaM yathAvRtta pradoSavRttamuktvA divya hAramaGgulIyakaJcogdarya mahodadhinAmne pradhAnaratnAdhyakSAya tadubhayaM nikSipya ca candrAtapAbhidhAno hArazcintAmaNipabhRtInAM pradhAnaratnAnAM madhye sthApanIyaH, bAlAruNAkhyamagulIyakantu rajanIyuddheSu mAlazanusainikAkrAntasya vajrAyudhasya karatalAlaGkaraNatAM netavyamiti tatpradhAnapraNayinaM vijayavegaM vijJApya maryAdAmatikAntAnAM duSTapsAmantAnAM damanAya dakSiNApathamadhitiSThato vanAyudhasya pArzve prasthApayitumAjJapayAmAsa / tadanu taiH paurajanaiH parivRto rAjA rAjakulamagamat / . [apUrNaH] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM arha namaH // * prastAvanA munI tIrthaM sArva, naumi nemiM jagadgurum / lAvaNyazIlazAlinaM, dakSamodakSamaM mudA // 1 // suviditametadanavadya gadyapadyavidyAvidyotitAntaHkaraNa-sumanomanoramamano maNDalISu, yaduta - gadyaM padyAdviziSyate / yadyapi gadya-padyabhedAbhyAM zravyakAvyamubhayavidham / tatra vRttabandhavirahitaM kAvyaM gadyam, tadvaddhazca padyam / tathApi padyakAvye pratiniyantritAkSara mAtrAnuvRtta * gadya-kAvyoM- vRttabandhamanurundhAnaH kaviH sanirbandho'pi na nibandhumISTe'bhISTarasAnuguNatkarSavIjam guNarItyalaGkArAn vaiyajanikArthasambhArAMzca / api ca kavez chAndyenAtisphuest: padadAridhyAd durvedyatAmApadyate / kRtamadhikena ? vastutastatra kamanIyakAvyajananI' kavipratibhAbhagavatI zRGkhaliteva vipadyate, vyApadyate vA sadyo durvAdyatvamAtmano vizaGkamAnA | 1 gadyakAvye tUktaniyantraNa nirmuktatayA kavirapratihataM prabhavati yathAyathaM prathayitumAtmanaH pratibhAmiti tatra taccatastadIyaM samastamantastacca mudbhAsate / taduktam--- "kathAyAM sarasaM vastu, gadyaireva vinirmitam / kacidatra bhavedAryA, kacid vaktrA'pavaktra ke || 1 | " iti vaktrApavaktrakapadenopalakSaNavidhayA'nyacchandasAmapi grahaNAnmadhye gadyakAvyaM tadanyacchando baddhakatipayapadyasacve'pi na nyUnatA / tasmAt svacchandatayA zakya sarvAMgasaundarya ke gadyakAvye padyakAvya ivaikAGgasaGgi saundaryaM na kaverutkarSAya kalpate, pratyuta sarvAGgasaundaryasampAdanAdAkSyamevopakSipatIti kaviratnotkarSaparIkSaNopAyatayA gadyakAvyaM sahRdayasAmAjikajanAnnikaSA nikaSAyatetarAm / tasmAd gaditumarhamityarthe viziSya gadyapadamanuziSyate, sAmAnyena tu padyapadaM pAdavatyarthe / tasmAt svacchandamudbhAvyAd gadyakAvyAt pAdAnupajIvya niSpadyamAnapadyakAvyasyAvadyatvaM gadya-padyapadavyutpatirapi vyanakti / prAcyaprAjyagaNadharanAmapuNyakarmaNA saMkhyAtItadezakAlabhAvalInabhAvabhAvabhAvanA nipuNayApratimayA pratibhayA bhAsuraiH zrutakevalibhiH sarvAkSarasanipAtitayA jainajagati prabhUtaM vividhanibandhanibandhanavaidagdhI digdhavAgvaibhavairapi zrImajjinendra candravadanAsAhityaM gadyAtmakam / ravindatastripadImAsAdyAntarmuhUrtenAnehasA dvAdazAGgIM praNetRbhirgaNadharairguforteSu jainAgameSu bAhulyena gadyAtmakatvaM dRSTipathamavatarati / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vizvavanyasya vizvapUjyasya paramezvarasya zrImahAvIrajinendrasya ziSyatvena prasiddhasya guNigaNamaNi-'zrIdharmadAsagaNivara'--viracitA prAkRtavAgdehA gadyAtmikAdyApyAsAdyate'tIvaprAcInatamA 'vasudevahiNDI' mahAkathA kathAsAhitye / pUrvadhareNApUrvatattvajJAnapArAvArapArINena mUripurandareNa bhagavatA zrImadumAsvAtinA jainarAddhAntarahasyamayaM samagra zrItatvArthasUtraM gadyatvenaiva gumphitaM varIvartIti / nyAyazAstra tu pramANasamrATasyAdvAdavidyodadhi zrIdevamUrikuara'kRtapramANa--nayatattvAlokAlaGkAraH svopajJa syAdvAdaratnAkara'--TIkopeto grantho'navadyagadyatAmazcatIti / kalikAlasarvajJazrIhemacandrasaribhagavatpraNItaM 'zrIsiddhahemacandrazabdAnuzAsana'nAmakaM svopajJapaJcAGgIbhUtaM saMskRta-prAkRtAdibhASAsaptakavyutpAdakaM mahAvyAkaraNamapi gadyAtmakameva sandRbdha darIdRzyate / 'chando'nuzAsanam , kAvyAnuzAsana-zcati chandaHzAstra-kAvyazAstragranthAvapi taireva pUjyAcAryapravaraizca gadyamayau praNItau staH / mohAlipta-zemuSIdIpta-pUjyazrIpAdaliptAcAryavayaviracitA cAruraGgavatI 'taraGgavatI' , kathA'pi gadyAnusyUtaiva samupalabhyata iti / / ata eva vAgvaibhavaprAmbhArodbhAsi-zeSAvatAro'pi pataaligadyAtmakameva mahAbhASyaJcarakaJca cakAra / ata eva ca vyAkaraNakaraNanaipuNIko'pi pANinirAjavamuddizya jainetarajagatyapi gadyarUpANyeva sUtrANi prANeSIt , dhImAna kAtyAyanazca vArttikAni / evavipulaM sAhityaM manye'pi prAcInAH sUtra-vartika-bhASyabhUtA granthAH prAyeNa gadyAnusyUtA gadyamayam / evopalabhyante / saMhitA-brAhmaNabhAgAbhyAM vibhaktasyApauruSeyasya veda syApi vidhi-niSedhArthavAdAtmakabrAhmaNabhAgastu gadyAtmaka evAdhApyAsAdhate / saMhitAbhAge'pi yajussaMhitAyA AditaH kiyadaMze chandaHkalpanayA padyAtmakatvopapattAvapi aMzAntare gadyAtmakataivAvaziSyate / smRtInAmRSipraNItAnAM gadyAtmakatve tu vipakIrNAnAM varNAnAmekasyApi varNasyAvApodvApAbhyAM kenApyarthaparivartanApattibhiyA chandobaddhana padyAtmanA praNayanam / vAlmIkipraNItasyAdikAvyasya rAmAyaNasya padyAtmakatvantu pArAyaNe svarANAmArohagAvarohaNAbhyAM saGgAnasaraNyA sauzravyasampattaye / ata eva maharSestatpraNeturAzrame lava-kuzAbhyAM tadvAnamuktamupapadyate / tathAvidhampArAyaNantu puNyAtizayAya kalpate, tatkAvyanAyakasya zrImato rAmacandrasya satvarasAmmukhyAya ca / evameva mahAbhAratasya purANAnAJca padyarUpatvamapavAdatayopapAdham / gadyAtmakatvantu kAvyAnAmautsargikam / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ityetadakhilamAlocya daNDIva dazakumAracaritam , subandhuriva vAsavadattAm, vANabhaTTa iva kathaM gadyamayI kAdambarIm , mahAkavimAnasamarAlo dhanapAlo'pi gadyamayImeva tilakamaarItilakamarI? maasA jagrantha, tacca gadyakAvyam / kasminkAvyabhede gadyakAvyaM muktaka-vRttagandhyutkalikAmAya-cUrNakabhedaizcaturvidhamabhyadhAyi, tilakamarI? paramatrotkalikApAyameva prAyazo gadyam , "AdyaM samAsarahitaM, vRttabhAgayutaM param / anyaddIrghasamAsADhaya, turyaJcAlparAmAsakam / / " ityevaM tadbhedacatuSTayasya tatra tatra lakSitatvAt / / (1) atra harivAhano'nukUladhIrodAttanAyakaH / tallakSaNantu-"anukUla ekanirataH " / sAhityadRSTayA "avikasthanaH kSamAvAnatigambhIro mhaastvH|| stheyAnigUDhamAno dhIro pAtraparicayaH dAtto DhavataH kthitH||" iti / - (2) vidyAdharI tilakamaarI pANigrahaNAt prAGa mugdhA parakIyA ca, taduttarantu madhyA svakIyA ca nAyikA / taduktam-"parakIyA dvidhA proktA, paroDhA kanyakA tthaa"| "kanyAtvajAtopayamA salajjA navayauvanA" iti / prathamAvatIrNayauvanamadanacikArA stau vAmA // kathitA mRduzca mAne samadhikalajjAvatI mugdhA / / pUrvarAgAtmakavipralambhazRGgAraH prdhaanrsH| tallakSaNantu-"yatra tu ratiH prakRSTAH nAbhISTako'tra rasa ? mupaiti vipralambho'sau" iti / "zravaNAddarzanAdvApi, mithaHsaMrUDharAgayoH / dazAvizeSo yo'prAptI, pUrvarAgaH sa ucyate // " iti ca // kA rItiH ? pAJcAlI pradhAnarItiH / tallakSaNantu-"samastapaJcapapado bandhaH pAzcAlikA mataH" iti / ko'traguNaH ? maadhurymprdhaangunnH| tallakSaNantu-"cittadrIbhAvamayo hAdo mAdhuryamucyate" iti / -atha dazakumAracarita-vAsavadattA-kAdambarIbhyo'syA utkarSaH 1. dazakumAracarite kathAprAmbhArabharite padalAlityAdiguNasattve'pi kathAnAmatyAdhikyena tacchvaNapravaNatayA vaiyagyamantaHkaraNamApadyate / / vAsavadattAyAmapi pratyakSarazleSa-yamakAnuprAsa-prAsakrazitakathAMzasyAtIya phalgutayA na manAgapi valgutvamupapadyate / tasmAt kAdambarI tadubhayamadharIcarIkarIti / tilakamArI tu tAmapItyatra nAstyatizayo Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ktilezo'pi / tathAhi- puNDarIkazApAccandrAtmanazcandrApIDasya prANotkramaNakIrtanena kAdambarI kathAyAmApAtato'pyamaGgalyaH karuNavipralambhazRGgAraH pradhAnarasaH, tilakamarIkathAyAntu pUrvarAgAtmaka evAsAviti vyakto vyatirekaH / / 2. kizca kAdambaryAmagaNitavizeSaNairvarNanADambaraH kathArasAsvAdaM vyavadadhAno vyAhanti, tilakamabharyAntu pratipadapratIkSitaprAguNyabhUSaNaiH parigaNitavizeSaNairvarNanamabhyarNatAmevAdhatte kathArasAnAmityeSo'pi vytirekH| 3. api ca kAdambaryAmanupadavarNitavarNanATopaupayikavizeSaNagaveSaNapravartamAnAntaHsaMghaTTena bhaTTena yamakAnuprAsAbhyAM zabdasaundaryamupaikSi, tilakapaaryAntu sarvatomukhakAvyotkarSadhanapAlena dhanapAlena parisaMkhyAdyarthAlaGkArasthale'pi zabdAlaGkAraprAgbhAraH pratipadamapekSItyapi vailakSaNyamupalabhyate / yathA-ayodhyAvarNane "uccApazabdaH zatrusaMhAre, na vastuvicAre / guruvitIrNazAsano bhaktyA, na prbhushktyaa| vRddhatyAgazIlo vivekena, na prajJotsekena / avanitApahArI pAlanena, na lAlanena / akRtakAruNyaH karacaraNe, na zaraNe / " ityatra lepAnuprANitaparisaMkhyAlazarasthale'pi prativAkyamantyAnupAso nyavezi / evam-"satArakAvarSa iva vetAladRSTibhiH, solkApAta iba nizitapAsavRSTibhiH' ityatra smrsNghttttotprekssaasthle'pi| __evam-"sagarAnvayaprabhavo'pyamRtazItalaprakRtiH, zatrughno'pi vizrutakIrtiH, azeSazaktyupeto'pi sakalabhUbhAradhAraNakSamaH, rakSitAkhilakSititapovano'pi trAtacaturAzramaH" ityatra virodhA bhaassthle'pi| evam- vaitAdayagirivarNane-merukalpapAdapAlIparigatamapi na merukalpapAdapAlIparigatam , canagajAlIsaMkulamapi na vanagajAlIsaMkulam" ityatra virodhAbhAsasthale'pi yamakaM pryrkssi| evam- meghavAhananRpavarNane-~-"dRSTvA vairasyavairasyamujjhitAsro ripuvrajaH / yasmin vizvasya vizvasya kulasya kuzalaM vyadhAt // " ityatizayokyalakRtapadye'pi // 4. kiMbahunA ? zrutyanuprAsena prAyaH sarvatraiva suzravyatvaM samapAdi / 5. kizca kAdambaryAmanyatrAnyatropalabdhapUrvA eSa zabdA upalabhyante, tilakamaryAntu 'tanI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 meNTha-laJcA-lAkuTika-layanikA - galvarkaprabhRtayo'zrutapUrvA apatyasthA apUrvApUrvazabdaratnAkarA - makakavikRtitvamapi vyatirekaH // "tilakamaJjarImaJjarirasamjharilola dvipazcida lijAla: 1 12 prakRtamahAkave - jainAraNye'sAlaH ko'pi rasAlaH pakAla dhanapAlaH || 1 || ritivRttam asti kAcidakhaNDabrahmANDamaNDalAkhaNDalasya matyairbhuvanamaNDalasya mahAmahiSIvasIma saubhAgya sampadvizAlA bhAratamahAbhUruhotuGgazAlA vizAlAnAmnI samafararat nagarI | adasIyamadhyapradezasaMkAzamAna 'sakAzya' samAkhyanivezalabdhajanmA 'devarSi' nAmA bhUdevarSirAsIt / tasyAnekazrImanmAnyanya svasadvaiduSyasantuSyadavanIpatitatipratipAditAtimAtradhanasampadA dAnyasya zrama-kramAmyAmabhyastasamastavAGmayaH sakalAsu lalitakalAsu kalitaniratizayodayaH 'sarvadeva' nAmA''tmajanmA babhUva / tasya 'dhanapAla 'nAmA jyAyAn, 'zobhana' nAmA ca kanIyAMstanUjanmA, tayoH kanIyasI 'sundarI'nAmnI caikA kanyakA samajani / tatkuTumbanikurambamitastato vighaTitamapi sindhurAjasamaye - 'vantirAjadhAnyA evAntarnyavivikSateti lakSyate / samullasadvimala- viprakulacAlatocitabAhyantaradyutijAlaH zrIdhanapAla : zaizavAdevAbhyasyannavikalayA kalayA sAkamakhilaveda-vedAGga-smRtItihAsa-purANeSu prakANDapANDityamApanastaruNimani 'dhanazrI' nAmnImatikulInAM kanyakAmudavoda | sa ca mAlavadezAdhipatermuJjarAjasya, tadbhrAtRvyasya bhojarAjasya ca samakAlikaH zrUyate / 1031 vaikramasaMvatsarAdArabhya 1978 vaikramasaMvatsaraM yAvanmuJjarAjasya rAjyasamaya AsIt, tataH pazcAcca tena svapade'bhiSiktasya bhojarAjasya / rAjasabhAyAmatikamanIyAzutarakavitvavyutpacyA patyutpannapratipacyA ca tayoH samantAdantastapayannasau tatsadasyAnAM kavInAmuttamAGgamaNitAmApede / muJjarAjaH svasabhAmabhyAgacchantamamuM pratyakSasarasvatIpadena vyAharannatIra satkaroti sma kRtrimaputravadvyavaharati sma ca / saca dhanapAlaH kadAcana svapiturupAzrayamabhyAgatena vardhamAnasariNA putramekaM svaziSyatAmpratigrAhayitumpratijJApitena svapitrA'tyantamAgRhIto'pi jainadharmavidveSitayA na manAgapi jighRkSAzcakAra jainadIkSAm, pratyuta "hastinA tADyamAno'pi na gacchejainamandiram " ityevamAhaM tamatamazobhanamupadizan nijAnujaM zobhanamapi tato vArayAmAsa / tathApi pituH pratijJAbhaGgapAtakabhayena pitrAjJA - bhrAtrAjJayorbalAbalavicAreNa pitrAjJAyA eva Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 prAbalyanirNayena ca tacchiSyatvamurarIkRtya, tadante vasan 'zobhana' - stadupadiSTayama-niyamAbhyAmunmathyamAna mithyAmatiH zanaiH zanaiH samyaktvasampattizAlI samapAdi / atrAntare zobhanagRhIta jainadharmAmarSavazena zrImadbhojarAjasAmrAjye prAptApratimapratipattikena dhanapAlena dvAdaza varSANi tadrAjye jainadarzanapraveze mahatAbhinivezenAvaruddhe, taddharmopAsakaistatpracArArthamatyarthamabhyarthanayA dhArAnagaramAnItenAvagAhitAgamagranthisuradhuninA zobhanamuninA saha pravRtAbhyAmukti--pratyuktibhyAmAkRSTena hRSTena cetasA jainadharmamaGgIkRtya kadAcana nRpeNa sAkamaraNyaGgatvA mRgayAyAM tena mRgaM vANena viddhamavalokya jIvadayodrekArdrahRdayaH san " rasAtalaM yAtu tavAtra pauruSaM, kunItireSA zaraNo hyadoSavAn / nihanyate yad balinAspi durbalo, hahA ! mahAkaSTamarAjakaM jagat // 1 // " ityevaM taM bhartsayanmRgayAvyasanAnnivarttayAmAsa / evaM kvacana yajJamaNDape yUpatraddhachAgasya karuNakandanamAkarNya "yUpaM kRtvA pazUn hatvA kRtvA rudhirakardamam / yadyevaM gamyate svarge, narake kena gamyate // 1 // satyaM grUpaM tapo hyagniH karmANi samidho mama / ahiMsAmAhutiM dadyAdevaM yajJaH satAM mataH // 2 // " ityevamahiMsAmupadizya rAjAnamapi jainadharme pravarttayAmAsa || - tilakamaJjaryAH kathAyAH TippanakArasya zrIzAntisUrimahArAjasyaaitihAsikaH paricayaH -- prastuta 'tilakamaJjarI' kathAyAH padapaddhateH zleSa-bhaGgaprabhRtivaipamyasya paJcAzadadhikasahasrazlokapramitaTippanarUpAyA vivRteH karttAraH zrIzAntisuraya: zrI pUrNatallagacchIyAH santIti taccarapadye nAvagamyate / caramapadyadvayamaparAvacInAyAM pratau noTTaGkitaM darIdRzyate, api tu 'aNahIlapurapattana (pATaNa) stha' saMghapatipATaka (saMghavIpADA) gatajainabhaNDArasya 125 sapAdazatatamAyAH prateH mAnte dRSTipathamavatarati / tacca ( gAyakavADa orIenTalasirijha naM. 76 saMsthAdvArA prakAzita - ) 'pATaNa jaina - bhaNDAra - kaeNTalaoNga' - prathamabhAgasya 87 tame pRSThe mudritamasti, 'ghaDodarA (vaTapaTU ) - prAcyavidyAmandira' -sya hastalikhitapratAvapi tat samavalokyate / " zrI zAntisUririha zrImati pUrNatale, gacche varo matimatAM bahuzAstravettA / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tenA'malaM viracitaM bahudhA vimRzya, saMkSepato varamidaM budha ! TippitaM bhoH // idaM vidhAya yatpuNya, nirmalaM samupArjitam / tena bhavyA divaM labdhvA, pazcAnirvAntu mAnavAH // " [granthA0 paJcAzadadhikaM sahasram / zvetAmbarajainasampradAyasya 'koTikagaNa'sya 'vajrazArakhA'yAM 'candrakula syAlaGkArabhUtaprAcya'gaccheSu 'pUrNatalla(prA0 punnatallogacchaH pratiSThitagaccha AsIt / suprasiddhazrI-'hemacandrAcAryasadRzA vidvavRndAvataMsA apyetasmingacche sNjaataaH| zrIdevacandrasUriNA 'zrIsiddharAjajayasiMhasya sAmrAjye nabhorasenduvidhu-(1960)mite vaikrame'nde zrIsthaMbhanapure (khabhAtAmidhe nagare) viracitasya prA0 zrIzAntinAthacaritramahAkAvyasyAnte yA guruparamparA pradarzitA, tatrA'pyAtmIyapUrvaja'zrIyazobhadramUrikuarasya paricayaM pradarzayatA'sya gacchamyollekhaH kRtaH-- "siripunnatallagacchubbhaveNa, kayamaNasaNaM vihANeNa / kalikAle vi hu vaTuMtayaMmi, divasAI terasa u // " pATaNa-jaina bhaNDAra kaeNTalaoNga (bhA. 1, pR0 338)] ujjayantazailAparanAma 'giranAragiri-'zikhare vidhipUrvakaM trayodazadivasaM yAvadanazanaM kRtvA. 'marapurA''tithyamupeyuSAM teSAM yazobhadrajuSAM yazobhadrasUrIzAnAM ziSyAvataMsAH zrIpradyumnasarayaH saMjAtAsteSAM paTTe saMjAtAnAM mUribhUriguNasenAsamanvitAnAM zrIguNasenamUrINAM paTTaprabhAvakAH 'zrIdevacandrasUrayaH' saMjAtAH / teSAmantiSadA kalikAlasarvajJetyupapadena jagati suprasiddhimApannena zrImatA bhagavatA hemacandramariNA'pi svaviracite 'zrItripaSTizalAkApuruSacaritre ' mahAkAvye caramAyAM prazastAvapyeSeva guruparamparA pradarzitAstIti / jainajagati yadyapi zrIzAntimarinAmAno'neke jainAcAryA babhuvustathApi prastutaTippanakAregAtmanAtmIya paricayaM pradarzayatA 'pUrNatallagacchIyAcAryatA' prdrshitaa'sti| pratibhAvaibhavabhAsurosamena vahuzAstravettRNA sAravicArasambhArazIlenAnena mUriNA svagurunAmadheyamasmin Tippanake na jJApitam ; tathApi sadbhAgyenAsya sUrivarasyaitAdRzyo'nyAH kRtayo'pyupalabhyante, tAsAM caramollekhato jJAyate yatteSAM guruvaryANAM nAmadheyaM 'vardhamAnamari'-rAsIditi / taizcaivAyaM zAntimariH svapade saMsthApita iti vyakta nirdezo'nyatra vihitH| vidvavRndavRndArakenAnenAcAryeNa yamakamayAnAmatyantakaThinAnAM vRndAvanAdipaJcakAvyAnAmuparyapyuttamAM *vRtti viracyAbhyAsinAM sugamatA kRtA''*"vRndAvanAdikAvyAnA, yamakairatidurvidAm / vakSye mandaprabodhAya, paJcAnAM vRttimuttmaam||" ____-jai. maM. grantha sUci (aprasiddha pR0 59) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sIt / bANendunayanendu (1215)-mite vikramende likhitA mAcyA tADapatrIyA yasyAH pratikatiH 'jesalameradurgasya bRhaccitkoSe samAsAdyate [ dRzyatAm-jesalamerabhaNDAragranthamacipRSThaM tricatvArizattamam , aprasiddha. pR0 58, 59]. 1. candradUtakAvyam , 2 meghAbhyudayakAvyam , 3 vRndAvanayamakam , 4 rAkSasamahAkAvyam , 5 ghaTakhaparakAvyazcaitatkAvyapazcaka je. bha. granthasUcau 345 tame saMsUcitamasti / tatra dvitIyasya meghAbhyudayakAvyasya vivRtAvante nimnoktollerava upalabhyate___ "zrIpUrNatallagaccha sambandhi-zrIvardhamAnAcAryasvapadasthApita-zrIzAntipariviracitA meghAbhyudayakAvyavRttiH // " zrIvardhamAnAcAryanAmAno'nye'neke AcAryA jAtAH, atastatspaSTIkaraNAyAtra pUrNatallagacchasya nirdezaH kRtastenedaM spaSTamAyAtaM yaduta te pUrNatallagacchIyA babhuvustasyaiva gacchasya zrIvardhamAnAcAryAzcAmuM zrIzAntisUriM svapade (AcAryapade) sthApayAmAsuH, AcAryapadArohaNAdana prastutakAnpaspa vRttiviracanaM samajanIti / / __ zrImAlavAyanIpatizrIbhojarAjasya jainakathAzuzrUSApreraNAtaH zrImujhamahIpatidvArA labdha'sarasvatI'padena, varNato vipreNa, dharmato jainena paramAItena mahAkavidhanapAlenaiSA tilakamArIkathA mahArAjabhojarAjarAjyasamaye vaikramaikAdazyAH zatAbyA uttarArddha saMdRbdhA jJAyate / tasya cedaM TippanakaM tadUrdhvamekasyAM zatAbdyAmeva vinirmitamavabudhyate / jesalameradurgasya citkoSe tilakamaaryA ekA tADapatrIyA prati 1130 varSe likhitA vartate, uparyuktayamakamayakAvyapaJcakavivRtipratirekA 1215 saMvatsare likhitA labhyate, tatastatsamayasatkaM kiyadanumAnaM kartuM zakyate / TippanaracanAyA nirNItaH samayastatra nopadarzitastathA'pi tadvikramasya dvAdazyAH zatAnyAH pUrvArdhe viracitaM bhavedityanumIyate // .. zrIzAntisUribhina kevalaM kaThinakAvyopari vivRttiviracitA'pi tu nyAyaviSayaka'nyAyAvatAra'-granthasya vArtikasyApi 'vicArakalikA'nAmnI vRttiviracitAsti, tadante pUrNatallagacchasya nirdezo yadyapi nAsti tathApi candrakulasya vardhamAnArapurandarama ziSyatvenA'yameva zrIzAntisUrivaro'trabudhyate / "iti zrIzAntyAcAryaviracitAyAM vArtikavRttau AgamaparicchedaH / parizcandrakulAmalaikatilakazcAritraratnAmbudhiH, sAraM lAghavamAdadhAti ca gireyoM vardhamAnAbhidhaH / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tacchiSyAvayavaH sa sUrirabhavat zrIzAntinAmA'kRta, yeneyaM vivRtirvicArakalikAnAmA smRtAvAtmanaH // " -pATaNajainabhaNDAragrantha sUci. bhA. 1. pR. 87'sindhI jainagranthamAlA' (graM0 20) dvArA'yaM granthaH prakAzito'stIti // asyA vArtikavRtteravataraNAnAM dvAdazyAH zatAbdyA ante tathA trayodazyAH zatAbdyAH prArambha gumphitepu grantheSupalabhyamAnatvAt zrIzAntisureH samaya vaikramaikAdazI-dvAdazyoH zatAbyormadhyamo. 'vasIyate iti hRdayam // pariNataparAgaparItaiva maJjarI jarIharti cetazcaJcarIkajanAnAmityAlocya satsvapi zAntyA ___cAryAdikRtaTippaNakAdiSu teSAmapUrNatvAt pratipadamAgamakatvAcca yathAyatilakamaJjayA~ thamanupayogitayA, zrImattapogacchAdhipati-bhAratIyabhavyavibhUti-ricakracaparAgasyopayogaH kravarti-sarvatantrasvatantra--zAsanasamrAT-zrIkadambagiripramukhAnekatIrthoddhAra ka-dakSajanamodakSama-kSamApAlAvalipUjitapAdapadma-brahmasama-jagadguru karuNAsindhu-bhaTTArakAcAryamahArAjAdhirAjazrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAra-vyAkaraNavAcaspati-kaviratna-zAstravizArada-vihitAnekatarkavyAkaraNasAhityAdiviSayakazAsanaprabhAvakaTIkAgranthasandarbhanirupamavyAkhyAnasudhAvaSi-paramakRpAlu-zrImadgurudeva-bhaTTArakAcArya-zrImadvijayalAvaNyasUrIzvarAstatrAtIvaramaNIyAM 'parAgavivRti'-makArSuH, ___iyantu pratipadamarthaviskoraNamukhena sthale sthale'laGkArakroDIkAra-padavyutpAdanaprakAra-pAThAntaratAratamyavicAra-katipayApekSitAnyagranthAMzoddharaNa-pratibhAsitavirodharaNadhurINatayA tilakamaarImadhujharI parIkSitumanasAM sumanasAM parAgarUpatayopayoginI parAgavivRtina kasyacidaparAgabhAjana tAmahati, pratyuta sahRdayajanatAsabhAjanatAmeveti vizvasimi // klezakulmASagulmodbharjanabhrASTra-samagrarASSTrakiroTa-'saurASTra-pradezAntarvartini 'boTAda'grAme 1953 vaikrame'bde zIlAlaGkArazAlinyA mRdulatAsaralatAlatAla yAlatAmAlinyA prakRtyA loke prakRtaparAga sadAcArAmRtampAyinyA visAzrImAlIjJAtIya 'yagaDIyA' vaMzAvataMsa-zramaNopraNetuH paricayaH pAsakasaddharmajIvanalAla-'zrIjIvaNalAla'-dharmapalyA 'amRta'-nAmnyA garbhA __ dAvirbhUya 'lavajI-ti sAMsArikasaMjJayA mAtApitRgyAmupAhUya 'ThAkarazIsaMjJakena sodareNa 'ziva(bena) nAmyA bhaginyA ca sAkamupalAlanA-pAlanAbhyAmupabaMhito'STAdazavarSadezIya eva jagadgurUNAM zAsanasamrAjAM zrImadvijayanemisUribhagavatAmabhyarNe saMsArasindhu taraNIsanimA muktikanInikAvaramAlAkalpAmanantatIrthakara-gaNadhara-yugapradhAna cakravartiprabhRti Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 bhirmahAtmabhissaMsevitAM sarvasAvadya viratirUpAM jainIM paramapAvanI pAramezvarIM parivrajyA (dIkSA) samavApa / dIkSAgrahaNAdanu munyavasthAyAmanuSThitatayoyogairupacitabAhyAbhyantaralAvaNyolvaNazca 'munizrI lAvaNyavijaya' - nAmnA paritaH prasiddhimprApa / parAgapraNetrA kRtA mUla-niryukti-bhASya cUrNi - vRttikalitA akhilAH paJcAGgarUpA vidyajJAnopAsanA mAnA jainAgamagranthA yaizzAstravidhipUrvakaM yogodvahanaM kRtvA paThitAssuparizIlitA yathAyathamanyebhyo'dhyApitAzca / evaM 'kammapayaDI - paJcasaMgraha' pramukhAH prakaraNagranthAH, 'tattvArtha lokaprakAzapaMcAzaka- pravacanasAroddhAra' - prabhRtayo jainasiddhAnta rahasyabhUtA granthA api yaissujJAtAH samyagadhyApitAzca / nyAyazAstre - 'muktAvalI - dInakarI - rAmarudrI --kusumAJjalI - prabhRtayaH prAcyanyA yagranthAH, paJcalakSaNI mAdhurIvivRtiyutA nAgadIzIvRttisahitA ca, siMhavyAghalakSaNam - sAdhyAbhAvavadavRttitva vivecanA- siddhAntalakSaNa - vyutpattivAdAdayo navyanyAyagranthA api samyagadhItA adhyApitAzca nijanizitApratimayA pratibhayA / vyAkaraNazAstre --kalikAlasarvajJena bhagavatA zrIhemacandrasUriNA praNItaM 'zrIsiddhahemacandrazabdAnuzAsana' - mahAvyAkaraNAnusAri prakriyAbaddhaM zrI' bRhaddhemaprabhA' - khyaM nijaguravara viracitaM dvAdazasahastrazloka mitaM vyAkaraNaM sampUrNamadhItaM samyak tatra prakANDapANDityaM cAvApi / tadanu- zrIsiddhahemacandrazabdAnuzAsanasya bRhadvRtti - laghunyAsa - bRhanyAsArNavazva sampUrNa samyasUkSmekiyAvagAhitaH / evaM navAhnikabhASya - 'paribhASenduzekhara vijayA' dhAtupArAyaNa - kriyAratnasamuccaya-nyAyArthamajuSA - liGgAnuzAsanAdayo vRttisametAH samyagavadhAritAstena ca vyAkaraNazAstre'nupamaM prAgalbhya mAsAdya te te granthAvArutayA'dhyApitA api / sAhitye chandasi ca - - sAhityadarpaNa - kAvyAnuzAsana- vRttaratnAkara- chando'nuzAsanaprabhRtayosnalpA granthA api savRttikAH suparizIlitAH pAThitArtha / jyotizAstre - muhUrttamArttaNDa - muharttamAlA - muhUrttacintAmaNyArambhasiddhi - dinazuddhi-lagnazuddhimamukhA granthA samyagavagAhitAzva // zAsanasamrAT - sarvatantra svatantra - zrImadvijayaneminarIzvaravarapragurucaraNaissamagravAGmayArNavamudagrarItyottArya krameNeme dattarAgaparAgapraNayanakarttAraH zrImadguruvaryAH 'pravarttaka-gaNi- pannyAsopAdhyAyamyAkaraNavAcaspati-kaviratna -- zAstra vizAradAcArya padavIbhiralamakAri || parAgavaNetRrNA gurucaraNAnAM zrImadgurucaraNAnAM camatkRtakRtitatikRtivratatiH1. dhAturatnAkarasya sArdhalakSacatuSTaya saMkhyaka ( 450000) zlokamitAH sapta bhAgAH praNItAH, yatra sakalaprakriyAsambandhIni sarveSAM dhAtUnAM rUpANyullasanti / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrIzvarasya zabdAnuzAsanasyopari caturazItisahastra (84000) zlokAtmakasya svopajJa' zabdamahArNavanyAsa (aparanAmabRhannyAsa) syAdyatve viMzatisahasra (20000) zlokAtmakatayaivopalabhyamAnasya nyAsasyasaMzodhanaM truTitasthale ca vizAlakAyamanusandhAnaM niramAyi / 22 3. tavArthAdhigamasUtrAntargata darzana mUlabhUta trisUtrI --tadbhASya-tadvivaraNAvaSTambhinI sahasracatuSTaya (4000) saMkhyaka lokAtmikA 'tritriprakAzikA' vivRtizva viracitA / 4. nyAyAcArya - nyAyavizArada --- mahAmahopAdhyAya ' zrIyazovijayagaNizvarapraNIta- ' 'narahasya' granthopari sahasratraya ( 3000) zlokapramitA 'pramodA 'khyA vivRttirapi kRtijanapramodAya nirabhAyi / 5. tadgaNivaragrathita 'saptabhaGgI - nayapradIpaprakaraNopari sahasradvaya (2000) -saMkhyakalokAtmikA 'bAlAvabodhinI vRttiH samapAdi / 6. gaNivaraviracita 'jainatarkaparibhASA' - paranAmakA - ''nekAntavyavasthA'-grantho pari caturdazasahasra (14000) lokapramitA 'tattvabodhinI' vivRtiyaivandhi | > 7. tagaNivaropajJa 'nathopadeza' TIkA 'nayAmRtataraGgiNI' granthopari (16000) SoDazasahasra lokapramitA ' taraGgiNItaraNi' nAmA vivRtirvyaraci / 8. catuzcatvAriMzadadhikacaturdazazatapramitagranthAnAM praNetzrIharibhadrasUrIzvarakRta 'zAstravArtAsamuccayagranthopari (25000) paJcaviMzatisahasrazlokapramitA vivRtirvyadhAyi / "kalikAla sarvajJasya bhagavataH zrIhemacandrAcAryasya 'kAvyAnuzAsana' syopari (30000) fiarsenife vRttirakAri / 10. prastuta tilakamaJjaryA upari 'parAga' vivRtirvyabhAsi || evamanalpanAnAvidhagrantharatnAnAmadhyayanAdhyApana - viracanAdinA parAgapraNayanakRdbhirasmadgurucaraNairanalpA jJAnopAsanA kRtA kAritA ceti phalati |amiissaaN prakANDapANDityasAkSAtkAramaMdasIya granthAvaleravalokanataH prakaTaM kurvantu kRtinaH sukRtinaH / etAdRzagrantharAzeradhyayanAdikaM nirmAya nirmAyIbhUya nirvANaM yantu jantunivaha ityAzAsamAno viramati -- panyAsa dakSavijayo gaNiH / sthalam-- sIsodarA ('navasArI' nikaTavarti) samaya: FararzAmbarendumite vikramAnde mAdhavalA SaSThI / [ zrI kunthunAthaprabhRrticamatkRtalokapratiSThAvasaram ] Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana ----(0) --- sAhityasRSTimAM anerI bhAta pAData, paramAtuM mahAkavi dhanapAla kRta A "tilakamaMjarI" nAmane sAhitya graMtha prakAzita karatAM ame apUrva AnaMda anubhavIe chIe. paramapUjaya pratibhAmUrti zrI zAMtyAcArya viracita Tippana tathA vyAkaraNa vAcaspati kaviratna zAstravizArada pa. pU. A. zrImadvijayalAvayasUrIzvara viracita parAgaTIkAthI alaMkRta prastuta graMtha sAhityakSetramAM "suvarNamAM sugaMdhanI jema atIva AkarSaka ne AdarapAtra banaze ane sAhityapipAsuonI dIrghakAlIna pipAsAne acUka rIte zAMta karaze ane nutana cetanya prakaTAvaze evuM ame cokakasa mAnIe chIe. parama pUjya zrI zAMtyAcArya kRta Tippana tathA atyaMta zuddha karelI tilaka maMjarInI mUla prati sAhityarasika munirAja zrI "pUNayAvajayajI ma' dvArA prApta thaI che. ane bIjI TipananI prati AnaMda pustakAlaya" surata taraphathI maLela che. AthI te baMnene sahudaya AbhAra mAnIe chIe. vaLI A graMtha-prakAzanane vadhu AdaraNIya banAvavA mATe TIkAkAra maharSinA ziSyaratna vidvataziromaNi pUjya paMnyAsa pravara zrI dakSavijayajI gaNivarya mahArAjazrIe saMskRta bhASAmAM graMthanI talasparzI mahattA ane tulanA darzAvatI prastAvanA lakhI ApI che. ane temanA ziSyaratna vidvarya pUjya paMnyAsajI zrI suzIlavijayajI gaNivare "tilakamaMjarI kathA sAra" gujarAtI temaja saMskRta bhASAmAM taiyAra karI Apela che, tethI te baMne mahAtmAonA paNa amo atyaMta traNI chIe. vaLI A graMtha upara gujarAtI bhASAmAM vizALakAya prastAvanAnA lekhaka paMDita maphatalAla jhaveracaMda gAMdhIne paNa ame sahudaya AbhAra mAnI AnaMdita thaIe chIe. prAnta A graMthanA prakAzanamAM Arthika sahAyaka zAhapura nivAsI zreSThivarya zrI chaTAlAla bhAIcaMdabhAine paNa pAjita lakSmIne sadvyaya karavA badala sahRdaya sAnudana dhanyavAda ApIe chIe. A graMthanA sAta mupha saMzodhaka vyAkaraNatIrtha paMDita zrI aMbAlAla premacaMdane paNa AbhAra mAnavAnuM ame bhUlI zakatA nathI. e ja. prakAzaka, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prA stA vi ke vacanaM zrI dhanapAlasya candanaM malayasya va sarasaM hRdi vinyasya kobhUnAma na nivRttaH dhanapAlanuM vacana ane malayAcalanuM rasasahita caMdana jenA hRdayane sparyuM te zAMta ane sukhI na thAya evo jagatamAM koNa che ?' bhAratanI saMskRti ApaNe sArI rIte jANIe chIe ke bhAratavarSa hika jIvana parAyaNa deza nathI. A dezamAM janmanAra mANasane parabhava, AtmA, mola vigere zabdo kAne paDyA vinA ke pitAnA kalyANa mATe dharmanA AlaMbananuM darzana bhAgyeja thayA vinA rahe che. bhAratanuM nAnAmAM nAnuM gAmaDuM ke jaMgala devanI pratimA vinAnuM ke dharmanA AkhyAna vinAnuM bhAgyeja hoya che. koI jagyAe devAlaya haze te kaI jagyAe devane gokhalo paNa haze. temaja bhAratane khuNe khuNe rAmAyaNa, mahAbhArata ke koIne koI dharyAkhyAna karanArA bAvA, yati, brAhmaNa ke parivArajaka patha hazeja. bhAratavarSamAM janmanArane A rIte deva ane dharmanA saMskAra tenA vAtAvaraNamAM ja maLe che. bhAratanI saMskRti e adhyAtma saMskRti che ane tenI jaDa nivRttimAM che. tyAre bIjA dezanI saMskRti padagalika saMskRti che ane tenI jaDa pravRttimAM che, kalA, vijJAna, saMpatti vigeremAM bhArata sarva deze karatAM purogAmI rahyA chatAM bhAratanI pradhAnatA to huM kayAMthI AvyA ? kayAM jaIza ? vigere tatvavAdane ukelavAmAM ja manAI che. ane AthI ja hajAro varSo pUrve bhArata dezanA rAjavIoe rAjamahela choDI jaMgalavAsa svIkArI tapazcaryA karI tatva paNa pAchaLa jIvana vitAvyAM che. ane potAnI zakti mujaba judAM judAM tava jagat AgaLa dharyA che. A tatvavAda ke je adhyAtmavAda pradhAna hovAthI bhArata deza haMmezAM niti pradhAna rahyuM che ane tethI ja bhAratavAsIo alpa vacce, a9pa khorAkanI vAnagIo jIvana jIvI nirdhvattimaya jIvanathI tattvavAdamAM uMDA utaryA che. bhAratanI saMskRtimAM jana saMskRtinuM sthAna bhAratanI saMskRti brAhmaNasaMskRti ane zramaNa saMskRti (zramaNa saMskRti-bauddhizamaNasarakRti ane jenA pramaNa saMskRti) e be prakAre che. chatAM bhAratamAM te zramaNa saMskRtimAM jaina zramaNa saMskRti rahI che. kAraNa ke bauddha dharma bhAratamAM thayA chatAM aneka pheraphArane laI bhArata bahAra gayo. A banne saMskRtie bhAratanI kAtine ujavaLa banAvI che ' bhAratanI saMskRtimAM jaina muni mahArAjAoe anekavidha phALe Avyo che ane bhAratanI saMskRtimAM sina pradhAnanI saurabha to temanA ja hAthe purAI che AthI zrI kavi nhAnAlAlane kahevuM paDyuM che ke bhAratanA dehamAM nAka jaina saMskRti che ane bhAratanA devaLamAM deva jene saMskRti che. deva vinAnuM devaLa ane nAka vinAno deha beDoLa lAge che tema jaina saMskRti vinA bhAratanI saMskRti apUrNa ja che." bhAstanI digaMta khyAti darzAvanArAM tenAM mUrta smArake samAM maMdira, jJAnabhaMDAra ane dharmasthAnamAM jainasaMskRtine prabaLa hisso che. AjanA vaijJAnika kALamAM paNa zira DelAve tevAM zilpavALAM AvyuM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vigerenA jana prAsAnI rakSA ane jana janetaranA seMkaDo hajAro varSa upara lakhAyela praoi, tAmrapatra ane zilAlekhone avyAbAdha sAcavanArA bhaMDAronI sAcavaNa e na saMskRtine ja paropakAraparAyaNatA dAna pravAha ane dharmapremano paripAka che, . Ama Aje vidyamAna aneka jinamaMdiro. grantha bhaMDArA ane anekavidha sAhitya e jana saMskatinA mUrta smAraka che. ane A badhA mUrta samArakAmAM sadavihAre vicaratA nirahi jena zramaNa mahA tmAonoja mUkhya hiraso che, temaNe kalyANa sAthe parikalyANane paNa bhUkhyapaNe rAkhyuM che. saMskRtimAM bhASAnuM sthAna mana, vacana ane kriyAnI ekatA e mahAtmA purUSanuM lakSaNa che. ane bhAratanI saMskRti e mana, vacana ane kriyAnI ektAvALI nirmaLa saMskRti che. "vasudhaiva kuTumbakaM'nI bhAvanApUrvaka bhAratanA mahadhioe tattvavAda-adhyAtmavAdano vicAra karyo che. ane e adhyAtmavAdane jaNAvanArAM vacano bhAratanAM dharmazAstro agara graMtha che. bhAratadezanuM ekeka suvihita sAhitya pachI bhale te thAya, vyAkaraNa, zilpa artha, nIti ke game te prakAranuM hoya te paNa te dharmazAstraja che. kAraNake tenA koI paNa sAhityanI pAchaLa nivRtti ke adhyAtmavAda bhUlAya nathI hoto, bhArata dezanA nyAya, vyAkaraNa, zilpa, nIti ke dharma vigere tamAma vastu tatvane jaNAvanAra zAstronI prAcIna bhASA e giNa bhASA che. A nirvANa pAmAM ja bhAratanuM darzanazAstra ane vyavahAzAstra guMthAyuM che. nirvANu bhASAnA abhyAsa vinA bhAratanI saMskRtine abhyAsa apUrNa ja che. kemake bhAratanA deva, gurU, dharma ane viziSTa tattvone saMskAra bhAratanA pUrva maharSioe A bhASA ane A lIpimAM jaNAvyo che, bhAratanI prAMte prAMtanI baMgALI, gujarAtI, hiMdI, marAThI vigere sarve bhASAnuM mULa e. girvANabhAyA che. A nirvANa e kharI rIte vaijJAnika bhASA che. kemake te bhASAmAM uccArAnurUpa lipividhAna che ane lipine anurUpa uccArAbhidhAna che. jana zramaNa mAni paMgoe tapa-dhyAna kriyAnAna ane AcAramAM rakata rahI jaina Agama menA nididhyAsanapUrvaka te graMthane vizada karavA vividha TIkA TIpaNa graMthe, te graMthanA gUDhArthone samajAvanArA anekavidha svataMtra prakaraNa graMtha, dharmAnuSThAnanI vidhine jaNAvanAra vidhigraMthe ane janatAne upadeza karanArA padA graMthanI anekavidha racanA karavA uparAMta sarvasAmAnya, vyAkaraNa, jAni vigere sarva vipiyAnA pratibhAsaMpanna paNa anekavidha pra irayA che, nirigrahI tyAgI mahAtmAonA hAthe sarjAyela A sarva sAmAnya prathe paNa khubaja uttama koTinA graMtha tarIke prasiddhi pAmelA che. ane e rIte pU. siddhasena divAkarasUri. 1444 graMtha praNetA pU. haribhadrasUri, kalikALa sarvajJa hemacaMdrasUra vigere pUrva maharSioe vyAkaraNa, kAvya, nyAya vigere tamAma viSayanA anekavidha svataMtra graMtha racyA che. vyAkaraNa nyAya adhyayana vinA darzanazAstrane saceTa abhyAsa na thaI zake, A kAraNe sarvataMtra svataMtra jenazramaNa munipuMgavoe nyAya vyAkaraNuM sAhityanA anekavidha graMtho racyA che. vAmi, vyAsa. kAlidAsa, saMbaMdhu, bANa. daDI vigere kavie jema anekavidha gadyapadya sAhitya racanAra jainetara pazi che tema che. padmalisUri. pU. devasUri, pU. haribhadrasUri, pUbhadrakIrtisUri, pU. rAjazekharamara, pu. mahendrasuri vigere jana zramaNa munipuMgavoe paNa anekavidha gadyapadya sAhitya racyuM che. tilakamaMjarI ane tenA racayitA siddhasAravata kavi dhanapAla. purvapurUSonI gadyapadya sAhitya racanA mukhyatve deva, gurU, dharma ane upadeza mATenI ja hoya che ane tethI raghuvaMza, kirAta, uttararAma vigere kAvya graMthe tene anulakSIne racAyA che ane keTalAka aMze upa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dene anulaMkSIne racAya che. Ama chatAM bANa kAdaMbarI, pAdaliptasUrinI taraMgavata ane dhanapAlakanI tilakarjarI e koI anerI bhAta pADanArA graMtho che. - A graMthamAM lekavyavahAra. mAnyatA ane graMthakArane Adarza te te kathAmAM Abehuba rIte Ave cheM. ahiM graMthakAra dhanapAla kavie paNa A kathAmAM lekavyavahAra, mAnyatA ane Adarzane raju karavA sAthe jenadharma upara dArAga avazya vyakta karyo che. A tilakamaMjarInA racayitA dhanapAla kavi saMbaMdhI mAhitI ApanAra anekavidha sAhitya che te pachI keTalAkane ame ahiM nirdeza karIe chIe. 1 tilakamaMjarI avataraNikA pa1 thI 53 2 zrI prabhAcaMdrasUrita prabhAvaka caritra gata zrI mahendrariprabaMdha, 3 zrI merUtuMgAcAryana prabaMdhaciMtAmaNi. 4 zrI saMdhatilakasUrikRta samyaktva samaMtikA. 5 zrI ratnamadigaNikRta bhojaprabaMdha. 6 zrI IhiMsagaNita upadezakalpavalI, 8 zrI hemavijayagaNikRta kathAraranAkara. | zrI jinalAbhasUrikRta Atmaprabodha. 9 zrI vijayalakSmIsarita upadeza prAsAda. * jaina sAhityasaMzodhaka aMka. * 11 jana sAhitya itihAsa, madhya pradezamAM Avela sakAzya nAmanA gAmamAM (hAla pharakAbAda jillAmAM sakisa nAmanuM gAma che) devarSi nAmane brAhmaNa hatA. A devarSine sarvazAstramAM nipuNa sarvadeva nAmane putra hatuM. sarvadevane dhanapAla ane zani nAme be putro ane suMdarI nAme putrI hatI. dhanapAla vyAkaraNa, sAhitya ane dharma zAstra vigereno sAro abhyAsa karyo hato. A dhanapAlane dhanazrI nAme patnI hatI. dhanapAla bhejarAjAnI sabhAne nAmAMkita paMDita hatA, ane muMjarAjA je kAvyarasika rAjA tarIke prasiddha cheteNe paNa dhanapAlane sarasvatI bida ApyuM hatuM. * dhanapAla muMja ane boja banne rAjAone mAnIne vidvAna kavi hatA. bhAjane rAjyAbhiSeka vi. , 1078nA mahA sudI 3 ravIvAre thaye hatA. eTale dhanapAlano sattAsaMmaya vikrama 11mI zatAbdinA pahelA pAdathI cothA pAda sudhIne che. dhanapAle kavinA banAvelA graMthe nIce pramANe che:- " * pAIlI nAmamAlA, tilakamaMjarI, zrAvakavidhi prakaraNa zobhana stutivRtti, varastuti, upabhapaM. cAzikA, satyapurIya mahAvIra usAha, prAkRtanAmamAlA vigere vigere. dhanapAlanuM samyapha, sarvadeviprane zrI vardhamAnari sAthe paricaya ane rAga hate. sarvadevane pUrvajonI pAse sArI saMpatti hatI paN sarvadevane te mAluma nahi paDI. teNe sUrijI pAsethI yuktithI jANI lIdhuM ane surijIe paNa yuktithI saMpattino ardhabhAga ApavAnuM mAnI lIdhuM. sarvadevane saMpatti maLI. sadeve sUrijIne saMpatti ApavA mAMDI paNa kaMcanakAminInA tyAgI sUrijIe tene svIkAra nahi karatAM tenI putra saMpattimAMthI ekanI mAgaNI karI. sarva deve khuba khuba prayatna pachI nAnA putra zarbhanane sUrijIne se ane 1 lIdhI. sarvadeva mRtyu pAmyo, dhanapAla bhAIne zramaNa thavAthI zramaNe upara daiSavALo banya, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyamAnyapaNAne laI munionI tenI dvArA thatI tajenAthI jana munio Ama dhArAmAM AvatA aTakyA. eka vakhata zobhana muninA gurU maheMdrasUrie munizrI zobhanane dhArAmAM javA AjJA karI. ziSyamaMDaLa laI dhArA tarapha zobhana munie vihAra karyo. dhArAnagarInA parisaramAM dhanapAla sAme maLyuM. teNe munine oLakhyA nahi ane hAsya karatAM teNe kahyuM ke "gadheDAnA dAMta jevA he sAdhu tamane namaskAra' javAbamAM munie paNa kahyuM "mAMDAnA mUkha sarakhA he bhAI tuM sukhI che ne?' dhanapAle jANyuM ke muni tejasvI ane vidvAna che pharI dhanapAle kahyuM ke mahArAja ne ghera utaraze ?' munie javAba Apyo ke "IcachA hoya te tamAre tyAM,' ekavakhata dhanapAle munine potAne tyAM baherAvavA mAMDayuM. be dIvasa vItela dahi che tema jANu munie na khape tema kahyuM. dhanapAle kahyuM ke "jIvaDAM che ? munie aLatAnA rasathI chavaDAM batAvyAM. pharI munine brApha karAvavA mAMDyA munie na lIdhA. dhanapAle kahyuM jhera nAMkhyuM che? munie kahyuM "hA'. dhanapAle tapAsa karI to kharekhara jheranA lADu hatA. dhanapAla munine bhAvathI na ane pitAnA jIvanadAna mATe upakAra mAnatA pitAnA bhAIbramaNa munine saMbhALavA lAgyA. munie kahyuM tArA bhAI zramaNamuni huMja chuM banne bhAIo bheTyA. dhanapAla custa jainadharmI sabhyatvI bane eTaluM ja nahi paNa zAnA pAne pAne daDha samakita tarIke teno ullekha pachInA graMthakAroe karyo che. A tilakamaMjarI graMtha dhanapAlanI samakitapaNAnI maherachApavALo graMtha che. 'savaH pAtu z2inaH kRtsnaM samIkSate yaH pratikSaNam rUpairanantairekaikajantopti jagattrayaM / ' dhanapAta kavine samyaktva spardhA badala keTale pazcAtApa hato te temanAja zabdomAM . " katipayapurasvAmIkAyavyayairapi durghaho mitavitaritA mohenAsau purAnusRto mayA / tribhuvanavibhurbuddhadhArAdhyo'dhunA supadapradaH prabhurapi gatastattrAcIno dunoti dinavyayaH / / A tilakamaMjarI graMtha bhejarAjAnI mAgaNIthI banAvyo hato A graMtha rAjasabhAmAM suvarNa sthALamAM mukI bheje dhanapAla pAse sAMbhaLe. bhojane graMtha khuba gamyo paNa tene abhimAna AvyuM ane dhanapAlane kahyuM ke "kathA te suMdara che paraMtu tuM vinitAnI jagyAe mArI nagarI" ane "sa vaH pAtu jina - nI jagyAe "sa vaH pAtu zivaH" vigere muka ane pachI jeTaluM dhana mAgavuM hoya te mAgI le." dhanapAla belI ukatho do muhaya nirakvara lohamaiya nArAya tujjha kiM bhaNimo gujAhi samaM kaNayaM tolantu na gaosi pAyAlaM rAjAne krodha caDyo ane dhanapAlane A graMtha bhasmIbhUta karyo. dhanapAla khina thayuM. ghare Avyo. pitAnI putrI tilakamaMjarIe khinna thatA pitAne kahyuM mane yAda che te lakhI lo dhanapAle la lagabhaga artho lakhAyA ane arthe navIna racI graMthanuM nAma tilakamaMjarI rAkhI puro karyo. tilakamaMjarIne dahana bAda dhanapAle dhArAnagarIne choDI ane tyArapachI zeva kALa sAceramAM kAlyo Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 paNa bhejane pazcAtApa thaye te dhanapAlane dhArAnagarImAM bolAvI lAvyo ane vidyAvyAsaMgathI rahita banela karI pitAnI rAjasabhAne vidyAvyAsaMgavALI karI. - dhanapAla kavinA badhA graMthonuM temanA hAjarajavAbIpaNAnuM ane bheja tathA muMja sAthenA badhA prasaMgenuM Tuka Tuka avataraNa karatAM paNa eka svataMtra graMtha thaI jAya tema hovAthI A saMbaMdhamAM vadhu jANavAnI icchAvALAone upara jaNAvela sAhityanI bhalAmaNa karI ame viramIe chIe, dhanapAla zramaNopAsaka vidvAna gRhasthI kavi che. rAjyAzrayathI nabhanArA che chatAM dharma pratyene temane atirAga hovAthI zAstrakAroe temanA jIvanane seMkaDe ThaMghamAM Thera Thera dAkhala karyuM che. tilakamaMjarI graMthanA atArikAnA pa3 kA saMskRta samagra sAhitya ane sAhityakAronI saMkSipta samAcanA karI jaya che. mahAkavi zrI dhanapAle A avatArikAmAM bhagavAna zrI IndrabhUtithI mAMDIne pitAnA kALa sudhInA gadA parva graMthakArenuM smaraNa bahuja udArabhAve karyuM che. temaja kAvya, kavi ane kathA kevI hovI joIe tenuM paNa temaNe suMdara digadarzana karAvyuM che. kavi dhanapAla pitAnA bAMdhava bhanamuninA gurU maheMdrasUrinA parama bhakta hatA ane temanI pAsethI temaNe tatvajJAna meLavyuM hatuM. taduparAMta potAnA laghubaMdhu zabanamuni kata stutio upara temaNe viza6 TikA racI che ane tenI prazastimAM te badhI vAta temaNe spaSTa karI che. bIjA graMthakAree karela dhanapAlanuM syuraNa kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUrivare dhanapAla kavinI tilaka maMjarInA padho kAvyAnuzAsana ane chandAnazAsanamAM ullekhita karyA che. muni suMdarasUrie upadeza ratnAkaramAM ane vAgabhaTe pitAnA kAvyAnuzAsanamAM Thera Thera dhanapAla kavinA paghone upayoga karyo che. kAtikAmudI kAra, amaracaritrakAra, pU. muniratnasUrijI, paMcaliMga prakaraNakAra pU. zrI jinezvarasUri vigere AcArya paMgoe temanA kAvyanI prazasti gai che. jinamaMDanagaNita kumArapAla prabaMdhamAM kahyuM che ke kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAje dhanapAla kavinI banAvela bAbabhapaMcAzikAnA sudhArA bhagavAnanI stuti karI tyAre paramAta kumArapALe kahyuM ke "bhagavAna? Apa navI stuti na banAvatAM anyakRta stuti kema bole che ?' javAbamAM pU. hemacaMdrasUri bhagavAne kahyuM rAjana ! AvI stuti banavI amArAMthI azakaya che. atha pradakSiNAvasare sarasApUrvastutikaraNArthamabhyarthitAH zrI hemasUrayaH sakalajanaprasiddhAM 'jaya jaMtukappapAyava !' iti dhanapAlapazcAzikA peThuH / / rAjAdayaH prAhuH bhagavan bhavantaH kalikAle sarvajJAH parakRtastutiM kathaM kathayanti ? / gurubhirUce rAjan ! zrI kumAradeva ! evaMvidhasadbhUtabhaktigarbhAstutirasmAbhiH kattuM na zakyate / / A tilaka maMjarInuM saMzodhana vAdivetALa zAMtisUri jevA samartha AcArya bhagavaMte kahyuM hatuM. A saMbaMdhamAM prabaMdha ciMtAmaNimAM kahyuM che ke azodhayadimAM cAsAvutsUtrANAM prarUpaNAt / zaarroSAtu siddharAte jina I 202 / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 dhanapAla kavinI prathama kRti pAchalI nAmamAlA ane chellI kRti sUryapura mahAvIra uchAha saMbhave che. kAraNa ke chellI avasthA dhanapAle sAceramAM pasAra karI hatI. TippaNukAra pU. zAMtisUrijI mahArAja prastuta mudrita tilaka maMjarInA TippaNakAra zAMtisara che. janazAsanamAM zAMtisara cha thayA che. 1 vAdivetALa zAMtiri (thArApadragathvIya) 2 nAgaeNdragathvIya zAMtisUri 3 caMdragachIya zAMtisUri 4 sareraka chIya zAMtisara (saM. 1557) 5 bRhadragathvIya zAMtisUri 6 pUrNatallagarachIya zAtisUri 1 vAdivetALa zAMtiri jemanI uttarAdhyayana sutra upara pAiya TIkA che te dhanapAla kavinA samakAlIna che ane temaNe tilakamaMjarI zodhI che. A sarivarane svargavAsa 1096mAM thayo hato. 2 nAgaeNdragacchIya zAMtisUri mahArAja siddharAjanA samayamAM thayA che. siddharAje A AcAryanA ziSya amaracaMdasUrine siMhazizuka nAmanuM birUda ApyuM hatuM. AnandasUririti tasya babhUva ziSyaH pUrvo'paraH zamadharo'maracandrasUriH bAlye'pi nirdalitavAdigajo jagAda yau vyAghrasiMhaziMzukAviti siddharAjaH (dharmAlyudaya prazasti ) 3 caMdragacchIya zAMtisarijI mahArAja caMdraga7mAM bhadrezvarasUrIzvarajI mahArAjanI paraMparAmAM thayA che ane temanI paraMparAmAM devendrasUrie upamitibhavaprapaMca kyA sAroddhAra 5730 zloka pramANa vi. saM. 1298 mAM rahyuM che. 4 sAMDaragacchIya zAMtisUrie 1550 mAM sAgaradatta rAsanI racanA karI ane temanA ziSya 1558mAM lalitAMga caritra racyuM. 5 bRhadagacchIya zAMtiri e micaMdrasUrinA ziSya che. ane vi. saM. 1161mAM pRthvIcaMdra caritra vigerenI racanA karI che. A zAMtisUrinI pATe mahendrasUri, vijasiMhasUri, devendracaMdrasUri, pawdevasUri, pUrNacaMdrasUri, jayadevasUri, hemaprabhasUri ane jinezvarasUri ema ATha AcAryo thayA ane temane gaccha pilagacchanA nAme prasiddhi pAmyo hato 6 pUrNatalagacchIya zAMtirie A dhanapAla kRta tilakamaMjarI upara TippaNu racyuM che. taduparAMta temaNe janatarkavArtikavRtti, vRndAvana kAvya, meghAlyudaya kAvya, zivabhadra kAvya, caMdradutakAvya e nAmanA pAMca camaka kAvya upara vRtti racI che, pU A zAMtisUrinA gurU vaddhamAnasari hatA. te vikramanI 11mI ane 12mI sadInI vacce thayA hatA, prastuta mudrita graMthamAM je Tippana AvyuM che te A zAMtisUri mahArAjanuM che. A Tippana tilakamaMjarI graMthanA vAMcako mATe kaThina zabdonA artha samajAvavA mATe khuba khuba upayogI che. A * A tilakamaMjarI upara vi. saM. 1630 mAM thayela upAdhyAya dharmasAgara gaNinA gurUbhAI vimalasAgarajInA ziSya padmasAgare navahajAra glaeNka pramANutti racI che. padmasAgare A uparAMta Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAdhara caritra, jagadgura kAvya, dhUlibha caritra, dharmaparikSA, yuktiprakAza vRtti vigere graMthanI racanA karI che. vi. saM. 1281mAM dhanapAla kRta tilakamaMjarIne saMkSepamAM karI zvetAMbara saMpradAyanA pAMDita lakSmIdhare tilaka jarI kathAsAra nAme graMtha taiyAra karyo che. tilaka jarI upara Ama Aja sudhInAM je TIkA TipaNe hatAM te abhyAsIne pUrNa upayogI thAya tevAM na hovAthI tilakamaMjarI upara vistRta vRttinI khubaja AvazyakatA hatI ane te pU. AcArya lAvaNyamUri mahArAje parAga nAmanI vRtti racI purI pADI che. parAga TIkAkAranA gurudeva. A tilakamaMjarI graMthanI parAga TIkAnA racayitA pU. A. lAvaNyasUrIzvarajI mahArAja che. teozrIne apa paricaya paNa temanA gurU ane sakala jainazAsananA ziratAja AcAryadeva vijayanemisUrIzvarajI mahArAja sAhebanA paricaya vinA apUrNa ja rahe tema che. nemisuriyuga tapAgacchanI paraMparAmAM pUjya AcAryadeva vijayanemisurIzvarajI mahArAja 74mI pATe Ave che. pUrvakALamAM haribhadrayuga, hamayuga vigere amuka samayane te te kALanA prabhAvika purUSanA nAmathI sAhityakAra ane itihAsakAroe te kALanI samagra pravRtti upara te prabhAvaka purUSane prabhAva hevAthI te kALane te te mahApurUSanA yuga tarIke oLakhe che. tema varta. mAnamAM paNa vi. saM. 1964 pachIthI AjasudhIne kALa vijayanemisuriyuga kahIe te vAMdhA jevuM nathI. pU. A. vijayahIrasUrIzvarajI mahArAja, pUjya AcArya vijayasenasUrIzvarajI mahArAja, pU. AcArya vijayadevasUrIzvarajI mahArAja ane pU. AcArya vijayasiMhasUrIzvarajI sudhI badhe kALa hIrasuriyuga tarIke prasiddha che. jo ke pU. vijayahIrasUrijInA kALa karatAM paNa savAI janazAsana prabhAvanA pU. vijayadevasUrijIma.nA kALamAM jena maMdira, vidvAne ane pU. zramaNa munionI prAsUryatAthI thaI hovA chatAM te badhAmAM mULarUpa prabhAva te pU. vijayahIrasUrIzvarajI mahArajAteja hatuM. tema A kALamAM bIja bIjA AcAryonA hAthe keTalAMka vividha zAsananAM suvihita kAryo thayA chatAM A badhAmAM preraNA ane vicAra uddagamanA mULa te pU AyArya vijayanemisUrIzvarajI mahArAjaja che. dvahana. prasiddha vAta che ke, vijayasiMhasUrIzvarajI mahArAja pachI godrahanapUrvaka AcAryapadavInI paripATi bhUlAI hatI eTaluM ja nahi paNa gepaddhahanapUrvaka AcAryapada levAnI zarUAta paNa thaI cUkI hatI. dIrdhadraSTA sva. pujya AcArya deve vicAryuM ke je A rIti vikasI te ge Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hana rItija jate divase nAza pAmaze ane zraddhA tathA jJAnabhaktimAM zithilatA Avaze. AthI godvahana tathA paMcamasthAnanI ArAdhanApUrvaka saMghanA atiAgrahathI bhAvanagaramAM vi. saM. 1964mAM sva. pUjya gurUdeva A kALanA prathama AcArya thayA. gohanapUrvakanI pUjyazrInI AcArya padanuM pariNAma e AvyuM ke gahana vinA koIpaNa kArya zuddha nathI te mAnyatA samAjamAM daDha banI ane jene samAja tenA zraddhA ane saMskAra vaLAMkamAM khubaja makkama bane eTaluM ja nahi paNa je kaI dvahana vinA AcAryapada lenArA hatA temanI paraMparAmAM paNa gadvahana dAkhala thayAM ane teo paNa dvahananI mahattAne pUjaka banyA "tuM moLAne chinnatti ziSyaerA A padane sva. pUjya AcAryadeve keInI kAMIpaNa TIkA karyA vagara samagra zAsanamAM pravartAvyuM ane zAsananA mULarUpa zraddhAnA bIjaka godvahana kriyAne vinA vivAde sarvasaMmata banAvI. sAna. ApaNe sau ke jANIe chIe ke sva. pUjya AcAryadevanA dakSAkALa vakhate kalpasUbedhikA vAMcI zake tevA munie paNa mahAvidvAn gaNAtA. sAmAnya prakaraNasAna, rabA, stavana, ajhAya vigerenuM jJAna AthI te kALanA munione mATe paryApta gaNAtuM. sva. pUjya AcAryadeve jJAnanI pipAsAne nAda muniomAM pravartAvyuM. temaNe pite vyAkaraNa, nyAya saddhityanA graMthonA abhyAsa sAthe jaina zAsananAM sarva zAstro avagAhyA ane vyAkaraNa, nyAya vigerenA aneka mahAkAya graMtha banAvyA. Anu pariNAma e AvyuM ke Ane prabhAva samagra zAsana upara paDaze ane jene zAsanamAM abhyAsanI rUci pragaTI. Thera Thera tattvajJAnanI jijJAsA jAgI ane sarva samudAye paNa paThana pAThananI pravRttithI gAjavA lAgyA. Ama kharuM kahIye te A kALamAM jJAnanAdane palavita karavAnuM mULa te sva. pUjya AcArya devaja che. pratiSThA aMjanazalAkA. zAsana ane tenAM badhAM aMgonuM astitva ane vikAsa tenA devatatva upara che. Agama e devanI dhANI che. munie e devanA vacanane anusarIne bhekha lenArA che ane kroDene thaya paNa zrAvake devanA vacanane anulakSIne kare che. bhagavAnanI mUrti devasadazaja che te te pratiSThA ane aMjanazalAkAthIja banI zake tema che. aMjanazalAkA ane pratiSThAthI devatava pragaTAvavuM e pavitra ane prabhAvaka purUSa sivAya saMbhavatuM nathI. sva. pU. AcAryadeve seMkaDe varSathI visarAyelI A vidhine jAgRta karI ane vizALa svarUpamAM sau prathamaja temanA hAthe aMjanazalAkA, kadaMbagirimAM thaI. A rIte sarva vidhividhAnanA uddagama paNa A kALe sva. pUjya AcArya devaja che. prahalAvanA. ApanA ke prabhAvanA kene kahevAya tenI zabdothI ApaNe bhale vyAkhyA karIe paNa kharI samaja te A kALe jeNe pAmavI hoya te temanA darzana vinA pAmI zake tema nahatuM. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 moTA moTA muMDadhArI ane phATepa karanArA saMnyAsIo sarvazAstranA pAragAmIpaNAne abhimAna dharAvatA vidvAne, AjanI keLavaNIthI maTI maTI vizvavidyAlayanA adhyakSapade birAjatA ceramene ke dalIla ane vakIlAtamAM sarvazreSTha gaNAtA kAunsIlare, dhanathI jamInathI addhara cAlanArA dhanADhayo, jyakhaTapaTa ane kuzaLatAmAM paMkAtA judA judA rAjyanA karmacArIo ane ativaibhavathI ucharelA rAjavIe A badhAe jenA prathama darzane pitAne a5 mAnI temanA caraNakamaLamAM jhukAvatA. A sava A kALe nihALavuM heya to sva. pUjya AcArya devane nihALatAMja banI zake tema hatuM. - bhAvanagara ane dhAMgadhrAnA dIvAne, mAlavIyAjI ane AnaMdazaMkara bApubhAI jevAM A dhunika vidvAne, setalavaDa ane bhUlAbhAI jevA dhArAzAstrIo, sva. manasukhabhAI bhagubhAI ane sva. lAlabhAI dalapatabhAI jevA kroDAdhipatio ane bhAvanagara nareza, vaLAnareza vigere rAjavIone jemanI pAse besI tattvapAna karatAM jemaNe nihALyA che te kharekhara prabhAvanA ane AtApanA kene kahevAya te samajI zake tema che. kSamAvijayajIe mahAvIra bhagavAnanA stanamAM gAyuM che ke "jehanuM jhera nivAraNa maNi sama tuja Agama tuja biba" A stavanamAM temaNe jaNAvyuM che ke he bhagavaMta kalikALanuM jhera nivAravAmAM tamAruM Agama ane tamArUM biMba e be maNisamAna che. sa. pU AcArya deve temanA kALamAM zAstrapaThanapADana ane jinabiMbanI aMjanazalAkA pratiSThAthI kaliyuganuM jhera nivAravAmAM saMpUrva phALo ApI jainazAsanane ujavaLa karyuM che. ane pharI haimayuga, hIra yuga vigere yuganI smRti sAthe kalikAla sarvajJa hemacaMdrasUri ane jagadagurU vijayahIrasUrijInI smRti A kALamAM temanA darzane tAjI karAvI che. jaganA aneka jhaMjhAvAte, kutakanA Thera Thera tophAne, jaDavAdano susavALA pavana A badhuM chatAM jinazAsana upara ekachatra ANa pravattAvavAnuM A kALamAM je keInA sadabhAgye - lakhAyuM hoya te A mahApurUSane lalATeja hatuM. tIrthoddhAra kAparaDA, kadaMbagiri, zerIsA vigere tIrthonA uddhArane dekhanArane khyAla Avaze ke sva. pUjya AcAryadeva kevaLa jIrNa maMdirane uddhAra karAvanAra na hatA paNa zAsananI prabhAvanA kare ane hajAra varSa sudhI ciraMjIva rahe tevAM tIrthone astitvamAM lAvI prabhAvanA karanAra hatA. zerIsA tIrthanA saMbaMdhamAM zAstromAM TheraThera ullekha che paNa koNa jANe kayAre te nAma zeSa banyuM? A tIrthane uddhAra ane mahimAM sva. pUjya AcAryadevanA pratApanuM ja pariNAma che. zatruMjayanI smRti karAve tevuM kadaMbagiri tIrtha sva. pUjya AcArya devanI dIrdhadaSTi ane zAsananA rAgane jaNAve che. kAparaDA tIrthane uddhAra tIrtha kAje khapI chuTavA sudhInI sva. pU. AcAryadevanA khamIrane yAda karAve che. A eka be traNa nahi paNa Thera Thera sva. pUjya AcArya devanA hastake thayela tIrthonA uddhAra ane jInamaMdire ubhAM UbhAM Aje paNa temanI jIvanagAthAne uccArI rahyAM che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghayAtrA. chaharI pALatA nAnA moTA saMgha te ghaNAe A kALamAM nIkaLatA ApaNe joyA haze. paNa je saMghamAM hajAro mANasa, seMkaDo gADAo ane seMkaDonI saMkhyAmAM munirAjo hoya tevA saMghe te sva. pUjya AcAryadevanI sAnidhyatAmAM nIkaLela. zeTha mANekalAla manasukhabhAI ane zeTha nagInadAsa karamacaMdanA saMghe to kavacit nIkaLyA che. saMghanA darzanArthe pacIsa pacAsa gAuthI ulaTatI mAnavamedanI, rAjAe mahArAjAo dvArA thatAM saMdhanA sAmaiyAM ane sAdhArmika bhAIo hastaka thatA saMdhanA AdarasatkAre to keIne dharmabIja, koIne samakita ane keIne virati pAmuM ApI jIvana tAya che. ajoDa vyakitatva. sva. pUjya AcAryadevanI AMkhamAM koI apUrva brahmacaryanuM teja hatuM temanI sAme vadhu vakhata ekITase joi zakAtuM nahi. prathamadarzane ja temanI AMkha AvanArane nakhazikha oLakhI letI. teo AvanAra zuM kahevA mAge che ane zA Azaye A che te prathama darzane ja pArakhI letA. arthAt temanI cakSu ApAra utarI pUrvapazcAt sarvane nihALI zakatI temanI jIvananI eke pravRtti evI nathI ke AraMbhyA pachI choDavI paDI hoya ke A raMbhelI pravRtti niSphaLa gaI hoya. pravRttine teo AraMbhatA pahelAM khuba khuba vicAra karatA ane AraMbhyA pachI kIDI sAme kaTaka jeTalI te taiyArI rAkhatA. temanA jIvanakALa daramiyAna AvA ghaNue prasaMge AvyA che paNa jemAM temaNe jhukAvyuM temAM kaI divasa niSphaLatA sAMpaDI ja nathI. temane prabhAvaja evA hatA ke temanuM nAma sAMbhaLatAM ja adhuM kArya ukalI jatuM. temaja e paNa sAthe ja che ke zAsananI sarvamukhI ke evI pravRtti nathI banI ke jemAM temanI doravaNa na maLI hoya te sAgapAMga saphaLa thaI heya. temane avAja, temanI AkRti ane temane svabhAva A sarve nAyakatAne sUcavanArAM hatAM. temanA avAjamAM sattAvAhitA hevA chatAM uMDI samaja hatI. temanI AkRti sAmAne tejathI AMjatI hovA chatAM saumyabharI hatI. temane svabhAva hasamukha chatAM pUrvAparanI sarva vastune avagAhaka hato. - ANaMdajI kalyANajInI peDhInA pratinidhio, samAjanA agraga vigere saunA te AdhArabhUta, samagra zAsananA hitaciMtaka ane samagra zAsananA rakSaka hovAthI samAja temane zAsanasamrATa tarIke oLakhate te kharekhara vyAjabIja hatuM. * temane janma, dIkSA, padapradAna, temanA hAthe thayelAM zAsanaprabhAvanAnA kAryo vigere badhI vigato te mahAkAya graMthathI ja kahI zakAya tema che. paNa ahiM te mAtra temanuM AkhuM darzana ApyuM che. ane te e ke sva. pU. AcAryadeva nemisUrIzvarajI mahArAja A kALanA zAsanasamrATa yugapradhAna ke zAsananA kehInUra je kahe te badhA hatA. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sva. paramapUjya AcAryadevanuM ziSyamaMDaLa. sva. pUjya AcAryadevane Aje paNa zAsana jenAthI unnata zira rahI zake tevo baheLe vidvAna ziSyasamudAya che. darzanazAstranA pUrNa abhyAsI ane khAMDanakhaMDakhAdya jevA mahAkAya graMthonI vRttinA racayitA zAstravizArada pU. dazanasUrIzvarajI mahArAja, A kALe saune AdarzarUpa bane tevA, parama gurUbhakata, bhadrika, zi95, jyotiSa ane akhaMDa AgamajJAtA pU. vijayAdayasUrIzvarajI mahArAja, vyavahAradakSa ane koInA paNa tejamAM aMjAyA sivAya paSTa ane satya kahenAra, nyAya vizArada, kaviratna pU naMdanasUrIzvarajI mahArAja, avasara jANa, sarala pariNAmI pU. vijayavijJAnasUrIzvarajI mahArAja, prAkRta ane gujarAtI bhASAmAM aneka sAhityanuM sarjana karanAra pU. vijayapadhasUrIzvarajI mahArAja, sAhitya ane kAvyanA akhaMDa abhyAsa sAthe vividha kAvya gUMthanAra pU. vijayAmRtasUrIzvarajI mahArAja, nyAya sAhitya ane vyAkaraNanA prakAMDa abhyAsI ane traNe zAstranA vipulakAya graMtharacayitA vyAkhyAna vAcaspati pU lAvayasurIzvarajI mahArAja, prAkRta bhASAnA prakADavidvAn pU. vijayakasturasurIzvarajI mahArAja, bhadrika ane Agama tathA prakaraNa graMthanA sArA abhyAsI pU. paM. sumitravijayajI gaNivara, vyavahAranadISNuvividhagraMthAbhyAsI pU. paM. merUvijayajI gaNivara, nyAya, vyAkaraNa sAhitya, saMgIta tathA gujarAtI bhASAnA sArA abhyAsI pU. paM. dakSavijayajI tathA pU. paM. suzIla vijayajI gaNivara, nyAyanA prakAMDa abhyAsI buddhibhavI jayAnaMdavijayajI mahArAja, nyAya sAhitya ane gujarAtInA sarasa abhyAsa sAthe recaka lekhanazailivALA pU. paM. dhuraMdharavijayajI mahArAja, navIna nyAya vizArada pU. paM. zivAnaMdavijayajI mahArAja tathA sAhitya vyAkaraNa nyAyanA sArA a bhyAsI pU mahimAprabhavijayajI mahArAja vigere aneka vidvAna jainazAsanane zobhAvI rahyA che. parAga TIkAkAra sva. pUjaya AcAryadevanA uparokata vidvAna ziSya maMDaLamAM parAga TIkAnA racayitA pUjya AcAryadeva vijayalAvaNyasUrIzvarajI mahArAja gaNanApAtra mahApuruSa che. teone saMkSipta paricaya A pramANe che. A TIkAkAra mahAtmAno aneka mahAratnone utpanna karanAra saurASTramAM Avela beTAdanA bagaDIyA kuTuMbamAM prasiddha jIvaNalAla pitA ane mAtA amRtabenane tyAM vi. saM. 1953 bhA. va. 5 nA roja janma thayo hato. gRhasthapaNAmAM temanuM nAma lavajI pADayuM. 19 varSanI uMmare vikrama saMvat 197ra apADa suda 5 nA roja sAdaDI mukAme temaNe parama pUjya zva. AcAryadeva vijaya nemisUrIzvarajI mahArAja sAhebanA punita haste paramapAvana kalyANakArI bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI. ane tyAM temanuM nAma muni lAva. vijayajI rAkhavAmAM AvyuM, thoDA ja vakhatamAM temaNe prakaraNa, Agama, vyAkaraNa nyAya sAhityane sAre abhyAsa karyo ane teo gadvahanapUrvaka vi. saM. 1990mAM bhAvanagaramAM gaNipada ane panyAsa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 padArU sva. pUjya AcAryadevanA varada haste thayA. vi. saM. 1996nA jeTha mAsamAM mahuvAmAM va. pUjya AcAryadeve temane upAdhyAya padavI ApI ane vi. saM. 1992nA vaizAkha suda 4nA dIvase hajAro mAnavamedanI samakSa amadAvAdamAM rava. pUjaya AcAryadevanA svahaste AcAryapadAdhiSThita karyA ane u. lAvaNyavijayajI gaNi vijaya lAvaNyasUrIzvarajI banyA. parAga TIkAkAranuM graMtha nirmANa. parAga TIkAkAra vijaya lAvaNyasurIzvarajI mahArAja vartamAnamAM sAdhusamAjamAM vyAkaraNazAstranA sarvazreSTha samartha vidvAna che ane sAhitya thAya ane dharmazAstranA paNa ajoDa gaNanApAtra vidvAna che. pUjya AcArya vijaya lAvaNyasUrIzvarajI mahArAjane vyAkaraNa, nyAya ane sAhityamAM vipulakAya graMtha racyA che tenI yAdI A pramANe che. 1 dhAturatnAkaranA sAta bhAga 4pa008 0 sADAcAra lAkha zleka pramANa. 2 kalikALa sarvajJa hemacaMdrasUrivaracita zabdAnuzAsana uparanA nyAsanA buTina sthaLanuM anusaMdhAna ane saMzodhana. 3 kalikALa sarvajJa hemacaMdrasUri viracita kAvyAnuzAsana upara trIsa hajAra baka pramANa tti. 4 tatvArthasUtramAM Avela traNa sUtra uparanI trisUtri prakAzikA TIkA 4000 loka pramANa. 5 mahAmahopAdhyAya nyAyAcArya nyAyavizArada zrImadavijaya gaNivara praNIta naraharaca upara 3000) traNe hajAra leka pramANa TIkA. 6 jainatarkabhASA agara anekAnta vyavasthA graMtha upara tasvAvabodhanI nAmanI 14000 kaloka pramANutti. 7 saptabhaMgI-tya pradIpa upara 2000 pramANe bALAvabodhinI vRtti 8 nayAmRtaraMgiNI graMtha upara 16000 zloka pramANa taraMgiNa taraNi nAmanI vRtti. 9 1444 graMtha praNetA pUjya haribhadrasUrikRta zAstravArtA samuccaya upara 25000) zvA pramANutti. 1* tilakamaMjarI uparanI prastuta parAga TIkA, A parAgaTakA kevaLa sAhityanoja graMtha nathI rahyo paNa vyAkaraNa nyAya sAhitya ane dharmazAstranI anekavidha sAmagrI A TIkAmAM ApavAmAM AvI che. prathama zlekanI vRtti tapAsatAM ApaNane A vAta spaSTa samajAze ke A vRttimAM vyAkaraNa sAhitya alaMkAra nyAya ane dharmazAstra tamAma Ave che. padepadanI anvayapUrvaka vRtti ApavA sAthe pade padano keSa, papadane phalitArtha ane padepadanI siddhi karavAmAM AvI che, A parAga vRtti vAMcatAM ApaNane vRttikAranA vistIrNa jJAna, buddhi, pratibhA ane smRtine khare khyAla Ave che. A jaDavAdanA bAtrikavAdamAM mANasonI cittavRtti eTalI badhI asthira ane caMcaLa banatI jAya che ke te tene zAstrIya talasparzI abhyAsa thavA detI nathI. tenI pAse vividha TIkA TippaNuM ane TAyalAvALuM eTaluM badhuM sAhitya khaDakAya che ke jethI vAMcaka vinA parizrame vidrattAne DoLa karatAM zikhe che ane zAstrIya adhyayanathI parA mukha rahe che. AvA vikaTa kALamAM paNa ApaNe tyAM sAhitya vyAkaraNa nyAyanA prakA abhyAsI ane tejasvI graMthakAra sAMpaDayA che tethI samAje gaurava levA jevuM che. Aje te prAcIna vidyAne abhyAsa bhUlAto jAya che ane kadAca thAya che te te paNa mAtra kAmapurata thAya che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 parAga TIkAkAranuM vyakitatva, Ama parAga TIkAkAra vijayalAvaNyasUrIzvarajI mahArAja vyAkaraNa, nyAya sAhitya ane dharmazAstranA samartha vidA hevA sAthe suMdara vakatA ane pratibhAsaMpanna AcArya che. - jaina samAjamAM AMgaLIne veDhe gaNAtA sArA vyAkhyAtAomAM temanuM sthAna ajhagAmi che. teonI vistRtvazaktinI khAsa khAsIyata e che ke graMthakAranA graMthane anulakSIne vivaraNu, suMdara rahasyabhAvana ane pUrvApara vyavasthita saMkalanA sAthe svAnubhava ane abhyAsane darzAvavApUrvaka zrotAne tattvathI pari. plAvita karavAnI che. AvI rItanA zAstrIya vyAkhyAtAnI Aje samAjamAM ghaNIja khoTa che. Aje te vyiAkhyAtA jagatanA pravAhamAM taNAi janatAnA lAbha karatAM janatAnI prazaMsA mATeja valakhAM mAre che. tethI pariNAma e Ave che ke zrotA ghaNuM ghaNuM sAMbhaLyA chatAM kuthalImAM paDI tavimukha bane che. ane vyAkhyAtA lekanI prazaMsA sivAya bIjuM kAMI pAmI zakatuM nathI. teozrInI pratibhA ane vyavahAradakSatAno janasamAjane sAdhusaMmelananA vakhatathI sArA khyAla che. sAdhusaMmelanamAM svargastha pUjya AcArya devanI AjJAthI temaNe lIdhela bhAga ane munisaMmelananI pratikAra samitimAM temaNe karela sakriya kArya teozrInI pratibhA ane vyavahAradakSatAne barAbara samajAve che. AdhArapUrvaka spaSTa satya ane parimita bolatA, zAsanane vaphAdArIpUrvaka pratyeka dharma prabhAvanAnA kAryamAM mazagula rahetA ane kAmathI kAma rAkhanAra A AcArye dekhItA alipta lAgatA chatAM adhyayana. adhyApana ane ciMtanamAM sadAye libattaja rahyA che. parAga TIkAmAM temano A abhyAsa pratibhA ane supaSTa vakatRtvanI chApa spaSTa taravare che. mahAparizrame teyAra karAyela A graMtha sArA kAgaLa ane sArA TAIpamAM mudrita karavA sAthe vAMcakane mULa ane vRttine paraspara saMbaMdha turta khyAla Ave te mATe (ga) (2) vigere akSara mUphI vibhAga pADI graMthane khuba ja suvAcya banAvavA prayetna karyo che. - dhanapAla kavi-pU. tilakamaMjarI ane sva. pUjya AcAryadeva saMbaMdhI svataMtra graMtha thAya teTaluM kahI zakAya tema che. paraMtu A prastAvanA bahu lAMbI na thaI jAya te lakSyarAkhI ati saMkSepamAM mAtra tenuM AchuM darzana ja ApyuM che. upasaMhAra aMte A prastAvanA lakhavAmAM je kAMI viparIta ke khoTuM lakhAyuM hoya tenI kSamA mAgI ane pU. AcAryadeva vijayalAvaNyasUri mahArAje A kAma soMpI mane pUrvAcAryonI kRtine jovAmAM preraNA ApavA badala temaja pUrva purUSo sAthe ravargastha pUjya AcArya devanA guNagrAma kahevA mATe taka ApavA badalo AbhAra mAnI vAcake Ane yogya lAbha uThAvI zAsanane ujvalita kare e abhyarthanA sAthe viramuM chuM. 15-2-para paMDita maphatalAla jhaveracaMda, khetarapALanI paLa- amadAvAda, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aha~ // AzaizavazIlazAline zrInemIzvarAya nmH| zrIjinendrazAsanakarasika-dhArAdhIzAsAditasarasvatIbiruda-kavIndra viprAgraNI-paramAIta-zrIdhanapAlasudhIzena viracitA tilkmnyjrii| sa vaH pAtu jinaH kRtsnamIkSate yaH pratikSaNam / rUpairanantairekaikajantoryAptaM jagatrayam // 1 // [ mavipulA ] vibudhaziromaNizrIzAntyAcAryaviracitaM Tippanakam / samyag natvA mahAvIraM rAgAdikSayakAraNam / utpannAnantavijJAnaM devapUjyaM girIzvaram // 1 // tilakamaJjarInAbhyAH kathAyAH padapaddhatim / zleSabhaGgAdivaiSamyaM vivRNomi yathAmati // 2 // MAMAMA maamanam.. -- zrImattapogacchAdhipati-sarvata svatantra-zAsanasamrAD-jagadguru-zrIvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAreNa jyAkaraNavAcaspati-zAstravizArada-kaviratnetipadAlaGkatena zrIvijayalAvaNyasUriNA praNItA __parAgAbhidhA vivRtiH| samaM sarvatraiva sphuradamRtaguH kauzikamudaM, vidhatte sattejaHkumudavanasaubhAgyarasikaH / na mannApekSyaH kSapayatitarAmAntaratamo, jinendro bhavyAnAmabhinavadinendro vijayate // 1 // [ zikhariNI] --. - - ----- --- parAgamaGgalapadyavyAkhyA-vyAkhyA parAgapadyAnAM hRdyAnAM zleSazAlinAm / tanyate bAlabodhAya sudhImodAya ca sphuTam // 1 // samaM sarvazretyAdi-sarvatraiva na tu kacideva, samameva sahaiva, yugapadevetyarthaH, na tu paryAyeNa; athavA tulyameva yathA syAt tathA na tu kacinyUnAdhikam , ekzabdasyobhayatrAnvayAt ; sphurantyaH samavasaraNavelAyAM saMcarantyaH, mokSarUpAmRtaprayojakatvAd amRtavad AhAdakatvAd vA amRtAni gAvo vAco yasya, amRtabadudbhAsamAnatvAd vA amRtAni zarIrarazmayo yasyAsau sphuradamRtaguH, kauzikakhendrasya tavelAyAM svargAdApatitasya mudaM vidhatte janayati vizeSeNa pugNAti vA / sattejasA paripUrNasamyagjJAnarUpAntaHprakAzena, ko: pRthivyAH, tadvAsijanAnAmityarthaH, mudA avanam , mudo vA avanaM rakSaNam , tena yat saubhAgyaM saundarya tatra rasikaH praNayIti sastemaHkumudavanasaubhAgyarasikaH / mandAnAm inaH zreyaH, tena nApekSyo'pekSaNIyo na bhavati, tasya tatrApratyayAt / antarbhavamAntaram , ajJAnarUpaM tamo dhvAntaM kSapayatitarAm atizayena nAzayati, samUlamunmUlayatItyarthaH / prasiddhadinendrastu na tathA, pratyuta tasyoSNagoreva satvAt , kacideva kadAcideva ca sphuraNAt , kauzikasyolUkasya mudo vyAghAtakatvAt , mandAkhyena zanaizcareNa svapitRtvenApekSaNIyatvAt , bAtamasa eva kevalaMtirodhAyakavAcca / tasmAd bhavyAnAM mokSAIjanAnAM kRte, abhinavadinendro'pUrvadinezarUpo jinendro vijayate savotkarSeNa vrtte| abhinavapadagamyasya prasiddhadinendravyatirekasya liSTapadaiH paripoSaNena bhayAnuprANitavyatirekAlaGkAraH, dvitIya-turIyacaraNayoichekAma. prAsazcetyanayoH saMsaSTiH / jinendrAdiviSayakaratvAkhyabhAvarUpAsaMlakSyakramavyaGgayarUpadhvanisasvenottamakAvyatvaM tu sarvatraiva / "sAkaM satrA samaM saha" iti, "vAcyaliGgAH samastulyaH sadRkSaH sadRzaH sadRk" iti, "mahendra-guggulUlaka-vyAlagrAhiSu kauzikaH" iti cAmaraH "gozamdaH kathito bANe vAci digvjryorjle| paNDanetramayUkheSu bhUmau sva0 ca dRshyte"|| iti, "mamdo mUDhe rogA saire bhAgye zanaizcare" iti ca nAnArthasaMgrahaH // 1 // amamam Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA labdhA'nalpArthasArtho makaradhimadharIkRtya yaH sattayA''ste, prodyatkalolamAlA'pi jaDapariNatirgAhate yaM ca nityam / sadaMzo vArirAzau sadamRtasaraNiM saMsRtau saMzrito'stu, potaH zrInAbhijAto vilasanavasatidhIvarANAM narANAm // 2 // lagdharA] bhavyagrAmaprazAstA caraNajayakRtau kesarI zAstravidyodacIryeNa dAtA pratidinarajani kssetrbhuudraajybhiiteH| yaH snigdhaidAntarAjaH pravicarati sadAcAralabdhakharUpaH, zAnti zrIzAntinAtho janayatu jamatAntaH kSamAbhUtsucakrI // 3 // [sragdharA] ___ samuciteSTadevatayA jinasAmAnya maGgalapathamavatArya yugAdIzatvAjinavizeSamAdinArtha maGgalapathamavatArayati-labdhetyAdinA / potaH zizuH pravahaNarUpo vA, zrInAbhijAtaH zrInAbhinandanaH, AdinAtha ityarthaH / dhIvarANAM dhiyA buddhayA varAH zrepAsteSAm , vidvadvarANAmityadhaiH, pravahaNapakSe mAsikAnAm uplkssnntvaajlyaatrikaanaamityrthH| vilasanavasatiH vilAsAspadam / bhastu bhavatu / sa kema sAdhamryeNa tadrUpa ityAha-labdhAnalpArthasAthaiH labyo bhUpAlalalAmatayA'dhikRto'nalpaH pracuro'dhasArtho hiraNyadhAnyAdidhanarAziyena, yadA labdho gRhavAse'pi nirmalamati-zrutA-'vadhijJAnavikakalitatvAd adhigato'nalpo vipulo'rthasArtha : zabdArthasamUhaH padArthasamUho vA yena, yA lagdhaH saMyamAvasthAyAM kevalazAna-kevaladarzanAbhyAmazeSavizeSasAmAnyadharma puraskAreNa sAkSAtkRto'nalpaH sakalo'rthasArtho vastusamUho yena, yadvA labdhaH saMvegaraGgeNa prApto'natyaH sarvaviSayAvadhiko'rthasAthoM nivRttinikaro yena, yadvA labdhaH kRtakRtyatayA prApto'nalpaH sakalo. thisamUhaH prayojanasamUho yena sa tathA, pakSe labdhaH svasmin dhRtaH pAraprApaNIyastathAvidhadhanarAziyena sa tathA / makaro dhIyate patAkArUpeNa dhAryate yena taM makaradhi kAmam , bAhulakAt kartari kiH / sattayA saundaryalakSaNayA brahmacaryalakSaNayA vA uttamatayA / adharIkRtya tiraskRtya, ya bhAste vartate / pakSe makaro dhIyate sthApyate yasmin , dhIyate puSyate yena vA'sau makarathiH samudraH, adhikaraNe kasari ghA kiH, taM makaradhim / sattayA uparisthityA, adharIkRsya nIcaiH kRtvetyarthaH / prakarSaNa udyatI udbhavantI kalolasya Anandasya mAlA paramparA yasthAmasau prodyatkallolamAlA / jaDapariNatirapi jaDAnAM bhogabhUmikAle strIpuruSayugalarUpeNa jAtAnAmRjujaDAnAM mAnavAnAm, adyatanAnAM vakrajaDAnAM vA, pariNatiH antaHkaraNapariNatiH, cittavRttirityarthaH, apizabdAd RjuprAjJAnAm / yaM nityam bhavagAhate viSayIkaroti / pakSe Da-layoraikyAd jalapariNatiH jalavikRtirUmA, prodyatI kaholasya mahAtarajasya mAlA, yam avagAhate AsphAlayati / san prazasto vizuddha ityarthaH, vaMzaH kulaM yasya, pakSe santo dRDhatarA vaMzAH saMvAhakaveNavo yaminnasau sdshH| vAzamdo vizeSaNasamuccayAkaH / arINA 'bheko dhAvati, taca dhAvati phaNI, sarpa zikhI dhAvati' iti rItyA parasparapratipakSamAvApannAnAM jIvAnAM rAzI samUhasvarUpAya saMsto saMsAre, sataH samIcInasya amRtasya mokSasya saraNiM samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpaM mArgamiti sadamRtasaraNim, saMzritaH prAptaH, sanmArgopadeSTetyarthaH / pakSe vArirAzau samudre, saMsRtau saMcaraNArtham , satI samIcInAm , zaityasukhAvahAmityarthaH, amRtasaraNiM jalamArgam , AzritaH / atropameye zrInAbhinandane upamAnapotAmedAropasya bhiSTavizeSaNaiH poSaNAt zleSAnuprANitaH sAjharUpakAlaGkAraH // "arthoM hetau pryojne| nivRttau viSaye vAcye prakAra-dravya-vastuSu" iti, "potaH zizau pravahaNe" iti, "kalloloDarau harSavicyoH" iti jAnekArthasaGgrahaH / "san sAdhau dhIra-zastayoH / mAnye satye vidyamAne triSu sAdhvyubhayoH striyAm // iti, "amRtaM yajJazeSe syAt pIyUSe salile ghRte / ayAcite ca mokSe ca nA dhnvntri-devyoH|| iti ca medinii| "vA syAd vikalpopamayorevArthe'pi samuccaye / " ityamaraH // 2 // zAntinidAna zAntinAmAnaM SoDazaM jina maGgalapathamAnayati-bhanyanAmetyAdinA / kSamA zAnti bibhrati dhArayantIti kSamAbhRto munayaH, kSamAM pRthivIM bibhrati puSNantIti kSamAbhRto rAjAnazca, teSUbhayeSu, cakrI cakravatI zrIzAntinAthaH, janatAntaH janatAntaHkaraNe, janasamUhamadhye vA, zAntim azivopazamaM kAmAdiduHkhopazAnti vA janayatu, garbha gatenApi yenAzivopazamo vihitaH so'dhunA tu sutarAmeva viddhyaaditybhisndhiH| kathamubhayatra tasya cakravatitvamityAha-bhavyagrAmaprazAstA bhavyAnAM mokSAhajanAnAM grAmaH samUhastatpazAstA tadupadeSTA, pakSe bhanyAnAm urvarakSetraramaNIyAnAM AmANAm , tadupalakSitanagarajanapadAnAM ca, nikhilabharatakSetrasthapradezAnAmityarthaH, prazAstA adhikrtaa| Acaramasya sadanuSThAnasya jayaH, AcaraNaM cAritramabhivyApya jayo kA, caraNasya cAritrasya jayo vA rAgAcAntararipUtsAraNena utkarSaH, tasya kRtI sampAdane, kesarI siMhaH, tad vikramItyarthaH / pakSe cazabdasya vizeSaNasamuccayArthakatayA raNe saMgrAme jayakRtau vairivijayakriyAyAM siMhazca / zAstravidyayA zAstrasambandhividyayA, pakSe zAstrasyeyaM zAstrI, tayA vidyayA zAstravidyayA, udaRtA udgacchatA vIryeNa AdhyAtmikabalena, kSetrabhRtAM dehabhRtAM yA rAjiH samUhastassA abhIterabhayasya, pratidinarajani sarvadA, dAtA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| visphUrjatsphItavAco navasurakuruhaH zazvadAkAGgitAnA, dAnemInaH sadAvasthitijuSa udare zAntisindhovihAya / kAntAM bhaugI ca rAjI jitamadanamadastIrtharAjaH prabhAsaH, sarvAdhivyAdhizUnyaM zamanidhi dadatAmakSarasthAnamiSTam // 4 // [sragdharA] dAyakaH, pakSe tAdRzena vIryeNa parAkrameNa, kSetrabhRd dhAnyAdikSetraviziSTaM yad rAjyaM tasya bhIteH avagrahAdibhayasya dAtA khaNDayitA nivArayitetyarthaH / snigdhaiH lehAspadaiH, dAntarAjaiH dantinAM hastinAM samUho dAntam / tatra rAjAnaH zreSThAstairvAhanabhUtaiH, pakSe vAntAnAmindriyadamanavatAm , munInAmityarthaH, ye rAjAnaH zreSThAstaiH sahetyarthaH / yaH pravicarati prakarSeNa viharati / sadAcAralabdhasvarUpaH sadAcAreNa samyakcAritreNa labdhaM sAkSAtkRtaM svastha Atmano rUpaM tattvaM yena, pakSe sadA sarvadA cAreNa guptacaradvArA labdhamadhigataM kheSAmAtmIyAnAM vazavartinRpAdInAM rUpaM svabhAvo yena sa tathA / anAdyapAde sabhaGgazleSAnuprANitarUpakAlaGkAraH, tadanyatra pAdatraye zeSavicchityA AdhyAtmikAdhibhautikasampadvarNanAt tadanuprANita udAtAlaGkArazca bodhyaH / "kSamA kSAntau kSitau" ityanekArthasaMgrahaH, "kSetraM dehe kalane ca kedAre siddhadhAmani" iti, "grAmaH pure janAvAse zabdAdipUrvako gaNe" iti, "cArazcara-pravAsayoH" iti ca nAnArthasaMgrahaH, "dantI dantAvalo hastI" ityamaraH // 3 // AzaizavazIlazAlina neminAmAnaM dvAviMzatitamaM tIrthaGkaram , nijagurum , sakalatIrdhatarAMzca vacanazleSabhaGgayA maGgalapathamavatArayativispharjetyAdinA / prabhAsaH prakRSTA bhAsA kAntiryasyA'sau tathA, bhAsateyaanAntagurUpAntyalakSaNena strIliGgavihitena apratyayena bhAsAzabdaH sidhyati, ata eva nirmalazIladhAraNAd vA jitamadanamadaH dUrIkRtakAmagarvaH / tIrtharAjaH tIrdhasya dvAdazAGgIrUpapravacanasya artharUpeNa prakAzanAt , tadAdhArabhUtasya prathamagaNadharasya gurutvAt , caturvidhazramaNasaGghasya pUjyatvAd vA rAjA prabhuH, tIrthaGkara iti bhAvaH, gapatIrtharAja gururAjaH, guruvara ityapyarthaH, tIrthazabdo gurAvapi vartate / nemizcAsau inazceti nemInaH, neminAthanAmA tIrthakuro nemisUrinAmA guruzca / zamanidhi zamaH sarvaprapaJcoparamo nitarAM dhIyate dhAryate bhavyairyassistat tathA, ata eva sarvAdhivyAdhizUnyama, zUnyaM niSprapaJcam', ata eva iSTaM sarvAbhISTam , akSarasthAnaM mokSasthAnam , sadA sarvadA, vaH yuSmabhyam , "vyatyaye lug vA" [si0 he. 1.3.53.] iti visargaluki 'va' iti, dadatAM yacchatu, dadidhAtorekavacane rUpam / kIdRzaH saH ? ityAha---visphUrjatsphItavAcaH visphUrjantyaH paritaH sphurantyaH sphItA bhrama-pramAda-vipralipsAdidoSairakaluSitA vAcA vANI yasya sa tathA, bhAgurinaye vyajanAntebhyo'pyApaH sAdhutayA vAcAzabdaH sidhyati, athavA visphUjitaM sphItaM ca yathA syAt tathA vatIti visphUrjatsphItavAcaH, visphUrjarasphItayoH kriyAvizeSaNatayA karmatvanaye karmopapadAdaNA ttsddhiH| bhAkAkitAnAm abhilaSitAnAm', zazvat santatam , dA dAyakaH, dAdhAtorvicA ttsiddhiH| navasurakuruhaH navo'bhinako laukikakaivalyalakSaNAlokikobhayavidhaphalaprasavitayA prasiddhadevavRkSavilakSaNaH, evaMvidhaH surakuruho devavRkSaH kalpavRkSa iti yAkt , athavA anavo mahimAMze jIrNaH surakuruho yena, avidyamAno navaH stavo yasya so'navaH, tadhAbhUtaH surakuruho yena vA sa tathA, stutivacanAd nudhAtorali navazabdasiddhiH / bhaugI bhogarAjAtmajAm , rAjI nAmaikadezena nAmagrahaNAd rAjImatInAmnIm , kAntAM kamanIyavadhUm , bhaugI bhogasambandhinIm , kAntAM kamanIyAm , rAjI sAmagrI vA, vihAya parityajya, zAntisindhoH zamasAgarasya, udare madhye, sAndrAtmAnande ityarthaH, sthitijuSaH sthitiM kurvANaH, nivasannisarthaH, atrApi 'sadA' iti yojyam / bhogarAjasyAtmajAM rAjImatI pariNetuM bhUyasA samArammeNa tadIyaniketanamAyAto'pi sa bhagavAnupahAryamAMsAya nibarddha mRganikara nirIkSyAnukampAticetA virajya dIkSAmagrahIditi tadIyamitivRttam / sAmAnyena tIrthakarANAM pakSe-AkAhitAnAM dAne navasurakuraho'mI tIrtharAjo no'kSarasthAnaM dadatAmityanvayaH, kIdRzAste ? visphUrjatraphItavAcaH, kAntAM bhaugI rAjI vihAya zAntisindhorudare'vasthitijuSaH, jitamadanamadaH, prabhAsazca, atra nakkuruha, tIrtharAja , visphUrjatsphItavAca , avasthitijaSa, prabhAsa nitamadanamad' iti vyaJjanAntAH zabdA bahuvacanAntA kSeyAH, madanaM mad, vipi rUpam , adaso bahuvacane 'amI' iti, asmadazcaturthIbahuvacane 'naH' asmabhyamitisthAne, 'dadatAm' iti dAdhAtorbahuvacane rUpaM yacchanviti tadarthazca, iti vacanazzeSaH / "akSaramapavarge syAt" iti, "rAjA tu paarthine| nizAkare prabhau zake yakSa-kSatriyayorapi" iti, "tIrtha zAstre gurau yo puNyakSetrA-DavatArayoH / RSijuSTe jale satriNyupAye strIrajasyapi // iti cAnekArthasaGkahA, "titthaM puNa cAuvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA" ityabhidhAnacintAmaNivRttiH // 4 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA jaDapradhAnosparabhaGgago'pi sapaGkajAtaH sagarAnvayo'pi / nIcaH prakRtyAmRtamAzrito'pi, saptAmburAziprakaraH pRthivyAm // 5 // yacchatrasaptasphaTazAlinAgAdhirAjasadvyAjaniSevaNena / mahAzayatvaM samavApa nityaM, pAyAdapAyAjinaH sa pArzvaH // 6 // [ upajAtiyugmam ] yenodayati kaumudacchavitatiryastArako pAsitaH, sarvAzAsukhasampadAM prathayitA zazvat sudhAmAzrayan / yazcaJcaddhariNAGkitaH zamanidhiH sadvRtta saubhAgyabhUrvande'jJAnatamoharaM budhavaraM vIraM taminduM sadA // 7 // [ zArdUlavikrIDitam ] wwww puruSAdAnIyaM trayoviMzatitamaM pArzvanAthanAmAnaM tIrthaGkaraM padyaddayena maGgalapathamavatArayati - jaDa pradhetyAdinA / prakRtyA svabhAvena nospi athamospi, jaDapradhAno'pi mahAjaDo'pi pareNA'nyena yo bhaGga AmardanamAloDanamityarthaH, taM gacchatIti parabhaGgago'pi, sapaGkajAto'pi ardhakalApakalito'pi, sagarAmbayo'pi gareNa viSeNa sahito'nvayaH paramparA yasya tathAbhUtI'pi mRtaM maraNam, vinAzamityarthaH, Azrito'pi, saptAmburAziprakaraH saptadvIpasamudranikaraH, yasya pArzvanAthasya chatreNa chatrabhUtena saptasphaTena saptAnAM sphaTAnAM phaNAnAM samAhAreNa zAlate zobhata iti yacchatrasaptasphaTazAlI, sa cAsau nAgAdhirAjo bhujagendrastasya sadvyAjena samyakchalena niSevaNaM tasya bhagavato nitarAM sevanaM tena, tatpuNyeneti yAvat / jaDapradhAnatvAdiviruddhaM pRthivyAM nityam AkalpaM mahAzayatvaM mahAn mahanIya AyosbhiprAya yasya tattvaM samavApa samyag avAptavAn sa jinapaH jinendraH, pArzvaH pArzvanAthaH, apAyAt vinAzAt, pAyAt rakSatAt / tattvatastu Da-layoraikyAd jalapradhAnaH, nAsti para utkRSTo vegavattAyAM yebhyaste'parAH, te ca te bhaGgAstaraGgAstAMstairvA gacchatIti aparabhaGgaH, sapaGkajAtaH kardamakalApakalitaH, samudre'pi kamalasadbhAva iti matamAzritya paGkajAtaiH kamalaiH sahitaH, kavijanarUDhyA ca paGkajena kamalena sahitaH sapakvaja:, nAbhijakamalopalakSito hariH paGkena saha jAyanta iti sapaGkajAH, kardamakalite samudrarUpaikAdhAre jAtatvAd candrAdayo vetyarthaH, taM tAn atati AdhAratayA gacchatIti sapaGkajAtaH, sagarAnvayaH sagaraputrairutkhAtatvAt sagarajanmA, mIcaH nimnaH, amRtaM jalam, AzritaH, mahAMzcAsau Azayo jalAzayazca mahAzayaH, tattvaM mahAzayatvam itthamiha virodhAbhAsopapattiH / "bhaGgastaraGge bhede ca rugvizeSe parAjaye / kauTilye bhaya vicchittyoH" iti, "paGko'ye kardame" iti, "jAtaM jAtyogha janiSu" iti cAnekArthasaGgrahaH, "sphaTA tu phaNa-dantayoH" iti medinI, "AzayaM vidurAdhAraM syAdabhiprAya AzayaH" iti zAzvataH // 5,6 // vartamAnazAsanAdhIzatayA paramopakAriNaM caramajinavaraM zrImahAvIraM vandanavIthImavatArayati -- yenetyAdinA / iTuM candrarUpaM taM vIraM mahAvIrasvAminaM vande staumi abhivAdaye ca / kena sAdhamryeNa candrarUpatvamityAha -- yenodaJcatIti yena mahAvIrasvAminA, kau pRthivyAM muda Anandasya acchA svacchA duHkhAmizritetyarthaH, vitatiH santatiH, udaJcati udbhavati; pakSe kaumudasya kumudasamUhasya chatritatiryutitatirudevItyarthaH / yazca tArakopAsitaH tArakaiH saMsArasAgarAd uttArakaiH munijanairityarthaH, pakSe tArakAbhistArAbhiH, upAsita AzritaH / punaH zazvat sudhAma AdhyAtmikaM tejaH, Azrayan dadhAnaH, pakSe sudhAm amRtam Azrayan / sarvAzAsukhasampadAM sarveSAM bhaktajanAnAm AzAyAH, tadanurUpasya sukhasya tatsAdhanarUpAyA: sampadaH siddhisampadazca prathayitA satyasaGkalpatayA vistArayitA, pakSe sarvAzAsu sarvadikSu, khasampadAM khasya gaganamaNDalasya sampadAM candrikAdikRtaramaNIyatvAdi guNotkarSa rUpasampattInAm, bAhulyavivakSayA bahuvacanam prathayitA janayitA / yazca punaH caJcaddhariNAGkitaH caJcatA parAkrameNolatA, hariNA pAdasthena rekhAsannivezavizeSanirmitasiMhAkAreNa, atizcihnitaH, pakSe hariNena svamaNDalasthena mRgAkAreNa / yazca punaH zamanidhiH zamasya prapaJcoparamasya pakSa sudhA zaityasya nidhiH / sadvRtasaubhAgyabhUH sadvRttaM saccAritraM tasya saubhAgyasya suzrokatvAdezca pakSa sat samIcInaM vRttaM vartulAkRtistena yat saubhAgyaM saundarthaM tasya bhUH sthAnam / tam, ajJAnatamoharaM jADyAndhakArApahAriNam, pakSe cAkSupazAnarodhakAndhakArApahAriNam | budhavaraM tava zreSTham, pakSe budhasya budhagrahasya varaM zreSTham, pitaramityarthaH / atra zeSAnuprANitarUpakAlaGkAraH / '"dhAma tejasi gehe ca prabhAva - janmanorapi " iti, "AzA kakubhi tRSNAyAm" iti ca nAnArthasaGgrahaH, "vRttaM vRttau dRDhe mRte / caritre vartule chandasyatItA - 'dhItayordhRte" // iti, "bhago'rka- jJAna- mAhAtmya-yazo vairAgya-muktiSu / rUpa-vIryaM prayatnecchA - zrI dharmaizvaryayoniSu" // iti cAnekArthasaGgrahaH, "budhau graha -vicakSaNau " iti zAzvataH, "vaduG stutyabhivAdanayoH" iti dhAtupArAyaNam // 7 // wwwwwwwww wwwwwwww Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| amandaM dIvyantI sarasasumanomAnasamitA, jaDolAsI bhajayA vilsitmrutpksskRtyaa| kaladhvAnA samyaggatirupacitA mauktikaphalairjinoktA gIrAlI vilasati marAlIca jagati // 8 // [zikhariNI ] zrIvRddhicandro matimaccakoramuddhicandro dyutipUrNacandraH / siddhAntasArodadhivRddhicandrazcakAsti bhavyAmRtaddhicandraH // 9 // [ upajAtiH ] mAnyo meruriva kSamAdharavaro madhyasthatAmAzritaH, zraddhAvandhuravaibudhAJcitapadaH zlAdhyAdigantasthitiH / jainendrAgamajAtacAruvibhavaH sauvarNarUpaH sadA, bhavyAnAM vitanotu maGgalatati zrInemisUrIzvaraH // 10 // [ zArdUlavikrIDitam ] vidyAbilAsavivRddhaye jinavANImupavarNayati-amandamityAdinA, jinoktA gIrAlI bAgAvalI marAlI iMsI iva jagati bilasati / kathaM tasyAstatsAdRzyamityAha--sarasasumanomAnasamitA sarasaM zAntirasAI sumanasA devAnAM budhAnAM vA mAnasaM hRdayam itA gatA satI, athavA sarasasumanasAM mAnasaimitA arthAze paricchinnA pramitA vA satI, amandam atyantam , dIvyantI sotamAnA, udharantItyarthaH, svamanogatAnAmeva svapramitArthAnAmeva ca zabdAnAM prekSAvadbhiruccAraNAt / pakSe sarasaM sajalaM sumanasA devAnAM mAnasaM tanAnA khyAtaM sarovaram, itA gatA satI, amandaM dInyantI krIDantI / vilasitamarutpakSakRtayA vilasitAH pramuditA maruto devA yaistaiH pakSanayavAdaiH, pakSe vilasitA ullasitAH, udgatA ityarthaH, maruto vAyavo yAbhyAM tAbhyAM yakSAbhyAM patatrAbhyAM kRtayA janitayA sahakRtayA vA, maGgayA jinAgamaviditayA saptabhaGgayA, pakSe taraGgeNa, jAtAnekavacanam , tatastarabaeNrityarthaH, saptabhaGgAyAzca nayavAdajanitatvaM nayavAdasahakRtatvaM vA syAvAda vAdinAM suprasiddham , ajaDollAsI ajaDAn budhajanAn ullAsayati pramodayatIti tathA, pakSe jaDollAsI Da-layorekyena jalollAsI, jalamullAsayati saMcAlayatIti tathA / kaladhvAnA kalo madhuraH, pakSe'vyaktamadhuro dhvAno dhvanirvasyAM sA tathA / samyagatiH samIcI gatirUvaMgatiH samyagzAnaM vA yayA, pakSe samIcI gatirgamanaM yasyA sA tathA / mauktikaphalaiH sakalakarmakSayAdirUpA muktiH, muktireva mauktikam , vinayAdigaNapAThAdikaNa, muktau bhavaM vA mauktikam , anantasukhAdi, adhyAtmAditvAdikaNa , tadrUpaiH phalai:,.pakSe mucyante zuktibhiriti muktAH, muktA eva mauktikAni, vinayAditvAdevekaNa, tadpaiH phalaiH alaGkArabhAva cArabhAva va rityarthaH, upacitA samRddhA, ekatra taddAtRtvenA'nyatrAlaGkaraNenA'zanavidhinA vaa| atra lepAnuprANitopamAlaGkAraH / / "sumanAH paNDite puSpe mAlatI-devayorapi" iti, "maruda vAta-divaukasoH" iti ca nAnArthasAhaH, "mAnasaM svAnta-saraso" iti, "bhaGgiH punaH / bhaktivIcyoH" iti, "gatihagaNe zAne yAtropAya-dazA-'dhvasu" iti, cAnekArthasaGgrahaH, "keze pakSaH samUhArthaH pakSaH saadhy-virodhyoH| bale kAle patatre ca rucau pAyeM vikalpite" // iti, "avyaktamadhure kalaH" iti ca shaashvtH||8|| zamanidhAnaM vRddhicandranAmAnaM nijaguruguruM stauti-zrIvRddhicandretyAdinA / spaSTArthakametat / / 9 // . athA'naspopakArakAriNaM guNagaNaguruM nijaguruM stauti--mAnya ityAdinA / meruriva mAnyaH pUjya: / kSamAdharabaraH kSamAdhareSu. munijaneSu, pakSe bhUdhareSu, varaH zreSThaH / madhyasthatAM madhye vikdamAnayorantarAle tattvanirNAyakatayA tiSThatIti madhyasthaH, tattAm ; pakSa madhye tiryagdigapekSayA saGkhyAtItadvIpa-samudrANAM mAnavakSetrasya jambUdvIpasya ca madhyabhAge kamale kaNikAvat , U -'dhodigapekSayA parasparAisalagnaprAntayaSTizakaladvayayojakAntarAlasthakilikAvaca tiSThatIti madhyasthaH, tattAm , mAzritaH praaptH| zraddhAbandhuravaibudhAJcitapada: zraddhayA bandhuraM paripUrNa yad vaibudhaM budhasamUhastenAJcite pUjite pade caraNau yasya, pakSe vaibudhena devasamUhena aJcitAni svAvasthAnena vizeSitAni padAni sthAnAni yasmin sa tathA / zlAdhyAdigantasthitiH zlAghyA prazaMsanIyA AdigantaM digantaparyantA sthitimaryAdA, pakSe avasthitiryasya sa tthaa| jainendrAgamajAtacAruvibhavaH jinendreNa proktaM jainendram , AgamajAtaM siddhAntasandohaH, tadeva cAruvibhavaH zobhanaM dhanaM yasya, jainendrAgamajAtena cAruvibhavazvArobRhaspateviMbhava iva vibhavo buddhivibhavo yasya vA, pakSe jainasya jinasamUhasya indrANAM ca, ya Agamo janmAbhiSekotsabavelAyAmAgamanam , tena jAtazcAruvibhavaH pratiSThAsampattiryasya sa tathA / sauvarNarUpaH suvarNasya samUhaH sauvarNam , tadeva rUpamAkRtiryasya, pakSe tadvad rUpa bhAsvararUpaM yasya sa tathA / zrInemisUrIzvaro bhavyAnAM maGgAlatati kalyANaparamparAM citanotu vistArayatu / atra zleSAnuprANita upamAlaGkAraH / / "sthitiH striyAmavasthAne maryAdAyAM ca sImani" / iti medinI, "vibudhaH paNDite sure" iti, "padaM sthAne vibhattyante zabde vAkyeka-vastunoH / trANe pAde pAdaciDe vyavasAyA-upadezayoH" / iti cAnekArthasaGgrahaH, "jAnIyAdAgarma zAstraM syAdAgamanamAgamaH" iti zAzvataH, "cArurvRhaspatau puMsi zobhane tvabhidheyavat" / iti medinI // 10 // wwm Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA lAvaNyapUrNamatihRdyaguNasvarUpaM, sannandana khavayasA'mRtamedhayantam / / zrInemisUrimatibhUrivibhUtibhAjaM, bhrAjantamansaranizaM gurumAnamAmi // 11||[vsnttilkaa] kamrAlaGkArakIrNA sulalitapadanyAsanaipuNyapUrNA, prodaJcacAruvarNA svararuciratayA zazvadAkRSTakarNA / unmIlaGkArabhAvA navarasahRdayA zliSyamANA prasannA, svAnte kAnteva puMsAmupaharati rasaM bhAratI nemisUreH // 12 // sragdharA] yaH sarvadArocitacittavRttistathA'pyadArocitacittavRttiH / siddhAnurAgAnvitacittavRttistathApi siddhAntasucittavRttiH // 13 // [ upajAtiH ] nirastadhAmA'pi vikIrNadhAmA, sudhIvaro dhIvaratAharo'pi / sadarpaNo varjitadarpaNo'pi, sa nemisUrirjagatIha jIyAt // 14 // yugmam // [ upendravA] _ lAvaNyapUrNa lAvaNyena bAhyAntarikasaundaryeNa, nAmaikadezanyAyAd vijayalAvaNyasUriNA ziSyeNa ca, pUrNa samedhitam / atihRdyaguNasvarUpam atiDhyAnAmatipriyANAM guNAnAM svarUpaM mUrtim , atihRdyamatipriyaM guNasya zrIguNavijayasya svarUpaM yasya taM ca / samandarna satAM sudhiyAM sAdhUnAM vA, nandanaM svasudhIsvAtizaya-sAdhutvAtizayAnubhavAnandena samedhakam , nandanaH zrIvijayanandanasUriH, san sudhIH sAdhuzca yena taM ca / svavacasA svasadupadezavAkyena, amRtaM bhavyajanAnAM mokSaM zrIvijayAmRtasUriMca, edhayantaM vardhayantam , zrInemisUriM gurum , antaH anta:karaNe, bhanizaM sadA, bhrAjantaM dIpyamAnam , AnamAmi A samantAd namAmi / atra vijayalAvaNyamUriprabhRtInAmanyonyamaitrIniyantritAnAM saha dIkSA jighRkSaNAM saurASTrAntargatavodAdAkhyaikagrAmajanmanAM munIzAnAmullikhitanAmAnyapyekadezanyAyena nissarantIti vaicitryam // 11 // kamrAlArakI kauH kamanIyaiH, alaGkAraH-anuprAsopamAdibhiH zabdA-'rthAlaGkAraH, pakSe hAra-karaNAdibhiH zarIrAlaGkAraH, kIrNA vyaaptaa| sulalitapadanyAsamaipuNyapUrNA sulalitAnAm atimanoharANAm , padAnAM vibhaktayantazabdAnAm , nyAse vinyAse naipuNyaM nipuNatA, tena pUrNA, pakSe sulalitaH padanyAsazcaraNavikSepaH, tannapuNyapUrNA / prodacaccAruvarNA prakaraNa udaJcan uccaran cAruvoM mAdhuryAdivyajakamakSaraM yasyAm , prakarSeNa udacan udbhAjan, cAro haspateH, varNa iva vaNoM yaza iva yazo yasyA vA, sA tathA, pakSe udaan cAruvarNo gauravoM yasyAH sA tathA / svararuciratayA svarANAm akArAdInAm , ruciratayA laghutvAdivazena ruciracchando'nuguNatayA, pakSe niSAdarSabhAdisvarasauSThavena, zazvadAkRSTakarNA zazvat santatam , AkRSTaH sarvato vyAvRttya svassin' ekAbhitaH, kaNoM lokAnAM onendriyavRttiyayA sA tathA / unmIlabhUribhAvA unmIlantaH zabdavRttyA AvirbhavantaH, bhUribhAvA vaktuvividhAbhiprAyAH, pakSe kaTAkSavikSepAdibhiH sphuTIbhavanto vividhasambhogAbhiprAyAH svedakampAdayo vyabhicAribhAvA vA yayA sA tathA ! navarasahRdayA navasaGkhakarasasahitA, poSakazakyA, vyApatyA tu prazastarasapradhAnA, pakSe navo'bhinavaH, lokottara ityarthaH, rasaH zRGgAraraso yasmiMstAdRzaM dadayaM yasyAH sA tthaa| ziSyamANA ekavRntAzritAnekaphalanyAyena nAnAthaiH sambadhyamAnA prasannA prasAdaguNAnvitA, pakSe zliSyamANA AliGgayamAnA satI, prasannA baSTA / nemisUreritI vANI, kAnteva kAminIva, puMsAM sahRdayajanAnAm , svAnte, rasaM zAntirasam, pakSe AlambanavighayA zRGgArarasam, upaharati upAnayIkaroti / atra veSAnuprANitarUpakAlaGkAraH !! "alaGkArastu hArAdAvupamAdAvalaGkato" iti, "bhAvaH sattA-svabhAvA-'bhiprAya-ceSTAtma-janmasu / kriyA-lIlA-padArtheSu vibhUtibudha-jantuSu // ityAdau ca" iti, "prasAdo'nugrahe kaavygunn-svaasthy-prsttissu"| iti ca medinI "vaNoM guNA-'kSara-yazaH zuklAdibrAhmaNAdiSu / varNaH stutau kuthAyAM ca vargaH syAdbheda-rUpayoH" // iti zAzvataH, "svaro nAsAsamIre syAnmadhyamAditrikasvare / udAtAdAvakArAdau SaDjAdau ca dhvanau pumAn" / / iti vizvaH // 12 // yaH sarvadetyAdi / sarvadArANAmucitA tulyapraNayAspadatvena anukUlA paricitA vA cittavRttiryasya sa sarvadArocitacittavRttiH, tathApyadArocitacittavRttiriti virodhaH, parihAre tu sarvadA rocitA rAgAdimalApasAraNena ujvalitA svasya parasya ca cittavRttiryena sa tathA / sideSu aNimAdisiddhizAliSu, anurAgaH prItiH, tadanvitA cittavRttiryasya sa tathA, tathApi siddhAnte siddhajananidhane sucittavRttiriti virodhaH, parihAre tu siddhAnteSu AgameSu sucittavRttiH / nirastaM tyaktaM dhAma tejaH prabhAvo vA yena tathAbhUto'pi vikIrNadhAmA vistIrNadhAmeti virodhaH, parihAre tu nirastadhAmA tyaktagRhaH, muniriti yAvat / hiMsApratiSedhakatayA bhIvaratAharo'pi mAtsyiktAnivAra Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| varNavargAntyavargAnyau, nijanAmAvalambinau / na-mau guNazriyodbhAsya, sparzakhyAti nayanti ye // 15 // teSAM zrInemisUrINAM, gurUNAmanukampayA / sambhavanti na kiM dakSA mAdakSA jaDazekharAH // 16 // yugmam // [ anuSTup ] parAgo na parAgo'pi, suvarNo'nyaH suvarNataH / duSprApyasadalaGkAradhanapAlArthanAyakaH // 17 // vaidhudhAgama AmodapradaH premNA prasAdhyate / lAvaNyavibudhenAtha, mayA mUlamadhugrahaH // 18 // yugmam // [ anuSTup ] ko'pi, sudhIvara iti virodhaH, parihAre hu sudhiyAM paNDitAnAM varaH zreSTha iti sudhiivrH| vajitaM darpaNam abhimAnaH, maNDanAnanurAgitayA AdazoM vA yena tathAbhUto'pi sadaryaNa iti virodhaH, parihAre tu satAM sadaratUnAm arpaNaH samarpaka ityarthaH / virodhAbhAsa-yamakayoratra sNsRssttiH|| ___"antaH prAnte svarUpe ca samIpe nidhane'pi c"| iti, "ucito yukte'numate nishcitaa-'bhystyorpi"| iti ca nAnArthasaGgrahaH // 13 // 14 // dhaNetyAdi / varNAnAM kakArAdInAM vargAH karaga-cavarga-Tavarga-tavarga-pavargarUpAH paJca paJcakAH, teSAmantyau vargoM tavarga-pavagau, tadantyau tatra caramau namo nakAra-makAro, yato nijanAmAvalambinau nijanAmanivezinau, ato guNazriyA guNasya guNapadena vyAkaraNaparibhASitasya ekArasya tadubhayamadhyasthasya zriyA zomayA, udbhAsya, sparzakhyAti sparzapadavyapadezam , nayanti prApayanti, ata Urva spaSTA* dham / varNAnAM brAhmaNAdInAM vargazcatuSkaH, tasyAnte bhavo yo vargaH, antyajavarga ityarthaH, tadantyamapi, atyantatucchamapi janam , zrAstAmitara mityarthaH, nijanAmajapAdinA, udbhAsya prakAzya, zrImantaM kulletyarthaH, sparzana dAnaguNena khyAti vadAnyatvena prasiddhimApAdayantIpa. nuraNanarUpeNa nirgalito'rthaH / atra nijanAmAvalambanasya padArthasya udbhAsanAGtayA kAvyaliGgAlaGkAraH / / "spoM vargAkSare dAne sparzane sparzane ruji" ityanekArthasaGgrahaH // 15 // 16 // atha maGgalAcaraNAnantaram , mayA lAvaNyavibudhena vijayalAvaNyasUriNA, vaibudhAgamaH vibudhasya bhAvo vaibudham , tad Agamayati prApayatIti tathA / AmodapradaH satvAvyavyasaninAM vinodprdH| mUlamadhugrahaH mUlasya maJjarIpadArapadasya vyAkhyeyagranthasya, madhu puSparasaH, tadvadAsvAyatvAt prastutakAvyarasa ityarthaH, tasya graho grahaNamAsvAdanaM yataH, prastutakAcyarasAsvAdakAraNamityarthaH / duSprApyAH kAvyAntaradurlabhAH sadalaGkArAH sundarAlaGkArA yasmin sa cAsau dhanayAlArtho dhanapAlotprekSitaprastutakAnyAH, tasya nAyakaH prApakaH, jJApaka ityarthaH / suvarNato'nyo'pi suvarNa iti ghirodhaH, parihAre tu suvarNadravyavyatirikto'pi sundrvrnnmyH| na parAgo'pi parAgabhinno'pi parAga iti virodhaH, parihAre tu anapagato rAgo yasmAdityanaparAgaH, parAgaH parAganAmnI vivRtiH / premNA tilakamalarIprItyA, na tu kasyApi niyantraNayA, prasAdhyate prakarSaNa prnniiyte| kusumakaNarUpaparAgapakSe tu---vaibudhAgamaH vibudhAnAM devAnAm , Agama iSTAgamanahetuH, yadA agamo vRkSaH, kalpatarurityarthaH, ttsmbndhii| AmodapradaH parimalapradaH / duSprApyAH sadalaGkArA yasin tAdRzasya dhanapAlArthasya kuberavaibhavasya nAyakaH prApakaH, kalpatarupatrasyApi sarvapradatvaM kimuta tatsArabhUtasya parAgasya / mAmUlamadhugrahaH AmUlaM mUla. paryantaM madhugrahA madhupA yasminnasau, parAgaH, mayA lakSmyA phalatvena hetubhUtayA, lAvaNyavibudhena lAvaNyapUrNadevena, zAkapArthivAditvAnmadhyamapadalopaH prasAdhyate vibhUSyate / anyat spaSTam / atra yamaka-virodhAbhAsAlaGkArayoH saMsRSTiH // "parAgaH sumanorajaH" iti, "vRkSo mahIruhaH zAkhI viTapI pAdapastaraH / anokahaH kuTaH sAlaH palAzI du-dumA-'gamAH" / iti cA'maraH "Amodo gandha-harSayoH" iti, "mA lakSmyAM vAraNe'vyayam" iti cAnekArthasaGgrahaH // 17 // 18 // iti parAgamaGgalapadyavyAkhyA sampUrNA // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA [savaH pAtu jinaH kRtsnA, mIkSate yaH pratikSaNam / rUpairanantairekaika,-jantoAptaM jagatrayam // 1 // ] Tippanakam-iha jagati sarve'pi ziSTA abhISTe vastuni pravartamAnA abhISTadevatAnamaskArapUrvakaM pravartanta iti matvA paramaznAvako dhanapAlakaviH sa vaH pAtu' ityAdizlokapazcakeneSTA-abhimatA-'dhikRtadevatAnAM namaskArAn karoti, tatrAdhena zlokadvayena jinasya caturvizatitIrthakRtAM ceSTadevatAnamaskAraH, apareNa cAbhimatadevatAyA nAbheyasya, ekena cAdhikRtadevatAyA sarasvatyA iti / satra rAgAdijetRtvAdisAmAnyaguNeneSTadevatA, gotrapAramparya vinavinAzakasvAdiguNaM cAzrityAbhimatadevatA, zAstrakaraNe ca pravartamAnasya viziSTavAgarthaprApakatvenAdhikRtasvAda bhadhikRtA devatA sarasvatI / tatra tAvad AyaM zlokadvayaM vyAkhyAyate-sa jino rAgAdijetA devaH, pAtu rakSatu, vo yuSmAn , ya IkSate sAmAnyaH rUpatayA [pazyati, vizeSarUpatayA ] ca jAnAti, darzanajJAnArthavAdIkSateH / kiM tat ? jagatrayaM bhuvanatrayamadhomadhyorvam , caturdazarajavAtmakaM lokamityarthaH, etaccopalakSaNam , tathA'[tathA cA]lokamapi dharmAdipadArthazUnyamanantaM pazyati jAnAti cha / kIdarza jagatrayam ? vyAptaM yuktam / kaiH ? rUpaiH zarIraiH / kiyadbhiH? anantaiH bhanAditvena, na punaH paryavasAnaiH, muktAnAM zarIraparyavasAnAM nantararavAdasambhavAt (?) [manAdityena, na punaraparyavasAnena, muktAnAM zarIraparyavasAnenAnantatvAsambhavAt ] / kasya rUpaiH ? ekaikajantoH ekaikasya jIvasya, anAdisvaM rUpANAmanAdau saMsAre'nantazo janmamaraNaprApteH / punaH kIdRzam kRtsnaM paripUrNa samagram, naikadezam / kathamIkSate ? pratikSaNaM nirantaram, na punarantaramastIti // 1 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha vizvavistAranistAravizvavizvastasamastakAlanirvizeSaniravazeSavizeSaviviktavimarzibhirdUradarzibhiH prakRtaprabandhapUrtipratibandhakaduritadUrIkaraNAya zazvadUrIkRtaM maGgalamatyantanirvRjinajinasAmAnyavizeSakartRkarakSaNAdyAzIrUpeNa praNIya kamanIyakavitAlatA''lavAlo manISimAnasamarAlo dhImAn dhanapAlo nijanibandhabhAlopari prAjayati-sava: pAtu jina iti / 'ya ekaikajantoranantai rUpairyAptaM kRtvaM jagatrayaM pratikSaNamIkSate sa jino vaH pAtu' ityanvayaH / yaH anavadhRtanAmadheyaH samabhivyAhRtatatpadajanyabodhaviSayatvena vaktRttAtparyaviSayaH kazcit / ekaikajantoH jAyate narAmarAdirUpeNotpadyata iti jantuH, janmaparamparAnipatito jIva ityarthaH, ekaikazcAsau janturekaikajantustasya, pratyekaprANina ityarthaH / anantaiH anAditvena gaNanAparyavasAnAbhAvAd anantasaGkhyakaiH, anAditvaM ca rUpANAmanAdau saMsAre'nanto janma-maraNaprAH / rUpaiH paryAyapadavAcyaiH kharUpaiH, khakRtakarmavipAkopanItaizcaturazItilakSayonyanurUpairduHkhAvalisaMvalitairdazAvizeSarityarthaH, rUpaiH nATakIyarUpairvA / vyAptaM paritaH pUrNam , yaduktam-"samastalokAkAze'pi nAnArUpaH svkrmtH| vAlAmamapi tanAsti yanna spRSTaM zarIribhiH" / [ yogazAstram ], paryAyArthe vyAptatvaM jIve niyatam , na tu tadAzrite loke iti kathaM tadupavarNanamiti na zakyam , 'maJcAH kozanti' itivat tArasthyAt tadvyapadezanyAyena virodhAbhAvAt / jagatrayaM svarga-sarlsa-pAtAlalakSaNaM tribhuvanam , jainanaye adholokamadhyalokoyalokalakSaNaM tat , caturdazarajvAtmakalokAkAzamiti bhAvaH / pratikSaNaM kSaNe kSaNe samaye samaye iti pratikSaNam , nirantaramityarthaH, kSaNo nAma sarvajJenApi vibhajya sAkSAtkartumazakyaH kAlasya niraMzo'zaH, IdRkSAH kSaNA akSNo nimeSe unmeSe vA saGkhyAtItA vyapagacchanti / IkSate nikhilasAmAnya-vizeSapuraskAreNa sAkSAtkaroti, pratikSaNamIkSaNenAsya bhagavataH sarvajJatA sarvadarzitA cA''veditA, sarvajJajJAnasyaiva pratisamayamAtmalAbhAt , asarvajJajJAnaM tu antarmuhUrtenaivAtmalAbha labhate, samayanavakAd Arabhya samayonamuhUrta yAvat sarvo'pi kAlo'ntarmuhUrtazabdena paribhASyate, sAmAnya-vizeSobhayAtmakaM vastu, tatra sAmAnyAMzAvagAhI bodho darzanam, vizeSAMzAvagAhI bodho jJAnamiti jainadarzanavivekaH / siddhAntitA hi sarvajJasiddhiH "sUkSmA'ntarita-dUrArthAH pratyakSAH kasyacid yathA / anumeyatvato'myAdiriti sarvajJasaMsthitiH" // ityAdinA / sa jinaH jayati rAgAyantaraGgaripUniti jinaH, vItarAgo bhagavAn, yogasaMvalitarUyA vA tAdRzo'rhan , jAtAvekavacanam , tena nikhilA jinA ityarthaH / vaH niruktarUpaiH kadarthyamAnAn yuSmAn / pAtu niruktarUpebhyo rakSatu / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| nanu sasvasAmAnyasya rAgAdyavyabhicAritayA tasya vItarAgatA kathaM saGgatimaGgati, tattve vA kathaM rakSaNakartRtvamiti cet , na"dRSTI rAgAdyasadbhAvaH kvacidarthe yathAtmanaH / tathA sarvatra kasyApi tadbhAve nAsti bAdhakam // rAgo'GganAsaGgamanAnumeyo dveSo dviSahAraNahetugamyaH / mohaH kuvRttAgamadoSasAdhyo no yasya devasya sa caivamarhan" // ityAdyAgamaprAmANyena tadvyabhicAropapatteH, tasya vItarAgatve'pi kalpataru-cintAmaNicannaisargikarakSaNakartRtvAkSatezca / saMsAravartijantUnAM duHkhAvalisaMvalitA dazA nATakIyarUpatA ca yogazAstre hIttham - "saMsAriNazcaturbhedAH zvabhra-tiryag-narA-'marAH / prAyeNa duHkhabahulAH krmsmbndhbaadhitaaH|| na kevalaM nArakAstiryazcazca duHkhinaH, kintu narA-'marA api, yaduktam "rug-jarA-maraNaistA nIcakarmakarthitAH / tAM tAM duHkhadazA dInAH prapadyante dayAspadam // 1 // jarA rujA mRtirdAsyaM na tathA duHkhakAraNam / garbhAvAso yathA dhoranarake vAsasannibhaH // 2 // sUcibhiragnivarNAbhibhinnasya pratiroma yat / duHkhaM narasyASTaguNaM bhavet tad garbhavAsinaH // 3 // yoniyantrAnniSkAman yad duHkhaM labhate bhavI / garbhavAsabhavAda' duHkhAt tadanantaguNaM khlu"|| 4 // iti, "zokA-'marSa-viSAdeA-dainyAdihatabuddhiSu / amareSvapi duHkhasya sAmrAjyamanuvartate // 1 // iti ca / / . tathA nAnAyoniSu saMsaraNarUpaH saMsAro nATyam , tatra naTavat saMsArI jantuzceSTate, yathA hi nATaye vividhavarNakAdiyogAd bhUmikAntaraM naTAH pratipadyante tathaiva saMsArI vividhakarmopAdhiH zrotriyAditAM pratipadyate, na punarasya tathAvidhaM paramArthato rUpamasti / yaduktam "zrotriyaH zvapacaH khAmI pattibrahmA kRmizca saH / saMsAranATaye naTavat saMsArI hanta ! ceSTate" // 1 // iti, hariNA'pyuktam "kSaNaM bAlo bhUtvA kSaNamapi yuvA kAmarasikaH, kSaNaM vittahInaH kSaNamapi ca sampUrNavibhavaH / jarAjIgairaGgairnaTa iva valImaNDitatanurnaTaH saMsArAGke vizati yamadhAnIjavanikAm" // 1 // iti / duHkhAvalisaMvalitatayA nATakIyarUpatayA ca niruktajanturUpANAmIkSaNameva bhagavataH kAruNyamuddIpyeva prakRtapadyapratipAdyarakSaNa. kriyAyAmupayujyate, na tu dravyAntararUpekSaNamiti prakRte tadanupAdAnam , anyathA sarvajJo bhagavAn yathA vyAkhyAtarUpANIkSate tathA lokAntargatasya muktAtmano jJAnAdIni rUpANi dharmAstikAyAderacetanadravyasya gamanAnugrahAdIni rUpANi, evaM dranyAntarazUnyasthAnantasyAlokAkAzasyAguruladhuparyAyaprabhRtIni rUpANi ca pratikSaNamIkSata eveti tadupAdAnamapi kartavyatAM shryediti| atra niruktajagatrayekSaNasya prakRtavAkyArthasya rakSaNahetutvena vivakSaNAta kAvyalijhAlaGkAraH, 'nta' 'kSa' zabdayoH sakRt sAmyAcchekAnuprAsazceti tayoH saMsRSTiH / "jino'rhati ca buddhe ca puMsi syAjjitvare trighu"| iti medinI, "andhAvRttau pazau zabde nATakAdi-khabhAvayoH / rUpamAkAra-saundarye nANaka-zlokayorapi" // iti zAzvataH / / idaM mavipulA nAma viSamavRttam , "turyAnatabhramsAstadvipulA" [ chando'nuzAsanam ] iti tallakSaNam , ayamasyArthaHoje pAde caturthAdakSarAt paraM yagaNaM bAdhitvA na-ta-bha-ra-ma-sAzcet tadA krameNa navipulA tavipulA bhavipulA ravipulA mavipulA savipulA bhavati, 'yujoH SaDbhyo laH' iti tu sthitameva, 'oje' ityatra jAtipakSe dvayorapi pAdayorgrahaNam, vyatipakSe punarekasya prathamasya tRtIyasya veti / prastute vyktipkssaashryH||1|| 2 vilaka. miram Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA prAjyaprabhAvaH prabhavo dhrmsyaa'strjstmaaH| dadatAM nizrutAtmA na Adyo'nye'pi mudaM jinAH // 2 // [bhavipulA] __ Tippanakam-dadatAM dadAtu, 'dada dAne' asya paJcamyAtmanepadaikavacane tAmi rUpam / kaH ? jinaH, bacanavipariNAmena sambandhaH / kIdRzaH ? nirvRtAtmA muktasvarUpaH, rAgAdirahita ityarthaH / punaH kinAmA? AdyaH RSabhanAthaH / kAM dadatAm ? madaM dharmAdiprakAzakatvena harSam / keSAm ? naH asmAkam / na kevalamAdyo jinaH, anye'pi jinA dadartA prayacchantu, 'dAdAne' asya paJcamIparasmaipadabahuvacane antAmi rUpam / te'pi kIdRzAH ? nirvatAtmAno muktsvruupaaH| kAm ? madam / keSAm ? vAyuSmAkam / kiMbhUta AdyaH ? kiMbhUtAzcAnye jinA ajitAdivardhamAntAH? prAjyaprabhAva: pracurAnubhAvaH, prAjyaprabhAH prcurtejsstthaa| prabhavo janakaH, kasya ? dharmasya bhahiMsAdilakSaNasya, prabhavaH svaaminstthaa| astarajastamAH aste kSipte apanIte rajastamasI badhyamAna-baddhe baddha-nikAcite vA karmaNI yena sa tathoktaH, astarajastamAH astraM rajaH pApaM yaiste tathoktAH, atizayena astarajaso'starajastamAH, prakarSe tamAdisvAt tamapratyayaH / ityekavacana-bahuvacanazleSaH // 2 // parAgAbhidhA vivRtiH-athA''dyena padyena jinasAmAnyamanunIya jinavizeSamanunetukAmaH kavizcaturviMzatitIrthakaredhvAyatvena bhagavantamRSabhanAthamanunayannekenaiva padyena vacanazleSabhanyA'nyAnapi jinAnanunayati-prAjyaprabhAva iti / 'astarajastamAH, dharmasya prabhavaH, prAjyaprabhAvaH, nirvRtAtmA, Adho jino no mudaM dadatAm' ityAdyajinapakSe'nvayaH, 'astarajastamAH, dharmasya prabhavaH, prAjyaprabhAH, nivRtAtmAnaH, anye'pi jinAH,vaH, mudaM dadatAm' ityanyajinapakSe'nvayaH / astarajastamAH aste jJAnasukhAdidharmaNA sattvaguNena abhibhUte rajastamasI duHkhamohAtmako rajoguNa-tamoguNau yasya saH, udbhUtasattva ityarthaH / ata eva dharmasya abhyudayanizreyasahetorahiMsAdirUpasya,prabhavaH prabhavatyasminniti vyutpattyA udbhavAspadam , prabhavati yeneti vyutpattyA paritaH pracAraNAdinA tadudbhavahetuzca, 'dharmoM jJAnaM virAga aizvaryam , sAttvikametadrUpam' iti sAyasamayena dharmAdidharmA'pi satvaguNaH svaviruddhavRttikamanyaguNadvayamanabhibhUya na zaknoti dharmAdirUpeNa pariNantumiti tatra tadudbhavopayogaH / nanu sattvaguNodbhavo nAkasmikaH, sarvadA sarvatra ca tadApatteH, api tu dharmahetuka evetyanyo'nyAzraya iti cet , na-"puNyo vai puNyena bhavati" "pApo cai pApena" iti zrutisAkSikA'nAditAkasya tasya bIjArayoriva kAryakAraNabhAvAvyAghAtakatvAt / yatastathAbhUtaH, ataHprAjyaprabhAvaH prAjyo niratizayaH, lokottara ityarthaH, prabhAvaH zArIrikakAntirUpaM bAhyam , AdhyAtmikaM cANimAdizaktirUpaM tejo yasya saH "sUryA-candramasAvetau vizvopakRtihetave / udayete jagatyasmin nUnaM dharmasya zAsanam" iti yogazAstreNa "dharmeNa sUryastapati" iti zrutyA ca bAhyatejaso'pi dharmaprayojyatvAt / yatastAdRzaprabhAvavAnato nirvRtAtmA nirvRtaH-anubhUtAkhilasaukhyaH, rAgAdirAhityena susthaH, sakalakarmakSayAnmuktiM gato vA AtmA yasya sH| AdyaH tIrthapravartakeSu prathamaH, bhagavAn RSabhanAtha ityarthaH / naH asmabhyam / mudaM kaivalyakalyANam / dadatAm, anubhAvayatAm / anyajinapakSe-akArAntatamazabdasyApi tamoguNavAcakasya sattvAt 'astarajastamAH' iti bahuvacanAntamUhanIyama, taduktaM zabdastomamahAnidhau-'tama, pu0, tAmyati tam-ac / tamoguNe, matAntare rAhI ca' iti / ata eva dharmasya uktarUpasya, prabhavaH khAminaH, vyavasthApakAH pratiSThApakAzcetyarthaH / ata eva prAjyaprabhAH niratizayabAhyAntarikakAntayaH / ata eva nivRtAtmAnaH, anye'pi AdyavyatiriktA api, ajitAdayo vardhamAnAntAtrayoviMzatistIrthakarA ityarthaH / vaH yussmbhym| mudam uktarUpAm , dadatAm anubhAvayantu, atra pakSe dadAteH paJcamyAM [ loTi ] prathamapuruSabahuvacanAntamidaM kriyApadam , AdyapakSe tu dadateH paJcamyAM prathamapuruSaikavacanAntamiti bodhyam / atra pUrvapUrvapadArthasyottarottarapadArthahetutayA kAvyaliGgAlaGkAraH, ekavacanabahuvacana leSaH, 'pAvanaH pavanaH' ityatreva 'prabhAvaH prabhavaH' ityatra chakAnugrAsaH, Aye pade samajazleSazcetyekAzrayAnupravezAt teSAM saMkaraH, evam 'astarajastamAH' ityatra sakAra-takAreSvapIti bodhyam // "prabhAvastejasi zaktI" iti, "atha nirvRtiH / mokSe mRtyau mukhe sausthye" iti cAnekArthasaGgrahaH / "prAjyaM prabhUta ormeramme pracuramadada~ bahulaM bahu" / ityamaraH // vyaktipakSamAzrityedaM bhavipulAvRttam, 'nivRttAtmAnaH' iti pAThAdare tu tRtIyapAdasya mavipulAtvAt prathamapAdasya bhabipulAtvAt saGkIrNavipulAvRttam // 2 // pAThA0-1 nivRttAtmA' iti pAThamAityedaM vyAkhyAnamAbhAti, tAdRzapAThe sNkiirnnvipulaayaa| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| dizatu viratilAbhAnantaraM pArzvasarpannami-vinamikRpANotsaGgadRzyAnalakSmIH / trijagadapagatApat kartumAttAnyarUpadvaya iva bhagavAn vaH sampadaM nAbhisUnuH // 3 // [mAlinI] Tippanakam-tathAparasya zlokadvayasya kiyatpadanyAkhyA kriyate / viratilAbhaH sarvasAvadyayoganivRttiprAptiH / pArzvasarpanami-vina mikRpANotsaGgadRzyAGgalakSmIH pArzvayorubhayapakSayoH sarpantau calantau nami-vinamyorAjaputrayoH kRpANau khaDgau tayorutsaGge dRzye darzanayogye aGgAlakSmyau mUrtilakSaNe yasya sa tathoktaH, atra ca bahuvrIhI samAse nadIlakSaNaH ko na bhavati, satraikavacanAntasyaiva lakSmIzabdasya kavidhAnAt / etena bhagavato rUpanayaM jAtamiti darzitam , etadusprekSate kaviH-AttAnyarUpadvaya iva gRhItAparamUrtidvivaya iva / kiM kartum ? trijagat nibhuSanam, bhapagatApat nivRttavipattikaM kartum / taca zarIratrayeNa sukhenaivA'pAyarahitaM kriyate rakSaNAt / [khapadaM ] svaM padamAtmIyaM sthAnam, muktimityarthaH, sampadaM svargApavargasamRddhim // 3 // parAgAbhidhA vivRtiH-tIrthapravartakeSu prAthamyAd atiprItiviSayatvena punarapi bhagavantamAdinAthameva padyadvayena nAthati-dizasviti / 'viratilAbhAnantara pArzvasarpaJcami-vinamikRpANotsaGgadRzyAGgalakSmIH, trijagat apagatApat kartum , AttAnyarUpadvaya iva bhagavAn nAbhisUnuH, vaH sampadaM dizatu' ityanvayaH / viratilAbhAnantaraM viratiH samyagjJAnapUrvikA sarvasAvanivRttiH, tasyA lAbhaH prAptiH, tadanantaram , pravrajyAgrahaNAt pazcAdityarthaH / nami-vinamikRpANotsaGgadRzyAGgalakSmIH pravAsAt pratyAvRtya, pArzvayoH-bhagavataH pakSayoH, sarpatoH-sevArtha bhramatoH, nami-vinamyoH-nijapautrayoH, kRpANau khagau, tayorutsaGge madhye, dRzye pratibimbAtmanA darzanIye aGgalakSmyau zarIrAvayava-tatsamavetazriyo yasya saH / ata eva AttAnyarUpadvaya iva AttaM gRhItam , anyadapi rUpadvayaM yena sa ivetyutprekSA / kiM kartum ? trijagat trayANAM jagatAM samAhAram , na tvekaM dvikaM vA jagat , apagatA''pat apahArasambhAvanayA khayamapasRtApat , kartuM sampAdayitum / ekadaikena zarIreNaikasmAjjagato'pasAritApyApad anyajagad Azritya sthAtuM zaknoti, zarIratrayeNa tu yugapadeva jagatrayAd apasArayituM zakyatesapasAraNAvazyambhAvena svayamevApasRteti 'apagatApat' ityanena dhvanitam / asmAkamanekairapi zarIrairasAdhya ekaikajagadApadapagamaH kathamekaikenApi tasya zarIreNa sAdhya ityAha-bhagavAn bhago mAhAtmyamaizvarya cAstyasminnasau / nAbhisUnuH zrInAbhinRpanandanaH / sampadaM laukikAlaukikasamRddhim , samyag padaM vastu jJAnAdirUpam , sthAnaM mokSarUpaM vA, 'khamyadam' iti pAThe kham AtmIyaM padaM sthAnaM mokSarUpam / vaH yuSmabhyam / dizatu dadAtu / atreme yogazAstraprathamaprakAzavRttigatAH zlokAH-- "jale'thAvadhinA khAmI svaHsukhAnyuttarottaram / anuttarasvargasukhaM bhuktapUrva khayaM ca yat // 19 // bhUyo'pyacintayadidaM vigalanmohabandhanaH / dhigeSa viSayAkrAnto vetti nAtmahitaM janaH // 20 // aho saMsArakalpe'smin jIvAH kurvanti karmabhiH / araghaTTaghaTInyAyenaihireyAhirI kriyAm // 21 // ityAsInmanasA yAvad vibhurbhavaparAmukhaH / tAvallokAntikA devA eyuH sArakhatAdayaH // 22 // baddhairajalibhimUniM kRttAnyamukuTA iva / praNamya te vyajJapayan khAmistIrtha pravartaya // 23 // gateSu teSu bhagavAnudyAnAnandanAbhidhAtU / vyAvRtya gatvA nagarImAjuhAvAvanIpatIn // 24 // rAjye'bhyaSizcad bharataM jyeSTha putraM tato vibhuH / bAhubalyAdiputrANAM vibhajya viSayAn dadau // 25 // sAMvatsarikadAnena tato'tapIt tathA bhuvam / dehIti dInavAkyazca kazcidAsId yathA nahi // 26 // athAsanaprakampena sarve'pyabhyetya vAsavAH / abhiSekaM prabhozcakrurgireriva payomucaH // 27 // mAlyAGgarAgairdevezanyastairvAsitaviSTapaiH / khayazobhirivAzobhi paritaH paramezvaraH // 28 // vicitrairarcito vastrai ratnalauzva bhUSaNaiH / vibhurbabhAse sandhyAmradhiSNairiva marutpathaH // 29 // divi dundubhinAdaM ca kArayAmAsa vAsavaH / jagato dadadAnandamasammAntamivAtmani // 30 // surAsuranarodvAtyAmArohacchinikAM tribhuH / UrdhvalokagatermAga jagato darzayanniva // 31 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA zvAnAmRtavarSiNA zravaNayorAyojanaM bhrAmyatA, bhindAnA yugapad vibhinnaviSayaM mohaM hRdi prANinAm / Adhe dharmakathAvidhau jinapaterAdyasya vANI nRNAM vRndairudyadapUrvavismayara sairA karNitA pAtu vaH // 4 // [ zArdUlavikrIDitam ] 12 Tippanakam - mohamatra jJAnaM saMzayaviparyayarUpam / vibhinnaviSayam anekArthasambandhinam / ka ? hRdi manasei, manogatamityarthaH / keSAm ? prANinAm devanaratirazcAm / bhindAnA vidArayantI / katham ? yugapad ekakAlam / kA ? vANI bhAratI | ka ? Adhe dharmakathAvidhau prathame dharmakathane samavasaraNasthitasyotpannakevalasya // 4 // evaM sadevadevezazca niSkramaNotsavaH / yaM pazyadbhirnijadRzAM nairnimeSyaM kRtArthitam // 32 // gatvA siddhArthakodyAne mumoca paramezvaraH / kusumAbharaNAdIni kaSAyAniva sarvataH // 33 // caturbhirmuSTibhiH kezAnuddadhAra jagadguruH / jighRkSuH paJcamI muSTiM vAsaveneti yAcitaH // 34 // devAMsayoH svarNarucorvAcAtItAtizobhitA / kezava sAvAstAmiti tAM svAmyadhArayat // 35 // pratIcchatazca saudharmAdhipateH sicayAJcale / svAmikezA dadhurdattavarNAntaraguNazriyam // 36 // kSIrodadhau sudharmezaH kezAn kSiptvA'bhyupetya ca / raGgAcArya ivArakSat tumulaM muSTisaMjJayA // 37 // sarva sAvadhaM pratyAkhyAmIti cAritramuccakaiH / mokSAdhvano rathamivAdhyAruroha jagatpatiH // 38 // sarvataH sarvajantUnAM manodravyANi darzayat / jajJe jJAnaM prabhosturya manaHparyayasaMjJakam // 39 // rAjJAM sahasrAzcatvAro'nuyAntastaM nijaM prabhum / vratamAdadire bhaktyA kulInAnAM kramo hyasau // 40 // tataH sarveSvapIndreSu gateSu khaM svamAlayam / vyaharat tairvRtaH svAmI yUthanAtha iva dvIpaiH // 41 // atha kaccha-mahAkacchaputrASAjJAgatau kvacit / Iyaturna mi-vinamI svAminaM pratimAsthitam // 46 // praNamya tau vijJapayAMbabhUvaturiti prabhum / AvayornApara: svAmI svAmin! rAjyaprado bhava // 47 // na kiJcidUce bhagavAMstadA tau sevakAvapi / nirmamA na hi lipyante kasyApyaihikacintayA // 48 // to kRSTAsI siSevA khAminaM pAripArzviko / aharnizaM mehagiriM sUryAcandramasAviva // 49 // iti // atra 'iva' zabdavAcyA rUpadvayAdAnarUpakriyotprekSAlaGkAraH, 'nami- vinami' padayoH 'utsaGga-dRzyAGga' padayorachekAnuprAsave. tyanayoH saMsRSTiH // "bAhumUle ubhe kakSau pArzvamastrI sayoradhaH" ityamaraH // idaM mAlinI nAma vRttam, talakSaNaM tu "nau myau yo mAlinI" [ chando'nuzAsanam ], na-na-ma-ya-yAH, jairiti vartate - jaiH - aSTabhizced yatiH, iti tadarthaH // 3 // parAgAbhidhA vivRtiH - dhvAneneti - 'zravaNayora mRtavarSiNA, AyojanaM bhrAmyatA, dhvAnena, prANinAM hRdi vibhinnaviSayaM mohaM yugapad bhindAnA, udyadapUrvavismayarasaiH, nRNAM vRndaiH, AkarNitA, Adye dharmakathAvidhau, Adyasya jinapateH, vANI vaH pAtu' ityanvayaH / Adyasya tIrthapravartakeSu prathamasya / jinapateH jinendrasya, bhagavato vRSabhadevasyetyarthaH / vANI bhAratI / vaH yuSmAn / pAtu dharmasampadutsedhanena tApatrayAd rakSatu / kadAtanI sA vANI ? ityAha- Adye sarvaprathame, dharmakathAvidhau dharmopadezanakArye, kevalajJAnAvAptI asmiMzvAvasarpiNIkAle prathamato dIyamAnAyAM dharmadezanAyAmiti yAvat, tatkAlikIti saptamyarthaH / sA kathambhUtA ? zravaNayoH karNayoH, amRtavarSiNA pIyUSavarSaNazIlena, na tu kAdAcitkAmRtavarSaNa, AyojanaM yojanaM kozacatuSTayamabhivyApya, athavA zravaNayoH AyojanaM sambandhaparyantam, bhrAmyatA vIcitaraGgamyAyena prasaratA, dhvAnena pratizabdena, athavA dhvanInAM yugapadakhiladiggAtmanAM samUho dhvAnaM tena, samavasaraNAvasare bhagavadAsyaniSkAsinastArasyaikasyApi zabdasya yugapadakhiladiggAmi pratizabdaparamparAprasavitvAt prANinAM sura-nara-tirazcAm, na tu kasyacideva, hRdi bhinnaviSayaM dehendriya- dArA'patyAdiviSayakam moham ahaGkAra-mamakArarUpamajJAnam, yugapad samakAlameva, bhindAnA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| avyAjaganti puruSottamanAbhisUterdevasya vaktrakamalodaramAvasantyAH / dhauteva dantakiraNaprakaraNa mUrtirdevyA girAmadhipateH zaradindugaurI // 5 // [ vasantatilakA ] Tippanakam-pazamazlokavyAkhyA kriyate-adhyAda rakSatu ! kA? mUrtiH tanuH / kasyAH? girAmadhipaterdevyAH sarasvatyAH / kIdRzI? zaradindugaurI zarazcandradhavalA / usprekSate kAMva:-dhauteva prakSAliteva / kena ? dantakiraNaprakaraNa dazanAnAM [dazanAMzUnAM] susaMghAtena / kiM kurvantyAH? AvasantyAH tiSThantyAH / kiM tat ? vakrakamalodaraM mukhakamalamadhye ityarthaH, kasya ? devasya / kimabhidhAnasya ? puruSottamanAbhisUteH puruSottamazcAsau nAbhisUtizca nAbheyazca sa tathoktastasya, RSabhasyetyarthaH, lokabhASayA puruSottamaH-viSNuH, tasya nAbhiH-nAbhipanaM tAtsthyAt, tasmin sUtiH-utpattiryasya sa tathoktastasya, brahmaNa ityarthaH / kAni rakSatu ? jaganti jagatrayasthitaprANinaH // 5 // sadya evautsAdayantI, na tu bhetsyantI / nanvekadA bhagavaducaritayA kayAcidekayA bhASayA bhinnabhinnabhASA'bhijJAno devAdInAmarthabodhAsambhavAnmohotsAdayogapadyAnuyapattiriti cet ? na-bhagavataH puNyAtirekAdekayA'pyadhemAgadhIrUpayA bhASayA jaladamuktajalavadAzrayAnuguNyena vividhabhASAtmanA pariNamanAt, taduktam-"devA devI narA nArI zabarAzcApi zAbarIm / tiyaJco'pi tairazcI menire bhagavadgiram // 1 // iti / punaH kathaMbhUtAm ? udyadapUrvavismayarasaiH udyan-tadvelAyAmudvelan , apUrvaHanAsvAditapUrvaH, vismayaH-zravaNayoH sudhArasotsekajanyaM sadyazcetazcakAsajanyaM vA Azcaryameva, raso yeSu taiH, yadvA udyantau apUrvavismaya-rasau vismayaH-moharUpAntaHzatrUtsAdanajanyadarpaH, rasaH-zAntirUpazca, yeSu taiH, nRNAM manuSyANAm , vRndaiH samUhaiH, na tu vRndena, AkarNitA zrutA, devAnAM kSetrAntarato'pi purA niruktarasAvAdasambhavAta, tirazcAmatimandapratibhatayA sadya evaM tadasambhavAca 'nuNAm' ityevoktam / 'dhvAnena' ityAdau dantasthAnocAryavarNasaMghAtAt zrutyanuprAso'laGkAraH / "yojanaM tu catuSkozyAM syAd yoga-paramAtmanoH" ityAdi / "vismayo'dbhuta-garvayoH" iti cAnekArthasaGgrahaH, "zabde ninAda-ninada-dhvani-dhvAna-rava-dhvanAH" ityamaraH / zArdUlavikrIDitavRttam ; tallakSaNaM tu "atidhRtyA msau sau to gaH zArdUlavikrIDitaM chai" [chando'nuzAsanam ] iti, tadarthazca-'ma-sa-ja-sa-ta-ta-gAH, chairiti dvAdazabhiryatiH' iti // 4 // parAgAbhidhA vivRtiH-etAvatA'pyaparituSya bhagavannAbhinandanavadanAravindanivAsinI bhagavatI sarakhatImArAdhayatiavyAditi / 'puruSottamanAbhisUtedevasya kamalodaramAvasanyA girAmadhipaterdevyAH, dantakiraNaprakareNa dhauteva, zaradindugaurI mUrtiH, jaganti, avyAd' itynvyH| puruSottamanAbhisUteH puruSeSUttamaH zlAghyastIrthaGkarotpAdakatvAditi puruSottamaH, sa cAsau nAbhiH-nAbhireva nAbhiH, nAbhinAmA nRpatiH, nAbhizabdasya nRpatAvapi prasiddheH, tasmAt sUtiH-utpattiyasya sa tathA, tasya, yadvA puruSottamazcAsau nAbhisUtiH-nAbhinandana iti puruSottamanAbhisUtistasya, athavA puruSottameSu-uttamapuruSamadhye'pi, nAbhiH-pradhAnA, kalyANakakalitetyarthaH, sUtiH- utpattiryasya tasya, tIrthaGkarasyetyarthaH, tadudbhavotsavakalyANake tribhuvanavyApina udyotasya SaTpaJcAzato dikumArINa catuSSaSTerindrANAM ca saparivArANAmAgamanasya sumeruzikhare'bhiSekasya, tadanyasya ca mAGgalikakarmaNaH zravaNAt / devasya bhagavata RSabhadevasya / vaRkamalodaraM va kamalamiva mandahAsAtmakavikAsAzrayatvAd rAjatanayocitatAmbUlelAlavaGgaparimalAzrayatvAt tIrthaGkaranAmakarmamahinA kamalAmodasodarAmodameduravadanAnilakalitatvAd vartulatvAca, tasyodaraM-madhyam , tatraiva vAgAtmanA'bhivyaJjanAt , AvasantyAH vAgAtmanA nivasantyAH, girAmadhipateH vAgadhiSThAtryAH, devyAH bhagavatyAH sarasvatyAH,zaradindugaurI zaradi-Azvina kArtikayoratIva vimale'mbaratale vibhrAjamAno ya induH-candraH, tadvad gaurI-nirmalA, vizuddhetyarthaH, kathamityAha-dantakiraNaprakaraNa bhagavadvadananirgamanasamayodazcattadIyadantamarIcinicayena, dhauteva kssaalitevetyutprekssaa| jaganti jagatrayama. natu kiJcideva jagat, avyAta pAyAt / pakSe puruSa nAbhiH-tAsthyAt tadvayapadezena nAbhisthitaM padmam, tatra sUtiH-utpattiryasya tasya, devasya-brahmaNo vakakamalaM ca, pitRlehena tadutsaGgasaGginyAstatputrItvena prasiddhAyAH sarasvatyA udaraM ca, tasyAH putrItvocitacumbanAvasare samAhAra iti kakrakamalodaram, tad yathA syAt tathA, AvasantyAH, girAmadhipaterdevyAH-sarasvatyAH, zaradindugaurI-zaraccandravad gauravarNA, kathamityAha-danta Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka parAgavivRtisaMvalittA rakSantu skhalitopasargagalitaprauDhapratijJAvidhau, yAti svAzrayamarjitAhasi sure niHzvasya saMcAritAH / AjAnukSitimadhyamamavapuSazcakrAbhighAtavyathA, mUrdhvAnte karuNAbharAzcitapuTA vIrasya vo dRSTayaH // 6 // [ zArdUlavikrIDitam ] Tippanakam-adhunA''sannatIrthopakArakatvAd bhagavato vardhamAnasyeSTAbhimatadevasyaiva punarnamaskAramAharakSantvityAdi / ArjitAMhasi gRhItapApe // 6 // kiraNaprakaraNa dhauteva-cumbanAya vikasitAsyodazyahantamarIcinicayena kSAliteva, mUrtiH kara-caraNAdimatI, zarIramityarthaH, sarvamanyat samAnam / atra vAcyA kriyotprekSA zleSazcetyanayoH saMsRSTiH / "zrIpatiH puruSottamaH" iti, "striyAM mUrtistanustanUH" iti cAmaraH, "prANya kSatriye nAbhiH pradhAne nRpatAvapi" iti shaashvtH| vasantatilakAvRttam , salakSaNaM tu "bhau jo gau vasantatilakA" [chando'nuzAsanam ] iti // 5 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha vartamAnatIrthapravartakatvena pratyAsanopakAritvAnmahAvIradevaM dRSTidvAropazlokayati rakSasviti / 'cakrAbhidhAtavyathAmUrchAnte karuNAbharAJcitapuTAH, skhalitopasargagalitaprauDhapratijJAvidhI khAzrayaM yAti sure niHzvasya saMcAritAH, AjAnukSitimadhyamanavapuSo vIrasya dRSTayaH, vo rakSantu' ityanvayaH / cakrAbhidhAtavyathAmUntei cakreNa saGgamAkhyasurAdhamavikSiptakAlacakrAkhyazastravizeSeNa, yo'bhighAtaH-prahAraH, tena yA vyathA vedanA, tayA mUcchA-saMjJAzUnyatA, tasyA ante-avasAne, punaH saMjJodaye satItyarthaH / karuNAbharAzcitapuTAH karuNAyAH 'hanta ! khagarhitAcaraNapariNatimayaM kAmapyatipratikUlAmupabhuJjIta' iti duSkarmadurvipAkavitarkitoditadayAyAH, bhareNa-atirekeNa, aJcitAni-azruniSyandAIbhAvarUpaM vaiziSTyamApAditAni, puTAni-khAdhiSThAnapuTakAni yAsAM tAH, ata eva skhalitopasargagalitaprauDhapratikSAvidhau skhalitaiH-phalacyutaH, upasagaiH-upadravaiH, galitaH-bhraSTaH, prauDhapratijJAvidhiH-prauDhA-pragalbhapUrNA pratijJA eva samAdhibhaJjanasaMskAra evaM vidhirvyApAro yasya tasmin , ata eva hatAzayatayA svAzrayaM devalokarUpaM svasthAnam , yAti pratigacchati, sure vikssiptckkdevaapsde| niHzvasya tadaniSTacintopacitazokaniHzvAsaM muktvA, saMcAritAH vyApAritAH, AjAnukSitimadhyamagnavapuSaH AjAnuUparyantam , kSitimadhye-bhUgarbhe, magnaM-cakrAbhighAtabhAreNa antarniviSTam , vapuH-zarIraM yasya tasya, vIrasya mahAvIravAminaH, dRSTayaH cakSuSi kAruNyarasabhUyastvavivakSayA vividhaviSayAkAratadIyavRttibahutvavivakSayA vA bahuvacanam, vaH yuSmAn , rakSantu, apakAriNaM pratyapi saJjAyamAnakaruNarasavRSTInAmadasIyadRSTInAM sevakAn prati sutarAmAItvamiti bhAvaH / atra nibaddhakaruNAtmakakAryocitakAraNaviruddhacakrAbhighAtasadbhAvamukhena taducitakAraNAbhAvanivandhanAda vibhAvanA, nibaddhacakrAbhighAtAtmakakAraNocitakAyaviruddhakaruNAtmakakAryasadbhAvamukhena taducitakAryAbhAvanibandhanAd vizeSoktizcetyanayoH sNshysNkraalngkaarH|| iha yogazAstravRtti: "anugrAmamanupuraM viharan prbhurnydaa| dRDhabhUmimanuprApa bahumlecchakulAkulam // 1 // peDhAlagrAmaM nikaSA peDhAlArAmamantarA / kRtASTamatapaHko polAsaM caityamAvizat // 2 // antUparodharahitamadhiSThAya zilAtalam / AjAnulambitabhujo durAvanatavigrahaH / / 3 / / sthirIkRtAntaHkaraNo ninimeSavilocanaH / tasthau tatraikarAtrikyA mahApratimayA vibhuH // 4 // [tathA sthitaM bhagavantamadhijJAnena jJAtvA natvA cAha saudharmendraH-7 bho bhoH sarve'pi saudharmavAsinastridazottamAH!! zRNuta zrImahAvIrasvAmino mahimAdbhutam // 13 // dadhAnaH paJcasamitIguptitrayapavitritaH / krodha-mAna-mAyA lobhA'nabhibhUto nirAzrayaH // 14 // bravye kSetreca kAle ca bhAve cApratibaddhadhIH / rukSakapudgalanyastanayano dhyAnamAsthitaH // 15 // micial Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / prabandhAnAmanadhyAyaH sA vAg jayati zuddhayA / yayA pratipadevenduH kaviH kSINo'pi jIvati // 7 // [ padhyA ] 15 Tippanakam - - vAca utkRSTa [ tA ] mAha-sA vAgU vANI, jayati utkRSTa vartate / yayA vAcA, kaviH, kIdRza: ? kSINo'pi jIrNo'pi jIvati ucchvasiti prAptaprasiddhiloMke bhavati, jIvati jIva iva bRhaspatirivAcarati, ayilope rUpam, bRhaspatIyatItyarthaH / kayeva kaH ? pratipadeva zuklapakSaprathamatithyeva, induH, yathA candraH pratipadA kSINo'pi kSayaprApto'pi jIvati / kimbhUtayA vAcA pratipadA ca ? zuddhayA nirdoSayA zubhrayA ca / kIdRzI vAk pratipatha ? anadhyAyaH anadhyayanamanadhyayana hetutvAd apaThanaM tathAvidhArthAlaGkArAdyabhAvenodvegahetukhAt / keSAm ? prabandhAnAM zAstrANAm, pratipadapyanadhyAyaH zAkhANAmadhyayanasya niSedhAcchAstre // 7 // amarairasurairyakSai rakSobhiruragairnaraiH / trailokyenApi zakyeta dhyAnAcAlayituM nahi // 16 // ityAkarNya vacaH zAkaM zakasAmAnikaH suraH / lalATapaTTaghaTitabhrukuTIbhaGgabhISaNaH // 17 // kampamAnAdharaH kopAllohitAyatalocanaH / abhavyo gADhamithyAtvasaGgaH sannamako'vadat // 18 // martyaH zramaNamAtro'yaM yadeva deva ! varNyate / svacchandaM sadasadvAde prabhutvaM tatra kAraNam // 19 // raise cAlayiSyAmi taM dhyAnAdityudIrya saH / kareNa bhUmimAhatyodasthAdAsthAnamaNDapAt // 20 // arhantaH parasAhAyyAt tapaH kurvantyakhaNDitam / mA jJAsIditi durbuddhiH zakreNa sa upekSitaH // 21 // vikaToraHsthalAghAta puJjitagrahamaNDalaH / sa pApastatra gatavAn yantrAsIt paramezvaraH // 22 // vajrasAramanasko'yaM bahudhA'pi kadarthitaH / na kSobhyate kathamahaM bhannAryAmi tAM sabhAm // 78 // tadasya prANanAzena dhyAnaM nazyati nAnyathA / cintayitveti cakre sa kAlacakraM surAdhamaH // 79 // avAya tadayobhArasahasraghaTitaM tataH / uddadhAra suraH zailaM kailAsamiva rAvaNaH // 80 // pRthivIM sampuTIkartuM kRtaM manye puTAntaram / utpatya kAlacakraM sa pracikSepopari prabhoH // 81 // jvAlAjAlairucchaladbhirdizaH sarvAH karAlayan / utpapAta jagadbhartayavAnala ivArNave // 82 // kulakSitidharakSodakSamasyAsya prabhAvataH / mamajjAjAnu bhagavAnantarvasumatItalam // 83 // evambhUto'pi bhagavAna zocadidamasya yat / titArayivo vizvaM vayaM saMsArakAraNam // 84 // karmaNaivaMvidhenA'yaM kva varAko vajiSyati ? / na zakyate tArayitumasmAbhirapi tArakaiH // 121 // evaM bhagavatazcintAM tanvatastatra gacchati / dRzAvabhUtAM kRpayodvASpe mantharatArake // 122 // "cakraM praharaNe gaNe" ityanekArthasaGgrahaH, "kaluSaM vRjinaino'ghamaMho duritaduSkRtam" iti, "athAtizcayo bharaH" iti cAmaraH // 6 // parAgAbhidhA vivRtiH - atha nikhilanigamA''gamagumphinIM vAcamabhiSTauti - prabandhAnAmanadhyAya iti 'prabandhAnAmanadhyAyaH sA vAg jayati, zuddhayA yayA [ vAcA ] pratipadA induriva kSINo'pi kavijIMvati' ityanvayaH / prabana ndhAnAM prakRSTAnAmarthagatAtItatvA'prasiddhatvaprayuktAnAM pratibhAsapratibandhAnAm, atItA 'nAgatAdInAmatIndriyANAmapi bandhyA sutAdInAmaprasiddhAnAmapi ca zabdataH pratibhAsAt, athavA prabandhAnAM prakRSTAnAmapi bandhAnAM varNanAtmakaracanAnAm, anadhyAyaHaviSayaH, viziSTakAvyaracanatrA'pi varNanA'gocaraguNetyarthaH, yadvA prakRSTAnAM--padma- hArAdimanoharAkRtInAm, bandhAnAM lipisannivezavizeSANAm, anadhyAyaH anadhi - na vidyate adhi adhiko yasmAdasau niratizaya ityarthaH, AyaH - lAbhAspadam pratipatpakSe tu prabandhAnAM zAstrANAm, anadhyAyaH anadhyAyatithiH tattithAvadhyayanapratiSedhAt, taduktaM nirNayAmRte "pratipallezamAtreNa kalAmAtreNa cASTamI / dinaM dUSayate sarva surA gavyaghaTaM yathA" // 1 // iti, tithitattve vyAsenApi - "sA ca yaudhiSThirI senA gAGgeyazaratADitA / pratipatpAThazIlAnAM vidyeva tanutAM gatA // 2 // iti, "pratipatpAThazIlasya vidyeva tanutAM gatA" / iti ca hanumatA laGkAtaH pratyAgatya rAmaM prati pratyapAdi laGkezanigRhItAyAH sItAyA daivadurvilasitam / sA vayamANayatpadamodhyatvena Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippana-kaparAgavivRtisaMvalitA vandyAste kavayaH kaavyprmaarthvishaardaaH| vicArayanti ye doSAn guNAMzca gtmtsraaH||8|| [ pathyA] vArtho'nAryaH sa nirdoSe yaH kAvyAdhvani sarpatAm / agragAmitayA kurvan vighnamAyAti sarpatAm // 9 // [ pathyA ] Tippanakam-~-atha kavivarNanaM durjananindA cAha-vandyA iti, sugamam // 8 // Tippanakam-sa anAryaH durjanaH, vAryaH nivAraNIyaH, ya AyAti prAmoti / kAm? sarpatAm mahitAm , kim ? kurvan vidadhAnaH / kam? vighnam antarAyaM doSotpAdanalakSaNam / kayA? agragAmitayA purogantRtvena / keSAm ? sarpatAM pravartamAnAnAm / kva? kAvyAdhvani kAvyamArge / kiMbhUte? nirdoSe chando'laGkArAdidoSarahite, so'pi yadA mArge corAdidoSazUnye gacchatAmagragAmitvena vighnaM karoti tadA vAryo'nAryaH-kruddhaH // 9 // vaRbhipretA vAg jayati sarvotkarSeNa vartate / sA kA ? ityAha-zuddhayA cyutasaMskAratvAdidoSazUnyayA, yayA vAcA karaNabhUtayA, pratipadA lokAbhibhAvakadhiyA, kSINo'pi vihIno'pi, yadvA kSINo'pi-kSINavibhavo'pi, kaviH kavayitA, jIvati vacana rAjadhAnyAM jIvikApanno bhavati, 'pratipadA' ityasyottaratrApyanvayAt, yadvA kSINo'pi kuSThAdirogagalitAGgo'pi kaviH, jIvati-bhagavadArAdhakakAvyaM praNIya tatpuNyapuSTavapuSA prANAn dhArayati, yathA loke sUryazatakaM praNIya kvirmyuurH| athavA jIvati-jIva iva bRhaspatIrivAcarati, loke gurutvamupaitItyarthaH, yadvA kSINo'pi-daityagurutayA pratiSThAhIno'pi, kaviH-zukraH, jIvati vAgvaibhavena jIva iva bRhaspatiriva Acarati pratitiSThati / kayA ka iva ? ityAha-zuddhayA zuklayA, pratipadA pratipadyate paricchinatti mAsaM yayA tayA tithyA, yA pratipadyate pakSasyAdyatvena nirUpyate yA tayA pratipadA, kSINo'pi-kRSNapratipadamArabhya kSINakalo'pi, induriva candra iva, yathA amAyAmekarAzidvAdazAMzAntaHpAtisUryarazmibhistirodhAnAt kSINakalaH punaH tipadA. jIvati-zanaiH zanaiH pUrNakalo bhavati tathetyarthaH. dvAdazAMzAnatikamya kadAcana zukapratipadyapi candrodayAta. dvitIyAyAM tadudayo'pi tanniyatapUrvatvAca tasyAH kAraNatvaM suvacamiti bodhyam / atropmaalngkaarH| "pratipat saMvidi tithau" iti, "kaviH kAvyasya kartari / vicakSaNe daityagurau syAt" iti cAnekArthasaMgrahaH, "jIvau jantu-bRhaspatI" iti shaashvtH| pathyAvRttam , tallakSaNaM tu "tadyujorjaH" [ chando'nuzAsanam ], tadarthazca-tad 'anuSTubhi nAdyAt snau turyAd yo vakam' ityuktaM va yujoH pAdayosturyAdakSarAt paro jagaNazced bhavati tadA pathyeti // 7 // parAgAbhidhA vivRtiH-nanu na kavayo jIvitumalam , ekasya kAvye dveSavazAdanyena doSodbhAvanAdityata AhavandyAste iti / 'kAvyaparamArthavizAradAste kavayo vandyAH, gatamatsarA ye doSAn guNAMzca vicArayanti' ityanvayaH / yataH kavayaH khayamapi kavanakarmANaH, ataH kAvyaparamArthavizAradAH kAvyasya-parapraNItasya rasAtmakavAkyasya, paramaH-vAcyArthApekSayottamaH, arthaH-rasAdirUpo vyaGgyArthaH, tatra vizAradAH-tadAvAdanakuzalAH, *guNI guNaM vetti iti nyAyAt / te vandyAH stutyAH, ye gatamatsarAH anyazubhadveSazUnyAH santaH,doSAn jhaTiti rasAsvAdavyAghAtakAMcyutasaMskAratvAti samAptapunarAttatvAdirUpAn vAkyadoSAn , azlIlatvAdirUpAn arthadoSAn , vibhAvA-'nubhAvAbhivyaktikAThinyAdirUpAMzca rasadoSAn , na kevalaM doSAn api tu guNAMzca rasotkarSakAn mAdhuryAdirUpAn guNAnapi vicArayanti parakAvyeSu samAlocayanti, *makSikAvaNa*nyAyena parakAvyeSu kevaladoSAnveSaNamanyazubhadveSadurvilasitamAtramataH "guNa-doSau budho gRhNannindu-zveDAvivezvaraH / zirasA zlAghate pUrva paraM kaNThe niyacchati" // iti nyAyena rasAkhAdaikapraNayibhirguNAneva puraskRtya khasahRdayatvamudyotanIyamityarthaH / ... "matsaro'nyazubhadveSaH" ityamaraH // 8 // .: parAgAbhidhA vivRtiH-yo mRSAdoSamuddhoSayan loke rasAsvAdamavaruNaddhi sa eva durjanatvena parIkSya prekSAvattonmattabadruSekSaNIyaH, na tu tadvacasA kimapi. kAvyamityAha-vAryo'nArya iti / 'yo nidoSe kAvyAdhvani sarpatAmagragAmitayA vinaM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / zeSe sevAvizeSaM ye na jAnanti dvijihvatAm / yAnto hInakulAH kiM te na lajjante ? manISiNAm // 10 // [ padhyA ] 7 Tippanakam - ze tAlavyazakAre, Se mUrdhanyapakAre, se dantyasakAre, vA samuccaye, vizeSaM bhedam, ye narAH, na jAnanti na budhyante, te kiM na lajjante lajjitavyameva tairbhavati / keSAm ? manISiNAM viduSAm / kiM kurvantaH ? yAntaH gacchantaH / kAm ? dvijihvatAM durjanatAmagre pRSThato guNadoSagrAhityAt / kIdRzAH ? hInakulAH nIcagotrAH, ityeko 'rthaH / aparava - zeSe nAgarAje, sevAvizeSaM viziSTArAdhanam, ye na jAnanti, ahInAm ina:- svAmI, nAgarAjaH, tasya kulaM gotraM yeSAM te tathoktAH [ahInakulAH] nAgarAjakulajAtAH, te kiM na lajante ? lajjanta eva manISiNAm, kiM kurvanta ? yAntaH, kAm ? dvijihnatAM sarpatAm, avazyameva ye nAgarAjakule jAtAste nAgarAjasevAM jAnanti / yadvA hI vismaye, te nakulAH kiM na lajante ? lajanta eva, keSAm ? manISiNAM buddhimatAm, kiM kurvantaH ? yAntaH, kAma? dvijitAM sarpatAm, vayaM sarpA iti bhaNantaH // 10 // kurvan sarpatAmAyAti so'nAyo vAryaH ityanvayaH / yo nirdoSe niruktadoSazUnye'pi, kAvyAdhvani kAvyarUpe paramapadaprasthAna mAge, sarpatAM gacchatAm kAvyArtharasamAsvAdayatAM sahRdayAnAmityarthaH, vighnaM mRpAdoSodbhAvanarUpaM rasAsvAdopadravam, kurvan vidadhAnaH, sarpatAM sarpatvam, mArgagamanavighAtakatayA sarpasAmyamityarthaH, AyAti prApnoti saH, anAryaH niruktalakSaNena durjanaH, vAryaH vibhISayA dUrataH parihartavyaH, upekSaNIyo yA / yathA caurabhayAdirUpadoSarahite'pi pathi svapurastAdupasRtya vibhISA-'pazakunAbhyAM gamanamavahandhAnamapi bhujaGgamamavadhUya pragalbhaH pathikaH pratiSTate, tathaiva niruktadurjanaM varjayitvA kAvyArthI rasanIya eva, na tu jAtu nirasanIya iti bhAvaH / atra 'vAryosnAryaH' ityatra chekAnuprAsaH, 'sarpatAm' ityatra lekAnuprAsa-rUpakasaGkaraca bodhyaH / " ayanaM saraNirmAgo'dhvA panthA nigamaH sRtiH" ityabhidhAnacintAmaNiH // 9 // parAgAbhidhA vivRtiH - nirutadaurjanyamatIva duSkulInatAmamuSya puNyad udvelalajodadhau majjanAya matimajjanAye prabhavatItyAha - zeSe sevAvizeSamiti / 'ye zeSe sevAvizeSaM na jAnanti te dvijihvatAM yAnto hInakulA manISiNAM kiM na lajante ?" ityanvayaH / ye zeSe niruktadurjanAdanyasmin sajane ityarthaH, sevAvizeSaM viziSTa sevA vidhim, na jAnanti, pratyuta te dvijihvatAM dve - samakSe guNocAraNAt parokSe doSocAraNAJca tamekameva prati dvividhe, jinheM yasya tattAm yAntaH prApnuvantaH, ata eva hInakulAH nIcakulAH, manISiNAM vivekinAm, 'madhye' iti zeSaH / kiM na lajjante ? lajanta eveti kAkAsssrthaH, iti prakRtAnusAriNI vyAkhyA | anuraNanAtmikA vyAkhyA tu ye dvijihatAM bhujaGgalakSaNabhUtAM jihvAdvayavatsAm, yAntaH dhArayantaH, ahIna kulAH ahInAM bhujaGgAnAm, inaH zreSThaH, bhujaGgarAjaH, tatkulotpannAH, zeSe tadAkhyabhujaGgarAje, sevAvizeSaM viziSTa sevA prakAram, na jAnanti te manISiNAm ucitAnucitavivekinAM madhye, kiM na lajjante ? lajjantaM evetyarthaH, 'pitari zuzrUSitavyam' ityAdyanuzAsana siddhapi prAdibhakteranatikramaNIyatayA tadanabhijJatAyA lajjAvahatvAt / athavA hIzabdasya vismayArthakatayA nakulAH bhujaGgaghAtino bilezayA jantubhedAH, dvijihnatAM bhujaGgatArUpAM svadurbalajIvAzritajAtim yAnti 'vayaM sarpAH' iti svasminnAropayantIti vismayaH, lokAnAM svabhAvata uccAbhilASitvAt tasmAt tathA''carantaste manISiNAM lokAbhilASakramAbhijJAnAm, madhye kiM na lajjante ? lajanta evetyarthaH / yadvA ze tAlavyazakAre, ve mUrdhanyaSakAre, se dantyasakAre, vA samucaye, vizeSaM tAlusthAna- mUrdhasthAna- dantasthAnoccAryamANatvAdirUpaM ye na jAnanti, yahA "zazca sIni nigadyate" ityekAkSarakozAt zaM-sImAnaM maryAdAm, iSyati - gacchati prApnotItyarthaH, na tvatikrAmatIti zeSaH, samaryAda ityarthaH, tasmin se "saH kopaH " ilekAkSara kozAt kope, vA eva, vizeSaH, na tu nirmaryAde tasyAnarthahetutvAt taM ye na jAnanti, yadvA "zayane zaH samAkhyAtaH" ityekAkSarakoSAt ze zayane, zayanasamaya ityarthaH, Se zreSThe pitrAdA~ "SaH kIrtito budhaiH zreSTe" ilekAkSarakozAt, sevAvizeSaM ye na jAnanti, yahA ze zakAre "madamUrkhatAbhimAnI duSkulataizvaryasaMyuktaH / so'yamanUDho bhrAtA rAjJaH zyAlaH zakAra ityuktaH" iti sAhityadarpaNokte vinaivodvAhaM rAjJopabhogyAyAH striyA AtAra, ve zreSThe ca, sevAvizeSa sevAprakArabhedam, ye na jAnanti kintUbhayatraikameva sevAprakAramityarthaH, sarvamanyat samAnam / atra zleSAlaGkAraH sphuTaH // 10 // 3 tilaka Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA svAdutAM madhunA nItAH pazUnAmapi mAnasam / madayanti na yadvAcaH kiM te'pi kavayo bhuvi ? ||11||[pthyaa] kAvyaM tadapi kiM vAcyamavAzci na karoti yat / zrutamAtramamitrANAM vaktrANi ca zirAMsi ca // 12 // [pathyA] Tippanakam--kiM te'pi kavayaH kavitAraH, na kavaya ityarthaH / kasyAm ? bhuvi jagati / yadvAcaH yeSAM giraH, na madayanti na harSayanti / kiM tat ? mAnasam / keSAm ? pazUnAM mUrkhANAm , athA''stA viduSAm / kiMbhUtAH? nItAH prApitAH / kAm ? khAdutAM madhuratAm / kena? madhunA mAdhuryeNa, ityeko'rthaH / aparazva-kiM te'pi kavayaH? kaM---jalam , tasya vayaH-pakSiNo haMsAdayaH, kasya brahmaNo vA, vayaH-haMsA vAhanasvAt , etacopalakSaNaM kokilAdipakSiNAm , na kavaya ityarthaH / yadvAcaH yadgiraH, bhuvi pRthivyAm , pazUnAM tirazcAm , athA''stA manuSyANAm , mAnasaM na madayanti na mataM kurvanti / kiMbhUtA yadvAcaH? nItAH prApitAH, kAm ? khAdutAM mAdhuryam / kena? madhunA caitreNa satra puSparasapAnAdinA svaramAdhuryaprApteH, athavA pikavayaH kiM kokilapakSiNaste ? bhuvi pRthivyAm, naivetyarthaH // 11 // Tippanakam-tadapi kiM kAvyaM vAcyaM bhaNanIyam ?, na kAvyaM vAcyamityarthaH, yanna karoti, kimbhUtaM sat ? zrutamAtram AkarNitamAtram , bhAstAmarthAdinA'vadhAritam , kAni ? vakrANi mukhAni, zirAMsi ca mastakAni ca, cakArI parasparApekSayA samuccayArthI, kepAm ? amitrANAM durjanAnAmityarthaH, kiMbhUtAni ca karoti ? avAzci vacanarahitAni vaktrANi, zirAMsi cAdhomukhAni, guNayuktatvena doSarahisatvena ca // 12 // parAgAbhidhA vivRtiH-na kevalaM kavanamAtreNa kavitvaM kintu camatkRtikRti kamanIye kavane sati tadityAhakhAdRtAmityAdi / "madhunA svAdutAM nItAH yadvAcaH pazUnAmapi mAnasaM na madayanti, kiM te'pi bhuvi kavayaH ? kiM te bhuvi pikavayaH ?" ityanvayaH / madhunA kSIreNa puSparasena drAkSAsavAdinA vA, tatkRtakaNThasukharatvAdinetyarthaH, svAdutAM miSTatAm , karNapeyapIyUSabhAvamityarthaH, yadvA madhunA madhureNa, bhAvapradhAnanirdezAd mAdhuryeNa kAvyaguNavizeSeNa, svAdutAM miSTatAm-sahRdaya. hRdayA''svAdyatAm , yadvA sacetazcetazcamatkRtikaraNena manojJatAm , nItAH prApitAH, yadvAcaH yeSAM kavitRRNAM subhASitAni, pazUnAmapi pazusadRzAnAmapi, mUrkhANAmityarthaH, AstAM viduSAm , mAnasaM manaH, na madayanti na harSayanti, na raJjayantItyarthaH, bhuvi jagati kiM te'pi kavayaH kAvyakartAraH ?, netyarthaH / pakSe madhunA caitramAsena, svAdutAM majulamaJjarIpuja-kusumarasAdinA miSTabhAvam , nItAH prASitAH, yadvAcaH yeSAM vAcaH-kalAni kUjitAni, pazUnAmapi devAnAmapi mRgAdInAmapi vA, AstAmitareSAm , mAnasaM manaH, na madayanti na rakhayanti, kiM te pikavayaH? kokilapakSiNaH?, netyarthaH / "pazu gAdidevA'je nA'vyayaM pazudarzane" "khAdu miSTa-manojJayoH iti medinI, madhuzcaitrartudaityeSu jIvAzoka-madhUkayoH / madhu kSore jale madhe kSaudre puSparase'pi ca" ityanekArthasaMgrahaH / atra zleSAlaGkAraH // 11 // parAgAmidhA vivRtiH-tasmAt tadviracitasya kAvyasya kAvyatvameva netyAha-kAvyaM tadapi kiM vAcyamiti / 'yat zrutamAtram, amitrANAM vaktrANi ca zirAMsi ca avAci na karoti tadapi kiM kAvyaM vAcyam ?' ityanvayaH / yat kAvyam , zrutamAtraM zravaNamAtreNa, amitrANAM khagraNeturvidveSiNAM pratispardhAlanAmiti yAvat , vaktrANi ucyante yaitAni mukhAni, avAJci avidyamAnA vAk AkSepavAkyaM yeSu tAni, dUSaNAnupalabdhyA khaviSaye mUkAnItyarthaH, na karoti viyati / evaM teSAM zirAMsi ca mastakAni ca, avAJci avAzcanti-adhogacchanti yAni tAni, adbhutaguNopalambhodbhUtalajayA adhomukhAni, adho'vanatAnIti yAvat, na karoti tadapi kiM kAvyaM vAcyama? kAvyatvena byapadezyam ? netyarthaH / atra vaktra-zirasAmavAkaraNakarmatvAbhAvarUpaikadharmAbhisambandhAt tulyyogitaa'lngkaarH| "mUko'vAk" iti, "adhomukhastvavAG" iti cAbhidhAnacintAmaNiH // 12 // woman Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmarii| utpatantyajavada vyonni kecit praaptpdtryaaH| vizantyanye prabandhe'pi labdhe baliriva kSitim // 13 // [pathyA ] kapAzmaneva zyAmena mukhenAdhomukhekSaNaH / kAvyaheno guNAna vakti kalAda iva durjanaH / / 14 // [mavipulA ] wwwimm Tippanakam-kavivizeSamAha-utpatanti udgacchanti, udayanta ityarthaH, kecit kavayaH / ka ? vyomni AkAzamapi buddhyA vyApnuvanti, kimbhUtAH santaH ? prAptapadatrayAH utpAda-vyaya dhrauvyalakSaNaM padavayaM prAptAH, athavA subanta-tiGantapadavayaM prAptA 1 anye tu vizanti, kAm ? kSiti kSayaM buddhirahitatAM yAnti / kasmin satyapi ? pravandhe'pi shaastre'pi| kimbhUte? labdhe prApte / ka ivotpatanti ? ka iva vizanti ? ajavada viSNuvat , yathA viSNu. rAkAze utpanitaH, kimbhUtaH? prAptapadatrayaH labdhA'dhaUrvatiryakamatritayaH / baliriva yathA baliH prabandhe prakRSTa. bandhane prApte, kSitiM bhUmim , praviSTaH, vibhaktivipariNAmenaikavacanaM yojanIyam // 13 // Tippanakam-durjanasvarUpamAha-vakti brUte, kaH ? durjanaH, kAn ? guNAn zleSAdIn , kasya ? kAvyasya, ka iva kasya ? kalAda iva suvarNakAra iva, hemnaH suvarNasya, yathA vakti, guNAn viSAdyapanayAdIna , kena ? mukhena vakreNa, kimbhUtena ? zyAmena kRSNena, kAvyasyAnekaguNadarzanena zyAmatA / kIdRzo durjanaH? adhomukhekSaNaH avAglocanaH, keneva ? kapAzmaneva kapavartakaprastAreNeva mukhena, tenApi kimbhUtena ? zyAmena kRSNena, kalAdo'pyadhora mukhekSaNaH suvarNadattalocanatvAt // 14 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha kSudrakaverucchahalatAmupahasan gambhIrakaberatinamratA zlAyate kaviH-utpatantyajavaditi / 'prAptapadatrayAH kecid ajavad vyoni utpatanti, anye prabandhe labdhe'pi baliriva kSiti vizanti' ityanvayaH / prAptapadatrayAH prAptam-zravaNendriyeNa gRhItam , padatrayaM vibhaktyantazabdatrayamAnaM yaistathAbhUtA api, alpazrutA apItyarthaH / kecita kecana kvyH| vyomni AkAze, utpatanti bahuzrutaMmanyAH santa ucchalanti / ka iva ? ajavada viSNuriva, sa yathA baleH sakAzAt prAptam-labdham , padatrayam-vAmanarUpeNAvatIrya skhapAdatrayamitaM lokatrayam , yena tathA bhUtvA cyAmni uttatitavAn AsIt / anye niruktoddhatAlpajJakavivyatiriktAH kavayaH, prabandhe sampUrNa zAstre, labdhe'pi zrute'pi, kSitiM pRthivImeva vizanti nivizante, namratamAstiSThanti na tutpatantItyarthaH / ka iva ? baliriva balinAmA nRpati riva. sa yathA prabandha parasvatvApAdanarUpe svabhUminiyantraNe, labdhe prApte sati, kSiti pAtAlabhUmim , vizati sma tthaa| balinAno nRpateradanavadAnyatAdarpamasahiSNurviSNuAmanarUpeNAvatIrya skhapAdatrayamitavasumatImarthayitvA tena dAtumUrIkRtAM sAM sapadi drAdhIyasImAkRtimAdhAya, ekena pAdena martyalokam , dvitIyenA''kAzalokam , tRtIyena khalokaM pramAya tatra svatvamApAdya viyatyutpapAta, balirapyanutapya parasvatvApannamado lokatrayamutrAjya pAtAlalokamazidhiyaditi paurANikI vArtA / atha svasampradAyocitasaraNyA vyAkhyAyate-prAptapadatrayAH prAptam-tIrthaGkarAdadhigatam , padatrayam-'utpadyate, vinazyati, dhruvati ca' ityutpatti-vyaya-dhrauvyalakSaNA tripadI yaiste syAdvAdina ityarthaH, kecita gautamagaNadharAdayaH kecana kavayaH, na tu sarve, vyoni lokAlokarUpa AkAze. utpatanti vina sprekSApakSAnAzritya uDDIyante, gautamagaNadharAdayastIrthaGkarasakAzAduktatripadImadhigamyopacitaprekSApraNItasakalazrutamayadvAdazAGyAmatisUkSmamapi nikhilabhAyasaGkalabhuktarUpamAkAzaM karatalAmalakavanirUpayantItyarthaH / ka iva ? ajavadana jAyata ityajaH, muktAtmA, sa yathA prAptAvyavahArarAzipada-vyavahArarAzipadamuktAvasthApadatrayaH kevalajJAnenoktarUpamAkAzaM vyApnoti / anye tripadIjJAnazUnyA apare kavayaH, prabandhe ekAntavAdAtmake zAstre, labdhe'pi adhigate'pi, kSiti kSayam , vyApakabuddhivaikalyamityarthaH, vizanti pravizanti, AzrayantItyarthaH / ka iva ? baliriva bali:-naivedyAdikaM pUjopahAradravyam , sa yathA prabandhe samudga kAdiko prakRSTa bandhe labdhe sati paryuSitatvAdinA vinAzaM prApnoti tathA / atropamA'laGkAraH 1 "vyoma puSkaramambaram" ityamaraH, "ajaichAge hare viSNau" ityanekArthasaGgrahaH // 13 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha durAtmanAM kAvyaguNakIrtanaceSTAmabhinayati-kapAzmaneveti / 'kalAda iva adhomukhekSaNo durjanaH kaSAzmaneva zyAmena mukhena kAvyaheno guNAn vakti' ityanvayaH / durjanaH khalaH, adhomukhekSaNaH adhomukham Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA akhaNDadaNDakAraNyabhAjaH pracuravarNakAt / vyAghrAdiva bhayAghrAto gadyAd vyAvartate janaH // 15 // [ pathyA] Tippanakam-IdRzaM gadhaM na kAryamiti darzayitumAha-gadyAt chandorahitavacanAt, vyAvartate nivartate, janaH lokaH, na svIkarotItyarthaH, kIrazaH san ? bhayAghrAtaH bhIgrastaH / kasmAdiva ? vyAghrAdiva puNDarIkAdiva / kIdazAda gadyAt ? kIdRzAca vyAghrAt ? akhaNDadaNDakAraNyabhAja: akhaNDAH-paripUrNAH, ye daNDakA:-bahakSarabahusamAsavacanAni, ta eva araNyam atigambhIrArthatvAt, tad bhajate yad gadyaM tat tathoktaM tasmAt, tadyuktAdityarthaH / tathA pracuravarNakAt pracurAH-bahutarAH, varNakAH-varNanAni, yasmin tat tathokta tasmAt, bahuvarNakaM hi gadyamudvejanIya bhavati, tathA akhaNDadaNDakaM ca / vyAghrAdapi kIdRzAt ? akhaNDaM nirantaraM yad daNDakAraNyam-atipracuro mAnuSa, rahito dezaH, tagAjaH tatsevinaH, tathA pracuravarNakAt anekavarNAt // 15 // IkSaNaM nayanaM yasya, adhaH- adhaHsthitam , mukhekSaNam-mukha-nayanaM yasya vA tAdRzaH san , kAvye doSaced mukhamuccaiH kRtvA pramodotphullanayanamabhito ghUrNayaMstavuddhoSapravaNaH syAt , asti tu tadanabhipreto guNa eveti tadupalambhAvanatamukhanayana ityarthaH / kaSAzmaneva kanakaparIkSaNAdhArapASANakhaNDeneva, zyAmena kevalaguNopalambhamalinena mukhena, kAvyahenaH kAvyameva pracurapuNyopAdeyatayA hema-suvarNam , tasya guNAn mAdhuryAdIn , vakti durjanatve'pi sajjanasAdhivezanamahAtmyena varNayati, athavA vacerana jJApanasAmAnyaparatayA nijAvanatamukhamAlinyena jJApayati, anumaapytiityrthH| ka iva ? kalAda' iva kalAm-parakIyasavarNasyAMzam , Adatte-gRhNAtIti kalAdaH svarNakAraH, ma iba, sa yathA kaSAzmanA kaSapASANena, tatra rekhAGkanena parIkSaNe satItyarthaH, adhomukhekSaNaH guNakathanakSaNe parIkSitapUrvatvanirUpaNAya svakaratale bhUtale vA sthitaM kanakamavalokitumadhaHkRtamukhanayanaH, zyAmena dhmAnakAlosthitadhUmamalinena mukhena, yadvA zyAmena' iti 'kaSAyamanA' ityatra vizeSaNatayA yojanIyaM kaSapASANasya kRSNavarNatvAt / henaH kanakasya, guNAn viSApanayanAdIn , vakti kathayati / atra durjana-svarNakArayorupamAnopameyabhAvAdupamAlaGkAraH // 14 // parAgAbhidhA vivRtiH--athAtiduravagAhagadyakAvyamavadyamityAha-akhaNDeti / 'akhaNDadaNDakAraNyabhAjaH pracuravarNakAd gadyAd vyAghrAdiva bhayAghrAto jano vyAvartate' ityanvayaH / akhaNDadaNDakAraNyabhAjaH akhaNDAH-samayAH, ye daNDakAH-daNDa iva pratikRtirdaNDakaH, te daNDAkArA atidIrghabahutarapadaghaTitasamAsavahulA AlApakAH, ta evAtiduravagAhatayA'raNyam , tad bhajate-tadAkAraM dhatta iti tadbhAk tasmAt / na kevalaM samAsabahulAdU , api tvarthabahulAdapItyAha-pracuravarNakAt pracurA vo varNanAni yasmiMstasmAt / gadyAt chando'niyantritakAvyAn / bhayAghrAtaH tatpAraprAptipratibandhabhayagrastaH san , janaH lokaH, vyAvartate nivartate, na tu pravartate / kasmAdiya? vyAghrAdiva / kIdRzAd vyAghrAt ? akhaNDadaNDakAraNyabhAjaH akhaNDam-avAntarakhaNDarahitam , nirantaramityarthaH, yad daNDakAraNyam-adavI vizeSaH, tadbhAjaHtadvAsinaH, pracuravarNakAt pracurA:-pItAdipracuraprakArAH, varNAH-rUpANi yasya tasmAt , citravarNAdityarthaH / gadyakAvyam 'muktakam , vRttagandhi, cUrNakam , utkalikAprAyam' iti caturvidham , tatra sarvathA samAsazUnyaM gayaM muktakam , aMzatazchandobaddhaM tu tat vRttagandhi, dvitramAtrapadaghaTitasamAsAtmakaM ca tacUrNakam , bahutarapadaghaTitadIrghatarasamAsamayaM ca tad utkalikAprAyamucyate, uccAraNavelAyAmuccAvacataraGgasadRzavAt , tacAtiduravagAhatayA lokopAdeyatAmativartate, tasmAd vaidabhImeva rItimanusRtya . gadyakAvyaM racanIyamiti bhAvaH / atra zleSamahinA gadya-vyAghrayorupamAnopameyabhAvAt zleSAnuprANitopamAlaGkAraH // 15 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| varNayuktiM dadhAnA'pi snigdhAJjanamanoharAm / nAtizleSaghanA zlAghAM kRtilipirivAznute / / 16 // [padhyA ] azrAntagadyasantAnA zrotRNAM nirvide kathA / jahAti padyapracurA campUrapi kathArasam // 17 // [ bhavipulA ] Tippanakam-IdRzI ca kRtirna kAryeti darzayati-nAzrute na prAmoti / kA'sau ? kRtiH kAvyaracanA / keva ? lipiriva lipiyathA / kAM ca nAznute ? zlAghAM prazaMsAm / kimbhUtA kRtiH ? lipizca ? atizleSadhanA ati-atizayena, zleSeNa-vyartha pratipAdakavacanena, ghanA-vyAptA, nirantaretyarthaH, lipiH, atizleSadhanA iti-varNAnyo'nyalepeNa dhanA-nirantarA / kIdRzyapi dvayI ? varNayuktiM dadhAnA'pi varNakayogaM dadhAnA-bibhrANA'pi, varNayuktA'pItyarthaH, lipizca varNayuktim-akSarayogaM dadhAnA'pi, varNayuktA'pItyarthaH, kimbhUtAM varNayuktim ? snigdhAJjanamanoharAM snigdhAm-arUkSAM mAdhuryAdiyuktAm , janamanoharAm-lokacittaraJjikAm, anyatra snigdhaM yad aJjanaM tena manoharAm-ramaNIyAmatikRSNatvAt // 16 // Tippanakam- IdRzI kathA na kAryeti darzayati-nirvide yA virAgArthA bhavati / kA? kathA, keSAm ? zrotRNAM zrAvakANAm / kIdRzI? azrAntagadyasantAnA nirantaragayapravAhA / tathA jahAti tyajati / kam ? kathArasaM kathAyA rasaH-zRGgArAdiH, tam / kA'sau ? campUrapi gadyapathamayI kathA / kIdRzI? padyapracurA nirantara padyA, tasmAdIdRzyapi na kAryA // 17 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha zleSabahulA'pi racanA na rocakatAmajatItyAha-varNayuktimiti / 'nigdhAjanamanoharAM varNayuktiM dadhAnA'pi atizleSaghanA kRtiH, lipiriva zlAghAM nAznute' ityanvayaH / snigdhA vyajakAsambandhena sarasAm , na tu rUkSAm , ata eva janamanoharAM rAhRdayajanamanoraJjinIm , varNayukti pada-vAkyAtmanA varNayojanAm , dadhAnA'pi dhArayanyapi, atizleSadhanA bahutarazleSAlaGkArasaGkIrNA, kRtiH kAvyaracanA, zlAghAM paryavasitArthapratipitsujanakartRkAM prazaMsAm , nAcate na prApnoti / keva? lipiriva patrAdAvakSaravinyAsa iva, sA yathA snigdham-sAndram , athavA AIm , na tu zuSkam , yad aJjanam-maSI, tena manoharAm-darzakamanovinodinIm , varNayuktim akSarasannivezaM dadhAnA'pi, atizleSaghanA atizzeSeNa akSarANAmatisaGkAreNa, avibhaktAtmanA sannivezenetyarthaH, ghanA-vyAptA, na zlAdhAmathate tathA, yadvA nAtizleSavanA, ityatra 'na' iti na pRthak padamapi tu 'atizleSaghanA' padena samastam, evaM ca alpazleSA kRtilipiriva zlAghAmazcata itItthaM bhAvamukhena vyAkhyeyam / atrApi shlessaanupraannitopmaalngkaarH| "dhanaH sAndre dRDhe dAye, vistAre mudgare'mbude / saMghe muste" ityanekArthasaGgrahaH // 16 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha 'gadyAd vyAvartate janaH' ityanupadoktamevArtha hetUpanyAsamukhena kaviH puSNAtiazrAntagadyasantAneti / 'azrAntagadyasantAnA kathA zrotRNAM nirvide [ kalpate ], padyapracurA campUrapi kathArasaM jahAti' ityanvayaH / azrAntagadyasantAnA azrAntaH-avizrAntaH, gadyasantAnaH-gadyadhArA yasyAM sA, gauDI rItimanusRtya nibddhetyrthH| kathA gadyakAvyam , zrI vide virAgAya kalpate, vizrAmadhAmArthAnusandhAnavyagratayA rasAsvAdAsiGkhyA rasaikalolupAnAM tatrAnurAgayogAt / evaM padyapracurA zlokabahulA, campUrapi camatkRtya punAti rasAmRtadhArayA sahRdayajanahRdayamityardhakacampUnAnI gadyapadyamayI kathA'pi "gadyapadyamayI vANI campUrityabhidhIyate" ityabhiyuktoH / kathArasaM kathAbhivyaGgaya rasaM zRGgArAdikam / jahAti nAbhivyanakti, parirthapratipatterAyAsasAdhyatayA gadyAMzairanAyAsarasAsvAdazIlAnAM ttstdaasvaadaayogaat| yadvA viziSTakathA campUrapi aAntagadyasantAnA padyapracurA ca satI yataH kathArasaM jahAti, ato rasaikalipsUnAM zrotRNAM nirvide bhavati kimuta? anyA sAmAnyakathetyevaM vyAkhyeyamidaM padyam / ___AyavyAkhyApakSe samucayAlaGkAraH, antyavyAkhyApakSe'rthApattyalaGkAro'tra bodhyaH // 17 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA satkathArasavandhyeSu niyandheSu niyojitAH / nIceSviva bhavantyAH prAyo vairasyahetavaH // 18 // [pathyA ] namo jagannamasyAya munIndrAyendrabhUtaye / yaH prApya tripadI vAcA vizvaM viSNurivAnaze // 19 // [ pathyA ] Tippanakam-tathA yatra kutrApi zAstre'rthA na yojanIyA iti darzayati bhavanti jAyante / arthAH bhabhidheyAH / kIdRzA bhavanti ? vairasyahetavaH vigatazRGgArAdirasakAraNabhUtAH / katham ? prAyaH bAhulyena / kimbhUtAH santaH ? niyojitAH saMghaTitAH / keSu ? nibandheSu zAstreSu / kIdRzeSu ? satkathArasavandhyeSu santaH-zobhanAH, ye kathArasA:-zRGgArAdayaH, taiH vandhyeSu-zUnyeSu / keSviva ? nIceSviva yathA nIceSu-hIneSu, niyojitAH samarpitA:arthAH dhanAni, prAyo bhavanti, kIdRzAH? hetavaH, kasya ? vairasya virodhasya / kimbhUteSu nIceSu? satkathArasa. vandhyeSu satAm-satpuruSANAm , kathA-vArtA, tasyA rasa:-bhAdaraH, tena vandhyeSu-rahiteSu nIcasvAdeva // 18 // Tippanakamma tha gautamagaNadharasya namaskAramAha-tripadI pUrvavad vyAkhyeyA // 19 // parAgAbhidhA vivRtiH-athoktarUpA kathA svarUpatastathA bhavatu, tadArthAstu avizrAntarUpeNApyadhigatAH zrotRNAma. nurajanAya kalperannityata Aha-satkathArasavandhyeSviti / 'nIceSviva satkathArasavandhyeSu nibandheSu niyojitA arthAH prAyo vairasyahetavo bhavanti' ityanvayaH / satkathArasavandhyeSu santaH--AsvAdazlAghyAH, ye kathArasAH-zRGgArAdayaH, tadvamadhyeSu-tadaprasaviSu, tadanabhivyaJjakeSvityarthaH / nibandheSu kAvyeSu / niyojitAH nibaddhAH / arthAH zabdArthA api, prAyaH bAhalyena / vairasyahetavaH vigato raso rAgo yasyAsau virasaH, tasya bhAvo vairasyam, arucirityarthaH, tasya hetavaH-prayojakAH, bhavanti jAyante, rasapipAsUnAM rocakatAmatikAmanti, adhigatAnAmapi teSAmaparyavasitatayA rasAnupayogitvAt / atathAvidhAnAM tu keSAJcana zrotRNAM kathaJcana rocakAH syurapItyataH 'prAyaH' ityuktam / keSviva? nIceciva pAmareSviva, yathA satkathArasavandhyeSu satAm-uttamapuruSANAm , yA kathA-guNakIrtanam, tatra rasaH-anurAgaH, tena vandhyedhu-zUnyeSu pAmareSu. niyojitAH vyathArtha nikSiptAH, arthAH dhanAni, teSAM sadasatpradAnavivecanazUnyatvAt prAyeNa vairasya satkhAmizAtravasya, hetavo bhavanti, tathA khAmino'pi pAmaratve tu na tatheti "prAyaH' iti padamupayujyate'trApi pksse| atrApi shlessaanupraannitopmaalngkaarH|| "nIcaH pAmara-kharvayoH" iti, "rasaH svAde jale vIrye zRGgArAdau viSe drave / bole rAge dehadhAtau, tiktAdau pAmare'pi ca // iti cAnekArthasaGgrahaH // 18 // parAgAbhidhA vivRtiH--atha kavivizeSastutau prastutAyAmazeSasAmpradAyikakavikhAminaM zrIgautamasvAminaM namasyatinama iti / atrAnvayaH spaSTaH / munIndrAya munIzvarAya / jagannamasyAya jagadvanyAya / indrabhUtaye indrabhUtisaMjJakAya ma' iti saMjJAntaraprasiddhAya,tama namaH namaskArA'stu, uttarAdhagatayacchabdenAkAsitatvAt pUrvAdha ttpdaadhyaahaarH| yaH tripadIm utpadyate vA vigacchati vA dhruvati vA' ityevaMrUpaM padatrayam , prApya zrImahAvIrasvAmisakAzAdadhigamya, vAcA khopajJadvAdazAGgIrUpavANyA, vizvaM nikhilaM jagat , Anaze vyAptavAn, nirUpitavAnityarthaH, dvAdazAnyAM nikhilajagannirUpaNAt / ka iva? viSNuriva kRSNa iva, sa yathA vAcA varAbhyarthanAvAkyena, tripadI svapAdatrayapramitabhUmim , prApya balinRpateH saMkAzAllabdhvA, vizvaM mAnavA-''kAza-devalokarUpam , Anaze khatvena vyAptavAn AsIt tathA, yadvA viSNuriva viSNukumAra. muniriva, sa yathA vAcA khavacanena, tripadI pAdatrayapramitabhUmim, prApya nijAnujamahApadmanRpamantrinamucisakAzAdadhigamya, vizvaM lakSayojanamitajambUdvIpapUrvAparaparyantarUpaM jagat , Anaze vyAptavAn , AsIt tthaa| hastinApure pure padmottaro nAma vasudhAdhIzaH, tasya jvAlAdevI mahiSI, dvau ca nandanau, tatrA''dyaH kesarisvapnasUcito viSNukumAraH, aparazca caturdazamahAkhAnasUcito mahApadmaH, mahInAthena mahApadmo yuvarAjapadavIM nItaH, tadAnImujjayinyAM zrIvarmA nRpatiH, namucizcAsya sacivaH, anyedhuriha munisuvratatIrthakarakaradIkSitAn sutratAcAryAnudyAnamAyAtAnAkarNya sacivAdiparivRte Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| prastAvanAdipuruSo raghu-kauravavaMzayoH / vande vAlmIkikAnInau sUryAcandramasAviva // 20 // [navipulA ] Tippanakam-prathamakavitvAloke vAlmIki-vyAsayonamaskAramAha-vande stuve, kau ? vaalmiiki-kaaniinau| kimbhUtau ? prastAvanAdipuruSo prastAvanAyAm-varNanAyAm , mAdipuruSI-prathamanarau / kayovarNanAyAm ? raghukauravavaMzayoH raghuvaMza-kauravavaMzavarNanaM tAbhyAmeva prathama kRtamityarthaH / kAviva vande ? sUryA-candramasAviva ravicandrAviva, tAvapi prastAvanAdipuruSo prastAvanAprArambhapravRttiH, tasyAmAdipuruSo, kayoH ? raghu-kauravavaMzayoH raghu-kauravavaMzo tAbhyAM vRttAvityarthaH // 20 // nRpe vandituM tatra yAte vitaNDAM vitambAno mithyAmatirnamucilaghumuninA parAjitaH, atha namucinizAcaro nizi taM hantuM satra gatavAn , zAsanasUryA stambhitaH prAtarjanaistathA dRSTe lajayA'pi parAjitaH palAyya hastinApure mahApadmayuvarAjasAcivyamAcacAra, durdamArimardanaprasAditamahApadmAdu gharamAsAdya nyAsIcakAra c| athaikadA ta evAcAryA hastinApuramAyAtAH, tadabhyarNe padmottaranRpaviSNukumArI pravrajyA pratipasau guruNA saha vihRtau ca, tatrAdyo yayau zivam , aparo'nalpalabdhInAmabdhirajani, mahApadmazca cakrI rAjyadhurAM dadhAra / daivayogAdekadA ta eva suvratAcAryA grAmAnugrAma viharamANA hastinApuraM caturmAsIkRte samAyAtAH, viSNukumAramunizca meruM gataH, avasaramAsAdya sacivAdhamena namuncinA mahApadmapasakAzAd baraM yAcitam , yaduta-mayA mahAyajJo vidheyo| 'sti, tatsamAptiM yAvadazeSo rAjAdhikAro madhaM vitaraNIya iti, cakriNA pratipannam, tadanu kaitavamAkalayyAcAryA dezatyAgamAdiSTAH, nitarAmanunItenApi namucinA nAmuci nIcAdezatiH, AcArmunidvArA merorAhUtena viSNukumAramuninA namragirA bodhito'pi nAmuzcannamucirAgraham prAnte nRpAyajatvamupavarNya kaitavAnnivAsAya pAdatrayamitabhUmidAnamuktavAMzca, viSNukumAramunistu lakSayojanamitadehaM vikur2yA namuci mayAM nipAtya pAdameka pUrvasmin pAdamekamaparasmin jambUdvIpasya paryante nyasya vizvaM bhaye nicikSeSa, tadanu tadanukampayA dehaM saMcukoca ca, cakriNA sacivAdhamo nirvAsitaH, munIndrazca karmANi kSapayitvA muktimandiraM viveza, lokaizca viSNukumAramunivarasya 'trivikrama' iti nAmAntaraM nirmitamiti saMkSiptamitivRttam // 19 // parAgAbhidhA vivRtiH--atha svasampradAyabAhyAvapi vAlmIki-vyAsau loke prathamakavitvAdabhiSTauti-prastAveti / atrApyanvayaH sugamaH / raghu-kauravavaMzayoH raghuH-sUryavaMzyo dilIpajanmA nRpativizeSaH, kauravaH- kurunAnnazcandravaMzyasya nRpaterapatyaM dhRtarASTrAdiH, tadvaMzayoH-tatpitrapatyAdiparamparayoH, prastAvanAdipuruSo prastAvanAyAm-rAmAyaNa-mahAbhAratAbhyAM varNanAyAm , AdipuruSo- AdikavI / vAlmIki-kAnInau vAlmIko nAma kITapaTalasaMghaTito mRttikArAziH, tasya munirUpeNApatyaM vAlmIkiH, rAmAyaNapraNetA mahArSirityarthaH, kAnIna:-kanyAyA apariNItAyA apatya kAnInaH, mahAbhAratapraNetA vyAsa ityarthaH, tau vande staumi / kAviva ? tadvaMzayoH prastAvanAdipuruSo sUryA-candramasAviva tayorapi tadvaMzayoH prastAvanA-prArambhastatrAdipuruSatvAt , sUryato raghuvaMzasya candrataH kuruvaMzasya ca prArambhAt / 'sUryA' ityatra "vedasaha0" [ 3. 2. 79.] iti dIrghatvam / brAhmaNavaMzyo'pi vAlmIkirvane nilIya luNTAkavRtyA jIvanAsIt , sa kadAcana gacchataH saptarSIn pratyapi svavRttimupadazeyannamIbhiratibharsanamukhena tena pathA khapratyAgamanaparyantamekAgramanasaikenaivAsanena rAmeti mantraM apitumAdiSTo yathAkrama japitumazakuvan mareti vyutkrameNa japitumArebhe, tataH katipayakAlottaraM kITanicayasaMcitamRtkaNaistadupari kuzakaNTakopacito valmIko babhUva / atha tapasi samApyamAne kutazcit pratyAgataiH saptarSibhirbalmIkamapAsyoddhRto'sau vAlmIkinAmnA prasiddhaH, siddhazcAdikavirabhUditi paurANikaM vRttm| kutazcidAgacchan bhagavAn parAzaraH kAmapi nadI tArayitumAzaptena dhIvareNa kAryAntaradhyApRtena tatra niyukta kanyakA tAruNyapUrNAmavekSyodIrNamadano matsyagandhAmapi majalagandhA kurUpAmapi surUpAM sampAdya tadAnI dinamapi nIhAradhArAsampAtai rajaniprAyaM vidhAya copabubhuje, tatazca bhagavAn vyAso babhUveti paurANikI vaartaa| atra shlessaanupraannitopmaalngkaarH| "kAnInaH kanyakAsute karNe vyAse" ityanekArthasaGgrahaH // 20 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA satyaM bRhatkathAmbhodhaibindumAdAya saMskRtAH / tenetarakathAH kanthAH pratibhAnti tadaprataH // 21 // [ pathyA ] jitaM pravarasenena rAmeNeva mahAtmanA / . taratyupari yatkIrtiH seturvAGmayavAridhaH // 22 // [pathyA] Tippanakam-[ neha vyAkhyAtam ] // 21 // Tippanakam-jitaM jayaH prAtaH katimadhye / kena ! pravarasenena kavinA / kIdRzena ? mahAtmanA bRhattareNa / yatkIrtiH yasya yazaH / ko'sau ? setuH setubandhazAstra kIrtihetutvAt kIrtiH / kim ? tarati plavate / kva ? upari upariSTAt / kasya ? vAGmayavAridheH niHzeSazAsvavRndamahodadheH, sakalazAstrANAmupari vartata ityarthaH / keneva ? rAmeNevaM yathA rAmeNa-dazarathAtmajena jayaH prApto lokamadhye / tenApi kathambhUtena ? pravarasenena, tathA mahAtmanA pUjyena viSNoravatArAMt / yatkIrtiH setubandhaH girikRtaH, tarati plavate, na nimajate / kva tarati ? upari, kasya ? vAridhe lavaNasamudrasya // 22 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha guNADhyakaviprathitA bRhatkathA prazaMsati-satyamiti / 'itarakathA bRhatkathAmbhodhebindumAdAya satyaM saMskRtAH, tema tadaprata itarakathAH kanthAH pratimAnti' ityanvayaH / itarakathAH itarakavinibaddhAH kathAH / bRhatkathAmbhodheH bRhatkathA nAma paizAcavAcoktakavinibaddho'tivistRtakathAvizeSaH, saivAnekakathAnakarUparatnAkaratvAt bRhattvAcAmbhodhiH samudrastasmAt / bindu kathAlezam / AdAya uddhRtya / satyam avazyameva / saMskRtAH saMskAramApAdya saMskRtaprAkRtagadyapadyAtmanA praNItAH / tena tasmAddhetoH / tadanataH tasyAH- bRhatkathAyAH, agrataH-purastAt / itarakathA kanthAH jIrNavividhavasanakhaNDamayAH prAvaraNavizeSAH / pratibhAnti anyadIyakhaNDAtmakatvena tatsAdRzyAt tadabhedena pratIyante / atra rUpakAlaGkAraH / "kanthA pure prAvaraNe" ityanekArthasaGgrahaH // 21 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha zrIpravarasenakavi zrIrAmacandropamAcamatkAreNopavarNayati-jitamiti / rAmeNeva mahAmanA [ tena } pravarasenena jitam , yatkIrtiH setujhiyavAridhehapari tarati' ityanvayaH / atrottarArhopAttayacchandAnurodhena pUrvArdhe 'tena' ityadhyAhRtya yojanIyam / mahAtmanA kavitAkauzalazAlinA / tena pravarasenena pravarasenanAmnA setubandhAkhyakathAkRtA kavinA / jitam atikamanIyakAvyaracanayA kavijagati mahotkarSaH prApi / kutaH ? yatkIrtiH yatpraNItA kIrtiH-kIrtihetutvenopacArAt kIrtirUpaH, setuH nAmaikadeze nAmopacArAt setubandhanAmnI kathA / vAnayavAridheH vAco vikArA vAGmayAni zAstrANi, tAnyeva vividhAzraratnAkaratvAd vAridhiH-jaladhiH, tasya upari utkRSTakoTauM, tarati plavate, prasiddhyatItyarthaH / neva ? rAmeNeva yathA mahAtmanA, pravarasenena pravarA-parAkramavatI, senA-hanUmatpramukhA yasya tena rAmeNa-~-dazarathAtmajena zrIrAmacandreNa, jitaM yoddhajaneSatkarSaH prAptaH, yadvA jitaM rAvaNAdibalamabhibhUtam / katham ? yatkIrtiH yadIyakIrtihetuH, setuH laGkAgamanAya tanmArgasthasAgaropari kapipraNItaH setubandhaH, vAridheH samudrasya upari UrzvabhAge, tarati plavate, bauddhAsmanA'dyatve'pi vidyamAnatvAd vartamAnanirdezaH / atrApi zleSAnuprANitopamAlakAraH // 12 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| prasannagambhIrapathA rthaanggmithunaashryaa| puNyA punAti gaGgeva gAM taraGgavatI kathA ||23||[bhvipulaa ] prAkRteSu prabandheSu rasaniSyandibhiH padaiH / rAjante jIvadevasya vAcaH pallavitA iva // 24 // [pathyA] mlAyanti sakalAH kaalidaasenaasnnvrtinaa| giraH kavInAM dIpena mAlatIkalikA iva // 25 // [mavipulA] now Tippanakam-punAti pavitrayati / kA? kathA / kimabhidhAnA ? taraGgavatI / kAm ? gAM pRthivIm / keva? gaGgeva suranadIva / kimbhUtA taraGgavatI gaGgA ca? prasanagambhIrapathA prasAdavadgambhIrArthavacanamArgA, nirmalAlabdha. madhyapravAhA, tathA rathAGgamithunAzrayA cakravAkayugalAzritA, cakravAkayugalaM hi tatra varNyate, gaGgA ra cakravAkayugalAnAmAdhArabhUtA, tatra tAni sukhamAhArAdikaM labhanta iti, tathA puNyA pavitrA, puNyakAraNaM ca, gaGgA kodazI? . taraGgavatI kallolayuktA // 23 // Tippanakam-[ neha vyAkhyAtam ] // 24 // Tippanakam -[ neha vyAkhyAtam ] // 25 // parAmAbhidhA vivRtiH-atha zrIpAdaliptasUriviracitAM taraGgavatInAmnI kathAmarataraGgiNIzliSyamANavizeSaNairvarNayatiprasannagambhIrapatheti / 'ganeva prasannagambhIrapathA rathAGgamithunAzrayA puNyA taraGgavatI kathA gAM punAti' ityanvayaH / prasannagambhIrapathA prasanna:-zravaNamAtreNArthapratyAyakatvarUpaprasAdaguNAnvitaH, gambhIra:-arthagAmbhIyonvitazva, pnthaaH-pdvinyaassrnnirysyaamsauN| rathAGgamithanAzrayA rathAGgo-cakravAkAkhyapakSiprabhedadampatI, tayomithunama-dvandvama, tadeva AzrayaH-varNana mukhyaviSayatAzrayo yasyA aso / puNyA pavitrA, vizuddhetyarthaH / taraGgavatI tannAnI, kathA gadyakAvyabhedaH / gAM tatkAvyamanuzIlayatA vAcam / punAti vizadavyutpattidvArA vizodhayati / keva ? gaGgeva ? 'gaDDA' ityAkhyayA vikhyAtA varNadIva, sA yathA prasana-gambhIrapathA prasannAH-nirmalAH, gambhIrAH-nimnAH, azakyatalasparzA ityarthaH, panthAnaH-vargaloka-martyaloka-pAtAla. lokAtmAnaH pravAhamArgA yasyA asau, rathAGgamithunAzrayA rathAGgamithunam-cakravAkayugalam , AzrayaH-tattIravihArapurassaratadanuritabisalatAkavalanaprItlAzrayo yasyAmasau, puNyA puNyajananI, taraGgavatI pravAhavatI, gAM varga pRthivIM ca, punAti pavitrayati, tthaa| atrApi zleSAnuprANitopamAlaGkAraH / "rathAjhaM na dvayozcakre nA bakrAGgavihaGgameM" iti ca medinI // 23 // parAgAbhidhA vivRtiH--atha jIvadevakavipraNItaprAkRtaprabandhapraviSTA vAcaH prazaMsati-prAkRteSviti / 'prAkRteSu prabandheSu rasaniSyandibhiH padairjIvadevasya vAcaH pallavitA iva rAjante' ityanvayaH / prAkRteSu prAkRtabhASayA viraciteSu / prava. ndheSu grantheSu / jIvadevasya vAcaH jIvadevasUrinivezitA vaacH| rasaniSyandibhiH sugamArthakatayA saMskRtAnabhijJahRda. ye'pi jhaaraadirsvrssibhiH| padaiH vibhattyantazabdaiH / pallavitA iva niruktapadarUpanUtanadalasamullasitA iva / rAjante zobhanta ityutprekSA / atra padAnAM pallavarUpeNa vAcyotprekSA, pallavasya stabakAvinAbhAvitvAt stabakarUpeNa vAcyotprekSA, stabakasya ca zAkhopazAkhA'vyabhicAritvAt pratyekaprAkRtaprabandhAnAM tadIyaprakArANAM ca zAkhopazAkhArUpeNotprekSA, zAkhopazAkhAnAM ca pAdapAvinAbhAvitayA prAkRtaprabandhamAlAyAH pAdaparUpeNotprekSA ca pratIyata ityUhanIyam / atrotprekSAlaGkAraH // 24 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha kavikalApodbhAsurakalAzAlinaM kAlidAsakavimupazlokayati-mlAyantIti / AsannavartinA dIpena mAlatIkalikA iva AsannavartinA] kAlidAsena kavInAM sakalA giro mlAyanti' ityanvayaH / anyadA vikasantu nAma, kintu AsannavartinA nikaTavartinA, smRtipathamavataratetyarthaH, kAlidAsena tannAnnA kavivareNa, kavInAM tadanya. nikhilakavInAm, na tu kasyacideva kaveH, sakalAH nikhilAH, na tu kAcideva, yadvA sakalAH kAvyakalAviziSTA api, 4 tilaka. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka- parAgavivRtisaMgalitA kevalospi sphuran bANaH karoti vimadAna kavIn / kiM punaH klRptasandhAnapulindakRtasannidhiH // 26 // [ pathyA ] Tippanakam - karoti vidadhAti / kaH ? bANaH bANanAmA kaviH / kAn ? kavIn kAvyakartRn / kimbhUsAnU ? vimadAn vigatadarpAn / kiM kurvan ? sphuran dyotamAnaH / kimbhUtaH ? kevalo'pi asahAyo'pi, ekAkyapItyarthaH / kiM punaH kimucyate punaH ? vizeSeNa cimadAna karoti / kimbhUtaH ? klRptasandhAna pulindakRtasannidhiH klRptasandhAnaH- kRtakAdambarIsamAptiH, yaH pulinda:- pulindAkhyaH sutaH, tena kRtaM sannidhAnaM yasya sa tathoktaH, svaputrakaviyukta ityarthaH / anyatra kevalo'pi narAdirahito'pi, bANaH zaraH, karoti, kavIn kam-jalam, tatra vayaHpakSiNo haMsAdayaH tAn pakSiNaH, kimbhUtAn ? vimadAn harSarahitAn viSAdavata ityarthaH, kiM kurvan ? sphurana dedIpyamAnaH, kiM punarna karoti ? kathambhUtaH ? klRptasandhAna pulindakRtasannidhiH kRtaM kRtaM sandhAnaM dhanuSyAropaNa yena sa tathoktaH, sa cAsau pulindazca zabaraca tena kRtaH sannidhiH sannidhAnaM yasya sa tathoktaH, AropitacApanAhalavihitasAmIpyaH // 26 // giraH vAcaH, mlAyanti glAnimApnuvanti, loke mandatarA bhavantItyarthaH / kena kA iva ? AsannavartinA samIpavartinA, dIpena mAlatIkalikA iva mAlatyAH - tannAmnaH kusumavizeSasya, kalikAH - korakAH, tA iva / vikramAdityasadasi navaratnAnyatamatayA prasiddhakAlidAsAdanya eva bhojarAjakAlikaH kAlidAsa itihAsavArasyena siddhyati, ekasyaiva tadubhayakAlikatvAsambhavAt, tathA ca tilakamaJjarIpraNeturdhanapAlakaverapi bhojarAjakAlikatayA 'AsannavartinA' iti padaM 'bhojarAjasadasi mayA sahopavezinA, ityarthakamUhanIyamiti kecit, apare tu bANakaveH prAgvarNanAd vikramakAlika evAyaM kAlidAsa iti vadanti / atropamAlaGkAraH / "kalikA korakaH pumAn" ityamaraH // 25 // wwwww parAgAbhidhA vivRtiH - atha sasutaM kamanIyakavanakalAyutaM zrImANakavimupavarNayati - kevalo'pIti / 'bANaH keva lospi sphurana, kavIn bimadAn karoti, klRptasandhAna pulindakRtasannidhiH punaH [ vimadAn karoti ] kim [ vaktavyam ? ]' ityanvayaH / bANaH tannAmA kAdambarI pramukhottama kAvyapraNetA kaviH / kevalo'pi ekAkyapi, ananya sAhAyyo'pItyarthaH / sphuran kizciceSTamAnaH / kavIn svetarakavIn / vimadAn kavitvAbhimAnazUnyAn / karoti sampAdayati / tarhi kRpta sandhAnapulindakRtasannidhiH kRptam - vihitam, sandhAnam - khapitRcaraNapraNIta kAdambarIpranthasya pUrvArdhamAtrasya svapraNItena tatpariziSTottarArdhena saMyojanam, yena tena pulindena - tannAmnA khatanayena kRtasannidhiH - kRtasAhAyyaH san punaH atizayena tathA karo - tIti kiM vaktavyam - na vaktavyam, arthApattyaiva tadbodhasiddheH, yadvA kimo vitarkArdhikatayA 'tatkRtasAhAyyastu vizeSeNa tathA karoti' iti vitarka ityarthaH / zraSTapadairanuraNito'rthastu bANaH-zaraH kevalo'pi dhanuSyAropito'pi, kavIn kasya - jalasya, vIn - pakSiNo haMsAdIn vimadAn vAvalokanamAtropacitabhayabhannaharSAn karoti, tarhi kRptasandhAna pulindakRtasannidhiH klRptam-kRtam, sandhAnam-samAkRSya dhanurjyA yAmAropaNam, yena tena pulindena - mlecchajAtIyena kRtaH sannidhiH - khahaste samyag nidhAnaM dhAraNaM yasya saH, dhanuSyAropya vikSeptuM bhitrahastAvalambita stvityarthaH, punaH vizeSeNa tathA karotIti na vaktavyamarthApasyaiva tadbodhasiddherityevaM rUpaH / ter sarart: / " ke zIrSe'psu sukhe" iti, "mado retasyahaGkAre madye harSebhadAnayoH" iti cAnekArthasaGgrahaH; "nagauko-vAji-vikira-bi- viSkira - patattrayaH" iti, "kirAta - zavara - pulindA mlecchajAtayaH" iti cAmaraH, "punaraprathame matam / adhikAre ca bhede ca tathA pakSAntare'pi ca' iti, 'kiM kutsAyAM vitarke ca niSedha - praznayorapi" iti ca medinI // 26 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| kAdambarIsahodaryA sudhayA vaibudhe hRdi / harSAkhyAyikayA khyAti bANo'ndhiriva labdhavAn // 27 // [pathyA] mAghena vinitotsAhA notsahante padakrame / smaranti bhAravereva kavayaH kapayo yathA ||28||[pthyaa ] amnaram Tippanakam-punarapi bANakaviM varNayitumAha-labdhavAn prAptavAn / kaH ? vaannH| kAm ? khyAti prasidvim / kayA? harSAkhyAyikayA ucchAsanibaddhA kathaivAkhyAyikA, harSasya rAjJa AkhyAyikA, tayA, sudhayA amRte. nevA''hlAdakatvAt / ka ? hRdi manasi / kimbhUte ? vaibudhe viziSTA budhAH-paNDitA vibudhAH, teSAmidaM dhaibudhaM tatra / kimbhUtayA? kAdambarIsahodaryA kAdambarIkathAbhaginyA, ekajanakatvAt / ka iva kayA? abdhiriva samundra iva, suthayA amRtena / kimbhUtayA? harSAkhyAyikayA hRssttikthikyaa| kva ? hRdi / kimbhUte ? vaibudhe devasatke / tayA'pi kimbhUtayA? kAdambarIsahodaryA surAbhaginyA, dvayoH samudre utpannatvAt // 27 // Tippanakam-notsahante nodyamaM kurvanti / ka ? padakrame subantatiGgantapadanyAse, kAvyakaraNe ityarthaH / kavayaH kavitAraH / kIdRzAH santaH ? vinitotsAhAH bhannodyamAH / kena ? mAghena kAvyena, kavinA'tigambhIrArthapadaracitamahAkAvyatvAt / tarhi kiM kurvanti ? smaranti dhyAyanti / kasya ? bhAravereva, mAghatulya ityrthH| ka idha notsahante smaranti ca ? kapayo yathA / vAnarA notsahante kva? padakrame padanyAse / kimbhUtAH santa: ? vinitotsAhAH bhannodyamAH, kena ? mAghena mAghamAsena, atizItena / kevalaM smaranti dhyAyanti / kAH? bhAH razmIn / kasya? raveH Adityasya, kadA raveH razmayaH prakaTIbhaviSyantIti // 28 // - parAgAbhidhA vivRtiH-tAvataivAsantuSya bhUyo'pi tameva kavimabhiSTauti-kAdambarIsahodaryeti / 'bANaH kAdambarIsahodaryA sukSyA harSAkhyAyikayA vaibudhe hRdi abdhiriva khyAti labdhavAn' ityanvayaH / bANaH anupadavarNitaH kavi. vareNyaH / kAdambarIsahodaryA kAdambaryAH-tannAcyAH svapraNItakathAyAH, sahodaryA-bhaginyA, kAdambarI-harSAkhyAyikayoH kathayo NakavirUpaikajanakajAtatvena strItvena ca parasparabhaginItvopacArAt / sudhayA amRtavadAkhAyarasayA / harSAkhyAyikayA harSasya--harghanAmno nRpateH, AkhyAyikayA-upalabdhArdhayA kthyaa| vaibudhe viziSTayudhasambandhini, sahRdayasambandhinItyarthaH / hRdi hRdye| khyAtim amandarasasyandakatvena prasiddhim / labdhavAn prAptavAn / ka iva? bhabdhiriva Apo jalAni dhIyante yasminnasAvabdhiH samudraH, sa iva, sa yathA kAdambarIsahoryA kutsitamambara nIlavarNatvAditi kadambaram , tadasyAstIti kadambaro balarAmaH, tasyeyaM kAdambarI madirA, tasyAH sahodaryA-bhaginyA, sudhA madirayoH samudrarUpaikajanakajAtatvena mitho bhaginIlAt , harSAkhyAyikayA sukhAbhivyajikrayA, AkhAdasamaya eva sukhodayAt / sudhayA unmadhya samudrAduddhRtenA'mRtena / vaibudhe devasambandhini, hRdi hRdaye, khyAtiM sudhArasAkhAdasukhaprayojakatvena prasiddhim , labdhavAn tathA / . ana zleSAnuprANitopamAlaGkAraH / "surA halipriyA hAlA parisudaruNAtmajA / gandhottamA prasannerA kAdambaryaH pari tA" // iti, "pIyUSamamRtaM sudhA" iti, "samudro'bdhirakUpAraH" iti cAmaraH // 27 // . parAgAbhidhA vivRtiH-mAghakavinA sama bhAradikaviM kapizliSTavizeSaNasAmyavicchittyA stauti-mAgheneti / 'yathA kapayaH [ tathA ] mAghena vinitotsAhAH kavayaH padakrame notsahante, [ kintu ] bhAravereva smaranti' ityanvayaH / mAghena mAghanAmnA prasiddhimAsAditavatA zizupAlavadhaM praNItavatA kavivareNa / vinitotsAhAH tadIyakAvyAd uttamasya tatsamasya vA svakIyakAvyasyA'sambhAvanayA bhagnakAvyapraNayanAdhyavasAyAH / kavayaH kAvyakArAH / padakrame padAnAm-vibhaktyantazabdAnAm , krame paurvAparyeNAnukramaNe, kAvyaracanAyAmityarthaH / notsahante na pravartante, pratyutApakIrtibhiyA kautukena kiJcid viracyApi tato nivartante / kintu bhAravereva bhAravinAmAnaM kavimeva / smaranti zizupAlavadhatulyamadasIyakirAtArjunIyamahAkAvyamavalokya mAghakavitulyatvena dhyAyanti, karmaNaH zeSatvavivakSayA'tra SaSThI bodhyA / ka iva ? kapayo yathA vAnarA iva, te yathA mAghena mAghamAsena, kAryakAraNayostAdAtmyAt tajjanyazItenetyarthaH, vinitotsAhAH nirastasaMcArodyamAH, padakrame pAdakSepe, kaci. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA niroddhuM pArthate kena samarAdityajanmanaH / prazamasya vazIbhUtaM samarAdityajanmanaH // 29 // [ pathyA ] spaSTabhAvarasA citraiH padanyAsaiH pranartitA / nATakeSu naTakhIva bhAratI bhavabhUtinA // 30 // [ padhyA ] wwwwww Tippanakam -- niroddhuM kena pAryate ? zakyate, na kenApItyarthaH / kiM tat ? manaH cittam / kiM kurvan ? tyajat muJcat / kiM tat ? samarAdi saGgrAma-mRgayA dyUta- parastrIgamanaprabhRti duSTavastu / kathambhUtam ? vazIbhUtam Ayattam / kasya ? prazamasya upazamasya, kSAnterityarthaH / kimbhUtasya prazamasya ? samarAdityajanmanaH samarAdityAd - haribhadrasU. rikRtacaramakathAyAH sakAzAt, janma-utpattiryasya sa tathoktastasya // 29 // Tippanakam - pranartitA prakarSeNa natenaM kAritA, visphAritetyarthaH / kA ? bhAratI vANI / kena ? bhavabhUtinA kavinA / keSu ? nATakeSu vIracaritrottararAmacaritrAdiSu / kathambhUtA ? spaSTabhAvarasA vyaktazokAdibhAva zRGgArAdirasA / kaiH pranartitA ? padanyAsaiH subantatiGantapadaracanAbhiH / kimbhUtaiH ? citraiH nAnArUpaiH samAsAdibhedena / ha ? naTastrIva bharatabhAryeva, yathA naTI naTena pranatrtyate / kaiH ? padanyAsaiH pAdanikSepaiH / kIdRzaiH ? citraiH janAzcaryakAribhiH, anekaprakArairvA / kIdRzI ? spaSTabhAvarasA spaSTabhAvAH - vyakta svarUpAH, rasAH - zRGgArAdayo yasyAH sA tathoktA, bhAvarasA ca abhiprAyAgraho nartane yasyAH sA tathoktA, yadvA pUrvavad vyAkhyA // 30 // AtapAni dapi saMcAra ityarthaH, notsahante, pratyukta zItasaGkucitAGgA nilIya kvacidavatiSThante, kintu raveH sUryasya, bhAH prabhAH, tyarthaH, smaranti dhyAyanti, zItApanayanAya pratIkSanta ityarthaH / atrApi zleSAnuprANitopamAlaGkAraH // "utsAho'dhyavasAyaH syAt" ityamaraH, "utsAha stUyame sUtre" iti zabdArNavaH // 28 // parAgAbhidhA vivRtiH- - atha samarAditya saMjJaka prazamarasa nidhAnakathAnaka prazaMsAmukhena tatpraNetAraM sRrinetAraM zrIharibhadrasUrimupazlokayati-niroddhumiti / 'samarAdityajanmanaH prazamasya vazIbhUtam [ ata eva ] samarAdi tyajat, manaH, niroddhuM kena pAte' ?, ityanvayaH / samarAdityajanmanaH samarAdityAt- tannAmnaH kathAnakAt, janma- abhivyaktiryasya tasya, prazamasya prapacoparamasya, vazIbhUtaM vazaM gatam, tatkathAnakazravaNa samanantaronmIla dupazamara sAkhAdAnandalaharInimagnamiti samuditArthaH / ata eva samarAdi saGgrAmAdikam, atratyamAdipadaM mRgayA- dyUtAdisaGgrAhakam tyajat vijigISAdivirahAd varjayat, manaH niruktakathAnakazrotRRNAM hRdayam / niroddhuM niruktarasAkhAdAd vyAvartayitum / kena balIyasA'pi puMsA, pAryate zakyate, na kenApItyarthaH, 'ka IpsitArthasthiranizcayaM manaH payazca nimnAbhimukhaM pratIpayet' iti nyAyAt / atra zabdasvarUpAmede'rthaM tAtparya bhedAlADhA nuprAsAlaGkAra- zleSAlaGkArayorekAzrayAnupravezAt saGkaraH / "astriyAM samarA'nIka-raNAH kalaha-vigrahau" ityamaraH // 29 // wwwww parAgAbhidhA vivRtiH:- atha bhavabhUtikavivibhUtimupavarNayati-- spaSTabhAva-raseti / 'bhavabhUtinA citraiH padabhyAsaiH nATakeSu pranartitA [ satI ] bhAratI naTastrIva spaSTabhAvarasA [ sphurati ], ityanvayaH / bhavabhUtinA tannAmaprasiddha kavinA | citraiH guNA-'laGkAr-rItivicitraiH / padanyAsaiH padAnAm vibhaktyantazabdAnAm, nyAsaiH - racanAbhiH / nATakeSu uttararAmacaritAdiSu khyAtavRttakadRzyakAvyeSu tadrUparaGgamadhya ityarthaH / pranartitA prakarSeNa nartitA - svArthAbhinayaM kAriteva satIti pratIyamAnotprekSA / spaSTabhAvarasA spaSTaH - abhivyaktaH, bhAvaH - abhiprAyaH, yadvA vibhAvAdibhirapari puSyamANatayA rasarUpatAmaprApto ratyAdiH sthAyibhAvaH, devAdiviSayA ratirvA, rasazca zRGgArAdiryayA tAdRzI sphurati / ketra ? naTastrIya naTIva, sA yathA bhavabhUtinA bhavatyasmAditi bhavaH zivaH, tasyeva bhUtiH - aizvaryaM naTanotkaTapATavarUpaM yasya tena, nRtyakalAkuzalena naTenetyarthaH, citraiH darzakajanAzcaryakaraiH, taskalAkuzalamAtrapratyeyavicitravidhairvA, padanyAsaiH caraNavikSepaiH, nATakeSu abhinayakarmasu pranartitAH prakRSTarItyA nartanaM kAritA satI, spaSTabhAvarasA spaSTaH- abhinayenAbhivyaktaH, bhAvaH- padavAkyAbhiprAyaH, bhrUvikSepAdirUpo vyabhicAribhAvo vA rasaH zRGgArAdizca yayA tAdRzI sphurati, tathA / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| dRSTvA vAkpatirAjasya zakti gauDavadhoddharAm / buddhiH sAdhvasaruddheva vAcaM na pratipadyate // 31 // [pathyA] bhadrakIrtebhraMmatyAzA: kIrtistArAgaNAdhvanA / prabhA tArAdhipasyeva zvetAmbaraziromaNeH // 32 // [ pathyA ] Tippanakam-buddhiH matiH, na pratipadyate na gRhNAti-na svIkaroti, kAm ? vAcaM vacanam, kAvyakaraNe meM pravartate / kathambhUteya ? sAdhvasaruddhava bhayaniSiddheva / kiM kRtvA ? dRSTvA bhavalokya / kAm ? zaktiM sAmarthyam / kasya ? cAkpatirAjasya bRhaspatirAjasya / kimbhUtAm ? gauDavadhoddharAM gauDavadho nAma-atizAyigAthAkozakAvyazAstram, tatra uddharAm-udbhaTAm / anyatra vAkpatirAjasya jayavarmarAjasya, zakti praharaNavizeSam , dRSTvA, kimbhUtAm ? gauDavadhoddharAM gauDAnAm-gauDanRpAnAm , yo vadhaH-ghAtaH, tatra uddharAm-udbhaTAm , buddhiH sAdhvasaruddhaca vAcaM na pratipadyate, bhayena mukhAd vacanaM na niHsaratItyarthaH // 31 // Tippamakam-bhadrakItaH bappabhaTTAcAryasya / bhramati paryaTati / kA? kiirtiH| kAH? AzAH dizaH / kena ? tArAgaNAdhvanA tArAgaNAbhidhAnakAvyamArgeNa / kimbhUtasya bhadrakIte: ? zvetAmbaraziromaNeH zvetapaTamuninAyakasya, kasyeva kA bhramati ? prabhA kAntiH, yathA tArAdhipasya candrasya bhramati / kAH? dishH| kena? tArAgaNAdhvanA bhAkAzena / tArAdhipasya kimbhUtasya ? zvetAmbaraziromaNeH zvetazvAsau mambaraziromaNizca AkAzamUrdharatnaM ca sa tathoktastasya, bhAkAzabhUSaNasyetyarthaH // 32 // atrApi zleSAnuprANitopamAlaGkAraH / "bhavaH sattA''pti-janmasu / rudrezrayasi saMsAre", "bhUtistu bhasmanni / mAsapAkavizeSa ca sampadutpAdayorapi" iti cAnekArthasaGgrahaH // 30 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha gauDavadhakAvyarAmaNIyakonmIlanamukhena tatpraNetAraM vAkpatirAjanAmAnaM kavimupazlokayati-dRSTeti / 'vAkpatirAjasya gauDavadhoddharAM zaktiM dRSTvA sAdhvasaruddhava buddhirvAcana pratipadyate' ityanvayaH / vAkpatirAjasya tadanvarthanAmro gauDavadhakAvyaM praNItavataH kaveH / gauDavadhoddharAM gauDava-gauDavadhakAvyapraNayane, uddharAm-ud-utkRSTA dhU:bhAro yasyA tAm , draDhIyasIm / zaktiM pratibhAkhyAm / dRSTA anubhUya / buddhiH kavijanAnAM zemuSI pratibhA / sAdhvasaruddhava sAdhavI'syanse nirasyante samIhitasiddharapi yena tat sAdhvasamU-bhayam , tena, apakIrtibhayenetyarthaH, ruddhA-kuNThitA, ivetyasprekSA / vAcaM kAvyabhAvAnubhAvinIM bhAratIm / na pratipadyate na prApnoti, na sphUrtipathamavatArayituM pArayatItyarthaH / yadvA vAkpatirAjasya anupadoktakAvyopAkhyAtasya yazovarmarAjasya / gauDavadhoddharAM gauDavadhe-gauDadezIyanRpavadhakriyAyAm , uddharAm-prAgalbhyapUrNAm , zaktim astravizeSaM sAmarthya vA / dRSTvA nirIkSya / buddhiH taddarzakAnAM matiH / sAdhvasaruddhava bhayaruddhava / vAcaM tadvarNanaparAM vANIm / na pratipadyate na prApnoti mukhAnirgamayitumityarthaH / atrotprekSAlaGkAraH, samRddhivarNanAdudAttAlaGkArazca / "zaktirAyudhabhede syAdutsAhAdau bale zriyAm" iti, "AzaGkA sAdhvasaM daraH" iti cAnekArthasaGgrahaH // 31 // parAgAbhidhA vivRtiH-zrIbappabhaTTAcAryavaryamupavarNayati-bhadrakItairiti / 'zvetAmbaraziromaNestArAdhipasya bhandakIrteH prabhAH kIrtistArAdhipasya prabhA iva tArAgaNAdhvanA AzA bhramati' ityanvayaH / zvetAmbaraziromaNeH zvettam-zubhram, ambaram-vastram , yeSAM te zvetAmbarAH, jainamunivizeSAH, teSAM ziromaNeH-ziromukuTasya, zreSThasyetyarthaH / tArAdhipasya tArANAma-ekadezanyAyena tArakANAma . saMsArasAgarAdattArakANAM munijanAnAmityarthaH / yadvA tArANAma-khadarzane vyApriyamANAnAM bhaktajananamanakanInikAnAm , yadvA tArANAm-nirmalamauktikAnAm, upacArAd nirmalamauktivanirmalatAvatAM zvetAmbaradhAritvena sAdha. ziromaNitvena ca vizadadhavalavasanA''caraNAdInAm , athavA tArANAm-uccatamadezanAdhvanInAm , adhipasya svaaminH| bhadrakIteH anvarthatadaparanAmakasya zrIbappabhaTTAcAryasya / prabhA prakRSTA bhA-dyutiryasyAH sA, 'tArAdhipasya' ityasya 'prabhA' ityasya ca pUrvatrApyanvaya UhanIyaH / kIrtiH kavitvakIrtiH / tArAgaNAdhvanA tArAgaNaH-tannAmakastatpragItakAvyagranthaH, tadrUpeNa adhvanA wwwwww Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA samAdhiguNazAlinyaH prasannaparipaktrimA / yAyAvarakavervAco munInAmiva vRttayaH // 33 // [palyA ] sUrirmahendra evaiko vaibudhArAdhitakramaH / yasyAmocitaprauDhikavivismayakadvacaH // 34 // [pathyA ] Tippanakam-vAco vartante / kasya ? yAyAvaraka rAjazekharasya / samAdhiguNazAlinyaH samAdhilakSaNo yo guNaH--zabdAlaGkAravizeSaH, tena zAlinya:-zlAghAvatyaH / prasannaparipakrimA prasAdapariNatAH / kA iva keSAm ? vRtsaya iva vyApArA iva, munInAM yatInAm, samAdhiguNazAlinyaH samAdhAnaguNazlAghAvatyaH, yadvA samAdhizca guNAzca kSAmsyAdayastaiH zobhAvatyastathA, prasannaparipakrimAH nirmalA: svrgaapvrgphlpaaknirvRttaaH||33|| Tippanakam-mahendra eva, ekaH advitIyaH / sUriH AcAryaH vartate / vaidhudhArAdhitakramaH vividhacidvadRndasevitapAdaH / yasya mahendrasUreH / vacaH vacanamasti / kIdRzam ? amocitaprauDhikavivismayakRt amayocitaprauDhayaH-devayogyaprauDhatAH, ye kavayaH-kavitAraH, teSAM vismayakRt-AzcaryakAri / anyatra mahendra eva devarAja eva, ekaH sUriH vidvAn / kIdRzaH? vaivudhArAdhitakramaH devasamUhasevitacaraNaH, yasya mahendrasya, vacaH, amayocitaprauDhikavivismayakRt amartyaH-devaH, ucitapnauDhizca-yogyaprauDimA ca, yaH kaviH-bRhaspatiH, tasya vismayakRtAzcaryakAri // 34 // mArgeNa, tadanthadvAretyarthaH / AzAH sarvadizaH / bhramati vyApnoti, prasaratItyarthaH / kasya keva ? zvetAmbaraziromaNeH zvetam-nirmalam , yad ambaram-AkAzam , tasya ziromaNe:-zirobhUSaNasya, bhadrakItaH sundarakIrteH, tArAdhipasya candrasya / prabhA iva prakRSTA bhA iva, candrikevetyarthaH, sA yathA tArAgaNAdhvanA sArAgaNasya mArgeNa, AkAzamArgeNeti yAvat , AzAH sarvadizaH, bhramati vyApnoti tthaa| __ ihApi zleSAnuprANitopamAlaGkAraH / "ambaraM vyoma-vastrayoH / kArpAse surabhidravye" iti, "tAro nirmalamauktike / muktAzuddhAvucanAde nakSatra-netramadhyayoH" iti, "bhadraM tu maGgale / mustaka-zreSThayoH sAdhau kAzane karaNAntare" // iti, "adhvA kAlavartmanoH" iti caanekaarthsnggrhH|| 32 // parAgAbhidhA vivRtiH-~yAyAvaranAmAnaM zrIrAjazekharakaviM stauti-samAdhiguNazAlinya iti / 'yAyAvarakavervAco munInAM vRttaya iva samAdhiguNazAlinyaH prasannaparipakrimAH [vilasanti ]' ityanvayaH / yAyAyarakaveH yAyAvaranAmnaH kAvyakArasya / vAcaH kAvyabhAvamApannA vANyaH / samAdhiguNazAlinyaH samAdhiH-ArohaNAvarohaNakramaH, sa cAsau guNa:prAcInAbhipreto mAdhuryAdiguNatrayAtiritto guNaH, yadvA samAdhiH-"samAdhiH sukara kArya kAraNAntarayogataH" iti kAvyaprakAzakRllakSito'laGkAravizeSaH, sa cAsau guNaH-zobhAdhAyako dharmaH, tena zAlanve-zobhante tacchIlA yAstAH / prasannaparipakrimAH prasannAH prasAdaguNAnvitAH, paripakrimAH-paripAkena nivRttAH, suvivekAgniparipakkA ityarthaH, suvivicya nibaddhA iti yAvat , vilasanti / kA iva ? munInAM saMyaminAm , vRttayaH antaHkaraNavRttayaH, iva tA yathA samAdhiguNazAlinyaH "tadevArthanirbhAsaM svarUpazUnyamiva samAdhiH" iti pataJjaliprabhRtiparibhASitaH svarUpamapi vilApyeva dhyeyArthamAtrAkAreNa pratibhAsaparyavasitaM dhyAnameva samAdhiH, yogasyAntaraGgamaGgam , tadrUpeNa guNena-muktiprayojakotkarSeNa, yadvA niruktasamAdhinA, guNai:-kSamAdibhizca zAlante-zobhanta ityevaMzIlA iti tathA, prasanaparipakrimAH prasannAH-rAgAdimalApanayanAnnirmalAH, santoSAtmAno vA, paripakrimAH-paripakvAH, na tu vyutthAyinyaH, tathA / atrApi zleSAnuprANitopamAlaGkAraH / "samAdhiH syAt samarthane / cittaikAyya-niyamayormoMne" iti, "prasAdo'nugrahasvAsthya-prasattiSu / kAvyaguNe" iti cAnekArthasaGgrahaH // 33 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha khadharmaguruM khabandhuzobhanamunidIkSAguruM ca zrImahendrasUrivaraM kavivaraM prazaMsatisUrimahendra iti / 'vaibudhArAdhitakramaH [ saH ] mahendra evaikaH sUriH [ asti ], yasya vaco'mayocitaprauDhikavivismayakRt Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| sa madAndhakavidhvaMsI rudraH kai bhinandyate / suzliSTalalitA yasya kathA trailokyasundarI // 35 // [padhyA ] Tippanakama-sa rudraH rudrAbhidhAnaH kaviH / kainAbhinandyate ? sarvairapi prazasyate / kIdRzaH ? madAndhaka vidhvaMsI madAndhA:-dandhiAH , ye kavayastAn dhvaMsayate-tiraskaroti parAbhavatIti sa tthoktH| yasya kathA vartate, kimAkhyA? trailokyasundarI / kimbhUtA ? suzliSTalalitA puSTazleSadhanA lAlityaghanA ca / anyatra rudraH haraH / kairnAbhinandyate ? sarvairapi prazasyate / kIdRzaH ? samadAndhakavidhvaMsI samadaH-madasahitaH, bhandhaka:-mandhakAsuraH, tasya vidhvaMsI-vidhAtI / yasya suzliSTalalitA AliGganavatI gaurI / kimbhUtA? trailokyasundarI trailokye-tribhubamamadhye, sundarI-saundaryayuktA // 35 // [vartate]' itynvyH| uttarArdhaniveziyacchabdAnurodhena pUrvArdhe tacchabdo'dhyAhRtya yojanIyaH, tathA ca vaibudhArAdhitakramaH vividhA viziSTA vA budhAH-vidvAMso vibudhAH, teSAM samUho vaivudham , tena athavA vai-nizcayena, budhaiH-vidvadbhiH, ArAdhitausevitau kramau caraNau yasya saH, vidvadvandavanditapAdAravinda ityarthaH / saH-yacchabdabodhyatvena kavitAtparyaviSayaH / mahendra eva mahendrasaMjJaka eva, ekaH advitIyaH, sUriH vidvAn , AcArya iti yAvat , astIti zeSaH / yasya kavivaryasya / vacaH kAvyabhAvApannA vAk / amocitaprauDhikavivismayakRt amAH-devAH, taducitA-tadabhyastA tadyogyA vA, prauDhi:-kAvyapraNayanapragalbhatA yeSAM teSAmapi kavInAm , vismayakRt-Azcaryajanakam / yadvA 'amayocitaprauDhi' 'kavivismayakRs' iti pRthak padam , tathA ca A samantAt , masaH-manujaiH, racitA-paricitA, prauDhiH-racanAnaipuNyam , yasmiMstat , ata eva kavivismayakRta, iti prAsaGgiko'rthaH / zleSAnuprANito'rthastu-vaibudhArAdhitakramaH vibudhAnAM-devAnAM samUho vaibudham , tena ArAdhitakramaH-sevitacaraNaH surAdhipatitvAt , sa mahendra eva mahAn indra eva, ekaH advitIyaH, sUriH vidvAn asti, yasya vacaH vividhavaidagbhyamayI cAka, amocitaprauDhikavivismayakRt amartyaH-devarUpaH, ata eva ucitaprauDhiH abhyastapragalbhatAkazca, yaH kaviH-vAcaspatyena kabanakuzalastadAcAryo vRhaspatiH, tadvismayakRt-skhaziSye'pi khasamadhikavAgvadagdhyopalabdhyA tasyApyAzcaryajanakam , athavA matsaH-mAnavaiH, ucitA-abhyastA, iti mocitA, na maloMcitA amayocitA tAdRzI, athavA amocitA-devayogyA, prauDhiryasya tasya kaveH-daityagurorapi, vismayakRt-Azcaryajanakam , padapArthakye tu amocitaprauDhi devaparicitaprauDhatAkam , kavivismayakRta kaveH kavanakarmaNaH, bRhaspateH zukrasya vA, AzcaryajanakaM c| atrAtizayoktizleSAlaGkArayoH saMsRSTiH / "dhImAn sUriH kRtI kaviH" iti, "san sudhIH kovido budhaH" iti cAmaraH, "kramaH kalpA'ddhi-zaktiSu / paripATyAm" iti, "kaviH kAvyasya kartari / vicakSaNe daityagurau syAt" iti cAnekArthasaGgrahaH // 34 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha trailokyasundarIsaMjJakakathAM grathitavantaM zrImantaM rudrakavi rudrazliSTavizeSagairupazlokayatisa madAndhakavIti / 'yasya suzliSTalalitA trailokyasundarI kathA [ asti ], madAndhakavidhvaMsI sa rudraH kairnAbhinanyate ?' ityanvayaH / madAndhakavidhvaMsI madena khakavitvAbhimAnena andhA:-anyadIyakAvyotkarSadRSTizUnyAH, ye kavayastAn dhvaMsayatitadIyamadAndhatAM nirasyati taccholo yaH, 'zikhI dhvastaH' ityatrevAtrApi vizeSyAMzabAdhitAyA dhvasanakriyAyA | madAndhatvalakSaNa - vizeSaNAMzamAtraparyavasAnAt / rudraH rudranAmA kaviH, kaiH guNapraNayibhiH / na abhinandyate zlAghyate, sarvairevetyarthaH / kutaH? yasya kavivareNyasya / suzliSTalalitA suzliSTA-sundara zleSAlaGkArAlaGkRtA, ata eva lalitA-lokapsitA ca, athavA suzliSTaiHsundara zleSAJcitaiH padaiH llitaa| trailokyasandarI tatsaMjJikA, kathA kAvyavizeSaH, astIti zeSaH / zleSAnuraNito'rthastusamadAndhakavidhvaMsI madena-balAvalepena, sahitaH samadaH, yaH, andhakaH andhakanAmA daityaH, taM vidhvaMsayati-vinAzayati, tacchIlo yaH saH, rudraH shngkrH| kaiH balAbalavivecakaiH / na abhinandyate balavattaratvena prazasyate, sarevetyarthaH / kutaH? yasya yannirUpitadAmpatyavatI, suzliSTalalitA ardhAGgabhAvena samyagAliGgitA, kutaH ? yato lalitA-abhIpsitA, yadvA yatastena suzliSTA, ato lalitA-tadIpsitatvena lokaiH pratIyamAnA, anIpsitatve sumleSAnupapatteH, yadvA suzliSTam-samyaganvitam, lalitam-hAvavizeSaH, yasyAM sA, trailokyasundarI trailokye-tribhuvane, sundarI-niratizayasaundaryazAlinI strI, asti-zaktirUpeNa tiSThati, atastAdRzazaktizAlitayA tasya tadyogyatvamiti bhAvaH // atra sbhaamnggshlessaalngkaarH||"llitmiipsite" ityamaravRttiH,"strINAM vilAsa-kivvokavibhramA lalitaM tathA" itymrH||35|| M Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA santu kardamarAjasya kathaM hRdyA na sUktayaH / wwwwwwwwww kavitrailokya sundaryA yasya prajJAnidhiH pitA // 36 // [ padhyA ] kecid vacasi vA*ye'nye kesyazUnye kathAra se | kecid guNe prasAdAdau dhanyAH sarvatra kecana || 37 // astyAzcaryanidhAnamarbuda iti khyAto giriH khecaraiH kRcchrAlaGghitadigvilaGghazikharagrAmo'grimaH kSmAbhRtAm / mainAkena mahArNave haratanau satyA praveze kRte yenaikena himAcalaH zikhariNAM putrIti lakSyo'bhavat ||38|| [ zArdUlavikrIDitam ] Tippanakam - [ neha vyAkhyAtam ] // 36 // Tippanakam - [ neha vyAkhyAtam ] // 37 // Tippanakam - zrIbhojadevarAjavaMzavarNana pUrvaka bhoja devavarNanArthamarbuda girivarNanamAha - astItyAdi / khecarAH - vidyAdharAdayaH / grAmaH samUhaH / satyA gauryA // 38 // parAgAbhidhA vivRtiHteH atha kardamarAjakavimanupadIpavaNitarudra kavitanayatayA stauti - santu kardamarAjasyeti / [tasya ] kardamarAjasya sUktayaH kathaM na hRdyAH santu, yasya prajJAnidhiH trailokyasundaryAH kaviH pitA [AsIt ]' ityanvayaH / atrottarArdhanivezita yatpadotthitA''kAGkSayA pUrvArdhe tatpadamadhyAhAryam evaM ca tasya kardamarAjasya tannAmnaH zrImadudrakavianmanaH kaveH sUktayaH guNAlaGkArAdicamatkRtA vAcaH, hRdyAH sadyorasAmRtasyanditayA sahRdayahRdayAhlAdikAH, kathaM na santu ? santyevetyarthaH / kutaH ? prajJAnidhiH prajJAyAH - navanavAnalpakalpanAtmikAyAH, AntararatnarUpa pratibhAyA ityarthaH, nidhiH-saGgrahAspadam, ata eva trailokyasundaryAH anupadopazlokitAyAstannAzyAH kathAyAH, kaviH viracayitA, yasya kaveH, pitA janakaH, AsIditi zeSaH / evaM ca "AtmA vai jAyate putraH" iti zruti siddharudrakavitAdAtmyasya tasya kaverapi sahRdayarocakoktikatvamucitameveti bhAvaH / asyAM vyAkhyAyAM pUrvArdhavivakSitArthaM prati uttarArdhavAkyArthasya hetutayA kAvyaliGgAlaGkAraH / zleSabalAnuraNito'rthastu kardamAnAm- paGkAnAm, tAddharmyeNa tadupalakSitAnAM nadInAm, rAjA - patiH samudraH, tasya tadvarNanaparAH sUtayaH, hRdyAH zrotRRNAM hRdayapriyAH, kathaM na santu santyevetyarthaH, samRddhavastuvarNanasya sarvapriyatvAt / prajJAmadhiH prAjJapravaraH, trailokya sundaryAH pArvatyAH, pitA himAlaya eva yasya samudrasya, kaviH abhijJaH, pazcimottarabhAgayoH pUrvapazcimapArzvAbhyAmavagAhya samudre sAkSI asti / evaM ca tatsamRddherna kaviprauDhoktisiddhatvam api tu sasAkSikatayA svataH siddhatvameveti tadvarNanasya hRdyatvamupapadyate / "kavirvAlmIki - kAvyayoH / sUrau kAvyakare puMsi" iti medinI // 36 // parAgAbhidhA vivRtiH - atha prakRtakathopoddhAtamupakSetukAmaH kaviH kAcidekAM kalAmAkalayya tatkalAvikalAn prati nAhaGkaraNIyam, biralasyaiva sakalakalAkatvenAhaGkarturapi katipayakalA vaikalyasambhavAditi dhvanayan kavijanavinayAdhAna sambhAramupasaMharati---kecid vacasIti / 'kecid vacasi dhanyAH, anye vAcye dhanyAH ke'pyazUnye kathArase dhanyAH kecit prasAdAda guNe dhanyAH kecane sarvatra dhanyAH' ityanvayaH / kecit katicit kavayaH, vacasi avadhAraNanyAyAd vacasyeva alaGkArarItivizeSa puraskAreNa zabdAtmaka kAvya zarIrAMzasannivezanakalAyAmevetyarthaH, dhanyAH kuzalAH, na tvanupadamucyamAnAyAmanya kalAyAmityarthaH / anye apare kavayaH, vAcye alaGkAravizeSapuraskAreNa vAcya eva, arthAtmakazarIrAMzayojanAtmaka kalAyAmevetyarthaH, dhanyAH / ke'pi kecana kavayaH, azUnye avikale, kathArase svanibadhyamAnakathAyAmabhivyaGgyatayA zRGgArAdirasanivezana eva, zabdArthayugalAtmaka kAvyazarIre rasAtmakajIvanAvAna kalAyAmevetyarthaH, dhanyAH nipuNAH / kecit katipaye, prasAdAdau guNe prasAdamAdhuryau jorUpaguNa eva, rasarUpakAvyAtmani tattadra socitaguNAdhAnakalAyAmevetyarthaH, dhanyAH vicakSaNAH / kecana kecideva su, viralA evetyarthaH, sarvatra anupadoktasakalakalAsu, dhanyAH vidagdhAH, na tu sarva ityarthaH / atrAlaGkArarItikalayoranullekhAt kavercyUnatvaM nodbhAvanIyam, tayoH zabdArthagatatvena mayAkhyAnadizA zabdArthavinyAsa - kalAyAmevAntarbhAvAt / atra parisaMkhyAlaGkAraH // 37 // parAgAbhidhA vivRtiH - athAdhikRtakathApraNayanaprINanIya zrImadbhojarAjavarNanAGgatayA tadvaMzaM prazaMsitukAmaH kaviH wwwww Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / vAsiSThaiH sma kRtasmayo varazatairastyagnikuNDodbhavo bhUpAla: paramAra ityabhidhayoM khyAtA mahAna le / adyApyudgataharSagadgadagiro gAyanti yasyArbude vizvAmitrajayorjitasya bhujayorvisphUrjitaM gurjarAH // 39 // [ zArdUlavikrIDitam ] Tippanakam - vAsiSThairityAdi / kRtasmayaH vihitagarvaH / vizvAmitrajayorjitasya vizvAmitrarSiparAbhavavisphuritasya // 39 // kAzmIrakuGkumanyAyena bhAvAnAmudbhavakSetrAnuguNatayA tadudbhavAdhAramadagirimadbhutaguNairAdau vizinaSTi - astIti / 'AzcaryanidhAnam, khecaraiH kRcchrAlaGghitadigvilaGghazikharagrAmaH [ ata eva ] kSmAbhRtAmaprimaH, arbuda iti khyAtaH [ saH ] giriH, asti, mainAkena mahArNave satyA haratanau praveze kRte [ sati ] himAcala:, yena ekena zikhariNAM [ madhye ] putrIti lakSyo'bhavat' ityanvayaH / AzcaryanidhAnam AzcaryANAm - vismayajanakAvalokanakarmaNAM vividhamaNigaNauSadhiprabhRti vastUnAm, nidhiH- saMcathAspadam / khecaraiH gaganavihAribhirvidyAdhara kinnarAdibhiH kRcchrAt prayAsAn laGghitadigvilaGkSizikharanAmaH laGghitaH - gaganavihArAyAtikrAntaH, digvilaGghI - paramoccatayA pazcimadigavacchinna / kAza maNDalo dhvavatIM, 'digvilambi' iti pAThe'pi taddigavacchinnAkAzamaNDalordhvAvalambI, zikharagrAmaH --zRGgasandoho yasya saH / ata eva kSmAbhRtAM parvatAnAm, agrimaH agragaNyaH / arbuda iti khyAtaH tannAmnA saMskRtavAGmaye vizrutaH, 'Abu' iti tadapabhraMzanAtrA ca loke vizrutaH / saH - uttaradalaghaTakayatpadabodhyatvena tAtparyaviSayaH, giriH parvataH asti adyApi vidyate / sa kaH ? mainAkena menakAyA himAcalapatnyA apatyaM pumAniti mainAkastena, tannAmnA himAlayasUtena, mahArNave mahAsamudre, praveze parvatapakSacchedanodyatendrabhayAd antastirodhAne kRte sati satyA prAgbhave svapitrA dakSeNArAndhamakhamahotsave bhartuH zivasya nimantraNAbhAvabhAvitenApamAnena svayamevAgnau zarIratyAgarUpaM satIkAryaM kRtavatyA pArvatyA'pi, parvatApatyatayA parvatavidrohIndrabhayAd haratanau zivazarIre praveze zivazaktirUpatayA tirodhAne kRte sati, himAcalaH himAlayaH, ekena ekamAtreNa, yena arbudena pitRprItipratyAkhyAtendrabhayena zikhariNAM parvatAnAM madhye, svasamAja ityarthaH, putrIti putravAnayamityevam, lakSyaH lokairdRzyaH "lakSiN darzanAGkayoH" iti dhAtupAThAta, putravattvena lokapratyakSagocara ityarthaH abhavat tadAnImAsIt / mainAka-pArvatyostadapatyayostadAnImuktarItyA nilInayorarbudenaivaikaputreNa pitRbhaktena tasya putravattvaM lokairavalokyamAnamAsIditi bhAvaH / purA pakSavadbhiradribhirabhita uDDIyamAnaiH pakSAnupasaMhRtya kvacidavitarkitamApatadbhizva jagatazcUrNanabhavalokya maghavatA svakulizena tatpakSakartanakarmaNyArabhyamANe tadbhayAnmainAko mahodadhau pArvatI ca zivazarIre tirodadhe, paramarbudastu svapitRsnehAd yathAsthAnameva tasthASiti paurANikI vArtA / atra kbhAbhRdagrimatvaM prati hetuvidhayA''zcaryanidhAnatvAdInAM nibandhanAt kAvyaliGgAlaGkAraH, chekAnuprAsaceti bodhyam / "mahIdhe zikhari kSmAbhRdaddAryavaraparvatAH" iti, "kUTo'strI zikharaM zRGgam" iti cAmaraH // 38 // 1 parAgAbhidhA vivRtiH - athoktA calopacitazrIbhojarAjavaMzamadasIya bIjabhUtabhUpAlaM ca vikramotkarSavarNanamukhenopanyasyati---vAsiSThairiti / 'agnikuNDodbhavaH, vAsiSTaiH varazataiH kRtasmayaH, paramAra ityabhidhyA mahImaNDale khyAtaH [ saH ] bhUpAlaH, arbude asti sma, vizvAmitrajayorjitasya yasya bhujayoH visphUrjitam udgataharSagadgadagiro gurjarA adyApi arbude gAyanti, ityanvayaH / agnikuNDodbhavaH abhikuNDe - vasiSTha (hitAmikuNDe, udbhavaH- tatprakSiptAhutibhya AvirbhAvo yasya saH / tenaiva hetunA tadvaMzasyApyagnikuNDApadezyatvamiti bodhyam / ata eva vAsiSThaiH vasiSThamunerAgataiH varazataiH zatasaMkhyopalakSitavaraiH kRtasmayaH janitamadaH / ata eva paramAra ityabhidhayA parAn zatrUn mArayatItyarthaka paramAra nAmnA mahImaNDale bhUvalaye, na tu kvacid bhUbhAga eva khyAtaH prasiddhaH, saH anupadavakSyamANayatpadapratipAdyatyena tAtparyaviSayaH, bhUpAlaH kSitipatiH, arbude tannAni nirukta parvate, asti sma AsId, babhUvetyarthaH / vizvAmitrajayorjitasya vizvAmitrasya - tannAno gAdhirAjAtmajasya kSatriyarSeH, jayaH - parAjayaH, tena Urjitasya udvelitabalasya, yasya varNyamAnabhUpateH, bhujayoH bAhoH, visphUrjitaM vikrAntigAthAm, udgataharSagadgadagiraH udgatena tadvikramazravaNoditena, harSeNa-Anandena, gaddA avyaktA giro vANyo yeSAM tAdRzAH, 5 tilaka0 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA tasminnabhUd ripukalatrakapolapatravallIvitAnaparazuH paramAravaMze / / zrIvairisiMha iti durdharasainyadantidantAprabhinnacaturarNavakUlabhittiH // 40 // [ vasantatilakA ] tatrAbhUd vasatiH zriyAmaparayA zrIharSa ityAkhyayA vikhyAtazcaturambarAzirasanAdAmnaH prazAstA bhuvaH / bhUpaH kharvitavairigarvagarimA zrIsIyakaH sAyakAH paJceSoriva yasya pauruSaguNAH keSAM na lanA hRdi // 41 // [zArdUlavikrIDitam ] Tippanakam-[ neha vyAkhyAtam ] // 40 // 11 // gurjarAH gurjaradezIyAH, arbude tatsaMjJakagirau, adyApi adhunA'pi, prakRtakavikAle'pItyarthaH, gAyanti sasvaramudIrayanti / etenArbudagiregurjarAntarvartitvamabhivyajyate / arbudAcale nivasato vasiSTha RSernandinInAmnyAM dhenau vizvAmitreNApahRtAyAmatIva kudhyan vaziSThaH khAhitAgnikuNDe samantrAtibhirbumarAjanAmakamekaM vIramudbhAvayAmAsa svavaraistamabhivardhayAmAsa ca / sa cotpadya sadya eva vizvAmitrasainyaM saMhatya nandinImAninAya, atyantasantuSTavasiSThakRtaparamAretyanvarthanAnA prasiddhimavApa ceti saMkSiptamaitihyam / / ana vRttyanuprAsaH kAvyaliGgaM cAlaGkAraH / "darpo'bhimAno mamatA mAnazcittonnatiH smayaH" ityabhidhAnacintAmaNiH // 39 // parAgAbhidhA vivRtiH-atha paramAravaMzasArabhUtamarikarinikarakesaritayA'rthavadAkhyAvikhyAtavikramaM zrIvairisiMhasaMjJakabhavanipatiM stauti-tasminnabhUditi / tasmin paramAravaMze durdharasainyadantidantAyabhinnacaturarNavakUlabhittiH, ripukalanakapolapatravAllI vitAnaparazuH, zrIvairisiMha iti [nRpatiH] abhUt' ityanvayaH / tasmin anupadopazlokite, paramAravaMze paramArasaMjJakanRpatikule, durdharasainyadantidantAgrabhinnacaturarNavakUlabhittiH durdharANAM-duratikramANAm , sainyadantinA-sainikahastinAm , dantApraiH-dantAgrabhAgaH, bhimAH- vighaTitAH, caturNAm-caturdigvartinAm , arNavAnAm-samudrANAm , kUlabhittayaH-taTaH kuDyAni taTasImAna iti yAvat , yena saH, vijitasarvadika ityarthaH / ata eva ripukalatrakapolapatravallIvitAnaparazuH ripUNAm-tattaddigavasthitazatrUNAm , kalavANi-panyaH, tAsAM kapole-gaNDasthale, upalakSaNatvAt stanamaNDala ca, patravallI-dezabhedabhinnakastUrikAdidravacitritapatrAzcitalatA, tasyA vitAnaH-vistAraH, tatra parazu:-kuThArarUpaH, ripUn nihatya tadananAsu vaidhavyApAdanena taducchedakatvAt / zrIvairisiMha iti vairiSu-vairirUpadvipeSu, siMhaH-kesarIti vairisiMhaH, zriyA sahito vairisiMha iti zrIvairisiMha ityAkhyaH, nRpopAkhyAnopakramAnnRpaH, abhUt ajni| atra rUpakramatizayoktizcAlaGkAraH / "kalanaM zroNi-bhAryayoH" iti rabhasaH, "vallI syAdajamodAyAM latAyAM kusumAntare" iti haimaH, "dvayoH kuThAraH khadhitiH parazuzca parazvadhaH" iti, "kulaM rodhazca tIraM ca" iti, "bhittiH strI kujyam" iti cAmaraH / vasantatilakAvRttam , lakSaNaM tu prAguktameva // 40 // ___parAgAbhidhA vivRtiH-athoktavaMze zrIvairisiMhAtmajanmAnaM zrIsIyakanAmAnaM nRpatimabhiSTauti-tatrAbhUditi / 'tatra triyAM vasatiH, caturamyurAzirasanAdAmnaH bhuvaH prazastA, kharvitavairigarvagarimA, aparayA zrIharSa ityAkhyayA vikhyAtaH, zrIsIyakaH [sa:] bhUpaH abhUt, paJceSoriva yasya pauruSaguNAH sAyakAH keSAM hRdi na lagnAH' itynvyH| dhiyAM vividhasampa. dAm, vasatiH AzrayaH / caturamburAzirasanAdAnaH catvAraH-prAcyAdicaturdigavasthAyitayA catuHsaMkhyakAH, amburA. zayaH sAgarA eva, rasanAdAma-kAzcIguNo yasyAstasyAH, bhUvaH pRthivyAH, akhaNDamahImaNDalasyetyarthaH, prazAstA prakarSeNa shaaskH| khAvaMtavarigavegarimA kharvitaH-mandatAmitaH, vairiNA-zatrUNAm, gavegarimA-AbhamAnabhUyastvaM yena saH, khavitapadasthAne carvitapadapAThe carvitaH-bhakSitaH, vidhvaMsita ityarthaH, garvagavimA yena saH / aparayA dvitIyayA, zrIharSe ityAkhyayA zrIharSa iti sArthakasaMjJayA, vikhyAtaH prsiddhH| bhUpaH nRpaH, abhUt babhUva, bhUpa ityasya sthAne sUnuriti pAThe zrIvairisiMhasya suta iti tadartho bodhyaH / paJceSoriva paJca-"unmAdanastApanazca zoSaNaH stmbhnstthaa| sammohanazca kAmasya paJca bANAH prakIrtitAH" / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / tasyodaprayazAH samaste subhaTamAmAgragAmI sutaH siMho durdharazatrusindhuratateH zrIsindhurAjo'bhavat / ekAdhijyadhanurjitAndhivalayAvacchinnabhUryasya sa zrImadvAkpatirAjadevanRpatirvIrAmaNIratrajaH // 42 // AkIrNAjitaH saroja kalazacchatrAdibhilaJchanaistasyAjAyata mAMsalAyatabhujaH zrIbhoja ityAtmajaH / 35 prItyA yogya iti pratApatrasatiH khyAtena muJjAkhyayA yaH skhe vAkpatirAja bhUmipatinA rAjye'bhiSiktaH svayam ||43|| [ zArdUlavikrIDite ] Tippanakam - [ neha vyAkhyAtam ] // 42 // 43 // ityuktAH paJcasaMkhyakAH, iSavaH-vANAM yasya tasya kAmasyeva yasya pauruSaguNAH parAkramaguNakAH, sAyakAH bANAH, keSAM vidviSAM kAmadevapakSe keSAM puMsAm hRdi vakSasi, pakSe manasi na lagnA, api tu sarveSAmityarthaH / atra chekAnuprAsa upamA cAlaGkAraH / " rasanA kAJcI -jihvayoH" iti vizvaprakAzaH, "napuMsi dAma sandAnam" ityamaraH, "pauruSaM puruSasya syAd bhAve karmaNi tejasi" iti vizvaH, "zare khaGge ca sAyakaH" ityamaraH // 41 // wwwww parAgAmidhA vivRti-(-- atha zrIbhojarAjapitaraM zrIsindhurAjamupa zlokayati - tasyodagrayazA iti / 'udaprayazAH, saMmasta subhadraprAmAgragAmI, durdharazatru sindhuratateH siMhaH, [saH] zrIsindhurAjaH, tasya sutaH abhavat, ekAdhijyadhanurjitAndhivalayAvacchinnabhUH, sa zrImadvAkpatirAjadeva nRpatiH yasya agrajaH, abhavat' ityanvayaH / udagraMyazAH udagram-unnataM, utkRSTamityarthaH, yazaH - nikhiladigvistIrNa prazastiryasyAsau 'ekadigvyApinI kIrtiH sarvadigvyApakaM yazaH' iti yazasaH paribhASaNam / samastasubhaTagrAmAgragAmI samastAH sakalA ye subhaTAH - suSThu bhaTA yoddhAraH, teSAM grAmaH samUhaH, tatra agragAmI - agresaraH / durdhara - zatru sindhuratateH durdharANAM - durdharSANAm, zatrusindhurANAM - ripugajAnAm, tateH- samUhasya, siMha :- siMharUpastadvat vidArakatvAt, zakasindhureti pAThe durdharANAM zakrasindhurANAm-indragajAnAmairAvatAdInAm, tatairiti vyAkhyeyam / saH - uttarArdhaniviSTa*tpadArthatvena kavitAtparyaviSayaH / zrIsindhurAjaH sindhuSu -sAgareSu, rAjA - mahAniti sindhurAjaH, zauryaudAryAdiguNamahodadhirityarthaH, zriyA sahitaH sindhurAjaH zrIsindhurAjetyanvarthasaMjJa iti tathA / tasya sIyakanRpateH sutaH putraH, abhavat abhUt / ekAdhijyadhanurjitAndhivalayAvacchinnabhUH ekena niSpratidvandvinA, adhijyena - jyAm mauvam adhirUDhena, AkR netyarthaH, dhanuSA, jitA - svAyattIkRtA, abdhivalayAvacchinnA samudrasandoha sImitA, bhUH pRthivI yena saH, sArvabhaumatvamApana ityarthaH / vIrAgraNIH zUraziromaNiH / saH prasiddhaH / zrImadvAkpatirAja devanRpatiH zrImAn vAkpatirAjadevanAmA bhUpatiH, yasya zrIsindhurAjasya, agrajaH pUrvajanmA, abhavat AsIt / zrIvAkpatirAjadevaH zrIsIyakamRpatenaurasaH suta AsIt, api tu tenAmutena muJjakSetre kenacid vikSipto'sau zaizave'pi bhAgyAbhivyaJjakamaJjulAkRtitayA svasuta snehenAnIya zRGgArasundarIrAjyai samarpitastayA lAlanA- pAlanAmyAmApyAyita iti kRtrima suta iti kRtvA jAta pUrvAyApi tasmai rAjyamadattvA pazcAt padmarAzyA prasUtAyApi zrIsindhurAjA yaivaurasaputrAya nRpatirasau rAjyaM dattavAnAsIt, zrIsindhurAjena tUpabhujyAnte tasmai samarpitamiti tadAnIntanamevAdasIya vIryametatpadyena bhAvitamiti bodhyam / atra chekAnuprAso rUpakamatizayoktizcAlaGkAraH / "ucca prAMzUlatodaprocchritAstu" ityamaraH, "bhaTTaH syAt puMsi vIre ca, vizeSe pAmarasya ca" iti medinI, " stamberamadvirada-sindhura-nAga- dantinaH" ityabhidhAnacintAmaNiH // 42 // parAgAbhidhA vivRtiH - atha kavikAlikarAjyAdhipatayA prakRtakathAlatikA''lavAla rUpatayA ca zrIbhojarAjamatimaJjupadya saptakAmbujakhajA sabhAjayati - AkIrNAGgitalaH iti / 'sarojakalazacchatrAdibhiH lAJchanaiH AkIrNAGghritalaH, mAMsalAyatabhujaH pratApavasatiH, zrIbhoja iti tasyAtmajaH, ajAyata, yaH muJjAkhyayA khyAtena vAkpatirAjabhUpatinA svayaM yogya iti sve Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA devyA vibhramasadma padmavasateH karNAvataMsaM kSiteH saubhAgyapratipakSamindumahasaH sargAdbhutaM vedhsH| dhatte yo'vadhibhUtamIkSaNahRtAM netrAmRtaM yoSitAM rUpanyakRtakAmamadbhutamaNistambhAbhirAmaM vapuH // 44 // [zArdUlavikrIDitam] Tippanakam-[ neha vyAkhyAtam ] // 44 // rAjye prItyA abhiSiktaH' ityanvayaH / saroja-kalaza-cchatrAdibhiH kamala-kalazA-''tapatrAkArarekhAtmakaiH, lAJchanaiH bhAgyacihnaH, AkIrNAzitalaH pUrNapAdapRSTaH, sAmudrikazAsne tAdRzarekhAnAM rAjyayogabhivyaJjakatvAbhidhAnAt / taduktam-"chatraM tAmarasaM dhanU rathavaro dambholi-kUrmA-'GkuzA vApI-svastika-toraNAni ca saraH paJcAnanaH pAdapaH / cakraM zaGkha-gajau samudra-kalazau prAsAda-matsyA yavA yUpastUpakamaNDalUnyavanibhRt saccAmaro darpaNaH" // 1 // iti, "ukSA patAkA kamalAbhiSekaH sudAma kekI dhanapuNyabhAjAm" iti ca / mAMsalAyatabhujaH mAMsalau-sthUlau balavantAvityarthaH, Ayatau-dI! ca, bhujau-bAhU yasya saH, bAhubalazAlItyarthaH / pratApavasatiH pratApasya-zaktidaNDajanyakSAtratejasaH, vasatiH-AzrayaH / zrIbhoja iti shriibhojnaamvishrutH| tasya zrIsindhurAjasya nRpateH, AtmajaH sutaH, ajAyata abhUt / yaH paJcAzattamapadyaghaTakatatpadabodhyatvena kavi. tAtparyaviSayaH, bhojarAjaH, mujAkhyayA mukhyatRNavizeSakSetropalabdhatayA bhuJjanAnA, khyAtena prasiddhimApannena vAkpati bhUpatinA vAkpatirAjadevanAnA nRpatinA, svayama Atmanaiva na tu bhojapitrA zrIsindhurAjena, yogya iti rAjyadhurAdhAraNanipuNo'yamiti pratItya, sve rAjye khAdhiSThitarAjyAsane,prItyA vAtsalyena, abhiSiktaH abhiSekavidhinA sthApitaH / zrIbhojarAje pacamAbdavayaske sati zrIsindhurAjo nijamaraNamacirabhAvi vibhAvya zrImuJjasya bhujayo rAjyabhAramutsaGge ca zrIbhojakumAra nikSipya tadyogyatAniSpattau pazcAd bhojAya rAjyamarpayitumAjJaptavAnAsIditi tadAdezamanusRtya tena tasmai sadarpitamityaitihyam / mujAkhyayA khyAtenetyatra chekAnuprAsaH, patirAja-bhUmipatinetyatra punarutradAbhAsazcAlaGkAraH / "kalazastu triSu dvayoH" iti, "cihaM lakSma ca lAJchanam" iti, "balavAn mAMsalo'salaH" iti cAmaraH // 43 // parAgAbhidhA vivRti-zrIbhojarAjavapurupavarNayati-devyA iti / 'yaH padmavasateH devyAH vizramasadma, kSiteH karNAvaMtaMsam , indumahasaH saubhAgyapratipakSam , vedhasaH sargAdbhutam , IkSaNahRtAm avadhibhUtam , IkSaNahRtAM yoSitAM netrAmRtam , rUpanyakRtakAmam , adbhutamANistambhAbhirAmam , vapuH dhatte' ityanvayaH / yaH bhojarAjaH, pAvasateH padma-kamalam , vasatiH- . vAsasthAnaM yasyAstasyAH, devyA lakSmIdevyAH, vibhramasadma vilAsAspadam , rAmaNIyakAdiguNAtirekeNa lakSmyAH praNayAspadasvAt / kSiteH mahImahilAyAH, karNAvataMsaM karNAlaGkaraNam , tadvadudbhAsakatvAt , anyAlaGkaraNasya tvadhastanAjhAvabhAsakatayA na tadrUpatvamuktam / indumahasaH candrakAntaH, candrikAyA ityarthaH, saubhAgyapratipakSaM saundaryapratidvandri, tadadhikAlAdakatvAt / vedhasaH vizvasRjaH, sadbhutaM sarca-sRSTikalAyAm , adbhutaM-Azcaryajanakam , alaukikasaMsthAnazAlitvAt / IkSaNahatAm Izyate dRzyate yaistAni IkSaNAni lokalocanAni, tAni haranti apaharantIti IkSaNahatasteSAm , nayanAkarSakapadArthAnAm , avadhibhUtaM nayanAkarSatAyA niratizayotkarSasthAnam , nayanAkarSaNakriyAyAmadvitIyatvAt / 'IkSaNahRtAm' ityasya 'yoSitAm' ityanenAnvayAt IkSaNahRtAM nayanAkarSiNInAm , yoSitAM nArINAm , netrAmRtaM nayanapeyapIyUSam , tadvannayanAkhAdyatvAt / rUpanyakRtakAmaM rUpeNa-saundaryeNa, nyakRtaH-tiraskRtaH, kAmaH-kandarpo yena tat , tadadhikasaundaryAspadatvAt / adbhutamaNistambhAbhirAmam adbhutaH-apUrvo yaH, maNistambhaH-maNimayaH stambhaH sthUNA, tadvadabhirAmaM-manoharam , ujvaladyutidigdhaDhimAspadatvAt , etAvadvizeSaNaviziSTaM vapuH zarIraM dhatte dhArayati / atra pAdatraye rUpakam , turIyapAde 'rUpanyakRtakAmam' ityatra vyatirekaH, adbhutamaNistambhAbhirAmam' ityatropamA cAlaGkAraH / "strINAM vilAsa-bibboka-vibhramA lalitaM tathA" iti, "himAMzuzcandramAzcandra induH" iti, "sraSTA prajApatirvedhA vidhAtA" iti, "strI yoSidabalA" iti, "stambhau sthUNA-jaDIbhAvau" iti cAmaraH, "sadma syAnmandire nIre" iti, "locanaM nayanaM netra. mIkSaNaM cakSurakSiNI' iti ca medinI // 44 / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| AyAtA zaradityudIrya muditairdAraiH puro darzitA lIlodyAnabhavA navA sumanasaH saptacchadamAruhAm / yasainyAgamazaGkinAmasuhRdAmAkRSTagandhA iva zvAsaiH khedanirAyatairvidadhire sadyaH zirovedanAm // 45 // zrutvA yaM sahasA''gataM nijapurAt trAsena nirgacchatA zatrUNAmavarodhanairjalalavaprasyandatimyatpuTAH / / zubhre sadmani pallavinyupavane vApyAM navAmbhoruhi krIDAdau ca muhurmuhuvivalitagrIvairvimuktA dRzaH // 46 // [zArdUlavikrIDite] Tippanakam-[ neha vyAkhyAtam ] // 45 // 46 // parAgAbhidhA vikRtiH--zrIbhojavibhISyamA ripubhiranubhUyamAnAM zAradI durdazAM darzayati--AyAteti / 'zarada AyAtA ityudIrya muditaiH dAraiH puro darzitAH, saptacchadakSmArahAM lIlodyAnabhavAH navAH sumanasaH, yatsainyAgamazaGkinAm asuhRdAm , khedanirAyataiH zvAsaH, AkRSTagandhA iva sadyaH zirovedanAM vidadhire' ityanvayaH / zarad Azvina kArtikamAsadvayAtmaka RtuvizeSaH, AyAtA avatIrNA, saptacchadakalikodgamAt , iti ityevaM vAkyam , udIrya uktvA, muditaH tatkusumAvalokanahRSTaiH, dAraiH riyukalatraiH, puraH ane, abhimukhavartiSu saptacchadazAkhAdhiSTitastabakeSvityarthaH, darzitAH kelikAnanaviharaNavelAyAM dRSTipatha. mavatAritAH, lIlodyAnabhavAH pramadavanavikasitAH, navAH navInAH, na tu prAcInAH, tatra gandhamAnyAt , saptacchadakSmArahAM sapta sapta chadA:-patrANi pratipatraM yetrityanvarthasaMjJakAnAM zmArahAM-vRkSANAm , sumanasaH kusumAni, yatsainyAgamazatinA yasya-bhojarAjasya sainyAgarma-sainikAgamaM saMzayAnAm , asuhRdAM zrIbhojarAjaripUNAm , khedanirAyataiH uktazakodazcadAtakopacitaiH, zvAsaiH nAsikyasamIraNaiH, AkRSTagandhA iva AkRSTaH-gRhItaH, gandhaH-Amodo yebhyastathAbhUtA iva, ghrAMtatadupanItagandhA ivetyutprekSA, sadyaH tatkSaNe, zirovedanAM zirovyathAm , vidadhire jnyaamaasuH| khalalanAbhiH saha kelikAnanaviharaNaparANAM zrIbhojarAjavairiNAmAnandAyonmIlatsaptaparNakusumAvalokanayA svasahacarIsUcitaH zaradAgamaH, pratyuta saMgrAmArhasamayasamAgamadhiyA zrIbhojarAjasainyAgamanatrAsasamudIritazvAsamArutopanItatatkusumasaurabha jighratA teSAM zirovedanodayAdA vissmaalngkaarH| "bhAryA jAyA'tha pumbhUmni dArAH" iti, "saptaparNo vizAlatvaka zArado viSamacchadaH" iti, "pumAnAkrIu udyAnaM rAjJaH sAdhAraNaM vanam , syAdetadeva pramadavanamantaHpurocitam" iti, "striyaH sumanasaH puSpaM prasUnaM kusumaM sumam" iti, "senAyAM samavetA ye sainyAste sainikAzca te" iti cAmaraH // 45 // parAgAbhidhA vivRtiH--zrImadbhojarAjasamAgamodantazravaNAnantaramadasIyasapatnanRpatipatnInAM nijazayanA-''sana-snAnAdi sthAneSu mamatAmupavarNayati-zrutvA yamiti / 'sahasA''gataM yaM zrutvA trAsena nijapurAd nirgacchatA zatrUNAm , avarodhanaiH muhurmuhurvivalitaprIvaiH [sadbhiH], jalalavaprasyandatimyatpuTAH, dRzaH, zubhre samani, pallavini upavane, navAmbhoruhi vApyAM, krIDAdau ca vimuktAH' ityanvayaH / sahasA zIghram , pUrvamasUcayitvaivetyarthaH, AgataM yoddhamAyAtam , yaM bhojarAjam , zrutvA karmAkarNikayA''kaNyaiva, na tu yuddhA, trAsena tadbhayena, nijapurAt khanagarAt , svarAjadhAnIta ityarthaH, nirgacchatAM bahiniHsaratAm , palAyamAnAnAmityarthaH, zatrUNAM prakRtarAjaripUNAm , avarodhanaiH antaHpurAGganAjanaiH svasvAmibhiH sAkaM palAyamAnaiH, muharmahaH paunaHpunyena, vicalitagrIvaH tattatsthAnAvekSaNAya vyApRtakandharaiH sadbhiH, jalalavaprasyandatimyatpa lavAnAM-sakalasukhasampadvandhuramantaHpuramutsRjyAraNyavAsAdizokAcabindUnAma prasyandena-prastravaNena, timyantau-ArdIbhavantau. puTaupuTakAkArAkSigolako yAsAM tAH, dRzaH dRSTayaH, zubhra sudhAlepadhautatayA maNimayatayA vA bhAsure, samani rAjamandire, zayanA''sanasthAnoparItyarthaH, pallavini abhinavadalasandohasAndre vistIrNe vA, upavane antaHpurakRtrimakelikAnane, nIcaistana bihArasthAnoparItyarthaH, navAmbhoruhi navonmIlitakamalazAlinyAm, vApyAM dIrghikAyAm , snAnAdisthAnoparItyarthaH, krIDAdauM kelizaile, uccaistanavihArasthAnoparItyarthaH, vimuktAH aho ke punarIdRzAni sukhasAdhanAni syuriti vicintya tammamatAvazAd bhUyobhUyasta ttarasthAnadidRkSayA vikssiptaaH| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA prAsAdeSu truTitazikharazvabhralabdhapravezaiH prAtaH prAtastuhinasalilaiH zArvaraiH snApitAni / dhanyAH zUnye yadarinagare sthANuliGgAni zAkhA hastasrastaiH kusumanikaraiH pAdapAH pUjayanti // 47 // [mandAkrAntA] yasya doSNi sphuraddhetau pratIye vibudhaidhruvam / / bauddhatarka ivArthAnAM rAjJAM nAzo niranvayaH // 1 // [ padhyA ] latAvanaparikSipte ninye yadaribhinizA / vindhyAdrestasparucire na vezmani nave'zmani // 2 // [ navipulA ] Tippanakam- neha vyAkhyAtam ] // 7 // Tippanakam-- [yasyetyAdi ] / pratIye pratItaH / kaH ? nAzaH vighAtaH / keSAm ? rAjJAm asnRipANAm / kimbhUtaH? niranvayaH apagatavaMzaH / kaiH pratIye? vibudhaiH devaiH / kasmin sati ? doSNi bAhau / kIdRze ? sphraraddhetau dedIpyamAnapraharaNe / kasya ? yasya bhojarAjasya / kasminniva keSAm ? bauddhatarka ivArthAnAM yathA bauddhapramANazAstre nAzaH, vibudhaiH viziSTapaNDitaiH, pratIye pratItaH, arthAnAM ghaTAdInAm , kIdRzaH ? niranvayaH anugamarahitaH, naSTasyApi dravyasyottarakSaNAnusaraNamastItyarthaH / kimbhUte bauddha tarke ? sphuraddhetau dedIpyamAnasvabhAvAdiliGge, kathaM pratIye? dhruvaM nizcitam // 1 // . Tippanakam-latetyAdi / yadaribhiH yasya-bhojanRpasya bharibhiH-zatrubhiH / nizA raatriH| ninye niitaa| kasmin ? azmani dRSadi, na vezmani na gRhe / kasyAzmani ? vindhyAdreH; bhayena vindhyagirimadhirUDhA araya ityrthH| kIDaze azmani vezmani ca? talpaM-zayanIyam , tadvadrucire-sukumArapRthutvAdiguNai ramye, talpena rucire dIpte / tathA mave nUtane, tathA latAvanaparikSipte azokacampakalatAvanaveSTite yezmani, vallIvanagahanachame'zma ni, adRzya ityarthaH // 2 // __ zubhrasamAdiSu sthAneSu dRgvilocanarUpaikadharmAbhisambandhAdatra tulyayogitA'lakAraH / "rUyagAra bhUbhujAmantaHpura syAdavarodhanam" iti, "vApI tu dIrghikA" iti, "dRgdRSTI" iti, "ArAmaH syAdupavanam" iti cAmaraH // 46 // parAgAbhidhA vivRtiH-tadaribhUteSu nRpeSu sAmAtyabhRtyeSu palAyiteSvarazyatAmApAdyamAnAyAmadasIyarAjadhAnyA devatAyA api durdazA darzayati-prAsAdeviti / 'zUnye yadarinagare prAsAdeSu zruTitazikharazvabhralabdhapravezaH zArvaraiH tuhinasalilaiH prAtaH prAtaHsApitAni sthANuliGgAni dhanyAH pAdapAH zAkhAhastasrastaiH kusumanikaraH pUjayanti' itynvyH| zUnye vijane, yadarinagare yasya-zrIbhojarAjasya, areH-zatroH, nagare-rAjadhAnyAm , prAsAdeSu-devAlayeSu, truTitazikharazvabhralabdhepravezaiH truTitAnAM-zrIbhojarAjasenyAbhighAtabhamAnAm , zikharANAM-zRGgAnAm , UrdhvabhAgAnAmityarthaH, zvazreSu-chidreSu, labdhaHprAptaH, pravezo yestAdRzaiH, tadvArA zivaliGgoparivigalitarityarthaH,zArvaraiH zarvarI-rAtriH, tadbhavaiH, tuhinasalilaiH himodakaiH, nApitAni kRtAmiSekANi, sthANuliGgAni zivaliGgAni, zAkhAhastastrastaiH zAkhArUpebhyo hastebhyaH, sastaiH-skhalitaiH, kusumanikaraiH puSpapujeH, dhanyAH mAnavocitAcAracaturatayA dhanyavAdAH, pAdapAH taravaH, pUjayanti arcanti, tadadhiSThitavihaGgaravastaveneti tRhyam / __atrAprakRtapAdapakartRkArcanavyavahAre prakRtapuruSakartRkArcanavyavahAratAdAtmyAropAt samAsoktiH, zAkhAyAM hRstatAdAtmyAropAtu rUpakaM caalngkaarH| "prAsAdo deva-bhUbhujAm" iti, "randhra zvabhraM vapA zuSiH" iti. "atha zarvarI / nizA nizIthinI rAtriH" iti, "sthANU rudra umApatiH" iti cAmaraH / idaM mandAkrAntAvRttam , tallakSaNaM tu "mo bhI to gau ca dharmandAkrAntA" (mabhanatatagagAH dhairiti caturbhiryatiH ] iti chando'nuzAsanAbhihitamavagantavyamiti // 47 // : atra "yasya doSNi." ityAdayazcatvAraH zlokA mudritagranthAdau na dRzyante, kintyagre meghavAhamavarNanAvasare'to nAsmAbhiriha vyAkhyAtAH, TippanikAkAreNa tu bhojavarNanaparatvenehaiva vyAkhyAtAH // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| antardagdhAguruzucAvApa yasya jagatpateH / nArINAM saMha tizcAruveSAkArAgRhe ratim // 3 // [ navipulA ] dRSTvA vairasya vairasyamujjhitAsro ripuvrjH| yasmin vizvasya vizvasya kulasya kuzalaM vyadhAt // 4 // ] [ pathyA ] yeSAM sainyabharAhitoragapatizrAnti prayAtAM bahirjAyante sthagitA himAMzumahasaH zvetAtapatrairdizaH / AbhAnti prabhavo naNAmitaravat te'pyAgatAH sevayA yasyAnekajanAkule nijavapurmAtrAH sabhAmaNDape // 48 // [zArdUlavikrIDite] Tippanakam-antarityAdi / yasya bhojarAjasya / kimbhUtasya ? jagatpateH bhuvanarakSakasya / nArINAM saMhatiH strIvRndam , Apa lebhe / kAm ? ratiM prItimAsaktiM vA / va? gRhe vezmani / kIdRzI? cAruveSAkArA bArU-ramyau, yeSA''kArI-nepathyA''kRtI yasyAH sA tathoktA, cAraveSo vA bhAkAro yasyAH sA tathoktA / kIdaze gRhe ? antardagdhAguruzucau antaH-madhye, dagdhaM yad aguru-kuSThAgurukASTham , tena zuci-pavitram , sugandhItyarthaH / bhanyatra yasya jagatpaterarINAM saMhatiH, nAvApa na prAptavatI, kAm ? ratiM sukham , kka ? kArAgRhe guptI, kIdRzI? cAruveSA ramyanepathyA, punaH kimbhUtA? dagdhA saMtaptA, ka? antaH madhye, citta ityarthaH, kena ? guruzucA bRharachokena // 3 // Tippanakam --- [ dRSTretyAdi ] / ripuvajaH arisamUhaH, vyadhAt kRtavAn , kim ? kuzalaM kalyANam , kasya ? kulasya vaMzasya, kimbhUtasya ? vizvasya sarvasya, kiM kRtvA ? vizvasya vizvAsaM kRtvA, kasmin ? yasmin bhojadeve, kathambhUto ripuvrajaH? ujjhitAstraH tyaktAyudhaH, kiM kRtvA ? dRSTA avalokya, kim ? vairasyaM virasatAm , kasya ? vairasya virodhasya // 4 // Tippanakam-yeSAmityAdi / sainyabharAhitoragapatizrAnti senAsambhArakRtanAgarAjakhedaM yathA bhavati tathA, prayAtAM gacchatAm , ka? bahiH bahiHpradezam , mAtrA-parigrahaH parivAro vA // 48 // parAgAbhidhA vivRtiH--khaparAjitairavanipatibhiH zrIbhojarAjasya varivasyAmupavarNayati-yeSAmiti / 'sainyabharArahitoragapatizrAnti bahiH prayAtAM yeSAM zvetAtapatraiH sthagitAH dizaH himAMzumahasaH jAyante, te'pi sevayA nijavapurmAtrAH AgatAH anekajanAkule yasya sabhAmaNDape nRNAM prabhavo'pi itaravat AbhAnti' ityanvayaH / sainyabharAhitoragapatizrAnti sainyAnAzrImadbhojAdinRpasainikAnAm , bhareNa-bhAreNa, AhitA-jAnatA, uragapateH-bhujagapateH, bhuvaM vibhrataH zeSasyeti yAvat , zrAntiH dhamo yasmiMstad yathA syAt tathA, bahiH svarAjadhAnyA anyatra, prayAtAM prayANamAcaratAm , yeSAM zrImadbhojarAjArinRpANAm , zvetAtapatraiH maNimayadaNDoddIpyamAnadhavalacchatraiH, sthagitA AvRtAH, dizaH sakaladizaH, himAMzumahasaH himAMzoHcandrasya, mahaH-tejo yAsu tA iva candrikodaJcitA iveti luptotprekSA, jAyante sampadyante, te tathAvidhA api, zrIbhojarAjena jitAH santaH, sevayA zrIbhojarAjasevArtham , sevAyAH phalavidhayeva hetutvena hetau tRtIyopapattiH, nijavapurmAtrAH nijaM vapuHzarIrameva, mAtrA-upakaraNaM yeSAM te, sevakabhAvena saMnyastAkhilarAjopakaraNAH, tena vijitla gRhItAkhilarAjopakaraNA vetyarthaH, AgatAH sevakarUpeNopasthitAH santaH, anekajanAkule sacivAdijanasandohasaGkale, yasya zrIbhojarAjasya, sabhAmaNDape sabhAniketane, nRNAM lokAnAm , prabhavo'pi adhipatayo'pi, viziSTa vyaktayo'pItyarthaH, itaravat sAmAnyavyaktivat , AbhAnti pratibhAnti / ___atroktadizotprekSA, ivazabdAdhyAhAre tu atizayoktiralaGkAraH / "uragaH pannago bhogI" iti, "chatraM tvAtapatram" iti, "maNDapo'strI janAzrayaH" iti cAmaraH // 48 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA na svapne'pi samAzritA ripujanaM mlAniM gatA nonnatI lagnA sAdhuguNadviSAM zucitayA karNe na duSTAtmanAm / nirdoSAhasanena dikSu gamitetyAtmIyavArtAmiva vyAkartuM brajati sma yasya tarasA kIrtiH surendrAlayam // 49 // [zArdUlavikrIDitam ] niHzeSavAGmayavido'pi jinAgamoktAH zrotuM kathAH samupajAtakutUhalasya / tasyAvadAtacaritasya vinodaheto rAjJaH sphuTAdbhutarasA racitA katheyam // 50 // [ vasantatilakA ] __ AsId dvijanmA'khilamadhyadezaprakAzasAMkAzyanivezajanmA / / ... alabdha devarSiriti prasiddhiM yo dAnavarSitvavibhUSito'pi // 51 // [ upajAtiH] Tippanakam-tarasA zIghram // 49 // 50 // Tippanakam-alabdhetyAdi / [alabdha ] yo labdhavAn prAptavAn , kAm ? prasiddhi-prakhyAm , katham ? devarSiriti devamuniriti, sa katham ? dAnavarSitvavibhUSito'pi dAmavamunitvazobhito'pi, [mapizabdaH] virodhasUcakaH, parihAraH punaH, devarSi riti nAma dAnavarSitvaM vitaraNavarSisvam , tena vibhUSitaH, dInAnAthAdidAtetyarthaH // 51 // ... parAgAbhidhA vivRttiH-zrIbhojarAjasya kamanIyakIrtiprasAraM prAha-na svapne'pIti / 'svapne api ripujanaM na samAzritA, unnatI mlAni na gatA, zucitayA sAdhuguNadviSAM duSTAtmanAM karNe na lagnA, yasya kIrtiH, 'ahaM nirdoSA api ] anena dikSu gamitA, iti AtmIyavArtA byAkartumiva tarasA surendrAlayaM vrajati sma' ityanvayaH / svapne'pi svabhAvasthAyAmapi, tAdavyAsAdazAyAmapItyarthaH, kimuta avadhAnadazAyAm , ripujanaM zrIbhojarAjArijanam , na samAzritA na jAtu Azrayatvena prAptA'smi, tena bhojarAjArerakIrtimattvamuktaM bhavati / kiJca unnatau khaprasiddhau, mlAnim atejasvitAm , zithilatAmityarthaH, na gatA nAzritA'smi, api tu tIvratAmeva zrIbhojarAjakIrtestIvratayaiva paritaH prasiddheH / api ca zucitayA naisargikapavitra SAM sAdhanAM-sajjanAnAma.ye guNAH, sAdhavaH-samIcInA vA ye guNAH, tadveSiNAma, dRSTAtmanAM durjanAnAm, kaNe zrotra vivare,na lagnAna praviSTA'sti, sajanaireva tadguNapraNayibhistatkIrtizravaNAt / yasya zrIbhojarAjasya, kIrtiH, nirdoSA itthaM niraparAdhA'pi, ahaM kIrtiH, anena zrIbhojarAjena, dikSu digdigantarAleSu, gamitA kenacidaparAdheneva parito bhramitA; paryaTanaM kAritetyarthaH / iti IdRzIm , AtmIyavArtAm khavRttam , vyAkartumiva kathayitumiva, surendrAlayaM surAdhIza. . niketanam , skhalaukamityarthaH, tarasA kSipram , brajati sma jagAma, AsvalaoNka prasasAretyarthaH / . . . atrotprekSA-dIpakayoH saMsRSTiH / "zucigrISmA-'gni-zRGgAreSvASADha zuddhamantriNi / jyeSThe ca puMsi dhavale zuddhe'nupahate tripu" // iti medinI, "vArtA vAtiGgaNe vRttau vArtA kRSyAdyudantayoH" iti vizvaH // 49 // - parAgAbhidhA vivatiH-athaivamupAkhyAyamAnazrIbhojarAjaprasAdanameva prakRtaprabandhaprayojana pratijAnIte-niHzeSavADamayeti / 'niHzeSavAyayavidaH api jinAgamoktAH kathAH zrotuM samupajAtakutUhalasya, tasya rAjJaH vinodahetoH, sphuTAdbhutarasA iyaM kathA racitA' ityanvayaH / niHzeSavAGamayavido'pi jinAgamAtiriktAzeSazAstrajJasyApi, jinAgamoktAH jinaproktAgamanibaddhAH, kathAH upAkhyAnAni, zrotuM sapraNayamAkarNayitum , samupajAtakutUhalasya samudbhUtotsukyasya, avadAtacaritasya pavitracaritrasya, rAjJaH bhUpateH, tasya zrIbhojarAjasya, vinodahetoH pramodahetoH, sphuTAdbhutarasA sphuTAH-- abhivyaktAH, adbhutAH-anAsAditapUrvatvena AzcaryajanakAH, rasAH-zRGgArAdayo yAsAmasau, iyaM kavihRdayasthatayA pratyakSA, kathA tilakamalarIsaMjJakagadyakAvyam, racitA praNItA, mayeti zeSaH / kathAgatasphuTAdbhutarasatvasya tadvinodahetutvAdatra kAvyaliGgAlaGkAraH / "avadAtaH site pIte zuddhe" ityamaraH // 50 // parAgAbhidhA vivRtiH-adhAtmanaH kathAyAmatizradeyatAmAdhAtukAmaH kaviH svavaMzavizuddhimudbhAvayannAdau nijapitAmahagatamAdhyAtmikamaha upanyasyati-AsIditi / 'akhilamadhyadezaprakAzasADAzyanivezajanmA [saH] dvijanmA AsIt , yaH dAnavarSitva vibhUSito'pi devarSiriti prasiddhim alabdha' ityanvayaH / akhilamadhyadezaprakAzasAMkAzyanivezajanmA mmmmmmm Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / bina-38200 zAstreSvadhIta kuzalaH kriyAsu bandhe ca bodhe ca girAM prakRSTaH vi. tasyAtmajanmA samabhUnmahAtmA devaH svayambhUriva sarvadevaH // 52 // [ upajAti: ] Tippanakam - zAstreSvityAdi / AtmajanmA putraH, brahmA'pi AtmanA janma yasya sa tathoktaH, ubhayoH sarvavizeSaNAni yojyAni // 52 // akhilaH - akhaNDo yaH, madhyadezaH - himAcala- vindhyAcalAntarAlabhUtaH, "himavadvindhyayormadhyaM yat prAg vinazanAdapi / pratyageva prayAgAcca madhyadezaH prakIrtitaH" // iti paribhASito dezavizeSaH, tatra prakAzaH - sarvavidhasamRddhiprasiddhizAlI, sAGkAzya nivezaHsaGkAzena nirvRttaM sAGkAzyam, tacAsau nivezo nagaram, tatra janma-prAdurbhAvo yasyAsau, saH- uttarArdhagatayatpadapratipAdyatvena kaverabhipretaH, dvijanmA vipraH AsIt, yaH vipraH, dAnavarSitvavibhUSito'pi dAnaveSu daityeSu, RSitvena --munitvena, vibhUSito'pi - alaGkRto'pi daityeSu munirapItyarthaH, devarSiriti deveSu RSiriti- muniriti, prasiddhiM prakhyAtim, alabdha prAptavAniti virodhaH, paryavAsane tu dAnaM deyam, satyAtradeyajaneSu varSati - vimuJcatIti dAnavarSI, tattvenAlaGkRto'pi devarSiriti nAmrA prasiddhiM labdhavAnityarthena tatparihArAdatra virodhAbhAsAlaGkAraH / "asurA daitya- daiteya- danujendrArindAnavAH" ityamaraH, "nivezaH sainyavinyAse nyAse draGga- vivAhayoH" ityanekArthasaGgrahaH, tatra braGgapadaM nagararUpArthakam // idamupajAtivRttam, prathama caturthapAdayorindravajrA, dvitIya tRtIyapAdayo rupendravajrA, etayoH saGkareNopajAtiH, yaduktaM chando'nuzAsane - "tau jagAvindravajrA" "jatajA gAvupendravajrA " " etayoH parayozca saGkara upajAtizcaturdazadhA " [ etayoH - indravajropendravajrayoH saGkaraH - anyo'nyapAdamIlanamupajAtiH ] iti // 51 // , parAgAbhidhA vivRtiH:- atha nijapitaramupazlokayati - zAstreSviti / 'zAstreSu adhItI, kriyAsu kuzalaH, girAM bandhe bodhe ca prakRSTaH, mahAtmA, sarvadevaH tasya AtmajanmA samabhUt svayambhUH devaH iva' ityanvayaH / zAstreSu azeSavAGmayeSu, na tu kvacidekatraiva zAstre, adhItI adhItaM yenAsau, samanuzIlitasakalazAstra ityarthaH / kriyAsu dhArmika vyAvahArika kRtyakalApe, na tu kacideva kriyAyAm, kuzalaH nipuNaH, girAM vAcAm, bandhe kamanIyakAvyAtmanA viracane, atha ca girAM zrautasmArtarUpANAM bhAratInAM bodhe arthamImAMsane, prakRSTaH sarvotkRSTaH, mahAtmA AdhyAtmikasampadA mahanIyAtmA sarvadevaH sarvadevanAmA, tasya devarSinAmro viprasya, AtmajanmA sutaH, samabhUt samyag babhUva ka iva ? svayambhUriva svayameva bhavati na tu karmavipAkeneti svayambhUH, brahmetyarthaH, tAdRzadeva iva, brahmA'pi zAstreSvadhItI zAstreSu vedeSu, adhItI 'iMk smaraNe" iti vacanAd adhItaM smRtaM yenAsau, prathamataH smRtasakalaveda ityarthaH, kriyAsu jagadracanAsu, kuzalaH nipuNaH, girAM vANInAm, bandhe racanAyAm, bodhe jJAne ca prakRSTaH pradhAnaH, vividhagrantharacanAzaktiyuktaH, vividhagranthabodhayuktazcetyarthaH, yadvA girAM vedarUpavANInAm, bandhe mukharUpasthAnasthApane, prakRSTaH pradhAnaH, caturbhirmukhaizcaturNAM vedAnAM dhAraNe nipuNa ityarthaH / yadvA girAM nijatanayAyAH- sarakhatyAH, mAnArthatvAd bahuvacanam, bandhe putrasnehenA''liGganAdau hastAdinA bandhe pariveSTane, bodhe tanmanobhAvavijJAne, prakRSTaH nipuNaH, AtmajanmA AtmanA - svayam janma yasya saH, taduktam- "hiraNyavarNamabhavadatrANDamudakezayam / tatra jajJe svayaM brahmA svayambhUrlokavizrutaH" // iti, ata eva brahmA prathamasRSTAsvapsu svayamupte svazaktibhUte bIje'ruNArkamaNDalAyamAnahaimANDarUpatAmApadyamAne liGgazarIrAvacchinnajIvatattvamanupravizya sRSTyAdau svayamevodbhavatIti tasya hiraNyagarbhatvaM svayambhUtvaM ca manvAdinodIritamupapadyate / mahAtmA AdhyAtmikasampadA mahanIyAtmA sarvadevaH sarveSAM prANinAM devaH tanmatAnusAribhistathAbhyupagamAt / atra pUrNopamAlaGkAraH, tRtIyapAde'ntyAnuprAsaH, dvitIyapAde chekAnuprAsaH, eSAM parasparanairapekSyAt saMsRSTiH / "hiraNyagarbho lokezaH svayambhUzcaturAnanaH" ityamaraH // 52 // 6 tilaka0 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA tajjanmA janakAGkSipaGkajaraja taH sevAvidyAlavo vipraH zrIdhanapAla ityavizadAmetAmabaghnAt kathAm / akSuNNospi viviktasUktiracane yaH sarvavidyAbdhinA zrImuJjena sarasvatIti sadasi kSoNIbhRtA vyAhRtaH // 53 // [ zArdUlavikrIDitam ] Tippanakam - [ neha vyAkhyAtam ] // 53 // parAgAbhidhA vivRtiH- athAdhikRtakathAkartRtvena kavirAtmAnaM paricAyayati - tajjanmeti / 'tajjanmA ja nakAGghripaGkajarajaHsevAptavidyAlavaH, zrIdhanapAla iti [ saH ] vipraH, avizadAm etAM kathAm ababhAt, yaH viviktasUktiracane akSuNNo'pi sarvavidyAbdhinA zrImuJjena kSoNibhRtA sadasi sarasvatI iti vyAhRtaH' ityanvayaH / tajjanmA tasmAd-anupadIpa zlokitAt sarvadevaviprAt, janma - utpattiryasya saH, sarvadevAtmaja ityarthaH / janakAGkSipaGkajarajaH sevAptavidyAlavaH janakasya - svapitR devasya, aGghripaGkajarajasAM caraNAravindareNUnAm, sevayA - sevAprasAdena, AptaH - labdhaH, vidyAlayaH - vidyAlezo yenAsau, etenAtmanaH pitRdevatvaM lavapadasvArasyena nirabhimAnatvaM ca dhvanitam | zrIdhanapAla iti zrIdhanapAletyAkhyayA vikhyAtaH saH - uttarArdhagatayatpadapratipAdyatvena kaverabhipretaH, vipraH- brAhmaNaH, etAM - tilakamaJjarI nAmnIm, avizadAM na vidyate vizadA kApi kathA yadapekSayA tAm, sarvotkRSTa vizuddhizAlinImityarthaH, kathAm AkhyAyikAm, abanAt vyaracayat, kathApraNayanottarameva padyAtmakapIThikA praNayanenAtra bhUtakAlanirdezaH, yadvA nainAmasau kavirapUrNAmaracayat, api tu pUrvamadhyekadA viracya zrIbhojarAjAyopahRtavAn AsIt / parantvasau tadanavadhAnavazAd anazyaditi tAM smAraM smAraM punarviracayAmAseti pUrvaracanAmAzritya bhUtakAlanirdezaH / yaH dhanapAlaH, viviktasUktiracane viviktasUktInAM vizuddhamadhuragirAm, yadvA arthAze samAlocitaruciravacasAmU, racanevigumphane, akSuNNo'pi abhyAsazUnyo'pi, apragalbho'pItyarthaH, sarvavidyAndhinA nikhila vidyAsAgareNa, atha ca kSoNibhRtA avanipatinA, sarasvatI zriyoH sahakelinilayenetyarthaH, zrImuJjarAjena tannAmnA rAjye svayamabhiSiktavatA bhojapitRvyena, sadasi sabhAyAm, sarasvatIti pumAkRtimatI zAradaivAyamiti, vyAhRtaH samudvoSitaH / atrAtizayoktiralaGkAraH / "vizadaH pANDure vyakte" iti haimaH, "viviktau pUta-vijanau " ityamaraH // 53 // www Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| asti ramyatAnirastasamastasuralokA [a], svapadApahArazaGkitazatakratuprArthitena zatatamaRtuvAJchAvicchedArthamiva pArthivAnAmikSvAkUNAmutpAditA prajApatinA [A], vRttojvalavarNazAlinI karNikevAmbhoruhasya madhyabhAgamalaGkRtya sthitA bhAratavarSasya [i ], tuSAradhavalabhittinA vizAlavapreNa parigatA prAkAreNa [ I], Tippanakam-astItyAdi garIvarNakaH [a] / zatakratuH-indraH [A] / vRttIjavalavarNazAlinI nirmalazIlA ye varNAH-brAhmaNAdayaH, taiH zAlinI-zobhAyamAnA purI, karNikA ca-bIjakoSazca, vRttA-vartulA, dhavalavarNazAlinI ca [] 1 vapraH-taTaH [ii]| parAgAbhidhA vivRtiH-atha maGgalAdikamAcarya prakRtakathAmupanyasyati-astIti / 'uttarakozaleSu 'ayodhyA' iti yathArthAbhidhAnA nagarI asti' iti dUreNAnvayaH, uttarakozaleSu kozaladezottarakhaNDamadhye, kozalazabdasya dezavizeSavAnvitvAd bahuvacanena nirdezaH, ayodhyA iti 'ayodhyA' itinAnI, yathArthAbhidhAnA artham-avayavArtham , anatikramya vartata iti yathArtham , yathArtham abhidhAnaM-nAma yasyAH sA, avayavArthazca 'yoddhuM zakyA yodhyA, na yodhyA ayodhyA' iti, vipularakSaNasAdhanasaMkalitatayA ripubhiranAkramaNIyeti bhAvaH, nagarI "puNyakriyAdinipuNaizcAturvarNyajanairyutA / anekajAtisambaddhA naikazilpisamAkulA / sarvadaivatasambaddhA nagarItyabhidhIyate" itilakSaNalakSitA purI, asti vidyate, kavikAle'pi vidyamAnatvAt / tAmeva nagarI vizinaSTi-ramyatAnirastasamastasuralokA ramyatayA-svasaundaryeNa, nirastaH-tiraskRtaH, samastaH-sakalaH, suralokaH-surapurI yayA sA / atrAtizayoktiralaGkAraH / [a] / punaH kIdRgasau nagarI ? svapadApahArazaGkitazatakratuprArthitena vapadasya-khArAjyapadasya, indrapadasyetyarthaH, apahAre-zatatamamazvamedhaM kRtvA ikSvAkubhistatpadAt pracyAvane, zaGkitaH- zaGkA. kulo yaH, zatakratuH-indraH, tena prArthitena-abhyarthitena, prajApatinA brahmaNA, utpAditeva svargAdutkRSTatayA sRSTevetyutprekSA, kimarthaM prArthitena ? ikSvAkUNAm ikSvAkuvaMzajAnAm , pArthivAnAM nRpANAm , zatatamakratuvAJchAvicchedArthamiva ekonazatamazvamedhAnanuSThAya yA zatatamakrato:-zatatamAzvamedhasya vAJchA-cikIrSA samajani, tasyA vicchedArtha-nivRttyartham / "azvamedhazatAdindro jAyate" iti zrutyA indrapadasya RtuzatasAdhyatayA ikSvAkubhirekonazatAzvamedheSvanuSThiteSu avaziSTena zatatamAzvamedhena khapadapracyutimAzaya martyaloka eva khargotkRSTa nagarI kArayitvA tadIyatadvAJchAnivRttimindraH prArthitavAnAsIditi prArthanA gatadvAJchAvicchedotprekSA, yadvA kimarthamutpAditA? ilyAkADayA zatatamakratuvAJchAvicchedArthatvamutpAdanakriyAyAmantIti tatphalotprekSeti bodhyam / aa]| punaH kIdRgasau nagarI? vRttAjavalavarNazAlinI vRttena-"gurupUjA ghRNA zaucaM satyamindriyanigrahaH / pravartanaM ca hitAnAM tat sarva vRttamucyate" // iti vRttapadaparibhASitArthana cAritreNa, ujjvalaiH-dedIpyamAnaH, vaNaiHbrAhmaNAdibhiH, zAlate-zobhate tacchIlA yA tAdRzI, atrAtizayoktiralaGkAraH, ata eva bhAratavarSasya bhAratakSetrasya, madhyabhAgaM kendrasthAnam , alaGkatya skhena vibhUSya, sthitA, kasya madhyabhAgamalakRtya kIdazI keva ? ambhoruhasya kamalasya, madhyabhAgamalaGkRtya, vRttojvalavarNazAlinI karNikeva vRttA-vartulAkArA, ujvalA-vikasitA, varNazAlinI pItAtmakarUpazAlinI, yadvA ujvalaM-suvarNam , tadvarNazAlinI sphItapItarUpazAlinI ujvalapItarUpazAlinI vA, yA karNikA-kamalabIjakoSaH, sA ivetyarthaH / atra zleSAnuprANitopamAlaGkAraH, bhAratavarSasyAmbhoraheNa samaM bimbAnubimbabhAvAnirdezanAlaGkArazca / "vRttaM vRttI dRDhe mRte| caritre vartule chandasyatItAdhItayovRtte" iti, "ujvalastu vikAsini / zRGgAre vizade dIpte" iti cAnekArthasaGgrahaH, "ujvalaH varNam" iti zabdastomamahAnidhiH, "varNo guNAkSarayazaHzuklAdibrAhmaNAdiSu / varNaH stutI kathAyAM ca varNaH syAd bheda-rUpayoH" iti zAzvataH // [3] / punaH kIdRgasau nagarI ? prAkAreNa sAlena, koTTenetyarthaH, parigatA veSTitA, "prAkAro varaNaH sAlaH" ityamaraH, kIdRzena tena ? tuSAradhavalabhittinA tuSAra itra-himamiva karpUramiva vA, dhavalA-zubhrA, bhittiH-kuNDyaM yasya tAhazena, punaH kIdRzena tena ? vizAlavapreNa vizAla:-bRhattaraH, vapraH-prAkArAdhArabhUtA parikhoddhRtamRcayocabhUmiryasya tAdRzena, "cayo vo'sya pIThabhUH" ityabhidhAnacintAmaNiH, [ii]| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA vipulasopAnasugamAvatAravApIzatasamAkulA [u ], manorathAnAmapi durvilaGghana plavamAnakarimakarakumbhIrabhISaNormiNA jalapratibimbitaprAkAracchalena jalarAzizaGkayA mainAkamanveSTumantaH praviSTahimavateva mahatA khAtavalayena veSTitA [U), pavanapaTucalitadhavaladhvajakalApairjAmadagnyamArgaNAhatakauJcAdricchiTTairivoddhAntarAjahaMsairAzAnirgamamArgAyamANaizcaturbhiratyuccairgopurairupetA [R], prAMzuzikharAma. jvalatkanakakalazaiH sudhApaGkavalaprAkAravalayitairamaramandiramaNDalairmaNDalitabhogamadhyapravezitonmaNiphaNAsahasraM zeSAhimupasadbhirudbhAsitacatvarA [ R], TippaNakam-[ neha vyAkhyAtam ] / AL parAgAbhidhA vivRtiH-punaH kIdRgasau nagarI ? vipulasopAnasugamAvatAravApIzatasamAkulA vipulaiH-- vizAlaH, asaMkIrNarityarthaH, sopAnaiH-niHzreNikAbhiH, sugamaH-sukaraH, avatAraH-adhogamanaM yAsu tAsAm , vApInAMjalAzayavizeSANAm , zataiH samAkulA-vyAptA, "zatena dhanurbhiH puSkaraNI, tribhirdIrghikA, caturbhiNaH, paJcabhistaDAgaH, droNAd dazaguNA vApI" iti zabdastomamahAnidhau paribhASitatvAt , [u] / punaH kIdRgasau nagarI? mahatA vistRtena, khAtavalayena parikhAmaNDalena, veSTitA parivRtA, kIdRzena tena ? manorathAnAmapi saMkalpAnAmapi, durvilona duratikrameNa, yadullaGghayitumojakhinAmapi saMkalpamAtramapi na sambhavati tAdRzenetyarthaH, punaH kIdRzena tena ? plavamAnakari-makara-kumbhIrabhISaNormiNA plavamAnaH-ucchaladbhiH, karibhiH-jalahastibhiH, makaraiH khanA- viditailajantuvizeSaiH, kumbhIraiH-jalazUkaraizca, bhISaNAH bhayAnakAH, UrmayaH-tarazA yasmin tena, punaH kIdRzena ? antaHpraviSTahimavateva antaHpraviSTaH-madhye praviSTaH, himavAn-himAcalo yatra tAdRzenevetyutprekSA, kena rUpeNa tatra tatpravezaH jalapratibimbitaprAkAracchalena jale-adhastanaparikhodake, pratibimbitaH-nairmalyAt pratiphalito yaH, prAkAraH-taduparitanaH, tacchalena-tadvyAjena, kimarthamasau tatra praviSTaH ? jalarAzizaGkayA vizAlatA'gAdhatAbhyAM tatra samudrazaGkayA, mainAkaM tannAmakaM samudramannamAtmajam , anveSTuM gaveSayitum [uu]| punaH kIdRgasau nagarI ? gopuraiH puradvAraiH, upetA yuktA, "puradvAraM tu gopuram" ityamaraH, kIdRzaistaiH ? pavanapaTucalitadhavaladhvajakalApaiH pavanaiH-bAhyavAyubhiH, paTu yathA syAt tathA calitaH-kampitaH, dhavaladhvajJAnA-zvetapatAkAnAm , kalApaHsamUho yeSu tAdRzaiH, punaH kIdRzairiva taiH? jAmadagyamArgaNAhatakauJcAdinchineriva jAmadagnyasya-jamadagrasatyasya parazu. rAmasya, mArgaNaiH-bANaiH, Ahatasya chinnasya, kaucAdreH-kauJcaparvatasya, chidrariva-vivararUpairivetyutprekSA, "kuJcatIti kucaH, prajJAdyaNi kaucaH, kaucco'pi" ityabhidhAnacintAmaNivRttyA tasyobhayAbhidhAnaprasiddhiH, ata eva unAntarAjahaMsaiH ut-Urdhvam , bhrAntAHpavanodbhUyamAnadhavalapatAkAsu bhramagocaratAM gatAH, rAjahaMsAH-raktacaraNacaJcucaNAH zvetavarNA hasavizeSA yeSu tAdRzaiH, kauJcAdrivivare tu udghAntAH-uparibhramaNaM kRtavantaH, rAjahaMsA yeSvityartho bodhyaH, punaH kIdRzastai: ? AzAnirgamamArgAyamANaiH AzAnAM-- pUrvAdInAM catasRNAM dizAm , nirgamaH-niSkramaNam , tanmArgAyamANeH-tanmArgavad AcaraNakArakaiH, etena caturdivartitvaM vizAlatvaM ca teSAM sUcitam , punaH kIdRzaistaiH ? atyuccaiH atizayenonnataiH, katibhistaiH ? caturbhiH pUrva-pazcimottara-dakSiNaiH / atrAtizayoktirutprekSayA saMsRjyate ki| punaH kohagasau nagarI? amaramandiramaNDaleH devamandiravRndaiH, uddhAsitacatvarA udbhAsitAni svadhavalimAtizayena ujvalAni, catvarANi aGgaNAni yasyAstAdRzI, kIdRzentaiH ? prAMzuzikharAmajvalatkanakakalazaiH prAMzUnAm-uccAnAm , zikharANAM-zRGgANAm , agreSu-mauliSu, jvalantaH-udbhAsamAnAH, kanakakalazAH suvarNakumbhA yeSu tAdRzaiH, punaH kIdRzaistaiH? sudhApaGkadhavalaprAkAravalayitaiH sudhAyAH-bhasmasAtkRtazuktikAdicUrNAkhyadravyasya, paGkenadraveNa, dhavalaiH-zubhaiH, prAkAraiH, valayitaiH-veSTitaiH, ata eva maNDalitabhogamadhyapravezitonmaNiphaNAsahasraM maNDalitasya-valayitasya, bhogasya- zarIrasya, madhye, pravezitaM-nivezitam , unmaNi-ud Urdhva maNiryasya tAdRzaM phaNAsahasraM yasya tathAbhUtam , zeSAhiM zeSanAgam , upahasadbhiriva zobhAtizayena tiraskurvadbhirivetyutprekSA, atra valayitazeSasthAnIyaM dhavalaprAkArabalayitamamaramandiravandam , phaNAsthAnIyAni ca zikharANi, maNisthAnIyAzca kanakakalazA bodhyAH, atra kAvyaliGgAlaGkAro'tizayoktyA saMsRjyate, [] Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| svarApatajjalavisarasAraNIsiktasAndrabAladrumatalaniSAdinA parizrAntapathikalokena pratidivasamAkaya'mAnamadhuratAraghaTIyanacItkAraiH parityaktasakalavyApAreNa pauravanitAmukhArpitahazA savikriya prajalpatA paThatA gAyatA ca bhujaGgasamAjena kSaNamapyamucyamAnamanobhavabhavabhavAnIbhavanaiH prati divasamadhikAdhikonmIlannIlakAntibhiH svasantatiprabhavapArthivaprItaye dinakareNevAkRSya saMcAryamANasakalazarvarItimirairamarakAnanAnukAribhirArAmaiH zyAmAyamAnaparisarA [la], girizikharatatinibhazAtakumbhaprAsAdamAlAdhyAsitobhayavibhAgaiH sphuTa vibhAvyamAnamarakatendranIlavanavaiDUryarAzibhizcAmIkarAcalataTIva caNDAMzurathacakramArgaH pRthulAyatairvipaNipathaiH prasAdhitA [la.], - -.-- -.-. .. ... --- Tippanakam-parisaraH-paryantaH [ l]| prasAdhitA maNDitA [la.] / parAgAbhidhA vivRtiH-punaH kIdRgaso nagarI? ArAmaiH upavanaiH, krIDAkAnanairityarthaH, zyAmAyamAnaparisarA zyAmAyamAnaH-zyAmIbhavan , parisaraH-svaprAntapradezo yasyAstAdRzI, "paryantabhUH parisaraH" ityamaraH, kIdRzairArAmaiH ? tvarApatajalavisarasAraNIsiktasAndravAladrumaiH tvarayA-vegena, na tu vilambena, patan-syandamAnaH, jalAnAm , visaraH-saMghAto yatra tayA, sAraNyA-praNAlyA, siktAH, sAndrAH-nibiDAH, bAladrumAH- laghupAdapA yeSu taiH, punaH kIdRzaiH ? dumatalaniSAdinA vRkSAdhazchAyopavezinA, parizrAntapathikalokena parizrAntena-mArgagamanaklAntena, pathikalokena-pravAsijanena, pratidivasaM pratidinam , AkarNyamAnamadhuratAraghaTIyantracItkAraiH AvarNyamAnAH-zrUyamANAH, madhurA:-zrotrayeyAH, tArAH-uccAH, ghaTIyantrasya-araghasaMjJakasya jaloddhAraNa yantrasya, cItkArA yeSu tAdRzaiH, punaH kIdRzaiH ? kSaNamapi nimeSamAtramapi, amucyA mAnamanobhavabhavabhavAnIbhavanaH amucyamAna:-aparityajyamAnaH, manobhavaH-kAmadevaH, vilAsa ityarthaH, yeSu tAdRzAni, bhavasya-zivasya, bhavAnyA:-pArvatyAzca, bhavanAni-mandirANi yantra tathAvidheH, zivasAmIpye'pi madanoddIpakarityarthaH, yadvA manobhavasya-kAmasya, bhavasya-zivasya, bhavAnyA:-pArvatyAzca, manobhava eva bhavaH, jagatkAraNatvAt , tasya bhavAnI-patnI, ratirityarthaH, tasyA vA, bhavanamamucyamAnaM yatra tathAvidhaiH, kenAmucyamAnamanobhavabhavAnIbhavanaiH ? bhujaGgasamAjena lampaTapaTalena, kIdRzena tena ? parityaktasakalavyApAreNa parityaktaH-sarvatobhAvena varjitaH, sakalanyApAraH-vilAsAtiriktaM nikhilakArya yena tAdRzena, punaH kIdRzena ? pauravanitAmukhArpitahazA pauravanitAnAm-ayodhyAnagarIvAstavyanArINAm , mukheSu, arpitA- nipAtitA, dRga-dRSTiyana tAdRzena, kiM kurvatA ca tena? savikriyaM vividhA kriyA vikriyA bhrUbhaGgAdirUpA, tatsahitaM yathA syAttathA, prajalpatA kimapi kimapyAlapatA, paThatA zivastotrAdipAThaM kurvatA, gAyatA ca zivAdiguNagAnaM kurvatA ca, punaH kIdRzarArAmaH? pratidivasaM pratidinam, adhikAdhikonmIlannIlakAntibhiH adhikAdhikam-adhikAdadhikama, niratizayamityarthaH, unmIlantI-udbhAsamAnA, nIlA-kRSNA, kAntiH-dyutiryeSu tAdRzaH, ata eva kIdRzairiva ? dinakareNa sUryeNa, AkRSya svavaMzajarAjasvAmibhUmaNDalAdapahRtya, saMcAryamANasakalazarvarItimirairiva saMcAryamANaM-pravezyamAnam, sakala-samagram , zarvarItimiraM-rAtryandhakAro yeSu tathAvidhairivetyutprekSA, kimarthamAkRSya tatra tatsaMcAra: ? vasantatiprabhavapArthivaprItaye khasya-sUryasya, santatiH-apatyaparamparA, vaMza ityarthaH, prabhavaH- utpattyadhikaraNaM yeSAM teSAm , khavaMzajAnA mityarthaH, pArthivAnArAjJAm , ikSvAkuprabhRtInAm , prItaye-prasAdAya, varNyamAnA'yodhyA nagarInRpANAmikSvAkuvaMzatayA, ikSvAkuvaMzasya ca sUryavaMzatayA sUryeNa jagadupacitAndhakArarAzirupasaMhRtya tatratyArAmepakSipta iti tadvahirdezeSu santataprakAzenAyodhyAdhipatInAmapratimaH prasAda iti bodhyam , punaH kIdRzaistaiH ? amarakAnanAnukAribhiH devodyAnanandanavanasamAnaiH [la] | punaH kIdRgasau nagarI ? vipaNipathaiH paNyavIthikAmArgaH, haTTamArgerityarthaH, prasAdhitA alaGkRtA, kIdRzaistaiH ? girizikharatatinibhazAtakumbhaprAsAdamAlAdhyAsitobhayavibhAgaiH girizikharAmAM-parvatazANAm , tatiH-patiH, tannibhAnAM-tatsadRzAnAm , zAtakumbhaprAsAdAnA-suvarNamayamandirANAm , mAlAbhiH-zreNibhiH, adhyAsitaH-vyAptaH, ubhayabhAga:-dakSiNavAmapArzvabhAgo yeSAM tAdRzaiH, punaH kIdRzaistaiH ? sphuTavibhAvyamAnamarakatendranIlavajravaiDUryarAzibhiH sphuTa-vispaSTaM yathA syAttathA, vibhAvyamAnaH Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA dhRtoddharaprAkArapariveSairabhraGkaSapratolibhiruttuGgamakaratoraNAvanaddhaharitavandanamAlaiolAvibhUSitAGgaNavedibhirazrAntakAlAgarudhUpadhUmAzleSabhayapalAyamAnadantavalabhikAbhitticitrAniva vicitramayUkhajAlakamuco mANikyajAlakAn kalayadbhiradbhutAkArairanekabhUmikAbhrAjiSNubhiH saudhaiH pravartitAviratacandrodayA [e], pratigRhaM svacchadhavalAyatAbhidRSTibhiriva dizArasena vasudhayA vyApAritAbhiH krIDAsarasIbhiH saMvalitA [ai], mRdupavanacalitamRdvikAlatAvalayeSu viyati vilasatAmasitAgurudhUpadhUmayonInAmAsAravAriNevopasicyamAneSvatinIlasurabhiSu gRhopavaneSu vanitAsakhairvilAsibhiranubhUyamAnamadhupAnotsavA [ o], Tippanakam-[ neha vyAkhyAtam ] / mRdvikA-drAkSA, dhUmayoniH-medhaH [ o] / parasparapArthakyena pratIyamAnaH, marakatAnAM-tanAmakamaNi vizeSANAm , indranIlAnA-"kSIramadhye kSipennIlaM kSIraM cennIlatAM nayeta" ityuktAlakSaNAnAM nIlamaNInAm, vajrANAM-hIrakANAm, vaiDUryANAM-tannAmakAnAM ratnavizeSANAM ca, rAzi:-samUho yeSu tAdRzeH, "vanaM muktA pravAlaM ca gomedazvendranIlakaH / vaiDUrya puSparAgazca pAcirmANikyameva ca // mahAratnAni caitAni nava proktAni sUribhiH" iti ratnatattvahasteSAM mahAratnatvapratipAdanAt, punaH kIdRzaistaiH ? pRthulAyataiH vistAradairdhyAnvitaiH, kIdRzaiH kaiH keva tairasau prasAdhitA ? pRthulAyataiH, caNDAMzurathacakramAgaiH caNDAMzuH-sUryaH, tasya yad rathacakraM rathAGgam , tadgamanamArgaH, cAmIkarAcalataTIva cAmIkara-suvarNam , tasya acala:-parvataH, sumerarityarthaH, tasya taTIva-taTapradeza iva, "cakraM rathAGgam" ityamaraH [l]| punaH kIdRgasau nagarI ? saudhaiH sudhAlepo'sti yeSu taiH, sughopaliH prAsAdaiH, candravad udbhAsamAnaH, pravartitAviratacandrodayA pravartitaH-sampAditaH, pratyAyita ityarthaH, avirataH- santataH, avicchinna ityarthaH, candrodayo yasyAM tAdRzI, kIdRzaiH sauMdhaiH ? dhRtoddharaprAkArapariveSaiH dhRtaH, uddharANAm-unnatAnAm , prAkArANAM-durgANAm , pariveSaHmaNDalaM yaistAdRzaiH, punaH kIdRzaiH? abhraGkaSapratolibhiH abhraGkaSAH-gaganacumbinaH, pratolayaH-pratIhAropavezanasthAnAni 'pola' iti prasiddhAni pravezadvArasthAnAni yeSu tAdRzaiH, punaH kIdRzaiH ? uttuGgamakaratoraNAvanaddhaharitavandanamAlaiH uttuGgAHatyantonnatAH, atyAyatA ityarthaH, makarAH-citritA utkIrNA vA jalajantuvizeSA yevu tAdRzeSu, toraNeSu-bahiAreSu, avanaddhAlambitA, haritA-haritavarNA, vandanamAlA-AmradalAdinirmitA maGgalamAlA yeSu tAdRzaiH, "toraNoghe tu majalyaM dAma maGgalamAlikA" ityabhidhAnacintAmaNiH, punaH kIdRzaH ? dolAvibhUSitAGgaNavedibhiH dolAbhiH-krIDopakaraNarUpairAndolanayantraiH, vibhUSitA, aGgaNasya-prAsAdAntaHpradezasya, vedayaH-pariSkRtacaturastrabhUmayo yeSu tAdRzaiH, punaH kIdRzaiH ? mANikyajAlakAna mANikyAkhyaratnamayagavAkSAn , kalayadbhiH dhArayadbhiH, kIdRzAnamUn ? vicitramayUkhajAlakamucaH vicitrAn-nAnAvarNakAn, mayUkhajAlakAn-kiraNanikarAn , muJcanti-parito vikSipanti ye tAn, kAniya ? azrAntakAlAgarudhura bhayapalAyamAnadantavalabhikAbhitticitrAniva azrAntaH-avicchinno yaH, kAlasya-kRSNasya, agaroH-tannAmakadravyasya, dhUpena-agnisantApena, dhUmaH, tadAzleSabhayena-tatsamparkabhayena, hastino nisargato nayanavedanAtizayajanakadhUpasamparkAsahiSNutayA tadIyadantAnAmapi tatsambhavAt palAyamAnAnAm , dantavalabhikAnAM-chadirAdhArabhUtAnAM hastidantamayAnAM vakradArUNAm , bhitticitrAniva-bhittigatapratibimbAnivetyutprekSA, punaH kIdRzaiH ? adbhutAkAraiH adbhutaH-drAdhimAdinA vismayAvahaH, AkAraH-AkRtiH sannivezo yeSAM tAdRzaH, punaH kIdRzaiH1 anekabhUmikAbhrAjiSNubhiH anekAbhiH, bhUmikAbhiH-adho'dhaHsanniviSTATTAlikA khaNDaH, bhrAjiSNubhiH-udbhAsibhiH [e] / punaH kIdRgasau nagarI ? pratigRhaM pratyeka prAsAdapArzve, pratyantaHpuramiti yAvat , krIDAsarasIbhiH jalakelikalpitasarovaraiH, saMvalitA samanvitA, kIdRzIbhistAbhiH ? svacchadhavalAyatAbhiH svacchAHkardamAyakaluSitAH, nirmalA ityarthaH, tAzca tA dhavalA:-zubhrAH, tAzca tA AyatAH-dIrdhAstAbhiH, kAbhiriva ? vasudhayA ayodhyAdhiSThitapRthivyA devyA, didRkSArasena niruktanagarInirIkSaNotkaNThAkutUhalena, vyApAritAbhiH unmIlitAbhiH, dRSTibhiriva nijanayanairivetyutprekSA ai] / punaH kIdRgasau nagarI ? vanitAsakhaiH khavilAsinIsahitaiH, vilAsibhiH vilAsazIlaiH Sa antaHpurakelikAnaneSu. anabhayamAnamadhapAnotsavA anubhUyamAnaH-AsvAdyamAnaH, madhupAnotsavaH-madyapAnasamedhamAnasambhogaraso yasyAmasau, kIdRzepUpavaneSu ? mRdupavanacalitamRdvikAlatAvalayeSu mRdupavanena-manda puruSaH Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| majjakozalavilAsinInitambAraphAlanasphAritataraGgayA gRhItasaralamRNAlayaSTibhiH pUrvArNavavitIrNairvRddhakaJcukibhiriva rAjahaMsaiH kSaNamapyamuktapArzvayA kapilakopAnalendhanIkRtasagaratanayasvargavArtAmiva praSTuM bhAgIrathImupasthitayA saritA sarayavAkhyayA kRtaparyantasakhyA [ au ], satatagRhavyApAraniSaNNamAnasAbhinisargato guruvacanAnurAgiNIbhiranulbaNojvalaveSAbhiH svakulAcArakauzalazAlinIbhiH zAlInatayA sukumAratayA ca kucakumbhayorapi kadaryamAnAbhiruddhatyA maNibhUSaNAnAmapi khidyamAnAbhirmukharatayA rateSvapi tAbhyantIbhiyAtyaparigraheNa svapne'pyalaGghayantIbhiratoraNamaGgIkRtasatIvratAbhirapyasatIvratAbhiralasAbhinitambabhAravahane tucchAbhirudare taralAbhizcakSuSi kuTilAbhirbuvoratRptAbhiraGgazobhAyAmuddhatAbhistAruNye kRta kusaGgAbhizcaraNayorna svabhAve kope'pyadRSTamukhavikArAbhiLalIke'pyanujjhitavinayAbhiH khede'pyakhaNDitocitapratipattibhiH kalahe'pyaniSThurabhASiNIbhiH sakalapuruSArthasiddhibhiriva zarIrabaddhAbhi Tippanakam-anulvaNaH-anubhaTaH, zAlInatA-kulInatA salajjatA ca, uddhatyA uddhatatvena, vaiyAtyaM-pRSTatA, asatIvratAbhiH saha tIvratayA vartante grAstAH satIvratAH, na tathA asatIvratAstAbhiH, tIkSNatvarahitAbhiriti virodha. parihAraH, virodhastu svayamevodbhAvyaH, kRtakusaGgAbhiH vihitapRthvIsambandhAbhiH, caraNayorna svabhAve prakRtI kRtakutsita mArutena, calitaM-dolitam , mRdvikAlatAvalayaM-drAkSAlatAmaNDalaM yeSu tAdRzeSu, atropavaneSu madanatvasya mRdvikAlatAyAM vilAsinItvasya vanaspatiSu ca vilAsitvasya pratItyA samAsoktiralaGkAraH siddhyati, punaH kIdRzeSu teSu ? atinIlasurabhiSu nIlAni-navanavapallavasaGghalatayA zyAmalAni ca tAni, surabhINi-sugandhInIti nIlasurabhINi, atizayitAni ca nIlasurabhINIti atinIlasurabhINi tAdRzeSu, kutasteSAM tAdRzatvam ? viyati gaganatale, vilasatAM sphuratAm , asitAgurudhUpadhUmayonInAM asitasya-kRSNasya, aguroH-tatsaMjJakasugandhidravyasya, dhUpena-agnisantapanena ye dhUmAta eva yonayaH kAraNAni yeSAM teSAm , tAdRzadhUmodbhavameghAnAmityarthaH, AsAravAriNA AsAra:-dhArAsampAtaH, tadvAriNA-tajjalena, upasicyamAneSviva upase canAdiveti hetUtprekSA, tasyopasecanasyAtinIlasurabhitvahetutayopanyAsAt kAvyaliGgAlaGkArazcetyanayoH saMkaraH, [ o]| punaH kIdRgasau nagarI? sarayvAkhyayA sarayUnAbhyA, saritA nadyA, kRtaparyantasakhyA kRtaM paryante, sakhyaM-sakhyumitrasya karma, sammelanamiti yAvat, yayA tAdRzI, kIdRzyA tayA saritA? majakozalavilAsinInitamba sphAritataraDyAmajantInAM snAtInAm kozalavilAsinInAM-kozaladezaprasUtAnAM kAminInAm , nitambAsphAlanena-kaTipazcimabhAgasaMghaTanena, sphAritAH-udvelitAH, taraGgA yasyAM tAdRzyA, punaH kIdRzyA tayA ? rAjahaMsaiH niruktarUpairhasavizeSaiH, kSaNamapi kizcitkAlamapi, amuktapArzvayA amuktam -atyatam , pAzva-samIpaM yasyAstAdRzyA, kIdRzai rAjahaMsaH ? gRhItasaralamRNAlayaSTibhiH gRhItA-bhoktumuddhRtA, saralA-RjvI, mRNAlayaSTiH-bisalatArUpakamalAdhAradaNDo yaistAdRzaiH, punaH kIdRzaiH ? pUrvArNavavitIrNaiH pUrvArNavena-pUrvasAgararUpeNa saritpatinA, vitIrNe:-preSitaiH, tata AgatairityarthaH, kIdRzaiH kairiva ? gRhItasaralamRNAlayaSTibhiH hastAvalambitasaralamRNAlakomaladaNDaiH, pUrNArNavavitIrNaiH pUrNArNavena-tatsthAnIyena nAyakena, vitIrNaiH-niyuktaH, vRddhakaJcakibhiriva vRddhaH-jarAjIrNendriyaiH, kakSukibhiriva-nRpAntaHpurarakSakairivetyutprekSA, "antaHpuracaro vRddho vipro gunngnnaanvitH| sarvakAryArthakuzalaH kaJcukItyabhidhIyate" // iti nATyazAstre paribhASaNAt, atra saraybAM nAyikAtvasya pUrvArNave nAyakatvasya ca liGgasAmyena pratItyA samAsoktiralaGkAro'pIti dhyeyam , kimartham ? kapilakopAnalendhanIkRtasagaratanayavargavArtA kapilasya-tanAmakaRSivizeSasya, kopAnalena-krodhAgninA, indhanIkRtAnAm-indhanavad bhasmasAtkRtAnAm , sagaratanayAnAM-sagaranAnno nRpasya putrANAm , svargavArtA-tatkRtasvargaprApaNavRttAntam , praSTumiva jijJAsitumiva, rAjJA sagareNa sAdaramArabdhe'zvamedhe zakreNAvarudhya pAtAle tapasyataH kapilamunerAzrame'zvo'bandhi, pazcAdazvamanviSyaddhiH sagaratanayairavani khanitvA tadAzramamupetavadbhistenaiva nijAzvaniyantraNaM pratItyAnekazo bhasito'sau munirnijakrodhAnalajvAlAbhiH sarvAn bhasmasAccakAra, tatastadvaMzajena bhagIrathenogratapasA gaGgAmavatArya tayA sarvAnuddhArayAmAseti paurANikI vArtA [au] / punaH kIragasau nagarI? vadhUbhiH acirapariNatAmiraganAbhiH, alaGkatA, kIdRzIbhistAbhiH ? satatagRhavyApAraniSaNNamAnasAbhiH satatam Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 Tippanaka-parAgavivRti saMcalitA ralaGkRtA vadhUbhiH [ a ], itarAbhirapi tribhuvanapatAkAyamAnAbhiH kuberapurapuNyAGganAbhiriva kRtapuNyajanocitAbhiH pAdazobhayA'pi nyakkRtapadmAbhirUruzriyA'pi laghUkRtarambhAstambhAbhirgauauryA'pi cchAyayA sambandhAbhiH [aN]| itarAbhirapi tribhuvanapatAkAyamAnAbhiH yadi itarAH - sAmAnyAH, kathaM tribhuvanapatAkAyamAnA anavaratam, gRhavyApAreSu - gRhakarmasu na tvabhisaraNAdivyApAreSu, nimanaM-niyantritam, mAnasaM yAsAM tAdRzIbhiH punaH kIdRzIbhiH ? nisargataH svabhAvataH, na tUpadezataH, guruvacanAnurAgiNIbhiH gurUNAM bhartrAdInAm, yadvA guruSu zreSTheSu AgamAdirUpeSviti yAvat, vacaneSu anurAgiNIbhiH - zraddhAlubhiH punaH kIdRzIbhiH ? anulbaNojjvalaveSAbhiH anulbaNaH- anutkaTaH, na tu vArAGganAvada ADambarAnvitaH ujvalaH - sphItazca veSaH - vasanAbharaNAdikalpita saundarya yAsAM tAbhiH punaH kIdRzIbhiH ? svakulAcAra kauzalazAlinIbhiH nijanijakulocitAcAranipuNatAzAlinIbhiH, punaH kIdRzIbhiH ? kucakumbhayoH kucaustanau, kumbhAviva pRthutvAditi kucakumbhau, tayoH, uddhatyA'pi unnatyA'pi kimuta bAhyavastubhAreNa ?, kadarthyamAnAbhiH pIDyamAnAbhiH kena hetunA ? zAlInatayA kulAGganocitalajjAzIlatayA, acaJcalena tirohitayorapi tayorutayorjhaTiti jhaTiti bahirutkramaNena lajjodayAdityarthaH punaH kena hetunA ? sukumAratayA ca paramakomalatayA ca tayoratipInatayA tAsAM tadbharabhaGguratvAdityarthaH, punaH kIdRzIbhiH ? maNibhUSaNAnAM svaparihitamaNimayAbharaNAnAm, mukharatayA'pi anyo'nyasaMgharSaNAdijanyajhaNatkAreNApi kimuta kalahakolAhalaiH ?, khidyamAnAbhiH vyathyamAnAbhiH, zAntipriyAbhirityarthaH, punaH kathambhUtAbhiH ? rateSvapi priyasambhogeSvapi kimuta klezamayakarmasu ?, tAmyantIbhiH arucimupadarzayantIbhiH kena kAraNena ? vaiyAtyaparigraheNa vaiyAtyaMdhRSTatA, tadbrahaNena, patyA prArthyamAnatve'pi dhRSTatAdhAraNenetyarthaH etena tAsAM mAninItvaM dhvnitm| punaH kIdRzIbhiH ? svapne'pi svapnAvasthAyAmapi kimuta jAgradavasthAyAm, dvAratoraNam antaHpurabahirdvArordhvadezam alaGghayantIbhiH ullaGghaya bahiragacchantIbhiH khapnAvasthenApi manasA antaH puraba hirdezamanubhavantIbhirityarthaH, etena paramapAvitryaM sUcitam, eSvapi zabdaghaTitavAkyeSvarthApattiralaGkAraH, punaH kIdRzIbhiH ? aGgIkRtasatIvratAbhirapi aGgIkRtam, satIvrataM - pAtivratyaM yAbhistAdRzIbhirapi, asatIvratAbhiriti virodhaH, tatparihAre tu tIvratayA - tIkSNatayA ugratayeti yAvat, sahitAH satIvratAH, na satIvratA asatIvratAstAbhirityartho bodhyaH, atra virodhAbhAso'laGkAraH, punaH kIdRzIbhiH ? nitambabhAravahane nitambasyakaTipazcimabhAgasya, bhAravahane - pRthutayA tadbhAravahane, alasAbhiH AlasyAnvitAbhiH, pRthunitambAbhirityarthaH, punaH kIdRzIbhiH ? udare udarapradezAvacchedenaitra, tucchAbhiH laghIyasIbhiH, atikRzodarAbhirityarthaH, na tu guNeSu tucchAbhiH punaH kIdRzIbhiH ? cakSuSa netrAvacchedenaiva taralAbhiH caJcalAbhiH, na tu cittavRttau punaH kIdRzIbhiH ? bhruvoH nayanordhvadezastharomarAjirUpabhrUdvayAvacchedenaiva, kuTilAbhiH vakrAbhiH, na tu hRdaye, punaH kIdRzIbhiH ? aGgazobhAyAM zarIra saundaryaviSaya eva, atRptAbhiH tRptirahitAbhiH, na tvanyaviSaye, punaH kIdRzIbhiH ? tAruNye yauvanAvacchedenaiva, uddhatAbhiH ucchRGkhalAbhiH, na tu svabhAve, punaH kIdRzIbhiH ? caraNayoH pAdayoreva, kRtakusaGgAbhiH kRtaH kusaGgaH - bhUmisamparkoM yAbhistAdRzIbhiH, na tu svabhAve kRta kutsitasaGgAbhiH atra sarvatra parisaGkhyAlaGkArollekhAlaGkArasaGkaraH, punaH kIdRzIbhiH ? kope'pi krodhAvasthAyAmapi, adRSTamukhavikArAbhiH adRSTaH - pArzvavartibhirapi apratItaH, mukhavikAraH - mukhavakraH vAdikaM yAsA tAdRzIbhiH punaH kIdRzIbhiH ? vyalIke'pi apriye kRte'pi, anujjhitavinayAbhiH tatkAraNaM prati atyaktanamratAbhiH punaH kIdRzIbhiH ? khede'pi klezespi, akhaNDitocitapratipattibhiH akhaNDitA - atyaktA, ucitapratipattiH - gurujanocitasatkriyA yAbhistAdRzIbhiH, punaH kIdRzIbhiH ? kalahe'pi kalahakAle'pi, aniSThura bhASiNIbhiH kaThoravAkyAnuccArayitrIbhiH sadaiva madhurabhASiNIbhirityarthaH, atra sarvatra kAraNAnuguNakAryAnudadyena vizeSoktiralaGkAraH, punaH kIdRzIbhiH ? zarIrabaddhAbhiH mUrtimatIbhiH sakalapuruSArthasiddhibhiriva dharmArtha kAma mokSAkhyapuruSArthacatuSTayaniSpattibhirivetyutprekSA, punaH kIdRzIbhiH ! kulaprasUtAbhiH satkulotpannAbhiH [ a ] 1 punaH kITAsau nagarI? itarAbhirapi pAmarAbhirapi, tribhuvanapatAkAyamAnAbhiH tribhuvanotkRSTAbhiriti virodhaH, parihAre tu itarAbhirapi anyAbhirapi, satkulaprasUtAtiriktAbhirapItyarthaH, tribhuvana patAkAyamAnAbhiH tribhuvanapatAkAvadAcarantIbhiH, tribhuvanotkRSTacchavicchaTAbhiriti vyAkhyeyam, "itaraH pAmare'nyasmin" iti nAnArthasaGgrahaH, vilAsinIbhiH Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / saubhAgyahetorupAsitAbhirindunA'pi pratidinaM pratipanna kalAntareNa prArthyamAnamukhakamalakAntibhirmakaradhvajenApi darzitAdhinA labdhahRdayapravezamahotsavAbhiraprayuktayogAbhirekAvayavaprakaTAnanamarutAmapi gatiM stambhayantIbhiravyApAritamantrAbhiH sakRdAhvAnena narendrANAmapi sarvasvamAkarSayantIbhirasadoSadhIpari 49 iti virodhaH, tatparihAre tu itarAbhiH anyAbhiH kRtapuNyajanocitAbhiH ekatra kRtaM puNyaM zubhakarma yaiste tathoktAH, te ca te janAzca kRtapuNyajanAH, teSAm ucitAH- yogyAH, anyatra puNyajanAH- yakSAH kRtaM puNyajanAnAm ucitam - anurUpam, yakAbhistAstathoktAH, tAbhiH, nyakkRtapadmAbhiH padma-kamalam, padmA lakSmIH, laghukRtarambhAstambhAbhiH tiraskRtakadalIstambhAbhiH, apanItarambhApsarodarpAbhizra, gauryA'pi suvarNavarNayA bhavAnyA'pi, pratipannakalAntareNa abhyupagatavyAjena, anyatra avAsAnyAnyaSoDazabhAgena, darzitAdhinA Adhi: - mAnasI pIDA, mahatAmapi devAnAmapi, vAravadhUbhiH karaNabhUtAbhiH, vitIrNatribhuvanavijigISukusumasAyaka sAhAyakA vittIrNa - dattam, sampAditamiti yAvat tribhuvanavijigISoH- trilokI vijayecchoH, kusumasAyakasya - puSpabANasya, kAmadevasyetyarthaH, sAhAyakaM - sAhAyyaM yayA tAdRzIbhiH punaH kIdRzIbhirvilAsinIbhiH ? kuberapura puNyAGganAbhiriva kuberasya - yakSarAjasya, puram - alakApurI, tasya . yA puNyAGganAH- pavitrastriyaH, yakSatriyo vA, tAbhiriva, 'kuberapurapaNyAGganAbhiriva' iti pAThe tu alakApurInivAsivAravadhUbhirivetyarthaH, kRtapuNyajanocitAbhiH kRtaM puNyaM yaiste kRtapuNyAH, zrImanta ityarthaH tAdRzajanayogyAbhiH, pakSe kRtaM puNyajanAnAM yakSANAm, ucitaM strIjanayogyaM paricaryAdikAryaM yAbhistathAbhUtAbhiH, "atha puNyajano yakSe rAkSase sajjane'pi ca" iti medinI, punaH kIdRzIbhiH ? pAdazobhayA'pi caraNacArutayA'pi kimuta mukhAdizobhayA, yadvA pAdazcaturthAMzaH, tanmitayA'pi zobhayA, AstAM pUrNayA, nyakkRtapadmAbhiH nyakkRtaM padmaM - kamalam, padmA lakSmIryAbhistAdRzIbhiH, punaH kIdRzIbhiH ? UruzriyA'pi sakthizobhayA'pi, laghukRtarambhAstambhAbhiH laghUkRtaH - nyUnatAM nItaH, rambhAstambhaH kadalIstambhaH, rambhAyAH - apsarovizeSasya, stambhaH- garvo vA yAbhistAdRzIbhiH punaH kIdRzIbhiH ? gauryA zubhrapItAtmikayA, chAyayA'pi kAntyAspi, saubhAgyahetoH samIcInAzrayajanyotkarSakAmanayA, upAsitAbhiH sevitAbhiH, yadvA "zaGkhendukundadhavalA tato gaurI tu sA matA" ityanvarthanAcyA gauryA'pi pArvatyA'pi, chAyayA svakAntidvArA saubhAgyahetoH syotkarSa hetoH, tatsaundaryahetorvA, upAsitAbhiH AzritAbhiH, niratizaya saundaryavarNAbhirityarthaH, punaH kIdRzIbhiH ? pratidinaM prati pratipadAditithi, pratipaznakalAntareNa pratipannaM prAptam, kalAntaram uttarottarAdhikakalA yena tAdRzenApi, uttarottarakalADhayenApItyarthaH, indunA candreNa, prArthyamAnamukha kamalakAntibhiH prArthyamAnA prakarSeNa yAcyamAnA, atyantamabhilaSyamANetyarthaH, mukhakamalakAntiryAsAM tAdRzIbhiH, tanmukhakAntezcandrakalAto'pyadhikakamanIyatvAditi bhAvaH, yadvA pratipanna kalAntareNa pratipannaM svIkRtaM, kalAntaraM mUladhanasya aparA kalA kalAntaram, yalloke 'byAja' iti kathyate, "vRddhiH kalAntaram" iti haimaH, yena tAdRzena, yathA kazcid dhanecchuH kasyacid dhaninaH sakAzAt kalAntarasvIkAreNa dhanaM prArthayate tathA kAntirUpadhanenchuzcandro dhanikasthAnApanna vilAsinInAmapre kalAntarasvIkAreNa dhanasthAnIya mukhakAnti prArthayate, pracurabhukhakamalakAntibhirityarthaH, punaH kIdRzIbhiH ! darzitAdhinA darzitaH - bodhitaH, AdhiH- mAnasI vyathA zivakopAnalakavalita kalevara kasvaprayuktA yena tAdRzena, makaradhvajenApi kAmadevenApi, labdhahRdaya pravezamahotsavAbhiH labdhaH - prAptaH, hRdayapravezamahotsava:sarasahRdaya pravezarUpo mahotsavo yAsAM tAdRzIbhiH, zambhunA dagdhakalevaramapi kAmadevaM svahRdayarUpa zRGgArasudhArasazA lihade nimajayya yA jIvayAmAsustAdRzIbhiriti tu paramArthaH punaH kIdRzIbhiH ? aprayuktayogAbhirapi aprayuktaH - nAnuSThitaH, yogaH- "yogazcittavRtti rodhaH" iti pataJjaliparibhASito bAhyaviSayebhyazcittavRttinirodharUpo yAbhistAdRzIbhirapi, yogamArgAnabhijJAbhirapItyarthaH, ekAvayavaprakaTAnanamarutAm ekAvayave - nAsApuTarUpe ekasminnavayave, prakaTAH- saMghAtarUpeNAvirbhUtA ye, AnanamarutaH - mudritamukhavAyavaH, teSAm, gatiM bahigamanam, stambhayantIbhiH kumbhaka prANAyAmena nirundhantIbhiriti virodhaH, parihAre tu aprayukto yoga :- pANigrahaNa sambandho yAbhistAdRzIbhiH, ekAvayave - mukhakamalAdirUpa ekasminnapi aGge, kimuta sarvAGgeSu, prakaTamunmIlitalocanAnvitam, AnanaM mukhamaNDalaM yeSAM te ekAvayavaprakaTAnanAH, te ca te marutaH - devAsteSAm, khamukhAravindAvalokanavyAsaktamanasAM devAnAmiti yAvat gatiM taddarzanavyAdhAtakamanyatra gamanam stambhayantIbhiH nirundhantIbhiH pratyuta 7 tilaka* Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA mahAbhirISatkaTAkSapAtenAcalAnapi drAvayantIbhiH suratazilpapragalbhatAvaSTambhena rUpamapi nirupayogamavagacchantIbhistAruNyamapi tRNalaghu gaNayantIbhirvilAsAnapi hAsyakoTau kalayantIbhirAbharaNasambhAramapi bhAramavadhArayantIbhiH prasAdhanADambaramapi viDambanApakSe sthApayantIbhirupacAramapyAcArabuddhayA prapazcaya. ntIbhiH kaizcidadharairiva zatazaH khaNDitairapyakhaNDitarAgairanizamupayujyamAnavadananiHzvAsaparimalAbhiraparaistu caSakairiva kadAcidAnanapraNayitAmAnIya praNunnairaprasannai raNanmadhukaradhvaninA mandaM mandaM raNaraNA ekatra acalAn girIn , anyatra acaJcalAnapi narAn , adharairiva khaNDitairapyakhaNDitarAgaiH, ye kila khaNDitAH khaNDita eva teSAM rAgo bhavati, virodhaparihAre tu khaNDitaiH dazananakhAdividAritaiH, rAgaH-raktasvaM prema ca, praNunaiH kSiptaH, aprasannaiH madirAzUnyaiH prasAdarahitaizca, navasurateSu yA baddharAgAstA nIcarateSvapi saktA bhavanti, kAmazAstrabhaNiteSu --....-... .. khAbhimukhamAkarSantIbhirityarthaH, paramasundarIbhiriti tu paramArthaH / punaH kIdRzIbhiH? avyApAritamantrAbhirapi avyApAritaHaprayuktaH, mantraH-viSApahArAdimantrI yAbhistAdRzIbhirapi, sakRd ekavAram , AhvAnena jalpanena, narendrANAmapi mazraprayogeNa saryAdiviSanAraNapaTUnAM vaidyAnAmapi, sarvasvaM viSavAraNalabhyaM sakaladhanam, AkarSayantIbhiH AkRSya svAdhInaM kurvatIbhiH, mantraprayogamantareNa mAntrikalabhyaM dhanaM na labdhaM pAryata iti virodhaH, parihAre tu avyApAritamantrAbhiH avyApAritaH aprayuktaH, mantraH-vazIkaraNamantrI yAbhistAdRzIbhiH, sakRda ekavAramapi, AhvAnena svAgatakaraNena,narendrANAM nRpANAm , na tu kasyacideva nRpasya, sarvasvam niHzeSadhanasampattim , AkarSayamtIbhiH AkRSya svAyattIkurvatIbhiH, anAyAsameva narendrAnapi vazIkurvatIbhirityarthaH, punaH kIdRzIbhiH ? asadoSadhIparigrahAbhirapi avidyamAnaH, sadoSadhIparigrahaH satInAm uttamAnAm , uccATanopayoginInAm , oSadhInAm parigrahaH- grahaNaM yAsAM tAdRzIbhirapi, ISatkaTAkSapAtena kuTilAkSispandalavena, acalAnapi parvatAnapi, kimuta jaGgamAn ? pakSe sthira hRdayAnapi, drAvayantIbhiH saMcAlayantIbhiriti virodhaH, parihAre tu doSeNa sahitA sadoSA, na sadoSA asadoSA, aduSTetyarthaH, tAdRzI dhI:-buddhiryAsA tAdazIbhirityarthaH, punaH kITazIbhiH suratazilpapragalbhatAvaSTammena suratazilpe-maithunakalAyAm , yA pragalbhatA-prauDhatA, tasyA avaSTambhena-Alambanena, rUpamapi nijarUpamapi, nirupayogaM nirarthakam , avagacchantIbhiH manyamAnAbhiH, tenaiva hetunA tAruNyamapi navayauvanasampadamapi, tRNalagha tRNamiva tucchama, gaNayantIbhiH, vilAsAnapi hAsyakoTI hAsyakakSAyAm , kalayantIbhiH sthApayantIbhiH, hAsyarUpatayA'vagacchantIbhirityarthaH, AbharaNasambhAramapi alaGkaraNagaNamapi, bhAraM kevalabhArabhUtam , avadhAra. yantIbhiH nizcinvatIbhiH, prasAdhanADambaramapi vezavinyAsADambaramapi, viDambanApakSe upahAsapakSe, sthApayantIbhiH, upacAramapi khazreSThajanavarivasyAmapi, AcArabuddhayA lokAcAradRSTayA, prapaJcayantIbhiH anutiSThantIbhiH / punaH kITazIbhiH ? kaizcit katibhizcit , sthiraprIti kaiH kAmivizeSaiH, adharairiva nimoSThariva, zatazaH zatavAram , khaNDitairapi khaNDitAbhyarthanairapi avahelitairapIti yAvat . akhaNDitarAgaiH avyAhataprItikaiH ye khaNDitAsteSAM khaNDita evaM rAgo bhavatIti virodhasya sthiraprItikatvena parihAraH, pakSe zatadhAdazanadalitairapi, avihataraktatAkaiH, anizam aviratam , upayujyamAnavadananiHzvAsaparimalAbhiH upayujyamAnaH-samIpe sambadhyamAnaH, ghrANadvArA sArthakatAmApAdyamAna ityarthaH, vadananiHzvAsaparimalaH-lava lAsaMvalitatAmbUlacarvaNajanitamukhamArutasaurabha yAsAM tAdRzIbhiH,aparaistu. anyaistu, calacittavRttikaistvityarthaH, kAmibhiH sambhogAbhilASibhiH puruSaH, azUnyamandiradvArAbhiH azUnya-kSaNampyavarjitam , pratikSaNamadhiSThitamityarthaH, mandiradvAra-ratimandirapravezasthAnam, na tu savidhaM yAsA tAdRzIbhiH, kairiya kIdRzaistaiH caSakairiva madyapAnabhAjanairiva, "caSako'strI pAnapAtram" ityamaraH, kadAcid bahiravalokanAdikAle, AnanapraNayitAm Ananena - lolalocanena cATuvaco'citena zazisadRzena mukhena, na tu sambhogena, praNayitAm anurAgibhAvam , AnIya prApayya, praNunnaiH saMbhogAya preritaH, sambhogAdAnenAvahelitarvA, ata eva aprasannaiH sambhogasantoSavikalaiH, ata eva raNanmadhukaradhvaninA raNantaH-guJjanto ye madhukarAsteSAm , dhvaninA-tannAdasamAnanAdena, mandaM mandaM kAminIkopabhiyA zanaiH zanaiH, na tUcairucaiH, raNaraNAyamAnaH Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| yamAnaH kAmibhirazUnyadvArAbhirnavasurateSu baddharAgAbhirapi nIcarateSvasaktAbhilakSmImanovRttibhiriva puruSottamaguNahAryAbhirna punarekAntato'rthAnurAgiNIbhiH saMsAre'pi sAratAbuddhinibandhanabhUtAbhiH kula. kramAgatavaizikalAkalApavaicakSaNyAbhiH sAkSAdiva kAmasUtra vidyAbhirvilAsinIbhirvitIrNa tribhuvana jigISukusumasAyakasAhAyakA [a], akalitADhayAnADhayavivekairagRhItapaNDitApaNDitavibhaktibhiranavabuddhasAdhvasAdhuvizeSairanavadhAritadhArmikAdhArmikaparicchittibhiH [ka], sarvairapyudAravizeSaiH sarvairapi chekoktikovidaiH sarvairapi paropakArapravaNaiH sarvairapi sanmArgavartibhiH / kha ), jJAtaniHzeSapurANetihAsasAraidRSTa navasavayarateSu nIcaratasya paThitasyAditi virodhaH, parihAre nUtanasurateSu, puruSottamaguNahAryAbhiH ekatra puruSottamaH-viSNuH, anyatra puruSottamAH-narapradhAnAH, vaizikA:-vezyAsatkAH, [a] | purANaM-dharmazAstram , sambhogAbhyarthanAgarbha guJjadbhiH, caSakapakSe tu kadAcid madyapAnAvasare, AnanapraNayitAm Anane-madyapAnodyate mukhe, * praNayitA-khAnurAgibhAvam , AnIya janayitvA, praNunnaiH pItamadirAkatvAt pAnakAriNA kSitau nikSiptaH, ata eva ca aprasannaiH prasannA-madirA, tadrahitaiH, "prasannA strI surAyAM syAt , khaccha-santuSTayostrighu" / iti medinI, raNanmadhukaradhvaninA raNantaH- maJju guJjanto ye madhukarAH- zeSamadyalezAvAdanAyAyAtA bhramarAH, teSAM dhvaninA-nAdena, mandaM mandaM zanaiH zanaiH raNaraNAyamAnaiH pratininAdaM vitanvAnaiH, atra zleSAnuprANitopamAlaGkAro bodhyaH / punaH kIdRzIbhirvilAsinIbhiH? navasu kAmazAstravihiteSu navavidheSu, rateSu maithuneSu, baddharAgAbhirapi sAnurAgAbhirapi, nIcarateSu nIcajanamaithuneSu, nIceSuninditeSu vA, maithuneSu, asaktAbhiH rAgarahitAbhiriti virodhaH, navavidhasuratamadhye nIcasuratasyApi paThitatvAt , parihAre tu naveSu-navIneSu, surateSu-maithuneSu, anuraktAbhiH, nIcamaithunamanAcarantIbhirityartho bodhyaH / punaH kIdRzIbhiH ? lakSmImano vRttibhiriva lakSmyAH -tannAnyA viSNubhAryAyAH, manovRttibhiriva-cittavRttibhiriva, puruSottamaguNahAryAbhiH puruSottamaguNa vazIkAryAbhiH, pakSe puruSottamasya-viSNoH, guNaiH, hAyobhiH-AkarSaNIyAbhiH, na pUnarekA giNIbhiH na khalu niyamena dhanalubdhAbhiH, api tu guNalubdhAbhirapItyarthaH / punaH kIdRzIbhiH ? saMsAre'pi yaH saMsArastattvadarzibhirasAratayA'va. dhAritastasminnapi, tavizevyikAyA apItyarthaH, sAratAbuddheH 'saMsAraH sAraH' ityAkArAyAH sAratAprakArakabuddheH, nibandhana bhUtAbhiH hetubhUtAbhiH, asAre'pi saMsAre sAratAM pratyAyayantIbhiH / punaH kIdRzIbhiH kulakramAgatavaizikakalAkalApavaicakSaNyAbhiH, vezyAyAM bhavaH-vaizikaH, sa cAsau kalAkalApaH-nRtya gAyanAdikalAsamUhaH. tatra kulakramAgataM-kulaparamparayopanatam , vaicakSaNyaM naipuNyaM yAsa tAhazIbhiH / punaH kIdRzIbhiH? sAkSAt kAmasUtrasya-kAmazAstrasya, vidyAbhirivetyusprekSA [a]| punaH kIdRgasau nagarI ? nivAsilokaiH tadvAstavyajanaiH, sngklaavyaaptaa| kIdRzairnivAsilokai ? akalitALyAnATyavivekaH akalitaH-apratItaH, AkhyAnAnyavivekaH-dhanikA'dhanikavibhAgo yeSAM tAdRzaiH, prazaMsAprakaraNAt sarvairapi dhnikairityrthH| punaH agRhItapaNDitApaNDitavibhaktibhiH agRhItA-ajJAtA, paNDitApaNDitavibhaktiH-vidvanmUrkhavibhAgo yeSAM tAdRzaiH, sarvairapi paNDitairevetyarthaH / punaH anavabuddhasAdhvasAdhuvizeSaiH ajJAtasajjanatva-durjanatvaprayuktabhedaiH, sarapi sAdhubhireveti bhAvaH / punaH anavadhAritadhArmikAdhArmikaparicchittibhiH anavadhAritA-avadhArayitumapAritA, dhArmikAdhArmikaparicchittiH-iyanto dhArmikA iyantazcAdhArmikA itIyattA yeSAM tAdRzaH, sarvairapi dhArmikairevetyarthaH [ka] 1 punaH kIdRzaiH ? sarvairapi udAravizeSaiH asAdhAraNodAraiH, vadAnyarityarthaH, na tu sAdhAraNodAraiH / punaH sarvairapi chekoktikovidaiHchekaH-vidagdhaH, teSAmuktiSu-vividhavedagdhyapUrNokteiSu, kovidaiH-paNDitaiH, abhijJairityarthaH / punaH sarvairapi paropakArapravaNaiH paropakAratatparaiH / punaH sarvairapi sanmArgavartibhiH stpthgaamibhiH[kh]| punaH kIdRzaH? jhAtaniHzeSapurANetihAsasAraiH jJAtaHpAThazravaNAbhyAmavadhUtaH, niHzeSaH-kRtsnaH, purANAnAm-"sargazca pratisargazca vaMzo manvantarANi ca / bhUmyAdezcaiva saMsthAmaM purA' paJcalakSaNam" // 1 // iti paJcalakSaNIlakSitAnAM vyAsAdipraNItaprabandhAnAM dharmazAstrANAM vA, itihAsAnAM-mahAbhAratAdI purAvRttAnAm , sAraH-tattvArtho yestAdRzaiH / punaH dRSTasakalakAvyanATakaprabandhaiH dRSTA:-adhItAH, sakalA:-samA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . ... Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA sakalakAvyanATakaprabandhaiH paricitanikhilAkhyAyikAkhyAnakavyAkhyAnaiH [ga], pramANavidbhirapyapramANavidyairadhItanItibhirapyakuTilairabhyastanATyazAkhairapyadarzitabhrUnetravikAraiH kAmasUtrapAragairapyaviditavaizikaiH sarvabhASAvicakSaNairapyazikSitalAToktibhiH sAttvikairapi rAjasabhAvAptakhyAtibhirojasvibhirapi prasannaiH [gha ], pUrvAbhibhASibhiruttarAlApanipuNaiH sakalarasabhAvAbhiharaviSAdibhiryAyadarzanAnurAgibhiraraudraiH itihAsaM-purAvRttam [ga] / ye pramANayedinaste kathaM pramANavidyArahitAH ? virodhaparihAre apramANavidyaiH bahuvidhaiH / kuTilaM-cANakyam / vaizikaM-mAyA vezyAkarma ca / lATA:-lATadezajanAH, lATaH-cATu ca / ye sAtvikAste rajobhavabhAvamAptakhyAtayaH katham ? virodhaparihAre nRpasabhAprAptaprasiddhiH / ojaH-zabdAlaGkAraH, prasAdo'pi, etau ca bhinnAviti virodhaH, parihAre tu ojasvibhiH tejasvibhirbalavadbhirvA, prasannaiH prasattiyuktaiH [gha] / ye pUrvAbhibhASiNaste uttarAbhibhASaNaparAH kathamiti virodhaH, parihArastu uttaravacananipuNaiH / ye virSa nAdanti te kathaM sakalarasabhAvajJAtAra iti virodhaH, parihArastu aviSAdibhiH viSAdarahitaiH / ye naiyAyikadarzanarAgiNo bhavanti te rudradevatAH kathamaraudrA iti virodhaH, parihArastu araudraiH abhayAnakaiH / ye narmazIlA:-castarIpriyAH, te kAvyanATakaprabandhAH-zravyadRzyakAvyagranthA yaistAdRzaiH / punaH paricitanikhilAkhyAyikAkhyAnakavyAkhyAnaiH paricitaMkRtAbhyAsam , AkhyAyikAnAm-anubhUtArthakAnAM vAsavadattAdikathAnAm , AkhyAnakAnAm-amRtamanthanasamudrabandhanAdhupAkhyAnAnAm , vyAkhyAnaM kIrtanaM yaistAdRzaiH [ga] / punaH kIdRzaH ? pramANa vidbhirapi pramANAni-pratyakSAdInyaitihyAntAni, vidanti-azeSavizeSapuraskAreNa jAnanti ye tAdRzairapi, apramANavidyaiH pramANajJAnazUnyairiti virodhaH, apramANA-aparimANA, asaMkhyeyetyarthaH, vidyA yeSAM tAdRzairityarthena tatparihAraH / punaH adhItanItibhirapi paThitanItikairapi, akuTilaiH cANakyabhinnairiti nirodhaH, cANakyAdipraNItanItizAstramadhItavadbhirapi, akuTilaiH tadadhyayanocitakapaTavRttivarjitarityarthena tatparihAraH / punaH abhyastanATyazAstrairapi-abhyastam-anuzIlitam , nATyazAstram-akSibhravAdivikSepavidyA yaistAdRzairapi, adarzitanetrabhrUvikAraiH adarzito bhrUnetrayorvikAraH-vividhaH kAraH kriyA vikSepAdilakSaNA yaistAdRzariti virodhaH, adarzitastayorvikAraH vairUpyaM kopajanyakauTilyAdirUpaM yaistAdRzairityarthena tatparihAraH / punaH kAmasUtrapAragairapi kAmasUtreSusUtrAtmanA praNIteSu kAmazAstreSu, pAragairapi-pAraGgatairapi, paramAbhijJairapItyarthaH, aviditavaizikaiH aviditam-aparicitam , vaizikaM-vezyAsamUho vezyAkarma vA yastAdRzaiH, svadharmapatnImAtraratarityarthaH, iti virodhaH, taduddhAre tu aparicitamAyairiti vyAkhyeyam / punaH sarvabhASAvicakSaNairapi akhilabhASAbhijJairapi, azikSitalAToktibhiH anabhijJAtalATadezIyabhASairiti virodhaH, taduddhAre tu lATa:-bAlyaM "laTa bAlye" iti dhAtorghA niSpAditatvAt , tadavasthAyAmukti ToktiH, madhuroktirityarthaH, sA azikSitA yastAdRzaiH svAbhAvikamadhuroktibhiriti yAvadityevaM vyAkhyeyam / punaH sAsvikairapi sattvaguNapradhAnairapi, rAjasabhAvAptakhyAtibhiH rAjasabhAvena-rajoguNocitaceSTayA, AptA-prAptA, khyAtiH-prasiddhiyastAdRzairiti virodhaH, rAjasabhayAnRpaparSadA, avAptA-prAptA, khyAtiH-svavaidagdhyanibandhanA vikhyAtiyastAdRzairityarthena tatparihAraH / punaH ojasvibhirapi prasannaiH prasAdayuktaiH, ojaH prasAdazca zabdAlaGkAraH, etau mithovibhinnAviti virodhaH, tatparihAre ojasvibhirapi tejasvibhirapi balazAlibhirapi vA, prasannaiH prazAntaH, na tUddhataiH, vikArahetusattve'pi tadvarjitairityarthaH, [gha] / punaH kIdRzaiH ? pUrvAbhibhASibhiH pUrvapakSavaktRbhirapi, uttarAlApanipuNaiH uttarapakSapratipAdanakuzalairiti virodhaH, pUrvottarapadasya pUrvottarakAlikavRttAntaparatvena tu tatparihAraH / punaH sakalarasabhAvAbhijJaiH mAdhuryAdyakhilarasasvabhAvAkhAdibhirapi, sakalavastUnAM rasakhabhAvAsvAdibhirapi vA, aviSAdibhiH viSa na adantItyevaMzIlaiH, viSasamavetarasAnAkhAdakairiti virodhaH, viSIdanti tacchIlA iti viSAdinaH, athavA viSAdo'sti yeSAM te viSAdinaH,na viSAdinaH-aviSAdinaH, taiH, satatameva harSAnvitarityarthena, sakalA ye rasAH-zRGgArAdayaH, bhAvAH-rasarUpatAnApannabhagavadviSayakaratyAdirUpAzca, tajjarityarthena ca virodhaparihAraH / punaH nyAyadarzanAnurAgibhiH gautamapraNItanyAyadarzanasnehibhirapi, araudraiH rudradevatAkabhinnai riti virodhaH, naiyAyikAnA rudradaivataprasiddheH, nyAyadarzanAnurAgibhiH nItyavalokanarAgAnvitaiH, araudraH abhISaNairityarthena tu virodhaparihAraH / punaH parAnu Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - "niya. tilkmnyjrii| parAnupahAsibhirnarmazIlaiH sarvasya guNagrAhibhiH santuSTharyasaneSvaparityAgibhiH sarvadA saMvibhaugapara: paropakAribhirAtmalAbhovataiH [3], katipayakalAparigrahaM grahapatimapyupahasadbhirmitramaNDalaparAGmukhamanUrumapi nirasyadbhirlakSmIprAptaye gADhadhRtabhUbhRtpAdaM vAsudevamapi viplAvayadbhiH snehazUnyamAnasaM jinamapyavajAnAdbharnivAsilokaiH saGkhalA [ca ], viracitAlakeva makhAnaladhUmakoTibhiH, spaSTitAJjanatilakabinduriva bAlodyAnaiH, AviSkRtavilAsahAseva dantavalabhIbhiH, AgRhItadarpaNeva sarobhiH [cha), sakRta kathaM pareSAmanupahAsinaH? anyeSAmupadAsina eva bhavantIti virodhaH, parihArastu parAn upahAsimiH upahasanni. rupahAsayanirvA / ye guNagrAhakAH [ raju grAhakAH / te kathaM santuSTAH? anyatra guNagrAhibhiH guNabhASakaiH / ye parisamantAt , atyAgina:-adAtAraH, te saMvibhAgaparAH katham ? anyatra aparityAgibhiH atyajanazIlaiH / ye pareSAmupa. kArakAste kathamAtmano lAbhe ugratAH ? AtmalAbha:-bhAramasaMskAraH, tatrodyamaparAH [Ga / grahapatimapi candramapi, kalA-vijJAnaM SoDazabhAgazca / mitramaNDalam-AdityabimbaM suhRtsaMghAtaM ca, anUruM sUryasArathim / bhUbhRtpAda-rAja. caraNaM mandarapatyantagiri ca / nehaH-rAgaH [ca] / aJjanatilakabindavo vRkSAH, anyatra vizeSakaH [ch]| pahAsibhiH pareSAmupahAsAkartRbhirapi, narmazIlaiH upahAsazIlairiti virodhaH, upahAsazIlAnAM tadakartRtvAsambhavAt , pratizabdamadhyAhRtya parAn anyAn prati upahAsibhirityarthena tu tatparihAraH / punaH santuSTaiH sarvathA pUrNakAmairapi, sarvasya guNagrAhibhiH rajvapahAribhiH guNasaGgrAhibhirveti virodhaH, guNagrAhibhiH guNI guNaM vetIti nyAyena guNAbhijJaiH guNopavarNayitRbhirvA, ityarthena tu tatparihAraH / punaH sarvadA sarvakAle, saMvibhAgaparaiH samyaga vibhAga:-vibhajanam , vibhajya dhanAdAnami- . tyarthaH, tatparairapi-tadAsaktairapi, aparityAgibhiH apradAnazIlairiti virodhaH, saMvibhAgaparaiH atithisaMvibhAgaparaiH samyakprakAreNa dAyAdaiH saha dAyagrahaNatatparairvA, aparityAgibhiH viyadi nijabandhujanAnupekSibhirityarthena tu taduddhAraH / punaH AtmalAbhodyataiH abbhakSanyAyena khalAbhamAtratatparairapi, khArthamAtraparairapItyarthaH, paropakAribhiH paralAbhakAribhiriti virodhaH, AtmalAbhodyataiH vismRtagrIvAgatatraiveyakanyAyena AtmaprAptipravaNaH, AtmasAkSAtkAraparaiH, ata eva paropakAribhiH paropakArabratibhirityarthena tu taduddhAraH [6] / punaH kIdRzaiH ? katipayakalAparigraham apUrNakalam , prahapatimapi candramapi, upahasadbhiH svapUrNakalAbhistiraskurvadbhiH, kalA-vijJAnaM SoDazabhAgazca ! punaH mitramaNDalaparAGmukhaM sUryamaNDalavimukham , tadanabhimukhamityarthaH, anUrumapi aruvihInam aruNasaMjJakaM sUryasArathimapi, nirasyadbhiH tiraskurvadbhiH, kimuta suhRnmaNDalavimukhamanyaM puruSam , sUryasArathiH sUyAbhimukhIbhUya sUryAdhiSThitarathaM vAhayituM na zaknotIti tadanurodhe'pi mitramaNDalavaimukhyena hetunA parihAsAspadatAmupaiti cedanyasya mitramaNDalavimukhatve sutarAmupahAsAspadatvamiti bhAvaH, khayaM sadaiva suhRnmaNDalAnuraktarityarthaH, "bimbo'strI maNDalaM triSu" ityamaraH, "mitraM suhRdi na dvayoH, sUrye puMsi" iti medinI / punaH lakSmIprAptaye lakSmyAHtanAmyAH khapriyAyAH, prAptaye-lAbhAya, gADhadhRtabhUbhRtpAdaM gADhaM dRDhaM yathA syAttathA dhRtaH-samudramanthanAya hastenovRtaH bhUbhRtpAdaH-mandarAcalapratyantaparvataH, mandaragiri nikaTakSudraparvata iti yAvat , yena tAdRzaM vAsudevaM kRSNamapi viplAvayadbhi, AkSipadbhiH, kimuta lakSmIprAptaye dhanalAbhAya, gADhadhRtabhUbhRtpAdam atyantAzritanRpaticaraNaM kamapi mAnavam , khayamApatitalakSmIkairityarthaH, "pAdAH pratyantaparvatAH" ityamaraH / atra sarvatra zleSamUlakArthApattiralaGkAraH / punaH snehazUnyamAnasaM prItirahitahRdayam , jinamapi jinendramapi, avajAnadbhiH avahelayadbhiH, kimuta tAdRzaM sAmAnyajanam , bhagavatA jinendreNa vItarAgatayA prItiH pratyaSedhIti prItiparAGmukhatayA so'pi teSAmakSepabhAjana miti kA kathA tAdRzasya sAmAnyapuruSasyeti bhAvaH, parasparasnehasAndrahRdayarityarthaH ca / punaH kIdRgasau nagarI ? makhAnaladhUmakoTibhiH yajJAgnikuNDolUyamAnadhUmadhArAbhiH, viracitAlakeva viracitA vinyastA alakAH kuTilakezA yasyAstAdRzI nArIvetyutprekSA / punaH bAlodyAnaiH abhinavakrIDAkAnanaiH, spaSTitAJjanatilakabinduriva spaSTitaH- sphuTIkRtaH, svazyAmalimasampadA abhivyakta ityarthaH, aJjanatilaka. binduH- ajanaracitabhAlabinduryasyAstAhazI nArI vetyutprekSA, pakSe'jana-tilaka-bindavaH-tattatsaMjJakavRkSavizeSA yasyAM taadRshii| punaH dantavalabhIbhiH hastidantamayIbhirvalamIbhiH-chadirAdhArabhUtaiH kuTiladaNDaiH, AviSkRtavilAsahAseva AviSkRtaHabhivyaktaH, vilAsaH-hAvavizeSabhUtaH, hAso yayA tAdRzI nArIvetyutprekSA / punaH sarobhiH darpaNavatsvacchasalilAzayaiH, AgR Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA yugeva satpuruSavyavahAraiH, samakaradhvajarAjyeva purandhribibbokaiH, sabrahmalokeva dvijasamAjaiH, sasamudramathaneva janasaMghAtakalakalena [ja], vitataprabhAvarSibhirAbharaNapASANakhaNDairiva pAkhaNDairmuSitakalmaSA, japAnurAgibhirupavanairiva zrotriyajanaiH sacchAyA, vicitrAkAravedibhiraGgaNairiva nAgarikagaNairalaGkRtagRhA, savanarAjibhiH sAmasvarairiva krIDAparvatakaparisarairAnanditadvijA [ jha], vizvakarmasahanairiva nirmitaprAsAdA, prajApatisaharivotpAditapaurA, lakSmIsahauriva parigRhItagRhA, devatAsahasrairivAdhiSThita pradezA vitataprabhAvarSibhiH vistRtatejovarSakaiH, anyatra vistRtapratApamunibhiH / ekatra japAnurAgibhiH japAkusumaraktatAyuktaH, anyatra japAnuSaktaiH / ekatra vicitrAkAravedibhiH nAnAkRticatvarikaiH, anyatra bhnekaakaarjnyaatRbhiH| ekana savanarAjibhiH yajJazobhibhiH, anyanna vanapazisahitaiH [2] / hItadarpaNeva khasaundaryadidRkSayA sadaiva samantAdadhodhRtadarpaNevetyutprekSA, atra sarvatra nArIpadAnupAdAne'pi utprekSitavizeSaNasAmyena nArIpratItiriti utprekSAsamAsoktisaGkaraH, zliSTavizeSaNasthale tu zleSAlaGkAro'gyavataratIti trayANAM teSAM saGkaro bodhyaH [cha] punaH kIdRgasau nagarI? satpuruSavyavahAraiH sadbhiH-sundaraiH, satyatAmayairityarthaH, puruSavyavahAraH-puruSakriyAbhiH, satAmuttamAnAm , satyazIlAnAM dhArmikANAmityarthaH, puruSANAM-janAnAm , vyavahAraiH-sadAcaraNaiH, sakRtayugeva kRtayugena-satyayugena, shitevetyutprekssaa| punaH kIdRzI ? purandhrivibbokaiH purandhrINAM-putrAdikuTumbavatInAM strINAm , cibbokaiH-vilAsaH, samakaradhvajarAjyeva makaradhvajasya-kAmadevasya, rAjyaM-rAjJo bhAvo rAjyam , AdhipatyamityarthaH, tena sahitevetyutprekSA / punaH dvijasamAjaiH brAhmaNasamUhaiH, sabrahmalokeva brahmalokena sahitevetyutprekSA / punaH janasaGghAtakalakalena tanagarInivAstavyAsaGghaya janatAkolAhalena, sasamudramathaneva samudramathanakAliMkakolAhalAkulevetyutpraMkSAja / punaH AbharaNapASANakhaNDariva AbharaNAnAM-bhUSaNAnAm , bhUSaNaprakRtirUpA ityarthaH, ye pASANA:-prastarA maNipadavyavahAryAH, teSAM khaNDerivazakalairiva, vitataprabhAvarSibhiH vitataH-vistRtaH, prabhAvaH-anubhAvo yeSo tAdRzaiH, RSibhiH-munijanaiH, pakSe vitatAvistRtA, yA prabhA-dhutiH, tadvarSibhiH-tadvarSaNazIlaiH, pAkhaNDaiH pAkhaNDanakAribhiH, muSitakalmaSA apahRtapApA apahRtatamAzca / punaH kIdRzI ? upavanariva krIDAkAnanairiva, jayAnurAgibhiH vijayapraNayibhiH, pakSe jayAsu-amimanthalatAsu, anurAgibhiH-anurAgAspadaH, japAnurAgibhiriti pAThe japeSu-svAdhyAyavizeSeSu pakSe japAbhiH-ur3apuSpaH, anurAgibhiHraktatAyutairiti vyAkhyeyama , "jayA jayantItithibhitpathyomAtatsakhISu ca / agnimanthe nA jayante, vijaye ca yudhiSThire" // iti medinI / punaH zrotriyaiH vedAdhyetRjanaiH, athavA "ekA zAkhAM sakalAM vA SaDbhiraGgairadhItya ca Sadakarmanirato vipraH zrotriyo nAma dharmavita // 1 // janmanA brAhmaNo jJeyaH saMskArdvija ucyate / vedAbhyAse bhavedvipraH zrotriyastribhirucyate // 2 // " iti paribhASitaratidhArmikajanaiH, sacchAyA chAyayA-zobhayA, pakSe AtapAbhAvena, sahitA, yadvA satI-samIcInA, chAyA-zobhA, pakSe AtapAbhAvo yasyAM tAdRzI, "chAyA syAdAtapAbhAve prtibimbaarkyossitoH|" iti medinI / punaH aGgaNairiva aganti parito'pratihataM gacchanti janA yasminniti aganaM catvarasthalI, tairiva, vicitrAkAravedibhiH vicitrAH-vividhAH, ye AkArAH-avayavasannivezAH, tadvedibhiH-tallambhibhiH, pakSe vicitra AkAra:- vinyAsaH, racanetyarthaH, yAsAM tAdRzyo vedayaHvedikAH, aGgaNamadhyopakalpitopavezanasthAnAnItyarthaH, yeSu tAdRzaH, nAgarikagaNaH niruktanagarInivAsigaNaH, alakRtagRhA shobhitpraasaadaa| punaH sAmasvarariva sAmAkhyakhara viziSTamantreriva, savanarAjibhiHsAdhyasAdhanabhAvasambandhena yajJazobhibhiH, somarasaniSpIDanazobhibhirvA, pakSe vanAvalIsahitaiH, "saknaM tvadhvare snAne somanirdalane'pi ca" iti medinI / krIDAparvatakaparisaraiH krIDAyA ye parvatakAH-hakhAH parvatAH, tatparisaraiH-tatprAntabhUmibhiH, AnanditadvijA AnanditAH-sukhamanubhAvitAH, dvijAH-pakSiNaH, pakSe brAhmaNakSatriyavaizyAzca yayA tAdRzI, "dvijaH syAd brAhmaNa-kSatra-vaizya-dantANDajeSu nA" iti medinI [2] / punaH kIdRgasau nagarI ! vizvakarmasahastairiva bhushsrsNkhykairvishvkrmbhiH-svlokshilpibhiriv, na tu martyalokazilpibhiH, nApyekena vizvakarmaNA, nirmitaprAsAdA-viracitarAjamandirA / punaH prajApatisahariva brahmasaha Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 tilkmnyjrii| [a], mahApArthivavarUthinIvAnekarathyAsaGghalA, rAjyanItiriva satripratipAdyamAnavArtAdhigatArthA, arhaddarzanasthitiriva naigamavyavahArAkSiptalokA, rasAtalavivikSuravirathacakrabhrAntiriva cItkAramukharitamahAkUpAraghaTTA, sarvAzcaryanidhAnamuttarakauzaleSvayodhyeti yathArthAbhidhAnA nagarI [Ta } / yA sitAMzukarasamparkAdaparisphuTasphaTikadolAsu baddhAsanairvilAsimithunairavagAhyamAnagaganAntarA samantAdantArekSasaMcara ekatra anekarathyAsakalA nAnArathasamUhanyAtA, anyatra bahuserikAyuktA / ekatra satripratipAdyamAnavArtAdhigatArthA carakathyamAnapravRttijJAptAbhidheyA, yadvA saha tisRbhirvidyAbhirvartate yA sA sanniH, pratipAdya. mAnA-abhidhIyamAnA, vArtA-kRSyAdikarma, tayA prAptadhanA, anyatra dAnazAlAnAyakasamaparyamANakRSyAdikarmaprAptazAlyAdyA, yadvA dAnavAdhikRta[ sarvadAnnadAnakSetrAdhikRta dIyamAnaduHkhitanaraprAptadhanA / ekatra naigamavyavahArAkSiptalokA naigamavyavahArAbhyAm AkSiptA dattAvadhAnA lokA janA yasyAM sA tathoktA, anyatra vaNiravyavahAradattAvadhAnajanA / ekatra cItkAramukharitamahAkUpAraghaTA dhvani vizeSAvadhiritabRhatsamudrajalAvataraNasthAnA, anyatra cItkAramukharitabRhatkUpakASTaghaTTAdiyana vizeSA / yathArthA yoddhumazakyA [2] / mawM riva, na tvekena brahmaNA, utpAditapaurA sRSTaniruktanagarInivAsijanA ! punaH lakSmIsahanairiva na tvekayA lakSmyA, parigRhItagRhA parigRhItAH-vyAptAH, gRhA yasyAM tAdRzI / punaH devatAsahastairiva na tu katipayadevatAbhiH, adhiSThitapradezA AkrAntasakalasthAnA [a] / punaH kIdRgasau nagarI? mahApArthivavarUthinIva mahApArthivasya-mahAbhUpateH, varUthinI-senA iva, anekarathyAkulA anekAbhiH, rathyAbhiH-pratolIbhiH, pakSe anekaiH, rathyaiH-rathasamUhai :, AkulA-vyAptA / punaH rAjanItiriva satripratipAdyamAnavAAdhigatArthA satraM-sadaivAnnadAnakSetram , tadasti yasyAsau satrI, tena pratipAdyamAnaH- dInajanebhyo vitIyamANaH, vArtayA-kRSyAdikarmaNA, adhigataH, arthaH-taNDulAdirUpo yasyAm , yadvA satribhiH-annadAnakSetrAdhikAribhiH, pratipAdyamAna:-daridrebhyo dIyamAnaH, vA nizcayena, ye ArtAH-putravaikalyAdipIDitAH, tebhyaH, adhigataHteSAmabhyudayAya tebhyaH prAptaH, arthaH-dAnArthadhanaM yasyAm , yadvA mAnavAnAM madhye ya ArtAste mAnavArtAH, tadadhigato'rthaH santriprati. pAdyo yasyAm , yadvA satraM yajJastadasti yeSAM taiH satribhiH-yajamAnaiH, pratipAdyamAnaH-RtvigAcAryAdibhyo dakSiNArUpeNa dIyamAnaH, vArtAdhigatArthaH- RSyAdidvAropArjitArtho go-hiraNyAdirUpo yasyAM tAdRzI, rAjanItipakSe tu satrI-kapaTa veSadhArI gUDhacaraH, tena pratipAdyamAnA-kathyamAnA, yA vArtA-pararASTravRttAntaH, tayA, adhigataH-labdhaH, arthaH-dhAnyAdirUpaM dhanaM yasyAM tAdRzI / "satraM yajJe sadAdAnAcchAdanAraNyaketave" iti medinI, "vArtA vAtiGgaNe vRttau vArtA kRSyAdhudantayoH" iti, "vA sthAdvikalpopamayorivArthe'pi samucchraye" iti ca vishvH| punaH arhadarzanasthitiriva jainazAsanavyavastheva, naigamavyavahArAkSiptalokA naigamasya-vaNijaH, vyavahAreNa-AcaraNena sadyomUlyamanAsAdyApi vastudAnAdirUpeNa, AkSiptAH- AkRSTAH, lokA yasyAm ,pakSe naigamanayena vyavahAranayena ca AkSiptAH-avahitAH,lokA yasyAM tAdRzI, "negamo nayapauropaniSadRtiSu vANije" ityanekArthasaGgrahaH / punaH rasAtalavivikSuravirathacakrabhrAntiriva rasA-pRthvI-tasyAstalaM-pAtAlam , vivikSuH praveSTumicchuH, yo raviH-sUryaH, tadIyarathacakrasya, bhrAntiriva-bhramaNamiva, cItkAramukharitamahAkUpAraghaTTA cItkAreNa-dhvanivizeSeNa, mukharitA:-dhvanitAH,mahAkUpAnAM gurugabhIrakUpAnAm , araghaTTAH-jaloddharaNakASThAdiyA yasyAM tAdRzI, pakSe cItkAreNabhramadrathacakradhvanivizeSeNa, mukharitAH-pratizabditAH, mahAkUpArANAM mahAsAgarANAm , ghaTTAH-jalAvatArapradezA yayetyarthaH, "rasA vizvambharA sthirA" ityamaraH / atra sarvatra zleSAnuprANitopamAlaGkAraH / punaH sarvAzcaryanidhAnaM sarveSAmAzcaryANAm-adbhutAnAM vastUnAm , nidhAnaM-nidhibhUtA, uttarakozaleSu kozaladezottarakhaNDamadhye, ayodhyeti yathArthAbhidhAnA yathArtha-kenApi yoddhamazakyetyarthAnatikAmi. ayodhyetyabhidhAnaM nAma yasyAstAdRzI nagarI, astIti pUrvoktakriyApadenAnveti, "AkhyAhe abhidhAnaM ca nAmadheyaM ca nAma ca" ityamaraH [2] / yA niruktapUrvA ayodhyA nagarI, sitAMzukarasamparkAd sitAMzo:-candrasya, karasamparkAt-kiraNasaMmizraNAt , aparisphuTasphaTikadolAsu aparisphuTAnAM-bhedenApratibhAsamAnakiraNAnAm , sphaTikAnAM dolAsu-tAdRzasphaTikamayeSu dolanAtmakakrIDAyantreSu, baddhAsanaiH kalpitAsanaiH, vilAsimithunaiH vilAsI ca-vilAsazIlaca, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA khecaramithunasya zucipradoSeSu zobhAmadharIcakAra vidyAdharalokasya [3], yasyAzca gaganazikhollekhinA prAkArazikhareNa skhalitavamA prastutacATuriva pratyapravandanamAlAzyAmalAmadhigopuraM vilambayAmAsa vAsaramukheSu ravirathAzvapaTTimaraNaH [Da], yasyAM ca priyatamAbhisArapracalisAnAM paNyAGganAnAmaGgalAvaNyasaMvardhitAbhirAbharaNaratnAMzusantatibhiH stambhitatimirodayA bhavanadIrghikAsarojavananidrAbhiranvamIyanta rajanIsamArambhAH [6], yA ca dakSiNAnilataraGgitAnAM pratibhavanamucchritAnAmanaGgadhvajAnAmaGgulIvibhramAbhirAlohitAMzukavaijayantIbhiH kRtamakaradhvajAloSamahApAtakasya zUlapANerdattAvakAzAmalakApurImiva tarjayantI madhusamaye samalakSyata [ Na ], yasyAM ca muditagRhazikhaNDikekAravamukharitAbhistaraNajalada vilAsinI ca vilAsazIlA ca, tau vilAsinI, strIliGgena sahoktau pulliGgasyaiva zeSAnuzAsanAt , tayomithunaM-dvandvam , taiH, strIsairityarthaH, avagAhamAnagaganAntarA avagAzyamAnaM gaganAntaram-AkAzamadhyaM yasyAM tAdRzI, zucipradoSeSu zuklapakSarajanImukheSu, samantAd-apratihatam, antarikSasaJcaratnecaramithunasya antarikSe-AkAze, saJcaranti-viharamANAni, khecarANAm-AkAzavihAriNAm , vidyAdharANAmityarthaH, mithunAni-yugalAni yasmin tAdRzasya, vidyAdharalokasya vidyAnAM gaganatalavihArAdhupayogividyAnAm , dharAH-dhArayitAra iti vidyAdharAH, sukRtino mAnavavizeSAH, teSAm , lokasya-vaitAndharUpapradezasya, zobhA chavicchaTAm ; adharIcakAra tirazcakAra, aNimAdisiddhyAyAsaM vinaiva tadvadavyAhatagaganatalasaJcArasaubhAgyaniSpatteriti bhAvaH, "kiraNosamayUkhAMzugabhastighRNirazmayaH" iti, "zuklazubhrazucizvetavizadazvetapANDarAH" iti, "nabho'ntarikSa gaganam" iti, "lokastu bhuvane jane" iti cAmaraH, "karo varSAMpale razmI pANau pratyAyazuNDayoH" iti medinI, [] / ca punaH, yasyAH prakrAntapUrvAyA ayodhyAnagaryAH, adhigopuraM gopureSu-puradvAreSu, gaganazikhollekhinA gaganazikhA-gaganacaramordhvadezaH, tadullekhinA-tadabhivyApinA, tadvadunnatenetyarthaH, prAkArazikhareNa prAkAramaulinA, svalitavA skhalitaM vyAhRtaM varma mArgo yasya tAdRzaH san , aruNaH sUryasArathiH, prastutacATuriva prastutam-upasthAyitam , vaktumArabdhamityarthaH, cATu mArgAvyAghAtAya prAkArazikharaprArthanAtmakaM priyavAkyaM yena tAdRza ica, tadvaktumiveti vakSyamANavilambahetUtprekSA, pratyagravandanamAlAzyAmalAM pratyagrA:-abhinavAH, yA vandanamAlAH-niruktaprAkAralambitatoraNasrajaH, tAbhiH zyAmalAharitAmiveti pratIyamAnotprekSA, ravirathAzvapati ravirathasya-sUryarathasya, tadvAhikAmityarthaH, azvapati-patibaddhAzvasamUham , vAsaramukheSu divasArambheSu, vilambayAmAsa niruktaprAkAraprArthanAnurodhena sthagayAmAsa [Da] / ca punaH, yasyAM prakRtanagaryAm , priyatamAbhisArapracalitAnAM priyatamAbhisArAya priyatamasya-khapraNayAtizayAspadapuruSasya, tAdRzapuruSakarmaka ityarthaH, yo'bhisAraH-tatsaGketitasthAne tadupasthAnam , tasmai, pracalitAnAM-nijaniketananiSkAntAnAm , paNyAinAnAM kretavyamaithunakakAminInAm , vezyAnAmityarthaH, aGgalAvaNyasaMvardhitAbhiH zarIrasaundaryasamedhitAbhiH, tadaGgadyutidigdhAbhirityarthaH, AbharaNaratnAMzusantatibhiH AbharaNAnAM-hArAdyalaGkArANAma, yAni ratnAni, tadaMzusantatibhiH-tatkiraNagaNaiH, stambhitatimirodayA stambhitaH-pratibaddhaH, timirodayaH-andhakArodgamo yeSu tAdRzAH,rajanIsamArambhAH rAtriprArambhAH, bhavanadIrghikAsarojavananidrAbhiH bhavanadIrghikAsu-antaHpuravApikAsu, yAni sarojavanAni-kamalavanAni, tannidrAbhiHtatsakocaiH, anvamIyanta etat sarojavanaM nizArambhakAlApannaM saGkocavattvAt , ityanumAnapramANena prAmIyanta, na svandhakArodgamena, kamalasakocavikAsAbhyAmeva tatra dinarAtrivibhAga ityarthaH [ddh]| ca punaH, yA prakRtanagarI, madhusamaye vasantasamaye caitrasamaye vA, alakApurI kuberapurIm , tarjayantIva bharsayantIva, samalakSyata pratIyate sma, pratibhAti smetyarthaH, kIdRzIma purIm ? kRtamakaradhvajapyoSamahApAtakasya khanetrodbhatAminA madanadahanasaccitamahApApasya zUlapANeH zivasya, dattAvakAzAM dattasthAnAm , mahApAtakine sthAnadAnasyApi niSedhAt, kiMdvArA tarjanam ? dakSiNAnilataraGgitAnAM dakSiNasyA dizo yo'nilo vAyustena taraGgitAnAM-sajAtataraGgAnAm , tenAtivelamudvelitAnAmityarthaH, pratibhavanaM pratiprAsAdam ; ucchritAnAm udbhUtAnAm , anaGgadhvajAnAM kAmadevadhvajAnAm , kAmadevArcanotsavAropitadhvajastambhAnAmityarthaH, aGgulIvibhramAbhiH aGgulyA vibhramo viziSTA zrAntiryAsu tAbhiH, achulyanukAriNIbhirityarthaH, lohitAMzukavaijayantIbhiH raktavastrapatAkAbhiH, tadvAretyarthaH [Na] | ca punaH, yasyAm ayodhyAnagaryAm , sukRtinaH bhAgyavanto janAH, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / paktibhiH parivAritaprAntAsu prAsAdazikharamAlAsu prAvRSi kRtasthitayo grISmakAlaparibhuktAnAmupavanoparuddhaparyantabhuvAmaghastanabhUmikAnAM nodakaNThanta sukRtinaH [ ta ], yasyAM ca jaladharasamayanirdhotareNupaTala nirmalAnAmudamasaudhA padmarAgaprAvNAM prabhAbhiranuraJjitaH zaraskAlarajanISu paurajanIvadanaparAjayalajjayA pratipannakASAya iva vyarAjata pArvaNo rajanijAniH [ tha ], yasyAM ca tuSArasamparkapaTutaraistaruNI kuco SmabhiritastatastADyamAnA haimanISvapi kSaNadAsvamandIkRtacandanAGgarAgagauravamadattAGgArazakaTikA sevAdaramaSTakelivA pikApaGkajavanamavuH prabhaJjanAH [da], yasyAM ca vIthIgRhANAM rAjapathAtikramaH, dolAkrIDAsu digantarayAtrA, kumudakhaNDAnAM rAjJA sarvasvApaharaNam, 57 rajanijAni: candraH [tha ] / rAjapathAtikramaH nRpamArgollaGghanam rAjJA candreNa sarvakhApaharaNaM sakalanidrA " www prAvRSi varSata, muditagRha zikhaNDike kAravamukharitAbhiH muditAnAM - jaladadhvanihRSTAnAm, gRhazikhaNDinAM-vilAso'tsavAya gRharakSitamayUrANAm, kekAravaiH - kekAtmakazabdaiH, mukharitAbhiH - dhvanitAbhiH, taruNajaladapaGgibhiH taruNAnAMsalilasambhArojitAnAm, jaladAnAm, patibhiH - zreNibhiH parivAritaprAntAsu avaruddhAsanna pradezAsu, prAsAdazikharamAlAsu rAjabhavanordhva bhUmikAmaNDaleSu, kRtasthitayaH vihitAvasthAnAH santaH, grISmakAlaparibhuktAnAM grISmaRtUpabhuktasukhAnAm, upavanoparuddhaparyantabhuvAM krIDAvanAkrAntaprAntabhUmInAm, adhastanabhUmikAnAM nIcaistanaprAsAdakhaNDAnAm, teSu nivastumityarthaH, nodakaNThanta naicchan [ ta ] / ca punaH, yasyAM nagaryAm, zaratkAlarajanISu zaradRturAtriSu, jaladharasamayanirdhotareNupaTalanirmalAnAM jaladharasamayena - varSAkAlena nidhautai:- saliladhArayA prakSAlitaiH, reNupaTalaiHdhUlIkalApaiH, nirmalAnAM - kalitacAkacakyAnAm, udagrasaudhAtra padmarAgazrAvaNAm udagrANAm unnatAnAm, saudhAna:-- prAsAdAnAm, apre - upari, ye padmarAgaprAvANaH- tatsaMjJakamaNimayapASANavizeSAH, teSAm, prabhAbhiH dIptibhiH, anuraJjitaH mizritaH, pArvaNaH pUrNimAbhavaH, rajanIjAniH rajanI rAtrirjAyA bhAryAvadullAsyA yasyAsau candra ityarthaH, paurajanIvadanaparAjayalajjayA paurajanInAM-nAgarikanArINAm, vadanaiH - zaradindusamadhikasundaramukhaiH, yaH parAjayaH - tiraskAraH, tallajjayA, pratipannakASAya iva dhRtaraktarUpa ivetyutprekSA, vyarAjata vizeSeNAdIpyata / "kASAyo'tha surabhau lohite'nyavat" iti vizvaH [r] punaH, yasyAM niruktanagaryAm, haimanISvapi hemantakAlikISvapi, kSaNadAsu rajanISu, tuSArasamparkapaTutaraiH tuSArasamparkeNa himasampAtena, paTutaraiH - utkaTataraiH, taruNI kucoSmabhiH yuvatistanoSNaguNaiH, "kUpodakaM vaTacchAyA zyAmA strI ceSTakAgRham / zItakAle bhaveduSNamuSNakAle ca zItalam" // ityanubhavAt itastataH sarvataH tADyamAnAH AhanyamAnAH, uSNatAmApAdyamAnAH prabhaJjanAH mahAvAtAH, amandIkRtacandanAGgarAgagauravaM candanena-raktacandanena, yo'GgarAgaH - gaNDasthalAyajaraJjanam tasya yad gauravaM - bAhulyam, tadamandIkRtaM na mandIkRtaM vAyUpanItoSmasatvena na nyUnIkRtam, kimuta sarvathA parityaktaM yatra tad yathA syAttathA, evam -- adattAGgArazakaTikAsevAdaram adattaH-akRtaH, aGgArazakaTikAyAH - aGgArAdhAnyAH, sevAyAM zItopacArabhUtAyAm, Adara:- anurAgo yatra karmaNi tad yathA syAttathA, evamaSTakelivApikApaGkajavanam adruSTaM tuSArapAtenAdagdham, vAyUpanItataruNI kucoSmaNA pratibandhAditi bhAvaH, keliyApikApaGkajavanaM yasmin karmaNi tad yathA syAttatheti sarvametadanupadavakSyamANakriyAvizeSaNapadam, avuH vAnti sma / "nizA nizIthinI rAtritriyAmA kSaNadA kSapA" iti, prabhajano mahAvAto jhaJjhAvAtaH sadRSTikaH" iti, "aGgAradhAnikAGgArazakaTyapi hasantyapi " iti cAmaraH [ 6 ] / ca punaH, yasyAM nagaryAm, vIthIgRhANAm ApaNagRhANAmeva rAjamArgo bhayapArzvavartinAm, rAjapathAtikramaH rAjamArgalaGghanam, na tu tatratyajanAnAM rAjapathasya - rAjazAsanapaddhateH, atikramaH - avahelanam, "ApaNaH paNyavIthI ca dvayaM vIthIti saMjJitam" iti vizvaH, dolAkrIDAsu dolAdhikaraNakadolanAtmaka krIDAkheva, digantarayAtrA dolanavazAdekasyA dizo'paradiggamanam, na tu rAjadaNDavazAdanyadi niSkAzanam, punaH rAzA candramasA kumudakhaNDAnAM 4 tilaka0 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA anaGgamArgaNAnAM marmaghaTTanavyasanam , vaiSNavAnAM kRSNavartmani pravezaH, sUryopailAnAM mitrodayena jvalanam , vaizeSikamate dravyasya kUTasthanityatA [dha], yatra ca bhogaspRhayA dAnapravRttayaH, duritaprazAntaye zAntikarmANi, bhayena praNatayaH, kAryApekSayopacArakaraNAni, atRptyA draviNopArjanAni, vinayAdhAnAya vRddhopAtayaH puMsAmAsan [na], tasyAM ca bhuvanatrayAzcaryabhUtAyAM nagaryAmavAryabhujabalArAtikaThinakaNThA pagamaH, na nRpeNa dhanApahAraH kasyApi kriyate, kRSNavarma-viSNumArgo'gnizca, mitraH-raviH, mitraM-sakhA, dravyasya pRthivyAdeH, kUTasthanityatA sadAsthAyitva nityatA, anyatra dravyasya dhanasya, lokAnAM jyayaH [dh]| tasyAmityAdinA rAjavarNakaH [p]| mmmmmmm candravikAsikamalabhedAnAm , candravikAsikamalavanAnAM vA, sarvasvApaharaNaM sarvaH-sakalaH, na tu kiyAneva, yaH svApaHnidrA, sakoca iti yAvat, tasya hAraH-haraNaM nirAsaH, na tu rAjJA nRpeNa, tatratyasya kasyApi doSavizeSavazena sarvasvasyaazeSadhanasya, apahAraH-khAyattIkaraNam , "rAjA prabhau nRpe candre yakSe kSatriya-zakrayoH" iti medinI, "khaNDaH vanAntare mede" iti vizvaH, "skho'striyAM dhane" ityamaraH, punaH anaGgamArgaNAnAM kAmadevazarANAmeva, marmaghaTTanavyasanaM mriyate'neneti marma hRdayAdisthAnam , tadghaTTane-tadbhedane, vyasanam-AsaktiH, na tu tatralyAnAmanyeSAm , mriyate'nena prakAzamAneneti marma rahasyam , tadghanavyasanaM-tatprakaTanavyasanam ; vidveSavazena kaNThAdimarmasthalocchedanavyasanaM vA, "mArgaNastu zare'rthini" iti haimaH, vaiSNavAnAM-viSNurdevatA yeSAM teSAm , viSNubhaktAnAmeveti yAvat , kRSNavartmani viSNUpadiSTAcArapaddhatau, na tu tatratyAnAmanyeSAm , kRSNavartmani vahI glAnibAhulyena mahApAtakApanodArtha vA pravezaH kRSNe-maline, apavitre iti yAvat, varmani-mArge AcArai vA pravezaH "kRSNavA vidhuntude durAcAre hutAzane ca" iti medinI, sUryopalAnAM sUryakAntamaNInAmeva, mitrodayena sUryodayena, jvalanaM dIptiH, sphuliGgodvamanamityarthaH, na tu tatratyAnAmanyeSAm , mitrasyasakhyuH, udayena-abhyudayena, aizvaryeNetyarthaH, amarSAgninA prajvalanam , dravyasya paramANurUpasya pRthivyAdidravyasya, vaizeSikamate kaNAdapraNItavaizeSikadarzananaye, kUTasthanityatA kUTavat-ayodhanavat , tiSThati pralayakAle'pIti kUTasthaH, dhvaMsApratiyogItyarthaH,, sa cAsau nityaH-prAgabhAvApratiyogIti kUTasthanityaH, tattA, na tu dravyasya tatratyahiraNyAdidhanasya, kUTaHrAziH, koSa ityarthaH tatra tiSThatIti kUTasthaH, sa cAsau nityaH-akSayaH, avyaya iti yAvat, tattA, dharmakAryeSu santatameva vyayena tattAyA asambhavAt , "dravyaM bhavye dhane kSamAdau jatudruma-vikArayoH / vinaye meSaje rItyAm" iti haimaH [dha] / ca punaH, yatra yasyAM nagaryAm , puMsAM tatratyapuruSANAm , bhogaspRhayA khargasukhopabhogakAmanayaiva, dAnapravRttayaH annAdidAnaprasaktayaH, na tu daridrajanakartRkayAJcayA, duritaprazAntaye grahavaiguNyAdijanakAtItAnAgataduritopazamanAyaiva, zAntikarmANi grahAdizAntijanakAnuSThAnAni, na tu nRpakopaprazAntaye tacchAntijanakakarmANi, tatra prajAsu nRpakopasyaivAnudayAt, bhayena rAjabhayeneva, praNatayaH namaskRtayaH, na tu dhanAdilAbhoddezena, kAryApekSayA "khakArya sAdhayeddhImAn" iti nItyA khakAryAnurodhena, upacArakaraNAni ArAdhanAkaraNAni, na tu dhanalipsayA, atRptyA "zreyasi kena tRpyate" iti nItyA tRptirAhityenaiva hetunA, draviNopArjanaM dhanopArjanam , na tu dAridyeNa, vinayAdhAnAya vinayasthApanAyaiva, vRddhopAstayaH vAH, na tu kicillomena, Asana santi smaH "pusAmAsan' iti sthAne 'puMsAM nAsan' iti pAThe tu puMsAM dAnapravRttayaH bhogaspRhayA nirukabhogecchayA, nAsan , api tu sattvazuddhidvArA mokSaspRhayA, zAntikarmANi duritazAntaye nAsan , api tu zAntisaMrakSaNAya, duritasya tatrAbhAvAt , bhayena praNatayo nAsan . api tu bhaktyA, upacArakarmANi khakAryAnurodhena nAsan. api tu prItyanurodhena, dhanopArjanamatRpyA nAsan , api tu tRptyaiva, vRddhopAstayo vinayopadarzanAya nAsan , api tu bhaktyaiveti vyAkhyeyam [n]| bhuvanatrayAzcaryabhUtAyAM bhuvanAnAM-khargamartyapAtAlAnAM trayamiti bhuvanatrayam , tatra AzcaryabhUtAyAMzobhAbhiraddhRtarUpAyAm , tasyAm anupadopavarNitarAmaNIyakAyAm , nagaryAm ayodhyArAjadhAnyAm , meghavAhano rAjA meSavAhananAmA bhUpatiH, astIti zeSaH, sa kIdRzaH ? avAryabhujabalArAtikaThinakaNThAsthidalanadanturarupANa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 59 sthidalanadanturakRpANadhAraH [pa], avatAra iva sAkSAdaruNasAratherekarathAkrAntacaturabdhisImA, samastaikaviSTapAdhipatayA tulyarekhayA vAsuki vAsavayoravasthitaH yathAvidhivyavasthApitavarNAzramadharmo yathArthaH prajApatiH [pha ], pratipakSANAmAntarANAmantarANAM ca vinetA, prAptadaivapuruSakArAnuguNyaH, SADguNyaprayogacaturaH, catasRSvapi vidyAsu labdhaprakarSaH [ba], manuSyaloka iva guNairuparisthito'pi madhyasthaH sarva Tippanakam-varNAzramAH- brAhmaNAdibrahmacaryAdayaH [pha ] sandhyAdayaH, caturvidyA - AnvIkSikI trayI vArtA daNDanItayaH [ba] AntarANAM nikaTAnAm / SADguNyaM SaDguNAH ekatra madhyasthaH samacittaH, anyatra madhyavartI, www pAlakaH, dhAraH avArya - vArayituM nivArayitumazakyam, bhujabalaM - bAhuvikramo yeSAM tAdRzA ye arAtamaH - ripavaH, teSAM kaThinAnikaThorANi, yAni kaNThAsthIni - prIvAsthIni taddalane - tatkhaNDane danturA - saMjAtadantA, prauDhetyarthaH, kRpANasya khannasya dhArAaprimAMzo yasya tAdRzaH / "abhighAti - parA'rAti pratyarthi- paripanthinaH" ityamaraH [ pa ] / punaH kIdRgasau rAjA ? -aruNasAratheH aruNaH-tatsaMjJakaH, sArathiryasya tasya, sUryasyetyarthaH, sAkSAdavatAra iva sAkSAnmAnavIyaM svarUpamiva, ekarathAkrAntacaturabdhisImA ekena - dvitIyanRpatirathara hitena rathena, AkrAntAH - abhivyAptAH, caturabdhisImAnaHpUrva-pazcima-dakSiNottarasamudrarUpAH sImAno yena tAdRzaH, cakravartItyarthaH, sUryo'pi ekena - advitIyena, rathena, AkrAntAntarikSasImA / punaH kIdRgasau ? samastai kaviSTapAdhipatayA samastam- akhaNDam, yad ekaM viSTapaM bhuvanaM martyabhuvanamiti yAvat tadadhipatayA - tatsvAmitva rUpayA, vAsuki vAsavayoH vasunA - svaziroTataratnena, kAyati zabdayatIti vAsukiH, pAtAlarUpAkhaNDalokAdhipatirnagendra ityarthaH, vasUni - divyaratnAni santi yasyeti vAsavaH, svargalokAdhipatirindra ityarthaH, tayoH, tulyarekhayA tadubhayasAdhAraNadharmarUpacihena upalakSitaH san avasthitaH sthitaH, "viSTapaM bhuvanaM jagat" iti, "vAsavo vRtrahA vRSA" iti cAmaraH / punaH kIdRgasau ? yathAvidhivyavasthApitavarNAzramadharmaH yathAvidhi - yathAkramam, vyavasthApitAH - kharAjadhAnyAM vizeSeNa avasthApitAH, varNAnAM brAhmaNAdInAm, AzramAH - gRhAH, dharmAH - sAGgazAstrAdhyayanAdayo yena tAdRzaH, ata eva yathArthaH satyaH, prajApatiH pAti rakSatIti patiH prajAnAM patiH prajApatiH, prajA, pakSe prajApatiH brahmA, tatpakSe vyavasthApitAH - sRSTisamaya eSa vibhaktAH, varNAH- brAhmaNAdayaH, AzramAH- brahmacarya - gAIsthya-vAnaprastha-saMnyAsAH, teSAM dharmAzca yena sa iti vyAkhyeyam / "kalpe vidhikramau" ityamaraH, "prajApatirnA dakSAdau mahIpAle vidhAtari" iti, "Azramo brahmacaryAdau vAnaprasthe vane maThe" iti ca medinI [pha ] / punaH kIdRgasau ? AntarANAm antaHkaraNabhavAnAM rAgadveSAdInAmantaraGgANAm, antarANAM bAhyAnAM nRpAntararUpANAm, pratipakSANAM vipakSANAm, vinetA apanetA, "antaramavakAzAvadhi-paridhAnA- 'ntardhi medatAdarthye / chidrAtmIya- vinA - bahiravasaramadhye'ntarAtmani ca" ityamaraH / punaH prAptadaivapuruSakArAnuguNyaH devasyAyaM daivaH, devasambandhI yaH puruSakAraH - parAkramaH, daivI zaktirityarthaH, tasya bhAnuguNyamAnukUlyaM prAptaM yena tAdRzaH, anukUladevatAka ityarthaH, athavA prAptaM labdham, daivasya - bhAgyasya tatsamuccitasya puruSakArasyaudyogasya ca, AnuguNyaM-sahakAribhAvenaikakAryAnukUlyaM yena tAdRzaH, "yathA yekena cakreNa na rathasya gatirbhavet / tathA puruSakAreNa vinA daivaM na sidhyati" iti nItyanusaraNazIla ityarthaH / punaH SAGguNyaprayogacaturaH SaNNAM guNAnAM mantraguNAnAM sandhivigrahAdInAM samAhAraH SaDDhaNI, saiva SADguNyam, tasya prayogA iti SAGguNyaprayogAH - sandhivigrahAdyanuSThAnAni, tatra caturaHkuzalaH, taduktam-"sandhizca vigrahaM yAnamAsanaM ca samAzrayam / dvaidhIbhAvaM ca saMvidyAnmantrasyaitAMstu SaD guNAn " // iti, punaH catasRSvapi AvikSikyAdiSu catuH saMkhyAkAsu, vidyAsu, labdhaprakarSaH labdhaH - prAptaH, prakarSa - utkarSo yena tAdRzaH, taduktaM kAmandakena--"AnvikSikI trayI vArtA daNDanItizca zAzvatI / vidyAzcaitAzcatasrastu lokasaMsthitihetavaH " // iti [ba] / punaH kIdRgasau ? manuSyaloka iva martyaloka iva, guNaiH dayAdAkSiNyAdibhiH, uparisthito'pi unnato'pi, sarvazreSTho'pItyarthaH, sarvalokAnAM sarvajanAnAm, madhyasthaH madhyavartI, sarvajanasAdhAraNa iti virodhaH, tatparihArastu madhyasthaH sarvajaneSu l Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 Tippanaka - parAgavivRti saMcalitA lokAnAm, vizeSajJo'pi samadarzanaH sarvadarzanAnAm, anAyAsagRhItasakalazAstrArthayA'pi nItizAstreSu khinnayA paramANusUkSmayApi kroDIkRtatrailokyayA vyaktavivekayA'pyatinibiDayA prasannayA'pyasannihitamadayA vizAlahRdayAsAdita svecchA va kAzaye vA ti dUraprasRtayA prajJayA samyagjJAtaheyopAdeya vibhAgaH [bha], sannihitadaNDanIti pratIhArIsamAkRSTAbhiH samantataH pativarAbhirivAgatyAgatya baddhamAlAbhirAzrito vipakSa sarvalokAnAM sarvajanAnAmadholokAdInAM ca / samadarzanaH samajJAno virodhe, anyatra samadRSTiH / virodhe khinnayA khedaM gatayA, anyatra tatpazyA, yA paramANusUkSmA sA kathaM vyAptatrilokA ?, anyatra viSayIkRta tribhuvanA, yA vyaktavivekAspaSTapRthagbhAvA sA katham atiniciDA - atidhanA, anyatra viveka:- vicAraH, yA prasannA - madirA, sA sannihitamattatA, anyatra prasannayA nirmalayA, madaH -darpaH [ a ] | ekatra daNDanItiH - vidyA, saiva pratIhArI, anya sannihitadaNDa pakSapAtavikala iti, manuSyalokapakSe guNaiH mAnAtmakAnekarajjubhiH, uparisthito'pi sarvoparibhAge vartamAno'pi, sarvalokAnAm UrdhvAdhomadhyalokAnAm, madhyasthaH madhyavartIti virodhaH, tatparihArastu guNaiH mokSArhakSetratvAdibhiH, uparisthitaH agraNIH, madhyasthaH UdhvalokAdholokAntarAlavartIti, atra zleSAnuprANitopamA virodhAbhAsena saMkIryate / punaH sarvadarzanAnAM pAragata sugatAdinikhilamatAnAm, vizeSajJo'pi tatratyo yo vizeSaH - kSaNikatvAdikRtavailakSaNyaM tasya jJAtA'pi yadvA teSAM vizeSeNa jJAtA'pi teSAM samadarzanaH samaM sAmAnyaM vizeSavikalam, darzanaM jJAnaM yasya sa tatheti virodhaH, tatparihArastu samaM-sarvapAlakatayA pakSapAta vikalam darzanaM-dRSTiryasya sa tatheti / punaH prajJayA buddhyA, samyagjJAtaheyopAdeyavibhAga samyak-saMzayaviparyayarahitaM yathA syAt tathA, jJAtaH - viditaH, pramita ityarthaH, heyopAdeyavibhAgaH - heyasya aniSTajanakatvena varjanIyasya, upAdeyasya iSTajanakatvena grAhyasya pravRttiviSayasya ca kAryasya, vibhAga:- viveko yena tAdRzaH, kRtyAkRtyapravRttinirRttinipuNa ityarthaH kIdRzyA prajJayA ? anAyAsagRhIta sakalazAstrArthayA'pi anAyAsameva yathA syAttathA gRhItaHviSayIkRtaH, sakalaH- samagraH, zAstrArtho yayA tathAbhUtayA'pi, nItizAstreSu tadarthagrahaNeSu, khiznayA zramAkulatayA manthara virodhaH, taduddhAre tu khinnayA tadIyatattvAnusandhAnavyApRtayA, punaH paramANusUkSmayA'pi - paramANvapekSayA'pi sUkSmayAalpayA'pi, kroDIkRtatrailokyayA trayANAM lokAnAM bhuvanAnAM samAhAraH trilokI, saiva trailokyam, tat kroDIkRtaM bhujAntaritaM vyAptamiti yAvat, yayA tAdRzyeti virodhaH, taduddhAre tu paramANuvat sarvatrAvyAhRtagatyA gocarIkRtatrailokyayA, karatalagatAmalakavadvizvAvabhAsikayetyarthaH, punaH vyaktavivekayA'pi vyaktaH - sphuTaH, vivekaH - pArthakyaM yasyAH, tathAbhUtayA'pi, atinibiDayA atisAndrayeti virodhaH, taduddhAre tu spaSTavicArayA, abhedanIyayA ca "vivekaH syAjjaladroNyAM pRthagbhAvavicArayoH" iti medinI, punaH prasannayA'pi madirArUpayA'pi, asannihitamadayA aspRSTamadayA, madazUnyayeti yAvat, athavA madadhAtoharSaglepanobhayArthakatayA prasannayA'pi harSAnvitayA'pi, harSazUnyayetyarthadvaye virodhaH, taduddhAre tu prasannayA nirmalayA, asannihitamadayA garvazUnyayA ca "mado retasi kastUya garne harSebhadAnayoH" iti vizvaH, punaH vizAlahRdayAsAditasvecchAvakAzayaiva vizAlaM - bRhatsvarUpam, yad hRdayaM - meghavAhananRpasya cittam, tatra AsAditaH - labdhaH, svecchayA avakAzaH-sthAnaM yayA tathAbhUtayevetyutprekSA, atidUraprasRtayA adhiSThAnAnuguNyena sudUravistRtathA prajJayA [bha] / punaH kITAsau rAjA ? vipakSalakSmIbhiH zatrubhUtanRpalakSmIbhiH, na tu kayAcideva tadIyalakSmyA, AgatyA''gatya punaH punarAgatya, 'agatyA''gatya' iti vizleSe agatyA gatyantaraviraheNetyarthaH, AzritaH svayaM niSevitaH kIdRzIbhistAbhiH ? partivarAbhiriva pati - bhartAraM vRNvanti-svecchayA svIkurvantIti patiMvarAstAbhiriva samantataH sannihitadaNDanItipratIhArIsamAkRSTAbhiH sannihitA - adhyayanAdinA hRdayaGgatA, yA daNDanItiH -zukrAdipraNIta nItizAstroddhRtadaNDa viSayaka nItiH, tadrUpayA pratIhAryA-dvArapAlikayA striyA, samantataH - sarvataH samAkRSTAbhiH - vipakSamandirAdAkRSya pravezitAbhiH, pakSe sanihitena - khAvalambitena daNDena, nItiH - dezAntaranayanaM yasyAstAdRzyA, pratIhAryA, samAkRSTAbhiH svayaMvaraNamandiraM pravezitAbhiH, baddhamAlAbhiH baddhA - racitA, mAlA-zreNI yAsAM tAdRzIbhiH, zreNIbaddhAbhirityarthaH, pativarApakSe baddhA kare dRDhaM gRhItA, Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| lakSmIbhiH [ma], gaganAbhoga iva zazi-bhAskarAbhyAmacyuta iva zaGkha-cakrAbhyAmambhasA patirivAmRta-vADavAbhyAmabhirAmabhISaNo yaza:-pratApAbhyAm [ya], induvimalAbhirjaladasamayArambha iva rAjahaMsapatibhiH pratimAnasaM prasthitAbhirvyAptabhuvanAntarAlo guNaparamparAbhiH [2], asaGkhyaguNazAlinApi saptatantukhyAtena sarvadAhAditalokenApyekadAnAnanditajanenodAttenApi svaritena caritena pavinitatribhuvanAvaniH [la], gamanA yA pratIhArI [m]| mAnasaM-cittaM sarazca [2] / yo'saMkhyaguNazAlI-asaMkhyAtadavarakazobhI, sa kathaM samatantukhyAtaH-sataguNaprasiddhaH, anyatra guNAH-zauryAdayaH, sapsatantuH-yAgaH, yaH sarvadA mAhAditalokaH, sa kathamekadA'nAnanditajanaH?, anyatra ekadAnena mAnanditalokaH, ya udAttasvaraH sa kathaM svarita:-samAhAraH?, anyatra udAttena udAreNa, kharitena svarga gatena [la] / mAlA-varaNamAlA yAbhistAbhiH [ m]| punaH kIdRgasau rAjA ? yazaH-pratApAbhyAm abhirAmabhISaNaH yazasAvikramakIrtikaumudyA, abhirAmaH-candra iva lokapriyaH, pratApena-kozadaNDajanyatejasA, bhISaNaH-sUrya iva lokabhayaGkaraH, kAbhyAM ka iva ? zazi-bhAskarAbhyAM gaganAbhoga iva gaganAbhogaH-gaganavistAro yathA zazinA-candreNa, abhirAmaH, bhAskareNa-sUryeNa, bhISaNazca bhavati tathA, "Abhogo varuNacchatre pUrNatAyatnayorapi" iti vizva-medinyau, punaH zaGkhacakrAbhyAm acyuta iva acyuto viSNuryathA zaGkhana-zaM kalyANa khanati janayati yaH sa zaGkhaH, yadvA zAmyati yenAlakSmIrasau zaGkhaH, tena, abhirAmaH-saumyaH, cakreNa-tamnAmnA astravizeSeNa, bhISaNazca bhavati tathA, "pItAmbaro'cyutaH zAGgI viSvakseno janArdanaH" ityamaraH, punaH amRta-vADavAbhyAm ambhasA patiriva ambhasAM-jalAnAM patiH-samudro yathA amRtena abhirAmaH, vADavena-vaDavAnalena, bhISaNazca bhavati tathA [ya] / punaH kIdRgaso rAjA ? guNaparamparAbhiH guNAnAM-dayAdAkSiNyAdInAm , paramparAbhiH-zreNIbhiH, vyAptabhuvanAntarAlaH vyAptaM bhuvanAntarAlaM-bhuvanAbhyantaraM yena tAdRzaH, kIdRzIbhistAbhiH ? samayAramse jalAni dadatIti jaladA meghAH, teSAM samayasya-varSaturUpasya, Aramme upakrame, rAjahaMsapaGibhiriva haMsAnAM rAjAno rAjahaMsAH, niruktapUrvA haMsavizeSAH, teSAM paGkibhiriva-zreNIbhiriva, pratimAnasaM pratihRdayam , pakSe mAnasAkhyasarovarAbhimukham , taddizamityarthaH, prasthitAbhiH prakarSeNa sthitAbhiH, pakSe prayAtAbhiH, induvimalAbhiH pakSadvaye candravadujvalAbhiH, "haMsAzcakrAGga-vakAGga-mAnasaukaH-sitacchadAH / rAjahaMsAstvamI caJca-caraNairatilohitaiH" // ityabhidhAnacintAmaNiH [2] / punaH kIdRgasau rAjA ? caritena caritreNa, pavitritatribhuvanAvaniH pavitritA-pavitrIkRtA, tribhuvanAvaniH-vargamartya-pAtAlAkhyalokatrayabhUmiryena tAdRzaH, kIdRzena tena ? asaMkhyaguNazAlinA'pi asaMkhyA:-saMkhyArahitAH, ye guNAHtantavaH, tacchAlinA'pi, saptatantukhyAtena saptasaMkhyakatanukhyAteneti virodhaH, taduddhAre tu dayAdAkSiNyAdyasaMkhyaguNazAlinA, atha ca saptabhibhUrAdimahAvyAhRtibhistanyate vistAryata iti saptatanturyajJastena, khyAtena-taskartRtayA prasiddhena, "yajJo yAgaH savaH satraM stomo manyurmakhaH RtuH / saMstaraH saptatantuzca vitAnaM bahiradhvaraH" // iti haimaH, punaH kIdRzena ? sarvadAhAditalokenApi sarvadA-sarvakAle, AhAditAH-AnanditAH, lokAH-janA yena tAdRzenApi, ekadA ekakAle, anAnanditA janA yena tathAbhUteneti virodhaH, taduddhAre tu ekena-prathamenaiva, dAnena, yadvA pradhAnena, dAnena, AnanditA janA yena tAdRzena, prathamavAra eva sarvArthadAnena toSitAya dvitIyavAre dAnAnupayogAt; pradhAnavastuno vA dAnena taddArevApradhAnArthaniSpattyA tahAnAnupayogAditi bhAvaH, "eko'nyArthe pradhAne ca prathame kevale tathA / sAdhAraNe samAne'lpe saMkhyAyAM ca prayujyate" // iti / punaH udAttenApi tAlvAdisthAnorzvabhAgoccAritatvena tatsaMjJakenApi, svaritena tanmadhyabhAgoccAraNanimittakakhAratasaMjJakena svararUpeNeti virodhaH, taduddhAre tu udAttena hRdayapriyeNa, kharitena khaH-vargam , itena-gatena, tatparyantaM prasiddhenetyarthaH, "udAttodAtamahatoIdye ca kharabhidyapi" iti haimaH / atra sarvatra virodhAbhAso'laGkAraH [l]| ... Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA uccApazabdaH zatrusaMhAre na vastuvicAre, vRddhatyAgazIlo vivekena na prazotsekena, guruvitIrNazAsano bhacyA na prabhuzaktyA, svajanaparAGmukhaH parabhAryAsu na saparyAsu, avanitApahArI pAlanena na lAlanena, akRtakAruNyaH karacaraNe na zaraNe [va], saujanyaparatatravRttirapyasaujanye niSaNNaH, nalapRthuprabhospyanalapRthuprabhaH, samidvyatikarasphuritapratApo'pyakRzAnubhAvopetaH, sagarAnvayaprabhavo'dhyamRtazItala Tippanakam-uccApazabdaH uddhRttadhanurdhvaniH, na ucApazabdaH mahApazabdaH, vRddhatyAgaH-mahAdAnam , banyatra mahatparityAgaH, ekatra zAsanAni-grAmAdInAm, anyatra zAsanam-AdezaH, svajanam-mAliGganam, svajana:-bandhuzca, avanitApahArI pRthvIsantApApanodI, bhanyatra vanitA-yoSit , akRtakAruNya: akRtrimaraktaravaH, anyatra avihitadayaH [v]| saujanya-sujanatA, asau khane, niSaNNaH, ka? janye saGgrAme / nalapRthU-rAjAnau, tAbhyAM prabhA-samaH, anala:-agniH, tadvat pRthuprabha:-mahAtejAH / yaH samidvyatikarasphuritapratApa: kAThasambandhadIptatApaH, sa katham akRzAnubhAvopetaH anagnitvayuktaH ?, anyatra samit-saGgrAmaH, pratApaH-vIryam , parAgAbhidhA vivRti-punaH kohagasI rAjA ? zatrusaMhAre ripuvidhvaMsanAvasara eva, uccApazabdaH udgatAH, cApAnAM-dhanuSAm , zabdAH-TaGkAradhvanayo yena tAdRzaH, na tu vastuvicAre kiJcidvastuvivecane, kadAcana uccaHtArakharaH, apazabdaH-prativivekAra pratyanabhijJatvApAdanaparaH, duSTazabdo yasya tAdRzaH / punaH vivekena ciramebhiH sahavAse kadAcidanavadhAnavazAdanucitamucyetetyAlocanenaiva, vRddhatyAgazIla: vRddhasya-vasamadhikavayaskajanasya, tyAgaHcirasahavAsavarjanameva zIlaM yasya tAdRzaH, yadvA vivekena adhamarNarakSaNavicAreNa, vRddhasya-adhamarNadeyasya mUladhanAdadhikasya, kusIdadravyasyetyarthaH, tyAgazIlaH-varjanazIlaH, athavA vivekena punaryAccAklezanivAraNavicAreNa, vRddhasya-yAcakajanatatkSaNApekSitAdhikasya dhanasya, tyAgazIlaH-dAnazIlaH, vivekena puNyAtizayavicAreNa, vRddho mahAn , sa cAsau tyAgo dAnamiti vRddhatyAgaH-mahAdAnam , tacchIlo vA, na tu prazotsekena khabuddhigarveNa, vRddhasya-paNDitasya, tyAgazIlaH-upekSAzIlaH, taduktam-"ghudha-vRddhI paNDite'pi" iti / punaH bhattyA darzitayA dharmaprItyA, guruvitIrNazAsanaH guruNA-dharmaguruNA, vitIrNa-dattam , zAsana-dharmopadezanaM yasmai tAdRzaH, na tu prabhuzattayA rAjazaktyA, gurave dattaM zAsanam-AzA yena tAdRzaH, guru bhayaGkare dattaM zAsanaM yena tAdRzo vA, punaH parabhAryAsu anyadIyAGganAsu, khajanaparAGmukhaH svajanam-AliGganam , tatra parAjukhaH-vimukhaH, na tu saparyAsu satkAravidhau, svajanaparAGmukha AtmIyajanavimukhaH, api tu rAjyAdhikAranikSepaNena svajanasaMskArazIla ityarthaH, "pUjA namasyApacitiH saparyA'rcA'rhaNAH samAH" itymrH| punaH pAlanena sarvato rakSaNena, avanitApahArI avaneH-khAdhikRtabhUmeH, tApa-saMtApam , haratItyevaMzIlaH, na tu lAlanena vilAsena, avanitAnAvanitA svastrI, vanitAzabdasya strIsAmAnyavAcitve'pi sambandhizabdamahinA "mAtari vartitavyam" "pitari zuzrUSitavyamU" ityAdI mAtrAdizabdasya pratyAsattyA svamAtrAdiparatvavat khatrIparatvAt , tadbhinnAnAm , paravanitAnAmityarthaH, apahArI-apaharaNazIlaH / punaH kara-caraNe karau ca caraNau ca teSAM samAhAraH kara-caraNam , tasmin , akRtakAruNyaH akRtakam-akRtrimama, AruNyaM-raktatvaM yasya tAdRzaH, na tu zaraNe dInajanarakSaNe, akRtakAruNyaH akRtakRpaH / atra sarvatra zleSAnuprANitaparisaMkhyAlaGkAraH [v]| __ punaH kIdRgasau rAjA ? saujanyaparatantravRttirapi sujanasya bhAvaH saujanyam , tatparatantrA tadadhInA, vRttirvartanaM yasya tAdRzo'pi, asaujanye saujanyaviruddhe daurjanye, niSaNNaH sthita iti virodhaH, taduddhAre tu asau kaviparokSabhUtaH prakRto rAjA, janye kArye, niSaNNaH saMlamaH, yadvA janye yuddhe, tadavasara ityarthaH, asau khane, niSaNNaH tatpraharaNaparaH, "janyaM haTTe parIvAde saGgrAme ca napuMsakam" iti medinii| punaH nalapRthuprabho'pi nalAt-naiSadhanRpAt, pRthvI-vipulA, prabhArAjatejo yasya, yadvA nalapRthvoH-tannAmakayopavizeSayoH, prabheva prabhA yasya tAdRzo'pi, na nalapRthuprabha iti-analapRthuprabha iti virodhaH, taduddhAre tu analAd-agnerapi, pRthvI-vipulA, prabhA-kAntiryasya tAdRzaH / punaH samidvyatikarasphuritapratApo'pi samidhA kASThAnAm , vyatikaraNa - mizraNena, sphuritaH-dIptaH, pratApaH- tejo yasya evambhUto'pi, akRzAnu Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / prakRtiH, zatrughno'pi vizrutakIrtiH, azeSazatayupeto'pi sakalabhUbhAradhAraNakSamaH, rakSitAkhilakSititapovano'pi trAtacaturAzramaH [za ], sarvasAgarairivotpAdita gAmbhIryaH, sarvagiribhirivAvirbhAvitonnatiH, sarvajvalanairiva janitapratApaH, sarvacandrodayairiva racita kIrtiH, sarvamunibhiriva nirmitopazamaH, sarvakesaribhiriva kalpitaparAkramaH, sarvamaNimatrauSadhairivopabRMhitaprabhAvaH [Sa], pRthvImaya iva sthairye tigmAMzumaya 63 akRzAnubhAvopetaH mahAprabhAvayuktaH / garaH- viSam, sagaraH - cakravartI / yaH zatrughnaH rAmabhrAtA, sa kathaM vizrutakIrtiH vigatazrutakIrtyabhidhAnabhAryaH, anyatra arihantA prakhyAtakIrtizca / zeSaH - nAgarAjaH, na niSedhe, anyantra zeSAH - sarvAH, zrAzramAH- vanasthAnAti, anyatra brahmacaryAdayaH [za ]1 bhAvopetaH kRzAnubhAvam - abhibhAvam, abhitvamityarthaH, upetaH- prAptaH, yadvA kRzAnubhAvena, upetaH- yukta iti kRzAnubhAvopetaH, na kRzAnubhAvopeta ityakRzAnubhAvopetaH, agnibhinna iti yAvaditi virodhaH, taduddhAre tu samid-yuddham, tadvyatikareNa - tatsambandhena, tatkartRtvenetyarthaH, sphuritaH - paritaH prakAzitaH, pratApaH - kSAtratejo yasya tAdRzaH atha ca akRzAnubhAvopetaH akRzenavipulena, anubhAvena-prabhAveNa, upetaH - yuktaH, "indhanaM tvedha idhmamedhaH samit striyAm" iti, "samudAyaH striyaH saMyaMt samityAji -samidyudhaH" iti cAmaraH, " dvandvaM samAghAta samAhvayA 'bhisampAta sammaI- samitpraghAtaH / AskandanA -''jiprapa-nAnyanIkamabhyAgamazca pravidAraNaM ca" iti, "samidindhanameSedhmatarpaNaidhAMsi bhasma tu" iti cAbhidhAnacintAmaNizca / punaH sagarAnvayaprabhavo'pi gareNa - viSeNa, sahitaH sagaraH sarpaH, tadanvayaH - tadvaMzaH prabhavaH - utpattisthAnaM yasya tadanvaye prabhava utpattiryasya vA tAdRzo'pi, amRtazItalaprakRtiH amRtasyeva zItalA prakRtiH svabhAvo yasya tAdRza iti virodhaH, tadudvAre tu sagaraH- tatsaMjJakastadvaMzamUlabhUtazcakravartI nRpastadvaMzajaH / punaH zatrughno'pi dazarathakaniSThaputro'pi, vizrutakIrtiH virahitaH zrutakIrtya - zrutakIrtinAmyA zatrughnapanyA iti vizrutakIrtiriti virodhaH, taduddhAre tu zatrughraH zatruhantA, atha ca vizrutakIrtiH vikhyAtakIrtiH / punaH azeSazacyupeto'pi zeSasya - zeSanAgasya, zaktiH zeSazaktiH, tayA upetaH- yukta iti zeSazatayupetaH, na zeSazaktyupeta iti azeSazaktyupetaH, tAdRzo'pi zeSazaktizUnyo'pi iti yAvat sakalabhUbhAradhAraNakSamaH sakalAsamagrA, yA bhUH - pRthvI, tadbhAradhAraNe- tadbhAravahane, kSamaH -zakta iti virodhaH, taduddhAre tu azeSAbhiH - sakalAbhiH, zaktibhiH, upetaH - sahitaH, atha ca sakalAyA bhuvo bhAradhAraNe - rakSaNAdibhAra grahaNe kSamaH / punaH rakSitAkhilakSititapovano'pi rakSitAni - latA pAdapAdicchedanAd vAritAni, kSititapovanAni kSiteH pRthivyAH khAdhikRtAyAH, tapovanAni - tapo'dhiSThAnabhUtAni vanAni yena tAdRzo'pi, trAtacaturAzramaH trAtA rakSitAzcatvAra AzramAH- tapakhinivAsamaThA yeneti virodhaH, taduddhAre tu rakSitAzcatvAro brahmacaryAdaya AzramA yena tAdRzaH, "Azramo brahmacaryAdau vAnaprasthe maThe striyAm" iti medinI, "brahmacArI gRhI vAnaprastho bhikSuzcatuSTaye / AzramosstrI" ityamarazca [za ] / punaH kIdagasau rAjA ? sarvasAgarairiva sambhUya saptasamudairiva, na tu kenacidekena samudreNeti kartutprekSA, utpAdita gAmbhIryaH utpAditaM svaniSThagAmbhIryaupamyenodbhAvitam gAmbhIryam-antarapravezyatvaM yasya tAdRzaH / niratizayagAmbhIryazAlItyarthaH / punaH sarvagiribhiriva sambhUya sarvaparvatairiveti kartutprekSA, AvirbhAvitonnatiH AvirbhAvitA - loke prakaTitA, unnatiH - uccatA yasya tAdRzaH, paramocca ityarthaH / punaH sarvajvalanairiva gAIpatyAdisakalAgnibhiriva, janitapratApaH utpAditatejAH / punaH sarvacandrodayairiva sarveSAM candrANAm udayairiva, racitakIrtiH racitA nirmitA kIrtizcandrikAbadujavalA yasya tAdRzaH, ativelavipulojjvalakIrtizAlItyarthaH / punaH sarvamunibhiriva sarve na tu kazcideva ye munayastairiva, nirmitopazamaH sampAditabAhyAbhyantarendriyopazamaH, niratizayazamadamasampanna ityarthaH / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA iva tejasi, sarasvatImaya iva vacasi, lakSmImaya iva lApaNye, sudhAmaya iva mAdhurye, tapomaya ivAsAdhyasAdhaneSu [sa], anartito lakSmImadavikArairakhalIkRto vyasanacakrapIDAbhiranAkRSTo viSayamAhairayazritaH pramadApremanigaDairajaDIkRtaH paramaizvaryasannipAtena [ ha ], girAvAptapratiSThaH satatamavanecarataH, zritavizuddhasAdhusamAcAro'pi sarvakAlamuLa bhujaGgatayA bhrAjitaH [kSa ], sArvabhaumo rAjA meghavAhano nAma [ jJa] / Tippanakam-grAhaH-jalacaraH, sannipAta:-jvaravizeSaH [h]| yo girau parvate, AptapratiSThaH prAsAvasthitiH, sa katham avanecarataH avidyamAnavanecarabhAvaH? anyatra girA vAcA, avAptapratiSThaH, avane rakSaNe, ca, rataH, yaH zritavizuddhasAdhusamAcAraH sa katham uA bRhatyA, bhujaGgatayA rAjitaH? anyatra urdhyA pRthivyA, bhujaM bAhum , gatayA prAptayA, zobhitaH [A] / punaH sarvakesaribhiriva nikhilasiMhai riva, kalpitaparAkramaH sampAditazauryaH, niratizayazauryazAlItyarthaH / punaH sarvamaNimantrauSadhairiva sarve ye maNayo mantrAzca sarvANi ca yAnyauSadhAni ca, taiH, upabRMhitaprabhAvaH upabRMhitaH-vardhitaH, prabhAvo yasya tAdRzaH apratimaprabhAvazAlItyarthaH / atra sarvatra hetUtprekSA'laGkAraH [ss]| punaH kIdRgasau rAjA ? sthairye sthiratAviSaye vikAraH pracura pRthvIko vA pRthvImayaH, sa iveti hetUtprekSA / punaH tejasi tejoviSaye, tigmAMzamaya iva tigmAH-tIkSNAH, aMzavaH-kiraNA yasyAsau tigmAMzuH sUryaH, tadvikAra iva tatpariNAma ivetyarthaH, tatprAcuryavAniva vaa| punaH vacasi vAgvaibhavaviSaye, sarasvatImaya iva sarakhatIpariNAma iva / punaH lAvaNye saundaryAze, lakSmImaya iva lakSmIpariNAma iva / punaH mAdhurya madhuratAMze, sarvapriyatvAMza ityarthaH, amRtamaya iva amRtapariNAma iva / punaH asAdhyasAdhaneSa asAdhyasya-sAdhayitumazakyasya kAryasya, sAdhaneSu-niSpAdaneSu, tapomaya iva tapasaH pariNAma iva, tapasA sarvasiddhismaraNAt [s]| punaH kIdRgasau rAjA? lakSmImadavikAraiH sampattigarvodgAraiH, anartitaH anaTitaH, sampattau vidyamAnAyAmapi tadrvAnudgamainAtra vizeSoktiralaGkAraH, evamuttaratrApi katipayavAkye / punaH vyasanacakrapIDAbhiH vyasanAnA-surApAnAdiduSkarmaNAm , cakrasya-samUhasya pIDAbhiH-vyAsaGgavyathAbhiH, akhalIkRtaH na nIcatAM nItaH, "vyasanaM vipadi bhraMze doSe kAmajakopaje" ityamaraH / punaH viSayagrAhaiH viSiNvanti khasmin nibadhnanti ye te viSayA rUparasAdayaH, tadrUpaiH, grAhaiH-jalajantupravaraiH, anAkRSTaH khavyAsajadvArA anaakulitH| punaH pramadApremanigaDaiH pramadAsu-pramado harSo'sti yAsA tAsu, prasannaprakRtikAsu strISu, ye premANaH-prItayaH, vyAsaGgA ityarthaH, tadrUpaiH, nigaDaiH-zRGkhalaiH, ayantritaH abaddhaH, pramadAkhanAsakta ityarthaH / punaH paramaizvaryasannipAtena paramam-atizayitam , yadaizvaryaM tatsannipAtena-tatsambandhena, yadvA tadrUpeNa sannipAtenajvaravizeSeNa, taduSmaNetyarthaH, ajaDIkRtaH na vyAmohitaH [ha] / punaH kIdRgasau rAjA ? girAvAptapratiSTho'pi girauparvate, AptapratiSTho'pi prAptazAzvatikasthitiko'pi, satataM nityam , avanecarataH avidyamAnavanecaratAka iti virodhaH, taduddhAre tu girA vAcA, avAptapratiSThaH prAptapratiSThaH, atha ca satataM sadaiva, avane dInajanarakSaNe, rataH, ca punaH / punaH zritavizuddhasamAcAro'pi zritaH-prAptaH, vizuddhAnAM-vizeSeNa zuddhAnAm , pavitracaritrazAlinAM sAdhujanAnAmityarthaH, samAcAraH-samyagAcaraNaM yena tAdRzo'pi, sarvakAlaM satatam , uA pracurayA, bhujaGgatayA viTatayA, bhrAjitaH prakAzita iti virodhaH, taduddhAre tu uAH pRthivIrUpavilAsinyAH, bhujaGgatayA viTavad bhoktRtayA, khAmitayetyarthaH, bhrAjitaH zobhitaH, yadvA bhujaM bAhum, gatayA prAptayA, uA pRthivyA, bhrAjitaH zobhitaH, "bhujaGgaH sarpa-SiGgayoH" iti haimaH [A] / sArvabhaumaH sarvabhUmeH-samaprapRthivyAH, IzvaraH, cakravatItyarthaH, yadvA sarvabhUmau viditaH, nAmeti vAkyAlaGkAre draSTavyaH [2] Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da5 tilkmnyjrii| yasya phenasphuTaprasRtayazo'TTahAsabharitabhuvanakukSiraGgIkRtagajandrakRttibhISaNaH prakATatAnekanarakapAlaH pralayakAlavibhrameSvAjimUrdhasu saMjahAra vizvAni zAtravANi mahAbhairavaH kRpANaH [a] / yasya cAkANDadarzitasakaladigdAho vana iva biDaujaso nirdadAha mahIbhRtkulAni samantataH prajvalatpratApaH [A] / yazca saMgarazraddhAlurahitAnAmunnatyA tutoSa na praNatyA, dAnavyasanI janAnAmarthitayA'prIyata na kRtArthatayA, kuzAgrIyabuddhiH kAryANAM vaiSamyena jaharSa na samatayA, lakSmIhaThAkarSaNalampaTo devasya vaimukhyamAcakAGka nAbhimukhyam , vijaya yasya meghavAhanasya, vizvAni sarvANi, zAtravANi zatrusamUhAn , khaGgaH-asiH, bhairavaH-raudraH, saMjahAra-saMhRtavAn , anyatra vizvAni jaganti, mahAbhairavaH zaGkaraH, saMjahAra, keSu? AjimUrdhasu saMgrAmazirassu, anyatra pralayakAleSu, yaza evATTahAsaH, anyatra yazobadaTTahAsaH, tathA aGgIkRtagajendrakRttibhISaNaH svIkRtakarIzacchedanabhISaNaH, anyatra svIkRtagajAsuracarmaraudraH, tathA prakaTitAnekanarakapAlaH prakAzitabahupuruSaziro'sthiH, anyatra prakAzitanAnAnirayarakSaH [a] mahIbhRtaH-girayo rAjAnazca [aa]| - anupadavarNitaM meghavAhananRpaM punarupavarNayati-yasyeti / yasya prakRtasya meghavAhananRpateH, kRpANaH khaGgaH, pralayakAlavibhrameSu pralayakAlasya-vizvavidhvaMsanakAlasya, vibhramaH-pralayAdhikaraNatvena sAmyAd vizeSeNa bhrAntiryeSu tAdRzeSu, pralayakAlasthAnIyeSvityarthaH, AjimUrdhasu saMgrAmArambheSu, Aje:-saGgrAmasya, tadupalakSitakSetrasyetyarthaH, mUrdhasu-agrabhAgeSu vA, vizvAni sarvANi, zAtravANi zatrUNAM samUhaH zAtravam , tAni, zatrukulAnItyarthaH, saMjahAra samyak-niHzeSamityarthaH, jahAra-vidhvaMsayAmAsa, "AjiH strI samabhUmI saGgrAme" iti medinI, kIdRzo'sau kRpANaH ? mahAbhairavaH mahAMzcAsau bhairavaH-ripubhayaGkaraH, pakSe mahAMzcAsau bhairavaH-zivaH, mahAkAlarUpa ityarthaH, "bhISaNa bhairavaM ghoraM dAruNaM ca bhayAnakam" iti, "syAd vyomakezaH zipiviSTabhairavo dikRttivAsA bhava-nIlalohitI sarvajJa-nATyapriya-khaNDaparzavo mahAparA deva-mahezvarA haraH // iti cAbhidhAnacintAmaNiH, kutastasya mahAbhayaGkaratvaM mahAkAlarUpatvaM cetyAha-phenasphuTaprasRtayazo'TTahAsabharitabhuvanakukSiH phenavat-samudrakaphavat, "hiNDIro'bdhikaphaH phenaH" ityamaraH, sphuTaM vyaktaM yathA syAttathA, prasRtAni-vistRtAni, yAni yazAMsi-- dasyudaladalanakauzalakIrtayaH, tadrUpaiH, aTTahAsaiH-pralayakAlikamahAkAlakartRkamahAhAsaH, bharitaH-pUritaH, bhuvanakukSiH-bhuvanamadhyaM yena tAdRzaH, punaH aGkIkRtagajendrakRttibhISaNaH aGgIkRtayA-svakartavyatvena pakSe svaparighAtavyatvena svIkRtayA, gajendrANAMripusambandhinA paTTahastinAm , pakSe gajendrasya-gajAsurasya, kRtyA-chedanakriyayA, pakSe carmaNA, bhISaNa:-bhayAnakaH, "ajinaM carma kRttiH strI" ityamaraH, punaH prakaTitAnekanarakapAlaH prakaTitAH svamAritArinigrahAya avatAritAH, pakSe khagrIvAyAM mAlArUpeNa prakAzitAH, aneke narakapAlA:-narakarakSakA yamadUtAH, pakSe narANAM-manuSyANAm , kapAlA:--ziro'sthIni yena tAdRzaH "kapAlo'strI ziro'sthi syAd, ghaTAdeH zakale braje" iti medinI, atra zleSAnuprANitarUpakAlaGkAraH [a]| punaH yasya prakRtanRpateH, akANDadarzitasakaladigdAhaH akANDe-anavasare, atarkitamevetyarthaH, darzitaH-anubhAvitaH, sakaladikSu dAhaH-sakaladigvartinAM zatrUNAmantaHsantApo yena tathAbhUtaH, samantataH sarvataH, prajvalatpratApaH dedIpyamAnarAjatejaH, biDaujasaH viDati-bhinattIti viDam , tAdRzam ojo-balaM yasyAsau biDaujA indraH, tasya, "viDojAH pAkazAsanaH" ityamaraH, vana iva, mahIbhRtkulAni mahIbhRtA-zatrubhUtAnAM rAjJAm , pakSe parvatAnAm , kulAni, nirdadAha bhasmIcakAra / atra zleSAnuprANitopamAlaGkAraH [A] 1 ca punaH, yaH prakRtanRpatiH, yataH saGgarazraddhAluH saGgrAmazraddhAzIlaH, ataH ahitAnAM zatrUNAm , unnatyA baladarpaNa, tutoSa santuSyannAsIt , na tu praNatyA kAtaratayA namaskAreNa, tathA sati spardhAnudayena taiH saha saMgrAmAyogAt , ataH paraM prativAkyaM yazceti padamanuvartate, yatazca dAnavyasanI dAnavyAsagI, ata eva, janAnAM lokA. nAm , ArthitayA yAcakavRttyA, aprIyata atRpyata, na tu kRtArthatayA siddhArthatayA, tathA sati yAcmAnudayena dAnAyogAt, yatazca kuzAnIyabuddhiH kuzAgrIyA-kuzAgramiva atisUkSmA, buddhiryasya tAdRzaH, atisUkSmadarzItyarthaH, "kuzAgrIyamatiH sUkSmadazI" iti haimaH / ata eva kAryANAM kRtiviSayANAm , vaiSamyeNa durUhatvena, duSkaratveneti yAvat , jaharSa harSamanubabhUva, 9 tilaka0 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA zrIsaMvibhAgakRpaNaH svAnujIvinAM bhIrutayA reme na zauNDIratayA, dhairyavyaktikAmI vyasanAya spRhayA kAra nAbhyudayAya, vinayacikIrSAyAsitamatirgurUNAM kopena mumude na prasAdena, sakalAdharmanirmUlanAbhilASI karavatArasyodakaNThata na kRtayugasya [ i ] / yasya ca pratApa eva vasudhAmasAdhayat parikaraH sainyanAyakAH, mahimaiva rAjakamanAmayannItiH pratIhArAH, saubhAgyamevAntaHpuraM rarakSa sthitiH sthApatyAH, AkAra eva prabhutAM zazaMsa paricchadazchatracAmaraprAhAH, teja eva duSTaprasaraM rurodha rAjyAGgamaGgarakSAH, AjhaivAnyAyaM nyaSedhayad dharmo dharmastheyAH, rUpameva manasvinI: prasAdamanayad vinodo narmasacivAH, dhArmikataiva duritAni praticakAra prapaJcaH 66 Tippanakam - AyAsitA - prayatrIkRtA niSpannA vA [i] / dharmastheyAH dharmakaraNAdhikAriNa: [ I ] | tatraiva sUkSmabuddherupayogAt, na tu samatayA saralatayA, sukaratveneti yAvat, sthUlabuddhyA'pi teSAM niSpattisambhavena tatra tadanupayogAt, yatazca lakSmIhaThAkarSaNalampaTaH lakSmyAH, haThena- balAtkAreNa, AkarSaNe- vazIkaraNe, lampaTa:- pragalbhaH, ata eva devasya lakSmIprayojakabhAgyasya, vaimukhyaM prAtikUlyam AcakAGkSa AkAGkSitavAn tathA satyeva haThAkarSaNasambhavAt na tu Abhimukhyam AnukUlyam tathA sati svayameva tadAgamanasambhavena tadAkarSaNAnupayogAt, yatazca vijayazrIsaMvibhAgakRpaNaH vijayazriyaH - vijaya kIrtisampadaH, saMvibhAge - svAnujIviyodhebhyo vitaraNe, kRpaNaH anudAraH, svasyaiva sampUrNavijayazriyo'bhilaSitatvAditi bhAvaH, ataH svAnujIvinAM khenAnujIvanazIlAnAM yoddhRNAm bhIrutayA saMgrAme kAtaratayA, reme prasanno babhUva, na tu zauNDIratayA saMgrAmapragalbhatayA tathA sati tairapi ripuvijayasambhavena tebhyo'pi vijayazriyo vibhAgaucityApatteH, yatazca dhairyavyaktikAmaH dhairyasya - vipatsahiSNutAyAH, vyakti-loke prasiddhiM kAmayate yaH, tAdRza AsIt, ata eva vyasanAya vipade, spRhayAJcakAra spRhAM kRtavAn, na tu abhyudayAya sampade, tathA sati dhairyAnupayogena tadvyaktarasiddheH, yatazca vinayacikIrSA yAsitamatiH vinayacikIrSayA nijanamratvasampipAdayiSayA, talipsayeti AyAsitA - prayatnIkRtA niSpannA vA, buddhiryasya tAdRzaH, ata eva gurUNAM dharmazAstrArthadezakAnAM zreSThajanAnAM vA kopena, mumude hRSTa AsIt, tathA satyeva namratAyA upayogAt, na tu prasAdena, tathA sati tadanupayogAt, yatazca sakalAdharmanirmUlatAbhilASI sakalAnAm-azeSANAm, adharmANAM - pApAnAm, nirmUlane vidhvaMsane, abhilASI, ata eva kale: kaliyugasya, avatArasya prAdurbhAvasya udakaNThata utkaNThitavAn tatraivAdharmabhUyastvena tannirmUlanAbhilASapUrtisambhavAt na tu satyayugasya tatrAdharmAnudayAt, atra kAvyaliGgaparisaMkhyAlaGkArasaGkaraH [i] 1 yAvat, rakSakAH, punaH yasya prakRtanRpateH, pratApa eva kozadaNDajanyateja eva, vasudhAM pRthvIm, asAdhayat vazamanayat evaM tarhi sainyanAyakAH kathamityAha-sainyanAyakAH senApatayaH parikaraH parivAramAtram, "bhavet parikaro bAte paryaGka-parivArayoH" iti vizvaH, mahimaiva mAhAtmyameva, rAjakaM rAjasamUham, anamayat namitavAn evaM tarhi pratIhArAH kathamityAhapratIhArAH dvArapAlAH, nItiH rAjazAsanapaddhatireva, saubhAgyameva ananyasAdhAraNa saundaryeNa rAjJIjana niratizayasnehAspadatvameva, antaHpuraM rAjJImandiram puruSAntarebhyo nyavartayat, evaM tarhi sthApatyAH kathamityAha - sthApatyAH antaHpurabAhya,"sauvidallAH kambukinaH sthApatyAH sauvidAzca te" ityamaraH, sthitiH antaHpuramaryAdaiva, AkAra eva kavijanaprasiddhAlokapAlAMzamayatvena lokottaramavayavasaMsthAnameva, prabhutAM vasudhAdhipatyam, zazaMsa sUcayAmAsa, " vapurAkhyAtigauravam" ityuktaH, evaM tarhi chatracAmaraprAhAH kathamityAha- chatracAmaragrAhAH chatracAmaradhAriNaH paricchadaH parivAra eva, teja eva prabhAva eva, duSTaprasaraM vidveSijanAnAM saMcAram, rurodha nivartayAmAsa evaM tarhi aGgarakSakAH kathamityAha-aGgarakSAH vidveSivargebhyo deharakSaNakArakAstu, rAjyAGga rAjyAGgamAtram, Ajhaiva zAsanameva, anyAyaM nItiviruddha pravRttim, nyaSedhayat nyavArayat, evaM tarhi dharmastheyAH kathamityAha - dharmastheyAH dharmakaraNAdhikAriNaH, dharmaH rAjadharma eva, "stheyo vivAdasthAnasya nirNetari purohite" iti medinI, rUpameva nayanAhAdaka dehasvarUpameva, manasvinIH mAninIjanAn, prasAdaM prasanna - tAm, anayat prApayat, evaM tarhi narmasacivAH kathamityAha - narmasacivAH kAntAkhAntotsukIkaraNakuzalAH kelisahAyAH, vinodaH kautukameva, "draba- keli - parIhAsAH krIDA khel| ca narma ca" ityamaraH, "mantri - sahAyau sanvivau" iti zAzvataH, dhArmikataiva dharmAcaraNazIlameva, duritAni dui-duHkham itaM - prAptaM yaistAni pApAni, praticakAra pratirurodha, khayameva Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| purodhasaH, prajJaiva matrAn nizcikAya zobhA matriNaH, AbhigAmikaguNagrAma eva parapakSamAcakarSa rUDhigUDhapuruSAH, tyAga eva dikSu kIrtimagamayad vibhavo bandiputrAH [I] / yasya cAzvavRndarahitA api muktamaNDalA babhUvuH, samastAnekapadA apyojasvitAM vijahuH, asvaravarNA api paraM na vyaJjanamazizriyanta zatravaH [u] / yasmiMzca rAjanyanuvartitazAstramArge prazAsati vasumatI dhAtUnAM sopasargatvam , ikSaNAM pIDanam , pakSiNAM divyagrahaNam , Tippanakam-azvavRndarahitA api ye kurkuravRndasahitAste kathaM muktamaNDalAH tyaktazvAnaH ?, anyatra ghoTakasaMghAtazUnyAH, tathA tyaktadezAH, ye samastAnekapadAH kRtasamAsabahupadAH, te katham ojasvitAM samAsabhUyastvam, tatyajuH ?, asvaravarNA api ye svararahitavarNAste kathaM paraM vyajanaM na zritavantaH?, anyatra zabdazlAghArahitAH, navyaM nUtanam anyAnyaM janam [3] / sopasargatvaM prAdiyuktatvam , na lokAnAM devAdhupadravaH, pIDana jano dharmamAcacAra, na tu purohitaprayojanam , na vA tasya prAyazcittaprayojanamAsIt , duritAnudayAditi bhAvaH, tarhi purohitAH kimarthA ityata Aha-purodhasaH purohitAstu, prapazcaH dharmAcaraNakAlikalokabAhulyamAtram, dharmasAkSimAtramiti yAvat "purodhAstu purohitaH" ityamaraH, prajhaiva tadIyohApohamayI buddhireva, mantrAn guptavivecanIyaviSayAn , nizcikAya nizcita'vatI, tarhi mantriNaH kiM phalamityata Aha-mantriNaH guptavivecakAH, zobhaiva rAjJa ekAkitvAnaucityena tatsvarUpazobhAmAtramiti bhAvaH, AbhigAmikaguNagrAma eva abhigAmaH-ujvalatayA "vikasantyeva te svayam" ityukteH svayameva lokAbhimukhI. bhavanaM zIlamasya sa AbhigAmikaH, tAdRzo guNagrAmaH-zUratvAdiguNasamUha eva, parapakSaM zatrupakSam , AcakarSa AkRSTavAn, gUDhapuruSAH guptacarAstu, rUDhireva rAjJo guptacarA bhavantItyanAdikAlikaprasiddhireva, tatprasiddhirakSaNArthA eveti bhAvaH, "paraH zreSThA 'ri-dUrAnyottare klIbaM tu kevale" iti medinI, tyAga eva yogyapAtre dhanatyAga eva, dikSu dazasu dikSu, kIrtiM tadIyavadAnyatAyazaH, agamayat prApayat , bandiputrAH bandinAM-stutipAThakAnAm , putrAstu, vibhavaH rAjakIyazobhAsampanmAtram / atra sarvatrArthikaparisaMkhyAlaGkAro bodhyaH [I]! ca punaH, yasya meghavAhananAmnaH prakRtanRpateH, zatravaH, azvavRndarahitA api zuno vRndaM zvavRndaM tena rahitA iti zvavRndarahitAH, na zvavRndarahitA iti azvavRndarahitAH, rAjadhAnIrakSakavidhayA kukurakalApAnvitA api, muktamaNDalAH tyaktakukkurA iti virodhaH, tatparihAre tu ghoTakavRndarahitAH, mukkamaNDalA: tadbhayena tyaktadezAzceti bodhyam / kiJca samastAnekapadA api samastAni- samAsApaccAni, anekAni-bahulAni, padAnisyAdyantatyAdyantAni yeSAM tAdRzA api-tAdRzapadaprayoktAro'pi, yasya zatravaH, ojasvitAM khaprayuktapadeSu ojoguNavattAm, vijaH tatyajuriti virodhaH, samAsabAhulyasya ojoguNAvyabhicAritvAt , yadvA samastAni-sampUrNAni, anekAni, padAnilokAnAM sthAnAni janapadA yeSAM tAdRzA api, ojasvitAM balavattAm, vijaha tyaktavanta iti virodhaH, balavattAvirahe anekasamasta janapadavAmitvAyogAt, taduddhAre tu samastAn-sarvAn , anekapAn-hastinaH, dadati-upAyanarUpeNa vitaranti, yadvA vahastino dhanti-saGkAme tatsainyaiH khaNDayantIti samastAnekapadAH, yadvA samyag astAni-vidhvaMsitAni, anekAni, padAnisthAnAni yeSAM tAdRzAH santaH, ojasvitAM vabalam , vijahuH tatyajurityarthaH / kiJca, asvaravarNA api kharahInavarNA api, kharAvyavahitavyajanarUpA apIti yAvat , yasya zatravaH, param anyad, vyajanaM na azizriyanta zritavantaH, saMyuktavanta iti yAvat, iti virodhaH, kharahIno varNaH paraM dhAvatIti nyAyAtikamAt, taduddhAre tu asvaravarNAH anabhivyajyamAnakaNThadhvanayaH, duHkhAtizayena maunAvalambanAt, anabhivyajyamAnakSatriyAdivarNAzca, varNadharmabhraMzAt, param utkRSTam , vyaJjanaM chatracAmarAdirUpam , na azizriyanta, yadvA param anyam , navyaM navInam , janaM svasahAyatayA azizriyanta, ityartho bodhyaH, "syAnmaNDalaM dvAdazarAjake ca deze ca vizve ca kadambake ca / kuSThaprabhede'pyupasUryake'pi bhujaGgabhede zuni maNDalaH syAt" // iti vizvaH, "dvirado'nekapo dvipaH" ityamaraH [u]| ca punaH, anupartitazAstramArge anusRtanItimArge, yasmin meghavAhane rAjani, vasumatI pRthivIm , prazAsati prakarSeNa adhikurvati sati, dhAtUnAM kriyAvAcinAM bhvAdInAmeva, sopasargatvam upasagaiH-"pra-parA'-pa'samanvava-nirdurabhi-vyadhi-sUdati-ni-prati-paryapayaH / upa Aliti viMzatireva sakhe 1 upasargagaNaH kathitaH kavinA" // iti kaviparigaNitairupasargasaMzakaiH prAdibhiH, sahitatvaM babhUva, na tu lokAnAm, upasargeNa-vyAdhinA upadraveNa vA, sahitatvam , "upasargaH pumAn rogabhedopaplavayorapi" iti medinI / ikSaNAm ikSudaNDAnAmeva, pIDanaM yantreNa rasaniSkAza Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 Tippanaka- parAgavivRtisaMvalitA padAnAM vigrahaH, timInAM galagrahaH, gUDhacaturthakAnAM pAdAkRSTayaH, kukavikAvyeSu yatibhraMzadarzanam, udadhInAmavRddhiH, nidhuvanakrIDAsu varjanatADanAni, dvijAtikriyANAM zAkhoddharaNam, bauddhAnAmanupalabdherasadvyavahAraprava-rtakatvam, pratipakSakSayodyatamunikathAsu kuzAstrazravaNam, zArINAmakSaprasaraNadoSeNa parasparaM bandhavyadhamAraNAni, mardana pIDA ca divi AkAze, agrahaNaM divyagrahaNaM zuddhikaraNaM ca vigrahaH samAsavAkyaM saMgrAmazca, galena- mAMsa:khaNDena grahaH-grahaNam, galAmoTikA ca pAdAkRSTayaH pAdAkarSaNAni pAdacchedAzva, yatiH - viratirmunayazca, avRddhiH jalavRddhiH, samRddhyabhAvazca, tarjanA-nirbhartsanA, ghAtAn ( ? ) [ tADanAni - AghAtAH ] zAkhA adhyayanavizeSaH sAhulI ca, asadudvyavahAraH asaditi jJAnam asanniti zabda ityAdiko' ziSTAcArazva, kuzAstrazravaNaM darbhazastrakarNanaM kutsitazAstrazravaNaM ca akSAH - pAzakA indriyANi ca bandha-vyadha - mAraNAni bandhana-tADana- ghAtanAni dravyaM - pRthivyAdi nam, babhUva, na tu tatprajAnAM kenacit klezanam / pakSiNAM zukAdInAmeva, divo'yaM divya AkAzapradezaH, tadbrahaNaM tadAzrayaNam, yadvA divi AkAze, agrahaNam - uDDIyamAnAnAmanyena anigraho babhUva, na tu kenApi kasyApi divyasya - divi bhavasya suvarNAde* vaistuno haraNam, yadvA abhyAdidivyagrahaNena satyatAparIkSaNam / padAnAM kRdanta-tadvitAntAdiprakRtikavibhaktyantAnAmeva, vigrahaH vRttyarthaMpratipAdakaM vAkyam, babhUva, na tu lokAnAM vigrahaH yuddham / timInAM tatsaMjJakamatsyavizeSANAmeva, "asti matsyastimirnAma zatayojanavistRtaH / timiGgilagilo'pyasti tadvilo'pyasti rAghava " ityuktAnAm, galagrahaH timilanAnA matsyena tadadhikabalavatA kaNThakavalanam, babhUva, na tu kenacinmanuSyeNa kasyacinmanuSyasya galAmoTikA sarveSAM sauhArdasattvAt / gUDhacaturthakAnAM gUDhaH - aprakaTitaH, caturthaH caturthapAdo yeSAM tAdRzAnAM zlokAnAmeva pAdAkRSTiH - zrutapAdatrayAnuguNyena caturthapAdasya AkarSaNam - manasA prakalpya yojanam, babhUva, na tu corayitvA kasyacijjanasya palAyamAnasya kenacit pAdayorAkarSam / kukavikAvyeSu kutsitakavi praNIta kAvyeSveva, yatibhraMzadarzanaM viratibhaGgAkhyakAvyadoSopalabdhirbabhUva, na tu yatInAM -munInAm, bhraMzasya - cAritracyuteH darzanam / udadhInAM samudrANAmeva, avRddhiH kSayapakSe hAniH, yadvA apAM-jalAnAm, RddhiH-samRddhiH, abRddhiH, vabayoraikyAd avRddhi: - jalasamRddhiH, babhUva, na tvatra kasyApi janasya avRddhiH hAniH / nidhuvanakrIDAsu nitarAM dhuvanaM - gAtrakampanaM yAsu tAsu krIDAsu, suratakrIDAsu, "maithunaM nidhuvanaM ratam" ityamaraH, tarjanatADanAni tarjanAni - pratikUlAn prati bhartsanAni, tADanAni - uraHsthale hastAghAtAzca babhUvuH, na tvanyakarmaNi tarjanAni-kaTuvacanAni, tADanAni-daNDAdinA''ghAtAH / dvijAtikriyAsu dve jAtI utpattI sAmAnyavizeSabhAvena yeSAM te dvijAtayo brAhmaNAdayaH, taduktam-"janmanA jAyate zUdraH saMskArAd dvija ucyate" iti teSAM kriyAsu-adhyayanAdikarmasu zAkhoddharaNaM zAkhAnAM mAdhyandinAdInAM vedaikadezAnAm, uddharaNaM tadadhyeyatvena vyavasthApanam babhUva, na tu zAkhAnAM - vRkSAvayavAnAm, uddharaNam-ucchedanam / bauddhAnAM buddhopAsakAnAmeva, anupalabdheH - pratyakSeNa vastUnAmanupalabhyasyaiva, asadvyavahArapravartakatvam asaditi yo vyavahArastatprayojakatvam, tannaye pramANAntarAbhAvena pratyakSeNopalabdhyanupalabdhibhyAmeva vastUnAM sattvA sattvAvagamAdityarthaH, na tu kasyacidasamIcIna vyavahArajanakatvam / parapakSakSayodyatamunikathAsu parapakSANAM viparItamatAnAm, kSaye - khaNDane, udyatAH - lagnAH, ye munayasteSAM kathAsu-tatpraNItakathAkheva yadvA parapakSakSayodyatAsu munikathAkheva, kuzAstrazravaNaM kuzAstrasya - khaNDanIyatayopanyastasya kutsitazAstrasya yadvA parapakSaH - adhArmikavargaH, tasya kSaye vinAze, udyAna - prayatnavatAm, munInAM kathAsu - caritreSu, kuzAstrasya - tapobalopabRMhitasya darbhamayasya astrasya zravaNaM babhUva, na tvanyatra kuzAstrazravaNaM kuzAstrasya - apamArgopadezaka zAstrasya, darbhavaddurbalasyAstrasya vA zravaNam, yadvA koH pRthivyAH zAstA kuzAstA, tasyA'zravaNam, api tu sarvatra tacchravaNameva / zArINAm akSANAmeva, akSaprasaradoSeNa pAzakapratikUla pracalana doSeNa, parasparaM bandha-vyadha-mAraNAni bandhaH - gamanapratibandhaH, vyadhaH - pratyAvartanam, mAraNaM dyUtAdhArapaTTAnniSkAzanam, na tu akSaprasaradoSeNa indriyasacAradoSeNa, keSAJcid bandhaH - bandhanam vyadhaH - tADanam, mAraNaM viSabhojanAdidvArA vyApAdanaM ca babhUva, Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| vaizeSikamate dravyasya prAdhAnyaM guNAnAmupasarjanabhAvo babhUva [ U] / kiM bahunA / yasya dhAraNe kUrmapatinApi parAGmukhIbhUtamAdivarAheNApi vakritaM mukhamuragarAjasyApi sahasradhA bhinnAH phaNAbhittayaH, tamapi bhuvanabhAramanAyAsenaiva dhRtAsinA bhujena yo babhAra / niryatnadhRtasamastabhuvanabhAratayA ca taM dvitIyaM zeSaM tRtIyamAdivarAhadaMSTrAkuramaSTamaM kulAcalaM navamamAzAgajamamanyanta janAH [] | kiJca, muktamadajalAsArakarighaTAsahasrameghamaNDalAndhakAritASTadigvibhAgeSu ghanastanitaghargharaghUrNamAnarathanirghoSeSu darpotpatatpadAtikaratalatulitataravAritaDillatApratAnadanturitAntarikSakukSiSu pracaNDAnilapraNunakarakopalaprakarapAtamukharasaptikhurapuTadhvAnajanitajagajvareSu prasarpannRpa dhanaM ca, guNAnAM saMkhyAdInAM zauryAdInAM ca, upasarjanabhAvaH apradhAnatA ca [U] / taravAriH-khaDgaH [ ] "paNo glaho devanastu pAzako'kSo'tha zArayaH" iti vaijayantI / vaizeSikamate kaNAdasiddhAnta eva, dravyasya pRthivyAdidravyanavakasya, prAdhAnyaM samavAyikAraNatvena mukhyatvam , guNAnAM rUpAdicaturviMzatiguNAnAm , upasarjanabhAvaH tadAnitatvena gauNatvaM babhUva, na tu tatsAmrAjye dravyasya hiraNyarajatAdeH, prAdhAnyam , guNAnAM vidyAdInAM gauNatvam , api tu tadviparItamevAsIditi bhAvaH [k]| kiMbahunA alamativarNanena / yasya bhuvanabhArasya, dhAraNe vahane, kUrmapatinA kacchapAdhipena, parAGmukhIbhUtaM vaimukhyamAzritam , AdivarAheNApi bhagavadavatArabhUtaprathamavarAheNApi, mukhaM vakritaM kuTilIkRtam , uragarAjasyApi zeSanAgasyApi, phaNAbhittayaH phalArUpA bhittayaH, bhittivadunnatAH phaNAH, sahasradhA sahasraprakAreNa, bhinnAH vidIrNAH, tamapi bhuvanabhAraM yaH meghavAhnanAmA nRpaH, anAyAsenaiva AyAsaM vinaiva, dhRtAsinA gRhItakhaDDrena, bhujena, babhAra dadhAreti tebhyastasya vyatirekaH / ca punaH, taM prakRtanRpam , niyatnadhRtasamastabhuvanabhAratayA niryanam-anAyAsaM yathA syAttathA, dhRtaH-UDhaH, samastabhuvanabhAraH-samasta pRthvIbhAro yena tattayA hetunA, janAH lokAH, dvitIyaM pAtAlasthitazeSApekSayA'nyaM zeSam , tRtIyaM sAmAnya kluptavarAhadaMSTrAyugalApekSayA'dhikam , AdivarAhadaMSTrAGkaram AdivarAhasya daMSTrAkara-daMSTrArUpAGkaram , bhuvanabhAravAhakatvena tatsAmyAt , aSTamaM saptamahAcalApekSayA'dhikRtam , kulAcalaM mahAcalama, navamam aSTadiggajavyatiriktam , AzAgaja diggaja ca, amanyanta manyante sma, tadvad bhUbhAravahanakSamatvAt / [k]| kiJca api ca, yadIyasainyeSu yasya-prakRtanRpateH, sainikeSu, sakalapratipakSalakSmIjighRkSayA pratipakSANAMzatrUNAm , lakSmI-rAjyasampadam , grahItumicchayA, zaratsamaye zarahatau, samantataH sarvataH, pracaliteSu prasthiteSu satsu, viSamajalanidhimadhyavAsino'pi viSamaH-duravagAhaH, yo jalanidhiH-samudraH, tanmadhyavAstavyasyApi, dIpAvanIpAlanivahasya dvitA Apo yasyAH sA dvIpA, jalamadhyasthalarUpetyarthaH, tAdRzImavanI pAlayatIti dvIpAvanIpAlaH, tannivahasyatatsamUhasya, nidrA kSayaM bhaGgam , agacchat , kasyeva ? kaMsadviSa iva viSNoriva, lakSmIjighRkSayA vipakSasainyAkramaNe jaladhimadhye zayAnasyApi tasya nidrA yathA kSayaM gatA'sIt tatheti bhAvaH / kIdRzeSu tatsainyeSu ? muktamadajalAsArakarighaTAsahasrameghamaNDalAndhakAritASTadigvibhAgeSu muktaH niSyanditaH, madajalAsAraH-dAnajaladhArAsampAto yena tAdRzaM karighaTAsahasra-hastiyUthasahasrameva, meghamaNDalaM-meghamAlA, tena andhakAritAH-andhakAramApAditAH, aSTadigvibhAgAH-aSTadigavakAzA yaistAdRzeSu, punaH ghanastanitadhargharaghUrNamAnarathani?SeSu ghanasya-meghasya, dhanaM-sAndraM vA, yat stanitaM-garjitam , tatsambandhI yo dhardharaH-kSaradambudhvaniH, sa iva, ghUrNamAnasya-pathi paribhramataH, rathasya, nirghoSaH-zabdo yeSu tAdRzeSu, "stanitaM garjitaM meghanirghoSaH" ityamaraH, punaH darpotpatatpadAtikaratalatulitataravAritaDillatApratAnadanturitAntarikSakukSiSu darpaNa-garveNa, utpatantaH-ucchalanto ye, padAtayaH paddhayAM gantAraH sainyAH teSAM karatalena-dRDhatarapANitalena, tulitAHparicchinnAH, na tu durvahAH, ye taravArayaH-tatsaMjJakAH khaDgavizeSAH, ta eva taDillatAH-vidyuddhahayaH, tAsAM pratAnena-vistAreNa, danturitAH-unnatadantavatyA lokaH pratyAyitAH, antarikSakukSayaH-AkAzamadhyabhAgA yaistAdRzeSu, "RSTiH khaDgastaravAri-kaukSeyakau ca nandakaH" iti rabhasaH, punaH pracaNDAnilapraNunakarakopalaprakarapAtamukharasaptikhurapuTadhvAnajanitajagajvareSu pracaNDena-proddhatena, anilena-vAyunA, praNunnAH-adho vikSiptAH, ye karakopalAH-karakAnAmakaprastarAH, varSopala Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA zreNicUDAmaNimarIcicakraviracitendracApakalApeSu pratyAvRttaprathamajaladharasamayazaGkAvidhAyiSu lokasya yadIyasainyeSu sakalapratipakSalakSmIjighRkSayA zaratsamaye samantataH pracaliteSu viSamajalanidhimadhyavAsino'pi kaMsadviSa iva dvIpAvanIpAlanivahasya nidrA kSayamagacchat [R] / anyacca yasya doSNi sphuraddhetau pratIye vibudhairbhuvaH / bauddhatarka ivArthAnAM nAzo rAjJAM niranvayaH ||1||[l] / latAvanaparikSipte ninye yadaribhirnizA / vindhyAtastasparucire na vezmani nave'zmani / / 2 // [l]| antardagdhAguruzucAvAya yasya jagatpateH / nArINAM saMhatizcAruveSAkArAgRhe ratim // 3 // [e]| dRSTvA vairasya vairasyamujjhitAsro ripuvrajaH / yasmin vizvasya vizvasya kulasya kuzalaM vyadhAt ||4||[ai]| kaNA ityarthaH, teSAM prakarasya-samUhasya, pAta iva-adhastAdvikiraNamiva, mukharAH-zabdAyamAnAH, ye saptInAm-azvAnAm , khurapuTA:-sampuTitakhurAH, teSAM dhyAnaiH-dhvanibhiH, janitaH-udbhAvitaH, jagajvaraH-jagatAM karNajvaro yaistAdRzeSu, "haya-saindhavasaptayaH" ityamaraH, punaH prasarpannRpazreNicUDAmaNimarIcicakraviracitendracApakalApeSu prasarpantaH-sambhrameNa khasiMhAsanAt pracalanto ye, nRpAH-rAjAnaH, teSAM yAH zreNayastAsAM cUDAmaNimarIcicakreNa-maulimaNikiraNanikaraNa, viracitaH, indracApAnAM-"ravikiraNA bahuvarNA vAtena viloDitA nbhsi| zakAyudhasaMsthAnA dRzyante tatta indradhanuH" / ityuktAnAmindradhanuSAm , kalApaH samUho yaistAdRzeSu, punaH lokasya janatAyAH,pratyAvRttaprathamajaladharasamayazaGkAvidhAyiSu pratyAvRttaHpunarAgato yaH, prathamaH-prArambhikaH, jaladharasamayaH-varSAkAlaH, tasya yA zaGkA-saMzayaH, tadvidhAyiSu-tatprayojakeSu [ anyazca api ca, yasya meghavAhanasaMjJakasya prakRtanRpateH, doSNi nAhI, "bhuja-bAhU praveSTo doH" ityamaraH, sphuraddhetau sphurantI-bhrAjantI, hetiH-bANaH, yasmin tAdRze sati, "hetiH syAdAyudha-jvAlA-sUryatejassu yoSiti" iti medinI, vibudhaiH viziSTaiH-tarkavitarkakuzalaiH, budhaiH-paNDitaiH, dhruvaH avazyambhAvI, rAjJAM pratikUlanRpatInAm , niranvayaH anvayAdvaMzAt , nirgataH, niHzeSatayA tato nirgatya pratiyogibhAvena tadamAtyAdikamabhivyApta ityarthaH, yadvA anvayo nAma kathaJcidastitvam , tadabhAvAtmakaH, nAzaH, pratIye tarkitaH, kasminniva keSAm ? spharaddhetau sphuran-AropagocarIbhavana , hetu:-liGgavyApyadharmo yasmin tAdRze, bauddhatarke buddho devatA yeSAM te bauddhAsteSAM tarke-'yadi padArthAnAM kSaNikatvaM na syAttarhi sattvamapi na syAdarthakriyAkAritvAyogAd' ityAkArake vyApyAropajanyavyApakAropAtmake, iva yathA, arthAnAM padArthAnAM dvitIyakSaNe niranvayo nAma sarvathaiva nAzaH pratItipathamavatarati tathaiva tasya tAdRzabhujadarzanena zatrUNAmuktarUpo nAza ityrthH||1|| atra zleSAnuprANito.. pamAlaGkAraH [l]| ___yadaribhiH yasya prakRtanRpateH, aribhiH-zatrubhiH, latAvanaparikSite latAmayavanaparikSipte, vindhyAdreH vindhyagireH, nave navIne, azmani prastare, nizA ninye tatra nilIya vyatIye, na tu tatparucire talpena-komalazayyayA, ruciremanohare, vezmani, tatra teSAM tato bhIrutvAditi bhAvaH // 2 // atra parisaMkhyA yamakaM cAlaGkAraH [ ] / yasya prakRtasya, jagatpateH nRpateH, cAruveSAkArA cAru:-sundaraH, veSaH-kRtrimarUpaM yasya tAdRza AkAro yasyA aso, nArINAM saMhatiH-samUhaH, antardagdhAguruzucau antara-madhye, dagdhaH-jvalitaH, yo'gurustena zucau-zodhite, surabhita iti yAvat , gRhe, ratiM prItim , Apa prApa, pakSe aguruzucA rAjyApaharaNajanitamahAzokAnalena, antardagdhA antaHantaHkaraNAvacchedena, dagdhA, yasya jagatpateH, arINAM zatrUNAm , saMhatiH, yataH cAruveSA rAjocitacArUpakaraNaviprayuktA, ataH kArAgRhe bandhanAlaye, ratiM na abApa, "kArA dUtyAM prasevake, bandhane bandhanAgAre hema-kArikayorapi" iti vizvaH // 3 // atra sabhaGgazleSAlakAraH[e] . vairasya zatrutAyAH, vairasyaM virasatA duSpariNAmatAm , dRSTvA, yasya prakRtanRpateH, ripuvrajaH zatrusamUhaH, ujjhitAtraH ujjhitAni-tyaktAni, astrANi-asyante zatrUpari kSipyante yAni tAni zarAdIni yena tAdRzaH san , yasmin meghavAhane, vizvasya khahitakAritvena vizvAsaM kRtvA, vizvastha samagrasya, kulasya khavaMzasya, kuzalaM kalyANam, vyadhAt akASIt / atra yamakaM kAvyaliGgaM cAlaGkAraH, ujjhitAnapadArthasya atratyAgarUpasya kuzalavidhAnaM prati hetutvAt // 4 // [ai Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 71 sa rAjA bAla evAdhigatarAjyAbhiSekaH sakalabhuvanAbhibhAvinA bhujabalena nirjitya saptAmburAzirazanAkalApAM kAzyapIm , kRtvA satatasaMcaraNazIlasya yazasaH sukhapracArArthamiva niSkaNTakAH kakubhaH, dikkumbhinAmAlAnastambhAnukAriNaH samAropitasvanAmavarNazreNIkAnAropya dizAmaSTAnAmapi paryanteSu jayastambhAn , upArjitaprabhUtakozaM vazIkRtasamastasAmantamAyattamatrimaNDalamupagRhItamitravargamAptapuruSAdhiSThitadurga samagramapi rAjyamAjanmanaH prarUDhaparamasauhRdasya hRdayasyevAtivizvasanIyasya bAhoriva vasundharAbhAravahanakSamaskandhasya pragalbhamatyupahasitadhiSaNasyApi. prajJAvatAM dhaureyasya viditanizzeSanItizAstrasaMhateramAtyavargasyAyattamakarot [o] | AtmanApi nizzeSitArivaMzatayA vigatazaGkaH, svadharmavyavasthApitavarNAzramatayA jAtanirvRtiH, paryavasitAkhila saH anupadavarNito rAjA meghavAhanaH, bAla eva bAlyAvasthAyAmeva, adhigatarAjyAbhiSekaH sam , sakalabhuvanAbhimAvinA nikhilabhuvanavijayinA, bhujabalena bAhubalena, saptAmburAzirazanAkalApAM saptAmburAzayaHsapta samudrAH, ta eva razanAkalApaH-kAJcIzreNI yasyAstAdRzIm , samudraparyantAmityarthaH, kAzyapI pRthivIm, nirjitya samantAdAyattIkRtya, "kAzyapI kSitiH" ityamaraH, satatasazcaraNazIlasya avirataprasaraNakhabhAvakasya, yazasaH khakIrteH, sukhapracArArthamiva sukhena saJcAramuddizyevetyutprekSA, kakubhaH dizaH, "dizastu kakubhaH kASThAH" ityamaraH, niSkaNTakAH kaNTakAyamAnazatruzUnyAH, "romAJce kSudazatrau ca taroraGge ca kaNTakaH" iti zAzvataH, kRtvA sampAdya, dikkumbhinAm kumbhau-ziraHpiNDau sto yeSAM te kumbhinaH, dizaH kumbhinaH dikumbhinasteSAm , "kumbho rAzyantare hastimUrdhAze" iti medinI, diggajAnAm , AlAnastambhAnukAriNaH dAyocchrAyAbhyAM bandhena stambhAyamAnAn , "AlAnaM bandhastambhe" ityamaraH, samAropitasvanAmavarNazreNikAn samAropitA-likhitvA sthApitA, svanAmnaH varNazreNiH-akSarasamUho yeSu tAdRzAn , jayastambhAn jayasUcakazaGkana , aSTAnAmapi dizAM paryanteSu-sImApradezeSu, Arogya sthApayitvA; upArjitaprabhUtakozam upArjitAH-nirmitAH, prabhUtAH-pracurAH, kozAH-hiraNyAdinidhayo yasmin tAdRzam , vazIkRtasamastasAmantaM vazIkRtAH samastAH-sakalAH, sAmantAH-saMlagno'ntazvaramAvayavo yasyAH sA samantA, khadezAvyavahitabhUmiH, tasyA Izva yatra tAdRzam , "antaH svarUpe nikaTe prApte nizcayanAzayoH avayave'pi" iti haimaH, AyattamantrimaNDalaM svAdhInasacivasamUham ; upagRhItamitravargam upagRhItaH-anukUlito mitravargo yasmistAdRzam , "upagrahaH pumAn vandyAmupayoge'nukUlane" iti medinI, AptapuruSAdhiSThitadurga AptapuruSaiH-vizvastapuruSaiH, adhiSThitaH-rakSaNArthamAzritaH, durga:-prAkAro yasmiMstAhazam , "AptaH pratyayitastriSu" ityamaraH, samagramapi sampUrNamapi, rAjyam , amAtyavargasya mantrimaNDalasya, Ayattam adhInam , akarot kRtavAn , kIdRzasya tasya ? A janmanaH janmaprabhRti, prarUDhaparamasauhRdasya prarUDhaM-pravRddham , paramasauhRdaM-sAndrasakhyaM yena tAdRzasya, hRdayasyeva khAntaHkaraNasyeva, ativizvasanIyasya, bAhoriva svabhujasyeva, vasundharAbhAravahanakSamaskandhasya vasundharAbhAravahanakSamaH-bhUbhAragrahaNasamarthaH, skandho yasya tAdRzasya, pragalbhamatyupahasitadhiSaNaH pragalbhamatibhiH-pratyutpannabuddhizAlibhiH, upahasitA-ninditA, dhiSaNA-buddhiryasya tAdRzasyApi, mandaprajJasyApItyarthaH, "pragalbhaH pratibhAnvitaH" ityamaraH, prajJAvatAM buddhimatAm , dhaureyasya agresarasyeti virodhaH, taduddhAre tu pragalbhamatyApratyutpannabuddhyA, upahasito dhiSaNo bRhaspatiryeneti vyAkhyeyam , "gISpatirdhiSaNo guruH" ityamaraH, punaH viditaniHzeSanItizAstrasaMhateH viditA-jJAtA, niHzeSANAM samagrANAm , nItizAstrANAM saMhatiH-samUho yena tAdRzasya [ ora api ca AtmanA'pi khenApi, niHzeSitArivaMzatayA niHzeSitaH-niHzeSa yathA syAttathA vidhvaMsitaH, arivaMzaH-zatruvaMzo yena tasya bhAvastattA tayA, vigatazaGkaH zatruzaGkAzUnyaH, svadharmavyavasthApitavarNAzramatayA svadharmeNa-svadharmAnusAreNa, vyavasthApitAH-vibhajyAvasthApitAH, varNAH-brAhmaNAdayaH, AzramA:-brahmacaryAdayo yena tasya bhAvastatA tayA hetunA, jAtanirvRtiH jAtadharmavyavasthApanAtmakakAryajanyaparamasukhaH paryavasitAkhilaprArabdhakAryatayA paryavasitAni-niSpannAni, Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA prArabdhakAryatayA nirAkulamanAstatkAlaM manaHpurImanupraveSTukAma kArmukadhAraNAparAdhavilakSamanasaM makaralakSmANamanuprAhayitumAgatena vistAritacaturoktinA dUteneva navayauvanenopadarziteSvindriyagrAmahAriSu viSayeSu paribhogalAlasaM mAnasamAsaJjayAmAsa [au] | tathAhi-kadAcit sakutUhalagRhadevatAdaravilokitaH, kAminIjanAbharaNajhAtkAravaryatUryaravasaMvardhitaistArataravilApinAM vaitAlikAnAmiva kelizakuntAnAM dhvanibhirAdhIyamAnarabhasaH, sarabhasadazanApadaMzadalitadantacchadamadayakacagrahollasadbhukuTIbhUSitalalATadezamAvezaparavazapravRttakaraprahAravyAharanmaNivalayamaviralodgatazramasvedatimyadromAJcakavacamanavaratamuktakausumazarAsAravyapadezAdupajAtatuSTineva mAnasabhuvA devena pAtyamAnapuSpavRSTirutkRSTakaraNaprayogaramaNIyamatyadbhutaM ratasamaramAta nAna [ aM] / yaH pragalbhamatyupasitadhiSaNaH-paTubuddhipuruSahasitabuddhiH, sa kathaM prajJAvatAM dhuryaH?, pragalbhamatyupahasitabRhaspati [o] / utkRSTakaraNaprayogaramaNIyaM prakRSTakarapAdanyAsaramyam , anyatra utkRSTakasaMgrAmaramyam [aM] | zRGgam akhilAni-sakalAni, prArabdhAni-svanArabdhAni kAryANi yasya tasya bhAvastattA tayA, nirAkulamanA avyagrahRdayaH san, indriyagrAmahAriSu cakSurAdIndriyAkarSaNazIleSu, viSayeSu kAminIkamanIyarUpAdiSu. anyatra dezeSu, paribhogalAlasaM . viSayabhogotkaTatRSNAkulam , mAnasaM khahRdayam , anyatra svazAsanapravartanAbhilASam , AsaJjayAmAsa A samantAd yojayAmAsa, kIdRzeSu teSu ? navayauvanena abhinavatAruNyena, upadarziteSu AsvAditeSu, anyatra savarNanaM kathiteSu, keneva tena ? manaHpurI tadIyahRdayanagarIm , anupraveSTukAmaM praveSTumicchum , kArmukadhAraNAparAdhavilakSamanasaM kArmuka dhAraNaM-dhanurgrahaNamevAparAdhaH, tena vilakSamanasaM-vismayApannahRdayaM "vilakSo vismayAnvite" ityamaraH, makaralakSmANaM makaro grAhaH, sa lakSma cihaM yasya taM kAmadevam ; anugrAhayituM tadaparAdhaparimArjanayA tadanupavezanAnugrahakriyAyAmupakartum , Agatena avatIrNana, vistAritacaturoktinA vistAritAH-vistareNoktAH, caturA:-vaidagdhyapUrNAH, uktayo vacanAni yena tAdRzena dUteneva kAmadevaguptacareNevetyutprekSA [au] ! mAnasAsajanamupadarzayati-tathAhIti / sa rAjA kadAcit kasmiMzcit kAle, ratasamaraM ratisaGgrAmam ; AtatAna vistArayAmAsa, kIdRzaH san ? sakutUhalagRhadevatAdaravilokitaH sakutUhalayA-kutUhalena darzanalAlasayA sahitayA, gRhadevatayA-gRhAdhiSThAtRdevatayA, AdareNa-prItyA, vilokitaH-nirIkSitaH san , punaH kAminIjanAbharaNajhAtkAravaryataryaravasaMvardhitaH kAminIjanAnA-nArIjanAnAm, AbharaNAni-alaGkaraNAni, tadIyajhAtkAraiH-jhaNatkArarUpaiH, varyANAm-uktamAnAm , tUryANAM-vAdyAnAm , ravaiH-nAdaH, saMvardhitaiH-samyag vRddhi prApitaiH, . vaitAlikAnAmiva vividhena tAlena-zabdena, caranti-rAjJo jAgaraNaM kurvantIti vaitAlikAH, rAjJaH prAtarjAgArayittAraH, teSAmiva, "vaitAlikA bodhakarAH" ityamaraH, tArataravilApinAm atyuccaissalApinAm , kelizakuntAnAM krIDopakaraNazukAnAm , dhvanibhiH zabdaiH, AdhIyamAnaramasaH AdhIyamAnaH-janyamAnaH, rabhasaH-suratasaMgrAmavegaH, tadutsAha iti yAvat , yasya tAdRzaH san , "rabhaso vega-harSayoH" iti vizvaH, punaH mAnasabhuvA mAnase-hRdaye, bhavati-AvirbhavatIti mAnasabhUH kAmaH, tena, devena kAmadevena, pAtyamAnapuSpavRSTiH pAtyamAnA-vimucyamAnA, puSpavRSTiH-vijayopahArabhUtakusumadhArA yasmin tAdRzaH san , kIdRzena tena ? anavaratamuktakosumazarAsAravyapadezAt anavarataM satatam , muktAH-pAtitAH, ye kausumAH-kusumasambandhinaH, zarA:-bANAH, teSAm , AsAraH-dhArAsampAtaH, tadvyapadezAt-tavyAjAt, upajAtatuSTineva sAtasantoSeNeca, kIdRzaM ratasamaram ? sarabhasadazanApadaMzadalitadantacchadaM sarabhasaM-savegaM yathA syAttathA, dazanAoNa-dantAgreNa, yo daMzaH-daMzanam , tena dalito-khaNDitau, dantacchado-kAminyA oSThau yasmiMstAdRzam , punaH adayakacagrahollasaddhakuTIbhUSitalalATadezam adayaM-nirdayaM yathA syAttathA, yaH kacagrahaH-kezagrahaNam , tena ullasantyA-zobhamAnayA, bhrakuTyA-bhruvoH kauTilyena, bhUSito lalATadezo yasmiMstAdRzam , punaH AvezaparavazapravRttakaraprahArakhyAharanmaNivalayama Avezasya-snehasya, paravaza-parAdhInaM yathA syAttathA. pravRttAbhyAM karAbhyA-hastAbhyAm , prahAreNa kAminIkartRkarAjakarmakAbhighAtena, vyAharat-kaNat , maNivalayaM-maNimayamaNibandhAlaGkaraNaM yasmistAdRzam , punaH aviralodgatazramasvedatimyadromAJcakavacam avirala-nirantaram , udgataiH-syanditaiH, zramakhedaiH- suratAyAsadharmaiH, timyantaH Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| kadAcinIlapaTAvaguNThitAGgo lAgalIva kAlindIjalaveNikAH pratyapramRgamadAGgarAgamalinavapuSo bahulapradoSAbhisArikAH sudUramAcakarSa [a]| kadAciTullasitakanakazRGgasundaro mandarAdririva kSIrodajalavIcibhirAgRhItavividhazaGkhazuktipuTAbhiravarodhapurandhrIbhirupasRtyopasRtya sicyamAno jalakrIDAmakarot [k]| kadA. cinmuditasuhRdbhaNopadizyamAnamArgo mRgAGkamauliriva kailAsazikhare mukharazikhaNDini krIDAgirau devIsametaH savibhramaM babhrAma [kha] | kadAcinmanyugauravAdatilakilapAdapatanavibhramANAM preyasInAM prasAdanaM prati niSpra jalakrIDAyacaM zikharaM ca [k]| suhRdgaNaH-mitravRnda suhRtpramathazca, devyaH-svabhAyAH, devI-gaurI ca [kh]| ArdIbhavantaH, romAJcakavacAH-suratasagare'trANAni yasmistAdazam , punaH utkRSTakaraNaprayogaramaNIyam utkRSTA ye karaNaprayogA:-hastAdIndriyavikSepAH, tai ramaNIyaM-sundaram , atyadbhutam Azcaryajanakam , janasAmAnyAsAdhyamityarthaH [aN]| kadAcit kasmiMzcit kAle, nIlapaTAvaguNThitAGgaH nIlapaTena-abhisArikAnurUpakRSNavastreNa, avaguNThita-tirohitam , AI-zarIraM yasya tAdRzaH san , kAlindIjalaveNikAH yamunAjalamiva kRSNA yeNI-kezapAzo yAsAM tAH, pratyagramRgamadAGgarAgamalinavapuSaH pratyagraH-navaH, yo mRgamadaH-kastUrikA, tatsambandhinA aGgarAgeNa-zarIrAnulepanadravyeNa, malinaM-liptam , vapuH-zarIraM yAsAM tAH, bahulapradoSAbhisArikAH bahulasya- kRSNapakSasya, pradoSeSu-rajanImukheSu, abhisArikAH-nIlapaTenAtmAnamavaguNya kAntAbhimukhagAminIH strIH, sudUram atidUram , AcakarSa AkarSayati sma, tadekaveSazAlitvAt , kAH kITak ka iva ? pratyagramRgamadAGgarAgamalinavapuSaH snAntInAM gopAGganAnAM kucakalazAccyavatA pratyagrabhRgamadArAgeNa kaluSitajalIyazarIrAH, punaH bahulapradoSAbhisArikAH bahula:-kRSNaH, pradoSaH-abhisaraNasamayo yAsA tAdRzyaH, abhisArikA yAsu tAH, kRSNAbhisArikAvihArayogyA ityarthaH, kAlindIjalaveNikAH kAlindIjalasya-yamunAjalasya, veNyaH-pravAhA eva vethikAH, tAH, nIlapaTAvaguNThitAGgo lAGgalI balarAma iva, sa yathA yamunAmAkRSTavAnAsIt tathetyarthaH, balarAmaH kadAcana yamunAmAcakarSeti paurANikamitivRttam [a] / sa rAjA kadAcit kasmiMzcit kAle tu, jalakrIDAM jalaiH khelAma. akarota kRtavAn , kIdRzaH san ? ulasitakanakAsanTara: ullasitama-utkRSTama. yata kanakakanakaM suvarNa tanmayaM zRGgaM zanAkAro jalakrIDopakaraNayantravizeSaH, tena sundaraH san , punaH avarodhapurandhrIbhiH antaHpurastrIbhiH, upasRtya upasRtya asakRt samIpamAgatya, sicyamAnaH utkSipyamANajalaH san , kAbhiH kIdaka iva ? AgRhItavividhazaGkazuktipuTAbhiH AgRhItAH-A samantAd gRhItAH, uddhRtA ityarthaH, vividhAnAm-anekavidhAnAm , zaGkhazuktInAM puTA yAbhistAdRzIbhiH, kSIrodajalavIcibhiH kSIramevodakam-udakasthAnIyaM yasminasau kSIrodaH kSIrasAgaraH, yatrendrabhayena mandarAcalo nipapAta, tavIyajalavIcibhiH-tadIyajalataraH, .ullasitakanakaGgasundaraH udu-Urdhvam lasitena-zobhitena, kanakazRGgeNa-suvarNamayazikhareNa, sundaraH-manoharaH, mandAdriH mandarAcala iva [k]| punaH kadAcit kasmiMzcit kAle, muditasuhRdraNopadizyamAnamArgaH muditena-vihArakautukAnanditena, suhRdgaNena-mitramaNDalena, upadizyamAnaH-nirdizyamAnaH, mArga:-vihAramArgo yasmai tAdRzaH san , devIsametaH devIbhiH-rAjIbhiH, sametaH-sahitaH, krIDAgirI krIDAparvate, savibhramaM vizrameNa-zakAraceSTayA, sahitaM yathA syAttathA, babhrAma vihAraM kRtavAn , kIdRze ? mukharazikhaNDini mukharAH-zabdAyamAnAH, zikhaNDinaH-mayUrA yasmiMstAdRze, kutra kIdRzaH ka iva ? mukharazikhaNDini kailAsazikhare kailAsaparvatoparibhAge, muditasudraNopadizyamAnamArgaH muditena-vihArahetoH prasannena, suhRdaNenazobhamAnaM zivaprItipravaNaM hRdayaM yasya tAdRzena, gaNena-pramathagaNena, upadizyamAnamArgaH-nirdizyamAnavihArabhUmipathaH, devIsametaH pArvatIsahitaH, zazAGkamauliH zazAGka-candraH, maulau-mastake yasya sa zazAGkamauliH zivaH, sa iva, sa yathA tAdRzaH san kailAsazikhare bhramati tathetyarthaH [kha] / sa rAjA kadAcit kasmiMzcit samaye, bisinIpalAzanastarazAyI bisinInAM-kamalinInAm , yAni palAzAni-patrANi, "patraM palAzaM chadanam" ityamaraH, tarakhastare-tanmayazavyAyAm , zayanazIla: san , manasizayasantApaM manasi-kAminAM hRdaye, zeta iti manasizayaH kAmadevaH, tatsantApaM-tatsazvaram , atyavAyat 1.tilaka. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMpalitA tyAzaH prAntanipatadambudhArAndhakAritodarakuhareSu dhArAgRheSu visinIpalAzasrastarazAyI manasizayasaMtApamatyavA hyat [ga] / kadAcid devyA sArdhamArabdhaspardhaH svaparigRhItAnAM gRhodyAnavIrudhAmakAlakusumodgatikAriNastAMstAna doDdayogAnadAt [gha] / kadAcid dhautamRgamadAGgarAgamanurAgaja khedajalamajasramujihAnaM bahu manyamAnaH pratikarmAsamAptikAmyayA kAminIkucakumbhabhittiSvanekabhaGgakuTilAH patrAGgulIrakalpayat [3] / kadAcit krIDAstaparAjitaH paNitamaprayacchan 'ka gacchasi ?' iti baddhAlIkabhrukuTibhirvidagdhavanitAbhirAkRSya kRtaviSamapAdapAto balAdiva dattakapATasaMpuTeSu ghAsavezmasu sapatnIsamakSamevAkSipyata [ca] kadAcidIrdhyAruNapratipramadAkaTAkSakarburamuparibhitaraktotpalapalAzamiva kApizAyanaM svayamutkSiptamANikyacaSakazcandrikAprahAsidhu Tippanakamma nyuH-kopaH [ga] / kApizAyanaM mayam [ cha / upazamitavAn , kutra? prAntanipatadambudhArAndhakAritodarakuhareSu prAnte-samIpe, nipatantIbhiH-nitarAM savantIbhiH, ambudhArAbhiH, andhakAritam-andhIkRtam, udarakuharaM-madhyavarlsavakAzo yeSu tAdRzeSu, dhArAgRheSu jaladhArAsyandanayantrAnvitagRheSu, kutastathA'karot ? yataH manyugauravAt krodhAdhikyAt , atilacitapAdapatanavibhramANAm atilacitaHavahelitaH upekSita ityarthaH, pAdapatanavibhramaH-tatkartRkacaraNoparipatanarUpA zRGgAraceSTA yAbhistAdRzInAm , preyasInAM priyatamAnAm , prasAda prati prasannatAviSaye, niSpratyAzaH AzArahitaH [ga] / sa rAjA kadAcit kasmiMzcit samaye ca, devyA rAzyA, sArdha saha, ArabdhaspardhaH ArabdhA-prArabdhA, spardhA-anupadavakSyamANakarmaNi saMgharSoM yena tAdRzaH san , tAMstAna anekaprakArAn , dohadayogAna yujyate yaiste yogAH, dohadasya-gabhesya, asamaye'pi puSpaphalaprasavasyetyarthaH, yogAHdhUpAdayastAn , adAt prayuktavAn , tAn kIdRzAn ? svaparigRhItAnAM khena, parigRhItAnAm-kusumAzayodyAneSu sthApitAnAm , gRhodyAnavIrudhAM gRhasya--gRhapArzvavarti, yad udyAnaM-kelikAnanam , ArAma ityarthaH, tasya vIrudhA-latAnAM gummAnAM ca, akAlakusumodgatikAriNa: akAle-anavasare, kusumodgatikAriNaH-puSpodgamaprayojakAn , taduktam-"oSadhyaH phalapAkAntA latA gulmAzca vIrudhaH / phalI vanaspatizayo vRkSAH puSpaphalodgamAH" // iti [gh]| sa rAjA kadAcit , kasmiMzcidavasare, dhautamagamadArAgaM dhauta:-kSAlitaH mRgamadasya-kastUrikAyAH, aGgarAgaH-zarIravilepanaM yena tAdRzam anarAgajaM sneha jam , ajasraM santatam , ujihAnam-udgacchat , syandamAnamityarthaH, svedajalaM gharmodakam , pratikarmAsamAptikAmyayA pratikarmaNaH-zarIraprasAdhanarUpakAryasya, asamAptikAmyayA-avidhAmakAmanayA, bahu iSTasAdhakatayA sAdhu, manyamAnaH, kAminIkucakumbhabhittiSu kAminyAH kucau kumbhAviva tadAkArakatvAditi kAminIkucakumbhau, tayobhittiSu UrzvabhAgeSu, anekabhaGgakuTilAH anekaiH, bhaGgaiH-prakAravizeSaH, kuTilAH-anRjvIH, patrAGgulI patrasahitADulyAkArAn, akalpayat candanadraveNa citrayAJcakAra, "bhanastarale bhede ca rugvizeSe parAjaye / kauTilye bhaya-vicchittyoH" iti haimaH [3] | sa rAjA kadAcit kasmiMzcit samaye, krIDAdyUtaparAjitaH krIDAyAM chUtena pratikUlapatitena parAjito'pi, paNitaM sati parAjaye deyatvena pratijJAtam , aprayacchan apradadat , apradAya kvacit prasthAtumudyataH sannityarthaH, ka kutra sthale, gacchasi palAyase, iti kathayantIbhiH, baddhAlIkabhRkuTibhiH baddhA-viracitA, alIkA-praNayakopena mithyArUpA, na tu vAstavikakopaprayuktA, bhrakuTi:-bhravoH kauTilyaM yAbhistAbhiH, vidagdhavanitAbhiH narmanipuNanArIbhiH, AkRSya sthAnAntaragamanAniruthya, kRtaviSamapAdapAtaH kRtaH, viSamaH-kaThinaH, ciraparyanta ityarthaH, pAdapAtaH-tAdRzavanitayA caraNAghAto yasya, yadvA tAdRza. vanitAcaraNoparipAto yena tAdRzo'pi, sa rAjA dattakapATasampuTeSu dattaH-kRtaH, kapATayoH-dvArapidhAnaphalakayoH, sampuTaHsaMyojanaM yeSu tAdRzeSu, vAsavezmasu nijanivAsagRheSu, balAdiva balAtkAreNeva, sapatnIsamakSameva sapanIjanAnAM sanmukha eva, akSipyata kSiptaH, kSitvA niyantritaH, niyantraNavyAjena tatsaMyogarakSaNamakArSuriti tAsAM vanitAnAmidameva vaidagdhyam [ca] / sa sajA kadAcit kasmiMzcidavasare, candrikAprahAsiSu jyotsnopahasanazIleSu, tadadhikojavalevityarthaH, "candrikA kaumudI jyotsnA" ityamaraH, prAsAdataleSu rAjabhavanoparibhAgeSu, praNayakupitAH prItiprayuktakopavatIH, preyasIH priyatamAH, sAnunayam anunayena-anuraJjanena, sahitaM yathA syAttathA, kApizAyanaM drAkSArasAtmakaM madyavizeSam , Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| prAsAdalaleSu premaparavazaH praNayakupitAH preyasIH sAnunayamapAyayat [cha / kadAcid vadanamaNDanAdibhibiDambanAprakArairupahasan vidUSakAnantaHpurikAjanamahAsayat j]| kadAcidaGganAlola iti matvA nipuNacitrakAraizcitrapaTeSvAropya sAdaramupAyanIkRtAni rUpAtizayazAlinInAmavanipAlakanyakAnAM pratibimbAni parityaktAnyakarmA diyasamAlokayat [jha] / kadAcit svayameva rAgavizeSeSu saMsthAnya samarthitAni zRGgAraprAyarasAni svaracitasubhASitAni svabhAvaraktakaNThyA gAthakagoSTayA punaruktamupagIyamAnAnyanurAgabhAvitamanAH zuzrAva [a] kadAcidAveditanikhilanATyavedopaniSadbhirnartakopAdhyAyairupadarzitAnAM nartakInAmakSuNNena zAstravartmanA kRtasUkSmaguNadoSopanyAsaH pazyalAsyavidhimAsannavartino vidagdharAjalokasya manAMsi jahAra [2] / kadAcid bhavanadIrghikAmbhasi pravRttanirbharakrIDArasAnAmantaHpuravilAsinInAM nipatitAGgulIyakamudrA apAyayat pAyitavAn , kIdRzam ? IrSyAruNapratipramadAkaTAkSakava'ram IyayA-sapatnIzubhAsahiSNutayA, aruNaH-rakko yaH, pratipramadAyAH-anyakAminyAH, sapaDhyA ityarthaH, kaTAkSaH-apAGgadRSTiH, tena karburam-citram , ata eva uparikSipta raktotpalapalAzamiva uparikSiptam-upari sthApitam , rattotpalasya-raktakamalasya, palAza-patraM yasmistAdazamivetyutprekSA, sa rAjA kIdRzaH premaparavazaH kAminIprItiparAdhInaH, ata eva svayamutkSiptamANikyacaSakaH khayam , utkSiptaH-utthApitaH, mANikyacaSakaH-maNimayapAnapAtraM yena tAdRzaH [cha / punaH sa rAjA kadAcit kasmiMzcidavasare, vadanamaNDanA. dibhiH mukharaanAdirUpaiH, viDambanAprakAraiH tiraskAraprakAraiH, vidUSakAn hAsajanakatayA narmasacivAn , upahasan parihasan , antaHpurikAjanam antaHpuramasti yasyAH sA antaHpurikA, tAdRzajanam , antaHpuranArIjanamityarthaH, ahAsayat hAsayati sma [ja] / kadAcit kasmiMzcit samaye, sa rAjA aGganAlolaH aGganAsu-kAminIghu, lolaH-caJcalaH, lampaTa ityarthaH, iti matvA avadhArya, nipuNacitrakAraiH, citrapaTeSu citralekhanAdhAravastreSu, Arogya Alekhya, sAdaram darasahitaM yathA syAttathA, upAyanIkRtAni upahArarUpeNa dattAni, rUpAtizayazAlinInAM rUpotkarSazobhinInAm, avanipAlakanyakAnAM rAjakanyakAnAm, pratibimbAni pratikRtIH, parityaktAnyakarmI parityaktaM-parivarjitam., anyat-itarat , karma-kArya yena tAdRzaH san , divasam sampUrNadinam , na tu kiyatkSaNam , alokayat apazyat [jh]| sa rAjA kadAcit kasmiMzcidavasare, rAgavizeSeSu vasantAdisaMjJakasvaravizeSeSu, saMsthApya samyam yojayitvA, svayameva khenaiva, samarthitAni sAdhutayA svIkRtAni, samarpitAnIti pAThe gAyakebhyo dattAni, zuGgAraprAyarasAni zRGgAraprAyAHzRGgArarasapracurAH, rasA yeSu tAdRzAni, svaracitasubhASitAni svanirmitasulalitagAthAH svabhAvaraktakaNThyA sabhAbena, raktaH-priyaH, kaNThaH-tatkRtavaniryasyAstAdRzyA, gAyakagoTyA, punaruktaM punIta yathA syAttathA, upagIyamAnAni gAnakarmAkriyamANAni, anurAgabhAvitamanAH prItipUrNahRdayaH, zuzrAva zRNoti sma [] / sa rAjA kadAcit kvacit kAle tu, AveditanikhilanATyavedopaniSadbhiH AveditA-samantAd bodhitA, nikhilA-samayA, nATyavedasya-nATyazAstrasya, upaniSat-rahasyabhAvo yaistAdRzaiH, nartakopAdhyAyaH nartakAcAryaiH, upadarzitAnAM zikSitAnAm , nartakInAM tRtsanipuNanArINAm , akSuNNena nidoSeNa, zAstravarmanA nATyazAstrAnuzIlitamArgeNa, kRtasUkSmaguNadoSopanyAsaH kRtaH, sUkSmayoH- janasAmAnyadurlakSayoH, guNa-doSayoH, upanyAsaH-udbhAvanaM yena tAdRzaH san , lAsyavidhi nATyakriyAm , pazyan , AsannavartinaH khapArzvavartinaH, vidagdharAjalokasya nAvyanipuNanRpatijanasya, manAMsi hRdayAni, jahAra khavaidagdhyAtizayena harati sma [2] 1 sa rAjA kadAcit kasmiMzcit samaye ca, bhavanadIrghikAmbhasi bhavanasya-gRhasya, gRhapArzvavartinyA ityarthaH, dIrghikAyAH-"zatena dhanurbhiH puSkariNI, tribhidIrghikA, catubhidroNaH, paJcamistaDAgaH" ityuktapUrvaparimANakajalAzayasya, ambhasi-jale, pravRttanirbharakrIDArasAnAM pravRttaH, nirbharaH-atyantaH, krIDArasa:-krIDAkautukaM yAsa tAhazInAm , antaHpuravilAsinInAm antaHpuranArINAm , gRhItajayanAMzukaH gRhItaH-AkRSTaH, jaghanasya-kaTipurobhAgasya, aMzukaH-vastraM yena tAdRzaH, kiM kRtvA ? patitAGgulIyakamudrAnveSaNAdinA patitAnAM-jale skhalitAnAm , NAmaaDalIyakamudrA aGgulibhUSaNarUparatnapratimAnAm , anveSaNAdirUpeNa tena tena anekaprakArakeNa, vyAjena chadmanA, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 Tippanaka - parAgavivRti saMvalitA nveSaNAdinA tena tena vyAjena nimajya gRhItajaghanAMzuko vibhramabhrUbhaGgasubhagalalATa lekhAni vyAjavailakSyahAsavikasitakapoladarpaNAnyalIkAkrozapadahRdyavAci samAsannapratipramadA mukhapratikRtrimatra pAtaralatara tAra kAnyaviratadidRkSAraso vIkSAmAsa mukhAni [tth]| kiM bahunA, yaducitaM yauvanasya rucitaM cittavRtterArAdhakaM vidagdhAnAmabAdhakaM lokadvayasya, tadaparamapyavikalatayA vivekasya sthiratayA kulAbhimAnasya svabhyastatayA vinayasya bhUyiSThatayA ca sattvavRtteH, yathA na dharmaH sIdati yathA nArthaH kSayaM vrajati yathA na rAjalakSmIrunmanAyate yathA na kIrtirmandAyate yathA na pratApo nirvAti yathA na guNAH zyAmAyante yathA na zrutamupahasyate yathA na parijano virajyate yathA na mitravargo mlAyati yathA na zatravastaralAyante tathA sarvamanvatiSThat [ Da ] / sevakAnurAgasaMrakSaNAya ca vitIrNasarvAvasaramantarAntarA sabhAmaNDapamadhyAsta [Dha ] | dharmapakSapAtitayA ca devadvijAtitapasvinakAryeSu mahatsu kAryAsanaM bheje [ga] | Tippanakam - kAryAsanaM dharmAdhikaraNam [ Na ] | 2 nimajaya jale pravizya vibhramabhrUbhaGgasubhagalalATa lekhAni vibhrameNa zRGgAraceSTAvizeSeNa, yo bhrUbhaGgaH - nayanoparitanaromarAjI kauTilyam tena subhagA - manoharA, lalATarekhA - lalATasthapatiryeSu tAdRzAni, "lekhA rAjyAM lipAvapi" iti haimaH, vyAjavailakSyahAsavikasitakapoladarpaNAni vyAje-tadrAjakartRkAlIyakAnveSaNAdirUpe chale, yad vailakSyam-Azcaryam, tena yo hAsaH, tena vikasitau - praphullitau, kapoladarpaNau- darpaNavadujavalI kapolo yeSu tAdRzAni punaH alIkAkrozapadahRdyavAzci alIkAni - mithyAbhUtAni, na tvAntarikANi, yAni AkrozapadAni - upAlambhavAkyAni taiH hRyA-hRdayapriyA, vAkvANI yeSu tAdRzAni punaH samAsannapratipramadAmukha prahitakRtrimatrapAtaralataratArakAni samAsannAH-nikaTasthAH, yAH pratipramadAH - sapakSyaH, tAsAM mukheSu prahitA - preSitA, nivezitetyarthaH, yA kRtrimatrapA - kRtrimA svayamutpannA yA trapA svAzritalajjAbhAraH, tayA taralatarA - aticaJcalA, tArakA - kanInikA yeSu tAdRzAni mukhAni jalakrIDAratAnAmantaH puravilAsinInAM mukhamaNDalAni, aviratadidRkSArasaH avirataM santatam didRkSArasaH - darzanecchAkautukaM yasya tAdRzaH san vIkSAmAsa vizeSeNa pazyati sma [ 3 ] / kiM bahunA kimadhikena, yauvanasya yauvanAvasthAyAH, ucitaM yogyam, cittavRtteH, rucitaM priyam, vidagdhAnAM paNDitAnAm, ArAdhakaM satkArakam, lokadvayasya etadbhavaparabhavayoH, abAdhakam ahAnikArakam, yad yAdRzaM karma, tat tAdRzam, aparamapi anyadapi sarve karma, amvatiSThat karoti smaH kena hetunA ? vivekasya sadasadvicArazakteH, avikalatayA anyUnatayA, paripUrNatayetyarthaH, kulAbhimAnasya svakulagauravAbhimAnasya, sthiratayA dRDhatA, vinayasya namratAyAH, svabhyastatayA samyagabhyAsena, savavRtteH parAkramavRtteH, bhUyiSThatayA atyadhikatayA; kena prakAreNa ? yathA yena prakAreNa dharmo na sIdati na nazyati, punaH, yathA yena prakAreNa, arthaH dhanam, na kSayaM vrajati vRthA vyayaM na prApnoti, yathA yena prakAreNa, rAjalakSmIH, na unmanAyate na parAkukhIbhavati, yathA yena prakAreNa, pratApaH rAjatejaH, na nirvAti na kSayati, guNAH dayAdAkSiNyAdayaH, yathA yena prakAreNa na zyAmAyante na mAlinyamAmuvanti, yathA yena prakAreNa zrutaM zAstraM na upahasyate nopahAsAspadatAmupaiti, yathA yena prakAreNa, mitravargaH amAsyAdisuhRdvargaH, na glAyati na harSakSayamupaiti, zatravaH ripugaNaH, yathA yena prakAreNa, na taralAyante na spardhituM tvarate [ Da ] / sa rAjA ca punaH sevakAnurAgasaMrakSaNAya sevakAnurAgasya- sevakajanasamaveta prIteH, saMrakSaNAya - samyagrakSaNAya, sevakaiH saha premAlApAyetyarthaH, vitIrNasarvAvasaraM vitIrNaH sarvaH, avasaraH- samayo yasmiMstAdRzaM yathA syAttathA antarA antarA kAminIkrIDAyA madhye madhye, sabhAmaNDapaM sabhAsadanam ; adhyAsta upavizati sma [ Dha ] / ca punaH, dharmapakSapAtitayA dharmazraddhAlutayA, mahatsu bahusamayavivekasAdhyeSu, deva-dvijAti-tapasvijanakAryeSu devAnAm, dvijAtijanAnAM - brAhmaNa-kSatriya-vaizyajanAnAm, tapasvijanAnAM ca kAryeSu yajJAdiSu, kAryAsanaM kAryAdhyakSAsanam, meje gRhAti sma [Na ] 1 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| pauralokaparitoSahetozca vasantAdiSu savizeSapravRttotsavA nirgatya nagarImapazyat [ta] | nisargata evAsya pUrvapArthivAtizAyinI prajAsu pakSapAtaparavazA vRttirAsIt, yataH sa tathAprasakto'pi viSayopabhogasukheSu, jAnannapi jAgarUkatAmamAtyAnAm , vidvAnapyupAdeyatAM nijAjJAyA?, pratyahamAvedyamAnaprajAnurAgo'pi praNidhipuruSairAdezasampAdanapaTIyasi zraddheyavacasi nedIyasyapi maulabhRtyavarge tAsAM susthAsusthopalambhAya kenApyanupa-- lakSyamANavigrahaH kusumAyudha ivAyudhadvitIyaH svayameva nirgatya nizAmukheSu pratigRhaM nagaryAM babhrAma [2] / kiMvadantIzuzrUSayA ca tatra tatra sthAne sanniviSTA viziSTajanagoSThIrjagAhe [da] / pratizrayakuTISu ca digantarAgatapathikasatatasaMghAdhAsvaDhaukata [dha] / rAjyavyApArakathAprakrame ca paurANAmAzayaparIkSArthamavanIpateramAtyasya . tadadhikRtAnAM ca yathAsambhavaM parikalpya doSAnudakIrtayat, taizca prazAntanikhilopadravatayA sarvadA sukhitaiH svAmisacivAdhyakSamithyAparivAdazravaNabaddhAmaraiMrapratyabhijJAnadoSeNa paruSAkSaramadhikSipyamANaH parAM mudamuvAha ni]| Tippanakam-vigrahaH-zarIram [tha ] / kiMvadantI-janavArtA [5] / ca pumaMH, pauralokaparitoSahetoH puravAsijamasantoSArtham , nirgatya kharAjadhAnIto niHsRtya, vasantAdiSu basantotsavAdikAlechu, savizeSapravRttotsavAM savizeSa-sAtizayaM yathA syAttathA, pravRttaH-prastutaH, utsavaH-samAroho yasyA tAdRzI nagarI svarAjadhAnIm , apazyat pazyati sma [ta] / asya kavizuddhisanikRSTasya prakRtannRpasya, nisargata eva jAsu prajAH prati, pakSapAtaparavazA pakSapAtastha-prajApakSapAtAvalambanasya, prajAjanaprIterityarthaH, paravazAparAdhInA, pUrvapArthivAtizAyinI pUrvapArthivAnatizete abhibhavati yA sA, pUrvanRpApekSayotkRSTetyarthaH, vRttiH cittavRttiH, AsIt / kutaH 1 yataH yasmAddhetoH, sa rAjA, viSayopabhogasukheSu kAmimIsambhogarUpasukhebu, tathA tena prakAreNaM, prasakto'pi uktarUpeNa vyAsakto'pi, amAtyAnAM-matriNAm , jAgarUkatAm avadhAnazIlatAm , jAnanapi nizcinvannapi, nijAjJAyAH khazAsanasya, upAdeyatAM grAhyatAm , AdaraNIyatAmityarthaH, vidvAnapi jAnanapi, praNidhipuruSaiH gUDhacarapuruSaiH, pratyahaM pratidinam , AvedyamAnaprajAnurAgo'pi A samantAdbodhyamAnaprajAsamavetaprItiko'pi, AdezasampAdanapaTIyasi AjJApAlananipuNatame, zraddheyavacasi zraddheyaM-zraddhAyogyam , vizvasanIyamiti yAvat, vacana-vAkyaM yasya tAdRze, maulabhRtyavarge mUlAdAgato maulaH paramparA''gataH, athavA mUlaM vedeti maulaH, mUlAbhijJaH, tAdRze bhRtyavarga sevakasamUhe, nedIyasi atinikaTe, api satyapi, tAsAm anupadavarNitAnAM prajAnAm , susthAsusthopalambhAya susthAsukhena sthitiH, asusthA-duHkhena sthitiH, tayoH, upalambhAya-jJAnAya, kenApi janena anupalakSyamANavigrahaH pracchamatayA rAjakIyatvenApratIyamAnazarIraH, kusumAyudha iva kAmadeva iva, AyudhadvitIyaH Ayudha eva na tvanyajano dvitIyo yasya tAdRzaH, ekAkItyarthaH, khayameva na tvanyapreraNayA, nirgatya khabhavanAnniHsRtya, nizAmukheSu pradoSeSu, nagaryAm ayodhyAyAm, vabhrAma bhramati sma [tha] / ca punaH, kiMvadantIzuzrUSayA kiMvadantyAH-janazrutyAH, zuzrUSayA-zrotumicchayA, satra tatra sthAne anekasthAne, sanniviSTAH samyagupaviSTAH, viziSTagoSThIH utkRSTa janasabhAH, jagAhe pravizati sma [d]| ca punaH, digantarAgatapathikasatatasaMbAdhAsu digantarebhyaH-anyadigbhyaH, AgatAnAm , pathikAnAM-mArgagAminAm / satatA-avicchinnA, saMbAdhA-sammelanaM yAsu tAdRzISu, pratizrayakuTISu pratizrayasya-sabhAyAH, kuTISu-tRNavarNamayagRheSu, aDhaukata pathikajanasatkArArtha gacchati sma [dha] 1 ca punaH, rAjavyApArakathAprakrame rAjJo yo vyApAraH-kAryapraNAlI, tatkathAprakrame-tatsambandhikathAprArambhe, paurANAM puravAsinAm , AzayaparIkSArtha hArdikabhAvAbhivyaJjanArtham , avanipateH khasya, amAtyasya sacivasya, tadadhikRtAnAM tadadhikAravartinAM karmakarANAM ca, yathAsambhavaM sambhavAnusAreNa, doSAn , parikalpya pari-samantAt , kalpayitvA, udakIrtayat pracchannarUpatayA ud--uccaiH, akIrtayat-kathayati sma, prazAntanikhilopadravatayA prazAntaH-prakarSaNa zAntaH, nivRttaH, nikhilaH-sarvaH, upadravaH-bAdhA yeSAM tasya bhAvastattA tayA, sarvadA mukhitaiH sukhamanubhavadbhiH, taizca pauravAsibhistu, khAmisacivAdhyakSamithyAparivAzraSaNabaddhAmaH khAminaH Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA sacivaloko'pi zrutatvAd dharmazAstrANAmapekSitatvAdatIta puruSavyavahArANAmakarkazatvAdAzayasya parijJAtatvAcca prabhucittavRtteH pariharan prajAkhedamakhilAnyapi rAjakAryANi cakre [ pa ] | evaM ca rAjJaH parityaktasakalabhuvanacintAbhArasya niryana samupasthitAnantabhogalAlitamUrteratimahA sAgaramadhyagatasya sukhanidrAparavazAtmanastatkAlamanavekSitayApi lakSmyA suciraprarUDhapraNayAnurodhAdamuktasannidherdevasya dAnavArerivAtarkita eva bhUyAJjagAma kAlaH [pha ] / bhUyasA ca kAlena yat kila loke prasiddhaM viSayANAmapi pratibaddhaM puNyairapi niSpAdyamindriyairapyAsvAdyamaizvaryeNApi bhogyaM mahIbhujAmapi yogyamakhilamapi tat prAyeNa jIvalokasukhamanubabhUva, kevalamAtmajAGgapariSvaGganirvRtiM nAdhyagacchat samagrANyapi hi kAraNAni na prAgjanmajanita chaMda Tippanakam - anantaH - nAgarAjaH, anantAH - aparyantAH, atizayabRhatsamudraH, anyatra ratireva mahAsAgaraH, sukhameva nidrA, anyatra sukhaheturnidrA [ pha] / sacivasya ca, adhyakSa- sAkSAdeva, na tu karNAkarNikayA, yat mithyAparivAdasya - avAstavika nindAyAH, zravaNaM tena baddhaH - gRhItaH, amarSaH - krodho yaistAdRzaiH sadbhiH, apratyabhijJAnadoSeNa apratyabhijJAnasya pracchannarUpatayA rAjatvenAparicayasya, doSeNa paruvAkSaraM kaThorAkSaraM yathA syAttathA adhikSipyamANaH bhartsyamAnaH, parAM pracuram, mudaM harSam, uvAha prApa, "avarNA''kSepa-nirvAda-parivAdA 'pavAdavat" iti, "kopa- krodhA 'marSa roSa-pratighA rudra- krudhau striyau" iti cAmaraH [ na ] | sacivaloko'pi mantrijano'pi, dharmazAstrANAM zrutatvAt, atIta puruSavyavahArANAm atItAH - bhUtapUrvAH, ye puruSAH - pitApitAmahAdayaH, teSAM vyavahArANAM kAryakramANAm, apekSitatvAt anusRtatvAt, Azayasya svacittasya, akarkazatvAt mRdutvAt, dayAlutvAdityarthaH, prabhucittavRtteH khAmimanovRtteH, tadabhiprAyasyetyarthaH, parijJAtatvAt samantAt paricitatvAt prajAkhedaM prajAduHkham pariharan parivarjayan, akhilAni sarvANi, rAjakAryANi cakre karoti sma [ pa ] | evaM ca anena prakAreNa ca, parityaktasakalabhuvanacintAbhArasya parityaktaH - sacivoparinikSiptaH, sakalabhuvanacintAbhAraH-samasta pRthvIzAsanacintArUpabhAro yena tAdRzasya, rAjJaH prakRtanRpateH, dAnavAreriva dunorapatyAni dAnavA rAkSasAH, teSAmariH- viSNuH, tasyeva, niryatnasamupasthitAnantabhogalAlitamUtaiH niryanaM- nirAyAsam, samupasthitAH - samyagupanatAH, ye anantAH - anavadhayaH, bhogAH- sukhAnubhavAH, tairlAlitA- bilAsitA, mUrtiH zarIraM yasya tAdRzasya, pakSe niryatnasamupasthitaH - varivasyAyai pAtAlataH svayamupAgato yaH, anantaH - zeSanAgaH, tasya bhogaiH - phaNAbhiH, lAlitA - zAyayitvA vilAsitA, mUtiryasya tasya, "zeSo nAgAbhigho'nanto dvisahasrAkSa AkulaH" "dava bhogaH kaTaH sphuTaH" ityabhidhAnacintAmaNiH, ratimahAsAgaramadhyagatasya ratiH- sambhogazRGgAraH, sa eva mahAsAgaraH, tanmadhyagatasya - tanmadhyamanasya, pakSe atimahAsAgaragatasya kalpAntakAle ekArNavIkRte jagati zeSanAgamAstIrya viSNoryoganidrayA zayanasya paurANiketivRttarUpatvAt, sukhanidrA paravazAtmanaH sukhameva nidrA bahirindriyavRttinirodhakatvAt, pakSe sukhena zItapavanasparzena yA nidrA, tatparavazaH- tadadhInaH, tanmama iti yAvat, AtmA yasya tAdRzasya, tatkAlaM sukhopabhogakAlam, pakSe mahAsAgarazayanakAlam, anavekSitayApi sambhogavyAsaGgAt, nidrAvyAsaGgAt adRSTayA'pi, lakSmyA rAjalakSmyA, pakSe khabhAryayA, suciraprarUDhapraNayAnurodhAt sucireNa - atidIrghakAlena, prarUDhaH - pravRddho yaH, praNayaH - rAzi, pakSe viSNau ca prItiH, tadanurodhAt; amuktasannidheH amuktaH-atyaktaH, sannidhiH-sAmIpyaM yasya tasya devasya rAzaH, pakSe amarasya atarkita eva anupalakSita eva, bhUyAn atidIrghaH, kAla, jagAma vyatItaH [pha ] / bhUyasA ca atidIrgheNa ca, kAlena, akhilamapi sarvamapi tat tAdRzam, jIvalokasukhaM martyalokasukham prAyeNa bAhulyena, anubabhUva upabubhuje, kIdRzam ? kila nizcayena yat yAdRzaM sukham, loke jIvaloke, prasiddham, yacca viSayANAmapi pratibaddhaM viSayavizeSairapi niyantritam, puNyairapi satkarmabhirapi niSpAdyaM sAdhyam, indriyairapi netrAdibhirapi, AsvAdyam anubhAvanIyam, aizvaryANAmapi prabhutvairapi, bhogyaM bhoktuM yogyam, mahIbhujAmapi rAjJAmapi, yogyam ucitam, kevalaM kintu, AtmajAGgapariSvaGganirvRtim AtmajaH putraH, tadaGgapariSvaGgena tadIyazarIrAliGganena, nirRti-sukham, na adhyagacchat nAnvabhavat prAgjanmajanitakarmodayakSaNanirape Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| karmodayakSaNanirapekSANi phalamupanayanti, yato'sya nUtane'pi vayasi mahatyapyantaHpUre bahunApi kAlena naiko'pyudapAdi tanayaH [ ba] | kramAdatikrAmati ca yauvane jaraThatAlihyamAnavapuSastaroriva truTati kusumeSurase pallavasyevAvirbhavati vairAgye vivekabalapIDitAsu makaradhvajadhvajinISviva vitIrNadharmadvArAsu nirgacchantISu manasaH kAminIsamAgamavAJchAsvapatyamukhadarzanaM pratinirAzasya, 'rAjan! adhvarasvAdhyAyavidhAnAdAnRNyaM gato'si naH, pitRNAmapi gaccha' iti yAcitaprasUteriva prAdurbhUtadharmavAsanayA sannihitairdevarSibhiH, 'vatsa! nivApadAnairidAnImAyuSmatA sambhAvitAH sma prabhUtakAlam , agratastu kA gatirasmAkam ?' iti muhurmuhurucyamAnasyeva svapreSu pitRbhiH, 'tAta! pUrvapuruSairapi tAvakairiyantaM mArgamAnItAham , tvayApyativRddhAyA mArgadarzako me nirUpaNIyaH' iti prArthitasyeva pazcAlanayekSvAkupArthivasantatyA, 'zaTha ! sarvaH kRtArthIkRtastvayA, mama punarAzrayamAtramapi Tippanakam-kusumeSu puSpeSu, rase ArdratAyAm , anyatra kusumepurase kAmarAge, vairAgye raktasve vigatarAgatAyAm / zrutidharmeNa vedadharmeNa [bha] / zANi prArajanmani-pUrvabhave, janitAni-anuSThitAni, yAni karmANi, teSAmudayaH-vipAkaH, tasya yat kSaNa-samayaH, tannirapekSANi-tadapekSArahitAni, samagrANyapi samastAnyapi, kAraNAni, hi nizcayena na phalam , upanayanti prApayanti, api tu tadapekSANyeva, tadevodAharati kaviH-yataH yasmAddhetoH, asya prakRtanRpateH, nUtane'pi navIne'pi, tanayodbhAvanakSame'pi, vayasi, mahatyapi vipule'pi, antaHpure rAzIsamUhe, bahunA'pi dIrgheNApi, kAlena, eko'pi, tanayaH-putraH, na udapAdi kamAt kAlakrameNa, na tu rogAdinA, yauvane, atikrAmati ca kSIyamANe sati tu, jaraThatAlihyamAnavapuSaH jaraThatayA-vArdhakyena, lihyamAnam-AsvAdyamAnam , vyApyamAnamiti yAvat , vapuH-zarIraM yasya tAdRzasya, asya prakRtanRpateH, cetasi murmura iva agnivizeSa iva, marmadAhI hRdayadAhakaH, pakSe kASThasArAMzadAhakaH, cintAjvaraH cintArUpaH santApaH, prAdurabhavat AvirbabhUva, kasyeva kasmin kIdRze sati kIdRzasya ? taroriva vRkSasyeva, kusumeSurase kusumeSuH-kAmadevaH, tadrase-tadAveze, pakSe kusumeSu puSpeSu, rase niryAse, truTati kSayati sati, punaH pallavasyeva navapatrasyeva, vairAgye viSayavaitRSNye, pakSe viziSTaraktavarNe, Avirbhavati prakAzamAne sati, makaradhvajadhvajinISviva kAmadevasenAvivetyutprekSA, kAminIsamAgamavAnchAsu aGganAliGganalAlasAsu, vivekabalapIDitAsu vivekaH-viSayavAsanAyAM duHkhajanakatvabuddhiH, tadrUpabalena, pIDitAsu-parAhatAsu, ata eva vitIrNadharmadvArAsu samarpitasvAkrAntadharmarUpaparalokadvArAsu, manasaH manorUpazibirAta , nirgacchantISu palAyamAnAsu satISu, apatyamukhadarzanaM prati putramukhAvalokanaviSaye, nirAzasya AzAzUnyasya / rAjan ! meghavAhananRpate !, adhvarasvAdhyAyavidhAnAt adhvarANA-yajJAnAm , khAdhyAyasyavedapArAyaNAditapasazca, vidhAnAt-anuSThAnAt,naH asmAkam, AnRNyam RNazuddhim gato'pi prApto'pi.pitaNAmapi pitA pitAmahAdInAmapi, AnRNyaM putrAdidvArA zrAddhatarpaNAdinA, gaccha prApmuhi, iti ityevaMrUpeNa, prAdurbhUtadharmavAsanayA prakaTitadharmavAsanAvazena manasA, sannikRSTaiH, devarSibhiH devairRSibhizca, yAcitaprasUteriya prArthitApatyasyevetyutprekSA / vatsa ! putra !, nivApadAnaH nivApAH- pitruddezena piNDAdityAgAH, tadrUpadAnaiH, AyuSmatA dIrghAyuSA tvayA, prabhUtakAlaM dIrghakAlam , sambhAvitAH sma vayaM satkRtAH sma, santoSitAH sma iti yAvat , agratastu agre tu, asmAkam , kA gatiH ? kA sthitiH syAditi, vaneSu khanadazAsu, pitRbhiH pitApitAmahAdibhiH, ucyamAnasyeva kathyamAnasyevetyuprekSA, "pitRdAnaM nivApaH syAt" ityamaraH / tAta ! pitaH !, tAvakaiH tvadvaMzajaiH, pUrvapuruSairapi tvatpitApitAmahAdibhirapi, iyantam etAvantam , mArga khAnusRtanyAyapaddhatim , AnItA AropitA ahamasmi, ativRddhAyAH atiprAcI. nAyA me, tvayA'pi, mArgadezakaH nyAyamArgArohakaH, nirUpaNIyaH nizcetavyaH, putra utpAdanIyo yo me mArga dizedityarthaH, iti anena prakAreNa, pazcAllugnayA vaparyantAvicchinnadhArayA, ikSvAkupArthivasantatyA ikSvAkunRpApatyaparamparayA, prArthitasyeva kRtaprArthanasyevetyutprekSA / punaH labdhaprasarayA labdhAvasarayA, zriyA rAjalakSmyA, zaTha! dhUrta !, tvayA sarvaH, kratArthIkRtaH kRtaH-nidhpAditaH, arthaH-prayojanaM yasya sa kRtArthaH, akRtArthaH kRtArthaH kRta iti tathA, mama tu Azraya Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA na sUtritaM bhavatA ka bhUtvA bhaviSyatpratipakSapratApAtapakarAlitA kAlamativAhayiSyAmi mandabhAgyA' iti sodvegamupAlandhasyeva labdhaprasarayA zriyA, 'nAtha! kasyacit kAcidasti gatiH, ahameva nirgatikA, kuru yat sAmprataM maducitam' iti sakhedyA santAnArthamabhyarthitasyeva bhujalamayA bhuvA, 'deva ! tvadvaMzyena gotrA vinA kAlAntare balavadarAtihaThavilupyamAnAbhiH zaraNAya kaH samAzrayaNIyo'smAbhiH' iti vijJApitasyeva cittasthitAbhiH prajAbhiH, 'sakhe ! kiM mayA tava samIhitasiddhathanupayuktazaktinA vRthaiva sthitena, anujAnIhi mAm' ityAdRSTasyeva zlathIkRtopagRhanaM prayAtA yauvanena, 'vidvan ! kimaparaistrAtaH, AtmAnaM trAyasva puMnAmno narakAta iti sotprAsaM zAsitasyeva gurukRtena zrutidharmeNa, marmadAhI murmura iva prAdurabhavadasya cetasi cintAjvaraH [bha] / yena pratidivasamAsAditodAmaprauDhinA nidAghatapana iva nijatejasA tApyamAno guNAnuraktayApi rAjalakSmyA durbhagAGganayeva nAramata, mUle'timadhureSvapi viSayopabhogasukheSu kAzastambeSviva tRNabuddhi vabandha, Tippanakam-mUle Adau jaTAyAM ca / zaravarNa kumArasya-skandasya, utpattikAraNam , anyatra kumArasya-putrasya, puSpa-kusumamArtavaM ca / sutavibhaktabhUbhAgAn punavibhAgasthApitadharAnadezAn , anyanna sutA iva vayaH-pakSiNaH, taiH sevitadharAnadezAn / vaMzaH-anvayo veNuzna [ ma] 1 mAtramapi kevala Azrayo'pi, na sUtritaM na niSpAditam , bhavatA tvayA, kva bhUtvA kutra sthitvA, kamAzrityetyarthaH, bhaviSyatpratipakSapratApAtapakarAlitA bhaviSyatAM-bhAvimAm , pratipakSANAM-vipakSANAM nRpANAm , pratApAtapena-pratAparUpasUryakiraNena, karAlitA-jvAlitA satI, ahaM mandabhAgyA bhAgyahInA, kAlaM samayam, ativAhayiSyAmi atikramidhyAmi, iti anena prakAreNa, soddhagaM sasambhramaM yathA syAttathA, upAlabdhasyeva kRtopaalmbhsyevetyutprekssaa| punaH bhajalagnayA khabAhuzritayA, sakhedayA khedasahitayA, bhuvA pRthivyA, nAtha ! khAmin !, kasyacit anyasya kasyApi, kAcit anyA kApi, gatiH nirvAhopAyaH, asti, ahameva, nirgatikA nirvAhopAyazUnyA asmi, sAmpratam idAnIm , yad maducitaM yad mama yogyaM putrotpAdanam , tat kuru, iti anena prakAreNa, santAnArtha santAnahetoH, abhyarthitasyeva prArthitasyeve. tyutprekSA / punaH cittasthitAbhiH bhAvanayA manoniviSTAbhiH, prajAbhiH, deva ! rAjan ! svadazyena bhavavaMzajena, gotrA rakSapheNa, vinA, kAlAntare bhavadabhAvakAle, balavadarAtihaThavilupyamAnAbhiH balavadbhiH, arAtibhiH-zatrubhiH, haThenabalAtkAreNa, vilupyamAnAbhiH-vipAdyamAnAbhiH, asmAbhiH, zaraNAya rakSaNAya, kaH samAzrayaNIyaH? samyagAzrayaNIyaH? syAditi vijJApitasyeva / punaH zlathIkRtopagUhanaM zithilIkRtAliGganaM yathA syAttathA, prayAtA tadIyazarIrAnnirgacchatA, yauvanena yauvanAvasthayA, sakhe! sahavAsabaddhasakhya !, samIhitasiddhayanupayuktazaktinA samIhitasya-abhilaSitasya santAnasya, siddhau-niSpattI, anupayuktA-akSamA, zaktiH-sAmarthya yasya tAdRzena, ato vRthaiva sthitena mayA tava kim na kimapItyarthaH, ato mAm , anujAnIhi prayAtumanumanyakha, iti anena prakAreNa, ApRSTasyeva gRhiitaanumtiksyevetyutprekssaa| punaH gurukRtena gurUpadiSTena, zrutidharmeNa "punAno narakAd yasmAt pitaraM trAyate sutH| tasmAt putra iti khyAtaH" iti vaidikadharmeNa, vidvan ! aparaiH anyaiH, prAtaH rakSitaiH sadbhiH, kim na kimapi, punnAmnaH puditi nAma yasya tasmAt , narakAta , trAyasa rakSa, iti anena prakAreNa, sotprAsaM sopahAsam , zAsitasyeva kRtAnuzAsanasyeva [bh]| yena cintAjvareNa, pratidivasam, AsAditoddAmaprauDhinA AsAditA-prAptA, uddAmaprauDhiH-niratizayatIvratA yena tAdRzena, nijatejasA, nidAghatapana iSa grISmasUrya iva, tApyamAnaH tApamavApyamAnaH san , guNAnuraktayA'pi sandhivigrahAditadguNalubdhayA'pi, pakSe zAntyAdiguNAnurAgiNyApi, rAjalakSmyA rAjyasampadA, durbhagAGganayeva kurUpastriyeva, na aramata na ramate sma / mUle Adau, kAzastambeSviva kAzaH-tRNavizeSaH, tatkANDeSviva, pakSe mUlapradeze, atimadhureSvapi ati. priyeSvapi, viSayopabhogasukheSu kAminyAdisambhogasukheSu, tRNabuddhi tRNavadasAratvabuddhim , pakSe tRNatvabuddhim , cabandha Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 81 kumArotpattikAraNabhAvaM pratipadyamAnamapyantaHpuramaphalapuSpatayA zaravaNamajIgaNat, sutavibhaktabhUbhAgAna kevalamatikrAntayArthivAn girInapi bahvamanyata, dRSTavaMzavRddhiSu na nAma svabAndhavakuleSu dharmAraNyeSvapi dRSTiM dadau, apatyaparivAranirvRtebhyo na paraM paurebhyaH pazubhyo'pi spRhayAJcakAra [ ma], tasya ca rAjJaH sakalabhuvanAbhinanditodayA dvitIyAzazikaleva dvitIyA [ya], nAbhicakrAdapi gambhIreNa kucamaNDalAdapyunatena jaghanasthalAdapi vizAlena bhujalatAyugalAdapi saralena kapolalAvaNyAdapi svacchena madanavilAsakalahaMsamAnaseneva mahatAmAhitapramodA mAnasena [2], nidhAnena guNAnAM pradhAnena sarvAlaGkArANAmatidurApenetarapramadAbhiH Tippanakam-dvitIyA bhAryA dvitIyA-tithizca [y]| hRd-hRdayaM cittaM ca l]| draDhayAmAsa / punaH sa rAjA kumArotpattikAraNabhAvaM kumArasya-putrasya, utpattikAraNabhAvam-utpattikAraNatAm , pratipadyamAnamapi prApnuvadapi, kumArotpattiM pratyantaHpurasya kAraNatve'pItyarthaH, zaravaNaM tu kumArasya-skandasya, utpattikAraNatAM prApat , tatraiva tasyotpatteH purANaprasiddhatvAt , antaHpuraM rAjJIsamAjam , aphalapuSpattayA aphalaM-putrarUpaphalarahitam , puSpaMrajo yasya, pakSe avidyamAne phala-puSpe yasmin , tasya bhAvastattA tayA, tadrUpasAdhAraNadharmeNa, zaravaNaM zarANAM-tRNavizeSANAm , 'vanam , tadrUpeNetyarthaH, ajIgaNat gaNayati sma / punaH sa rAjA sutavibhaktabhUbhAgAn sutebhyaH-putrebhyaH, vibhaktAHvibhajya dattAH, bhUbhAgAH-pRthivIkhaNDA yaistAdRzAna , kevalam , atikrAntapArthivAn prAcInadvapatIn na, api tu sutavibhaktabhUbhAgAn sutAnAM-pArthivAnAm , vibhaktAH-vibhAgapUrvaka nirNItAH, bhUbhAgA yebhyastAdRzAn ,bhUbhAgavibhAgAvadhibhUtAnityarthaH, "sutaH putra-mahIbhujoH" iti zAzvataH, yadvA sutA iva vAtsalyAspadatAM gatA ye, vayaH-pakSiNaH, tairbhaktAH-zritAH, bhUbhAgA yeSAM tAdRzAn girInapi, bahu sukSu yathA syAttathA, amanyata manyate sma, bhAgyazAlitvenAvagacchati smetyarthaH / kiJca dRSTavaMzavRddhiSu dRSTA vaMzasya-putrapautrAdyapatyavargasya vRddhiryeSu tAdRzeSu, nAma kevalaM, svabAndhavakuleSu khabandhujanakuleSu na, api tu dRSTavaMzavRddhiSu dRSTA vaMzAnAM veNUnAM vRddhiryeSu tAdRzeSu, dharmAraNyeSvapi tapovaneSvapi, dRSTiM dadau zlAdhyatvena pazyati sma, "anvayo jananaM vaMzaH," "vaMzo veNuryavaphalastvacisArastRNadhvajaH" iti cAbhidhAnacintAmaNiH / apatyaparivAra nirvatebhyaH apatyAnAM-putrAdInAm , parivAreNa samUhena, nivRte tebhyaH-sukhibhyaH, kevalaM parebhyaH svapuravAsibhyo na, apitu tAdRzebhyaH pazubhyo'pi gomahiSAjavarAhAdibhyaH, spRhayAJcakAra zlAghanIyatayA spRhayati sma / atra sarvatra tulyayogitAlaGkAraH [m]| tasya ca prakRtasya punaH, rAkSaH meghavAhana nRpateH, dvitIyA bhAryA, "dvitIyA kathyate jAyA" iti zAzvataH, madirAvatI madirAvatInAmnI, nAma vAkyAlaGkAre, devI kRtAbhiSekA rAjJI, "devI kRtAbhiSekAyAm" iti haimaH, abhUta samapadyata, sA kIdRzI? dvitIyAzazikaleva dvitIyAyAstitheH, zazina:-candrasya, kaleva-khaNDa iva, sakalabhavanAbhinanditodayA sakalabhuvanena-sampUrNabhuvanena, abhinanditaH- zlAghitaH, udayaH-unnatiH, pakSe prakAzo yasyAstAdazI [ya] / punaH mAnasena manasA, mahatAM mahApuruSANAm , AhitapramodA AhitaH-janitaH, pramodaH-Anando yayA tAdRzI, kIhazena mAnasena ? nAbhicakrAdapi tasyA nAbhireva cakrAkArakatvAJcakram , tasmAdapi-tadapekSayA'pi, gambhIreNa atigammIreNeti yAvat , parApravezyenetyarthaH, punaH kucamaNDalAdapi tadIyastanamaNDalApekSayA'pi, unnatena paramotsAhasampanenetyarthaH, punaH jaghanasthalAdapi tadIyakaTipurobhAgAdapi, vizAlena ativizAlena, zaktisAhasasampanenetyarthaH, bhujalatAyugalAdapi bhujo late iva dIrghatvAditi bhujalate, tayoryugalAdapi-dvandvAdapi, saralena akuTilena, kapaTarahitenetyarthaH, kapolalAvaNyAdapi kapolayoH-gaNDasthalayoH yad lAvaNyaM-kAntiH, tadapekSayA'pi, khacchena nirmalena, punaH madanavilAsakalahaMsamAnaseneva madanaH-kAmadevaH, tadvilAsA eva kalahaMsAH-"kAdambAstu kalahaMsAH pakSaH syuratidhUsaraiH" ityuktalakSaNahasavizeSAH, tatsambandhinA mAnasasarovareNevetyutprekSA, kAmadevavilAsakamanIyasthAnenetyarthaH, [2] / punaH kIdRzI ? zIlena khabhAvena sadvRttena vA "zIlaM khabhAve saddhatte na" iti zAzvataH, alaGkatA vibhUSitA, kIdRzena ? guNAnAM dayAdAkSiNyAdIno guNaratnAnAm , nidhAnena nidhibhUtena, sarvAlaGkArANAM samastabhUSaNAnAm , pradhAnena "zIlaM paraM bhUSaNam" ityabhiyuktoktyA mukhyena, itarapramadAbhiH anyanArIbhiH, atidurApeNa atidurlabhena, sarvadA sadaiva, hRdisthena cittasthena, 11tilaka. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA sarvadA hRdisthena hAreNevApareNa paramazuddhizAlinA zIlenAlaGkRtA | la ], zIlasahacAriNA rUpeNa vinayavatA yauvanena saubhAgyasaGginA lAvaNyena maunakalitena kalAkauzalena prazamabhAjA prabhutvena nipuNasevakairiva gRhIta - nijanijAlaGkArairguNaiH satatamupAsitA [va], bhAgyasaMpattiriva saubhAgyasya, puNyapariNatiriva lAvaNyasya, saMkalpasiddhiriva saMkalpayoneH, sarvakAmAvAptiriva kamanIyatAyAH, niHsyandadhAreva zRGgArasudhAbhRGgArasya [za ], raGgazAlA rAgazailUSasya, jyeSThavarNikA rUpajAtarUpasya, ambhojinI vibhramabhramarANAm, zaratkAlAgatiH kelikalahaMsInAm, vazIkaraNavidyA madanamahAvAtikasya, rasasiddhirvaidagdhyadhAtuvAdikasya [Sa], parAM koTimArUDhA svAmibhAvasya sarvadAsattve sthitA, asatyamuktA svapne'pyajAtasvairiNIsaGgA, nirapatyA satatamutsaGgena Tippanakam - zailUSasya-naTasya, mahAvAtikaH - mantravAdI, dhAtuvAdikaH- rasavAdI [ss]| sarvadAsatve kRtAvasthAnA, anRtarahitA ca, nirapatyA yA apatyarahitA sA kathaM lAlitApatyA ? anyatra lAlitA pAlitA, kena ? patyA bhartrA [sa] / pakSe hRdayAzritena, ata eva apareNa dvitIyena, hAreNeva hArarUpeNevetyutprekSA, paraM zuddhizAlinA param - atyantaM yathA syAttathA, zuddhyA pAkhaNDAdirAhityena zAlate - zobhate, yattAdRzena [l]| punaH kIdRzI ? zIlasahacAriNA niruktazIlAnusAriNA, rUpeNa AkRtyA, vinayavattA auddhatyazUnyena, yauvanena yauvanavayasA, saubhAgyasaGginA patiprItyAspadena, lAvaNyena saundaryeNa, maunakalitena munerbhAvo maunam, apratipAdanam, svakartRkaprazaMsanAbhAva iti yAvat, tatkalitenatadanvitena, kalAkauzalena kalAsu - zilpakarmasu naipuNyena prazamabhAjA prazAntizobhitena, prabhutvena aizvaryeNa etAvadbhiH nipuNa sevakairiva nipuNaiH- caturaiH, sevakaiH - bhRtyairiva, gRhIta nijanijAlaGkAraiH gRhItaH - dhRtaH, nijanijAlaGkAraH - zIlA dirUpasvasvotkarSakaguNAntaraM pakSe keyUrAGgulIyakAdibhUSaNaM yaistAdRzaiH, guNaiH anupadoktarUpayauvana-lAvaNya-kalA kauzala- prabhusvarUpaiH, satataM sarvadA upAsitA sevitA / atrApi tulyayogitaivAlaGkAraH [va] / punaH kIdRzI ? saubhAgyasya saundaryasya zobhanaizvaryasya vA bhAgya sampattiritra bhAgyasamRddhirivetyutprekSA, samRddhabhAgyayogenaiva saubhAgyenAzrayatayA tasyA lAbhAt / punaH lAvaNyasya kAnteH puNyapariNatiriva puSyaphalamiva, puNyabalenaiva lAvaNyena tAdRzAdhAralAbhAt / punaH saMkalpayoneH saMkalpaH - icchA, yoniH - utpattikAraNaM yasya tasya, kAmadevasyetyarthaH, saMkalpasiddhiriva icchApUrtiriva / punaH kamanIyasAyAH spRhaNIyatAyAH, sarvakAmASAptirica sarvAbhISTasiddhirivetyutprekSA, tadAzrayalAbhenaiva tatsakaleSTaniSpatteH / punaH zRGgArasudhAbhRGgArasya zRGgArarasa eva sudhA tasyA bhRGgAraH- suvarNamayajalapAtram, tasya tatsambandhinI, niHsyandadhAreva prasravaNadhArevetyutprekSA "bhRGgAraH kamakAlukA" ityamaraH [ rA ] | punaH rAga zailUSasya neharUpanartakasya, raGgazAlA nATyazAlArUpA / punaH rUpajAtarUpasya svarUpAtmaka suvarNasya tanmayItyarthaH, jyeSThavarNikA zreSThalekhanI / punaH vibhramabhramarANAM vilAsarUpabhramarANAm, ambhojinI kamalinIrUpA, tadAdhAratvAt / punaH kelikalahaMsInAM krIDArUpahaMsI vizeSA-. NAm, zaratkAlA zaratkAlikI, manoharetyarthaH, gatiH gamanarUpA, zaratkAlA gatiH zaratkAlasya AgamanarUpA vA / punaH madanamahAvArtikasya kAmadeva rUpagaruDoktamahA vArtikarUpAgama sambandhinI, tatpratipAditetyarthaH, 'madanamahAvAtikasya' iti pAThe mahAvAtiko mantravAdIti bodhyam / vazIkaraNavidyA sarvavazIkAriNI zaktiH / punaH vaidagdhyadhAtuvAdikasya vaidagdhyaM - vijJatvameva, dhAtuH - zArIrikarasaH tadvAdikasya tadvAdinaH, rasavAdino janasyetyarthaH, rasasiddhiriva rasaniSpattirike tyutprekSA [Sa] ] / punaH kIdRzI ! svAmibhAvasya svAmitvasya parAM niratizayAm, koTim utkarSam, ArUDhA prAptA, sarvasvAmitvAt / "koTiH strI dhanuSo'gre'zrI saMkhyA bheda- prakarSayoH " iti medinI, tathApi sarvadAsatve sarveSAM bhRtyabhAve, sthiteti virodhaH - taduddhAre tu sarvadA sattve sAdhubhAve, sattvaguNe vA parAkrame vA sthitetyarthaH / punaH asatyamuktA asatIbhiH- durAcAriNIbhiH, amuktA- sahitA'pi, svapne'pi svapnAvasthAyAmapi, ajAtakhairiNIsaGgA ajAta:- abhUtaH, khaira. NIbhiH-svecchAcAriNIbhiH, durAcAriNIbhiriti yAvat saGgaH - saMsarge yasyAstAdRzIti virodhaH, taduddhAre asatyena alIkena, muktAvarjitA / punaH nirapatyA santAnazUnyA'pi satatam utsaGgena koDena, lAlitApatyA upalAlitasantAneti 7 7 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / lAlitApatyA [sa], samastAntaH puraziroratnabhUtA madirAvatI nAma devyabhavata [ha], yasyAzca purato vizuddhAcArAyAH surApageti loke labdhasambhAvanA pAvanatayA na parabhAgaM prApa gaGgA, prItipratipakSabhUtA sakalalokampUNadarzanAyAstRNagaNanAyAM ratiH, adhikamalamAtmAnaM dhArayantI zucitayA na kApi sarasvatI, makaradhvaja vinAzahetuH saubhAgyabhaGgivicAre reNuracalakanyA, dhanavisarakRtArthIkRtapraNayisArthAyA gatyabhAvena gRhItaratnAkaravelA kalayApi na samAnA medinI, paryantajvalitaratnadIpamahArhatalpazAyinyA nizi tamasi paTTamadhizayAnA malezenApi sadRzavibhavA babhUva rAjyalakSmIH [ kSa ] | Tippanakam --- surApageti madyanadIti, yadvA madyapagAminIti, parabhAgaM zobhAm / prItipratipakSabhUtA prItizatrubhUtA / adhikamalaM bahutaradoSam, anyatra padmAzritya [ padmamAzritya / reNuH dhUliH, anyatra gaurI / gatyabhAvena nirvAhAbhAvena gamanAbhAvena, belA - aGgulikhaNDanaM samudraparyantabhUmizca / nizi tamasi rAtrAvandhakAre, paThThe phalakam, anyatra nizitaM tIkSNam, asipaTTe khAlatAm [ kSa ] / `virodhaH, taduddhAre tu patyA bhartrA utsaGgena lAliteti vyAkhyeyam [ sa ] / punaH samastAntaH puraziroratnabhUtA sampUrNarAjJImaNDalamaulimaNiH [ha] / ca punaH vizuddhAcArAyAH pavitra caritrAyAH yasyAH madirAvatyA rAjJyAH, purataH agre, gaGgA tannAmnI svarNadI, pAvanatayA pavitratAprayuktam, parabhAgaM guNotkarSam, na prApa prAptavatI, "parabhAgo guNotkarSaH prAgbhAro'tizayo bharaH" iti vaijayantI, kutaH ? yataH sA surApagA surAM madirAM pivantIti surApAH, tAn gacchati anugacchatIti tathA, madyapAnugAminItyarthaH, yadvA surAyAH - madirAyAH, ApagA nadIti surApagA, iti evaMsvarUpeNa, loke janatAyAm, labdhasambhAvanA sambhAvitA, vastugatyA tu surANAM devAnAm, apAM samUhaH- ApaH, samudraH, taM gacchatIti ApagA nadIti surApagA, devanadItyarthaH, iti evaMrUpeNa, loke labdhasambhAvanA prAptapratiSTheti bodhyam, "sravantI nimnagA''pagA" ityamaraH / punaH sakalalokampRNadarzanAyAH sakalAn lokAn pRNAti sukhayatIti sakalalokampRNam, tAdRzaM darzanaM yasyAstAdRzyAH, yasyA madirAvatyAH purataH prItipratipakSabhUtA prIteH- premNaH, pratipakSabhUtA-zatrubhUtA, premavighAtinIti yAvat, ratiH kAmadevapatnI tRNagaNanAyAM tRNasaMkhyAyAm, tRNamiva tucchetyarthaH, vastugatyA tu prItipratipakSabhUtA prItiH - kAmadevabhAryA, tasmAH pratipakSabhUtA - sapatnIrUpetyartho bodhyaH / "prItiyogAntare premNi smarapatnI- mudoH striyAm" iti medinI / punaH adhikamalam adhiko malo yasmiMstAdRzam, lajjayA'timalinamityarthaH, AtmAnaM "kalevare prayatne ca svabhAve paramAtmani / svAnte dhRtau manISAyAmAtmAnaM kavayo viduH" / iti zAzvatoktasvarUpam dhArayantI, sarasvatI tannAtrI vAgadhiSThAtrI devI, yasyA madirAvatyAH purataH, na kA'pi gaNanAnarhA, tucchetyarthaH, vastugatyA tu adhikamalam kamale AtmAnaM dhArayantI nivasantItyarthaH / punaH saubhAgyabhaGgivicAre saundaryavicchittivicAre saundayoMtkarSavicAre vA, "bhaGgistu vyAkRtiH khedo nirvedo ghaTanA ghaTA" iti vaijayantI, acalakanyA pArvatI, yasyA madirAvatyAH purataH, reNuH dhUliH, tadvattucchetyarthaH kutaH ? yataH 'sA makaradhvajavinAzahetuH makaradhvajasya - saubhAgyasamrAjaH kAmadevasya vinAze - bhasmasAdbhavane hetuH / tapasyato'pi zivasya hRdi pArvatIpariNayArtha kAmavikAramudbhAvayan kAmadevaH sapadi zivena khatRtIyanetrAminA bhasmasAdbhAvIti paurANikamiti vRttamatrAnusandheyam / punaH dhanavisarakRtArthIkRtapraNayisArthAyAH dhanavisareNa-dhanasamUhena, vipuladhanenetyarthaH, kRtArthIkRtaHsantoSitaH, praNayisArtha :- snehivargo yayA tAdRzyAH yasyAH madirAvatyAH purataH, gatyabhAvena khanirvAhAbhAvena, anyatra gamanAbhAvena vA, gRhItaratnAkaravelA gRhItaH svIkRtaH, ratnAkare--ratnakhanau, velA kAlo yayA tAdRzI, rAyAcanAya ratnakhaniM gatavatItyarthaH, medinI pRthvI, kalayA lezenApi na samAnA na tattulanArhA, vastugalyA tu gRhItaH - prAptaH, ratnAkaravelA - samudrataTaH svasImArUpeNa yayetyarthaH / punaH paryantajvalittaratnadIpamahArhatalpazAyinyAH paryante-pArzve, jvalitaH - dIptaH, ratnadIpa:paryaGkatambhabhUtaratnarUpo dIpo yasya tAdRze, yadvA paryante jvalanto ratnadIpA ratnanirmitA dIpA yatra tAdRze mahArhatalpe - bahumUlyakaratnamayaparyaGkarUpazayyAyAm, zayituM zIlaM yasyAstAdRzyAH yasyA madirAvatyAH purataH, nizi rAtrau tamasi andhakAre, paTTa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA AvyazroNi daridramadhyasaraNi sastAMsamuccastanaM ___ nIrandhrAlakamacchagaNDaphalakaM chekaghra mugdhekSaNam / zAlInasmitamasmitAzcitapadanyAsaM bibharti sma yA svAdiSThoktiniSekamekavilasallAvaNyapuNyaM vapuH // [ jJa] // ekadA ca rAjA yAmamAtre vAsare samucchritAnekabhUmikasya gaganayAtrAyAsitAbhiH siddhAdhvagavadhUbhivizrAntaye satatamadhyAsitazikharaviTaGkavedikasya bhadrazAlanAmno mahAprAsAdasya pRSThe samupaviSTaH. samIpadezo Tippanakam-zAlInasmitaM salajjeSaddhAsam , yat tat katham asmitAJcitapadanyAsaM anISaddhAsaprazasyakramanikSepam ? anyatra asmItyetasya bhAvo'smitA-ahaGkAraH, tenAcitapadam , svAdiSThA-madhuratamA [s] | -.-.. - - __mmmnama kASThaphalakam , adhizayAnA rAjalakSmIH, lezenApi, sadRzavibhavA samAnadhanA, na babhUva, dhanasAmye sukhasAdhanasAmyasyApi sambhavAta vastagatyA tu nizitaM tIkSNama asipakhAdhiSThita kASThayaSTimityarthaH "padraH yeSaNapASANe vraNAdInAM ca bandhane / catuSpathe ca rAjAdizAsanAntara-pIThayoH" iti medinI / itthaM cezivAkyeSu zleSAnuprANitavyatirekAlaGkAro bodhyaH / [kSa] / punaH yA madirAvatI, ekavikasallAvaNyapuNyaM ekam-advitIyam , anupama miti yAvat , vikasat-parisphurat , yallAvaNyaMsaundaryam, tena puNyaM-pavitram, vapuH zarIram , bibharti sma dhArayati sma / kIdRzam ? AvyazroNiH ATyA-paripUrNA, vistRtetyarthaH, zroNiH-kaTiH, tadupalakSitanitambabhAgo yasmiMstAdRzam , "kaTiH zroNiH kakudmatI" ityamaraH / punaH daridramadhyasaraNi daridrA-kRzA, madhyasaraNi:-madhyabhAgaH, kaTibhAga ityarthaH, yasmiMstAdRzam , "saraNiH zreNi-vartmanoH" iti rabhasaH / punaH trastAMsaM sasto-avanatau, aMsau skandhau yasmiMstAdRzam / punaH nIrandhrAlakaM nIrandhrAH-aviralAH, nirantarA iti yAvat , alakAH-kezA yasmitAdRzam / punaH acchagaNDaphalakama acche-nirmale, gaNDa phalake-paTTAkAre gaNDasthale yasmi. stAdRzam / punaH chekavai cheke-manohare, kuTilazyAmale ityartha mastAdRzam , "chekastriSu vidagdheSu" iti rabhasaH / punaH mugdhekSaNaM mugdhe-ramye, IkSaNe-netre, mugdhaM-ramyam , IkSaNam-avalokanaM vA yatra tAdRzam / punaH zAlInasmitaM zAlInaM-salajjam , smitam-ISaddhAso yasmiMstAdRzam , punaH asmitAzcitapadanyAsam ISaddhAsarahitapadavikSepamiti pUrvavizeSaNena virodhaH, taduddhAre tu asmitA-ahaGkAraH, tena aJcitaH-yuktaH, padanyAsaH-pAdavikSepo yasya, yadvA asmitaH-upahAsAnAspadam , azcitaH-manohara zva padanyAso yasya, yadvA smitena-anyakRtopahAsena, aJcitaH-yukta iti smitAJcitaH, na smitAzcita ityasmitAJcitaH padanyAso yasya tAdRzam / punaH svAdiSThoktiniSekaM khAdiSThA:-atizayena khAdavaH, atimadhurA iti yAvat , yA uktayaH, tAsAM niSekam-AsecanabhUtam [za] / parAgAbhidhA vivRtiH- ca punaH, ekadA ekasamaye, yAmamAtra prahAramAtre, vAsare divase vyatIte sati, "yAma-praharau samo" ityamaraH, bhadrazAlanAmnaH bhadrA- zubhAvahA, cAsau zAlA, bhadrasya-majalasya vA zAlA bhadrazAla iti sArthakasaMjJakasya, mahAprAsAdasya vizAlarAjabhavanasya, pRSThe uparibhAge, samupaviSTaH samyagAsitaH san , sa rAjA vidyAdharamuni vidyAvalena gaganavihAriNaM munim , apazyat dRSTavAn , kIdRzasya mahAprAsAdasya ? samucchritAnekabhUmikasya samucchritAH-atyunatAH, anekAH, bhUmikAH-adho'dhaH sanniviSTAvAntaraprasAdA yasmiMstAdRzasya, punaH gagana yAtrAyAsitAbhiH gaganayAtrayA-AkAzavihAreNa, AyAsitAbhiH parizrAntAbhiH, siddhAdhvagavadhUbhiH siddhAH-gaganagamanAdividyAsiddhikalitA ye avagAH-gaganamArgeNa vihAriNaH, teSAM vadhUbhiH-bhAryAbhiH, vizrAntaye vizrAmAnubhavAya, satataM nityam , adhyAsitazikharabiTaGkavedikasya adhyAsitAH-adhiSThitAH, zikharasya, viTaGkAH-kapotAvAsasthAnAni, vedikAcaturasrapariSkRtabhUmizca yasya tAdRzasya, kIdRzasya kIdRzaH san ? samIpadezopaviSTayA khapArthasthitayA, iSTipAtapathAvasthitena dRSTipAtasya-cakSuvisphAraNasya, yaH panthAH-mArgaH, sthAnamiti yAvat , tatrAvasthitena, dRzyamAneneti yAvat , vadanAravindanihitanizcalahazA vadanam aravindamiva manojJatvAditi vadanAravindam, madirAvatyA mukhakamalam , tatra na tu bahiH, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| paviSTayA dRSTipAtapathAvasthitena yadanAravindanihitanizcaladRzA vizrAntamithaHsaMkathena varSadharavanitAprAyeNa parijanenopAsyamAnayA saha tayA prastutAlApaH sahasaivAntarikSaNa dakSiNApathAdApatantam [a], udyotitasamastAntarikSam [A], ApItasaptArNavajalasya ratnodgAramiva tIbrodAnaveganirastamagastyasya, sthUlakaraniHzvAsaviprakIrNamuttamAGgasindUranikaramiva dakSiNAzAgajasya, pracaNDapavanapreritaM reNupaTalamiva suvarNadvIpasya, keralIrakSitazaraNAgatAnaGgavailakSyapratinivRttamIkSaNAnalamiva vizAlAkSasya, divApi dIpyamAnamIzAnaziraHzazAGkaprItyA kailAsavAsAya pracalitamauSadhivAtamiva vindhyasya, kanakagiriparyantacArisUryaturagAnusAreNa nAyanarazminivahamiva mandAkinI prati pradhAvitamantakamahiSasya, trizaGkasamparkajAzaucazodhanAya zikhAjAlamiva vijRmbhitamAgneyadenivAsihutavahasya, vaizravaNaratnakozadarzanakutUhalAdalakApurImuJcalitamantarAtmAnamiva rohaNAcalasya i], tapta Tippanakam- udaanH-uurdhvvaatH| trizaGkaH-caNDAlavizeSaH [i]| nihitA-nivezitA, nizcalA-sthirA, dRk-dRSTiyana tAdRzena, punaH vizrAntamithaHsaMkathanena vizrAntA-nivRttA, mitha:parasparaM. saGkathA-sambhASaNaM yasya tAdRzena. punaH varSadharavanitAprAyeNa "ye svalpasattvAH prathamamAtmIyAH striikhbhaavinH| jAtyA na duSTAH kAryeSu te vai varSadharAH smRtAH" // ityuktalakSaNA antaHpurarakSakA varSadharAH, tadvanitAnAM-tanArINAma, prAyaHprAcurya yasmiMstAdRzena, parijanena parivAreNa, upAsyamAnayA sevyamAnayA, tayA madirAvatyA, saha prastutAlApa:prastuta:prArabdhaH, AlApaH-sambhASaNaM yena tAdRzaH san , vidyAdharamunimapazyad' iti dUreNAnvayaH, kIdRzam ? sahasaiva akasmAdeva, antarikSeNa gaganadvArA, dakSiNApathAt dakSiNasyA dizo mArgAt , Apatantam avatarantam [a] | punaH udyotitasamastAntarikSamArgam udayotitaH-khatejasA prakAzitaH, samastaH-samagraH, antarikSamArga:-AkAzamArgo yena tAdRzam [aa]| punaH ApItasaptArNavajalasya A-samantAt ,pItAni saptArNavAnAM-saptasamudrANAM jalAni yena tAzasya, agastyasya tatsaMjJakamuneH, tIvodAnaveganirastaM tIvrasya-atyantodbhutasya, udAna sya-kaNThadezasthavAyoH, UrdhvavAyorityarthaH, vegena, nirastaM-niSkAzitam , ratnodvAramiva nigIrNaratnodgiraNamivetyutprekSA / punaH dakSiNAzAgajasya dakSiNadiggajasya, sthUlakaraniHzvAsaviprakIrNa sthUlo yaH kara:-zuNDAdaNDaH, tasya niHzvAsena-nAsikAvAyunA, viprakI-vikSiptam , uttamAGgasindUranikaramiva uttamAte-zirasi,yaH sindUranikaraH, tmivetyutprekssaa|punH suvarNadvIpasya suvarNamayadvIpasya,pracaNDapavaneritaM pracaNDena-uddhatena, pavanena-vAyunA, Irita-preritam , udbhUtamityarthaH, reNupaTalamiva dhUli puJjamivetyutprekSA / punaH vizAlAkSasya zivasya, keralIrakSitazaraNAgatAnaGgavailakSyapratinivRttaM keralo nAma-"kolisarpA mahiSakA daryAzcolAH sakeralAH / sarve te kSatriyAstAta / dharmasteSAM nirAkRtaH" // iti harivaMzapurANoktakSatriyavizeSaH, tajAtIyA strI keralI, tayA rakSitaH punarujjIvito yaH, zaraNAgataH, anaGga:-kAmadevaH, tasmAt , vailakSyeNa-svavyApAravaiphalyajanyAzcaryeNa, pratinivRttaM -pratyAvRttam , IkSaNAnalamiva netrAgnirUpamivetyutprekSA / punaH vindhyasya vindhyAcalasya, divA'pi dine'pi, dIpyamAnaM bhAsamAnam , IzAnaziraHzazAGkaprItyA IzAnasya-zivasya, ziraHzazAGkaH-maulisthitazcandraH, tatprItyA-tatpremNA, candrasyauSadhipatitvAt , kailAsavAsAya, pracalitauSadhivAtamiva pracalitA-prasthitA, yA oSadhiH, tasyA vAtamiva-puJjamivetyutprekSA / punaH antakamahiSasya antakasya-yamarAjasya, yo mahiSastadvAhanarUpaH, tasya, kanakagiriparyantacArisUryaturagAnusAreNa kanakagireH- sumeruparvatasya, paryante-uparitanasInni, saMcaraNazIlaH yaH sUryaH, tasya turagAH-rathasaMbaddhA azvAH, tadanusAreNa-tadanugamena, mandAkinI prati gaGgAM prati, pradhAvita prakarSaNa zIghraprasthitam , nAyanarazminivahamiva nAyanAnA-nayana sambandhinAm, razmInA-kiraNAnAm , nivahaMpujamiva, "zrAddhadevo vaivakhato'ntakaH" ityamaraH / punaH AgneyadinivAsihutavahasya abhirdevatA yasyAH sA AmeyI dikpUrvadakSiNadimadhyabhAgaH, tannivAsino hutavahasya-ameH, trizanasamparkajAzaucazodhanAya vizaGkoH-AkAzalambitasya cANDAlavizeSasya, yaH samparkaH-saMsargaH, tajaM-tajanyam , yadazaucam-apavitratvam , tatsaMzodhanAya tanmArjanAya, vijRmbhitaM prajvalitam , zikhAjAlamiva jvAlApuJjamivetyutprekSA / punaH rohaNAcalasya ratnagireH, vaizravaNaratnakozadarzana Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA tapanIyapiGgalena samantataH prasarpatA dehaprabhApravAheNa santarpayantamiva bAlAtapaM divasam, ajAtazatruNA satyavratAdhiSThitena kRSNadvaipAyanamiva yudhiSThireNa tapojanmanA janitabahumAnaM jagati mahattvena [6], trayImiva mahAmunisahasropAsitacaraNAM vindhyagirimekhalAmivAkSamAlopazobhitAM tribhuvanasRSTimiva prakaTopalakSyamANabrahmasUtrAM sattarkavidyAmiva vidhinirUpitAnavadyapramANAM sukavivAcamiva mArgAnusAriprasannadRSTipAtAmasitapakSacaturdazImiva Tippanakam-kRSNadvaipAyana miva vyAsamiva, yudhiSThireNa, mahatvena mAhAtmyena, janitabahumAnam , vizeSaNAni samAni [I] caraNAH-adhyayanavizeSAH pAdAzca / akSamAlA-bibhItakarAjiH, akSasUtraM ca / brahmasUtraM-prajApatisUtraNaM yajJopavItaM ca / vidhiH-vidhAtA yathAvaca, anavadyapramANAM-prazasyamAnAM prazasyapratyakSAdipramANAm / dRSTi:-darzana cakSuzca / bhUtAH-pretAH sattvAzca / alakSmI zarIrazobhA dvAdazAGgAni u11 kutUhalAt vaizravaNasya-vizravaso'patyasya kuberasya, yo ratnakozaH-ratnanidhiH, taddarzanakutUhalAt-taddarzanAbhilASAt , alakAparIma alakAnAmnI kuberapurIma, ucalitaM pracalitama, antarAtmAnamiva antHkrnnaavcchinnmaatmaanmivetyprekssaa| punaH taptatapanIyapiGgalena taptaM vAhinoddIpitam , yattapanIyaM-suvarNam , tadvat piGgalena-pItavarNena, samantataH sarvataH, prasapaMtA prasaratA, dehaprabhApravAheNa svazarIrathutidhArayA, kSINAtapaM kSINa:- mAndyamApannaH, AtapaH prakAzo yasmiMstAdRzam , divasaM dinam , santaparyantamiva khaprakAzena prasAdayantamivetyutprekSA / "bAlAtapam" itipAThe bAlaH mandaH, zeSaM prAgvat / punaH ajAtazatruNA ajAtaH-anutpannaH, zatrurvidveSI yasya tAdRzena, sarvasyaiva yudhiSThirahitaiSitvAt kauravANAmapi bhImAdIn , punaH satyavratAdhiSThitena satyameva yad vrataM-niyatakRtyam , tadadhiSThitena-tadanvitena, yudhiSThireNa kRSNadvaipAyanamiva dvIpaH-yamunAkacchaH, ayanaM-sthAnaM yasya sa dvIpAyanaH, dvIpAyana eva dvaipAyanaH, khArthikANapratyayena tabhipatteH, taduktam - "dvIpe nyastastayA bAlastasmAd dvaipAyano'bhavat" iti, dhIvarAtmajayA satyavatyA prasUya yamunAkacche sa nikSiptaH parAzareNA''sAdita AsIditi paurANikavRttam, kRSNaH-viSNuH, tadrUpo yo dvaipAyana:-vyAsaH, athavA kRSNa:-kRSNavoM yo dvaipAyano vyAsaH, tamiva, sa yathA tena janita bahumAnaH kRtaparamAdara AsIt tathaiva ajAtazatruNA anutpannakAmAdipratipakSakeNa, satyavratAdhiSThitena satyAkhyayamanibandhanena, tapojanmanA tapasyAjanitena, mahattvena gauraveNa, janitabahumAnaM samupacitaniratizayAdaram [I ] / punaH acirapariNatAm abhinavamupacitAm , aGgalakSmI zarIrAvayava. zobhAm , yadvA aGgAni AcArAGgAdIni dvAdaza, teSAM zobhAm , dadhAnaM dhArayantam , kIdRzIm ? yImiva vedatrayamiva, mahAmunisahanopAsitacaraNAM mahAmunInAM-munipravarANAm , sahaneNa upAsito-sevito, caraNau-pAdau yasyA yayA vA, pakSe caraNAH-zAkhA adhyayanavizeSA yasyAstAdRzIm , punaH vindhyagireH vindhyAcalasya, mekhalAmiva nitambapradezamiva, akSamAlopazobhitAm akSamAlayA-japamAlayA, pakSe vimItakavRkSapaGgayA, upazobhitAM janitazobhA, tribhavanasaSTimiva tribhuvanaracanAmiva, prakaTopalakSyamANabrahmasUtrAM prakaTa-vispaSTaM yathA syAttathA, upalakSyamANaM-vakSasi pratIyamAnam, brahmasUtra-yajJopavItaM yasyAm ; pakSe upalakSyamANAni idAnIM zyamAnAni, yAni brahmasUtrANi-yajJopavItAni, tAni prakaTAni-brahmaNaH sakAzAdAvirbhUtAni yasyAM tAdRzIm , yadvA prakaTaM yathA syAt tathA upalakSyamANaM brahmaNaH vidhAtuH, sUtra-vyavasthA yasyAM tAdRzIm, "sUtraM tu sUcanAkArigranthe tantuvyavasthayoH" ityanekArthasaMgrahaH, punaH tarkavidyAmiva nyAyavidyAmiva, vidhinirUpitAna ghadyapramANAM vidhinA-vidhAtrA, nirUpitaM-sarjanena darzitam, anavadyapramANaM--prazasyadehamAnaM yasyAstAdRzIm , yadvA vidhinAbrahmaNA, nirUpitaH-nirNItaH, anavadyaH-zlAghanIyaH, pramANa:-prakRSTaH, mAnaH sammAno yasyAH, pakSe vidhinA yathAvad yuktyA nirUpitam , anavayam-anindyam , Avazyakamiti yAvat , pramANa-pratyakSAnumAnAdikaM yayA tAdRzIm ; punaH sukavivAca. nAM satkavInAm , pAThAntare zasayorekye vA zukavInAM-zukapakSiNAm , vAcamica-vANImica, mArgAnusAriprasannadhipAtAM mArgAnusArI-janturakSaNAya gantavyamArgAnusaraNazIlaH, prasannaH-karuNApUrNatvAt prasAdAnvitaH, dRSTayoH-cakSuSoH, . pAtaH-vikSepo yasyAm , pakSe mArgAnusAriSu-rItiyukteSu, prasanneSu-prasAdaguNayukteSu padeSu, dRSTipAtaH-antazcakSuHprasAro yasyAM tAhazIma. uktapAThAntarapakSe tu mArgAnusAriNAM-zukAdhiSThitapAdapanikaTamArgagAminAm, prasannayo:-tadIyazabdazravaNoraphullayoH. dRSTayoH pAtaH-zukopari vikSepo yayA tAdRzIm ; punaH asitapakSacaturdazImiva asittapakSasya-kRSNapakSasya, caturdazI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . tilkmnyjrii| sarvabhUtAnandakAriNImacirapariNatAmaGgalakSmI dadhAnam [u], asthUlamuktAphalazriyaH zramasvedakaNikA gaganagaGgAjalavimuSa iba javAdanilAnItA vizAlonnatalalATadezasaGginIrudvahantam [3], aJjanatviSA nijazarIracchAyApuruSeNa dakSiNAzAgamanaparicayapratibuddhena dharmarAjeneva sadyogRhItadIkSeNa dakSiNetarabhAgavartinA sadRzaveSAkAradhAriNA satatamanugamyamAnam [R], abhinavatamAlakhaNDaharitAnyapsarobhiriva savibhramonmeSAbhirita stato vilasantIbhistaDidbhiradhyAsitAni tapobhItazatamakhapradarzitAni mAyAvanAnIva sajalameghamaNDalAni pratimArgamavalokayantam [R], ardhapathadRSTasiddhasAdarotsRSTAbhirAyAminIbhirardhakusumasragbhiH samantato jaTilIkRtena duruttarabhavakUpanipatitaprANisArthoddharaNArthamadhaHpravartitapuNyarajjunaiva svabhAvamRdunA caraNadvayena dyotamAne dharmarAjena yamena [ ] AAAMw tithimiva, sarvabhUtAnandakAriNI sarveSAM bhUtAnAM prANinAm , AnandaH-darzanasukham , tatkAriNIm , pakSe sarveSAM bhUtAnAM pizAcAdInAm , mahotsavakAriNIm , caturdazyAM nizi teSAM khecchayA vihArotsavazravaNAt , "bhUtaM kSmAdau pizAcAdau" iti medinI [u] | punaH kIdRzamamuM munim ? zramasvedakaNikA udvahantaM zrameNa-nirAlambagaganamArgAtikramaNaklezena hetunA yAH khedakaNikAH - ghoMdabindavaH, tA ud-UrdhvadezAvacchedena, vahantaM-dhArayantam , tamUrdhvadezaM kaNikAvizeSaNa ghaTakatayAhavizAlonatalalATadezasaGginIH vizAla:-bRhat , unnataH-uccazva, yo lalATadezaH, tatsaGginI:-tatsaGgatAH, kIdRzIstAH kaNikAH ? asthUlamuktAphalazriyaH asthUlAni-laghUni, yAni muktAphalAni-mauktikaranAni, teSAM zriya iva zriyo yAsAM tAdRzIH, punaH kIdRzIH ? javAdanilAnItA gaganagaGgAjalavighuSa iva javAd-vegataH anilena-vAyunA, AnItAHprApitAH, gaganagaGgAyAH-AkAzagaGgAyAH, vigruSaH- bindUnivetyutprekSA, "pRSanti bindupRSatAH pumAMso viSuSaH striyAm" ityamaraH [U] / punaH kIdRzam ? nijazarIracchAyApuruSeNa svazarIrasambandhicchAyAtmakena puruSeNa, satataM nirantaram , anugamyamAnam AzrIyamANam , kIdRzena tena ? aJjanatviSA aJjanasyeva vida-kAntiH kRSNojvalakAntiryasya tAdRzena, punaH kIdRzena tena ? dakSiNetarabhAgavartinA vAmabhAgavartinA, punaH kIdRzena ? sadRzaveSAkAradhAriNA munitulyavanAdiveSTitAkAradhAriNA, punaH kIdRzena? dharmarAjeneva yamarAjakharUpeNevetyutprekSA, kIdRzena dharmarAjena? dakSiNAzAgamanaparicayaprabuddhena dakSiNasyAm , AzAyAM-dizi, yad gamanaM-vidyAdharamuneH prasthAnam , tena hetunA yaH paricayaH-tadIyAdhyAtmikazaktipratItiH, tena pratibuddhena-unmIlitazraddhena, ata eva sadyaH-tarakSaNa eva, gRhItadIkSeNa gRhItA-tanmuneH sakAzAdavAptA, dIkSA-pravajyA yena tAdRzena, tadIyaziSyatAM gatenetyarthaH [R] / punaH kIdRzaM munim ? pratimArga mArge mArge, sajalameghamaNDalAni sajalAni-jalapUrNAni, meghamaNDalAni-gaganalambamAnAtinikaTajaladapaTalAni, pazyantaM tadIyazobhAmanubhavantamityarthaH, tAni kIdRzAni? abhinavatamAlakhaNDaharitAni abhinavAnAM nUtanAnAm , tamAlAnA-tajjAtIyavRkSavizeSAgAma , ye khaNDAH-avAntaravibhAgAH, tadvat haritAni haritavarNAni, punaH kIdRzAni ? taDidbhiH vidyullatAbhiH, adhyAsitAniadhiSThitAni, kAbhiriva tAbhiH? apsarobhiriva kharvezyAbhiriva, kIdRzIbhirapsarobhiH? savibhramonmeSAbhiH savinamA:vibhrameNa zRGgAraceSTayA sahitAH, pakSe zRGgAraceSTodbhAvakAH, unmeSAH-cakSurunmIlanAni, pakSe AvirbhAvA yAsA tAdRzIbhiH, punaH kIdRzIbhiH ? itastataH anavasthayA, vilasantIbhiH krIDantIbhiH, punaH kIdRzAni meghamaNDalAni ? tapobhItazatamakhapradarzitAni tapobhItena-tapasA-tanmunestapasyayA, bhItena-khapadAkramaNatrastena, zatamakhena-indreNa, pradarzitAni-tapovicchedArthamudbhAvitAni, mAyAvanAnIva aindrajAlikavanAnIvetyutprekSA [R] | punaH kIdRzamamuM munim 1 caraNadvayena khapAdayugalena, dyotamAnam udbhAsamAnam , kIDazena tena ? arghakusumanambhiH arghasya-pUjAyAH, yAni kusumAni, pUjopakaraNabhUtAnItyarthaH, "mUlye pUjAvidhAvarghaH" ityamaraH, teSAM-tanmayIbhirityarthaH, svagbhiH-mAlAbhiH, jaTilIkRtena gurutAmApAditena, kIdRzIbhisvAbhiH? ardhapathadRSTasiddhasAdarotsRSTAbhiH ardhapathe-ardhamArge, dRSTAH-dRSTipathaM gatAH, ye siddhAH vidyAsiddhAdipuruSAH, taiH sAdaram-Adarasahitam , utsRSTAbhiH-samarpitAbhiH, punaH AyAminIbhiH dIrghAbhiH / kAbhiriva tAbhiH ? duruttarabhavakUpa Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA nam [lA, nadItaTatarumiva sphuTopalakSyamANajaTam, grISmakUpamiva prakaTatanuzirAjAlam , kSetragaNitamiva lambabhujakarNodbhAsitam, amarazailamiva svayaMpatitakalpadrumadukUlavalkalAvRtanitambam , ambikAyauvanodayamiva vazIkRtaviSamAkSacittam , akAlavijigISunRpatisainyamiva yathAsaMkhyaM tapodayakSapitAnekapApakalim , dakSiNArNavapAramiva trikUTakaTakoraHsthalakamalasamakaram , niSparigrahamapi sakalatram , viditavastusAretaravibhAgamapi TippaNakam-jaTA-militakezA mUlAni ca / ekatra tanuzirAjAlaM-sUkSmajalavAhasthAnam , anyatra ca prakaTazarIranazAvRndam / ekatra lambabhujakarNaiH-gaNitabhedaiH, zobhitam , anyatra lambA ye bhujakarNAstaiH / nitambaHkaTIpradezaH, adhobhAgazca / [vazIkRtaviSamAkSacittaM] vazIkRtakrUrendriyamAnasam / tapodayakSapitAnekapApakalim ekatra grISmodayena kSapitAH-hatavIryAH santaH, anekapAH-kariNaH, apakalayaH-gatakalahA yasmin sa tayotatastam, sainyazabdasyobhayaliGgatvAt , anyatra tapaHkAruNyAbhyAM nAzitabahupApakalikAlam / trikaTakaTakora: sthalaGkamalasamakaram ekatra trikUTAcalaprasthahRdayasthitalakApuram , mandajalacaraM ca, anyatra trikUTakaTakavad uraHsthalaM nipatitaprANisArthoddharaNArthamadhaHpravartitapuNyarajjubhiriva duruttaraH-duHkhenottarituM zakyaH, yo bhavakUpaH-saMsAra / nipatitAnAM-svasvakarmavipAkAnuguNaM nimagnAnAm , prANinAM-jIvAnAm , sArthasya-samUhasya, uddharaNArtham--unnayanAthaima, adhaHpravartitAbhiH-adhaHprakSiptAbhiH, puNyarabhiH -puNyAtma karanurUpAbhirivetyutprekSA, 'rajjabhiH' ityasya sthAne 'rajanA' iti pAThe caraNadUye tadanvayaH, arthastu sa eva kintu strIliGgatvAd 'rajanA' iti na syAditi adhaHpravartita puNyA rajavaH sragAtmakA yeneti bahuvrIhiNA vyAkhyeyam, punaH kIdRzena caraNadvayena ? svabhAvamRdunA prakRtikomalena [l]| punaH kIdRzamamuM munim ? nadItaTatarumiva nadItaTe yastarukSastamiva, sphuTopalakSyamANajaTa sphuTaM yathA syAttathA upalakSyamANAdRzyamAnA, jaTA-anyonyasaMzliSTakezakalApaH, pakSe taraGgAbhighAta vizIrNaziphAsaMgho yasya tAdRzam / 'jaTA lagnakace mUle mAMsyA lakSe punarjaTI' iti medinI / punaH grISmakUpamiva grISmakAlika kUpamica, prakaratanuzirAjAlaM prakaTa-kAryAtizayena sphuTam , tanoH-zarIrasya, zirAjAla-nADIsamUho yasya, pakSe prakaTaM-jalazoSaNenAbhivyaktam , tanu-sUkSmam , zirAjAla-nikaTavRkSaziphAsamUho yadvA sUkSmajalavAhasthAnAni yasin tAdRzam / punaH kSetragaNitamiva rekhAgaNitamiva, lambabhajakodbhAsitaM lambAbhyA-dIrghAbhyAm , bhujAbhyAM-bAhubhyAm , karNAbhyAM zrotrAbhyAM ca, udbhAsita-suzobhitam , pakSe tribhujAdikSetrasya yadvindusthAnaM tadArabhya tadadholambamAnA rekhA lambaH, tribhujamadhye yA dIgharekhA sa karNaH, rekhAsAmAnyaM tu bhujaH, taiddhAsi-. tam / punaH amarazailamiva amarANAM-devAnAm , zailaH-parvataH, sumeruH, tamiva, svayaMpatitakalpadrumadukUlavalkalA. vRtanitamba khayaM-skhayameva, patitAni-jIrNatayA'dhogatAni, yAni kalpadrumasya-divyavRkSavizepasya, dukUlAni-vastrarUpANi, valka lAni tvacaH, taiH, AvRta:-AcchAditaH, nitambaH- kaTipradezaH, pakSe madhyapradezazca yasya tAdRzam / punaH ambikAyauvanodayamiSa ambikAyA:-pArvatyAH, yauvanodayamiva-tAruNyodmamiva, vazIkRtaviSamAkSacittaM vazIkRtam-AkRSTam , viSamakaThinam , akSANi- indriyANi, citta-manazceti akSacittam , pakSe viSamAkSasya-zivasya, cittaM yena tAdRzam / "akSo jJAnA. ''tma-zakaTa-vyavahAreSu pAzake / cake karSe pumAn klIbaM tutthe sauvarcalendriye" // iti medinI / punaH akAlavijigISunRpatisainyamiva akAle-saMgrAmAyogyakAle, vijigISoH-vijetumicchoH yuyutsoriti yAvat , nRpateH sainyamiva, yathAsaGkhyaM krameNa, SakSe yuddhAnusAreNa, tapodayakSapitAnekapApakaliM tapazca dayA ceti tapodayam , tena kSapitAni vAritAni, anekAni pApAni, aneke kalayaH-yuddhAni ca yena tAdRzam , tapasA pApAnAM kSapaNam , dayayA ca yuddhAnAmiti bodhyam , yadvA tapodayakSapitaH-tapa:kAruNyAM vinAkSitaH, anekapApa-bahupApaH, kaliH kalahaH kalikAlo vA yena tAdRzam, 'yathAsaGgyam' iti kvacinAsti, pakSe tapasya-grISmasya, udayena-Avivina, kSapitA:-niruddhAH, anekapAnAM-hastinAm , ApakalayaH-apsu bhavA ApAH, jalAdhikaraNakAH, kalayaH-yuddhAni yasmin , yadvA grISmodayena kSapitAH-zaktikSayamApAditAH, santaH, anekapA:-hastinaH, apakalayaH-nivRtta kalahA yasmiMstAdRzam , "kaliH strI kalikAyAM nA zarA-''ji-kalahe yuge" iti medinI / punaH dakSiNArNavapAramiva dakSigArNavasya-dakSiNasamudra stha, pAramiva-dakSiNatIramiva, trikUTakaTakoraHsthalaGkamalasamakaraM trikUTasya- zikharatrayaviziSTasya Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| samatRNapravAlamuktAleSTuloSTakAJcanam [la), parapuruSadarzanasAvadhAnaM sauvidallamindriyavRttivanitAnAm , bhUtApaguhamambudharAgamaM sAdhumayUrANAm , durviSahalejasaM mahAmantramanaGgavikArAzIviSANAm , kAzadhavalaguNodbhAsitamagastyodayaM hRdayajalAzayAnAm [e], AcAramiva cAritrasya, pratijJAnirvAhamiva jJAnasya, zuddhisaMcayamiva zaucasya, dharmAdhikAramiva dharmasya, sarvasvadAyamiva dayAyAH, mArgadezakamivApavargasya [ai], taijasaM mUrtyA, vakSo yasya sa tathA tam, vipulavakSasamityarthaH, padmatulyahastaM ca / niSparigrahamapi yadi bhAryArahitaM kathaM sakalatram ? manyantra parigraharahitaM sakalajanarakSakaM ca / viditavastusAretaravibhAgamapi jJAtapadArthapradhAnApradhAnaviveka yadi kathaM same tRNapravAle muktAleSTunI loSTakAJcane ca yasya sa tathoktastam ? anyatra samatRNapravAlamuktAleTaloSTakAJcanaM vItarAgatvena rAgAbhAvAt la / parapuruSadarzanasAvadhAnaM parapuruSaH anyanaraH, anyatra pa ham ekatra pRthvIsantApahAriNam , anyatra prANivipattighAtinam / durviSahatejasaM tejaH-dIptiH, anyatra vIryam / kAsadhavalaguNojhAsitam ekatra kAsAnAM dhavalaguNena zvetatvenodbhAsitam, anyatra kAsavad ye dhavalA guNAH kSAntyAdayastaiH zobhitam [e]| taijasam Aneyam, anyatra tejovikAram / pAvanaM vAyavyam , anyatra pavi parvatavizeSasya, kaTaka iva-nitamba iva, mekhalAkhyamadhyabhAga iva, vizAlam urasthalaM vakSaHsthalaM yasya tAdRzam, punaH kamalasamakaraM kamalakomalahastam, pakSe trikUTasya-parvatavizeSasya, yaH kaTaka:-mekhalAkhyamadhyabhAgaH, tasya urasi-UrzvabhUmau, tiSThatIti trikUTakaTakorasthA, tAdRzI laGkA yasmistAdRzam , punaH alasamakaram alasAH-nizzaGkatayA nizcalAH, makarA . yamiMstAdRzam / punaH niSpariprahamapi dArApatyAdirahitamapi, sakalatraM kalatreNa-striyA, sahitamiti virodhaH, sakalAnsarvAna . trAyate-rakSatIti sakalatrastAdRzAmityarthena tu tatparihAraH "parigrahaH parijane zapathe ca parigrahaH / parigrahaH kalanceca mUlastrIkArayorapi" // iti zAzvataH / punaH viditavastusAretaravibhAgamapi viditaH-nizcitaH, vastUnAM-kanakakAcAdipadArthAnAm , sArasya, taditarasya-asArasya, vibhAgaH-vailakSaNyaM yena tAdRzamapi, samatRNapravAlamuktAloSTaloSTakAJcanaM sama-tulyam, tRNam , pravAlaM-navapallavo vidrumo vA, muktA-maNivizeSaH, leSTuH-mRpiNDaH, loSTa-lohamalam , kAJcanaM-suvarNa ca yasya tAdRzamiti virodhaH, tulyam-anapekSatvena sarva samAnaM yasyetyarthena tu tatparihAraH. "pravAlo'strI kisalaye vINAdaNDe ca vihame" iti medinI, "loSTAni leSTavaH puMsi" ityamaraH [la.] / yunaH indriyavRttivanitAnAm indriyANAM-cakSurAhInAm , yA vRttayaH-viSayAkArapariNAmavizeSAH, tA eva vanitAH-striyaH, tAsAm , parapuruSadarzanasAvadhAnaM parapuruSasyaanyapuruSasya, pakSe utkRSTapuruSasya, darzane-sAkSAtkaraNe, sAvadhAna-vAdhikAraparam , sauvidallam antaHpurarakSakam / punaH sAdhumayUrANAM sAdhavaH-sajjanA eva, mayUrAsteSAM kRte, bhUtApagRhaM bhuvaH-pRthivyAH, tApAya-ravikiraNasampAtajanitoSNatAye, huyati-taM haratIti tAdRzam , pakSe bhUtAnAM-prANinAm , Apade-vipattaye, duhyati-tAM vinAzayatIti tAdRzam , ambudharA gamam ambudharasya-meghasya, Agamam-Agamanam / punaH anaGgavikArAzIviSANAm anaGgasya-kAmadevasya, ye vikArAHmohAdayaH, ta evAzIviSAH-sarpAH, teSAm , durviSahatejasaM durviSaM-duSTaviSam , hanti-zamayatIti durviSaham, tAdRzaM tejaH zaktiryasya tAdRzam , mahAmantraM mahAmazrakharUpam ; pakSe duHsahadyutim / punaH hRdayajalAzayAnAM hRdayAnyeva jalAzayAHkAsArAH, teSAM kRte, tatsvacchatAprayojakamityarthaH, kAzadhavalaguNodbhAsitaM kAzasya - kAzAkhyatRNapuSpasya, yo dhavala:zubhratAkhyo guNaH, tena udbhAsitaM prakAzitam , kAryavidhayA sUcitamityarthaH, pakSe kAzadhavalA:-kAzapuSpavacchubhrAH, ye guNAH kSAntyAdayastairudbhAsitam , agastyodayamiva agastyasya-tannAnno nakSatrasya, udayamiva, tadudaye Azvina-kArtikayorjalAnA khacchabhAvAt kAzapuSpodmAceti bodhyam [e]| punaH cAritrasya samyakcAritrasya kRte, AcAramiva niyamamivetyusprekSA, punaH zAnasya samyagjJAnasya kRte, pratikSAnirvAhamiva pratijJAyAH-tattadratasaMkalpasya, nirvAhamiva-pAlanamiva, punaH zaucasya ekaikasyAH zuddhaH kRte, zuddhisaJcayamiva zuddhipuJjamiva, zuddhikendrabhUtamityarthaH, punaH dharmasya dharmasya kRte, dharmAdhikAramiva dharmaviniyoktRtvamiva, punaH dayAyAH karuNAyAH, sarvakhadAyamiva azeSavibhavarUpaM bhAgamiva, apavargasya mokSasya, mArgadezakamiva mArgapradarzakamiva [ai]| punaH mUrtyA AkRtyA, taijasaM tejasvinam , suvarNAditejovikArabhUtaM 12 tilakara Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA pAvanaM caritaiH, ApyaM puNyaiH, pArthivamatItAvasthayA, vidyAdharamunimapazyat [o] / dRSTvA ca tamadRSTapUrvamupajAtakutUhalo vismayastimitadRSTiruparatanimeSatayA darzanaprItyupArjitena puNyarAzinA tasyAmeva mUrtAvAvirbhUtadivyabhAva iva muhUrtamarAjat / abhimukhIbhUtaM ca taM prAsAdasya divasakaramiva paurastyabhUdharAbhilASiNaM saprabhAtasandhyo vAsaraH sudUravikAsitamukhaH samaM madirAvatyA pratyujagAma [au] / dhArmikajanAnuvRttyabhimukhAni hi bhavanti sarvadA dharmatattvavedinAM hRdayAni, yataH sa taM tathAkRtAbhyutthAnamAdarAtizayapunaruktoktasvAgatamupArUDhaprauDhapulakaprakaTitAntaHprItimutpazmalocanayugalalakSyIkRtamukhamagrataH saparigrahamavalokya samupajAtapakSapAto visRjya munibhAvasahabhAvinIM nirapekSatAmupekSitanijaprayojano jana ivetarastarasAbhimukhyabhavat , avA atAkArakam / Apyam bhabmayam , anyatra ApyaM prApyam / pArthivaM pRthivIvikAram , anyatra rAjAnam [ o] / AvirbhUtadivyabhAvaH saMjAtadevatva iva nizcaladRSTyAditvAt / sudUravikasitamukhaH ekatra sudUrAd vikasitaM mukhaM vakraM yasya sa tathoktaH, anyatra sudUraM vikasitAni mukhAni yasya sa tathoktaH [ au]| vA, punaH caritaiH saccAritraiH, pAvana pavitram , vAyavyaM vA, puNyaiH, ApyaM prApyaM jalamayaM vA, punaH atItakAlAvasthayA bhUtapUrvAvasthayA, adIkSitAvasthayetyarthaH, pArthivaM rAjAnam, pRthivI vikAraM vA, atra sarvatra paakssikvissmaalngkaarvicchittiyodhyaa| etAvadvizeSaNaviziSTaM vidyAdharamuni gaganagamanAdividyAbalasambalitaM munim , apazyat rAjA dRSTavAn [o] | apUrvam avidyamAnaH tatsamAnaH pUrvo yasmAt tAdRzaM taM munim, yadvA 'apUrvam' abhUtapUrva yathA syAttathA, dRSTvA nirIkSya, madhyamaNinyAyena 'apUrvam' ityasyottaratrApyanvayAt apUrvam yathA syAttathA, utpannakutUhalaH utpannatadavalokanautsukyaH, vismayastimitadRSTiH AzcaryanizcalalocanaH, prItyarjitena tadavalokazraddhAsaJcitena, puNyarAzinA sukRtasampadA hetunA, uparatanimeSatayA nivRttanayanaspandatayA sAdharmyaNa, AvirbhUtadivyabhAva iva AvirbhUtaH-abhivyaktaH, divi varge bhavaH-divyaH, tasya bhAvo divyabhAvaH devatvamityarthaH, yasya tAdRza ivetyutprekSA, tasyAmeva mUrtI munizarIre, muhUrte kiJcitkAlaparyantam , "muhUrtamalpakAle syAd ghaTikAdvitaye'pi ca" ityanekArthasaMgrahaH, arAjata manasA lInaH sannazobhata, rAjeti zeSaH, paurastyabhUdharAbhilASiNaM puraH-pUrvasyAM dizi, bhavaH pArastyaH, tasya bhUdharasya, udayAcalasyetyarthaH, abhilASiNam-tadArohaNonmukham , dighasakara sUryam , saprabhAtasandhyaH prAtarAtmakasandhyayA sahitaH, vAsaraH divasa iva, sudUravikAsitamukhaH sudUreNa-atidUrasthenApi muninA, pakSe sUryeNa ca, yadvA sudUram-atiraM yAvat , vikAsitam-udbhAsitam , mukhaM vadanaM pakSe AdyabhAgazca yasya tAdRzaH, madirApatyA taznAmnyA rAzyA, samaM saha, prAsAdasya rAjamandirasya, abhimukhIbhUtaM tadabhimukhamavatarantam muni prati. ujagAma utthAya tamupajagAma, sa rAjeti zeSaH | au] hi yataH, dharmatatvavedinAM dharmatattvajJAnAm , hRdayAni sarvadA, dhArmikajanAnuvRtyabhimukhAni dharma caranti AcarantIti dhArmikAH, tAdRzajanAnAm , anuvRttau-anukUlAcaraNe, abhimukhAni-avahitAni, bhavanti vartante / yataH yasmAddhetoH, sa muniH, tathAkRtAbhyutthAnaM tathA-tena prakAreNa, kRtaM-vihitam , abhyutthAnam-abhi abhimukham utthAnaM yena tAdRzam , punaH AdarAtizayapunaruktoktasvAgatam AdarAtizayena-zraddhA''dhikyena, punaruktam-uktam uktapUrvam , svAgataM-tadAgamanazlAghAvAkyaM yena tAdRzam , punaH upArUDhapulakaprakaTitAntaHprItim upArUDhaH-udbhUtaiH, pulakaiH-romAJcaiH, prakaTitA-prakAzitA, anumApitetyarthaH, antaHprItiH-hArdikazraddhA yena tAdRzam , punaH utpakSmalocanayugalalakSyIkRtamukham ud-Urdhvamavasthite, pakSmaNI-netralomalatike yasya tAdRzena locanayugalena, lakSyIkRtaM-lakSitam , mukhaM yasya tAdRzam , punaH agrataH agresaparigraha sapatnIkam ,taM rAjAnam , aklokya, samupajAtapakSapAtaH samutpannatadanukUlabhAvanaH san , munibhAvasya, sahabhAvinI sahAvasthAyinIm , nirapekSatAm anyAnapekSatAm , udAsInatAmityarthaH, visRjya parityajya, itarajana iva sAdhAraNajana iva. upekSitanijaprayojanaH anuddiSTasvaprayojanaH, tarasA vegena, abhimakhyabhavata abhimukhIba , tarasA vegena, abhimukhyabhavat abhimukhIbabhUva, ca punaH, ambaratalAt AkAzapradezAt , avAtarat adhastAdAgacchat [aN]| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 tilkmnyjrii| taracAmbaratalAt [aM] / uparitanakuTTimanyastacaraNaM ca tamupasRtya savinayamavanIpatiH praguNIkRtArghapAtro vidhAya vidhisampAditayA saparyayA sAnandamAnandaparyazrulocanaH praNamya svayaM samupanIte sudUradarzitAdarayA madirAvatyA nijottarIyapallavena pramRSTarajasi nyavezayat [a] / ___ kRtagRhAgatamaharSisamucitasamastopacArazca taM gurumivAdhidaivatamivopAsya suciramAsyanihitanizcalacakSuravanitalopaviSTaH sapraznayamuvAca-'bhagavan ! eSa tAvadabhraGkaSAprazikharastuSAragiririva gaGgAsrotasA gaganamaNDalAvatIrya munigaNamAnanIyena gurutAM parAmAropitaH prAsAdastvayA, tadanu sarvataH kRtAvalokanena svacchaziziraiH zAntyudakazIkarairiva dRSTipAtardUrIkRto duritarAzirasya samastasyApi nagarInivAsino matparigrahasya, praNAmasamaye ca mUrdhAnamadhiropitena prakRtipUtena nijapAdapAMzunA sampAditamakhilatIrthasnAnaphalam ; evaM ca sAmAnyena sarvataH samupajAtamapyasaMjAtatRptiradhikatarakalyANasampallAbhAya bhagavatA kriyamANamicchAmyAtmano saprazvayaM savinayam [ka] | uparitanakuTTimanyastacaraNam uparitane-tatprAsAdoparisthe, kuTTime-maNibaddhabhUmo, "kuTTimaM tasya baddhabhUH" iti kozaH, nyastau-dhRto, pAdau-caraNau yena tAdRzam , taM munim, savinayaM vinayasahitaM yathA syAttathA, upasRtya nikaTaM gatvA, praguNIkRtArdhapAtraH praguNIkRtam-RjUkRtam, pUjopakaraNapUrNatayA RjurUpeNa dhRtamiti yAvat , ardhapAtraM-dUrvAkSatAdipAtraM yena tAdRzaH san , "Rjo tvajihmapramuNau" ityamaraH, vidhisampAditayA vidhivihitayA, saparyayA pUjayA, "saparyA rhaNAH samAH" ityamaraH, sAnandam AnandAnvitam , vidhAya, AnandaparyazrulocanaH Anandena hetunA, paryazruNI-azrupUrNe, locane yasya tAdRzaH san , praNamya namaskRtya, svayaM khenaiva, samupanIte samAnIte, punaH sudUradarzitAdarayA sudUrAtatidUrAdeva, darzita AdaraH sammAno yayA tAdRzyA, madirAvatyA, nijottarIyapallavena nija-svakIyam , yaduttarIyam-Urdhvavastram, tadeva komalatvAt pallavaH, tena pramRSTarajasi pramRSTAni rajAMsi dhUlikaNA yasmiMstAdRze, hemaviSTare suvarNAsane, nyavezayat upAvezayat [a] ca punaH, kRtagRhAgatamaharSisamacitasamastopacAraH kRtaH-sampAditaH, gRhAgatasya maharSeH. samucitaH-yogyaH. samastaH, upacAraH-pAdakSAlanAdirUpasatkAro yena tAdRzaH sana., sa rAjA taM gurumiva guruvata , adhidaivatamiva paramezvaravacca, upAsya sevitvA, suciram atidIrghakAlam , AsyanihitanizcalacakSuH Asye-mukhopari, nihite-dhRte, nizcalacakSuSI-niHspandanayane yena tAdRzaH san , avanitalopaviSTaH pRthvIpRSThamAsitaH, saprazrayaM prItipurassaram , uvAca vaktumArebhe, "praNaya prazrayo samau" ityamaraH / kimuvAcetyAha--bhagavan ! aizvaryazAlin !, munigaNamAnanIyena munivRndavandanIyena tvayA, gaganamaNDalAdavatIrya AkAzamaNDalAdadhastAdAgatya, gaGgAstrotasA gaGgApravAheNa, tuSAragiririva himAlaya iva, tAvat prathamam , tAvaditi vAkyAlaGkAre vA, abhraGkaSAnazikharaH abhraSANi meghasaGgharSANi, aprazikharANi-zikharAprasthAnAni, yadvA abhrakaSAprANi zikharANi yasya tAdRzaH, eSa prAsAdaH, parAM niratizayAM gurutAM mahattAm , AropitaH prApitaH / tadanu tadanantaram , sarvataH kRtAvalokanena samantataH kRtadarzanena, tvayeti zeSaH svacchaziziraiH vimalazItalaiH, zAntyudakazIkariva zAntiphalakajalakaNairiva, dRSTipAtaiH nijanayana nikSepaiH, nijanayanAbhyAmavalokanairiti yAvat , samagrasyApi sarvasyApi, nagarInivAsinaH etannagarIvAstavyasya, asya sanikRSTasya, matparigrahasya matparijanasya, duritarAziH iSTasiddhipratibandhakapratyavAyapujaH, dUrIkRtaH dUramapasAritaH / ca punaH, praNAmasamaye namaskArAvasare, mUrdhAnamadhiropitena mastakadhRtena, prakRtipUtena khabhAvato vizuddhena, nijapAdapAMzunA khacaraNareNunA, akhilatIrthasnAnaphalaM sarvatIrthAdhikaraNakAvagAhanaphalam , sampAdita-niSpAditam , tvayeti zeSaH / evaM ca anena prakAreNa tu, sarvataH sarvathA, sAmAnyena sAdhAraNatayA, samupajAtamapi sampanamapi, AtmanaH khasya, anugraham abhimukhAvataraNakRpAm, asAtatRptiH anutpanasantoSaH, ahamiti zeSaH, adhikatarakalyANasampa Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA vizeSeNAnugraham ; idaM rAjyam , eSA me pRthivI, etAni vasUni, asau hastyazvarathapadAtiprAyo bAhyaH paricchadaH, idaM zarIram , etad gRham , gRhyatAM svArthasiddhaye parArthasampAdanAya vA yadanopayogArham, arhasi nazcirAnirvApayitumetajanmanaH prabhRtyaghaTitAnurUpapAtraviSAdaviklavaM hRdayam' [ka] / iti vyAharantaM ca taM samupajAtaharSo maharSiruvAca- 'mahAbhAga ! sarvamanurUpamasya te mahimAtizayatRNIkRtavArirAzerAzayasya, kevalamabhUmirmunijano vibhavAnAm, viSayopabhogagRnavo hi dhanAnyupAdadate, madvidhAstu saMnyastasarvArambhAH samastasaGgaviratA nirjanAraNyabaddhagRhabuddhayo bhaikSamAtrabhAvitasantoSAH kiM taiH kariSyanti ?; ye ca sarvaprANisAdhAraNamAhAramapi zarIravRttaye gRhNanti, zarIramapi dharmasAdhanamiti dhArayanti, dharmamapi muktikAraNamiti bahu manyante, muktimapi nirutsukena cetasA'bhivAcchanti, te kathamasArasAMsArikasukhaprAptyarthamanekAnarthahetumarthaM gRhNanti ?, parArthasampAdanamapi dharmopadezadAnadvAreNa zAstreSu teSAM samarthitam , nAnyathA, tadalamatra nirbandhena; kathaya tAvat keyamupahasitasuralokarAmaNIyakA nagarI? kazcAsyAM mahAbhAgastvam ? katamaM ca mahApuruSavaMzamamarodyAnaveNumiva llAbhAya adhikatarAyAH-atyadhikAyAH, kalyANasampadaH-svazubhasampadaH, lAbhAya-prAptaye, bhagavatA, vizeSeNa asAdhAraNarUpeNa, vakSyamANa prakAreNetyarthaH, kriyamANam, icchAmi abhilaSAmi / katham ? idaM pratyakSarUpaM rAjyam / eSA abhimukhavartinI, mama matsvAmiketyarthaH, pRthvI / etAni vasUni dhanAni / asau parokSavartI, hastyazvarathapadAtiprAyaH hastinaH, azvAH, rathAH, padAtayaH-panyAM gantAro janAH, prAyaH-pracurA yasminnIdRzaH, bAyaH paricchadaH parivAraH / idaM zarIraM mAmako dehaH / etad bhavadadhiSThitazikharam , gRhaM prAsAdaH / atra edhu vastuSu madhye, yat , upayogArham upayogayogyaM bhavet tat , svArthasiddhaye svaprayojanasampAdanAya, parArthasampAdanAya vA para prayojanasAdhanAya vA, gRhyatAM vIkriyatAm / janmanaH prabhRti aghaTitAnurUpapAtraviSAdavivam aghaTitam-aprAptam , yadanurUpam-anukUlama, abhimatamityarthaH,pAtraM tvAdRzaM sadguNabhAjanam , tasya-tatprayuktena, viSAdena-khedena, viklavaM-vihvalam, naH asmAkam , etat , hRdayam antaHkaraNam , cirAt cirakAlaparyantam , nirvApayituM zamayitum , arhasi yogyo'si [k]| samupajAtaharSaH tadIyavinayapUrNoktiprAptaprasAdaH san , maharSiH asau muniH, iti pUrvaprakAreNa, vyAharantaM bravantam, taM rAjAnama . uvAca / mahAbhAga! maha tizayatRNIkRtavArirAzeH mahimAtizayena gAmbhIryAtizayena, tRNIkRtaH-tRNavattucchatAmApAditaH, vArirAzi:-samudro yena tAdRzasya, asya, te tava, Azayasya abhiprAyasya, sarvam, anurUpam anukUlameva, bhaviSyatIti zeSaH, kevalaM kintu, munijanaH, vibhavAnAM dhanAnAm , abhUmiH anAzrayaH, astIti zeSaH 1 hi yataH, viSayopabhogagRnavaH viSayANAMkAminI-kAJcanAdInAm , upabhoge-tajjanyasukhAnubhave, gRdhravaH-lubdhA janAH, dhanAni upAdadate gRhNanti, madvidhAstu mAdRzAstu, sanyastasArambhAH parityaktalaukikasarvavyApArAH, samastasaGgaviratAH dArApatyAdisakalasambandhanivRttAH, nirjanAraNyabaddhagRhabuddhayaH nirjane-janasAmAnyazUnye, araNye-vane, baddhA-dRDhIkRtA, gRhabuddhiyastAdRzAH, bhaikSamAtra. bhAvitasantoSAH bhaikSamAtreNa-kevalabhikSayA, bhAvitaH-sampAditaH, santoSo yaistAdRzAH, taiH rAjyAdibhiH, kiM kariSyanti ? na kimapItyarthaH / ca punaH, zarIravRttaye svazarIrasthitaye, na tUpabhogAya, sarvaprANisAdhAraNaM prANisAmAnyApekSitam , AhAramapi annAdikamapi, gRhanti khAdanti, zarIramapi khazarIramapi, dharmasAdhanaM "zarIramAdyaM khala dharmasAdhanam" iti nyAyena dharmaprayojakam , iti hetoH, na tu vilAsArtham , dhArayanti rakSanti, dharmamapi muktikAraNaM nityaniratizayAnandarUpamuktiprayojakam , iti hetoH, na svaihikaphalAya, bahu suSchu, manyante, muktimapi tadAkhyaM sarvotkRSTapuruSArthamapi, nirutsukena autsukyaMzUnyeneva, cetasA abhivAJchanti spRhayanti, te munayaH, kathaM kasmAddhetoH, asArasAMsArika sukhaprAptyartham asAra-tucchabhUtam , yat sAMsArika-laukikam , sukhaM-bhogavilAsAdikam , tatprAptyartham , anekAnarthahetum anekeSAM-kAmakrodhAdInAm , anarthAnAm , hetu-janakam , artha rAjyAdikam , gRhanti ? na kathamapi gRhantItyarthaH / teSAM munijanAnAma , parArthasampAdanamapi parakIyaprayojananiSpAdanamapi, dharmopadezadAnadvAreNa dharmopadezAnuSThAnadvAraiva, zAstreSu samarthitaM nirUpitam , anyathA dhanadAnadvArA na, tat tasmAddhetoH, atra rAjyAdigrahaNaviSaye, nirbandhena AgraheNa, alaM vRthA / kathaya paricAyaya, yat , tAvaditi vAkyAlaGkAre, upahasitasuralokarAmaNIyakA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 93 muktAmaNirAtmotpattyA spRhaNIyatamatAM nItavAnasi ?; kA ceyaM puNyabhAginI niravadyasarvAvayavA nivAsaH sarvalakSaNAnAm, siMhaladvIpa bhUmivi ratnanivahasya pAtramakRtrimasya vinayAdiguNagaNasya pArzvavartinI bhavataH ? kiM cAbhidhAnamasyAH ?; kiM nimittaM ca koTarodaranimagnadAvAgnimurmura iva mahAdrumaH. mUlalanakITa iva paGkajAkaraH. deha naSTa hudaMSTrAzakala iva nizAkaraH sAntastApa iva lakSyate bhavAn ? iyamapi ca kalyANI kimiti mlAnadehA pANitalasaMkrAntakajjalakalaGkapizunitAzrupramArjanA sadyo vizteva rodanAd vijJAyate kaccinna sampanna: prayatnasaMrakSitasyArthasya kasyacidatarkito vinAza: ? kaccinna jAtaH kenApi premaikanibandhanena bandhunA saha pravAsAdikAraNasulabha vipralambha: ? kacinna sambhAvitA durlabhatA ciraM hRdi sthApitasya kasyacinmanorathasya ? kathaya yadi nAtirahasyaM zravaNArhaM vA'smadvidhAnAm' [kha] / iti kutUhalAkuSTena pRSTo maharSiNA kSoNipatiravocata- 'bhagavan ! sakaladuHkhitaprANivatsalAnAM paramavAyAnaH kAyasaMyamavatAM sarvadA paropakArapravaNavRttInAM bhavAdRzAmapi rahasyama - upahasitaM - tiraskRtam, suralokasya - devalokasya, rAmaNIyakaM - saundaryaM yayA tAdRzI iyaM nagarI kA ? / ca punaH asyAM nagaryAm, mahAbhAgaH bhAgyavAn, tvaM kaH ? / ca punaH, amarodyAnaveNum amarodyAnasya - devopavanasya, veNuM vaMzakANDam, muktAmaNiriva AtmotpattyA khotpatyA katamaM kam, mahApuruSavaMzaM mahApuruSasya - bhAgyazAli puruSasya, vaMza-kulam, spRhaNIyatamatAm atispRhaNIyatAm, nItavAnasi prApitavAnasi / ca punaH puNyabhAginI sukRtazAlinI, niraauraarat manoharanikhilAGgA, sarvalakSaNAnAM saubhAgyAzeSacihnAnAM kalazAdirUpANAm, nivAsaH AzrayaH / rAnivahasya ratnAnAM - mauktikAdInAm, nivahasya- samUhasya siMhaladvIpa bhUmiriva, akRtrimasya svAbhAvikasya, vinayAdiguNagaNasya vinayalajAdiguNasamUhasya, pAtraM sthAnam / etAvadvizeSaNaviziSTA bhavataH pArzvavartinI vAmapArzvopadezinI, iyaM strI, kA ? asyAH striyAH, abhidhAnaM nAma, kim ? / ca punaH kiMnimittaM kena hetunA, bhavAn, sAntastApa iva antastApena - antaHkhedena, sahita iva, lakSyate mayA pratIyate / ka iva ? koTarodara nimagnadAvAgnimurmuraH koTarodare-vRkSaguhAbhyantare, nimaptAH - vilInAH, dAvAgneH - dAvAnalasya, murmurAH - kaNA yasmiMstAdRzaH, mahAdruma iva mahAvRkSa iva / punaH mUlalagnakITaH mUlalanAH - mUlasambaddhAH kITA yasya tAdRzaH, paGkajAkara iva kamalakAnanamiva / punaH dehanaSTarAhuvaMSTrAzakalaH dehanaSTAH- dehe truTitAH, rAhudaMSTrANAM rAhUnnatadantAnAm, zakalAH - khaNDA yasya tAdRzaH, nizAkara iva candramA iva ca punaH kalyANI saubhAgyavatI, iyamapi bhavatpatnI, mlAnadehA malinAGgI, pANitalasaMkrAntakajjalakalaGkapizunitAzrupramArjanA pANitale - hastatale, saMkrAntaM - saMlamaM yat kajjalaM tadeva kalaGkaH- cihnaM tena pizunitaM - sUci - tam athupramArjanam - athuprakSAlanaM yasyAstAdRzI, rodanAt sadyaH tatkSaNe, viratA iva nivRttA iva, vijJAyate pratIyate / prayatnasaMrakSitasya prayAsasaMrakSitasya kasyacit kasyApi, arthasya vastunaH, vibhavasya vA atarkitaH AkasmikaH, vinAzaH, na sampannaH na jAtaH kaccit kimu ?, "kazcit kAmapravedane" ityamaraH / kenApi premaikanibandhanena premNaHprIteH, ekanibandhanena - advitIyahetunA, bandhunA saha pravAsAdikAraNa sulabhaH pravAsAdikAraNena- dezAntaranivAsAdikAraNena, sulabhaH - anAyAsasAdhyaH, vipralambhaH virahaH, kazcit kimu ? / hRdi hRdaye, ciraM sthApitasya dhRtasya kasyacit manorathasya abhilASasya, dularbhatA suHsAdhatA, na sambhAvitA sambhAvanAgocaratAM gamitA, kaccit kimu ? / yadi atirahasyam atigopanIyaM na syAditi zeSaH, asmadvidhAnAm asmatsadRzAnAm, munInAmiti zeSaH, zravaNArha zravaNayogyaM syAt tarhi kathaya prakAzaya [kha] / iti ittham, kutUhalA''kRSTena autsukyapreritena maharSiNA vidyAdharamuninA, pRSTaH, kSoNipatiH rAjA, avocat taduttaramuktavAn-bhagavan ! sakaladuHkhitprANivatsalAnAM sakalAnAM sarveSAm, duHkhitaprANinAm - ArtajIvAnAm, vatsalAH- trANaparAyaNAH teSAm, paramavAyayamanaHkAyasaMyamavatAM paramaH - utkRSTaH, yaH, vAcaH, manasaH, kAyasya - zarIrasya ca saMyamaH, tadvatAm, sarvadA sarvasmin kAle, paropakArapravaNavRttInAM paropakArapravaNA - paropakAronmukhA, vRttiH- vartanaM yeSAM tAdRzAnAm bhavAdazAnAmapi bhavatsadRzAnAmapi, rahasyaM gopyam, J Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA zravaNArhamasti ? eSa vijJapayAmi-asAvasya sakalasyApi bhAratavarSasya cUDAlaGkArabhUtA gotrarAjadhAnI raghudilIpadazarathaprabhRtInAM narAdhipAnAmayodhyAbhidhAnA purI pradhAnabhUtA sarvanagarINAm , ahamapIkSvAkukulasambhavo bhoktA'sya kiyato'pi bhAratakSetrasya vartamAnakSoNIpAlApekSayA bhUyasA vibhavena bhUyasA prabhAvena bhUyasA senAparicchadena bhUyasyA prabhuzaktyA bhUyasyA ca bhUmaNDalAvAptyA sameto medinIpatirmeghavAhanAkhyaH, iyamapyupajAtajanmA mahati mUrdhAbhiSiktakSatriyAmnAye mAnanIyA samagrasyApi matparigrahasya sarvAntaHpurapradhAnabhUtA madirAvatI nAma premapAtraM me kalatram ; anayAsmAkamavikalA trivargasampattiH, anudvejako rAjyacintAbhAraH, AkIrNA mahIspRhaNIyA bhogAH, saphalaM yauvanam, ajanitavrIDaH krIDArasaH, abhilaSaNIyA vilAsAH, prItidAyino mahotsavAH, ramaNIyo jIvalokaH, mAnanIyA manmathAjJA, pAlanIyA gRhasthAzramasthitiH; asvasthatAkAraNaM cAvayorgurujanadevatAbhaktyanubhAvAdanudinopatrIyamAnasakalasaMkalpitArthayordhanavisarakRtArthIkRtena jJAtisArthena sakalakAlamavirahitapArzvayoH prAyeNa nAlpamapyaparamasti muktvaikamanapatyatAduHkham , tat tu daivAdatizayenA azravaNAhaM zravaNAyogyam , asti ? nAstItyarthaH, eSa bhavadabhimukhaktI, ahamiti zeSaH, vijJApayAmi bhavajjizAsitaM sarva bodhayAmi / tathAhi-sakalasyApi samagrasyApi, asya pratyakSabhUtasya, bhAratavarSasya bharatakSetrasya, cUDAlaGkArabhUtA mastakAlaGkArabhUtA, raghu-dilIpa-dazarathaprabhRtInAm , narAdhipAnAM prAcInAnAM rAjJAm , gotrarAjadhAnI kulaparamparAgatarAjadhAnI, sarvanagarINAm , pradhAnabhUtA zreSThA, ayodhyAbhidhAnA ayodhyAnAnnI, asau purI / ikSvAkukulasambhavaH ikSvAkuvaMzotpanaH, ahamapi, kiyato'pi katipayabhAgAvacchinnasya, bhAratavarSasya, bhoktA adhikartA / vartamAnakSoNIpAlApekSayA vartamAnAH-sAmpratikA ye, kSoNIpAlA:-pRthvIpAlAH, tadapekSayA, bhUyasA bahutareNa, vibhavena dhanena, bhUyasA prabhAveNa kozadaNDatejasA, bhUyasA senAparicchadena senAyAH paricchadaH-hastyazvarathAdipakaraNam , tena, bhUyasyA pracura. tarayA, prabhuzacyA mantrotsAhazaktyA, bhUyasyA ca mahatyA ca, bhUpamaNDalAvAsyA khavazavartirAjasamUhaprApyA, bhUmaNDaleti pAThe bhUmaNDalasya, AvAyA-prAptyA, khAmitayetyarthaH, sametaH, meghavAhanAkhyaH meghavAhananAmA, medinIpatiH bhUpatiH, asmIti zeSaH / iyamapi matpArzvavartinI strI, mahati prazaste, mUrdhAbhiSiktakSatriyAnnAye mUrdhAbhiSiktAnAM-mUrdhani mastake'bhiSiktAnAM kRtAbhiSekANAm , atyAhatAnAmityarthaH, kSatriyANAma , AmnAye-vaMze, upajAtajanmA jAtotpattikA, uccakulaprasUtetyarthaH / samagrasyApi samastasyApi, matparigrahasya matparivArasya, mAnanIyA AdaraNI purapradhAnA sarvasmin-samapre, antaHpure-rAjastrImaNDale, pradhAnabhUtA-zreSThA, madirAvatI, nAmeti prasiddhau, premapAtraM mehAspadam , me mama, kalatraM bhAryA, astIti zeSaH / anayA madirAvalyA, asmAkam , trivargasampattiH trayANAM-dharmArthakAmAnAm , vargaHsamUhaH, trivargaH, tadrUpA sampattiH, avikalA paripUrNA / anayetyasya prativAkyaM sambandhAd anayA rAjyacintAbhAraH, anudvejakA udvegAjanakaH, mahIspRhaNIyAH mayAM-pRthivyAm , spRhaNIyAH-abhilaSaNIyAH, bhogAH, anayA AkIrNAH puJjitAH, yadvA AkIrNA mahI spRhaNIyAzca bhogA iti / yauvanaM mattAruNyam , anayA, saphalaM phalasahitam / ajanitavIDaH ajanitA-anutpAditA, brIDA-lajA yena tAdRzaH, anayA, krIDArasaH khelanAnandaH, bhavati / anayA vilAsA: "gatisthAnAsanAdInAM mukhanetrAdikarmaNAm / vizeSastu vilAsaH syAdiSTasaMdarzanAdinA" / iti paribhASitaceSTAvizeSAH, abhilaSaNIyAH spRhaNIyAH / anayA mahotsavA nRtyAdirUpAH, prItidAyinaH prItijanakAH / anayA jIvalokaH matyelokaH, ramaNIyaH manoharaH, astIti zeSaH / anayA manmathAnA kAmadevAjJA, mAnanIyA AdaraNIyA, bhavatIti zeSaH / anayA gRhasthAzramasthitiH gRhasthAzramamaryAdA, pAlanIyA rakSaNIyA. bhavatIti zeSaH / AvayoH dampatyoH. a asvasthatAhetustu, ekam , anapatyatAduHkhaM santAnazUnyatAduHkham , muktvA tyaktvA, prAyeNa alpamapi kizcidapi, aparam anyad , duHkhamiti zeSaH, nAsti / kIdRzayorAvayoH ? gurujanadevatAbhattyanubhAvAt gurujane devatAyAM ca yA, bhaktiHprItiH, tadanubhAvAt-tatprabhAvAt , anudinopacIyamAnasakalasaMkalpitArthayoH anudina-pratidinam ; upacIyamAnAHvardhamAnAH, sakalAH-samagrAH, saMkalpitArthAH-abhilaSitArthA yayostAdRzayoH / punaH dhanavisarakRtArthIkRtena dhanavisareNadhanasamUhena, kRtArthIkRtena-santoSitena, jhAtisArthena AtmIyajanatayA, sarvakAlam , avirahitapArzvayoH atyatapArzvayoH / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 95 sahyatAM gatam; tathAhi--azakyapratIkAreNa pratikSaNamanena janitalIbrahRdayavyathAvegayorekazayanavartinorapi pravAsagatayorivAnavekSita parasparayoradhikaduHsahaiH zvAsadahanoSmabhirardhapathadagdhadIpAnusArivilAsavalabhIzalabhasaGghAH laghavo'pi zatayAmA iva prayAnti nau vibhAvaryaH, evaM ca yat samAdiSTaM taduditam [ga] / ruditanimittamadhyamuSyAH kathayAmi -- adya kSapAcaramayAme kSaNamAtralabdhakSINanidro'hamAsAditAvasareNa yAmAGgarakSeNeva samupetya satvaramapatyacintAjvareNa vihitasAnnidhyo bauddha iva sarvataH zUnyadarzI santAnasiddhyarthamAtmanastAMstAnupAyAnitastato'nveSayannuSaH kAlakRtyAvedanAya praviSTena bandinA masRNamupagIyamAnamidamaparava kramazRNavam-- "vipavi viratA vibhAvarI nirapAyamupAssva devatAH / udayati bhuvanodayAya te kulamiva maNDalamuSNadIdhiteH" // bauddha iva zUnyadarzI vicAryamANaM na kiJcid vastu avayavAvayavirUpamastIti pazyati, santAnasiddhyarthamAtmanastAMstAnupAyAnitastato'nveSayan AtmanaH - jIvasya, jJAnalakSaNapravAhasAdhanopAyAn yuktikalApAn anveSayatibhanyanna putrAbhAvAt sarvaM zUnyaM pazyati, AtmanaH svasya apatyasantateH upAyAn- hetUn, anveSayati [ gha ] | pratIkSya: tasu anapatyatAduHkhaM tu, daivAt durbhAgyavazAt, asahyatAM soDhumazakyatAm, gataM prAptam / tadeva darzayati tathAhi / azakyapratIkAreNa azakyaH - svakRtyasAdhyaH, pratIkAraH - nivRttyupAyo yasya tAdRzena, anena anapatyatAduHkhena, pratikSaNaM pratyekakSaNam, janitatIvra hRdayavyathAvegayoH janitaH, tItraH - niratizayaH, hRdayavyathAyAH - antastApasya, vegaH - prAdurbhAvo yayostAdRzayoH, nau AvayoH, ekazayanaghartinorapi ekazayyAzayAnayorapi, pravAsagatayoriva dezAntaraM gatayoriva, anavekSitaparasparayoH anyo'nyadarzana saubhAgyazUnyayoH / adhika dussa haiH zvAsadahanoSmabhiH zvAsAbhitApaiH, ardhapathadagdhadIpAnusArivilAsavalabhIzalabhasaGghAH ardhapathe - dIpAgamanamArgArdha eva, dagdhaH - bhasmIkRtaH, dIpAnusArI-dIpAnudhAvI, vilAsavalabhIzalabhAnAM-vilAsabhavanabhittimastakasthavakakASThAdhiSThitapataGgAnAm, saGgho yAsu tAdRzyaH, pralaghavo'pi atyalpA api, vibhAvaryaH rAtrayaH, zatayAmA iva zataM yAmAH - praharA yAsAM tAdRzya iva prayAnti vyatiyanti, vilambena vyatiyantIti bhAvaH / evaM ca anena prakAreNa ca yat samAdiSTaM yad vaktumAzaptam, tad, uditam uktam [ga] 1 www amuSyAH madirAvatyAH khapanyAH, ruditanimittamapi rodanakAraNamapi kathayAmi nivedayAmi / adya asmin dine, kSapAvaramayAme kSapAyAH - rAtreH, carame - antime yAme - prahare, "dvau yAma-praharau samau" ityamaraH kSaNamAtralabdhakSINanidraH kSaNamAtraM - kizcitkAlamAtram, labdhA-prAptA, kSINA zAzvatikacintAkRzA nidrA yena tAdRzaH, kSapApadAdi-nidrApadAntaikasamAsapAThakalpe tu kSapAcaramayAme IkSaNamAtreNa-nayanamAtreNa, na tvantaHkaraNena, cintAtmakavRttiyogena tasya tadAnImapi jAgRtatvAditi bhAvaH, labdhA nidrA yena tAdRzaH, svapnAvastha ityarthaH, aham, AsAditAvasareNa prAptAvasareNa, yAmAGgarakSeNeva yAme - ekaikaprahare, anaM- rAjJaH, zarIraM rakSati yaH sa yAmAGgarakSaH, tenevetyutprekSA, apatyacintAsaMjvareNa santAnacintAsantApena, "santApaH saMjvaraH samau" ityamaraH, satvaraM zIghraM samupetya samupAgatya, vihitasAnnidhyaH vihitaM - kRtam, sAnnidhyaM sAmIpyaM yasya tAdRzaH san bauddha iva buddhAnugAmIva, sarvataH paritaH, zUnyadarzI putrAbhAvena sarvaM zUnya mitra pazyatIti tathAbhUtaH, pakSe nIlAdInAM jJAnAkAratayaiva siddhayA bAhyavastUnAmasattvena, zUnyaM - bAhyavastuzUnyaM tattadAkAravijJAnamayameva, jagat pazyati yaH sa tathAbhUtaH, AtmanaH svasya, santAnasiddhayarthaM santaterutpattyartham, pakSe Atmano jIvasya, vijJAnadhAropapattyartham, tAMstAn nAnAvidhAn upAyAn sahopalambhaniyamAdiyuktisamUham, pakSe kAraNAni, anveSayan vitarkayan, uSaHkAlakRtyAvedanAya prAbhAtikakAryakramodbodhanAya, praviSTena svazayanAgAradvAramAgatena, bandinA stutipAThakena, upagIyamAnam upa- samIpe, sukhareNa paThyamAnam idam anupadavakSyamANAnupUrvIkam, apararvakraM tatsaMjJakacchando vizeSabaddhaM padyam, azRNavaM zrutavAn / nRpa ! bho rAjan!, te tava vipadiva vipattiriva sutasaubhAgyazUnyatvApattirivetyarthaH, vibhAvarI rAtriH, viratA vyatItA, " vibhAvarI-tamakhinyau rajanI yAminI tamI" ityamaraH, tava santAnAbhAvasamaya vyatIta iti yAvat, kuta ityAha-yataH tava kulamiva uSNadIdhiteH sUryasya, maMNDalaM bhuvanodayAya jagatprakAzanAya, pakSe jagadvardhanAya, Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA zrutvA copajAtaharSazcintitavAn--'aho mahAtmanA'nena mAgadhaputreNa yadRcchayA'pi gAyatedamaparavakramAveditaH karaNIyamUDhasya me kAryasiddhathupAyaH, tadidamevAGgIkaromi sArasvatamasyopadezavacanam , ArAdhayAmi gatvA'raNyamupanatazaraNyAM kAmapi prakhyAtAM devatAm' iti, utthAya ca yathAkriyamANaM paurvAhnikAnuSThAnamanuSThAyAdhiruvAntaHpuraprAsAdamimamasyAzcitrazAlikAyAH prAGgaNavitardikopaviSTAM samAzliSya devImidaM saduHkhamavadam'devi! tvadapatyasantatinimittamito mayA gatvA'raNyamA varapradAnAd devatArAdhanaM kartumadhyavasitam , yAvazca siddhaprayojano'hamAgacchAmi tAvat tvayA zuzrUSamANayA gurujanamiha sthAtavyam' iti, nizamya cedamazrutapUrvamatiduHsahaM vacanamasmAkamakasmAdeva mUJchiteyam , ucchannasaMjJA ca tiryak patantI satvareNopasRtya dhAritA parijanena, sthitvA ca kSaNaM samAzvastA, niHzvasya cAtidIrghamidamapAraduHkhabhArabhajyamAnagalasaraNyA gaditamanayA svareNa gadgadena svairam-'Aryaputra! santAnakAryasiddhaye tava prasthitasya nAhaM pratipanthinI, kizca punaridaM vijJApayAmi udayati Avirbhavati, pakSe santatyA vardhate, vardhanonmukhamAsta ityarthaH, atastatpratyUhApanodanAya, nirapAyaM nirupadravaM yathA syAttathA, devatAH kheSTadevAn , upAsva ArAdhaya / zrutvA ca tathA nizamya ca, upajAtaharSaH utpannAnandaH, cintitavAn AlocitavAn , ahamiti zeSaH / kimityAha-aho ityAzcarye, anena nikaTasthitena, mahAtmanA atItAnAgatAdijJAtrA, mAgadhaputreNa bandisutena, idaM zrUyamANam , aparavakaM tatsaMjJakacchandovizeSam , yahacchayA'pi khecchayA'pi, gAyatA, karaNIyamUDhasya kartavyamUDhasya, me mama, kAryasiddhadhupAyaH kAryasya-putrotpattirUpasya, siddheH, upAya:devatopAsanarUpaH, AveditaH jJApitaH, "syurmAgadhAstu magadhA bandinaH stutipAThakAH" ityamaraH / tat tasmAddhetoH, idameva zrUyamANameva, asya mAgadhaputrasya, taduccAritamityarthaH, sArasvataM sarakhatyA upadezavacanam , devatopAsanopadezavAkyam , aGgIkaromi tadanusAramanutiSThAmItyarthaH / araNya vanam , gatvA, upanatazaraNyAm upanatAnA-khAzritAnAm , zaraNyAMzaraNe rakSaNe sAdhuH-zaraNyaH, tAdRzIm , prakhyAtAM prasiddhAm , devatAm ArAdhayAmIti / utthAya ca anena saMkalpena zayanAdapasRtya ca, yathAkriyamANaM kriyamANamanatikramya, nityakRtyarUpamiti yAvat , paurvAhikAnuSThAnam ahaH pUrva pUrvAhaH, divasaprathamabhAgaH, tatra bhavaM paurvAhnikam , tAdRzam , anuSThAna kRtyam , anuSThAya kRtvA, imaM pratyakSabhUtam , antaHpuraprAsAdaM rAjJIniketanam , adhiruhya Aruhya, asyAH pratyakSabhUtAyAH, citrazAlikAyAH citravarNazAlAyAH prAGgaNavitardikopaviSTAM prAGgaNe yA vitardikA-vedikA, tasyAmupaviSTAm , "syAd vitardistu vedikA" ityamaraH / devIM rAjJIm , madirAvatImityarthaH, samAzliSya samyagAliGgaya, saduHkhaM duHkhapUrvakam , idaM khasaMkalpAdivAkyam , avadam uktavAn / kimityAha-devi! rAjJi!, tvadapatyasantatinimittaM tavApatyasantatiH-apatyasamUha eva, nimittaM-phalavidhayA kAraNaM yasmistAdRzaM yathA syAttathA, yadvA svadapatyasantateH, nimitta-prayojaka yathA syAttathA, itaH asmAt sthAnAt, araNyaM tapovanam , gatvA, A varapradAnAt putrAtmakavaradAnaparyantam , mayA, devatArAdhanaM devatopAsanam , kartum anuSThAtum , adhyavasitaM nizcitam , yAvazca yAvatkAlam , siddhaprayojanaH prAptavaraH, aham , AgacchAmi, tAvat tAvatkAlam , tvayA bhavatyA, gurujanaM svazvazrUprabhRtim , zuzrUSamANayA niSevamANayA, iha atraiva, sthAtavyaM nivasanIyam / idam ucyamAnam , azrutapUrva pUrva kadA'pyazrutam , atiduHsahaM vizleSAvedakatvena duHzravam , asmAkam vacanaM vanagamanavAkyam , nizamya ca zrutvA ca, akasmAdeva hetuvizeSavyatirekeNaiva, iyaM madirAvatI, mUJchitA mUrchAmavAptavatI, ucchannasaMjJA ca vidhvastacaitanyA ca satI, tiryak kuTilam , patantI adho luThantI, satvareNa tvarAzAlinA, parijanena khajanena, upasatya samIpametya, dhAritA avalambitA, ca punaH, kSaNaM kiJcit kAlam , sthityA sthairyamAzritya, samAzvastA pratyAvRttacaitanyA, samajani, atidIgha niHzvasya ca caitanyapratyAvRttyA mahAntaM niHzvAsaM gRhItvA ca, apAraduHkhabhArabhajya. mAnagalasarapayA apArasya-anantaduHkhasya, bhAreNa, bhajyamAnA- vidAryamANA, galasaraNi:-kaNThazvanimArgoM yasyAstAdRzyA, bhidyamAnakaNThayetyarthaH, anayA madirAvasyA, gaddena vizleSavedanayA'vyaktela, khareNa, svairaM svatantraM yathA syAttathA, idam anupadavakSyamANavAkyam , gaditaM pratipAditam / Aryaputra! rAjakumAra!, santAnakAryasiddhaye santAnasya-putrAtmakasya, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 97 " yathA tava tathA mamApyArAdhanIyA devatA, evaM ca kasmAt parityajya mAmeka eva vrajasi vanam atha manyase madIyArAdhanenaiva siddhaM tacArAdhanamiti kasyAtra sandehaH, kintvidAnIM tvamujjhitAparAntaHpurikAsamIhito matkRte vrataM cariSyasIti vacanazatairapi na pratyemi, na ca tvayA virahitA muhUrtamapi sthAtuM zakromi, tadavazyaM mayApi gantavyamaraNyam, avamanya cedaM gacchasi mAM gaccha, sidhyatu tavAbhIghram dRSTastvamadhunaiva' ityabhidadhAnA lalATavilulitavizRGkhalAlakapaddhatiradhomukhIbhUtA, bhUyo'pyanubadhyamAnayA ca niHzabdamavajitAbdajaladhArairazrudhArai ruditamanayA, na punaH kiJciduditam [gha] / tadiyamasthAna evAtmAnugamanena kurvatI me gamanabhaGga bhagato'pi yujyate vaktuM yathAyuktam' ityuktavati pArthive cittaparibhAvitatadIyopatApadantodvego munistatkSaNameva yoganidrAbhagAt / unmudritekSaNaJcAnaticireNa sapraharSo nRpamuvAca 'rAjan ! bhuktabhUyiSThamadhunA vartate tavApatyasantatipratibandhakamadRSTam, ato manasi dhRtimAdhehi, mA vidhAH svalpamapi viSAdama, mA samutpAdaya cittakhedamasyAH sadA sukhocitAyA nijapraNayinyAH pratikUlA . kAryasya, siddhaye - niSpattaye, prasthitasya kRtAraNyaprasthAnasya, tava, ahaM na pratipanthinI pratibandhinI / kiJca kintu, punaH, idaM vijJApayAmi bodhayAmi / kimityAha - yathA yena prakAreNa tava devatA ArAdhanIyA, tathA tena prakAreNa mamApi / evaM ca evaM sati ca kasmAt kutaH kAraNAt, mAM parityajya ihaiva tyaktvA, eka eva ekAkyeva, vanaM vrajasi gacchasi / atha ced madIyArAdhanenaiva matkartRkArAdhanayaiva tavArAdhanaM svatkartRkArAdhanam, siddham, AvayorabhedAt, iti manyase, atra asmin viSaye, kasya sandehaH ? na kasyApItyarthaH, kintu ujjhitA parAntaHpurikAsamIhitaH ujjhitaM - tyaktam, aparAntaHpurikANAm-anyarAjJInAm, samIhitam - abhilaSitaM yena tAdRzastvam, idAnIM matkRte madarthameva, trataMdevatArAdhanam, cariSyasi AcariSyasi, iti vacanazatairapi zapathavAkyazatairapi na pratyemi vizvasimi / na ca nApi, tvayA virahitA tyatAsham, muhUrtamapi kSaNamapi, sthAtuM jIvitum, zaknomi prabhavAmi / tat tasmAt mayA'pi, araNyaM vanam avazyaM nizcitameva, gantavyam / cet yadi, mAm, avamanya upekSya, gacchasi gaccha / taya, abhISTam abhilaSitam, sidhyatu | adhunaiva idAnImeva tvaM dRSTaH mayA khadRSTigocaratAM nItaH, tvatprayANottaraM mamApi lokAntaraprayANAvazyambhAvena punardarzanAsambhavAt matyAgasvabhAvo'dhunaiva tvaM jJAto mayA na pureti vArthaH / iti ittham, abhidadhAnA kathayantI, lalATavilulitavizRGkhalAla kapaddhatiH lalATe - bhAlasthale, vilulitA - vikSiptA, vizaGkhalA- vimuktabandhanA, alakapaddhatiHkezazreNiryasyAstAdRzI satI, adhomukhIbhUtA avanatamastakA jAtA / bhUyo'pi punarapi, anubadhyamAnayA ca vaktumaturudhyamAnayA ca, niSidhyamAnayA ceti pAThe vanagamanAnnivAryamANayA cetyarthaH, anayA madirAvatyA, niHzabdam anyAnavagataye zabdarahitaM yathA syAttathA, avajitAbdajaladhAraiH avajitA- tiraskRtA, abdasya- meghasya, jaladhArA yaistAdRzaH, azrudhAraiH nayanajaladhAraiH ruditaM rodanaM kRtam, punaH na kiJcit kimapi, uditam uktam [gha] / tat tasmAt, asthAne va anavasare eva, AtmAnugamanena khAnutrajanAgraheNa me mama, gamanabhaGgaM gamananirodham, kurvatI, iyaM madirAvatI, bhagavato'pi tavApi vidyAdharamuneH yathAyuktaM yathocitam vaktaM kimapi kathayitum, yujyate yogyA vartate / iti ittham, pArthive rAzi, uktavati niveditavati, muniH cittaparibhAvitatadIyopatApadattodvegaH cittena manasA, paribhAvitaH - samAlocito yaH, tadIyopatApaH- tatsambandhI upatApaH - apatyAbhAvaduHkham tena dattaH janitaH, udvegaH- uddhamaH, hRdayasambhrama iti yAvat, yasya tAdRzaH san "udvega ume" ityamaraH, tatkSaNameva nRpanivedanasamaya eva, yoganidrAM samAdhirUpanidrAm, agAt prAptavAn / ca punaH, anaticireNa anativilambena, unmudritekSaNaH unmIlitalocanaH san, sapraharSaH prakRSTaharSasahitaH, nRpam, udhAca vakSyamANamAzvAsanavAkyaM kathayAmAsa / kimityAha - rAjan ! adhunA tava, apatyasantatipratibandhakam apatyotpattipratirodhakam, adRSTaM duritavizeSaH, bhuktabhUyiSThaM bhuktA bhUyiSThA bahutarA aMzA yasya tAdRzam, ghartate avaziSyate / ataH asmAddhetoH, manasi hRdi, dhRtiM dhairyam, Adhehi janaya, svalpamapi alpamapi viSAdam apatyAbhAvaduHkham mA vidhAH na kuru / sadA sarvakAle, sukhocitAyAH sukhayogyAyAH, 13 tilaka0 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA caraNena, muJcAraNyagamanaspRhAm , gRhAvasthita eva kuru devatArAdhanam , arpaya samastasyApi vanavAsocitasya klezasyAGgam , aGgIkuru munivratakriyAm / kiM te dUravartinIbhiraparAbhirdurArAdhyAbhirdevatAbhiH; imAmeva prakRtisaumyAM satatasannihitAmupAssva sakalakSitipAlakuladevatAM rAjalakSmIm, iyaM hIkSvAkubharatabhagIrathAdibhUpAlaparAkramakrItA tvadanvayanisargapakSapAtinI tvayA sakalabhuvanapratIkSyeNa zucinA dhArmikeNa nigRhItendriyavRttinA dRDhabhaktinAtyudArAzayena pramAdaparihAriNA kAlocitajJena prakramaprakaTitakSAtratejasA vidhivadArAdhyamAnA niyamAt prasAdaM gamiSyati, abhimatArthaviSayaM ca varamacireNa vitariSyati [] / amUM ca bhaktipravaNena cetasA gRhANa nirvikalpamalpapuNyajanadurlabhAM tribhuvanakhyAtayazasamaparAjitAbhidhAnAmazeSavidyAdharendravanditAM vidyAm , kuru divasasya rAtrezca bhAgatrayamazUnyaM devArcanena, avasAne ca tasya japa japyacaritasamAhitena Tippanakam-pratIkSyaH-pUjyaH [k]| asyAH purovartinyAH, nijapraNayinyAH svapriyAyAH, pratikUlAcaraNena anabhimatAcaraNena, cittakheda hRdayaviSAdam , mA samutpAdaya na janaya / araNyagamanaspRhAM vanagamanakAmanAm , muzca yaja / gRhAvasthita eva nijaniketane sthita eva, devatArAdhanaM kheSTadevatopAsanaM kuru / samastasyApi sarvasyApi, vanavAsocitasya vanavAsabhogyasya, klezasya kaSTasya, aGgaM tAdRzakaSTasahanakSama zarIram , arpaya samarpaya, gRhe sthitvaiva vanavAsocitaniyamAn sahaskhetyarthaH / munivatakriyAM munivratAnAM-tadyogyopavAsAdiniyamAnAm , kriyAm-anuSThAnam , aGgIkuru svIkuru / dUravartinIbhiH araNyarUpadUrasthAnasthAbhiH, durArAdhyAbhiH duHkhenArAdhanIyAbhiH, aparAbhiH kharAjyalakSyA anyAbhiH, devatAbhiH, te tava, kim ? na kimapi prayojanamiti bhaavH| prakRtisaumyAM nisargamanoharAm , satatasannihitAm anavarataM samIpagAm , sakalakSitipAlakuladevatAM sakalAnAM sarveSAm , kSitipAlAnA-nRpANAm , kuladevatAM kulaparamparopAsyadevatAm , imAM pratyakSabhUtAm , rAjalakSmI rAjasampattimeva, rAjasampadadhiSThAtrI lakSmInAmnI devImevetyarthaH, upAssva ArAdhya / hi yataH, ikSvAku-bharatabhagIrathAdibhUpAlaparAkramakrItA ikSvAku-bharata-bhagIrathAdayo ye, bhUpAlAH-prAcInanRpatayaH, teSAM parAkrameNa-sAmarthena, krItA-arjitA vazIkRtetyarthaH / tvadanvayanisargapakSapAtinI tvadanvayasya-svadvaMzasya, nisargeNa-khabhAvena, pakSapAtinIpraNayinI / iyaM rAjalakSmIH / sakalabhuvanapratIkSyeNa nikhilajagataH, pratIkSyeNa-pUjyena, zucinA pavitreNa, dhArmikeNa dharmAcAriNA, nigRhItendriyavRttinA vazIkRtendriyavyApAreNa, dRDhabhaktinA pUjanIyajanaviSayakasthiraprItizAlinA, atyudArAzayena paramoccahRdayena, pramAdaparihAriNA pramAdamanavadhAnatAM parihartuM zIlamasya tAdRzena, pramAdazUnyena, kAlocitazena yasya kAlasya yat kAryamucitaM yogyaM tadabhijJena, idamasmin kAle kartavyamityetAdRzaprajJAsampancenetyarthaH, prakramaprakaTita. kSAtratejasA prakrameNa--kramazaH, yadvA prakrame-avasare, prakaTitam-AviSkRtam , kSAtratejaH-kSatrasyedaM kSAtram , kSatriyasambandhi, tejaH-sAmarthya zauryamityarthaH, yena, yadvA kSAtreSu-"zaurya tejo dhRtirdAkSyaM yuddhe cApyapalAyanam / dAnamIzvarabhAvazca kSAtraM karma khabhAvajam" // iti gItAgIteSu kSatriyasambandhikarmasu, tejaH-parAkramo yena tAdRzena tvayA, yadvA prakrame-devatArAdhanAvasare, prakaTitaM-nAnopadravopanipAte'pyavicalatayA prakAzitam , kSAtratejaH-kSatriyaparamparAgataprauDhasAmarthya yena tAdRzena tvayA, vidhivat zAstroktakameNa, ArAdhyamAnA upAsyamAnA satI, niyamAt nizcayena, prasAdaM prasannatAm , gamiSyati anubhavi. dhyati / ca punaH, abhimatArthaviSayam abhimataH-abhilaSito yo'rthaH-putrarUpaH, tadviSayaM-tajanakam, varam AzIvakyim , acireNa avilambena, vitariSyati dAsyati [ng]| ca punaH, alpapuNyajanadurlabhAm alpaM-parimitam , puNyaM-sukRtaM yeSAM tAdRzairjanaiH, durlabhAM-duSprApAm , tribhuvanasyAtayazasaM lokatrayaprasiddhaprabhAvAm , azeSavidyAdharendravanditAm azeSaiH-samastaiH, vidyAdharendraiH vidyAdhara zreSThaiH, vanditAm-AdRtAm , aparAjitAbhidhAnAM na parAjitA kadAcidanyavidhayetyaparAjitA, abhidhAnam-anvarthanAmadheyaM yasyAstAdRzIm , amUm anupadamupadezyamANAm , vidyAM devIsamadhiSThitamatrarUpAm , bhaktipravaNena prItipUrNena, cetasA, nirvikalpaM grahItavyatvasaMzayazUnyaM yathA syAttathA, gRhANa avadhAraya / divasasya dinasya, rAtrezca, bhAgatrayaM prAtamadhyAhasAyarUpAn pradoSanizIthoccandrarUpAsnIna bhAgAn , devatArcanena devatApUjanena, Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| cetasA bhaktimajanaikacintAmaNimimAm , atimahAprabhAvA hyasau prayatnavatA puruSavizeSeNa satatamArAdhyamAnA nAsti tat phalaM yanna sAdhayati, phalAbhimukhIbhUtA ca trilokIpateH purandarasyApi ceto vidheyIkaroti, kimutAparAsAM devatAnAm / kevalaM kartavyeSu dRDhamapramAdinA bhavitavyam , AlocitavyaM ca samyakprajJayA prastAvocitamanuSThAnam , prajJodyamAvaraNimanthAviva havirbhujaH pitarau kAryasiddheH, tau hi puruSavyApArAnugRhItI nAsti tad vastu yanna sAdhayataH' [ca] ityabhidhAya kRtapAvalokano vihitamantradevatAnudhyAnavidhividhAya narapaterAtmanazca vapuSi rakSAmantrAkSaramayaM kavacamupakarNamUlamanuccakairuccaritAkSarapadastA vidyAM nyavedayat / rAjA'pi savinayAbaddhakarasampuTaH zraddhAvatA hRdayena paramanugRhItamAtmAnaM manyamAno vidhAnatastA jagrAha, saMjJAdiSTaparijanasampAditaizca sAmAnyamanujezvaragRhadurlabhaiH puSpaiH phalaiH patrairaMzukai ratnAbharaNaizca bhUribhiH paramayA bhaktyA romAJcitatanurmunimarcayAJcakAra [ cha ] / virate ca pUjAyA rAjani punaH svasthAnopaviSTe prItahRdayo muniH azUnyaM pUrNa kuru| ca punaH, tasya devatArcanasya, avasAne ante, japyacaritasamAhitena japyacariteSu-japyasya japayogyasya devasya cariteSu, samAhitena-tadbhAvanaikAgratAM gamitena, cetasA manasA, bhaktimajanaikacintAmaNi bhaktimantaH-sevAkAriNaH zraddhAlavo vA ye janAsteSAM kRte, ekam-advitIyam , cintAmaNi-sadyazcintitAkhileSTasAdhakamaNivizeSarUpAm , imAM mayopadizyamAnAM vidyAm , japa jApaM kuru, atimahAprabhAvA niratizayazaktizAlinI, asau vidyA, prayatnavatA udyamavatA, puruSavizeSeNa bhaktimatA puruSeNa, santataM nirvicchedam , ArAdhyamAnA upAsyamAnA satI, tat phalaM nAsti jagati na vidyate, yad na sAdhayati na sAdhayituM zaknoti / ca punaH, asau phalAbhimukhIbhUtA phalapradAnaparA satI, trilokIpateH lokatrayezvarasya, purandarasyApi indrasyApi, cetaH hRdyam , vidheyIkaroti vazIkaroti, kimuta kA kathA, aparAsAm anyAsAM devatAnAm , kevalaM kintu, kartavyeSu devArcanAdiniyamapAlaneSu, dRDham atyantam , apramAdinA anavadhAnazUnyena, nirantaramavahitahRdayeneti yAvat , bhavitavyaM vartitavyam / ca punaH, samyakprazayA vivekanudhyA, prastAvocitaM prastAvasyaavasarasya, ucita-yogyam , avasarAnukUlam , anuSThAna kAryasampAdanam, AlocitavyaM vivecniiym|| havirbhujaH agneH, araNimanthAviva araNiH-agniprAdurbhAvakakASThavizeSaH, manthaH-tayoH kASThayoH saMgharSaH, tAviva, prazodyamau prajJA-vivekabuddhiH, udyamaH-udyogaH, tau, kAryasiddheH kAryasAphalyasya, pitarau janako / hi yataH, tau prajJodyamau, puruSavyApArAnugRhItau puruSasya vyApAreNa-kAryAnuSThAnena, anugRhItI-sahakRtau santo, tadvastu tAdRzamiSTavastu, nAsti na vartate, yanna sAdha. yataH na sampAdayataH, na prApayata iti yAvat / iti ityam ,abhidhAya uktvA, kRtapAvalokanaH kRtaM pArzvayoravalokana janAntarAbhAvaparIkSaNaM yena tAdRzaH san , vihitamantradevatAnadhyAnavidhiH vihitaH-kRtaH. mantradevatAyAH-mantrA devatAyAH, anudhyAnasya-smaraNasya, vidhiH-manassamAdhAnAtmakavyApAro yena tAdRzaH san muniH, narapate rAjJaH, Atmanazca khasya ca, vae re, rakSAmantrAkSaramayaM rakSAyAH-zarIrarakSaNasya, yAni mantrAkSarANi tanmayaM kavaca-varma, vidhAya paridhAya, upakarNamUlaM karNamUlasamIpe, anuccakaiH atimandavareNa, uccaritAkSarapadaH uccaritAni akSarANi padAni ca yena tAdRzaH san , tAm aparAjitAM vidyAm , nyavedayat upadiSTavAn / savinayAbaddhakarasampuTaH savinaya-vinayasahita yathA syAttathA, A-samantAt , baddhaH-nirmitaH, karayoH-hastayoH, saMpuTa:-saMzleSaNaM yena tAdRzaH, kRtAmralirityarthaH, rAjA'pi meghavAhano'pi, zraddhAvatA prItipUrNena, hRdayena, AtmAnaM kham , param atyantam , anugRhItam anukampitam , manyamAnaH khIkurvANaH, vidhAnataH vidhipUrvakam , tAM vidyAm , jagrAha gRhItavAn / ca punaH, paramayA atyantayA, bhaktyA prItyA, romAJcitatanuH pulakitazarIraH, rAjA, saMjJAdiSTaparijanasampAditaiH samyag jJAyate yayA sA saMjJAsaGketavizeSaH, tayA, AdiSTAH-pravartitA ye, parijanA-khajanAstaiH, sampAditaiH samAnIyopakalpitaiH, sAmAnyamanujezvaragRhadurlabhaiH sAmAnyamanujezvaragRhe-sAdhAraNanRpamandire, duSprApaiH, bhUribhiH bahubhiH, puSpaiH manoharakusumaiH, phalaiH naivedyabhUtakadalyAdiphalaiH, patraiH tatsthApanAya kadalIprabhRtidalaiH, ratnAbharaNaiH ratnAlaGkaraNaiH, muni vidyAdharamunim , arcayAJcakAra pUjayAmAsa [cha ] 1 ca punaH, rAjani pUjAyA virate nivRtte, punaH khasthAnopaviSTe khasthAnasthite ca sati, prItahadaya: . Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA pAtrakRtopakAratayA kRtArthamAtmAnaM manyamAnastUSNIka eva kSaNamAtra sthitvA kizcidalitakandharo bhartuH pRSThabhAge samupaviSTAM vinayanibhRtavapuSaM praharSanirbharAM madirAvatI prasAdAyA dRSTayA suciramavalokya sasmitamavAdIt 'rAjaputri ! nivartitastAvadaraNyagamanAdeSa te praNayI janaH, niyojitazcAtiduSkare devatArAdhanakarmaNi, mA sma kupyazcetasi yadasmAbhirakRtyA praznamaznutyA prativacanamagRhItvA'numatiM mahAbhAgAyAH kRtAsya cetaso niyazraNA, nivAraNA ca viSayopabhogasukhAnAm , atra ca bhavatkalyANasampAdanasatvarA cittavRttirevAparAdhyati, na buddhiH / kalpazcAyaM yato'sya katicid dinAni dUrasthitayaiva kalyANabhAginyA sarvApi kartavyA bhartRjanocitA pratipattiH, tathAhi-AtmA nivAraNIyo dhRtyA na vRttyA, svabhAvasnigdhayopasarpaNIyo dRSTyA na kAyayaSTayA, sambhASayitavyo manasA na vacasA, preSayitavyAH zarIravArtApalambhAya sakhyazcaturavarNarekhA nAnaGgalekhAH, bahu mantavyamavasthAnaM viralaparijane devatAyatanavane na ratibhavane, zrAvayitavyaH zravaNahArINi devatAstuti Tippanakam-mAgadhI-nagnAcAryabhAryA / kaNTakini kaNTakayukte, romAJcite ca [ja] / tRptamanAH, muniH, pAtrakRtopakAratayA pAtre-yogyajane, kRta upakAro yena tAdRzatayA, AtmAnaM kRtArtha kRtakRtyam , manyamAnaH, tUSaNIka eva gRhItamauna eva, kSaNamAna sthitvA, kiJcidalitakandharaH kiJcid-ISad, valitA-calitA, tiryagbhUtetyarthaH, kandharA-grIvA yasya tAdRzaH san ,bhartuH patyuH, meghavAhananRpateriti yAvat , pRSThabhAge pazcAdbhAge, samupaviSTAM samyagAsitAm , binayanibhRtavapuSaM vinayanizcalazarIrAma , praharSanirbhara praharSeNa-prakRSTaharSeNa, nirbharA-pUrNam , madirAvatI tatsaMjJakarAjJIm, prasAdAyA prasAdena-prasannatayA, ArdrayA-sarasayA, dRSTayA, suciraM sudIrghakAlam , avalokya nirIkSya, sasmitam ISaddhAsAnvitaM yathA syAttathA, avAdIt vakSyamANarItyA avocat / kimityAha-rAjaputri! rAjakanye!, te tava, eSa, praNayI priyo janaH, tApaditi vAkyAlaGkAre, araNyagamanAt vanagamanAt, nivartitaH nivaaritH| ca punaH, atiduSkare atidussampAde, devatArAdhanakarmaNi devArcanakArye, niyojitaH pravartitaH, cetasi manasi, mA sma kupyaH na kopaM kuru, yat yasmAt , asmAbhiH, praznamakRtvA vAmapRStyarthaH, mahAbhAgAyA: mahAnubhAvAyA bhavatyAH, prativacanam uttaravAkyam , azrutvA, anumati sammatim , agRhItvA aprApya, asya tava patyuH, cetasaH manasaH, niyantraNA araNyagamana pratibandhaH, viSayopabhogasukhAnAM viSayAH-cakSurAdIndriyagocarA rUpa-rasa-gandhasparza-zabdAH, teSAmupabhogaH-tattadindriyeNAnubhavaH, tajjanyasukhAnAm , nivAraNA ca kRtA vihitA / atra ca asmiMstu, vanagamanAdisamarthanakArye, bhavakalyANasampAdanasatvarA bhavatyAH, kalyANasya-zubhasya, sampAdane-sAdhane, satvarAkSiprakAriNI, cittavattireva madIyamanovRttireva, aparAdhyati nivAraNAtmakamaparAdhaM karoti, na tu baddhi maDIyamatyA tu sukhasAdhyakAryApekSayA kaSTasAdhyakAryasyaiva phalasiddhau zreSThatvasamarthanAt / kalpazca devatArcanasya vidhizca, ayaM viSayopabhogasukhanivAraNAcAraH, "kalpe vidhi-kramau" ityamaraH, yataH yasmAddhetoH, katicihinAni katipayadivasAn , kalyANabhAginyA saubhAgyazAlinyA bhavatyA, dUrasthitayaiva dUrata eva, asya skhabhartuH, bhartRjanocitA bhartRyogyA, pratipattiH satkiyA, zuzrUSetyarthaH, kartavyA vidhAtavyA, na tu samIpataH, tathA sati manovikSepApatteH / kathamityAha tathAhi, AtmA khaH, dhRtyA dhairyeNa, tuSTyA vA hetunA, nivAraNIyaH bhartuAvartanIyaH, na tu vRty| taducitanijAcaraNena saha, tavucitAcArasya dUrato'pi rakSaNasambhavAt / svabhAvasnigdhayA naisargikasnehAIyA, dRSTyA dRSTidvArA, AtmA, upasarpaNIya: patipArtha preSaNIyaH, na tu svabhAvasnigdhayA prakRtikomalayA, kAyayaSTyA yaSTivatkRzakAyadvArA / manasA manovRttibhUtayA bhartRcaraNaprItyaiva, AtmA, sambhAvayitavyaH sammAnanIyaH, na tu vacasA bhartA saha vAkhilAsena zarIravAtopalambhAya, tadIyavAsthyasamAcArabodhAya, cataravarNarekhA: manogatArthasaGketanakuzalAkSarapadbhirUpA eva, sakhyA, preSayitavyA: preSaNAhIH, na tu caturaH-puruSAntaHkaraNaharaNanipuNaH varNa:-gAravarNaH, rekhA-kapolapatra racanAdicihaM ca yAsAM tAdRzyaH, anaGgalekhAH vezyArUpAH sakhyaH, tAsAM manomAdakatvAt , "vezyAyAM tu khagAlikA, vAravAmiH kAmalekhA kSudrA" ityaMbhyatroktaH / viralaparijane viralAH khalyAH, parijanAH-pAndhavajanA yasmin tAdRze, devatAyatanapane devatAdhiSThitavane, avasthAnaM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| gItAni na nijacaraNanUpuraraNitAni, tvarayitavyaH sAyantanavidhaye sughaTitasandhibhirmAgadhIzlokairna suratadUtI. lokaiH, kArayitavyaH kaNTakini patracchedaviracanaM devatArcanaketakadalena kapolatale' [ja] ityukte maharSigA madirAvatI trapAtaralatArayA dazA'valokya patyurmukhamadhomukhIbabhUva / tAM ca tathAvasthitAM nirvacanAmadhaHsastAbhiralakavallarIbhirvilakSasmitamivAcchAdayitumAcchAditakapoladarpaNAM karanakhazuktibhiralagnamapi vilepanAkaM caraNomikAratnazakaleSu punaH punarullikhantImavanatagrIvatayA samyagavibhAvyamAnAmapi tatkAlakandalitApUrvazobhAkamanIyasya mukhacandrasya cArutAM ratnakuTTimAvalambinA pratibimbena pizunayantIM punaH punaravalokya kRtasmito narapatirmuni babhASe- 'bhagavan ! kimiti vAraM vAramenAM niyamayasi, nanvekavacasaiva sarvamavadhAritamanayA, pratipannaM caM manasA, kariSyati cAdya prabhRti sarvaM bhagavadAdiSTham , atidakSiNA hyasau prAyeNAparasyApi mAnyajanasya na karoti khasya sthitiH, bahu zreyaskara mantavyam , na na tu, ratibhavane keligRhe / zravaNahArINi karNakautukAvahAni, devatAstutigItAni devatAstutirUpANi, gAyanAni, zrAvayitavyaH zrAvaNenollAsayitavyaH, Atmeti zeSaH, na na tu, nijacaraNanUpuraraNitAni khapAdaparihitanUpuradhvanIn , teSAM manovyAmohakatvAt / sAyantanavidhaye sandhyAsamayocitAnuSThAnAya, sughaTitasamdhibhiH sughaTitaH-zravaNasukhArtha sampAditaH, sandhiH-vyAkaraNoktavarNasaMzleSaH, anekArthabodhacama yeSu tAdRzaiH, mAgadhIzlokaiH stutipAThikApaThyamAnapadyaiH, tAdRzapadyazravaNenetyarthaH, tvarayitavyaH AtmA zIghrayitavyaH, na tu sAyamtanavidhaye veSabhUSAvinyAsAya, sughaTitaH-susampAditaH, sandhiH-nAyaka-nAyikayoH sammelanaM yaistAdRzaiH, suratadUtIlokaiH sambhogArthasandehahAristrIjanaiH, AtmA tvarayitavyaH / kaNTakini kaNTakAnvite, devatArcanaketakadale devatArcanopakaraNabhUtaketakAkhyapuSpagumapatre, patracchedaviracanam anyo'nyasaMzliSTapatrANAM khaNDazo vizleSaNakAryam , kArayitavyaH, Atmeti zeSaH, na tu kaNTakini pulakite, kapolatale gaNDamaNDale, patracchedaviracanaM candanapaGkAdinA patrakhaNDa nirmANam [ja] / maharSiNA vidyAdharamuninA, iti ittham , ukta kathite sati, madirAvatI rAjJI, pAtaralatArayA lajAnavale. kamInikAzAlinyA, dRzA dRSTyA, patyu:-rAjJaH, mukham , avalokya nirIkSya, adhomukhI namramukhI, babhUva jAtA / tathAvasthitAm adhomukhIbhUyopaviSTAm , nirthacanA vacanarahitAm , gRhItamaunAmiti yAvat , adhAstAbhiH khabhartRvizleSanizcayopacitavedanAvazenAsaMyatatayA adhonipatitAbhiH, alakaghallarIbhiH kuTilakezarUpamaarIbhiH vilakSasitaM sAzcaryamISaddhAsam , AcchAdayitumigha tirodhAtumivetyutprekSA, AcchAditakapoladarpaNAm AcchAditau-AvRtau, calakapolau yasyAstAdRzIma . punaH karanakhazaktibhiH karanakharUpAbhiH zaktibhiH, alagnAmapi asaM. sRSTamapi, tAmiradhRtamapItyarthaH, vilepAkaM kuGkumadravacihnam , caraNormikAratnazakaleSu caraNAjulIyakaramakhamleSu, "AI. lIyakamUrmikA" ityamaraH, punaH punaH asakRt , ullikhantIM pratibimbayantIm , kuGkumAdidravalepanAbhAve'pi naisargikyA eva karanakhAteraGgulIyakaratneSu saGkrAntirAsIditi bhAvaH, punaH avanatagrIvatayA avanatA-adholambitA, grIvA-kandharA yayAM tAdRzatayA, samyagavibhAvyamAnAmapi samyaka-sphuTaM yathA syAttathA, alakSyamANAmapi, tatkAlakanda litApUrvazobhAkamanIyasya tatkAle-tarakSaNe, kandalitA-munivacanazravaNonmIlitA, yA apUrvazobhA, tayA kamanIyasya-spRhaNIyasya, mukhacandrasya, cArutAM sundaratAm , ratnakuTTimAvalamvinA ratnabaddhabhUmisaMkrAmiNA, pratibimbena, pizunayantI sUcayantIm, tAM madirAvatIm , punaHpunaH asakRt , avalokya, kRtasmitaH kRtamandahAsaH, narapatiH meghavAhanaH, munim , AvabhASe vakSyamANakrameNa vaktumArebhe / bhagavan ! AdhyAtmikazaktizAlin !, iti anayA rItyA, vAraM vAram anekavAram , enAM madirAvatIm , kiM kimartham , niyamayasi pratijJApayasi, nanu nizcaye, ekavacasaiva bhagavataH sakRduktyaiva, sarvam , aba. dhAritaM nizcitam , zrutAtmakasamyagjJAnagocarIkRtamiti yAvat, ca punaH, manasA mananAtmakavyApAravatA'ntaHkaraNena, pratipanaM mananAtmakajJAnagocarIkRtam , khIkRtamityarthaH,ca punaH, adya prabhRti adyArabhya, bhagavadAdiSTaM bhagavadAjJaptam, sarva kariSyati anuSThAsyati, hi yataH, atidakSiNA atizayena gurujanAdezAnuvartananipuNA, asau madirAvatI, prAyeNa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA vAkyamanyathA, kiM punarazeSabhuvanavanditazAsanasya mahAtaponidheH, kariSyati kevalaM vihAya apAmavalambya dhairyamunmucya strIsvabhAvasulabhamaprAgalbhyam ; asyA api budhyate svayaM vAsmanmukhena vA sakhIvacanadvAreNa vA vivakSitaM vaktum , abhyupagamAvedanena ca bhagavataH pramodaM janayitum , Atmano nirvahaNAnirvahaNe ca cintayitum ; athavA na kiJcidupadiSTenAnena, samprati prasthitA vanamiyam , galAyAM ca tatrAsyAmiha sthitasya me niSpratyUhamupajAtaM devatArAdhanam' ityabhidadhAnaM ca pArthivamadhikataramavanatAnanA racitabhaGgurabhrukuTibhUSaNena sA sAbhyasUyeva cakSuSA tiryagaikSata [ jha] | munirapi manAgupajAtahAsa:-'rAjan ! atimAtramutsukastvamidAnImeva vanamimAM netumicchasi, vidhehi tAvanmatrajapavidhim , ArAdhitaprasannayA rAjalakSmyA vitIrNamApnotu putravaramiyam, AsAdayatu tatprabhAveNa bhuvanatrayakhyAtamahasamAtmajam, pazyatu tadIyamAnanditasakalasaMsAraM kumArabhAvam , anubhavatu tadvadhUjanopajanitAni caraNaparicaryAsukhAni, tato dhRtAdhijyadhanuSi bhuvanabhAradhAraNa Tippanakam-anUsthitayozca pazcAdutthitayoH [] bAhulyena, aparasyApi anyasyApi, mAnyajanasya gurujanasya, vAkyam AdezaparAmuktim , na anyathA karoti atikAmati, azeSabhuvanavanditazAsanasya nikhilajagadAhatA''dezasya, mahAtaponidheH tapakhipravarasya, punaH kiM kathaiva ketyarthaH, kevalaM kintu, trapAM lajjAM vihAya, dhairya sahanazaktim , aghalambya gRhItvA, strIkhabhAvasulabham abalAjanocitam , aprAgalbhyaM kAtaratvam , unmucya tyaktvA, kariSyati bhagavata AdezaM pAlayiSyati, svayaM vA sAkSAdvA, sAkSApratipAdane lajA cedata Aha-asmanmukhena ghA asmadvArA vA, tathA'pi sA tadavasthetyata Aha-sakhIvacanadvAreNa vA khasakhI dvArIkRtya vA, asyA api madirAvatyA api, vivakSitaM vaktumabhimatam , vaktuM bhagavataH purastAt prakAzayitum , yujyate yogyam , ca punaH, abhyupagamAvedanena svasvIkAravijJApanena, bhagavataH, pramodam Anandam , janayitum utpAdayituM yujyate, ca punaH, AtmanaH khasya, nircahaNAnirvahaNe khaniyamapAlanApAlane, tadazakyatA-zakyate ityarthaH, cintayituM paryAlocayitum / athavA upadiSTena kartavyatvenAnupadamAdiSTena, anena kAryakalApena, na kiJcit kimapi na prayojanam / samprati iyaM vanaM prasthitA, tatra vane, asyAM madirAktyAm , gatAyAM satyAm , iha atra, niketana ityarthaH, sthitasya, me mama, ca tu, niSpratyUha nirvighnam , devatArAdhanam , upajAtaM niSpannam , bhaviSyatIti zeSaH / iti ittham , abhidadhAnaM kathayantam , pArthivaM rAjAnam , adhikataram atyadhikaM yathA syAttathA, avanatA''nanA adhomukhI, sA madirAvatI, sAbhyasUyeva abhyasUyayA-AkSepeNa, sahitevetyutprekSA, racitabhaGgurajhukuTibhUSaNena racitA-sampAditA, rA-bhajjanazIlA, caJcaletyarthaH, bhrukuTiH-netroparitanaromAvalIkauTilyameva, bhUSaNaM yasya tAdRzena cakSuSA, tiryaka sakaTAkSa yathA syAttathA, aikSata apazyat [ jha] / manAka kiJcit , "kiJcidISanmanAgalpe" ityamaraH, upajAtahAsaH utpannamandahAsa ityarthaH, munirapi ityuktvA punaravAdIt, kimityAha-rAjana! bho nRpate !, atimAtram atyantam , utsukA kheSTasiddhyarthamutkaNThitaH, svam , idAnImeva adhunaiva, imAM khabhAryAm , vanaM netuM preSayitum , icchasi, pravartase ityarthaH / tAvat idAnIm , mantrajapavidhi devatAbhimukhIkAra kamantrajapaniyamam , kuru anutiSTha / ArAdhitaprasannatayA mantrajapAdyanuSThAnena pUrvamArAdhitayA pazcAt prasanyA varavitaraNonmukhIbhUtayA, rAjalakSmyA tadAtmakadevyA, vittIrNa datta , putravaraM putraste bhUyAdityAziSam , iyaM madirAvatI, Amotu prApnotu / tatprabhAveNa varamAhAtmyena, bhuvanatrayakhyAtamahasaM jagattrayavizruta. tejasam , AtmajaM putram , AsAdayatu labhatAm / AnanditasakalasaMsAram AnanditaH-ceSTAcamatkRtibhirAhAditaH, sakala:-samagraH, saMsAraH-loko yena tAdRzam , tadIyaM tatputrasambandhinam , kumArabhAvaM paJcamAbdaparyantAM "jAtaH kuM pRthivIM panyAM mArayet sa kumArakaH' ityuktarUpA kaumArAvasthAm , pazyatu taddarzanakautukamanubhavatu / tadvadhUjanopajanitAni tasya-putrasya, yo vadhUjanaH-yo bhAryAjanaH, tenopajanitAni-sampAditAni, caraNaparicaryAsukhAni khacaraNasevAjanyAnandAn , Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 103 kSame tatra nikSipya nijarAjasampadaM samarpya prajAH prasthitena tvayaiva sahitA gamiSyati pazcime vayasi vanam ; asmAkamapyetadartha evAyamArambhaH, anyathA gRhasthakAryeSu kartavyeSu sarvArambhanivRttAnAM ko yatInAmadhikAraH ' ityuktvA punaravAdIt- 'narendra ! puSkaradvIpAgatena mayA'pi jambUdvIpavartiSu pradhAnatIrtheSu samprati prayAtavyam, anujAnIhi mAm' ityabhidhAya saMvRtavalkalAMzuko japaJzanakairAkAzagamanadAyinIM vidyAmAsanAduttasthau, anUtthitayozca tayorAdarakRtapraNAmayoH krameNa nikSipya pakSapAtArdratArakaM cakSurISadutkSipta dakSiNakaraH sphuTAkSarocArayA girA dattvA''ziSamantarikSamudapatat [ a ] / antaritadarzane ca tasmin raNaraNakadUyamAnaH zUnya iva pArthivaH sthitvA muhUrta harmyazikharAdavatatAra / nirvartitamAdhyAhnikavidhiJca tatkAlakRtasannidhInAM gurUNAM bAndhavAnAM buddhisacivAnAM ca yathAvRttaM sarvameva munivRttAntamAkhyat, devatArAdhanaviSaye cApRcchat / ucchidyamAnabharatavaMzadarzananityodvimaizca tairAlocya kAryagauravamabhyanujJAtaH pramadavanamadhya eva sannidhAvAkroDaparvatasya anubhavatu / tataH tadanantaram, dhRtAdhijyadhanuSi ghRtaM svakaragRhItam, adhijyaM - jyAM maunam, adhirUDham AkRSTamiti yAvat, dhanuryena tAdRze bhuvanabhAradhAraNakSame rAjyabhAra grahaNasamarthaM tatra tasmin putre, nijarAjyasampadaM svarAjyalakSmIm, nikSipya nidhAya, tadAyattIkRtyetyarthaH / prajAH samarpya tadadhInayogakSemAH kRtvA, svasthamanasA nizcintacittena, pazcime vayasi vArdhakyAvasthAyAm, prasthitena vanaM pravrajitena tvayA sahitaiva vanaM gamiSyati, iyamiti zeSaH / asmAkamapi yatInAmapi etadarthaM eva putrotpAdanena gArhasthyAvasthAM nistIrya vAnaprasthAvasthAyAM vanaprasthAna siddhyarthaM eva, ayaM pratyakSarUpaH putravara vitaraNAtmakaH, ArambhaH prayAsaH, anyathA sarvArambhanivRttAnAM vairAgyavazena bAhyasakalakArya vyApAravyAvRttamanasAma, patInAM munInAm, gRhasthakAryeSu gRhasthayogyeSu, kartavyeSu kAryeSu, ko'dhikAraH ? na ko'pItyarthaH / iti ittham, uktatvA varadAnavAkyaM kathayitvA punaH adhAdIt uktavAn / kimityAha- narendra !, puSkaradvIpAt puSkara nAmnaH "paDhamo jaMbUdIvo dhAiyakhaNDo ya pukkharo taiyo / vAruNavaro cauttho khiravaro paMcamo dIvo" // ityabhiyuktoktatRtIyadvIpAt Agatena bhavatkalyANArthamatropasthitena mayA'pi, jambUdvIpavartiSu jambUdvIpasthiteSu, pradhAnatIrtheSu mukhyapuNyakSetreSu, saMprati prayAtavyaM prasthAtavyam, prasthAnaM prAptakAlamityarthaH / mAm anujAnIhi prasthAtumanumanyasva / iti ittham, abhidhAya prasthAnamA vedya, saMvRtavalkalAMzukaH AcchAdito valkalAMzukaH tarutvagvastraM yena tAdRzaH, valkalAnRtAGgaH sannityarthaH, AkAzagamanadAyinIM gaganatalotpatana prayojikAm, vidyAM devyadhiSTitaM mantram, zanakaiH upAMzukhareNa, japan ucArayan, AsanAt, uttasthau utthitavAn / ca punaH anUtthitayoH - anu-pazcAd utthitayoH, AdarakRtapraNAmayoH zraddhAvihitAbhivAdanayoH, tayoH dampatyoH krameNa prathamaM patyurupari tatastadbhAryoparItyevaM krameNa, pakSapAtArdratArakaM pakSapAtena-pakSmanimIlanena, snehena thA, ArdrA-sarasA, tArakA - kanInikA yasya tAdRzam, cakSuH, nikSipya nidhAya, nirIkSyetyarthaH / ISadutkSiptadakSiNakaraH kiJcidunnamitadakSiNahastaH, sphuTAkSaroccArayA sphuTa: -vyaktaH, akSarANAm, uccAraHuccAraNaM yasyAM tAdRzyA, girA vAcA, AziSaM zubhAzaMsanam, dattvA kRtvA, antarikSaM gaganam, upatat utpatittavAn [ a ] / tasmin munau antaritadarzane antaritaM - vyavahitam, vyavadhAnapratibaddhamityarthaH, darzanamavalokanaM yasya tAdRze sati, raNaraNakadUyamAnaH raNaraNa kena tadvirahavyAkulI bhAvenottapyamAnaH san pArthivaH rAjA, zUnya iva mugdha iva, muhUrta kSaNam, sthitvA, harmyazikharAt prAsAdazirogRhAt avatatAra adhastAdAjagAma / ca punaH nirvartitamAdhyAhnikavidhiH nirvartitaH - sampAditaH, mAdhyAhika: - madhyAhnakAlikaH, vidhiH - anuSThAnaM yena tAdRzaH, tatkAlakRtasannidhInAM tatkSaNa sannihitAnAm, gurUNAM pUjyAnAm, bAndhavAnAM bandhujanAnAm, buddhisacivAnAM buddhau - vicAraNAyAm, sacivAnAMsahAyAnAm, vicArakuzalAnAM mantriNAmityarthaH yathAvRttaM yathAbhUtam, sarvameva samastameva, munivRttAntaM munisamAgamanA* disamAcAram, Asyat kathitavAn / devatArAdhanaviSaye ca apRcchat abhyanujJAM pRSTavAn / ucchidyamAnabharatavaMza. darzananityodvizaiH ucchiyamAnasya- avarudhyamAnaparamparAkasya bharatavaMzasya, darzanena nityaM satatameva, - udvignaiH viSaNNaiH, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA nAtikhavaM nAtivistIrNamalpastambhaparikaramaprAMzuprAkArakRtaparikSepamanupalakSitAnyo'nyasandhibhAgairAbhogazAlibhiH prakAmamasRNairmaNizilAtalairavanaddhavistIrNAGgaNamatimanoharatayA suralokavAsinAmapyutpAditanivAsaspRhaM devatAgRhamakArayat / tatra cAtiprazaste'hani yathAyogyamarcitasamastapUjyavargaH paripUrNasarvAvayavAM sarvapratimAlakSaNopetAM sarvAlaGkArabhUSitavapurlalAM sarvalokalocanAnandajananI sarvadoSanirmuktAmatyudAramuktAzailadArusambhavAM bhagavatyAH zriyaH pratikRti yathAvidhi pratiSThApya pratipannanaiSThikocitakriyo munipradarzitena krameNa pratidinamupAsAJcake [2] / tathAhi-prAtarevotthAya prasthitaH prathamataramutthitairitastato nipatitAvazyAyajaladalitakesarANi pratyapravikasitAnAmudyAnavIrudhAM kusumAnyavacinvAnaiH prayatnavadbhiH paricArakairanugamyamAnaH, gatvA kRtrimAdriparisara taiH gurubandhubuddhisacivajanaiH, kAryagauravaM kAryasya-devatA''rAdhanasya, gauravaM mAhAtmyam , Alocya vivicya, abhyanujJAtaH dattAbhyanujJaH san rAjA, AkIDaparvatasya "AkrIDaH punalyAnaM rAjJAmantaHpurocitam" iti kozoktasya antaHpurakrIDAparvatasya, sannidhau nikaTe, pramadavanamadhye antaHpurakrIDopavanamadhye eva, devatAgRhaM devatAmandiram , akArayat nirmApitavAn / tat kIdRzam ? nAtikharva nAtivistIrNa nAtihakhaM nAtidIrgham , punaH alpastambhaparikaram alpaHanadhikaH, stambhaparikaraH-stambhaparivAro yasmiMstAdRzam , punaH aprAMzuprAkArakRtaparikSepam aprAMzubhiH-anatizayocataiH, prAkAraiH AveSTanakuDathaiH, kRtaH, parikSepaH-pariveSTanaM yasya tAdRzam , punaH avanaddhavistIrNAGgaNam avanaddhaM-samyagbaddham , vistIrNa-vizAlam , aGgaNa-prAGgaNaM yasya tAdRzam , kaiH ? maNizilAtalaiH maNayaH-mauktikahIrakAdayaH, zilA-manaHzilA, maNimayyaH zilA vA-maNizilAH, tAsAM talaiH, kIdRzaistaiH ? anupalakSitAnyo'nyasandhibhAgaiH anupalakSitaH-suzliSTatayA apratItaH, anyo'nyasandhibhAgaH-parasparazliSTAMzo yeSAM tAdRzaiH, punaH Abhogena-ativistareNa, zAlante-zobhante ye taiHAbhogazAlibhiH, prakAmamasaNaiH atikomalaiH, punaH kIdRzaM devatAgRhama? atimanoharatayA niratizayasundaratayA. muralokavAsinAmapi svargavAstavyAnAmapi, devAnAmapItyarthaH, utpAditanivAsaspRham utpAditA-unmIlitA, nivAsasmRhA-nivAsecchA yena tAdRzam , svargIyagRhAdapi sundaramityarthaH / ca punaH, tatra tasmin devatAmandira ityarthaH, atiprazaste zubhayoga-nakSatra-lagnAdizAlini, ahani dine, yathAyogyaM yathocitam , arcitasamastapUjyavargaH arcitaH-prathama pUjitaH, samastaH-samagraH, pUjyAnAM-mukhyadevatAGgabhUtapUjanIyadevAnAm , varga:-samUho yena tAdRzaH san , rAjeti zeSaH, paripUrNasarvAvayavAM paripUrNAH-pratimAvayavaparimANaparimitAH, avayavAH-hastapAdAdayo yasyAstAdRzIm , sarvapratimAlakSaNopetAM sarvaiHsamastaiH, pratimAlakSaNaiH-lakSaNazAstroktamUrticihnaH, upetAM lakSitAm , sarvAlaGkArabhUSitavapulatAM sarvaiH, alaGkAraH-kaGkaNakeyUrAdimiH, bhUSitA-alaGkRtA, vapulatA-vapuH zarIrameva komalatvAdAyatatvAca latA yasyAstAdRzIm , sarvalokalocanAnandajananIM sarveSAM lokAnAm , locanAnA-netrANAm , AnandajananIm-ullAsinIm , sarvadoSanirmuktA chidrAdinikhiladoSazanyAm , atyudAramukkAzailadArusambhavAm atyudArA:-atizayenodArA utkRSTAH, yA muktAH-mauktikAkhyamaNivizeSAH, zailadAru-tadAkhyamaNivizeSaH, kASThavizeSo vA, tatsambhavAM-tanmayIm , bhagavatyAH zriyaH lakSmyAH , pratikRti pratimAm , yathAvidhi vidhisahitam, pratiSThApya, pratipannanaiSTikocitakriyaH pratipannA-khIkRtA. naiSThikasya-AjanmabrahmacAriNaH, ucitA-yogyA, kriyA-strIsaGgAdivarjana!tmikA yena tAdRzaH san , krameNa yathAkramam , pratidinaM sarvasmin dine, upAlAJcake rAjazriyamArAdhayAmAsa [Ta ] | tatkramamupadarzayati-tathAhIti / prAtareya brAhmamuhUrta eva, utthAya jAgaritvA, prasthitaH zayanAgArAnnirgataH, prathamataraM sarvaprathamam , utthitaiH jAgaritaiH, itastataH yatra tatra, nipatitAvazyAyajaladalitakesarANi nipatitena, avazyAyajalena-himajalena, "AvazyAyastu nIhAraH" ityamaraH, dalitAH-khaNDitAH utphullA vA, kesarAH-tantavo yeSAm , tAdRzAni, pratyapravikasitAnAm abhinavapuSpitAnAm , udyAnavIrudhAM krIDAkAnanalatikAnAm , kusumAni puSpANi, avacinvAnaH troTayitvA saMgRhadbhiH, prayatnavadbhiH zramazIlaH, paricArakaiH khasevakaH, anugamyamAnaH pazcAdezAvacchevenAzrIyamANaH, kRtrimAdriparisarasariti kRtrimaH-kriyayA nivRttaH, netarAdiriva Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 105 sariti gRhItadantadhAvano nirvartitasnAnajapavidhiH, paridhAya tatkAladhaute kAladhaute ivAtidhavalatayA vibhA. oyamAne dukUlavAsasI, vidhAya sandhyopAsanakRtyam, AgatyAyatanamuttamAGgaghaTitapranthinottarIyapallavena mudrita*mukha mukhodgIrNamukhara vArisrotobhiH kanakakumbhaiH suciramenAmabhyaSicat / eNanAbhikarpUrakaNasantarpitAmodena ca * sparzanendriyahAriNA candanadraveNa viracitAGgarAgAmaGgalekhAropitaruciramauktikA bharaNAmudAramAlatIdAmaprathita'zesvarAM zravaNazikharAvataMsitaikaketakagarbhapatrAmavadAtaveSatayA sAkSAdamRtamathanogatAmivopalakSyamANAM nirIkSya sAdaramutkSiptakRSNAgurukSodadhUpaH praNamya paramayA bhaktyA purastAnnAtidUre samupaviSTo mukhaniviSTanizcaladRSTirAnartita'zikhaNDinA dattamArjanamRdaGgastanitagambhIreNa svareNa saMgItakamiva prastAvayan puSTArthAbhiH stutibhiraticiraM tuSTAva / [5] | samApitamantrajapavidhizvAtikrAnte kiyatyapi samaye vinirgatya devatAgRhAd darzanArthamAgatamucitasthAna prathamata eva sthitaH, evaMvidho yaH, adriH - parvataH, tasya yaH parisaraH- samIpadezaH, tatra yA kRtrimA, sarit nadI, tatra gatvA, gRhItadantadhAvanaH kRtadantamArjanaH nirvartitastAnajapavidhiH nirvartitau- sampAditau snAnaM ca japazca tau, vidhI - vyApArau na tAdRzaH, tatkAladhaute tatkSaNaprakSAlite, ataH kAladhaute kaladhautasya- rajatasya, vikArabhUte, iva, atidhavala`tayA atizubhratayA, vibhAvyamAne pratIyamAne, kaladhaute iveti pAThe kaladhaute rajate ivetyevaM vyAkhyeyam, dukUlavAsasI zlakSNa-sUkSmavastrarUpe adharIyottarIyavastre paridhAya dhRtvA, sandhyopAsanakRtyaM prAtaH sandhyAvandanAtmaka kAryam, vidhAya - anuSThAya, AyatanaM niketanam, devatAmandiramiti yAvat, Agatya pratyAgatya, uttamAGgaghaTitagranthitA uttamAGge - zirasi, ghaTitA lagnA, granthiryasya sAdRzena, uttarIyapallavena UrdhvadehadhRtavasanAbhJcalena, mudritamukhaH mudritaM khaniHzvAsena devatAthA AzAMtanAparihArArthamAzrutam mukhaM yena tAdRzaH, mukhodgIrNamukhara vArisrotobhiH mukhAt- prISordhvabhAgAt, udgIrNaniHsRtam, mukharaM dhvanipUrNam, vArisrotaH- jaladhArA yeSAM tAdRzaiH, kanakakumbhaiH suvarNakalazaiH suciraM sudIrghakAlam, uri lakSmIm abhyaSiJcat abhiSiJcati sma / eNanAbhikarpUrakaNasantarpitAmodena eNasya- kRSNamRgasya, nAbhiHkastUrikA, tayA, karpUrakaNaiH - karpUracUrNaizca, mizritaiH santarpitaH - samedhitaH, AmodaH - parimalo yasya tAdRzena, sparzanendriyahAriNA tvagindriyAkarSaNazIlena, candanadraveNa candanapaGkena, viracitAGgarAgAM viracitaH - sampAditaH, aGgarAgaH-analepanaM yasyAstAdRzIm / punaH aGgalekhAropitaruciramauktikAbharaNAm abhe aGgalatAyAm, lekhAropitAni rAjirUpeNa 'sthApitAni, vinyastAnItyarthaH, rucirANi - manoharANi bhauktikAbharaNAni - mauphika bhUSaNAni yasyAstAdRzIm / punaH udAramAlatIdAmaprathitazekharAm udAreNa mahatA, nirmalenetyarthaH, mAlatIdAnA - mAlatyAkhya kusumAvalyA, prathitaH - saMghaTitaH, sampA dita iti yAvat, zekharo mastakamAlyaM yasyAstAdRzIm / punaH zravaNazikharAvataMsitaikaketakagarbhapatrAM zravaNazikhare - 'zravaNoparibhAge, avartasitam alaGkRtam, ekam , ketakasya tadAkhyapuSpavRkSavizeSasya, garbhapatram - antargatapatraM yasyAstAdRzIm / punaH avadAtaveSatayA atizubhraveSazAlitayA, sAkSAt amRtamathanodbhUtAm amRtamathanena - sudhAsAgarAloDanena, udbhU'tAm- bhAvirbhUtAm, iva upalakSyamANAM pratIyamAnAm, sAdaram Adarasahitam, nirIkSya dRdvA, utkSiptakRSNAgurukSodadhUpaH utkSiptaH- unmIlitaH, kRSNAguroH "kRSNaM guNAdhikaM tattu lohavad vAri majjati" ityuktaguNakasya kASTavizeSasya, maH kSodaH - cUrNam, tatsambandhI dhUpo yena tAdRzaH, paramayA atyantayA, bhattayA prItyA, praNamya, purastAt tasyA agre, nAtidUre samIpe samupaviSTaH samyagAsitaH san mukhaniviSTanizcaladRSTiH mukhe-lakSmyA cadanapradeze, niviSThAlamA, nizcalA - niHspandA, dRSTiryena tAdRzaH, AnartitazikhaNDinA A - samantAt, nartitaH- ullAsAtizayena nATitaH, zikhaNDI - mayUro yena tAdRzena, dattamArjana mRdaGgastanitagambhIreNa dattaM sampAditam, mArjanaM proJchanA didvAreNa zodhanaM yasya tAdRzasya, mRdaGgasya-vAdyavizeSasya yat stanitaM - dhvanivizeSaH, tadvad gambhIreNa-dhIreNa, "khare sattve ca nAbhau ca triSu gambhIratA zubhA" ityatroktasaundaryakeNetyarthaH, khareNa, puSTArthAbhiH puSTaH- pUrNaH, artho yAsAM tAdRzIbhiH stutimiH devyA guNoktibhiH, saGgItakaM nRtyavAdinAdiviziSTagItam, prastAvayanniva niSpAdayanniva gAyanniveti yAvat, aticiram atidIrghakAlam, tuSTAva lakSmImastauSIt [ ] / ca punaH samApitamantrajapavidhiH sampAditamantra japAnuSThAnaH, kithasyapi katipaye'pi, samaye, atikrAnte vyatIte, devatAgRhAt lakSmImandirAt, vinirgatya niHsRtya, darzanArthe lakSmI 14 tilaka0 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA sthitaM gatvA gurujanaM vavande / vihitmdhyndinaavshykvidhishc| para|samayAnujJAtadarzanena sarvadarzanaprandhArtha-vedanA vidvajjanena sArdhaM taistaiH kathAlApaistasthau / upasthite ca pradoSasamaye tenaiva vidhinA zriyaH pUjopacAraM cakre / anyadivaseSvapyetadevAnvatiSThat / devatAkRtyazUnye ca kSaNe samupajAta cittotkalikaH kadAcidAruhya krIDAzailazikharaM samantato dattadRSTirudyAnavApIvanakhaNDasarittaDAgadevatAyatanamaNDitAn sAketapuraparisaroddezAn dadarza / kadAci parimita paricArakAnugamyamAnaH pramadavanamadhye mandaM mandaM vijahAra / evaM ca tasyoparatarAjyacintAbhArasya viracitAbhyarNaparNazAlAkRtasthitestrikAlasnAyinaH parimita phalAhAraparipAlitazarIrasya kuzatalpazAyino munisamupadiSTena vidhinA vratamapatyasantatinibandhanamanaticAraM pAlayato gRhItabrahmacaryasya divasAH katicidatijagmuH / ekadA tu vihitamantra devatApUrvasevaH sa rAjA parvadivase vizeSeNa nirvartya devyAH zriyaH sAyantanImAyatanapUjAmanupalakSitaH paricArakagaNena nagarabAhyArAmamaNDanamAditIrthatayA pRthivyAM prathitamatituGga zikhara toraNa darzanasukRtArtham Agatam, ucitasthAnasthitaM yogyasthAnopaviSTam, gurujanaM svapUjyajanam, gatvA upasthAya, vavande abhivAdayAmAsa / ca punaH, vihitamadhyandinAvazyakavidhiH kRtamAdhyAhnikanityakRtyaH, aparAhnasamayAnujJAtadarzatena aparAhnasamaye - divasAparabhAge, anujJAtam - anumatam, darzanaM yasya tAdRzena, sarvadarzana granthArthavedinA sarveSAm darzanAnAm, AdhyAtmikadRSTibhedAnAm, ye pranthAH - nibandhAH, teSAm, arthavedinA-arthAbhina, vidvajjanena budhajanena, sArddha 'saha, testaiH prasiddha vividhaiH, kathAlApaiH vArtAlApavinodaiH, tasthau tiSThati sma / ca punaH upasthite prApte, pradoSasamaye sAyaMsamaye, tenaiva pUrvoktena vidhinA vidhAnena, zriyaH lakSmyAH, pUjopacAraM pUjAtmakazuzrUSAm cakre kRtavAn / amyadivaseSyapi anya dineSvapi etadeva idameva kAryajAtam, anvatiSThat akarot / ca punaH devatAkRtyazUnye lakSmyArAdhanarahite, kSaNe muhUrte, samupajAtucittotkalikaH samupajAtA-samyagutpannA, cittotkalikA - hRdayotkaNThA yasya tAdRzaH kadAcit kasmiMzcit samaye, krIDAzailazikharaM krIDAparvatoparibhAgam, Aruhya samantataH sarvato dattadRSTiH vikSiptakocanaH, udyAnavApIcanakhaNDa saritaDAga devatAyatanamaNDitAn udyAnena rAjJaH sAdhAraNakrIDAkAnanena, vApIbhiH, vanakhaNDaiH- vanAvAntaravibhAgaH, saridbhiH - nadIbhiH, taDAgaiH- padmAkarajalAzayaiH, devatAyatanaiH - devamandiraiH, maNDitAn alaGkRtAna, sAketapura parisaroddezAn sAketapurasya - ayodhyApuryAH, parisarAna - samIpabhUtAn, uddezAn unnatadezAn, utkRSTabezAn vA, dadarza dRSTavAn / ca punaH kadAcit kasmiMzcit kAle, parimitaparicArakAnugamyamAnaH parimitaiH-anadhikaiH paricArakaiH-sevakaiH, anugamyamAnaH- anutriyamANaH, pramadavanamadhye antaHpurocitakrIDAkAnanamadhye, mandaM mandaM yathA syAttathA, bihAra vihAramakarot / evam anupadamupadarzitakrameNa, tasya meghavAhanasya, uparatarAjyacintAbhArasya uparata:nivRttaH, rAjyacintArUpo bhAro yasya tAdRzasya, viracitA-nirmApitA, abhyarNA - nikadabhUtA, yA parNazAlA - parNakuTI, tasyAM kRtasthiteH kRtanivAsasya, trikAlasnAyinaH trikAleSu prAtarmadhyAhasAyaMkAleSu, snAnazIlasya, parimitaphalAhAraparipAlitazarIrasya parimitena - alpena, phalAhAreNa, rakSitazarIrasya, kuzanalpazAyinaH kuzatatpe - kuzAkhyapavitra tRNazayyIyAm, zayanazIlasya, munisamupadiSTena munibodhitena vidhinA vidhAnena, anaticAram atikramaNazUnyaM yathA syAttabhA, apatyasantatinibandhanam apatyavistArakAraNabhUtam, vrataM niyamam, pAlayato rakSataH, gRhItabrahmacaryasya varjitakAmAsahasya, katicit katipaye, divasAH dinAni, atijagmuH atItAH / ca punaH, ekadA ekasmin dine, vihita devatApUrva sevaH vihitA - anuSThitA, mantra devatayoH, mantrAdhiSThAtRdevatAyA vA apUrvA sevA, mantreNa devatAyA apUrvasevA vA yena tAdRzaH, sa meghavAhano rAjA, parvadivase puNyatithau, zriyaH lakSmyAH, devyAH bhagavatyAH, sAyantanIM sAyaMkAlikI, AyatanapUjAM mandirapUjAm, vizeSeNa viziSTavidhinA, nirvartya sampAdya, paricArakagaNena sevakasaGghana, antu palakSitaH acihnitaH, tenAnanugata iti yAvat, nagarabAhyArAmamaNDanaM nagarabAhyAnAm-nagarAd bahiH sthitAnAm, bAdAmANAm-upavanAnAm, maNDanaM - zobhAssdhAyakam AditIrthatayA AditIrthaGkaravRSabhadevAdhiSThitatvena prathamatIrthatayA jagati prathitaM prasiddham, atituGgazikharatoraNaprAkAram atituGgAni paramonnatAni zikharANi zRGgANi Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmlrii| prAkAraM zAvatAraM nAma siddhAyatanamagamat [Da], pravizanneva ca tasya dvAradeze jhaTiti dattadarzanam, akhilaviSTapatrayAdhipatinA jvalitajvalanacchaTAjaTAlakulizakoTikuTTitakulAcalena bhujabalavinirjitabalAmukharSiyAsuracakreNa bhagavatA svayaM zakreNa sAketapuranivezakAla eva kRtapratiSThasya bhagavato yugAdijinasya kRtvA praNAmamaMbhimukhamApasantam [6], alpAvazeSadevAyuSam , AsannasamupasthitavinAzatayA samupajAtadvAdazAruNodayamitra prAstambamastazikharaparyastasUryamiva divasamuparisannaddhasajalameghadurdinamiva grISmadAvAnalamindumaNDalAbhimukhIbhUtasa~hikeyamiva pArvaNacandrikApaTalam [ga], ullikhitazAtakumbhastambhAvadAtadeham [ta], ucittapramANazAlinAmatibhAsvaratayA taDiddaNDairiva nirmitAnAM puSparAgaparamANumRttikAbhiriva dattopacayAnAmAtapeneva kalpita toraNAni-bahirANi, prakArAH-durgabhUmayazca yasya tAdRzam , zakrAvatAraM zakrasya avatAraH-khargAdavataraNaM yatretyarthaH, tannAmakam , siddhAyatanaM siddhamandiram , siddhiM gatasya jinasya mandiramityarthaH, agamat gatavAn [] ca punaH, tasya dvAradeze antaHpravezapradeze, pravizanneva pravezaM kurvanneva, jhaTiti zIghram , tatkSaNa evetyarthaH, daladarzanaM dattaM darzanaM yena tAdRzam , dRSTigocaratAM gatamityarthaH, eka vaimAnikaM vimAne vasati yaH sa vaimAniko devaH, tam, apazyat dRSTavAniti dUratareNAnveti / kIdRzaM tam ? bhagavataH anantajJAnAdisampattizAlinaH, yugAdijinasya yumasmAdibhUto yo jinaH, AdinAthaH, tasya, vRSabhadevasyetyarthaH, praNAmam abhivAdanam , kRtvA, abhimukhaM sammukham , Apatatvam bhAgacchantam / kIdRzasya tasya bhagavataH ? akhilaviSTapatrayAdhipatinA samagrabhuvanatrayAdhinAyakena, punaH jvalitajvala jchaTAjaTAlakulizakoTikuTTitakulAcalena jvalitajvalanasyeva-dIptapAvakasyeva, yA chaTA-dIptiH, tayA jaTAlasyamAsasya, kulizasya-vajrasya, "hAdinI vajramastrI syAt kulizaM bhiTuraM paviH" ityamaraH, koTyA-agrabhAgena, kuhitAH-khaNDitAH, kulAbalAH-"mahendro malayaH sahyaH zuktimAnRkSaparvataH / vindhyazca pAriyAtrazca saptaite kulaparvatAH" // ityabhiyuktotakulaparvatA yena tAdRzena, punaH bhujanirjitabalapramukhadarpitAsuracakreNa bhujabalena-bAhuvikrameNa, nirjitaM-parAjitam , balapramukhAnAbalaprabhRtInAm , darpitAnAM-garvitAnAm , asurANAM-dAnavAnAm , cakra-samUho yena tAdRzena, bhagavatA paramaizvarmazAlinA, zakreNa indreNa, sAketapuranivezakAla eva ayodhyAnagaranirmANasamaya eva, svayaM khenaiva, kRtapratiSThasya tatra pratiSThApitasya [6] | punaH kIdRzam ? alpAvazeSadevAyuSam alpa-kiJcideva, avazeSam-avaziSTam , devAyu:-daivikalIvanakAlo yasya tAdRzam , ata eva AsannasamupasthitavinAzatayA Asana-nikaTaM yathA syAttathA, samupasthitaH-samyagupamataH, vinAzaH-divyadehatyAgo yasya tAdRzatayA, atyAsannamRtyutayetyarthaH, samupajAtadvAdazAruNodayaM samuphjAtaH-sampajAtaH, -dAdazasaMkhyakAnAma. aruNAnAM-raktavarNabimbamaNDalAdhiSThitasUryANAm, udayaHstamba pralayakAlikaM brahmANDamivetyutprekSA / punaH astazikharaparyastasUryam astazikharaparyastaH-astAcalazikharApatitaH, tadArUDha ityarthaH, sUryo yasmin tAdRzam , divasamiva sAyaGkAlikaM dinamivetyutprekSA / punaH uparisamasajalameghadurdina grISmadApAnalamiva upari-gaganamaNDale, sannaddhaiH-vistIrNaiH, sajalamedhaiH-jalapUrNamedhaiH, durdinaM-tirohitam, prISmakAlika vAbhAmibhivetyutprekSA / punaH indumaNDalAbhimukhIbhUtasa~hikeyam indumaNDalAbhimukhIbhUtaH-candramaNDalasparzonmukhIbhUtaH, sehikeyaH-siMhikAsutaH, rAhuriti yAvat , yasya tAdRzam , rAhuprasanakAlikamityarthaH, pArvaNacandrikAsamiva pArvarSapUrNimAsambandhi, candrikApaTalaM-candrajyotsnAkalApamivetyutprekSA [M] | punaH ullikhitalAmakumAvadAraham alikhitasya-sadyaH zANasaMghRSTasya, zAtakumbhasya-suvarNasya, yaH stambhaH-sthUgA, tadvat avadrAta: ucA , dehaH-prAdhi bala sArasam [ta] / punaH ucitapramANazAlinAm ucitaM-lakSaNazAstrokkadizA yogyaM yat, pramANa-zarIrAvayavaparimANam, tacchAninAm , atibhAkharatayA atidIptimattayA, taDihaNDaiH saudAminIzAkAmiH, nirmitamnAM ravitAnAmivetyutprekSA / punaH puSparAgaparamANumRttikAbhiH puSpasyeva, rAga:-raktavarNo yasya sa puSparAgaH, ambata saMzako manivizeSaH, tasa reNava eva, mRttikAH-mRttikAreNavaH, tAdhiH, dasopacayAnApiya dataH-kutaH, upacayo Rdiyeko tAzAmAbhivetyutprekSA / punaH Atapena sUryaprabhayA, kalpitatvacAniya kalpitA-nirmitA, tvak-arka yeSAM tAhacAnAniyeta Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka parAgavivRtisaMvalitA tvacAmaGgAnAmanalasphuliGgapiGgalena galatA samantataH prabhAjAlena jvaladanekadIpikA cakravAlamiva maNDapAntarAla kurvANam, antarikSagatamapyati bahalatayA caraNatalaprabhAyAH spRSTabhUtalamivopalakSyamANam [tha], akaThoravidrumakandalIsaralAbhirambhojadalabhramApatadbhUmarasambhramAdivAnyo'nyalamAbhiramataH sphuradunmayUkhanakhalekhAbhirandhakAradurupalakSyAdhva pariskhalanazaGkayA puraskRtazazikalAbhirivAGgulIbhirupetena gatyutkampagalitavaikakSakhagdAmareNunizcalanilInairalibhiH punarAgamanaprArthanApuraH saramAnatAyAstridazalokazriyo viyogAnubhiriva sakajjalaiH kalmASitena kalpatarupallavacAruNA' caraNadvayena dyotamAnam [da], amRto'grataH lkssnnprimnnddljngghaakaannddenair| vatakarabhivAntike vidhAya vedhasA nirmitena mUle mUle sthUlena bhrAjamAnam [dha], Urustambhayugalena nivasitAtisUkSmadevAGgavasanam [na], AnIlapATalena padmarAgendranIlakhaNDakhacitasya mekhalAdAna: preGkhatA'dhomukhena mayUkha 204 tprekSA / aGgAnAM zarIrAvayavasambandhinA, samantataH paritaH, galatA prasaratA, sphuratetyarthaH, analasphuliGgapiGgalena analasya - abheH, yaH sphuliGgaH kaNaH, tadvat piGgalena-pizaGgavarNena, prabhAjAlena kAntipuJjena, maNDapAntarAlaM zakrAvatAratIrthamaNDapa madhyabhAgam, jvalada ne kadIpikAcakravAlamiva jvalad - dIpyamAnam, anekadIpikAnAM cakravAlaM - maNDalaM yasmin tAdRzam, kurvANaM racayantam / punaH antarikSagatamapi nabhomaNDalasthitamapi, caraNatalaprabhAyAH svacaraNatalavIteH, atibalatayA atizaya bAhulyena spRSTabhUtalamiva spRSTaM saMsRSTam, bhUtalaM - pRthvItalaM yena tAdRzamiva upalakSyamANaM oth: pratIyamAnam [r] / punaH kIdRzamamum ? caraNadvayena pAdayugena, dyotamAnam udbhAsamAnam kIdRzena tena ! kalpatarupallacacAruNA kalpataro :- kalpAkhyadevavRkSasya yaH pallavaH - navapatram, tadvaccAruNA-sundareNa / punaH kIdRzena ? anulIbhiH upetena anvitena, kathambhUtAbhistAbhiH ? akaThora vidrumakandalI saralAbhiH akaThorA - komalA, yA vidrumakandalI - pravAlagulmavizeSaH, tadvat saralAbhiH - RjvIbhiH / punaH anyo'nyasaMlagnAbhiH parasparasaMzliSTAbhiH, kasmAdiva ? bhambhojadalabhramApatanmara sambhramAdiva ambhojadalabhrameNa - raktakamalapatrabhrAntyA, ApatantaH - AkrAmantaH, ye bhramarAH tebhyaH-tajjanyAdityarthaH, sambhramAt - bhayajanyatvarAvazAdivetyutprekSA / punaH sphuradummayUkhanakhalekhAbhiH sphurantI - sphuTantI, unmayUkhA- ud ucchalanto mayUkhA razmayo yasyAstAdRzI ca, nakhalekhA-nakhapaGkiryAsAM tAdRzIbhiH, ata eva andhakAra durupalakSyAdhvapariskhalanazaGkayA andhakAreNa - rAtridhvAntena, durupalakSya:- duHkhenopalakSayituM pratyetuM zakyaH, yo'dhvAmArgaH, tatra pariskhalanazaGkayA- vicalanasaMzayena, puraskRtazazikalAbhiH puraskRtA - mArgodbhAsanArthamagrataH kRtA, zazikalAcandrakalA yAbhistAdRzIbhirivetyutprekSA / punaH kIdRzena caraNadvayena ! alibhiH bhramaraiH, kalmASitena svakRSNavarNamizraNacitrIkRtena, kIdRzaistaiH ? gatyutkampagalitavaikakSasragdAmareNunizcalanilInaiH gatyA - gamanena, ya utkampaH- udvelanam tena hetunA, galitaM - pAdayoH skhalitam, yad vaikakSakaM - vakSaHsthale tiryagdhRtam, sagdAma - kusumahArayaSTiH, tatra, nizcalaM niHspandaM yathA syAttathA, nilInaiH-saMzliSTaiH, "vaikakSakaM tu tat yat tiryak kSiptamurasi" ityamaraH, ata eva punarAgamanaprArthanApurassaraM vargapratyAgamanAnunayapUrvakam, AnatAyAH pAdayoH patitAyAH, tridazalokazriyaH svarlokalakSmyAH, sakajjalaiH kajjala- mizritaiH viyogAzrubhiH virahavedanAgalitanayanavAribhirivetyutprekSA [da] / punaH kIdRzam ? agrato'grataH agre'gre bhAge, parimaNDalajaGghAkANDena RkSNaM-komalam, parimaNDalaM- vartulam, yajjaGgAkANDa - gurupha jAnumadhyavartyavayavarUpadaNDaH; tena, bhrAjamAnaM dIpyamAnam kIdRzena tena ? airAvatakaram indragajazuNDadaNDam, antike khapArzve, khapurata iti yAvat, vidhAyeva AdarzarUpeNa sthApayitveva, vedhasA brahmaNA, mUle mUle mUlAnupUrvyeNa, sthUlena sthaulyaguNavattayA nirmitena racitena [dha ] / punaH kIdRzam ? Urustambhayugalena UrU- jAnUparibhAgAveva, stambhau - UrdhvadehagRhasthUNArUpau tayoryugalena, nivasitAtisUkSmadevAGgavasanaM nivasitam - AcchAditam, paridhRtamiti yAvat, atisUkSmaM - kauzeyamityarthaH, devAjava sanaMdevocitaM paridhAnIyavastraM yena tAdRzam [n]| punaH padmarAgendranIlakhaNDakhacitasya padmarAgasya- rakamaNeH, indranIlaspa-nIlamaNezca, khaNDaiH, khacitasya-vyAptasya, mekhalAdAmnaH kaTisUtra zreNIsambandhinA, mayUkhamAlAmaNDalena mayU Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| mAlAmaNDalena samantAdAcchAditanitambabhAgam [pa], abhinavakalpapAdapapravAlaMviracitaparidhAnam , sAkSAddhRtakirAtaveSamiva viSamalocanam [ka], unnidrakAJcanAravindacAraNA vimalakAntisalilaparipUtena mAnaseneva majanakrIDAparamparopajAtaparicayAgatenAvartinA nAbhimaNDalenAlaGkRtapratanumadhyabhAgam [va], priyApayodharaparirambhazaMsibhiH pRthulaparimaNDalairdivyacandanarasastaMbakaiH svargacyavanakAlasulabho / hRdayadavathuritarasuramivainamapi mA pIDayediti buddhyA samAgatairakhilapaurNimAsIzazimaNDalairivAdhiSThitavakSasthalAbhogam [bha], atibahalakeyUrapadmarAgaprabhAbhArabharitodareNa gambhIreNApi mAMsaparipUteneva ciraprarUDhenApyATTaiNeva mahAsurazastraprahAranivahena sthapu Tippanakam --viSamalocanaM zaGkaram [pha] / mAnaseneva nAbhimaNDalena kIdRzena dvayena ? unnindrakAJcanAravindacAruNA vikasitasauvarNapadmavat taizca ramyeNa, vimalakAntisalilapUritena nirmalA kAntireva salilam , vimalakAnti yajalaM ca tena bharitena, AvartinA Avartayuktena bhramavatA ca [ba] / khAnA-razmInAm , mAlAmaNDalena maNDalAkArasamUhena, samantAt sarvataH, AcchAditanitambabhAgam AcchAditaH-vyAptaH, nitambabhAgaH-kaTi pradezo yasya tAdRzam , kIdRzena tena ? AnIlapATalena A samantAt nIlaraktobhayavarNaviziSTena, punaH adhomukhena adhodezAbhimukhena, prehatA prasaratA [p]| punaH kIdRzam ? abhinavakalpapAdapapravAlaviracitaparidhAnam abhinavaiH-navInaiH, aciraprasUtairiti sAvat , kalpapAdapapravAla:-kalpAkhyadevavRkSapatraiH, viracitaM kalpitam , paridhAnanAbhyadhastanavastraM yena tAdRzam , ataH dhRtakirAtaveSaM tapasopArjitasyArjunaparAkramasya parIkSaNAya tena yoddhaM kalpitabhillaceSam, sAkSAt , viSamalocanaM zivamivetyutprekSA [k]| punaH nAbhimaNDalena maNDalAkAranAbhipradezena, alakRtapratanumadhyabhAgam alaGkataH-zobhitaH, pratanuH-paramasUkSmaH, madhyabhAgaH-zarIramadhyapradezo yasya tAdRzam , keneva ? majanakrIDA. paramparopajAtaparicayAgatena majjanakrIDAparamparayA-sAnakrIDAsantatyA, upajAtena paricayena-ciraparicayopacitapremNA. Agatena-anudhAvitena, mAnasena mAnasAkhyadivyasarovareNevetyutprekSA, kIdRzena ? mAnasena ? unnidrakAJcanAravinda. cAruNA unnidrANi-vikasitAni, yAni kAJcanAravindAni-suvarNakamalAni, taiH, cAruNA-sundareNa,pakSe tAdRzAravindavat sundareNa, punaH vimalakAntisalilaparipUritena vimalA-khacchA, kAntiH-chaviryeSAM tAdRzaiH, salilaiH-jalaiH, paripUritena--samantAt pUrNena, pakSe khacchakAntirUpasalilapUrNena, punaH AvartinA AvartaH-jalabhramiH, pakSe cakAkArarekhA, tadvatA [ba ] 1 punaH kIdRzam divyacandanarasastabakaiH divyasya-devopabhogyasya, candanarasasya-candanapaGkasya, yat stabakaM-piNa SThitavakSasthalAbhogam adhiSThitaH-vyAptaH, vakSasthalAbhogaH-vakSasthalavistAro yasya tAdRzam , kIdRzaistaiH ? priyApayodharaparirambhazaMsibhiH priyAyAH kAntAyAH, payodharayoH-stanayoryaH, parirambhaH-samparkaH, AliGganamiti yAvat , tacchaMsibhiH-tadvayakaiH, kathamityata Aha-pRthulaparimaNDalaiH yataH pRthulaM-vizAlam , parimaNDalaM-vartulAkAratvaM yeSAM taiH, kairiva taiH1 akhilapaurNamAsIzazimaNDalairiva akhila-samagram , yat paurNamAsyAH, zazimaNDalaM-candramaNDalam , tairivetyutprekSA, kIdRzaistaiH ? itarasuramiva anyadevamiva, enamapi prastutadevamapi, svargacyavanakAlasulabhaH mAsaSaGka prAgeva sameSAmapi devAnAM svargacyutipratibhAnAt tatsamaye'vazyambhAvI, hRdayadavathaH divyabhogatyAgajanyahRdayaparitApaH,mA pIDayeta na vyathayeta. iti buddhayA tadantastApopazamanadhiyA, samAgataiH khayamupAgatairivetyutprekSA [bha] / punaH kIdRzam ? mahA'surazastramahAranivahena mahA'surANAM-durdamarAkSasAnAm , zastrairye prahArA:-AghAtAH, tannivahena-tatsamUhena sthapuTitasthUlabAhuzikharaM sthapuTite-nimnonnate, sthUle ca, bAhuzikhare-bAhUbhAgau yasya tAdRzam , kIdRzena tena ? atimahalakeyaraparAgaprabhAbhArabharitodareNa atibahalaiH-atipracuraiH, keyUrapadmarAgaprabhAbhAraiH-keyUrI-bAhubhUSaNe, tayoH-tatsambaddhA ityarthaH, ye padmarAgAH-raktamaNivizeSAH, teSAM prabhAbhAraiH-prabhApuDheH, bharitaM-pUrNam, udaraM-madhyaM yasya tAdRzena, ataH gambhIreNApi prahAravazena ninnenApi, mAMsapUriteneca mAMsasamavargaprabhAyuJjapUrNatayA samupacitamAMsakRtapUrtikenevetyutprekSA, ata eva ciraprasdenApi cirapUrvakAlotpanenApi, atizuSkeNApIti yAvat , AdreNeva raktaprabhApUrNatayA sadyaHsaMjAtenevetyutprekSA [m]| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parINavikRtisaMcalitA TitasthUlabAhuzikharam [ma], bAmena savilAsabhujagatAgatadrASitayA tatkSaNoditendulekhAkArayA nakhamaNiprabhayAM virAjitena dakSiNena cAdidevapraNAmasamayasastasya kusumApIusya nibiDanAya tiryagunamitena pANinA bandhujIvakacApadhAriNaH prArabdhapRSTatUNIrazarAkarSaNasya kusumadhanuSaH sthAnakamaGgIkurvANam [ya], abhinavajapAkusumakAntihAriNo hAranAyakamaNerunmukhIbhirmayUkhalekhAbhistatkAlasaMgalitamaparAgamapanetumAropitAbhiH zikhizikhAghalIbhiriva kapizitAgnizaucasiyottarAsaGgam [2], antakAlanidrodayAdIpagnimiSitasya dUravistAriNo bhayanayugalasyonmeSalIlAsu visarpatA kSIradhavalena prabhApravAheNa mathanArambharabhasapItamekahelayA sakalamiva kSIrasAgaramuddintam [la], AyataraktanAlena satatavikAsinA nAkamandAkinInIlotpalena sahasralocanAt prasAda Tippanakam-drAghitayA dIrghAkRtathA [y]| saMgalitaM -na militam , aparAgaM mAlinyam [2] / punaH kIdRzam ? kusumadhanuSaH kusumameva dhanuryasya tAdRzasya, kAmadevasyetyarthaH, sthAnakaM sthAnam , tadIyazobhAmityarthaH, aGgIkurvANaM svIkurvANam , dhArayantamityarthaH, kIdRzasya tasya ? bandhUjIvakacApadhAriNaH bandhUjIvakasaMjJakapuSpavizeSarUpadhanurdhAriNaH, punaH prArabdhapRSThatUNIrazarAkarSaNasya pRSThe-pRSThabhAge, lambamAnaM yat tUNIraM-bANAdhArapAtram, tataH zarAkaSaNa bANAkarSaNam , prArabdha-pravartitaM yena tAdRzasya, kena vastunA tadIyazobhAnukaraNam ? savilAsabhujagalAgatadrAghitayA sabilAsa-vilAsasahitaM yathA syAt tathA, bhujagatAgatAbhyA-bAhRtkSepaNApakSepaNAbhyAm ,drAghitayA-dIghatAmApAditatayA. tatkSaNo. vitendulekhAkArayA tatkSaNe-tasminneva kSaNe, uditA-prAptodayA, yA indulekhA-rekhAkAracandraH, tatsadRzyA, nakhamaNiprabhayA nakharUpamaNidIyA, virAjitena vAmena, AdideSapraNAmasamayasrastasya AdinAthanamaskArakAle mastakaskhalitasya, kusumApIDasya puSpaziromAlyasya, "zikhAkhApIDazekharau" ityamaraH, nibiDanAya niyantraNAya, tiryak kuTilaM yathA syAt tathA, unnamitena udyatena; dakSiNena ca pANinA hastena / kAmasya vAmahaste yaH kusumacApastatsthAnIyA tasya vAmahaste makhaprabhA, yacca dakSiNahastena tUNIrataH zarAkarSaNaM tatsthAnIyaM tasya dakSiNahastena kusumamAkhyAkarSaNamityUhanIyam [y]| pumaH kIdRzam ? unmukhIbhiH UrdhvamukhIbhiH, mayUkhalekhAbhiH razmipatibhiH, kapizitAgnizaucasicayotsarAsaGgaM kapizitaH-kapivat kRSNapItavarNamApAditaH, agnizaucaH-agninA prakSAlanIyo yaH, sicayaH-paTaH, sa evottarAsaGgaH-uttarIyavastra yasya tAdRzam , "dvau prAvArottarAso" ityamaraH, kasya tAbhiH ? hAranAyakamaNeH hAre, nAyakasya-pradhAnasya, maNeH, kIdRzasya tasya ? abhinavajapAkusumakAntihAriNaH abhinavAni-tatkSaNavikasitAni, yAni japAkusumAni-japAsaMjJakaracapuSpANi, teSAM kAntihAriNaH-kAntiharaNazIlasya, kAbhiriva tAbhiH? tatkAlasaMgalitaM tatsamaye'militam , 'tatkAlasaMkalitam' itipAThe tatkSaNaprAptam , aparAgaM raktatAviruddhaM zyAmalatvam , apanetuM parihartum , AropitAbhiH sthApitAbhiH, zikhizikhAvalIbhiriva zikhinaH-baddheH, yA zikhA-jvAlA tasyA AvalIbhiH-zreNIbhirivetyutprekSA [ra] | puna punaH kIdRzam ? antakAlanidrodayAt antakAle-divyadehAvasAnasamaye, nidrodayAt-devAnAmapi kiJcinnidrodbhavAt , ISannimiSitasya kiJcinimIlitasya, dUravistAriNaH atidIrghasya, nayanayugalasya, unmeSalIlAsu unmIlanakrIDAmu, visarpatA paritaH prasaratA, kSIradhavalena dugdhavat sphItena, prabhApravAheNa prabhAnijhareNa, jJApakena, mathanArambharabhasapItaM mathanArambhekSIrasAgaraviloDanArambhe, rabhasena-tvarayA, mathanArambharasapItam' iti pAThe tu rasena-tRSNayA, pItaM-pAnakIkRtam , sakalaM samagram , kSIrasAgaraM dugdhasindhum , ekahelayA ekenaiva kliAsena, yugapadevetyarthaH, udgirantamigha udvamantamivetyutprekSA la] punaH kIdRzam ? nAkamandAkinInIlotpalena khargaGgAsambandhinIlakamalena, cumbitakazravaNapAye cumbitasaMspRSTam , eka-dakSiNam , zravaNapArzva-zrotrAntikapradezo yasya tAdRzam , kIdRzena tena ? AyatarakkanAlena Ayata-dIrgham , raka-raktavarNa ca, nAla-mRNAlaM yasya tAdRzena, punaH satatavikAsinA satatam-aharnizam , candrodaye'pItyarthaH, vikAsinAvikasanazIlena, keneva ? sahasralocanAta sahasrasaMkhyakalocanaviziSTAt indrAt , tatsakAzAdityarthaH, prasAdalabdhena Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmkrii| 111 labdhenaikalocaneneva cumvitaikazravaNapArzvam [va], ullasitAdharaprabhAsAndravidrumayanamudbhUtadhavaladIrghalocanAmutsaGgitakapolamuktAzuktikAntamAkAntojjvalalalATataTamAviSkRtabhralalAzaivalavallarIkamApItAmRtadarzanadurAzayA kSIrodasalilamiva sakalamAvAsitamupahasitazaraJcandrikAprakAzamAsyalAvaNyamudvahantam [za], ApIDamadhukarapratibimbakavuritodareNa bahalarAgavarSiNA cUDAratnena bhAvisuralakSmIvinAzasUcanAya kRtasAnnidhyenotpAtasUryamaNDaleneva sakIlena kalitottamAGgam Sa], amarakAnanaprabhavaghanasArasaMskArAtizayasurabhiNA surakarikapolamadamizreNa gozIrSacandanena kRtamasRNasarvAGgINAGgarAgam [sa], anilakRtasUkSmAntarAlapraviSTapaTuvilepanAmodamuSitanidrairnirdayacaraNapraNodadalitadalapuTairapahAyApahAya kamalagarbhazayanAni dhAvadbhidyAnadIrghikAmadhukarakulaiH sama khAmibhUtatatprasannatAprAptena, ekalocanenaiva ekanetreNevetyutprekSA [va] ! punaH kIdRzam ? upahasitazaraJcandrikA. prakAzam upahasitaH-tiraskRtaH, zaracandrikAyAH-zaratkAlikajyotsnAyAH, prakAzo yena tAdRzam , AsyalAvaNyaM mukhasaundaryam , udvahantam ud-UrzvabhAge, dhArayantam , kimiva ? ApItAmRtadarzanadurAzayA ApItaM-khena samantAt pAnakarmIkRtam , yad amRtaM taduddhRtaM pIyUSam , taddazanadurAzayA-tadavalokana viSayiNyA durAzayA asambhAvyaphalakAzayA, . AvAsitaM khapArzve nivAsitam , sakalaM sampUrNam , kSIrodasalilamiva kSIrasAgarajalamivetyutprekSA, kIdRzaM tat salilam ? ullasitAdharaprabhAsAndravidrumavanam ullasitA-ujvalitA, yA adharaprabhA-oSThacchaviH, tadrUpaM sAndra-nibiDam , vidrumavana-pravAlaprasavivanaM yasmin tAdRzam ; punaH udbhUtadhavaladIrghalocanataraGgam udbhUte-unmIlite, dhavale dIghe ca, ye locane, locanaprameti yAvat , tadrUpastarako yasmin , udbhUto dhavaladIrghalocanAtmakastarako yasmin vA tAdRzam , punaH utsaGgitakapolamuktAzuktikAntam utsazitAbhyAM-khAntabhRtAbhyAm , kapolAbhyAM-gaNDayugalarUpAbhyAm , muktAzuktikAbhyAMmuktodbhavakSetrarUpazuktibhyAm , kAnta-sundaram , punaH AkrAntoUvalalalATataTam AkrAnta-vyAptam , ujjvalalalATarUpaM taTaM yena tAdRzam , punaH AviSkRtadhUlatAzaiSalavallarIkam AviSkRtA-prakaTitA, bhrUlatA-netroparitanaromarAjirUpA, zaivalavallarI-zaivAlamaJjarI yena tAdRzam ,[za] / punaH cUDAratnena cUDAmaNinA, mukuTamaNinetyarthaH, kalitottamA kalitaM-saMvalitaM vibhUSitamiti yAvat , usamAja-zIrSa yasya tAdRzam , "uttamAjhaM ziraH zIrSam" ityamaraH, kIdRzena tena ? ApIDamadhukaraprativimbakavuritodareNa ApIDe-khazirodhRtakusumamAlye, ye madhukarAH-bhRGgAH, tatpratibimbaiH-chAyAbhiH, karbarita-citritam . udaraM-madhyaM yasya tAdRzena, punaH bahalarAgavarSiNA vipularaktacchavivistAriNA, keneva? bhAvikhuralakSmIvinAzasUcanAya bhAvinaH-acireNa bhaviSyataH, suralakSyAH-daivikakhakIyasampadaH, vinAzasya-avasAnasya, sUcanAyajJApanAya, kRtasAnnidhyena sannihitena, sakIlena kIlayA-vahnizikhayA, sahitena-AzliSTena, utpAtasUryamaNDaleneva utpAtaH-prANinAM zubhAzubhasUcako bhUtavikAraH, tadrUpeNa sUryamaNDalena-AkasmikasUryabimbenevetyutprekSA / "vaDheIyoAlakIlAvaciItiH zikhA striyAm" ityamaraH [1] / punaH kIdRzam ? gozIrSacandanena candanavizeSeNa, kRsamasaNasarvAGgImAnasagaM kRtaH-sampAditaH, masaNaH-komalaH, sarvAGgINaH-sarvAGgavyApakaH, aGgarAgaH-zarIravilepanaM yena tAdRzam , kIdazema tena ? amarakAnanaprabhavadhanasArasaMskArAtizayasurabhiNA amarakAnanaM-nandanavanameva, prabhavaH-utpattikSetra yA / dhanasAra:-kapUraH, tena yaH saMskAraH-saMmizraNam, tena atizayasurabhiNA-samadhikasugandhinA, punaH surakarikapolamadamizreNa surakariNaH-devahastinaH, airAvatasyetyarthaH, yaH kapolamadaH-gaNDamadaH, tanmizritena [sa] punaH kIhazam ? udyAnadIrghikAmadhukarakulaiH udyAnasya-krIDAkAnanasya, yA dIrghikA-jalAzayavizeSaH, tatsambandhibhiH, madhukarakulai:amarapujaiH, samantataH paritaH, kRtatumulakolAhalaM kRtaH, tumulaH-vipulaH, kolAhala:-guJjanaM yasmistAdRzam , kIdRzaistaiH ? amilakRtasUkSmAntarAlapraviSTapaTuvilepanAmodamuSitanidraiH anilena-vAyunA, kRtAni-vihitAni, yAni sUkSmAntagalAni-kamaladalAnAM madhukara kulAnAM vA sUkSmAvakAzAH, tatra praviSTaH, yaH paTuH-utkaTaH, vilepanAmodaH-aGgarAgasaurabhaM tena mukinA-apahRtA, nidrA yeSAM tAdRzaiH, punaH nirdayacaraNapraNodadalitadalapuTaiH nirdayaM-dayAzUnyaM yathA syAt tathA, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA tatastimirazibirairiva zarIraprabhAroSitaiH kRtatumulakolAhalam ha], ambarAgamanasamIraNazoSitasudhAzIkarasekena martyalokaSaTcaraNahaThacumbanazaGkayeva nibiDasaMkocitamukhIbhirmandArakalikAbhirantarAntarA danturitena kinnadArUDhamlAninA pArijAtakusumazekhareNa virAjamAnam [kSi], anekasurapAdapaprasUnaparimalamucaH zvAsapavanAnatidIrghakAlamAghrAtAnAkhaNDalakrIDAvanamArutAniva javAgamanakhedAdanabaratamuddhamantamekaM vaimAnikamapazyat jJa] / AlokanamAtreNaiva taM pratyupajAtadivyatAnizcayasya cakSurnimeSAdiliGgadarzanonItasvargacyavanasamayasya rUpasaMpannirUpaNAdAtmani zlathIbhUtacArutAbhimAnagrantheH pArthivasyAbhUnmanasi-'aho prabhAvaH suralokabhUmInAm ? yatra khalu saMbhUtAni puNyabhAginAM zarIrANyapyevaMvidhAni bhavanti yAni caramAsvapi dazAsu tAbadAstAmupasarpituM draSTumapyanalamanalamiva vaidyutaM pumAMsaH, tathAhi-asya vapuSi prakAmasaumye'pi sa ko'pi svabhAva Tippanakam-analam asamartham , analamiva agnimiva [a]| caraNapraNodaiH-caraNAghAtaiH, dalitAH-bahirjigamiSayA vizleSitAH-dalapuTA:-saMzliSTapatrANi yaistAdRzaiH, punaH kamalagarbhazayanAni kamalamadhyarUpazayyAH, apahAya 2 tyaktvA tyaktvA, dhAvadbhiH AmodalipsayA bhramadbhiH, kairiva ? zarIraprabhAroSitaiH zarIraprabhayA-tadIyazarIradIpyA, roSitaiH-vidveSitaiH, timirazibiraiH andhakArasainyAvAsairivetyutprekSA [ha] / punaH kIdRzam ? pArijAtakusumazekhareNa pArijAtasya-tatsaMjJakadivyavRkSasya, yat kusumaM-puSpam , tanmayena, zekhareNa-ziromAlyena, virAjamAnaM suzobhamAnam , kIdRzena tena ? ambarAgamanasamIraNazoSitasudhAzIkarasekena ambarAt-AkAzAt , Agamanena-avataraNena, tadvegeneti yAvat , yaH samIraNaH-vAyuH, tena zoSitaH, sudhAzIkarasekaH-amRtakaNakSaraNaM yasmiMstAdRzena, punaH mandArakalikAbhiH mandAranAmakadevavRkSakorakaiH, antarA antarA madhye madhye, danturitena unnamitena, upaciteneti yAvat , kIdRzInistAbhiH ? martyalokaSaTcaraNahaThacumbanazaGkayeva martyalokasya-martyabhuvanasambandhino ye, SaTcaraNAH-bhramarAH, taiH, haThena-balAtkAreNa, yacumbana-makarandapipAsayA oSThasaMyojanam , tasya zaGkayeva-saMzayeneveti hetUtprekSA, nibiDasaMkocitamukhIbhiH niviDam-atyantaM yathA syAttathA, socitaM-mudritam , mukhaM yAbhistAdRzIbhiH, punaH kIdRzena tena ? kiJcidArUDhamlAninA kizcit ArUDhA-prAptA, mlAniH-mAlinyaM yena tAdRzena [kSa ] / punaH kIdRzam ? javAgamanakhedAt javena-vegena, yadAgamanam , tajjanyazramAt , anavarataM nirantaram , zvAsapavanAn nAsAvAyUn , uddhamantaM nirgamanAgamanamukhena zabdAyayantam , 'udvamantam' iti pADhe tyajantam , kIdRzAMstAn ? anekasurapAdapaprasUnaparimalamucaH anekasurapAdapAnAm-anekadevavRkSANAm , yAni prasUnAni-ghAtakusumAni, tatparimalamucaH-tadAmodavistAriNaH, kAniva ? atidIrghakAlaM bahukAlaparyantam , AghrAtAn samantAt ghrANajapratyakSagocarIkRtAn , AkhaNDalakrIDAvanamArutAn AkhaNDalasya-indrasya, yat krIDAvanaM-nandanavanam , tanmArUtAniva-tadIyavividhakusumasaurabhAvyavAyUnivetyutprekSA, etAvadvizeSaNaviziSTam , ekam , vaimAnika devavizeSam , apazyat adrAkSIt [2] - AlokanamAtreNa kevaladarzanenaiva, na tu prabhanetyarthaH, taM prati niruktavyaktiviSaye, upajAtadivyatAnizcayasya upajAtaH-prAdurbhUtaH, divyatAyAH-devatvasya nizcayo yasya tAdRzasyaH punaH cakSurnimeSAdiliGgadarzanonItakhargacyavanasamayasya cakSurnimIlanAdirUpasya liGgasya-AsannavargacyavanalakSaNasya, darzanena, unnItaH-anumitaH, khargacyavanasamayaH-vargatathyutikAlaprAptiyena tAdRzasya; punaH rUpasampanirUpaNAt saundaryasampadarzanAt , Atmani khasmin , zlathIbhUtacArutAbhimAnagrantheH zlathIbhUtA cArutAbhimAnagranthiH-saundaryAbhimAnarUpA granthiryasya tAdRzasya; pArthivasya meghavAhanasya, manasi, abhUt , Azcaryamiti zeSaH / kimityAha-aho AzcaryajanakaH, suralokabhUmInAM svargabhUmInAm , prabhAvaH mAhA. tmyam , yatra yasyAM bhUmau, khalu nizcayena, sambhUtAni samutpannAni, puNyabhAginAM puNyazAlinAm , zarIrANi api kA kathA buddhi-vaibhavAdInAm , evaMvidhAni IdRzAni, bhavanti sampadyante, caramAvapi antimAsvapi, dazAsu svargacyavanAvasthAsu, yAni zarIrANi, upasarpituM sannidhAtum , AstAm asambhAvyAnyeva, kintu pumAMsaH puruSAH, vaidyuta vidyutsambandhinam , analamiva agnimiva, draSTumapi dUrato dRSTipathamavatArayitumapi, analam asamarthAH, / tAvaditi Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jilkmnyjrii| 113 bhAsvaraH sphurati pratApo yasminnasau prakRtipragalbhApi bhIteva lajjitevotkupiteva me na ciramAvanAti lakSyamIkSaNadvayI, citraM yadasthAtra zakalitabhanaHzilAgarbhababhruNyatanubale tanuprabhAjAle nirantaranimamAH svatejastiraskAralajitA iva manAgapi darzayanti nAtmAnamAyatanapradIpAH, ime'pi sarvataH pradhAvitAH pranaSThadIpAnveSaNAyeva bhramanti dahanAlokalolubhAH zalabhasaMghAH, sarvathA kRtArtho'ham , yasya meM maryabhAve'pi prakaTitadivyavapuSA darzanamanena dattam' iti vicintya muktvA ca saphalakaM prabhutAbhimAnena sArdhaM kRpANamAbaddhAJjaliH stokamupetya khAgatamakarot [a], so'pi tathA samupasRtya taM purastAdavasthitamatistimitapragalbhasnigdhadRSTiprakaTitAntaHprItimAbaddhakarasaMghuTamatizayaspRhaNIyadehAvayavadarzanAnandaniHsyandavikasitena punarapi prAktanI prakRtimApanneneva cakSuSA suciragupa vAkyAlaGkAre bodhyam / tadeva sphuTayati-tathAhi, asya devasya, prakAmam-atyantam , saumye'pi-satvasampadA zAnte'pi, vapuSi zarIre, khabhASabhAsvaraH svataH sphuraNazIlaH, na tvaupAdhikaH, ko'pi apUrvaH, sa sarvAnubhavasAkSikaH, pratApaH prabhA, sphurati, yasmin zarIre, prakRtipragalbhApi svabhAvataH prauDhA api, me mama, IkSaNadvayI locanadvayam , lakSya khadRzyam,ciraM dIrghakAlam, na AbadhnAti abhivyAnoti, kintu tvaritameva cyavate ityarthaH, tatra he hetumuraprekSate bhIteSa bhayAdiva, lajiteva lajAyogAdiva, kupiteva kopAdiva / citram idamAzcaryam , yat zakalitamanAzilAgarbhavakSuNi zakalitAyAH-khaNDitAyAH, manaHzilAyA:-zilAvizeSasya, garbhaH-madhyam , tadvat babhruNi-piGgale, atanubale atanu-atyantam , balaM-sphuraNazaktiryasya tAdRze, asya devasya, atra asmin purovartini, tanuprabhAjAle dehaprabhApuDhe, nirantaranimannAH santatamantarbhUtAH, AyatanapradIpAH mandirapradIpAH, svatejastiraskAralajitA iva svatejasaH-nijaprabhAyAH, yastiraskAra:-tatprabhAbhirabhibhavaH, tena lajjitA iveti hetUtprekSA, AtmAnaM svarUpam , na manAgapi kizcidapi, darzayanti prakaTayanti / tasmAt dahanAlokalolubhAH dIpasthAmizikhAlobhAkulAH, ime purovartinaH, zalabhasA: pataGgapujAH, mapi, pranaSTadIpAnveSaNAyeva pranaSTaH-etadIyaprabhApuatirohitatayA atyantamadRSTaH, yo dIpaH, tasya anveSaNAyeva, sarvataH ita. stataH, pradhAvitAH prArabdhadhAvanAH, bhramanti naikatrAvatiSThante / aham iSTArthacintAkulo rAjA, sarvathA sarvaprakAreNa, kRtAryaH siddhArthaH, asmIti zeSaH, yasya me mama, martyabhAve'pi mAnavatve'pi, prakaTitadivyavapuSA prakaTitam-AviskRtam , divya-khagIyam , vapuH-zarIraM yena tAdRzena, anena prastutadevena, darzanaM khadarzanasaubhAgyam , dattaM sampAditam , iti evaM prakAreNa, vicintya paryAlocya, ca punaH, saphalakaM phalakena-khagAdhArapAtreNa, khaDgakozeneti yAvat , sahita rUpANaM khaGgam , prabhUtAbhimAnena khakrIyaprabhutvaprayuktAhakAreNa, sArdha saha, muktvA tyaktvA, AvaddhAJjaliH racitAaliH san , stokaM kizcit , upetya samIpaM gatvA, svAgataM tadAgamanazlAghAm , akarot saprItidarzana-kuzalaprabhAvidAreNAkArSIt [a] so'pi prakRtadevo'pi, samupasRtya samyagabhimukhamAgatya, AcaraNayugalAt caraNadvayamArabhya, uttamAGga mastakaM. yAvat , suciraM sudIrghakAlam , tathA yathA rAjA dRSTavAn tathA, taM rAjAnam , AlokitavAn dRSTavAn / kIdRzaM rAjA. nam ! purastAda agre, avasthitam upaviSTam , punaH attistimitapragalbhasnigdhadRSTiprakaTitAntamprItim atistimitayA-atiniHsandayA, pragalbhayA-pATavAnvitayA, snigdhayA-snehAtiyA, dRSTyA-nayanayugalena darzanakriyayA cA, prakaTitAabhivyaktA, antaHprItiH-hArdikAnurAgo yena tAdRzam , punaH AbaddhakarasampuTam bhAvaddhaH-racitaH, karasampuTaH-amaliyana tam ; kenAlokitavAn ? cakSuSA nayanayugalena, jAtivivakSayaikavacanam , kIdRzena? atizayaspRhaNIyadehAvayavadarzanAnandaniHsyandavikasitena atizayena, spRhaNIyAH-manoramAH, ye dehAvayavAH-rAjJaH zarIrAvayavA mukhanayanAdayaH, taddarzanena ya AnandaH-pramodAmRtarasaH, taniHsyandema-prasravaNena, vikasitena-praphullitena, kIdRzeneva ? punarapi bhUyo'pi, prAktanI pUrvAvasthAsambandhinIm , prakRtim animeSAdikhabhAvam , Apaneneva prAptenevetyutprekSA; kIdRza iva kIDazo devaH ? upajAta: 15tilaka. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA jAtapratyabhijJAnalava iva satyaropasaMhRtagatirAcaraNayugalAduttamAGgaM yAvadAlokitavAn, [ A] / AnItakarasaMpuTazca hemAdritaTa iva pRthuzrIvRkSalAJchite vakSasi stokamupadarzitasmitaH prastutaparIhAsa iva salilanirbharAmbhodharaninAdagambhIreNa svareNa madhuramabravIt-'narendra ! sarvadA zarIrasaMnihitaiH pradhAnapuruSairiva prastAvAvedibhirapRSTairapi nivedito'si cakravartilakSaNaiH, sa khalu bhavAn madhyamalokapAlo rAjA meghavAhanaH, yo'smAbhiH purA devAsurasamUhasaMbAdhe divyasadasi viSTapatrayapateH puro devasya pAkazAsanasya martyalokavArtA nivedanAdhikAraniyuktaiH pradhAnanAkibhirevaM jigISuH, evaM zUraH, evaM prajApAlaH, evaM tyAgazIlaH, evaM. dhArmika iti bahuprakAramaGguritapulakapakSmalakapolairavanipAlakathAprakrame suciramupavarNyamAnaH zruto'si; sarvathA naH kRtArtha cakSurupajAtam , phalitaM ca sadyo devatAdarzanasamutthaM puNyajAtamatarkitopanatenAmunA tvadavalokanena, gacchAmi Tippanakam-AnItakarasampuTaH baddhamukulaH / hemAdritaTa iva vakSasi zrIvRkSalAJchite [vRkSavizeSa] cihite mahApuruSalAJchanacihnite ca / prastAvAvedibhiH samayakayakaiH [] / pratyabhijJAnalava iva upajAtaH-utpannaH, pratyabhijJAnasya-saMskArasahakRtendriyasannikarSajanyasya 'so'yaM meghavAhano yo divyasabhAyAmupavarNyamAna AsId' iti jJAnasya, lavaH-lezo yena tAdRza iva, satvaropasaMhRtagatiH sattvara-zIghraM yathA smAt tathA, upasaMhRtA-nivartitA, gatiH-agradezagamanaM yena tAdRzaH [aa]| ca punaH, hemAdritaTa ica henaH-suvarNasya, adiH-parvataH, hemAdriH sumehaH, tasya taTe-paryantabhUmau iva, pRthudhIvRkSalAJchite pRthubhiH-vizAlaiH, zrIvRkSaiH-zubhraromAvartarUpamahApuruSalakSaNe , pakSe bilvavRkSaH, lAJchite-cihite, vakSasa, AnItakarasampuTaH AnItaH-AnIya saMyojitaH, kara -ajaliyana tAdRzaH san , prastutaparIhAsa iva prastutaH-prArabdhaH, parIhAsaH-upahAso yena tAdRza iva, stokam bhalpaM yathA syAt tathA, upadarzitasmitaH prakaTitamandahAsaH, salilanirbharAmbhodharaninAdagambhIreNa salilanirbharaHjalaparipUrNaH, yo'mbhodharaH-meghaH, tasya ninAdavat-garjitavat , gambhIreNa-tAreNa, svareNa dhvaninA, madhuraM zrotrapriyaM yathA syAt tathA, abravIt uvAca / kimityAha-narendra ! nRpate !, cakravartilakSaNaiH cakravarticir3haH, sa vakSyamANayatpadapratipAdyatvenAbhipretaH, madhyamalokapAlaH madhyamaH-svargaloka-pAtAlalokayormadhyavartI, lokaH-martyalokaH, tasya pAlakaH, bhavAn meghavAhano rAjA nivedito'si sUcito'si, kairiva ? sarvadA zarIrasannihitaiH zarIrapArzvavartibhiH, pakSe zarIrasthitaiH, apRSTairapi jijJAsAmajJApitairapi, prastAvAvedibhiH tattatkAryAksarasUcakaiH, pakSe prAzastyavyaJjakaiH, pradhAnapuruSaiH amAtyAdivyaktibhirivetyutprekSA / yaH tvam , devAsurasamUhasaMbAthe devAnAm , asurANAM-daityAnAM ca, samUhena, saMbAdhe saGkIrNe, vyApte ityarthaH, divyasadasi devasabhAyAm , viSTapatrayapateH bhuvanatrayasvAminaH, devasya pAkazAsanasya indrasya, puraH agre, martyaH lokavArtA nivedanAdhikAraniyuktaiH martyalokavArtAnAM-martyabhuvanasamAcArANAm , nivedana-vijJApanameva, adhikAraH-avazyakartavyam, tatra niyuktaiH-pratiSThApitaiH, aharitapulakapakSmalakapolaiH aGkuritaiH-aGkurAtmanodbhUtaiH, pulakaiH-romAH, pakSmalAH-lomasaGghalAH, kapolA:-gaNDasthalAni yeSAM tAdRzaiH, pradhAnanAkibhiH pradhAnadevaiH, avanipAlakathAprakrame avanipAlAnA-pRthvIpAlAnAm , kathAyAH vArtAyAH, prakrame-prastAve, evam anena prakAreNa, jigISuH meghavAhanaH svaripuparAjayamicchuH, astIti zeSaH, evam anena ripuparAjayaprakArega, zUraH parAkramI, evam anena prakAreNa, prajApAla: pranArakSakaH, evam anena prakAreNa, deza-kAla-pAnavivecanenetyarthaH, tyAgazIlaH dAnazIla:, evam anena prakAreza, dhArmikaH dharmAcaraNazIlaH, iti bahuprakAraM bahavaH-aneke, prakArAH-varNanarItayo yasmiMstAdRzaM yathA syAt tathA, suciram atidIrghakAlam , upavarNyamAnaH stUyamAnaH, zrutaH zravaNagocaratAM gataH, asi vartase / naH asmAkam , cakSuH, sarvathA sarvaprakAreNa, kRtArtha saphalam , upajAtaM sampannam / ca punaH, atarkitopanatena akasmAdupajAtena, amunoM tvadAlokanena bhavaddarzanena, devatAdarzanasamutthaM adhunaiva vihitena RSabhajinadarzanena samutpannam . puNyajAtaM puNyapujaH, sadyaH sapadi, zIghrataramevetyarthaH, phalitaM dattaphalam / sAmpratam adhunA, gacchAmi ito nandIzvaradvIpaM vrajAmi, mAm , manujAnIhi ito gantumanumanyakha [[]] Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "tilkmlrii| 115 sAMpratam , anujAnIhi mAm, [i-jAnIhi caM madIyamapi lezato vRttAntam-ahaM hi saudharmasuralokasamA jvalanaprabhAbhidhAno vaimAnikaH saMpratyeva nAkataH prasthito gacchan purasthitena kiyatA'pi parijanenAnu gamyamAno gaganapathena pathi vilokya lokottaraM devatAyatanamidamidaM manasyakaravam---hanta ! sa eSa bhagadhAnazeSajagannAbhirnAbhikulakarakulAlaGkAraH, kAraNaM sakalalokavyavahArasRSTaH, draSTA kAlatritayavartinAM bhAvAnAm, upadeSTA cirapranaSTasya dharmatattvasya, sarvasattvanirnimittabandhuH, setubandhaH saMsArasindhoH, Adyo dharmacakravatinAm , ArAdhyazcaturvidhasyApi suranikAyasya, nAyakaH samagrANAM gaNadharakevalipramukhANAM maharSINAmRSabhanAmA jinavRSaH, yasya purA svAminA zakreNa svayamanuSThitaH pratiSThAvidhiH; avadhArtha caitadadhikopajAtabhaktiH 'AsatAmihaiva muhUrtamekaM bhavantaH' iti nivartya pRSTAnupAtinaH surapadAtInatimAtramutsuko gantumaGgamAtra evAgataH / dRSTazcaiSabhagavAnazeSakalmaSakSayaheturAdidevaH [ii| ... Tippanakam- jagannAbhiH bhuvanapradhAnaH [I ] ! . ca punaH, madIyamapi madAgamanasambandhinamapi, vRttAntaM samAcAram , lezataH saMkSepataH, jAnIhi zRNu / kimityAhahi nizcayena, ahaM saudharmasuralokasamA saudharmaH-saudharmanAmA, yaH suralokaH-devalokaH, prathamadevaloka ityarthaH, sa samanivAsasthAnaM yasya tAdRzaH, jvalanaprabhAbhidhAnaH jvalanasya ameriva prabhA yasyAsau jvalanaprabhaH, tadevAbhidhAnam-anvarthanAma yasya tAdRzaH, vaimAnikaH vimAnavAstavyo devaH, sampratyeva adhunaiva, nAkataH khargataH, prasthitaH kRtaprasthAnaH, purasthitena agrataH sthitena, kiyatA'pi katipayenApi, parivAreNa parijanena, anugamyamAnaH AzrIyamANaH san , gaganapathena AkAzamArgeNa, gacchan , pathi mArge, lokottaraM paramotkRSTam , idaM devAyatanaM devamandiram , vilokya dRza, manasi khahRdi, idam anupadavakSyamANaprakArakaM cintanam , akaravam akArSam / kimityAha-hanta ! aho, sa vakSyamANayatpadapratipAdyatvenAbhipretaH, eca etanmandiramadhiSThitaH, bhagavAn niratizayaizvaryavAn , RSabhanAmA, jinavRSa: jinezvaraH, astIti zeSaH / kIdRzaH ? azeSajagannAbhinAbhikulakarakulAlaGkAraH azeSasya-samaprasya, jagataH-maha~lokasya, nAbhiH-pradhAnabhUtaM yat, nAbhikulakarasya-kulakaratvena zAstraprasiddhasya nAbhirAjasya, kulaM-vaMzaH, tasyAlaGkAraH, 'azeSajagannAbhi bhi0' iti pAThe tu azeSajagannAbhiH-nikhilavizvapradhAna RSabhajina ityartho bodhyaH, "nAbhirmukhyanRpe cakramadhyakSatriyayoH pumAn / dvayoH prANipratIke syAt" ityamaraH, punaH sakalavyavahArasRSTeH sakalalokavyavahAraracanAyAH, kAraNaM racayitetyarthaH, punaH kAlatritayavartinAm atItA'nAgata-vartamAnakAlavartinAm , bhAvAnAM padArthAnAm , draSTA yugapada. zeSavizeSapuraskAreNa pratyakSayitA, punaH cirapraNaSTasya dIrghakAlAducchinnasthApi, dharmatattvasya, upadeSTA pravartayitA, punaH sarvasattvaninimittabandhuH sarveSAm- ekendriyaparyantAnAm , satvAnAM-jIvAnAm , nirmimittaH-niSkAraNaH, bandhuH-hitecchuH, punaH saMsArasindhoH saMsArasAgarasyottaraNAya, setubandhaH seturUpo bandhaH, punaH dharmacakravartinAM dharmasamrAjAma, tIrthakurANAmiti yAvat , AdhaH prathamaH, punaH caturvidhasyApi bhuvanapativyantara-jyotiSka-vaimAniketibhedacaMtuSTayaviziSTasmApi, suranikAyasya devasamUhasya, ArAdhyaH upAsyaH, punaH samaprANAm akhilAnAm, gaNadhara-kevalimasamAM gaNagharA:-tripadIzravaNamAtreNa dvAdazAzIracayitAro munivizeSAH, kevalinaH-sarvajJAH, satpramukhANAM-tatprabhRtInAm , maharSINAM mahAmunInAm , nAyakaH zreSThaH / yasya jinendrasya, pusa pUrvam , svAminA asmadAyabhipatinA, zakreNa indreNa, svayaM khenaiva, pratiSThAvidhiH pratiSTAkAryam , anuSTitaH kRtaH / ca punaH, avadhArya caitat ca-punaH; etat-pUrvokavRtam, ava. dhArya-nizcitya, adhikopajAtabhaktiH adhikA-pracurA, upajAtA-udbhUtA, bhaktiH-zraddhA masya tAdazaH san, "bhAsatA. mihaiva muhUrtamekaM bhavantaH' muhUrtameka-kSaNamekam , bhavantaH-madanucarAH, ihaiva-atraiva, AsatAM-tiSThantu, iti anena vAkyena, pRSThAnupAtinaH khAnugAminaH, surapadAtIn padSAM gantana devAn , nivartya atrAgamanAnivArya, gantum Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA . idAnI gantA'hamadhigatanirvRtivilakSaNaM rAmaNIyakena sakaladvIpAnAmaparijalapUritAntarikSaNa sarvataH kRtaparikSepaM nandIzvaranAmnA nadInAthena nandIzvarAbhidhAnaM pradhAnadvIpam , tatra me paramamitramekAntataH snehamayo mayaiva sadRzaprabhAvardhiratizayena prasAdapAtraM vRtrazatroratyudArarUpa-bala-tribhavazAlI sumAlI nAma devo devalokataH kautukAkRSThamanasA svayamprabhAbhidhAnayA devyA divyavanitAjanAdupazrutaramyatAtizayAM jinAyatanazriyaM draSTumAnItaH, sAMpratamatizayitanandananumavaneSu dadhimukhAbhidhAnamahAdharAdharendraSoDazakaparikSepaNInAM jambUdvIpa. pramANaparimaNDalAkRtInAM puNDekSurasazizirasurabhisvacchasvAdusalilakallolAsphAlitavizAlamaNizilAsopAnapatitritayaramaNIyAnAM mahApuSkariNInAmupAntavartiSu vicitratarukAnaneSu kAntAsakhaH krIDAsukhamanubhavati [u]| .. asti ca dvIpe tatra dIpabhUtA martyalokasya maNimayamahAprAsAdazatazAlinI vitatakAzcanazilAzAla. atrAgamanAya, atimAtram atyantam , utsukaH utkaNThitaH, aGgamAtra edha kevalakhazarIra eva, na svanucarasahita ityarthaH, AgataH, ahamiti zeSaH / ca punaH, azeSakalmaSakSayahetuH nikhiladuritadhvaMsakAraNam , eSa pratyakSabhUtaH, Adideva prathamatIrthaGkaraH, iSTaH khanayanagocarIkRtaH [I] adhigatanivRtiH prAptatadarzanAnandaH, aham , idAnIm adhunA, sakaladvIpAnAm azeSadvIpAnAM madhye, rAma kena zobhayA, vilakSaNaM vicitram, apArajalapUritAntarikSeNa apAraM yajalaM tena pUrita-pUrNatAM nItam, antarikSam-AkAzaM yena tAdRzena, nandIzvaranAmnA tatsaMjJakena, nadInAthena samudraNa, sarvataH sarvadikSu, kRtaparikSepaM kRtapariveSTanam , nadIzvarAbhidhAnaM nandIzvaranAmakam , pradhAnadvIpaM nAnAjinAyatanamaNDitatayA sarvadvIpamukhyabhUtadvIpam , gantA gamanazIlaH, asmIti zeSaH / tatra tasmin nandIzvaradvIpe, me mama, paramamitraM paramasakhaH, ekAntataH atizayena, nehamayaH premapracuraH, mayaiva sahazaprabhAvarddhiH sadRzAH-tulyarUpAH, prabhAvAH-mahimAnaH, addhayaH-AdhyAtmikasampadakSa yasya tAdRzaH, vRtrazatrA indrasya, atizayena, prasAdapAtra premAspadam, atyudArarUpabalAvabhavazAla paramamahanIyena, rUpeNa-darNena, balena-zaktyA, vibhavena-sampadA ca, zAlate-zobhate yastAdRzaH, sumAlI nAma sumAlItisaMjJakaH, devaH, kautukAkRSTamanasA kautukena-jinAyatanazobhAdarzanotkaNThayA, AkRSTaM vazIkRtaM mano yasyAstAdRzyA, khayaH prabhAbhidhAnayA svayamprabhAnAmyA, devyA, divyavanitAjanAt devIjanAt , upazrutaramyatAtizayAm upazrutaHzravaNakarmIkRtaH, ramyatAtizayaH-manoharatotkarSoM yasyAstAdRzIm , jinAyatamazriyaM jinamandirazobhAm , draSTum , devalokataH devalokAt, AnItaH avatAritaH, sAmpratam adhunA, krIDAsukhaM krIDAjanyAnandam , anubhavati, kIdRzaH 1 kAntAsakha: khabhAyosahacaraH san , kutra! atizAyattanandanagamavaneSu atizayitam-adharIkRtam, nandana-nandanasaMzakam , dumavana-divyavRkSavanaM yastAdRzeSu, mahApuSkariNInAM mahAvApIvizeSANAm , upAntavartiSu nikaTavartiSu, vici. pratarukAnaneSu vilakSaNavRkSavaneSu, kIdRzInAM mahApuSkariNInAm ? dadhimukhAbhidhAnamahAdharAdharendraSoDazakaparikSepaNInAM dadhimukhAbhidhAnA:-dadhimukhasaMjJakAH, ye mahAdharAdharendrAH-mahAntaH parvatendrAH, teSAM yat SoDazakaM-SoDazAvayavakaH saGghaH, tasya parikSepaNInAM pariveSTinInAm , punaH jambUdvIpapramANaparimaNDalAkRtInAM jambUdvIpasya yat pramANam AyAmaviSkambhayorlakSayojanarUpam , tattulyapramANA, parimaNDalAkRtiH-vartulA AkRtiryAsAM tAdRzInAm , punaH puNDrecarasazizirasurabhikhacchavAsalilakallolAsphAlitavizAlamaNizilAsopAnapaGitritayaramaNIyAnAM puNDekSaHikSuvizeSaH, tasya rasa iva ziziraM - zItalam , surabhi-sugandhi, svacchaM-nirmalam , khAdu-rasanAsukhakaraM ca, yat salila-alam , tasya kalola:-mahAtarajaH, bhAsphAlitam-Aitam, yat vizAlAnAM maNizilAsopAnAnAM-maNirUpapASANanirmitAnAma, sopAnAnAm-ArohaNAnAm , pazcitritayam , tena ramaNIyAnAM-manohAriNInAm, [3] .. ca punaH, tatra tasmin , dvIpe nandIzvaradvIpe, martyalokasya marsabhuvanasya, dIpabhUtA prakAzakatayA dIpakharUpA, yataH maNimayamahAprAsAdazatazAlinI maNimayAnAM- ratnanirmitAnAm , mahatAM prAsAdAnAM-rAjamandirANAm , zatena, zAlate. zobhate yA tAdRzI, punaH vitatakAJcanazilAzAlavalayA vitataM-vistRtam , kAcanazilAnAM-suvarNazilAnAm , zAla Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmhrii| 117 ghalayA jinAyatanayAtrAsu tridazalokAdupAgatAnAmamaramithunAnAM nivAsasthAnamaparevAmarAvatI paramaramyA rativizAlA nAma tasya nagarI / sA cAdya prAtareva kautukAditastato vicaradbhiranucarairmadIyaistadIyasaMnidhAvaSyanAthevodvasiteva pranaSTasakalapUrvazobhA, bhUtairivAdhiSThitA, kRtAntadUtairiva kaTAkSitA, kalikAleneva kavalitA, samagrapApagrahapIDAbhiriva kroDIkRtA, sarvatovijRmbhitAvicchinnamalinacchAyA, cintAvisaMsthulagRhasthagIrvANaparihatasarvanijanijavyApArA, galitagarvagandharvazithilitagItagoSThIsvaravicArA, viSaNNasAdhyapariSadA, vikhinnasiddhaniSidhyamAnagAnonmukhamukharakinarakulA, pAnakelinirapekSapakSizUnyIkRtopavanatarukhaNDalatAmaNDapA, naSTaharSakiMpuruSanirbhaya'mAnaparirambhaNAyAtavallabhataruNIgaNA, raNaraNakagRhItagRhadevatA, vanadevatAsaduHkhadRzyamAnatatkSaNamlAnakalpapAdapA, saMtApavidhuraviSadharavadhUsatataprArthamAnacandanalatAgRhAvasthAnA, sthAnasthAnapUjyamAnakhinna Tippanakam-sAdhyAH- devavizeSAH, AdhiH- mAnasI pIDA, siddhAH- devavizeSAH, guTikA siddhAdayo vA [1] / balaye-prAkAramaNDalaM yasyAstAdRzI, punaH jinAyatanayAtrAsu jinamandirayAtrAsu, tridazalokAt tridazAnA-devAnAm , lokAt , upAgatAnAm avatIrNAnAm , amaramithunAnAM devadampatInAm , nivAsasthAnaM nivAsAsadam , paramaramyAM atimanohAriNI, aparA anyA, amarAvatIva indrapurI iva, rativizAlA tatsaMjJikA, nAmeti vAkyAlaGkAre, tasya sumAlidevasya, nagarI asti / sA rativizAlA nagarI ca, adya asmin dine, prAtareva prAtaHkAla eva, kautukAt apUrva vastudarzanautsukyavazAt , itastataH ana tatra sthAne, vicaradbhiH viharadbhiH, madIyaiH matsambandhibhiH, anucaraiH bhUtyaiH, dRSTA dazenagocaratAM gamitA, keva? tadIyasannidhAvAMpa sumAlidevasya tatrAstitve'pi, anAtheva khAmizUnyA iva, punaH udvasiteva vidhvasteba, pranaSTasakalapUrvazobhA pranaSTA-prakarSaNa luptA, sakalA-samamA, pUrvA-purAtanI, zobhA-chaviryasyAtAdRzI, punaH bhUtaiH upahAvakadevayonivizeSaH, adhiSThiteva AkrAnteva, kRtAntadUtaiH yamadUtaiH, kaTAkSiteva svakaTAkSapAtatrAsiteva, punaH kalikAlena kaliyugena, kavaliteva nigI va, punaH samanapApagrahapIDAbhiH samagrANAM-sarveSAm , pApagrahANAM-zanaizcarAdyazubhaprahANAm , tatprayuktAbhiriti yAvat , pIDAbhiH azubhaiH, kroDIkutA AkrAntA iva / kIdRzI' sA nagarI ? sarvatovijRmbhitAvicchinnamalinacchAyA sarvataH-sarvadezAvacchedena, vijRmbhitA-vyAptA, avicchinnAsAndrA, malinA-andhakAramayI, chAyA-kAntiryasyAstAdRzI, punaH cintAvisaMsthulagRhasthagIrvANaparihatasarvanijanijavyApArA cintayA visaMsthulaiH-zithilaH, gRhasthagIrvANaiH-gRhavAsidevaiH, parihRtaH sarvaH, nijo nijaH-svaH svaH, vyApAro yasyAM tAdRzI, punaH galitagarvagandharvazithilitagItagoSThIsvaravicArA galitaH-naSTaH, garvaH-gAyakatvAbhimAno yeSAM tAdRzaiH, gandhaH, zithilitaH-mAnyamApAditaH, gItagoTyA-gAnasabhAyAm , svaravicAra:-svarazAstracarcA yasyAM tAdRzI, punaH riSadA viSaNNA-svinnA, sAdhyAnAma-"manomantA tathA prANo bharo'pAnazca vIryavAn / nirbhayo narakazcaiva daMzo nArAyaNo vRSaH // prabhuzceti samAkhyAtAH sAdhyA dvAdaza devtaaH"| ityanyatroktAnAM devavizeSajAtIyAnAm, pariSadAsabhA yasyAM tAdRzI, punaH vikhinnasiddhaniSidhyamAnagAnonmukhamukharakinnarakulA vikhinnA:-vizeSeNa khedAkulAH, ye siddhAH-devavizeSAH, tainiSidhyamAna-nivAryamANam , yad gAnaM tammAdunmukha-vibhukham , mukharANA-gAnaratAnAm , kinarANAMgAyakadevavizeSANAm , kulaM-samUho yasyAM tAdRzI, punaH pAnakelinirapekSapakSizUnyIkRtopavanatarakhaNDalatAmaNDapA pAnakelI-navapallavasyandirasapAnakrIDAyAm, nirapekSAH-tadviSayakApekSAzUnyAH, ye pakSiNateH zUnyIkRtaH-virahitaH, upavanatarukhaNDa:-kelikAnanavRkSasamUhaH, latAmaNDapaH-latAntaritadezazca yasyAM tAdRzI, punaH naSTaharSakiMpuruSanirbhaya'mAnaparirambhaNAyAtavallabhataruNIgaNA naSTaH harSo ramaNecchA yeSAM tAdRzaiH kiMpuruSaiH-devavizeSaH, nirbhaya'mAnaH-vAgbhistiraskimamANaH, parirambhaNAya-AliGganAya, AgataH-upasthitaH, halabhataruNInAM-priyayuvatInAm , gaNa:--samUho yasyAM tAdRzI, punaH raNaraNakagRhItagRhadevatA raNaraNakena udvegena, gRhItA-AkrAntA, gRhadevatA-gRhAdhiSThAtRdevatA yasyAM tAdRzI, punaH / banadevatAsaduHkhadRzyamAnatatkSaNamlAnakalpapAdapA vanadevatAH-vanAdhiSThAtRdevatAH, tAbhiH saduHkha-saviSAdama. dRzyamAnAH-svakhadRSTigocarIkriyamANAH, tatkSaNa-tatkAlam , mlAnA:-mlAnimAyanAH, kalpapAdapAH-kalpavRkSA yasyAM tAhazI, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA siddhAyatanadevatApratimA, pratimandiramAkarNyamAnazravaNaduSTahAkaSTazadhdA dRSTA [ U] | mandiramapi tadIyamapravRttotsavaM dhRtAnucitaveSanirvyApAraniHzeSakalatraM citrazAlAsvasaMpAdyamAnaharicandanapaGkopalepaM maNikuTTimeSvakriyamANakanakapaGkajopahArakSepaM dvAratoraNaraNaraNAyamAnacaNDapavaneritazuSkakatipayapravAlavandanamAlaM mRGgapaTahAdivAdyadhvanizUnyaniHzeSanATyazAlamabhUyamANacAraNamithunamaGgaloccAramanAkarNyamAnakinarakanyakAvallakIjhAGkAramapramattavibudhayodhazatasaMrakSyamANagopuraprAkAramasurApahArabhIlabhavyApsaraHparihatasvecchAvihAramudyAnavApIdhvanArabhyamANavibhramamajanamudvignasakalaparijanaM dRSTam [R]| idaM cAriSThamatikaSTamapratividheyaM vidhivazAt tatro. pajAtaM tasya tatkalatrasya vA pradhAnasya acirakAlabhAvinaM vinAzamavazyatayA nivedayati, na hi yeSu keSu. punaH santApavidhuraviSadharavadhUsatataprArthyamAnacandanalatAgRhAvasthAnA santApena-samyak tApena, vidhurAbhiHdhyAkulAbhiH, viSadharavadhUbhiH-bhujaGgIbhiH, satataM prArthyamAnam-apekSyamANam , candanalatAgRhAvasthAna-candanalatAmayagRhe'vasthitiryasyAM tAdRzI, punaH sthAnasthAnapUjyamAmavibhasiddhAyatanadevatApratimA sthAne sthAne-pratidevasthAnamityarthaH, pUjyamAnA-arcyamAnA, khinnA-paritApavazena khedAnvitA, siddhAyatanasya-siddhamandirastha, tatrapratiSThitetyarthaH, devatApratimA yasyAM tAdRzI, punaH pratimandiraM mandire mandire, AkarNyamAnazravaNaduSTahAkaSTazabdA AkarNyamAnAH-zrUyamANAH, zravaNaduSTAH-zrutikaTutvadoSAnvitAH, hAkaSTa zabdAH-hA kaSTaM hanta ! duHkhamityetadarthakAH zabdA yasyAM tAdRzI sadIyaM sumAlidevasambandhi, mandiramapi bhavanamapi, dRSTaM darzanagocaratAM nItam , madIyairanu carairiti zeSaH, kIdRzam ? apravRttotsavam apravRttaH-nivRttaH, utsavaH-zubhakarma yasmiMstAdRzam , punaH dhRtAnucitaveSanirvyApAraniHzeSakalatraM dhRtaH-agatyA racitaH, anucitaH-devAGganA'yogyaH, veSaH kRtrimarUpaM yena tAdRzam , niApAra-cintAvazena vyApAravimukham , niHzeSa-samagram , kalatram-antaHpuravargoM yasmiMstAdRzam , punaH citrazAlAsucitraNAlayeSu, asampAdyamAnaharicanda napaGkopalepam asampAdyamAnaH-akriyamANaH, haricandanapaGkasya divyacandanadravasya, upalepo yasmiMstAdRzam , punaH maNikuTTi meSu maNibaddhabhUmighu, akriyamANakanakapaGkajopahArakSepam akriyamANaH kanakapaGkajAnA-suvarNamayakamalAnAM tadrUpANAm , upahArANAm upaharaNIyavastUnAm , kSepaH-nivezo yasmiMstAdRzam , punaH dvAratoraNaraNaraNAyamAnacaNDapavaneritazuSkakatipayapravAlavandanamAlaMdvAratoraNeSu-bahireiSu, raNaraNAyamAnaiH-dhvanadbhiH, caNDapavanaiH-uddhatavAyubhiH, IritA-kampitA, utkSiptetyarthaH, zuSkA-jINo, katipayA, pravAlAnA-navapatrANAm, vandanamAlA-toraNamAlA yasmistAdRzam, pu hAdivAdyadhvanizUnyaniHzeSanATyazAlaM mRdaGga-paTahAdInAM-mRhaGgaDhakkAdInAm , vAdyAnAM dhvanibhiH, zUnyA-virahitA, niHzeSA-samagrA, nAmyazAlA-nATyagRhaM yasmiMstAdRzam , punaH azrUyamANacAraNamithunamaGgaloJcAram azrUyamANaH, cAraNamithunena-bandidampatibhyAm , maGgaloccAraH-mAGgalikazabdoccAraNa yasmiMstAdRzam , punaH anAkarNyamAna kinnarakanya. kAvallakIhAGkAram anAkarNyamAnaH-azrUyamANaH, kinnarakanyakAnAM vallakIjhAGkAraH-vINAkANo yasmiMstAdRzam , punaH apramattavivudhayodhazatasaMrakSyamANagopuraprAkAram apramattena-avahitena, vivudhayodhAnAM-devabhaTAnAm , zatena saMrakSyamANa:-asurapravezAdvAryamANaH, gopuraprAkAra:-puradvAradezasthadargabhUmiyasmiMstAdRzam, punaH asUrApahArabhItabhavyApsarasparihatasvecchAvihAram asuraiH-rAkSasaH, apahArAta-apaharaNAt , bhItAbhiH, bhavyAbhiH-manohAriNIbhiH, apsa. robhiH-kharvezyAbhiH, parihRtaH-tyaktaH, svecchAvihAraH-yadecchabhramaNaM yasmiMstAdRzam , punaH udyAnavApISu krIDAkAnanAntarga'tapuSkariNISu, anArabhyamANavibhramamajanam anArabhyamANam-ananuSThIyamAnam, vibhramamajanaM-savilAsanAnaM yasmiMstAdRzam / punaH udvignasakalaparijanam udvignAH-uddhAntAH, sakalA:-azeSAH, parijanA:-bAndhavA yasmiMstAdRzam [k]| idaM ca anupadavarNitaprakArakaM ca, atikaSTa paramaduHkhAvaham , punaH apratividheyam apratikAryam , ariSTam azubham , vidhivazAt devayogAta , tatra tasyAM nagaryAm , upajAtam utpannam , "ariSTamazubhe take sUtikAgAra Asave" iti vizva-medinyau / tasya sumAlidevasya, pradhAnasya paTTabhUtasya, tatkalatrasya tadbhAryAyA cA, acirakAlabhAvinam avilambabhAvinam , vinAzaM mRtyum , avazyatayA dhruvatayA, nivedayati sUcayati / hi yataH, yeSu keSucit sAdhAraNe Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| cidanarthopanipAteSu kadAcidapi divyAnAmAspadeSu saMpadyanta IdRzAH padArthAnAM prakRtiviparyayAstannivAsinAM ca vibudhalokAnAmantaratyantazokAtaGkazaMsino hRdayAyAsAH / tena ca mayA tatra gatvA draSTavyo'sau, kadAcidapyadRSTadIrghamadvirahaduHkhaH sakhA sukhayitavyaH sarvakAlamabhilaSitamadarzano nijadarzanena, zamayitavyA divyalokacyavanasulabhA sarvabhAvAnAM vinazvarasvabhAvatAvedanena hRdaye'sya dAhakAriNyativedanA, deyo dinyazaktyanurodhena sugatisAdhaneSu dharmakAryeSu savizeSamupadezaH, tatastena saha pUrvAnubhUtasukhaduHkhavRttAntakathAvyatikaraNa nItvA vibhAvarImetAM vibhAtakAle kathamapi prArthitapunardarzanena punarapi pratIpaM nivartitavyam [] | kartavyaM ca kimapi kAlocitamakRtakAlakSepeNa khyAteH sukhasya cAmuSmikasya sAdhakaM kuzalAnuSThAnam , yato mamApi niSThitaprAyamAyuH, alpAvazeSA dizalokasthitiH, upasthito dIrghakAlaprarUDhagADhapraNayairnAkibhiH sAkamAtyantiko virahaH, samAsannIbhUtamuvaMzIpramukhasuravadhUmukhAravindAdarzanam , adRzyatAM gatAtridazapatisadasi Tippanakam-AmuSmikasya pAratrikasya [l]| kAle'pi, vityarthaH, anarthopanipAteSu azubhAgameSu, kadAcidapi kasmiMzcidapi samaye, divyAnAM devAnAm , AspaveSu sthAneSu, izAH darzitaprakArAH, padArthAnAM vastUnAm , prakRtiviparyayAH khabhAvavaiparItyAni, na sampadyante na jAyante, ca kiJca, tannivAsinAM tadvAstavyAnAm , vibudhalokAnAM devajanAnAm , antaH antaHkaraNe, atyantazokAtaGkazaMsinaH atyantasantApasUcakAH, hRdayAyAsAH hRdayodvegAH, na sampadyante / tena uktahetunA, mayA, tatra tasyAM rativilAsAyA nagaryAmiti yAvat, gatvA upasthAya, asI sumAlI, dravyaH dRSTigocarIkartavyaH, kadAcina aSTamadvirahaduHkhaH adRSTam-ananubhUtam , matirahaduHkhaM yena tAdRzaH, punaH sarvakAlaM satatameva, abhilaSitamaddarzanaH abhilaSitam-apekSitam , maddarzanaM yena tAdRzo'sau, sumAlIti zeSaH,sakhA suhRt , nijadarzanena khadarzanena, sukhayitavyaH AnandayitavyaH, divyalokacyavanasulabhA devalokatazyutisamaye khAbhAvikI, asya sumAlinaH, hRdaye, dAhakAriNI tApajananI, hRdayasyeti pAThe hRdayasambandhitApakAriNItyarthaH, ativedanA atiduHkham ; sarvabhAvAnAM sarveSAmutpattima. padArthAnAm , vinazvarabhAvAvedanena vinAzazIlatvopadarzanena, zamayitavyA zamanIyA; divyazaktyanurodhena daivikazaktyanusAreNa, sugatisAdhaneSu sadgatiprayojakeSu, dharmakAryeSu dhArmikakriyAsu, savizeSaM yathA syAt tathA, upadezaH pravartakavAkyam , deyaH kartavyaH, vaktavya iti yAvat ; tataH tadanantaram , tena sumAlinA saha, pUrvAnubhUtasukhaduHkhavRttAntakathAvyatikaraNa pUrvAnubhUtAnAM-pUrvopabhuktAnAm , sukhaduHkhAnAM yo vRttAntaH-samAcAraH, tatsambandhikathAvyatikareNa-tarakathAprasaGgena, etAm imAm , vibhAvarI rAtrim , nItvA vyatItya, prabhAtakAle prAtaHkAle, kathamapi kenApi prakAreNa, prayatnenApItyarthaH, prArthitapunadarzanena prArthitaM-vAJchitam , punadarzanaM-punarapi tadIyadarzanaM yena tAdRzena mayA, pratIpaM pratikUla pazcAditi yAvat , nivartitavyaM pratyAgantavyam [ R] / ca punaH, akratakAlakSepeNa akRtaH kAlakSepaH-kAlAtikramaH, vilamca iti yAvat yena tAdRzena, mayeti zeSaH, khyAteH yazasaH, ca punaH, AmuSmikasya pAralaukikasya, sukhasya sukhasAdhanasya, sAdhakaM sampAdakam , kAlocitam avasarAnukUlam , kimapi kuzalAnuSThAnaM zubhakArya kartavyaM karaNIyam / yataH yasmAddhetoH, mamApi madIyamapi, Ayu: divyajIvanakAlaH, niSThitaprAyaM samAptaprAyam , khalpAvaziSTamityarthaH, tadevAha-tridazalokasthitiH devaloke sthitiH, alpAvazeSA kiJcidavaziSTA, dIrghakAlaprarUDhagADhapraNayaiH dIrghakAla-cirakAlam ; prarUDhaH-pravRddhaH, gADhaH-sAndraH, praNayaHprItiyeSAM taiH, nAkribhiH devaiH, sAkaM saha, AtyantikaH nirantaraH, virahaH vizleSaH, upasthitaH prAptakAlaH, urvazI. pramukhasuravadhUmukhAravindAdarzanam urvazIpramukhAnAM suravadhUnAM-devavArAGganAnAm , mukhAravindasya-mukhakamalasya, adazena-darzanAbhAvaH, samAsannIbhUtaM sannihitam , tridazapatisadasi indrasabhAyAm, hRdayadasyavaH manohAriNaH, rambhAlAsyakaraNaprayogAH rambhAyAH-tamAnyAH sarvezyAyAH, lAsyakaraNe-nATyaracane, prayogAH-vyApArAH, ahazyatAM Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 Tippanaka - parAga vivRtisaMvalitA hRdayadasyavo rambhAlAsyakaraNaprayogAH, viprayogonmukhaM tumburumukhena zravaNarandhamadhuragAndhAragrAmamucchenAzravaNam, ucchannakalpA kalpatarulatAchanneSu nAkamandAkinIkaccheSu svecchAvihArakrIDA, koDIkRtaM manuSyalokAvatArasmaraNapIDayA nibiDamantaHkaraNam, AkAritaduHkhasaMhatirabhimukhIbhUtA saparijaneva garbhavAsanarakagatiH [l]| IdRze va sarvataH samupasthite'tidurnivAravyasanajA te sarvatomukhaprasRta durviSahazokasaMtatau saMtApakAriNi kAtarANAM vaikuvyadAyini klIyAnAmupajanitasaMsArasukhavaimukhye vivekinamudIritaparopakAra buddhAbudAracetasAmatidAruNadazApAke kathavidupajAta saMgamasya surapatiprazaMsAzravaNadivasAdArabhya pratidivasamabhilaSitadarzanaprA pte rAkAradarzanenaiva prazamitasakalahRdayodvegatamaso mahAtmanaH sarvAtmanA priyaM kartumantaHkaraNamutsahate madIyam, mandAyate ca tribhuvanAtizAyisattvamalubdhatAM ca tAvaka prAgupazrutAM vicintya pratyAkhyAnalAghavamutprekSamANam, ato na zaknomi sarvathai draSTumazakyatAM gatAH prAptAH / tumburumukhena tumburunAmakagandharva vizeSamukhena, zravaNarandhramadhuragAndhAramA mamUrcchanAzravaNaM zravaNarandhramadhuraM karNavivarapriyam, gAndhAro rAgavizeSaH, grAma: - "yathA kuTumbinaH sarve'pyekIbhUtA bhavanti hi / tathA svarANAM sandoho grAma ityabhidhIyate " // ityanyatra paribhASitasvarasaGghAtavizeSaH, mUcrchanA - "kharaH saMmUcchito yatra rAgatapratipadyate / mUrcchanAmiti tAM prAhuH kavayo grAmasambhavAm" // ityanyatroktamAmajanya kharAvasthAvizeSaH, tAsAM zravaNa-zravaNasukham viprayogonmukhaM virahodyatam, kalpatarulatAcchanneSu kalpatarulatayA - kalpavRkSapaGkhyA, AcchanneSu - pihiteSu, nAkamandAkinI kaccheSu svargaGgAtaTeSu, svecchAvihArakrIDA yathecchabhramaNAtmikA kIDA, ucchinnakalpA nivRttAyA, manuSyalokAvatArasmaraNapIDayA manuSyaloke -martyabhuvane, avatArasya - Agamanasya, smaraNena yA pIDA tathA, nibiDam atyantaM yathA syAt tathA, antaHkaraNaM kroDIkRtam AkrAntam, AkAritaduHkhasaMhatiH AkAritA - AhUtA, duHkhasaMhatiH-duHkhasamUho yayA tAdRzI, garbhAvAsanarakagatiH garbhavAsa evaM narakagatiH- narakaprAptiH, saparijaneva parivArasahi teva, abhimukhIbhUtA sammukhIbhUtA [ lR ] / ca punaH, IdRze anupadamupavarNite, sarvataH samantataH, samupasthite samyagupanate, atidurnivAravyasana jAte atiduHkhena nivArayituM zakye, vyasanajAte --duHkhasamUhe sati, madIyaM mAmakam, antaHkaraNaM hRdayam tava, sarvAtmanA sarvaprakAreNa, priyaM hitam, kartum, utsahate utsAhamApnoti, kIdRze vyasanajAte ! sarvatomukhaprasRta durviSahazoke sarvatomukhaM yathA syAt tathA, sarvAtmanetyarthaH, prasRtA-pravRddhA, durviSahA- dussahA, zokasantatiH- zokasamUho yasmin tAdRze, punaH kAtarANAm adhIrANAm, santApakAriNi antardohajanake, punaH klIbAnAM nirbalAnAma AdhyAtmikazaktizUnyAmiti yAvat, vaiklavyadAyini vyAkulatAssdhAyake, punaH vivekinAM sadasadvicAravatAm upajanita saMsArasukhavaimukhye upajanitam - utpAditam, saMsArasukhavaimukhyaM vairAgyaM yena tAdRze, punaH udAracetasAm udArahRdayAnAm, udIritaparopakAra buddhau udIritA- AviSkRtA, paropakArabuddhiH - parahita kartavyatvabuddhiryena tAdRze, punaH atidAruNadazApAke vyatidAruNaH-paramabhayaGkaraH, dazApAkaH - devatvAvasthA'vasAnaM yasmiMstAdRzeH kIdRzasya tatra ? kathazcidupajAtasaGgamasya katha zcit kenApi prakAreNa, upajAtaH saJjAtaH, saGgamaH - sammelanaM yasya tAdRzasya punaH surapatiprazaMsAzravaNadivasAt surapatinA - indreNa, yA tava prazaMsA kRtA''sIt tasyAH zravaNasya yo divasaH - dinaM tasmAt Arabhya, pratidivasa - pratidinam, abhilaSitadarzanaprApteH abhilaSitA abhivAJchitA, darzanaprAptiryasya tAdRzasya, AkAradarzanenaiva sudhAzIkarodvAri svarUpadarzanamAtreNa, prazamitala kalahRdayodvegatamasaH prazamitaM - prakarSeNa zAntimApAditam, sakalaM - samastam, hRdayasya-hRdayasambandhi, udvegatamaH-sambhramarUpAndhakAro yena tAdRzasya, punaH mahAtmanaH mahAnubhAvasya / ca punaH, tribhuvanAtizAyisattvaM tribhuvanAtizAyi - trilokottaram, sattvaM khabhAvo yasya tAdRzam - "satvaM guNe pizAcAdI bale dravya-svabhAvayoH" iti . medinI, madIyamantaHkaraNam, prAk pUrvam, upazrutAM zrutigocarIkRtAm tAvakIM tvadIyAm, alubdhatAM kApi vastunyabolupatA, vicintya smRtvA pratyAkhyAnalAghavaM pratyAkhyAne - madabhyarthya mAnavaraprArthanApratiSedhe, lAghavaM svasyApasAdanam, utprekSamANaM sambhAvayat, mandAyate tadabhyarthane mAndyamApadyate, utprekSyamANamiti pAThe tu utprekSyamANaM - sambhAvyamAnaM , Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 121 tilkmaarii| vopacArakriyAparAGmukho bhavitum , nApi yathAbhimatavastuprArthanAviSayeNAbhyarthanena kadarthayitum , kevalamavalambya madhyamaM panthAnamuparacayAmi te'Jjalim , anugRhANa mAM gRhANa manaHparitoSAya me mRpacandra ! candrAtapAbhidhAnaM pradhAnamakhilAnAmapi svargabhUSaNAnAmAsattimAtreNA pa kRtasakaladuritApahAraM hAram [l]| eSa kila pIyUSadAnakRtArthIkRtasakalArthisurasArthena mathanaviratAvandhinA kSIrodena prayatnarakSitAt pradhAnaratnakozAdamRtasaMbhavazuktigarbhaprabhavANyatiprabhAvanti pariNatAmalakIphalasthUlanistalAni muktAphalAnyAdAya kautukena svayaM prathitaH, kRtazca svayaMvarotsavAnantaramasurArimandiramAzrayantyAH zriyo manyugadgadakaNThena kaNThakANDamaNDanam , devyApi kamalayA kAmakaliklAntihArI hareriti dhRto dhRtimatyA mahAntaM kAlam , upanItazca janmani kumArajayantasya jyeSThajAyeti jAtapulakayA pulomaduhituH, tayApi parirambhavimrameSu nibiDapIDitAkhaNDalorasa: suragajakumbhapIThapRthuno nijastanamaNDanasya kRtvAtidIrghakAlaM maNDanamarpitaH sakhIpremahatahRdayayA mastriyAyAH sAdRzalAghavamapi mandAyate tvadupacArapravRttinirodhe audAsInyamAlambata ityarthaH / ataH asmAt kAraNAt, sarvathA sarva prakAreNa, upacArakriyAparAmukhaH upacArakriyAyAM-tvatsevAtmakakArya, parAmukhaH-udAsInaH, bhavituM na zaknomi / yathAmimatavastuprArthanAviSayeNa yathAbhimataM-yathA'pekSam , vastUnAM-varANAm , yA prArthanA tadviSayeNa, yathA'bhimataM varaM prArthayakhelyAkArakeNetyarthaH, abhyarthanena prArthanena kadarthayituM tvAM klezayitum , api na zaknomi, kintu madhyamaM tayormadhyavartinam , panthAnaM mArgam , avalamvya, kevalaM te tubhyam, aJjaliM pANipuTam , uparacayAmi viracayAmi, he nRpacandra! nRpANAM madhye candravadujvala | candrAtapAbhidhAnaM candrasyevAtapo dyutiryasyetyanyarthatannAmAnam , akhilAnAmapi sarveSAmapi, svargabhUSaNAnAM vargAlaGkaraNAnAm , pradhAnaM zreSTham , AsattimAtreNa sAnnidhyamAtreNApi, kRtasakaladuritApahAraM kRtaH sakalAnAM duritAnAm-abhyudayapratyUhAnAm , apahAraH-vidhvaMsanaM yena tAdRzam , imaM hAraM ratnamAlyam , me mama, manaHparitoSAya hRdayasantoSAya, gRhANa aGgIkuru, tadbrahaNena ca mAm anugRhANa anugRhItaM kuru [-] kila nizcayena, eSa candrAtapahAraH, pIyUSadAnakRtAthIkRtasakalArthisurasArthana pIyUSadAnena-amRtavitaraNena, kRtArthIkRtaH-paritoSitaH, sakalAnAM-sarveSAm , arthinAM-tatprArthinAm , surANA-devAnAm , sArthaH-samUho yena tAdRzena, kSIrodena kSIrasamudrarUpeNa, mathanaviratAdhinA mathAd-vilounAd', viratena-nivRttena, adhinA-samudreNa, prayatnarakSitAt prayona-mahatA yatnena, rakSitAt , pradhAnaratnakozAt mukhyaratnakozasakAzAt , amRtasambhavazuktigarbhaprabhavANi amRtasambhavA-amRtotpannA yA zuktiH, tagarbhaprabhavANi-tadgarbhodbhUtAni, atiprabhAvanti atizayitakAntizAlIni, 'atimahAprabhAvANi' iti pAThe tu atimahAntaH prabhAvA mAhAtmyAni yeSAM tAdRzAni, punaH pariNatAmalakIphalasthUlanistalAni pariNatAni-paripakkAni. yAni AmalakIphalAni-dhAtrIphalAni, tadvat sthUlAni, nistalAni-vartulAni ca. muktAphalAni, AdAya uddhRtya, kautukena snehAtizayena, svayaM khenaiva, prathitaH gumphitaH / ca punaH khayaMvarotsavAnantaraM khayam-Atmanaiva, varaH-patyuvaraNamiti svayaMvaraH, tadutsavAnantaram , asurArimandiram asurAre:-viSNoH, mandiram , AzrayantyAH adhitiSThantyAH, zriyA svaprasUtalakSmyAH, manyugadgadakaNThena manyunA-vizleSaduHkhena, gadgadaH-avyaktasvaraH, yaH kaNThastena, kaNThakANDamaNDanaM kaNThakANDasya-kaNThanAlasya, maNDanaM bhUSaNam , kRtaH tadbhUSaNarUpeNa tatra sthApita ityarthaH / dhRtimatyA dhairyavatyA, devyA kamalayA lakSmyA api, hareH viSNoH, kAmakeliklAntihArIti kAmakelau-ratikrIDAyAm , yA klAntiH-zrAntiH, tasyA haraNazIla iti matvA, mahAntaM dIrgha kAlaM yAvat , dhRtaH svagrIvAyAM parihitaH / ca punaH, pulomaduhituH indrANyAH, kumArajayantasya jayantanAnaH kumArasya, janmani janmotsave, jyeSThajAyeti jyeSThasyakhapatyujyeSThadhAturindrasya, bhAryeti hetoH, jAtapulakayA AnandAtizayodbhUtaromAJcayA, lakSmyeti zeSaH, upanItaH tasyai samarpitaH, indrasya viSNozca kazyapAtmajatvena bhrAtRbhAvAt yorindrasya jyeSThatvAcca tasyA jyeSThabhAryAtvaM bodhyam / tayA indrANyA api, parirambhavibhrameSu AliGganakeliSu, niviDapIDitAkhaNDalorasaH nibiDam-atyantaM yathA syAt tathA, pIDitaMmarditam , AkhaNDalasya-indrasya, uraH-vakSaHsthalaM yena tAdRzasya, suragajakumbhapIThapRthunaH suragajasya-airAvatasya, yaH pATha:-mUrdhasthalam , tadvat pRthuna:-sthUlasya, mijastanamaNDalasya maNDalAkArasvastanadvanvasya, atidIrghakAlam 16 tilaka. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 Tippanaka - parAgavivRti saMcalitA 'priyasundaryAH kaNThadeze, tayA'dhyatizayitazItarazmirociSamasya zucitAguNaM zacIprasAdaM ca bahu mamyamAnayAM muktvA'nyAni kandharAbharaNAni dhAritaH suciram, adya tu kApi dharmye karmaNi niyujya tAmAgacchatA mayA virahavinodArthamAropya kaNThe suhRddarzanotkaNThitenAnItaH [ e ] / tadeSa saMprati svabhAvadhavalaruciH kAlacchAyAkavalitamarucyeva moktukAmo mAmavApya kathamapi puNyapariNatyA prAcyayA saMyojitaM tvAM muktAmayavapuSamazeSato muktAmayastrAsavirahitamapetatrAsaH svacchAzayamatisvaccho guNavantamatizayo'calaguNaH prApnotu sadRzavastusaMyoprIti [ ai] / asya hi parityaktasuralokavAsasya dUrIbhUtadugdhasAgarodara sthitestvadvasatireva sthAnam, 1 na hi tryambakajaTAkalApamantarikSaM vA vihAya kSINo'pi hariNalakSmA kSitau padaM badhnAti, mayA'pyananyayo Tippanakam - mukAmayavapuSaM muktarogatanum, muktAmayaH mauktikanirmitaH / zrAsavirahitaM bhavavarjitam, apetatrAsaH apagatatrAsadoSaH / Azaya:- cittam / guNavantaM dIpratAdiguNayuktam, atizayojjvalaguNaH atinirmalacarakaH [ ] 1 ! atibhUrikAlaparyantam, maNDanaM bhUSaNaM kRtvA, lakhIpremahRtahRdayayA sakhyAM yat prema-snehaH, tena hRtam-AkRSTaM hRdayaM yasyAH tayA, priyasundaryAH priyantuH- zyAmA latA, tadvat sundaryAH, matpriyAyAH madbhAryAyAH khasakhyAH, kaNThadeze, arpitaH nihitaH, "zyAmA tu mahilAhvayA / latA govandanI gundrA priyaGguH phalinI phalI" ityamaraH / tathA madbhAryayA api, ati. zayitazItarazmirociSam atizayitaM - tiraskRtam, zItarazmeH - candrasya, rociH - prakAzo yena tAdRzam, asya hArasya, zucitAguNam ujvalatArUpaM gugam, zacIprasAdaM zacyAH - indrANyAH, prasAda - prasannatAM ca, bahu manyamAnayA adhika manyamAnayA, anyAni taditarANi, kandharAbharaNAni grIvA'laGkaraNAni, muktvA tyaktvA, suciram atidIrghakAla yAtrat, dhAritaH grIvAyAM parihitaH / adya asmin dine tu tAM khapriyAm, kvApi kasmiMzcit dharmye dharmAdanapete, dhArmike ityarthaH, karmaNi kArye, niyujya tatkartRtvena niyamya, suhRddarzanotkaNThitena mitradevadarzanotsukena, AgacchatA atrAgamanaM kurvatA, mayA, virahavinodArthaM tadvirahe'pi tadIyavastunA yo vinodastadartham, yadvA virahasya tadvizleSajanyaduHkhasya, yo vinodaH - vizeSeNa nodaH - apanodanam, tadartham kaNThe svagrIvAyAm, Aropya dhRtvA, AnItaH atropasthApitaH [5] / tadeSaH so'yaM hAraH, yataH svayaM svabhAva dhavalaruciH svabhAvataH svacchakAntiH, ataH, samprati divyadehAvasAna - samaye, kAlacchAyA kavalitaM kAlacchAyayA-maraNacihnabhUtayA kRSNakAntyA kavalitaM mAmU, arucyA aprItyA, iva, moktukAmaH moktumicchuH, prAcyayA pUrvAnuSThitayA puNyapariNatyA sukRtodayena, saMyojitaM sambandhitam tvAm, kathamapi kathazcidapi, avApya prApya, saMyujyetyarthaH, sahazavastusaMyogajAm anurUpavastu sambandhaprayutAm, prItiM parasparasneham, prApnotu anubhavatu / kathaM tayorAnurUpyamityAha - khayam azeSataH sAkalyena muktAmayaH muktAmaNimayaH, svAmapi muktAmayavapuSaM muktaH - tyaktaH, AmayaH -- vyAdhiryena tAdRzaM vapuH zarIraM yasya tAdRzam khayam apetatrAsaH apetaHvidhvastaH, trAsaH-dhArayituH trAsaH - azubhabhayaM yena tAdRzaH, tvAmapi zrAsavirahitaM ripubhayavarjitam, punaH khayam atisvacchaH atinirmalaH, tvAmapi svacchAzayaM svacchaH - niSkapaTaH, AzayaH - antaHkaraNaM yasya tAdRzam, punaH khayam atiza yojavalaguNaH atizayenojjvalaH - sphItaH guNaH sUtraM yasmiMstAdRzaH, tvAmapi guNavantaM dayA- dAkSiNyAdiguNaviziSTam, sarvametat 'prApnotu' ityanenAnveti [ ai] | hi nizcayena, parityaktasuralokavAsasya parityaktaH, suraloke devaloke, vAsaH sthitiryena tAdRzasya, punaH dUrIbhUtadugdhasAgarodarasthiteH dUrIbhUtA, dugdhasAgarodare- kSIrasAgaramadhye, sthitiryasya tAdRzasya, asya hArasya tvadvasatireva tvadbhavanameva sthAnam adhunA tattulyamAhAtmyakaM dvitIyaM vAsasthAnam / hi yataH, kSINo'pi kSayAvastho'pi, hariNalakSmA hariNaH - mRgaH, lakSma- lAJchanaM yasya tAdRzaH, candramA ityarthaH tryambakajaTAkalApaM trINi, ambakAni-locanAni yasya tasya, zinasya, jaTAkalApaM-jaTAsamUham, antarikSam AkAzaM vA, vihAya kSitau pRthivyAm, padaM khasthAnam, na badhnAti Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 123 gyopabhogA bhavyatAmasya bhAvayatA divyadarzanamamoghamiti ghoSaNAM janasya kizcidaritArthAM cikIrSatA kSaNamAtraparicitamAtmAnamISadanusmaraNaviSayatA netumabhilaSatA prItipraguNitasya cAtmanastaralatAM tirodhAtumakSameNAyamupanIyate, na punarupakArAya prItaye vA, sarvaskhadAnenApi dehinAmupakurvataH pareNa prArthitAM pRthivImapi tRNagaNanayA parityajataH kiM tadvastu yatpradAnena prItirupakAro vA bhaviSyati bhavataH, sarvathA datto'yaM mayA [o]| 'vipatpratIkArAsamarthaH kSINAyuSo'sya bhiSagiva kathaM rikthamAharAmi ? alaGkAraH kSatriyakulasya yAcakadvija iva kathaM pratigrahamaGgIkaromi ? gRhAbhyAgatenAmunA dIyamAnaM durgatagRhastha iva gRhNannaparaM ladhimAnamAsAdayiSyAmi, surairapi kRtastutirAbharaNakhaNDasya kRte karaM prasArayanasyaiva vaimAnikasyopahAsyatA yAsyAmi' ityanekavikalpavipralamdhamanasA tvayA manasvinAM vareNa tridazanAthe'pi bhagavati kadAcidakRtapraNayabhaGgasya me na kAryaH prathama. prArthanAbhaGgaH, prahItavyo nirvicAreNa [ au] / yasmAduparodhabhIrutvAdagRhyamANo'pi bhavatA dUrIbhUta evaiSa Tippanakam-rikthaM dagyam / praNayaH- prArthanA [ au]| pUrvajAteH pUrvajanmanaH [aN]| na karoti / asya hArasya, ananyayogyopabhogAm ananyayogyaH-anyAyogyaH, upabhogo yasyAstAhazIm , bhavyatA sundaratAm , bhAvayatA AlocayatA, pumaH divyadarzanaM devasya darzanam , amogham avyartham , bhavatIti janasya lokasya, ghoSaNAM pravAdam , kiJcit , caritArthI saphalAm , cikIrSatA kartumicchatA, punaH kSaNamAtraparicitaM muhUrtamAtradRSTam , mAtmAnaM kham, ISat ki cet, anusmaraNaviSayatAm anu-pazcAt , smRtigocaratAm , netuM prApayitum , abhilaSatA kAmayamAnena, prItipraguNitasya prItipUrNasya, AtmanaH khasya. taralatAM prItiprazTanacapalatAm , tirodhAtum apala. pitam , akSameNa asamarthena ca, mayA'pi, ayaM hAraH, upanIyate tubhyaM samarpyate, punarupakArAya pratyupakArAya, prItaye vA mayi prItirastu etadartha vA, na upanIyate, yataH sarvakhadAnenApi, dehinAM zarIriNAm , upakurvataH upakAraM kurvataH, pareNa bhanyena, prArthatAM yAcitAm , pRthivImapi akhaNDabhUmaNDalamayi, tRNagaNanayA tRNabuDyA, parityajataH dadataH, bhavataH, prItirupakAro vA, yatpradAnena yatsamarpaNena, tadvastu kim astIti zeSaH, na kimapItyarthaH, ayaM hAraH, sarvathA sarvaprakAreNa, na kizcit khatvaM rakSitvati yAvat, dattaH tubhyamarpitaH [o]| ityanekavidhavikalpavipralabdhamanasA iti-etAdRzaiH, anekavidhaiH, vikalpaH, vipralabdha-vaJcitaM mano yasya tAdRzena satA, manasvinAM prazastamanasAm , vareNa zreSTena, svayA, me mama, prathamaprArthanAmataH prathamAyAH, prArthanAyAH-hAragrahaNayAcyAyAH, bhaGgaH-ucchedaH, na, kAryaH kartumucitaH, kIdRzasya me ? bhagavati, tridazanAthe'pi indre'pi, tadviSaye'pItyarthaH, kadAcita kasmiMzcidavasare, akRtapraNayamaGgasya akRtapremabhanjasya / kIdRzA anekavikalpAH ? kSINAyuSaH alpAvaziSTAyuSaH, asya devasya, vipatpratIkArAsamarthaH vipa. tInA-duHkhAnAm , pratIkAre-nivAraNe, asamartho'ham , bhiSagiva tAdRzavaidya iva, Rk dhana hArarUpam , kathaM kena prakAreNa, gRhAmi svIkaromi !, kica kSatriyakulasya kSatriyavaMzasya, alaGkAraH bhUSaNabhUtaH, ahamiti zeSaH, yAcakavija iva yAcanAtmakavRttimAn vipra iva, kathaM pratigrahaM dIyamAnavastugrahaNam , aGgIkaromi khIkaromi, kica mahAbhyAgatenaM mahahAtiSibhUtena, amunA devena, dIyamAnaM samapyamANaM vastu, durgatagRhastha iva daridragRhapatiriva, rAhana, aparaM pUrvoktAtirikam , labdhimAnaM nIvatvam , AsAdayiSyAmi prApsyAmi, surairapi, kRtastutiH kRtA stutiH-vadAnyatvaprazaMsA yasya tAdRzaH, ahamiti zeSaH, AbharaNakhaNDasya ekamAtrasyAbhUSaNasya, kRte, karaM khahastam , prasArayan , asyaiva dAtureva vaimAnikasya devasya, upahAsyatAm upahAsayogyatAm , yAsyAmi prApsyAmi / nirvicAreNa prahaNAgrahaNavicArazalyena, bhavateti zeSaH, grahItavyaH, eSa hAra iti zeSaH [au] / pasAda yataH, uparopabhIravAd mIyAntaHpuramayAt, bhavasA, bharakhamANo'pi bhakhIkriyamANo'pi, paSA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 Tippanaka-parAgavikRtisaMghalitA me svargacyutasya, gRhItastu kadAcinmanuSyaloke labdhajanmanaH punarAnandayati dRSTim , iSTatamadarzanaM cainamamara. lokAcyutA kAlakrameNa devyapi me priyaGgusundarI kadAcidAlokayati / darzanAbhyAsajAtapUrvajAtismRtizca smarati ratikarANyasakRnmayA sahopabhuktAni svargavAsakrIDAsukhAni, virahaduHkhadattodvegAzca pravartate. yathAzakti kuzalAvAptisAdhake karmaNi, evaM ca tasyA apyupakRtaM bhavati / saMbhavanti ca bhavArNave vividhakarmavazavartinAM jantUnAmanekazI janmAntarajAtasaMbandhairbandhubhiH suhRdbhirathaizca nAnAvidhaiH sArdhamabAdhitAH punaste saMbandhAH, smaraNAni cAtyantavismayakarANi pUrvajAteH, ato 'nAyamAlApo mohapralApa iti me samarthanIyaH, kadarthanIyazca punarahaM prArthanAbhaGgadainyasaMpAdanena' ityudIrya kaNThAdavatArya kizcidayanatekSaNo dakSiNakareNa lamadhavalanakhakiraNamAlamupasthitaniravasAnasuralokavirahavyathAvidIrNahRdayodgIrNagarbhAmRtacchaTAsAramiva hAramupaninye [] / narendro'pi tena carmacakSuSAmagocareNa tasya sAkSAnnijadivyarUpAviSkaraNena, tena smitodbhedapUrveNa vakSasi racita hAraH, svargavyutasya svargAd bhraSTasya, tato'trAvatIrNasyetyarthaH, me mama, dUrIbhUta eva syAditi, gRhItastu labdhaMstu, bhavateti zeSaH, manuSyaloke martyabhuvane, labdhajanmanaH labdhaM janma yena tAdRzasya, mameti zeSaH, kadAcit kasmiMzcit kAle, punaH bhUyo'pi, dRSTiM netram, AnandayAte vartamAnasamIpakAle AnandayiSyatItyarthaH / amaralokAt devalokAt, cyatA atrAvatIrNA, me mama, devI priyA, priyaGgasundarI api, kAlakrameNa kAlavazena, iSTatamadarzanam iSTatamamatizayenAbhimatam , darzanaM yasya tAdRzam , enaM hAram , kadAcit , Alokayati AlokayiSyatItyarthaH / ca punaH, darzanAbhyAsajAtapUrvajAtismRtiH darzanAbhyAsena-darzanapaunaHpunyena, jAtA, pUrvasyAH, jAte:-janmanaH, smRtiH-smaraNaM yasyAstAdRzI satI, priyaGgusundarI, ratikarANi prItajanakAni, mayA saha, upabhuktAni anubhUtAni, svargavAsakrIDA. sukhAni khargavAse-svargavAsAvasthAnasambandhIni yAni, krIDAsukhAni-kelisukhAni tAne, asakRt punaH punaH, smarati smariSyati, etaddarzanobuddhasaMskAreNetyarthaH / ca punaH, virahadattaduHkhodvegAt virahadattena-virahajanitena, duHkhena ya udvegaH-uddhamaH, tazAca, "virahadAkhadattodvegAca' iti pAThe tu virahaduHkhena datta udvego yasyAstAdazI priyaGgasundarItyartho bodhyaH, kuzalAvAptisAdhake zubhaprAptijanake, karmaNi kArye, yathAzakti, pravartate pravartidhyate / evaM va anayA rItyA ca, tasyA api madIyadevyA api, upakRtam upakAraH, bhavati bhaviSyati, svagRhaNenati zeSaH / bhavArNave saMsAra. sAgare, vividhakarmavazavartinAM zubhAzubhanAnAkarmavipAkavazaGgatAnAm , jantUnAM jIvAnAm , janmAntarajAtasambandhaiH janmAntareSu-pUrvabhaveSu, jAtaH-niSpannaH, sambandho yastAdRzaiH, nAnAvidhaiH anekavidhaiH, bandhubhiH pati-bhrAtrAdibhiH, suhRddhiH mitraiH, arthaH vibhavaizca, sArdhaM saha, te purAtanAH, sambandhAH, punaH, abAdhitAH bAdharahitAH, sambhavanti / pUrvajAteH pUrvabhavasya, smaraNAni ca, atyantavismayakarANi atyAzcaryajanakAni, bhavantIti zeSaH / ataH asmAddhetoH, ayam , me mama, AlApaH premapUrvakoktiH, mohapralApaH mohena-ajJAnavazena, pralApaH-niSphaloktiriti, na, samarthanIyaH saadhniiyH| ca punaH, prArthanAmaGgadainyasampAdanena prArthanAbhaGgena yad dainyaM-duHkham , tatsampAdanena, punaH niyamena, ahaM na, kadarthanIyaH tiraskaraNIyaH, iti, udIrya uktvA, kaNThAdavatArya grIvAdezAdadhastAdapasArya, kiJcidavanatekSaNa: kiJcidavanate-adhomukhe, IkSaNe-nayane yasya tAdRzaH san , dakSiNakareNa dakSiNahastena, lanavalanakhakiraNamAlaM lamA-saMkrAntA, dhavalA-vimalA, nakhAnAM kiraNamAlA yasmin tAdRzaM hAram , upaninye upahArIcakAra / kamiva ? upasthitaniravasAnasuralokavirahavyathAvidIrNahRdayogIrNagarbhAmRtacchaTAsAramiva upasthitena-prAptakAlena, nira ghasAnena niravadhikena, suralokaviraheNa-devalokavizleSaNa, yA vyathA-vedanA, tayA vidIrNa-bhinnam, yad hRdayaM tasmAku, nIrNAyAH-niHsRtAyAH, garbhAmRtacchaTAyAH-antaHsthitAmRtaprabhAyAH, AsAramiva dhArAsampAtamivetyutprekSA [ aN]| . narendro'pi meghavAhananRpatirapi, paropacAreSu parakRtasvasatkAraviSaye, prakRtiniHspRho'pi prakRtyA-svabhAvena, niHspRho'pi-icchAzUbhyo'pi, atispRhayAluriva lolubha iva, satvaraM zIghram, upasatya tatsamIpaM gatvA, : agrataH Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| komalakarAmalinA prathamAbhibhASaNena, tena surapatiprazaMsAprakAzanapuraHsareNa vistarayatA bastatvakamanena tena ca dUraM parihRtadivyatAvalepaspRhaNIyena pratiprANAya bhUyobhUyaH kRtena praNayaprArthanena cUramAvarjitAnAH prakRtiniHspRho'pi paropacAreSvatispRhayAluriva satvaramupasRtya prasArya karayugalamayatastaM jagrAha [a] . devo'pyasAvalakSitagatistasminneva kSaNe jhaTityadarzanamagamat / tirobhUte ca tasminnupajAtavismayo narapatinirIkSya cakSuSA nizcalena taM hAramuttarIyAzcalaikadeze babandha / pravizya ca zakrovatArAyatanamadhyamArAdhya bhagavantamaticiramAdidevamAgatya nijasadanamupapAdya bhaktyatizayena zriyaH sAyaMtanI saparyAmabhimukhIbhUya tanmukhanihitanizcalalocano niSasAda / nijagAda ca-bhagavati! tvacaraNAravindasevAnubhAvo'yam , yadasmAdRzAmapi manuSyamAtrANAmazeSatribhuvanamAnanIyA ghAsabasamAnaujaso vaimAnikAH saMnidhimabhilaSanti, yogijJAnagocaraM cAtmano rUpamadhyakSaviSayIkurvanti, prakaTitasaMbhramAzca dRSTidAnasaMbhASaNAdinA bahumAnena tadane, karayugalaM hastadvayam , prasArya ca taM hAre jagrAha gRhItavAn / kIdRzaH san ? dUra dUre, AvarjitamanAH AkRSTaH .hRdayaH san, kena? carmacakSaSAM carmopahitacakSurindriyavatAm, bAhyazAmityarthaH, AdhyAtmika STazUnyAnAmiti yAvata: agocareNa apratyakSabhUtena, tena tatkAlamanubhUtena, tasya devasya, sAkSAt pratyakSAtmanA, nijadivyarUpAviSkaraNena nija-khakIyam , yad divyaM-vargIya, divyasya-devasambandhi vA, rUpaM-svarUpam , tasya, AviSkaraNena-prakaTanena, punaH sito. nedapUrveNa mandahAsodgamapUrvakeNa, vakSasi vakSaHsthale, racitakomalakarAJjalinA racitaH-nirmitaH, komalayoH karayoH, ajaliH-sampuTo yatra tAdRzena; tena tatkAlamanubhUtena prathamAbhibhASaNena prAthamikAlApena, punaH surapatiprazaMsAprakAzanapurassareNa surapatinA-devendrakartRkA, yA prazaMsA-tasya rAjJo guNakIrtanam , tasya prakAzanamanuvAdastatpUrvakeNa, vistaravatA vistIrNena, tena tatkAlamanubhUtena khavRttAntakathanena svasya-rAjJaH, vRttAntasya varNanena, ca punaH, daraMdare, parihatadivyatAvalepaspRhaNIyena parihRtaH-parivarjito yo, divyatAvalepaH-devatvAbhimAnaH, tena spRhaNIyena-manohAriNA, pratimAhaNAya svIkArayitum , bhUyo bhUyaH punaH punaH, kRtena vihitena, tena tatkAlamanubhUtena praNayaprArthanena [ ] / ___ asau devo'pi, alakSitagatiH alakSitA-adRSTA, gatiH-gamanaM yasya tAdRzaH, tasminneva kSaNe tatkRtahAragrahaNakSaNa eka, jhaTiti zIghram , adarzanam antardhyAnam , agamat / tasmin deve, tirobhUte antarhite sati, upajAta. vismayaH upajAtaH-utpannaH, vismayaH-sadyo'darzanAzcayaM yasya tAdRzaH, narapatiH meghavAhananRpatiH, nizcalena sthireNa, cakSuSA, taM hAra nirIkSya dRSTyA, uttarIyAJcalaikadeze uttarIyasya-skandhoparidhRtavastrasya, yadaJcalam-agrabhAgaH, tadekadeze sadekakoNe, babandha baddhavAn / ca punaH, zakrAvatArAyatanamadhyaM zakAvatArAyatanasya-zakAvatAramandiraspa, madhyaM-madhyabhAgam , pravizya, aticiram atidIrghakAlam , bhagavantam , Adidevam AdinAtham ; ArAdhya arcitvA, nijasadanaM khabhavanam , Agatya, bhattyatizayena paramabhaktyA, zriyaH lakSmyAH , sAyantanI sAyaMkAlikIm , saparyAm aAm upapAdya anuSThAya, abhimukhIbhUya lakSmyAH sammukhIbhUya, tanmukha nihitanizcalalocanaH tasyAH-lakSmyAH, mukhe, nihite-sthApite, nizcale-sthire, locane yasya tAdRzaH san , niSasAda upaviveza / ca punaH, nijagAda nigaditavAn / kimityAha -bhagavati! ayam anupadamanubhUtaH khayamupetavaimAnikasAkSAtkArasaMlApAdiH; tvacaraNAravindasevAnubhAva: tvacaraNAravindayoH, sevAyAH-ArAdhanAyAH, anubhAvaH-phalam , yat yasmAddhetoH, azeSatribhuvanamAnanIyAH azeSasyasamastasya, tribhuvanasya-varga-mala pAtAlalokAnAm , mAnanIyAH-pUjanIyAH, vAsavasamAnaujasaH vAsavena- indreNa, samAnasadRzam , bhojaH-zaktiryeSAM tAdRzAH, vaimAnikAH vimAnavAsavyadevAH, assAhazAm asmadvidhAnAm , manuSyamAtrANAM sAdhAraNamanuSyANAmapi, sannidhi saGgamam , abhilaSanti kAmayante, ca punaH, yogijJAnagocaraM yogimAtra pratyakSaviSayam, AtmanaH khasya, devasye yarthaH, rUpaM svarUpam , adhyakSaviSayI kurvanti mAnavasAmAnya ratyakSaviSayatAmAdayanti, ca punaH, prakaTitasambhramAH prakaTitaH-AviSkRtaH, samJamA kautukaM yaistAdRzAH santaH, dRSTidAnasambhASaNAdinA dRSTidAna-dRSTipAtaH, sambhASaNaM-premAlApaH, sadAdimA, bahumAna bhUyasA''dareNa, mahimAnaM mahanam . bhAropavanti Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA mahimAnamAropayanti, etaca yadyapi animittabandhunA paropakAraparAdhInamAnasena mahAtmanA tena divyapuruSeNa svAgabhUSaNIkRtamAbharaNamekaM dattam , tathApi tvadIyametat , ato na me zarIrasparzamarhati, divyA hi mUrtayo bhAjanaM divyAbharaNAnAm , tena tAvaka eva parivAraloke bhavatu kasyacit, anubhavatu vA'dRSTodayAnmanuSya lokamAgatamapi punanidazalokasthitisamucitaM zobhAtizayam' ityabhidhAya taM hAraratnaM devatAyAzcaraNayoH purastAdamuJcat [k]| atrAntare nitAntabhISaNo vizeSajanitasphAnirAsphAlitAzAtaTaiH pratiphaladbhiratiparisphuTaiH pratizabdakaiH zabdamayamivAdadhAnatribhuvanamuddhAntanayanatArakAkAntikarburIkRtadimbhirAkarNitaH sabhayamubhayakarNadattahastAbhirAyatanadevatAbhiH kulizatADitakulAcalazikharasamakAlanipatadgaNDazailanivahanAdoddhuro hAsadhvanirudalasat [kha] | upazrutya ca tamaznutapUrvamurvIpatirupajAtavismayaH pasparza cetasA kiyantamapi hAsam, na tu svalpamAmapi saMtrAsam [ga] | anujjhitasvabhAvAvasthitizca sthitvA muhUrtamudbhUtakautukatadanusAreNa saMcArayAmAsa unnAvayanti / ca punaH, yadyapi, animitsabandhunA akAraNabandhutvamApanena, paropakAraparAdhInamAnasena paropakAreparahitAcaraNe, parAdhInaM-parAyaNe mAnasaM yasya tena, mahAtmanA mahAnubhAvena, tena prastutena, divyapuruSeNa devena, khAra. bhUSaNIkRtaM khazarIrabhUSaNatAmApAditam , etat nikaTastham , ekam , AbharaNam AbhUSaNam , dattaM samarpitam , tathA'pi mahyaM dAne'pi, etat , tvadIyaM tvatsambandhi, vartata iti zeSaH / ataH asmAt kAraNAt , me mama, zarIrasparzam a. samparkam , na arhati tadayogyamasti, etaditi zeSaH, hi yataH, divyAH svargIyA eva, mUrtayaH zarIrANi divyAbhara. NAnAM vargIyAlaGkaraNAmAm , bhAjanaM pAtram , tatkRtazobhA''spadamityarthaH, bhavatIti zeSaH, tena tasmAt kAraNAt , tApaka pava tvadIya eva, parivAraloke parijanavarga, kasyacit kasyApi, bhavatu astu, bhUSaNamiti zeSaH, vA athavA, aSTodayAt bhAgyodayAt , manuSyalokaM martyabhuvanam , Agatamapi avatIrNamapi, tridazalokasthitisamucitaM tridazaloke-devaloke, sthitaH, samucita-yogyam , zobhAtizayaM zobhAvizeSam , anubhavatu prApnotu, iti, abhidhAya uktvA, devatAyAH lakSmIdevyAH, caraNayoH, purastAt agre, taM devArpitam , hAraratnaM hArazreSTham , amuJcat atyAkSIt [k]| . .atrAntare asminnavasare, hAsadhvaniH hAsakRtazabdavizeSaH, udalasat AvirvabhUva, sa kIdRzaH ? nitAnta. bhISaNaH atyantabhayaGkaraH, punaH AsphAlitA''zAtaTaiH AsphAlitAni-saGghaTitAni, AzAtaTAni-diktaTAni, yaistAdRzaH, phaladbhiH paritaH prasaradbhiH, atiparisphuTaH atyantavyaktaiH, pratizabdaiH pratidhvanibhiH, vizeSajanitasphAtira vizeSeNaM-atizayena, janitA-utpAditA, sphAtiH-vRddhiryasya tAdRzaH, ata eva tribhuvanaM khargamartya-pAtAlalokAn , zabda. bhayamiva zabdapUrNamiva. AdadhAnaH kurvANaH. punaH AyatanadevatAbhiH mandiradevatAbhiH, sabhayaM bhayapUrvakam, AkarNitaH zravaNagocaratAmApAditaH, kIdRzIbhistAbhiH ? uddhAntanayanatArakAkAntikarburIkRtadigbhiH uddhAntAmAm-ud ardhva bhramaNAnvitAnAm , nayanAnAM yAstArakAH-kanInikAH, tAsAM kAntibhiH chavibhiH, kardurIkRtA:-cinitAH, dizo yAMbhistAdazIbhiH, punaH ubhayakarNadattahastAbhiH ubhayo:-dvayorapi karNayoH-zrotrayoH, datto-gabhIradhvanikRtAghAtabhayena nivezito, hastI yAbhiH tAdRzIbhiH, punaH kIdRzaH kulizatADitakulAvalazikharasamakAlanipataNDazailanivahamAdoddharaH kulizena-vajreNa, tADitAni-prahRtAni, yAni kulAcalAnAM-mahAparvatAnAM zikharANi, tatsamakAlaM-taiH saheyarthaH, nipatatA gaNDazailAnAM-parvatacyutasthUlapASANAnAm , nivahasya-samUhasya, nAda iva-dhvaniriva, uburaH- gambhIraH, "gaNDazailAstu dhyutAH sthUlopalA gireH" isyamaraH [kha] / urvIpatiH meghavAhananRpatiH, azrutapUrva pUrvamazrutam , taM vanim, upazrutya zravaNagocarIkRtya, upajAtavismayaH utpannAryaH san , cetasA manasA, kiyantamapi katipayamapi, hAsa pasparza spRSTavAn , hasitavAnityarthaH, svalpamAtramapi ISadapi, saMtrAsaM bhayaM tu na, paspazeti zeSaH [ga] ca punaH, anumitalabhAvasthitiH anujitA-atyaktA, sabhAvasthitiH-khabhAvamaryAdA, yena sAdRzaH, muhUrta kSaNam , sthitvA, udbhUtakautukA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamArI / 127 tiryagvalitatArakaM cakSuH [gha] / adrAkSIca dakSiNetaravibhAge saMnihitameva devatAyAH [Ga ], giti dattavarzanam [ca], nidarzanamivAzeSatribhuvanabhISaNAnAm [cha ], atikRzaprAMzuvikarAlakarkazakAyam [ja], alikulako malena prasaratA samantataH kAntikAlinA kajjalamayImiva sazailadvIpakAnanAmurvI kurbANam [jha ], anatipurANazuktikAzreNisitabhAsA hAsadUraprakaTitAyA dantapaGkteH pratimayeva pura: sphurantyA sthUlapRthulayA nakha paramparayA prakAzitanijaprabhAtimiratirohitacaraNayugalAGgulivibhAgam [ a ], AbaddhAsthinUpureNa sthavIyasA caraNayugalena rAsabhaprothadhUsaraM nakhaprabhAvisaramanekavAtikamaNDalabhramaNalagnaM rakSAbhUtiraja iva dikSu vikSipantam [ 8 ], akSudra saralazirAdaNDanicitena nizcetumucchrAya mUrdhvalokasya sagRhItAnekamA narajjune vo palakSyamANena gaganasImollaGghinA jaGghAdvitayena nirantarArUDhavitatatratatijAla yamala tAlazikharaniSaNNamiva dRzyamAnam [3] Tippanakam - prortha - tuNDas, vAtikA:- mantravAdinaH [ Ta ] | prAdurbhUtadidRkSAvizeSaH, tadanusAreNa tasya- kautukasya, vazena, tiryagvalitArakaM tirthaMkU - kuTilaM yathA syAt tathA, valitAcalitA, sArakA - kanInikA yasya tAdRzam, cakSuH, saJcArayAmAsa vyApArayAmAsa [ dha ] / ca punaH, adrAkSIt pazyati ma, kam ? 'ekaM vetAlam' iti dUreNAnvayaH, vetAlaH - daityavizeSaH kIdRzaM vetAlam ? devatAyAH lakSmIdevyAH, sannihitameva nikaTasthitameva [Ga ], punaH kIdRzaM tam ? jhaTiti zIghram dattadarzanaM dattaM kAritam, darzanaM yena tAdRzam [ca] ] | punaH kIdRzam ? azeSatribhuvanabhISaNAnAM tribhuvane, azeSA:- samastA ye, bhISaNAH- bhayaGkarAH teSAm, nidarzanamiva dRSTAntamiva [ cha ] / punaH kIdRzam ? atikRzaprAMzuvikarAla karkazakAyam atizayena kRzaH, prAMzuHunataH, vikarAlaH-bhayaGkaraH, karkazaH- kaThinaH kAyaH zarIraM yasya tAdRzam [ja] / punaH kIdRzam ? samantataH paritaH, prasaratA pracAraM prApnuvatA, alikulakomalena alikulavat-bhramarasamUhavat komalena - manohareNa, kAntikAlinA khazarIrazruti kRSNavarNena, sazailadvIpakAnanAM zailaiH parvataiH, dvIpaiH- jalamadhyasthalaiH, kAnanaiH - vanaizca sahitAm, urvI pRthvIm jalamayImiva kRSNavarNAJjanapUrNAmiva, kurvANaM racayantam [jha ] / punaH kIdRzam ? nakhaparamparayA nakhapaGkayA, prakAzitanijaprabhA timiratirohitacaraNayugalAGgulivibhAgaM prakAzitaH, nijaprabhAtimireNa svakAntirUpAndhakAreNa, tirohitaH - alakSyatAM gamitaH, caraNayugalasya- pAdadvayasya, vibhAgaH pArthakyaM yena tAdRzam kIdRiyA tathA ? anatipurANazucikAzreNisitabhAlA anatipurANA- kiJcit purANA, yA zuktikA tasyAH, zreNiH - paGkiriva, sitA - zubhrA, bhAHkAntiryasyAstAdRzyA, punaH hAsadUraprakaTitAyAH hAsena, dUraprakaTitAyAH- dUraparyantAbhivya kAyAH, dantapaGkteH - danta samUhasya, pratimayA pratibimbeneva, puraH ame, sphurantyA dIpyamAnayA, punaH sthUlapRthulayA sAndrayA pRdhulayA vismRtayA ca [ a ] / punaH kIdRzam ? AbaddhAsthinUpureNa Abaddham - Alambitam, asthinirmitaM nUpuraM pAdAlaGkaraNaM yatra tAdRzena, sthavIyasA atisthULena, varaNayugalena caraNadvayena, rAsabhaprothadhUsaraM rAsabhasya-gardabhasya, protha:- tuNDam, tadvad dhUsaraM kiJcitpIta - zvetam nakhaprabhAvisaraM nakhakAntikalApam, dikSu pratidizam, vikSipantaM vistArayantam, kimiva ? anekavAtikamaNDalabhramaNalagnam anekAni yAni vAtikAnAM mantravAdinAm, maNDalAni samUhAH, teSu bhramaNena smazAnabhUmyAdau paribhramaNena, la - sambaddham, bhUtiraja iva rakSAMzAniva, 'rakSAbhUtiraja iva' iti pAThe rakSAyai- rakSaNAya, yad bhUtirajaH -- rakSApadavAcyabhasmAMzAstAniveti vyAkhyeyam [Ta ] / punaH kIdRzam ? jaGghAdvitIyena jaGghAdvayena, nirantarArUDhavratatijAlayamalatAlazikharaniSaNNamigha nirantaraM nirvicchinnaM yathA syAt tathA, ArUDham upari gatam, vitattAnAM vistRtAnAm, vratatInalatAnAm, jAlaM - samUho yasmiMstAdRzasya yamalatAlasya-tAlavRkSa yugalasya, zikhare - upari, niSaNNam upaviSTamiva, dazyamAnaM pratIyamAnamivetyutprekSA, kIdRzena tena ? akSudrasaralazirAddaNDanicitena akSudrAH - vistRtAH, saralAH-RjubhUtAzca, yAH zirAH - carma tantavaH, tadrUpairdaNDaiH, nicitena-vyAptena, ataH Urdhvalokasya uparitanalokasya ucchrAyam uccatAm, nizcetuM pramAtum, saMgRhItAnekamAna rajjuneva saMgRhItAH- saJcitAH, anekA mAnarajjavaH - unmApakarajjavo yena tAdRzeneva, upalakSyamAna pratIyamAnena punaH gaganasImollaGghinA gaganasya - AkAzamaNDalasya, yA sImA - UrdhvAvadhi, tadullaGghinA, tato'pyU Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA ulbaNAsthipanthinA jAnuyugalena kSINamAMsena ca nikAmamUrukANDadvayena vizrANitaparasparaguNaprakarSam [Da], adhRNAJcanAdAnanodvAntagareNa jaradajagareNa gADhIkRtakSatajakkAtharaktAdrazArdUlacarmasicayam [6], asRkpravAhapATalayA vaitaraNIsaritsalilaveNikayeva pRthuladIrghayA romalatayA sImantitakarAlakukSikuharapAtAlam [Na], AIpakapaTalazyAmamatikRzatayA kAyasya dUradarzitonnatInAM pazukAnAmantarAladroNISu nidrAyamANazizusarIsRpaM sIragatimArganirgatAviralaviSakandalaM sAkSAdivAdharmakSetramuraHpradezaM darzayantam [ta], acirakhaNDinaM mantrasAdhakamuNDamindukhaNDazraddhayA dhavalakuTilAn daMSTrAnirgamAnapaharantamAsAditaM vidhuntudamiva galAvalambita bibhrANam [tha], atibhAravighaTitAGgulIsaMnivezagalitamucchalitarudhiracchaTAcchoTitAyatanastambhakumbhikasAzAkarikumbhasthalAsthisthUlamatidUraluThitamapi raktAsavakapAlamanubhAvadarzitAtyadbhutabhujAyAmena pANinA vAmena . Tippanakam - aghRNAzana-nirdayakhacanam [6] / sIra-halam [t]| vidhuntudaM rAhum , [th]| vaitaraNI nadI, [Na ] / pazukAnAM paMzulInAm , netyarthaH / punaH kIdRzam ? ulvaNAsthigranthinA ulvaNA-sthUlatayA vyaktetyarthaH, asthigranthiH-asthirUpA-prandhiryasmin tAdRzena, jAnuyugalena jorumadhyAvayavadvayena, nikAmam atyantaM yathA syAt tathA, kSINamAMsena alpamAMsena, UrakANDadvayena sakthidaNDadvayena vizrANitaparasparaguNaprakarSaH vizrANitaH-sampAditaH, parasparaguNasya, prakarSaH-utkarSo yasmiMstAdRzam Da] / punaH kIdRzam ? aghRNAcanAt nirdayagamanAt, AnanodvAntagareNa AnanAt-mukhAt, udvAntamugIrNam , garra-viSaM yena tAdRzena, jaradajagareNa jaratA-jIrNena, pariNataviSeNeti yAvat . ajagareNa-sarparAjena, gADhIkRtakSatajakAtharakAzArdUlacarmasicayaM gADhIkRtAni sAndrIkRtAni, yAni kSatAni - vraNAni, tebhyo jAtaiH, kAtharaktaiH-parigatarudhiraiH, ArdraH-klinnaH, zArdUlacarmasicayaH-vyAghracarmottarIyavastraM yasya tAdRzam [6] ! punaH kIdRzam ? romalatayA romAvalyA, sImantitakarAlakukSikuharapAtAlaM sImantitaM-sImantaH-kezavezaH, sa sajAto yasmiMstAdRzam , karAlam, kukSikuhararUpam-udaravivararUpaM pAtAlaM yasya tAdRzam , kIdRzyA tayA? asRkpravAhapATalayA asRjAM-rudhirANAm , pravAheNa, pATalayA-rakavarNayA, punaH pRthuladIrghayA vistRtayA AyatayA ca, kayeva? vaitaraNIsaritsalilaveNikayeva vaitaraNyAHtamAbhyAH saritaH, yamadvArasthanadyAH, salilaveNikayeva-jalAvarteneva pAtAlapakSe salilarUpayA veNyA kezapAzeneti [Na] 1 punaH kIdRzam ? uraHpradezaM vakSaHpradezam , darzayantam , kIdRzaM taM pradezam ? ArdrapaGkapaTalazyAmam AI yat paDapaTalaM-kardamasamUhaH, tadvat zyAma-nIlavarNam , punaH kAyasya zarIrasya, atikRzatayA kAryAtizayena hetunA, dUradarzitonnatInAM dUrAd darzitA-prakaTitA, unnatiH-uccatvaM yAsAM tAdRzInAm , pazukAnAm ubhayapArzvalambamAnAnAmasmAm , paMzulInAmityarthaH, antarAladroNISu madhyabhUtAsu, droNISu-vaiNavapAtravizeSeSu, nidrAyamANAH-svApasukhamanubhavantaH, zizusarI. supAH-bAlasA yasmiMstAdRzam , kimiva ? sIragatimArganirgatAviralaviSakandalaM sIrasya-halasya, yo gatimArgaH-gamanamArgaH, tasmAbhirgatAni, viSakandalAni-viSamayanavAGkurA yasmiMstAdRzam , sAkSAd adharmakSetramiva adharmabhUmimivetyumprekSA [t]| punaH kIdRzaM tam ? acirakhaNDitaM tatkSaNacchinnam , mantrasAdhakamuNDaM mantrasiddhiprayojakaM muNDam , galAvalambitaM gale-grIvAyAm , avalambitaM-lambamAnAkAreNa, bibhrANaM dhArayantam , kamiva? indukhaNDazraddhayA ardhacandraprItyA, sadujyeti yAvat, kuTilAn vakarUpAn , daMSTrAnirgamAn daMSTrAnirgatatejaHpuJjAn , apaharantaM prasantam , AsAditaM kutracinigRhya gRhItam, vidhuntudamiva rAhumivetyutprekSA [th]| punaH kIdRzaM tam ? vAmena dakSiNetareNa, pANinA hastena, raktAsavakapAlaM raktasya-raktavarNasya rudhirarUpasya vA, Asavasya-madyasya, kapAlaM-pAtram , AdadAnaM gRhantam , kIdRzaM tat ? atibhAravighaTitAGgulIsanivezagalitam atibhAreNa-bhArAtizayena, vighaTitaH-vizleSitaH, yaH, aDalisannivezaH-ajalInAM sampuTIbhAvaH, tena galitaM-patitam , punaH ucchalitarudhiracchaTAchoTitA''yatanastambhakumbhikam ucchalitayA-udvelitayA, rudhiracchaTayA-zoNitadhArayA, AchoTitA-utsitA, Ayatnasya-mandirasya, stambhAnA-sthUNAnAm , kumbhikA-kumbhAkAravibhAgo yena tAdRzam , punaH AzAkarikumbhasthalAsthisthUlam AzAkariNAM-diggajAnAm , yAdi kumbhasthalAni-mastakasthalAni, teSAm astrivat sthUlam, punaH atidUraluNThitamapi atyantadUre prakSiptamapi, vAmena Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 tilkmnyjrii| tathaivordhvasthitamAdadAnam [da], dakSiNena ca pratikSaNavyApAritanizitakatikena vAmakakSAntarakSiptakandharasya dRDhaniruddhaniHzvAsanirgamatvAdadhvarapazoriva tattadatikaruNamantaHkrandato dattaniSphalakapANaghAtasya vetAlasAdhakasya sAdhitamutsarpatA parikarAzIviSavadanaviSapAvakena gAtrapizitamutkRtyotkRtya kIkazopadaMzamanantam [dha], kavalitapizitacarvaNAyAsacambalena kapilatAsaMvibhAgadAnAya tribhuvanodaracAriNInAmacirarociSAmArabdhasaMjJAsamAhAneneva kSayAnalavarcasA kUrcakacakalApena kavacitamakhilaromarandhranirgaladrudhiragaNDUSamitra pralambapRthulaM cibukamudbrahantam [na], atikaThinakharvaparvabhiraGgulIveNudaNDikAbhiH parigRhItaiH kuTilatIkSNAyatAprakoTibhiH Tippanakam-sAdhitaM pakvam , kIkasopadaMzam asthisAlanakam [dha] / kavacitaM veSTitam [n]| mma pANinA vAmapANidvArA, tathaiva pUrvavadeva, Urdhvasthitam uparisthitam , kIdRzena tena pANinA ? anubhAvadarzitAtyadbhutabhujAyAmena anubhAvena-sAmarthyavazena, darzitaH, atyadbhutaH-atyAzcaryAvahaH, bhujasya-bAhoH, AyAmaH-dedhyaM yena tAdRzena [d]| punaH kIdRzaM tam ? pratikSaNavyApAritanizitakartikena pratikSaNam , vyApAritA-prayuktA, nizitA-tIkSNA, kartikA-zastravizeSo yena tAdRzena, dakSiNena pANinA, gAtrapizitaM zarIramAMsam , utkRtya utkRtya ucchidya ucchidya, kIkasopadaMzaM kIdRzaM pizitam ? sAdhitaM pakvam , kena ? utsarpatA Urdhva prasaratA, parikarAzIviSavadanaviSapAvakena parikarA:-parivArabhUtAH, ye AzIviSAH-sarpavizeSAH, teSAM yAni vadanAni-mukhAni, tebhyo nirgataM yad viSaM tadrUpo yo pAvakaH-agniH, tena, kIkasena-asthnA, upadazya, asthnA saheti yAvat , anantaM bhuJjAnam , "kIkasaM kulyamasthi ca" ityamaraH, kiMsambandhi tat pizitam ? vetAlasAdhakasya vetAlasiddhivyApRtasya puruSasya, kIdRzasya tasya ? vAmakakSAntarakSiptakandharasya vAmakakSAntare-vAmapAmadhyabhAge, kSiptA-nivezitA, kandharA-prIvA yasya tAdRzam , punaH dRDhaniruddhaniHzvAsanirgamatvAt dRDhaM yathA syAt tathA niruddhaH, niHzvAsanirgamaH-niHzvAsaniHsaraNaM yasya tattvAddhetoH, adhvarapazoriva yajJapazoriva, tata tata anekavidham, atikaruNaM yathA syAt tathA, antaH hRdi, RndataH rudataH, punaH dattaniSphalakRpANaghAtasya dattaH-kRtaH, niSphala:-nirarthakaH, niSphalasya-phalakarahitasya vA, kRpANasya-khaDgasya, ghAtaH prahAro yasmiMstAhazasya [gh]| punaH kIdRzam ? pralambapRthulaM pralambam-atidIrgham , pRthulaM-vistRtaM ca, cibukam oSThAdhobhAgam , uddha. hantam ud-Urdhvam , vahantaM-dhArayantam , kIdRzaM cibukam ? kUrcakacakalApena zmazrukezasamUhena, kavacitaM vyAptam , kIdRzena tena ? kavalitapizitacarmaNAyAsacaJcalena kavalitaM-bhakSitam , yat pizitaM-vetAlasAdhakazarIramAMsam, tasya carmaNAyAsena-carvaNaprayAsena hetunA, caJcalena-capalena, punaH tribhuvanodaracAriNInAM tribhuvanamadhyasaJcaraNazIlAnAm , acirarociSAM vidyutAm , kapilatAsaMvibhAgadAnAya kapilatAyAH-kapilavarNasya, yaH saMvibhAgaH samyavibhAgaH, tasya dAnAya sampAdanAya, ArabdhasaMzAsamAhAneneva Arabdham , saMjJayA-arthasUcakaceSTayA, samAhvAnaM samyagAhvAnaM yena tAdRzenevetyutprekSA, punaH kSayAnalavarcasA kSayaH-pralayaH, tatkAliko yo'nalaH-amiH, tattulyaM varcaH-tejJo yasya tAdRzena, punaH kIdRzaM cibukam ? akhilaromarandhranirgaladradhiragaNDUSamiva akhilebhyaH-samagrebhyaH, romarandhrebhyaH, nirgalataH-niHsarataH, rudhirasya, gaNDUSaM-culukamivetyutprekSA [n]| punaH kIdRzam ? kararuhakuddAlaiH kare-haste, rohanti-udbhavanti ye te kararuhAH-nakhAH, tadrUpaiH kuddAlaiH-khananAstravizeSaH, kRtodyama kRtaprayAsam , kiM kartumiva ? asurakanyAriraMsayA asurANAMpAtAlavAsidaityAnAm , yAH kanyAH, tAbhiH saha, riraMsayA-ramaNecchayA, rasAtalagatAn pAtAlaniviSTAn , alIkasAdha. kAn mithyAsAdhakajanAn , uddhartumiva UrvamAnetumivetyutprekSA, kIdRzaistaiH kuddAlaiH ? atikaThinakharvaparvabhiH atikaThina-paramakaThoram , kharva-hakhaM ca, parva-pranthiryAsAM tAdRzIbhiH, aGgulIveNudaNDikAbhiH aGgulirUpAbhiH, veNudaNDikAbhiH bhadauH, parigrahItA bhavalambitaiH, punaH kuTilatIkSNAyatAmrakoTibhiH kuTilA vakrarUpA, tIkSNA-nidhitA, bhAyatA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA kararuhakuhAlairasurakanyAriraMsayA rasAtalagatAnalIkasAdhakAnuddhartumiva kRtodyamam [pa], vipulavartimaNDalamAlolalavapAzaM zravaNayugmamUrdhvalitapucchanAlanibiDAliGgitAGgamutphullaphaNAkaparaM kAlasarpadvayamivodvahantam [ka], zikhikaNAruNayA tiryagvisarpiNyA phaNamaNikiraNamAlayA jaTAlIkRtasaralabhoganAlAbhyAmalaghunA niSpatantamoghena ghoNApuTazvAsamubhayataH pAtumavatIrNAbhyAM karNAbharaNaviSadharAbhyAM dvidhApyadhAkRtoSTapRSThalomalekham [va], muhurudazcatA muhuryaJcatA muhuH prAJcatA tiryagajagaradehadIrghapRthulena jilAlatANa lalATacibukasakaprAntagatamAmaGgarAgamedaHkardamamAsvAdayantam [bha], antarvalitapiGgalogratArakeNa karAlaparimaNDalAkRtinA nayanayugalena yamunApravAhamiva nidApadinakarapratibimbagarbhodareNAvartadvayenAtibhISaNam [ma], AmoginA lalATasthalena sadyaHsthApitamasRkpaGkapazcAGgulaM pacanAya narajAGgalAnAmupasaMgRhItaM citAgnimiva sahaja Tippanakam-vidhApi adhAkRtoSThapRSThalomalekhaM kRSNatvena tiraskRtA, adhastAd vihitA ca [v]| jAgalaM-mAMsam [y]| dIrghA ca, aprakoTiH-agrabhAgo yeSAM tAdRzaH [p]| punaH kIdRzaM tam ? zravaNayugmaM karNayugalam , udvahantaM dhArayantam, kIdRzaM tat ? vipulavartimaNDalaM vipulaM-bRhadrUpam , vartimaNDalaM-vivaramaNDalaM yasmin tAdRzam, punaH AlolalavapAzam Alola:-A-samantAt , lola:-caJcalaH, lavapAzaH-lomasamUho yasmiMstAdRzam , "lavaH kAlabhidi chidi / vilAse rAmale leze tathA kijlk-pkssmnnoH| gopucchalomakhapi ca" iti haimaH, ata eva UrzavalitapucchanAlanibiDAlihitAGgam Urdhvavalitam---upari prasRtam , yat puccharUpaM nAlaM-daNDaH, tena nibiDam - atyantaM yathA syAt tathA, Alijita-pariveSTitam , ajhaMgAtraM yasya tAdRzam , punaH utphullaphaNAkarparam utphullaM-vikakharaM sthUlamiti yAvat, phaNAkare-phaNArUpa kareM kapAlaH, mUrdhanyamasthIti yAvat , yasya tAdRzam , kAlasarpadvayamiva pralayakAlikasarpayugmamivetyutprekSA [ph]| punaH kIdRza tam ! karNAbharaNaviSadharAbhyAM karNAbharaNe-karNAbhUSaNe, tadrUpAbhyAM viSadharAbhyAM- sarpAbhyAm , dvidhApi dakSiNavAmabhAgAbhyAmapi, yadvA dyuti-bhArarUpaprakAradvayenApi, adhaHkRtoSThapRSThalomalekham adhaHkRtA-nyUnatAmApAditA, adhodezasthApitA ca, oSThapRSThasya-oSThorzvabhAgasya, lomalekhA-zmazruzreNI yAbhyAM tAdRzam , kIdRzAbhyAM tAbhyAm ? phaNamaNikiraNamAlayA phaNagatamaNInAm , kiraNamAlayA-razmisamUhena, jaTAlIkRtasaralabhoganAlAbhyAM jaTAlIkRtaM-vyAptam , saralam-Rju. rUpam , bhoganAlaM-zarIradaNDo yayostAdRzAbhyAm , punaH alaghunA mahatA, oghena pravAharUpeNa niSpatantaM nirgacchantam , ghoNApuTazvAsaM nAsApuTavAyum , ubhayataH ubhayapArvataH, pAtuM pAnakarmIkartum , avatIrNAbhyAm upanatAbhyAm , "ghoNA nAsA ca nAsikA" ityamaraH [va] / punaH kIdRzaM tam ? aGgarAgamedaHkardamam aGgavilepanAtmakaM yanmedaH-mAMsajadhAtuvizeSaH, tasya kardama-pakam , AkhAdalihantam , kIdRzaM tam , muhurmuhuH vAraM vAram , udaJcatA udgacchatA, nyaJcatA adho gacchatA, prAJcatA tiryaggacchatA, tiryagajagaradehadIrghapRthulena tiryak-kuTilAkAreNa sthitaH, yo'jagaraH-mahAsarpaH, tasya dehavat , dIrdheNa-Ayatena, pRthulena-vizAlena ca, jihvAlatAgreNa jihvArUpAyA latAyA agrabhAgena, lalATa-cibukaekkaprAntagataM lalATasya--kapAlasya, cibukasya-oSThAdhobhAgasya, sRkaNoH-oSThAntabhAgayozca, prAnte-ekadeze gataM--sthitam , "prAntAvoSThasya sRkkaNI" ityamaraH, punaH ArdrArdram atyantamArdram [bha] / punaH kIdRzaM tam ? nayanayugalena netradvayena, atibhISaNam atyantabhayaGkaram , kIdRzena tena ? antajvalitapikalogratArakeNa antaH-madhye, jvalite-dIpte, pijalepItavarNe, upre-bhISaNe ca, tArake-kanInike yasya tAdRzena, punaH karAlaparimaNDalAkRtinA karAlA-bhISaNA, parimaNDalA-vartulA ca, AkRtiH-AkAro yasya tAdRzena, kena kamiva ? nidAghadinakarapratibimbagodareNa nidAghadinakarasvaprISmakAlikasUryasya, pratibimba, garbhaH-antaHsthitI yasya tAdRzamudara-madhya yasya tAdRzena, Avartadvayena cakrAkAreNa jalabhramaNadvayena, yamunAyAH-tannAnyA nadyAH, pravAhamiveti pratibimbopamA [m]| punaH kIdRzaM tam ? asRkpaGkapazcAGgalam asakpaGkasya-rudhirakardamasya, tanmayamiti yAvat , paccAGgulaM-paJcAnAmaGkulInAM tadAkRticihAnAM samAhAram, dadhAnaM dhArayantam, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamakharI / 131 bhrukuTidhUmAndhakAraparigataM dadhAnam [ya], Urdhvasthitena sthirataDittantu saMtAnasthAnakaviDambinA kapizabhAsureNa kezabhAreNa bhartsayantamupari jAjvalyamAna jvAlAkhaNDamutpAtadhUmadaNDam [ra], AyatanabhintisaGginA balipradIpaprabhAprakAzitena kezanakhadazanavartamAtmano nirvizeSacchAyena praticchAyApuruSeNa pArzvacAriNA sAnucaramiva dRzyamAnam [la ], ghoNayApyutphullasphArapuTayA dhRtAtivikaTapatrapuTayeva pIyamAnavadananiryadrasAmodam [va], dazanamAlayA'pyantarAlapraviSTakuNapAsthizakalayA sakalatribhuvanAbhyavahArAya sahAyIkRtAnantadantayevAkrAntamukhakuharam [za ], caraNAGgulIbhirapi sphuritapANDunimnodaranakhAbhirmukhArpitakapAlakarparAbhiriva pratISyamANottarIyanaracarmakSaratkSatajakaNavarSam [Sa], asthinUpurairapi padaprayoga mukharairbhayaprastutastutibhiriva satata sevitacaraNam Tippanakam -- kuNapaM- mRtakam [za] 1 kIdRzaM tat ? AbhoginA vistAriNA, lalATasthalena lalATakuDayena, sadyaH sthApitaM svasmin vilikhya dhRtam, kamiva ? .narajAGgalAnAM manuSyamAMsAnAm, pacanAya pAkArtham, upasaMgRhItaM saJcitam sahajabhRkuTidhUmAndhakAraparigataM sahaje - khAbhAvikyau, ye bhrukuTI - bhrUlatike, tadrUpadhUmAndhakAreNa parigataM vyAptam, citAgnimiva zmazAnAmimivetyutprekSA [y]| punaH kIdRzaM tam ? kezabhAreNa svakIya kezakalApena, uparijAjvalyamAnajvAlAkhaNDam upari jAjvalyamAnAH--dedIpyamAnAH, jvAlAnAM khaNDA bhAgA yasya tAdRzam, utpAtadhUmadaNDaM dhUmo daNDo yasya sa dhUmadaNDaH, abhiH, uspAte- pralayavelAyAM, dhUmadaNDaH - utpAtadhUmadaNDaH, pralayAmiH taM bhartsayantaM tiraskurvantam kIdRzena tena ? kapizabhAsureNa kapizema-kRSNapItavarNena, bhAsureNa-dIpreNa ca, punaH Urdhvasthitena upari lambitena, ata eva sthirataDitantusantAnasthAnakaviDambinA sthirasya - sthAyinaH - taDittantu santAnasya - vidyudrazmisamUhasya yat sthAnakaM -sthAnam, tadviDa mbinA--tadanukAriNA [r]| punaH kIdRzaM tam ? pArzvacAriNA pArzvagAminA, praticchAyApuruSeNa prativimbAtmakapurupeNa, sAnucaramiva anucarasahitamitra, dRzyamAnaM pratIyamAnam kIdRzena tena ? AyatanabhittisaGginA mandirakuDyasaMkrAmiNA, punaH balidIpaprabhAprakAzitena balivIpAnAM pUjopakaraNadIpAnAm, prabhAbhiH prakAzitena, punaH kezanakhadazanavarja kezAn nakhAn dazanAni-dantAMzca, varjayitvA, AtmanaH svasya, nirvizeSacchAyena sadRzakAntizAlinA, kRSNavarNenetyarthaH, kezAdInAM tu kapiza varNatvAdinA tadvarjanamiti bodhyam [ la ] / punaH kIdRzaM tam ? utphullasphArapuTayA utphullau-vikasitau, sphArau ca, puTau - puDhAkArapArzvadvayaM yasyAstAdRzyA, ata eva dhRtAtivikaTapatrapuTayeva dhRtau, ativikaTIvikarAlau, patrapuTau yayA tayevetyutprekSA, ghoNayA nAsikayA, pIyamAnavadana niryadra sAmodaM pIyamAnaH- prAyamANaH, vadanAt mukhAt, , niryatyAH - nirgacchantyAH, vasAyAH - majjAyAH, AmodaH - atigandho yena tAdRzam [va] / punaH kIdRzaM tam ? antarAlapraviSTakuNapAsthizakalayA antarAle - madhye, praviSTAni, kuNapasya - zavasya, asthanAm, zakalAni - khaNDa yasyAM tAdRzyA, ata eva sakalatribhuvanAbhyavahArAya sakalasya - samagrasya, tribhuvanasya - svarga - martya- pAtAlalokAnAm, abhyavahArAya - bhakSaNAya, sahAyIkRtAnantadantayeva sahAyIkRtAH - sahAyarUpeNAzritAH, anantAH - asaMkhyAH, dantA yayA tAdRzyaivetyutprekSA, dazanamAlayA dantapaGkayA, AkrAntamukhakuharam AkrAntaH - vyAptaH, mukhakuharaH - mukhavivaraM yasya tAdRzam [ za ] / punaH kIdRzaM tam ? sphuritapANDunimnodara nakhAbhiH sphuritAH - dItAH, pANDavaH pANDuvarNAH, nimnodarAH-gabhIramadhyabhAgAH, nakhA yAsu tAdRzIbhiH, bhata eva mukhArpitakapAlakarparAbhiriva mukhe arpitaH, kapAlarUpaHziraHsthAsthirUpaH, karparaH-tatsaMjJakakaTAhAkhyapAtra vizeSo yAbhistAbhirivetyutprekSA "karparastu kaTAhe syAt" iti haimaH, "kapAlosstrI ziro'sthina syAt" ityamaraH, caraNAGgulIbhirapi pratISyamANottarIyanaracarmakSaratkSatajakaNavarSe pratIdhyamANaM - dhAryamANam, uttarIyabhUtAt, naracarmaNaH - manuSya carma sakAzAt, kSaratA - syandamAnAnAm, kSatajakaNAnAM rudhirakaNAnAm, varSaM vRSTiryena tAdRzam [Sa] / punaH kIdRzaM tam ? padaprayogamukharaiH padaprayogeNa-pAdavikSepeNa, mukharaiHzabdAyamAnaiH, ata eva bhayaprastutastutibhiriva bhayena - senyabhayena, prastutA - prArabdhA, stutiryaistAdRzairivetyutprekSA, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA [sa], AbharaNabhujagairapi jvaladunmayUkhaphaNamaNibhirAttapradIpairivAvagAhyamAnakajalakAlakAyaprabhAndhatamasam [ha], mAMsenApi khAdanabhIteneva sAsreNa parityaktasarvAvayavam [kSa], avayavAnapyasthisArAnativikRtarUpadarzanabhayAt palAyitukAmAniva snAyupranthigADhanaddhAn dadhAnam , AjAnulambamAnazavaziromAlamekaM vetAlam [jJa], taM ca kramAnusAriNyA dRzA caraNayugalAdAmastakaM pratyavayavamavalokya kiJcitkRtasmito narapatiruvAca'mahAtman ? anena te pravRddhena sahasAkAzasaMnibhaprabhAbhArabharitakakubhA sphuTotphullanayananAsApuTena mukhapravRttasaMtatAsrasrotasA prakaTitakarAladaMSTrAmaNDalena vidAritavikaTasRkkaNA nikAmabhISaNazravaNena vapuSeva bhuvanatrayatrAsa Tippanakam-astraM- rudhiraM nayanavAri ca [kSa ] / sAyuH- nazA [2] // Tippanakam-mukhapravRttasaMtaptAsrasrotasA ekatra mukhe, anyatra mukhAt, astraM- netravAri rudhiraM ca / nikAmabhISaNazravaNena zravaNau-karNI, zravaNam-bhAkarNanam, zeSANi vizeSaNAni dvayorapi samAnArthAni [a]| asthinUpurairapi asthimayapAdAlaGkaraNavizeSairapi, satatasevitacaraNaM satataM-nirantaram , sevitau-alaGkRtI, caraNau yasya tAdRzam [sa] / punaH kIdRzaM tam ? jvaladunmayUkhaphaNamaNibhiH jvalantaH sphurantaH, unmayUkhAH-ud-udgacchantaH, mayUkhAH-kiraNA yeSAM tAdRzAH, phaNamaNayaH-phaNAgatamaNayo yeSAM tAdRzaiH, ata eva AttapradIpairiva AttAH-gRhItAH, pradIpA yaistAdRzairivetyutprekSA, AbharaNabhujagairapi alaGkaraNabhUtasapairapi, avagAhamAnakajalakAlakAyaprabhAndhatamasam avagAyamAnaM--pravizyodbhidyamAnam , kajalakAlasya-kajjalavatkRSNavarNasya, kAyasya-zarIrasya, prabhArUpam , andhatamasaMgADhAndhakAro yasya tAdRzam [ha ] / punaH kIdRzaM tam ? sAsreNa aneNa-rudhireNa, azruNA ca, sahitena, mAMsenApi, khAdanabhIteneva vaitAlikakartRkabhakSaNabhayAnvitenenetyutprekSA, parityaktasarvAvayavaM parityaktAH-vimuktAH, sarve'vayavAHazAni yasya tAdRzam [A] / kIdRzaM tam ? punaH asthisArAn asthimAtrAvazeSAn , ativikRtarUpadarzanabhayAt ativikRtasya-paramavikarAlabhUtasya, rUpasya-tadIyAkArasya, darzanajanyabhayAt , palAyitukAmAniva palAyitumicchUniva, nAyugranthigADhanaddhAn snAyupranthibhiH-nADIgranthirUparajjubhiH, gADhaM-sudRDhaM yathA syAt tathA, naddhAn-nigaDitAn , bhavayavAnapi, dadhAnaM dhArayantam / punaH kIdRzaM tam ? AjAnulambamAnazavaziromAlam AjAnu-jAnuparyantam , lamba.. mAnA-namantI, zavaziromAlA-mRtamastakamAlA yasya tAdRzam / eka betAlaM dAnavajAtIyam , adrAkSIt dRSTavAn [za] // ca punaH, taM vetAlam , kramAnusAriNyA krameNa saMcarantyA, dRzA dRSTyA, AcaraNayugalAt pAdadvayamArabhya, AmastakaM mastakaparyantam , pratyaSayavaM sarvAvayavAvacchedena, avalokya nirIkSya, kizcit ISat , kRtasmitaH kRtamandahAsaH san , narapatiH meghavAhano rAjA, uvAca uktavAn / kimityAha-mahAtman ! bhagavan !, te tava, anena harSATTahAsena harSajanitamahAhAsena, me mama, atimahat atyadhikam , kutUhalam autsukyam , Azcaryamiti yAvat , janitam utpAditam , kIdRzena tena ? pravRddhena paramotkaTena, sahasA zIghram , AkAzasannibhaprabhAbhArabharitakukubhA AkAzasannibhAyAH-vistAreNa varNena vA AkAzatulyAyAH, prabhAyAH-kAnteH, bhAreNa-pujena, bharitAH-pUritAH, kakubhaH-dizo yena tAdRzena, punaH sphuTotphullanayananAsApuTena sphuTa-spaSTaM yathA syAt tathA, utphulle-unmIlite, nayane nAsApuTau ca yasmiMstAdRzena, punaH mukhapravRttasantatAsrotasA mukhe, pravRttaM-prAdurbhUtam , santata-nirantaram , alasrotaHbhanupravAho yena tAdRzena, punaH prakaTitakarAladaMSTrAmaNDalena prakaTita-vyaktam , karAla-bhISaNam , daMSTrAmaNhalaM-vRhAntabhaNDalaM yasmiMstAdRzena, punaH vidAritavikaTasRkkaNA vidArite-vizleSite, sRkkaNI-oSThaprAntabhAgI yasmiMstAdRzena, punaH nikAmabhISaNazravaNena nikAmabhISaNam-atyantabhISaNam , zravaNam-AkarNanaM yasya tAdRzena, punaH bhuvanabhayatrAsakAriNA bhuvanatrayabhayaGkareNa, keneva ? vapuSeva khazarIreNeva, atra pakSe mukhapravRttasantatAnasrotasA mukhAt pravRttaM satatam asasrotaH-rudhirapravAho yatra tAdRzena, nikAmabhISaNazravaNena nikAmaM bhISaNau zravo-ko yatra tAdRzena, iti Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikkmnyjrii| 133 kAriNA harSATTahAsena janitamatimahat kutUhalaM me, kathaya kimetadasamaJjasaM hasyate [a], sa jagAda-'rAjan! na kiJcidanyat , tvadIyameva ceSTitam , tvayA hi phalamabhilaSya kiJcidiyamasmatsvAminI zrIranudivasamAsevitumupakrAntA, sevakAzca phalaprAptikAmAH prathamamupacAreNa gRhItavAkyaM parigrahalokamAvarjayanti, tatastena kRtapakSaparigraheNa grAhitasambandhAH prabhUNAmasaktamAtmabhaktimupadarzayanti, eSa tAvajagati dRzyate vyavahAraH, tvayA tu viparItaH prastuto'yaM sevAvidhiH[A], tathAhi----panavastramAlyAnulepanAlaGkArAdibhiH satatamenAM devatAmupacarasi, yastu praNayapAtramasyAH sarvadA savidhavartI kAryakartA jano'yaM sarvaparijanaprAgraharastamAhAradAnamAtrayA'pi nAmantrayase, mitrIkRte hi mayi sAdhakAnAmabhISTasiddhiH; kimiyamaizvaryamadanizcetanA vitanyamAnamatimahAntamapi tvayA pUjopacAraM pazyati ? dRSTvA ca kiM prakRticaJcalA cetasyavadhArayati ? kRtAvadhAraNA'pi kimekAntato vIrapuruSasAhasAkSiptahRdayA pakSapAtaM gRhNAti ? gRhItapakSapAtApi kimavajJayA vipakSIkRtena mayA kRtapratibandhA bannAti varapradAnAya buddhim ? tadalamabuddhipUrvakeNa budhajanahAsakAriNA niravadhiklezaikaphalena phalgunAnena sevAprakAreNa; yadi sphuTameva phalamutkRSTamIpsasi, lipsase vA vighnavirahitaM japadhyAnAdikarma, kAmayase vA Tippanakam-prAgraharaH pradhAnaH [A] / vyAkhyeyam , zeSANi vizeSaNAni dvayorapi samAni kiM kimartham , etat evam , asamaJjasaM vicitram , isyate, iti kathaya brUhi [a] / sa vetAlaH, jagAda uktavAn , rAjan !, kiJcit kimapi, anyat , na, hAsakAraNamiti zeSaH, kintu. tvadIyameva tAvakInameva, ceSTitaM ceSTA, hi yataH, tvayA, kiJcit kimapi, phalam , abhilaSya uddizya, asmatsvAminI asmAkamadhipatirupadevI, iyaM zrI lakSmIH, anudivasaM pratidinam , Asevitum ArAdhayitum , upakrAntA ArabdhA / phalaprAptikAmAH phalAbhilASiNaH, sevakAH ArAdhakAH, prathamaM pUrvam , upacAreNa vinayena, gRhItavAkyam Aitavacanam , parigrahalokaM pArzvavartijanam ; Avarjayanti anukUlayanti, tataH tadanantaram , kRtapakSaparigraheNa kRtapakSapAtena, tena parigrahalokena, mAhitasambandhAH kAritasambandhAH, sekkA iti zeSaH, prabhUNAM sevyAnAm , asaktam phalAsaGgarahitaM yathA syAt tathA, AtmabhaktiM khabhaktim , upadarzayanti prakaTayanti, tAvaditi vAkyAlakAre, eSa IdRza eva, jagati, vyavahAraH sAGgasyaivAdhiSThAtRdevasyArAdhanAcAraH, dRzyate, tvayA tu viparItaH aGgaM varjayitvA aGgina evetyarthaH, sevAvidhiH ArAdhanAkramaH, prastutaH prArabdhaH [A] ! tadeva vaiparItyamabhivyanakti-tathAhIti / enAM lakSmIdevatAm , sapanavastramAlyAnulepanAlaGkArAdibhiH sapanena-abhiSekeNa, vastreNa, mAlyena, anulepanena-candanadravalepanena, ala rasi ArAdhayasi. parantu yasta. asyAH lakSmIdevyAH, praNayapAtraM snehAspadam , sarvadA, savidhartI pArzvavartI, kAryakartA, sarvaparijanaprAgraharaH sarveSu-samasteSu, parijaneSu-parivAreSu, prAgraharaH mukhyaH, ayaM pratyakSavakA, janaH, tam , AhAradAnamAtrayA'pi kevalAhAradAnalezenApi, na, Amantrayase satkaroSi / hi yataH, mayi vetAle, mitrIkRte balivitaraNAdinA mitratvamApAdite sati, sAdhakAnAm ArAdhakAnAm , abhISTasiddhiH abhilaSitaphalaprAptiH, syAditi zeSaH / aizvaryamadanizcetanA aizvaryAbhimAnavimUDhA, iyaM lakSmIdevI, tvayA, vitanyamAnaM vistAryamANam , atimahAntamapi atyantapracuramapi, pUjopacAra pUjopakaraNam , kiM pazyati ? netyarthaH / dRSTvA ca dRSTigocarIkRtyApi, prakRticaJcalA svabhAvatazcapalA, lakSmIdevIti zeSaH, cetasA manasA, kim avadhArayati ? gaNayati ?, netyarthaH / kRtAvadhAraNA'pi kRtatadgaNanA'pi, vIrapuruSasAhasAkSiptahRdayA vIrapuruSANAM-zUrajanAnAm , sAhasena-zauryeNa, mAkSiptaM-prabhAvitam AkRSTaM hRdayaM yasyAstAdRzI, ekAntataH avazyam , pakSapAtaM sAdhakapakSAvalambanam , kiM gRkAti? karoti !, netyarthaH / gRhItapakSapAtA'pi kRtapakSagrahaNA'pi sA devI, avakSayA tvatkRtAnAdareNa, vipakSIkRtena zatrutvamApAditena, mayA kRtapratibandhA kRtaH, pratibandhaH-varapradAnAvarodho yasyAstAdRzI satI, varapradAnAya iSTArthavitaraNAya, buddhim adhyavasAyam , kiM banAti ? karoti ?, netyarthaH / tat tasmAddhetoH, abuddhipUrvakeNa avivekapUrvakeNa, duSa: Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA manaHprasAdayitumacireNa devyAH, tadasmadupacArapUrvamadyaprabhRti sarvamupakalpaya kriyAkalpam , anyathA vRthA zo bhaviSyati tavaiSa sevAvezaH' [111 iti vAdinastasya vacanamanuvartamAno medinIpatirvihasya kichisopahAsamavadat- 'sarvamupapannamabhihitam , upadiSTamakliSTayA yuktyA, prabodhitA vayam , yathA nidarzitaH sUkSmadarzinA tathaivaiSa sevAmArgaH, parigrahajane saMnidhau sati ko'dhikAraH prabhUNAmaprapUjAyAm ? mahatI mUDhatA / gADhamavivekavilasitam , apratividheyA vaidheyateyam , yadasmAbhiH sarvasevyaguNasaMpadupetaM bhavantamapahAya pramAdAdidoSopahatacittavRttibhiriyamaprata eva devatA sevitumupakrAntAH, kRtazca pUjAvidherakaraNena kiyAnapyabahumAnaH [I] / athavA janmanaH prabhRtyakRtaparasevAnAmatra lavamAtro'pi nAsmAkaM doSaH, tavaiva pramattatA'sau, bajAnatApi nItimArgamAdita eva nopadiSTo'smabhyameSa kramaH, kimidAnI kurmaH, prastutamidaM karma, kRtazca Tippanakam-vaidheyatA mUrkhatA [I] / kalpaH anuSThAnam [u] / manahAsakAriNA vidvajjanakartRkopahAsaprayojakena, niravadhiklezaikaphalena niravadhiH-avadhirahitaH, kleza eva-ArAdhanApekSitakaSTameva, ekaM phalaM yasya tAdRzena, phalgunA asArabhUtena, tuccheneti yAvat , anena, sevAprakAreNa ArAdhanakrameNa, malaM kimapi na prayojanam / yadi, sphuTameva spaSTameva, niHsaMkocamevetyarthaH, utkRSTam uttamam , phalam , Ipsasi prAptumicchasi; pA athavA, vighnavirahitajapadhyAnAdikarma nirvighnajapAdikriyAm ; lipsase landhu-sampAdayitumityarthaH, inchasi; vA athavA, devyAH lakSmyAH , acireNa avilambena, manaH, prasAdayituM varapradAnonmukhIkartum , kAmayase vAJchasi; tat tarhi, adyaprabhRti adyArabhya, asmadupacArapUrvakam AsmAkInapUjanapUrvakam , sarva kriyAkalApam bhArAdhanakramam , upakalpaya prakalpaya, anyathA itthamakaraNe, tava eSa sevA''vezaH ArAdhakatvAbhimAnaH, vRthA vyartha evaM, klezaH klezamAtraphalakaH, bhaviSyati [.] | iti anayA rItyA, vAdinaH pratipAdayituH, tasya vetAlasya, vacanaM vAkyam , anuvartamAnaH anusaran , medinIpatiH meghavAhananRpatiH, vihasya hAsaM kRtvA, kiJcit ISat , sopahA. sam upahAsapUrvakam , avadat uktavAn / sarvam , upapannam yuktipUrNam , abhihitam uktam , tvayeti zeSaH / akli. dhyA saralayA, yuktyA upapattyA, hitaM hitakaraM karma, upadiSTaM kartavyatvenAveditam , vayaM prabodhitAH anavadhAnanidrA. munmocya jAgAritAH, sAvadhAnIkRtA ityarthaH, sUkSmadarzinA tattvadarzinA, tvayeti zeSaH, yathA yAdRzaH, nidarzitaH podhitaH, tathaiva tAdRza eva, eSa sevAmArgaH ArAdhanaprakAraH / parigrahajane anucaraloke, sannidhau. nikaTasthite sati, prabhUNAM mukhyadevAnAm , agrapUjAyAM prathamapUjAyAm , kaH adhikAraH ? ko'pi netyarthaH / mahatI atyantA, mUDhatA mUrkhatA, mameti zeSaH. gADhama atyantama. avivekavilasitama avicAravilAsaH, iyam, vaidheyatA jaDatA, avivekitetyarthaH, mapratividheyA apratikAryA / yat yasmAddhetoH, sarvasevyaguNasampadupetaM sarveSAm , sevyaguNAnAm-upAsyocitaguNAnAm , sampadA-Adhikyena, upetaM-yuktam , bhavantaM tvAm , apahAya varjayitvA, pramAdAdidoSopahatacittavRttibhiH pramAdAdidoSaiH-anavadhAnAdidoSaiH, upahatAH-dUSitAH, cittavRttayo manovRttayo yeSAM tAdRzaiH, asmAbhiH, agrata eva prathamameva, svatsevanAt pUrvameveti yAvat , iyaM lakSmIH, devatA devI, sevitum upAsitum , upakrAntA prArabdhA / ca punaH, pUjAvidheH ArAdhanaprakArasya, akaraNena ananuSThAnena, kiyAnapi katipayo'pi, abahumAnaH apamAnaH, kRtaH, taveti zeSaH [I] / athavA janmanaH prabhRti janmArabhya, akRtaparasevAnAm ananuSThitAnyahIyArAdhanAnAm , asmAkam , laSamAtro'pi lezamAtro'pi, na, doSaH aparAdhaH, astIti zeSaH, tavaiva pratyuta tvadIyaiva, asau anupadokkA, pramattatA anavadhAnatA, yat yasmAt kAraNAt , nItimArga nItirItim , jAnatA'pi avagacchatA'pi, tvayeti zeSaH, asmabhyam , mAdita eva pUrvata eva, eSa kramaH bhArAdhanAprakAraH, na upadiSTaH na AveditaH / idAnIm ArAdhanArambhottarakAleDasin, kiM kurmaH pratikurmaH, na kimapItyarthaH, idam ArAdhanAtmakam , karma anuSThAnam / prastutam Arabdham , manati Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmaarii| 135 nizcalo manasi saMkalpaH, yAvannaiSa parisamAptaH kalpastAvadalpApyanuvRttirupacAro vA na kasyacidaivatasya viyakSitaphalApekSayA kartavyo'smAbhiH / avadhArya cedaM dhImatA na kAryaH prastute'sminnasmatkarmaNi kAryasiddhiviSayo vicAraH, nApi katicihinAni prArthanIyaH pUjopacAraH, yadi cAbhyavahAreNa prayojanaM pUjyasya tataH sajA vayaM tadupapAdanAya, gRhyatAmayamupayujyatAM ca viviktamasyaiva devatAgRhasya spRhaNIyatamamAzritya koNamekamakhilo'pyeSa devyA vizeSapUjArthamAhRto'dya hRdyAnekaphalamUlopadaMzo dRSTamAtraH kSudupabRMhaNo modakAdiH prabhUtabhakSyavaliH' [u] / ityuktavati bhUpe bhUyo'pyasau sahAsamavadat-'narendra ! na vayaM pakSiNaH, na pazavaH, na manuSyAH, kathaM phalAni mUlAnyannaM cAharAmaH ? kSapAcarAH khalu vayam, vyAghrANAmivAsmAkamAtmabhujavikramopakrItamAmiSamAhAraH, tasya cintaya prAptyupAyam , kimanena karNodvegajanakena dvijasyeva madirAsvAdasaundaryakathanena bhakSyetaravastutattvaprakAzanena / yadi vAnye'pi bahavaH kSudrasAdhakAH saMprati khalIkartumudyatA: khAminIm , tadIyadehAvayaveSveva siddhA tatprAptiH, Assva tAvannirAkulaH, kevalaM yAce kiJcana tvAm , Tippanakam-kSatriyanarendra:- ekatra mantravAdI anyatra rAjA [k]| hRdi, eSa nizcalaH sudRDhaH, saMkalpaH pratijJA, kRtaH, kITagityAha-yAvat yAvatkAlaparyantam eSa kalpaH anuSThAnakramaH, parisamAptaH paripUrNaH, na syAt , tAvat tAvatkAlaparyantam , kasyacit kasyApi, devatasya anyadevasya, alpApi ISadapi, anuvRttiH anugamanam , upacAraH ArAdhanA vA, vivakSitaphalApekSayA abhilaSitaphalAnurodhena, asmAbhiH, na, kartavyaH kartumucitaH / idaM pUrvoktatattvam, avadhArya nizcitya, prastute prArabdhe, asmin , asatkarmaNi asmAkamanuSThAne, kAryasiddhiviSayaH phalaprAptiviSayaH, vicAraH vitarkaH, dhImatA viduSA, bhavateti zeSaH, na kAryaH na kartu yogyaH, katicihinAni katipayadinAni yAvat , pUjopacAraH pUjanAtmakasevAprakAraH, nApi naiva, prArthanIyaH prArthayitumucitaH, yadi pUjyasya pUjAIsya bhavataH abhyavadA parya sajA: sannaddhAH, upasthitA ityarthaH, ayaM prabhUtabhakSyabaliH, gRhyatAM khIkriyatAm , upayujyatAM ca punaH saphalatva. mApAdyatAm , upabhujyatAmityarthaH, kiM kRtvA ? asyaiva devatAgRhasya devamandirasya, viviktaM pavitraM nirjanaM vA, viviko pUta-vijanI" ityamaraH, spRhaNIyatamam atiramaNIyam , ekaM koNaM paryantapradezam , Azritya adhiSThAya / adya asminnahani, devyAH lakSmyAH , vizeSapUjArthe savidhipUjAnimittam , AhRtaH-upasthApitaH, eSaH, akhilo'pi samasto'pi, hudhAnekaphalamUlopadaMzaH hRdyAni-hRdayapriyANi, anekAni yAni phalamUlAni tadrUpA upadaMzAH-upadaMzanIyavastUni yasmi mAtraH darzanagocarIbhUta eva, kSudupabRMhaNaH kSudhaH-bubhukSAyAH, upabRMhaNaH-badhekaH, modakAdiH lar3akAdikA, prabhUtabhakSyabaliH prabhUtaH-pracuraH, bhakSyaH-bhakSaNIyaH, baliH-naivedyam , vartata iti zeSaH [3] bhUpe meghavAnanRpe, iti anupadoktam , uktavati kathitavati sati, asau vetAlaH, bhUyo'pi punarapi, sahAsaM hAsapUrvakam , avadat uktavAn , narendra ! nRpate 1, vayaM pakSiNaH pakSijAtayaH, na, ma iti zeSaH, pazavaH pazujAtayaH, na, manuSyAH manuSyajAtayaH, na; ataH pakSitvAbhAvAt phalAni, pazusvAbhAvAt mUlAni, manuSyatvAbhAvAca annam, kathaM kena prakAreNa, AharAmaH? khAdAmaH ? / khalu nizcayena, vayaM kSapAcarAH rAkSasAH, ma iti zeSaH, AtmabhujavikramopakrItam AtmabhujavikrameNa-khabAhubalena, upakrItam-upArjitam, AmiSam-mAMsameva, asmAkaM rAkSasAnAm , vyAghrANA bhiva, AhAraH bhakSyam , tasya mAMsasya, prAnyupAyaM lAbhopAyam , cintaya paryAlocaya, dvijasya viprasya, madirA. khAdasaundaryakathaneneva madirAkhAdasya-madarasAkhAdasya, yat saundarya-ruciratvam , tadvarNaneneva, karNodvegajanakena karNaklezAvahena, anena, bhakSyetaravastutattvaprakAzanena bhakSyetarasya-bhakSaNAyogyasya, vastutattvasya-vastusArasya, prakAzanenapratipAdanena, kim na kimapItyarthaH / yadi vA athavA, samprati idAnIm , bahavaH adhikAH, anye'pi, kSudrasAdhakAH sAdhAraNasiyArthinaH, svAminI devI lakSmImiti yAvat , khalIkartu siddheravaidhatvena phalAniSpattyA khalatvamApAdayitum , upAlandhumiti yAvat, udyatAH pravRttAH, santIti zeSaH, tadIyadehAvayaveSu tatsambandhizarIrAvayaveSu, tatprAptiH mAMsa Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA tvayA hi bahavaH kRtAH saMgrAmAH, hatAzca saMkhyAtItAH kSatriyakSoNIpatayaH, tatra yena kadAcidapi nAnubhUto bhaGgaH saMgareSu, na darzitaM vaimukhyamarthijanaprArthanAsu, na kRtaH praNAmaH prANasaMzaye'pi zatroH, tasya bhuvanatrayazlAghanIyacaritasya narapateH prakRtyaiva pAvanamatiprazastalalitalalATalekhAkSaramarUkSacchavicchatrasahazAkAramarpaya me kapAlakaparaM pratyagramekam , . yadapavarjitairasRgbhiH puNyAsu kRSNacaturdazISu durvinItakSatriyanarendranihatasya janayiturjAmadagnyamuniriva muhurmuhuH karomi tarpaNam' [U] / iti bruvANaM ca kizcid vihasya punaruvAca naktaJcara nRpatiH-pretanAtha ! nAnyathoditaM bhavatA, tathyamevedam , kRtAH zatakRtvo mayA saMgrAmAH, hatAzca saMkhyAtItAH kSatriyakSoNIpatayaH, kiM tvanekarAjakAryavyApRtatayA kadAcidakurvatA divyakAryaparyAlocanam , atIndriyajhAnavikalatayA svayamanAveditam, ajAnatA pareSAM hRdayagatamartham , azRNvatA ca yuSmadvidhAnAmana viSaye kutazcidapyarthitvamudyamaM ca dharmakriyAkalpaviSayam , alpamapi na kRtastatkapAlAnAM saMgrahaH, tadyadi nAtimAtramavasIdati pitRprayojanam , anabhyarNavartI vA pUrvasUcitaH puNyadivasaH, tat pratIkSasva katicidinAni, yAvat kacit tadavAptirbhavati / atha na sahyaH kAlAtipAtaH, tadidameva me svIkuru ziraH, kevalaM vilokaya, lAbhaH, siddhaiva sampanaiva, tAvaditi vAkyAlaGkAre, nirAkulaH avyagraH san , Asva upaviza, kevalaM kiJcana kiJcit , yAce tvAM prArthaye, hi yataH, tvayA bahavaH bahutarAH, saMgrAmAH yuddhAni, kRtAH vihitAH, ca punaH, saMkhyAtItAH asaMkhyAH, kSatriyakSoNI NIpatayaH kSatriyapRthvIpatayaH, hatAH mAritAH, tatra hatakSatriyanRpeSu madhye, yena nRpeNa, saGgareSa yuddheSu, bhaGgaH parAjayaH, kadAcidapi kasmiMzcidapi kAle, na anubhUtaH prAptaH, arthijanaprArthanAsu yAcakajanayAcyAsu, tadyAcyamAnavastuvitaraNe, vaimukhyam audAsInyam , na darzitaM prakaTitam , api tu yathAkAmaM samarpitamityarthaH, prANasaMzaye'pi prANApAyasandehe'pi, zatroH praNAmaH kharakSArtha praNipAtaH, na kRtaH vihitaH, tasya tAdRzasya, bhuvanatrayazlAghanIyacaritasya bhuvanatraye-lokatraye, zlAghanIyaM-prazaMsanIyam , caritaM yasya tAdRzasya, narapateH rAjJaH, eka pratyagram abhinavam unnataM vA, kapAlakarparaM mUrdhanyAsthikaTAham , me mahyam , arpaya dehi, kIdRzam ? prakRtyaiva svabhAvata eva, pAvanaM pavitram , punaH atiprazastalalATalekhAkSaram atiprazastAni-atyantaprazastAni, lalitAni-sundarANi ca, lalATalekhAkSarANi-lalATarekhArUpANi akSarANi yasmistAdRzam , punaH arUkSacchavi arUkSA-snigdhA, chavi:-kAntiryasya tAdRzam , punaH chatrasadRzAkAraM chatrasadRzavartulAkAram / yadapavarjitaiH yena kapAlakarpareNa, apavarjitaiH-gRhItaiH, asRmbhiH zoNitaiH, puNyAsu pavitrAsu, kRSNacaturdazISu, durvinItakSatriyanarendranihatasya durvinItena-duSTavinItena, mAyAvinetyarthaH, kSatriyeNa-tajjAtikena, narendreNa-nRpeNa, pakSe manuSyazreSThena mantravAdinetyarthaH, nihatasya-mAritasya, janayituH pituH, jAmadagnyamuniriva jamadagnarapatyaM jAmadagnyaH parazurAmaH, sa cAsau muniriva, muhurmuhuH anekavAram , tarpaNaM tRptijanakrakriyAm , karomi, [] | iti anupadoktam , buvANaM kathayantam , naktazcaraM rAkSasam , nRpatiH meghavAhanaH, kiJcit ISat , vihasya hAsaM vidhAya, punaH punarapi, uvAca uktavAn / kimityAha-pretanAtha! vetAlAdhipate !, bhavatA tvayA, anyathA mithyA, na uditam uktam , api tu idaM tvaduktam , tathyameva satyameva, mayA zatakatvaH zataM vArAn , saMgrAmAH yuddhAni, kRtAH, ca punaH, saMkhyAtItAH asaMkhyeyAH, kSatriyakSoNIpatayaH kSatriyabhUmipatayaH hatAH vyApAditAH, kintu alpamapi ISadapi, tatkapAlAnAM kSatriyanRpakapAlAnAm , saMgrahaH saJcayaH, na kRtaH, kIdRzena mayA ? anekarAjakAryavyApRtatayA anekAni-bahuni, yAni rAjakAryANi tatra vyAptatayA- vyAsaktatayA, kadAcit kasmiMzcit kAle, divyakAryapAlocanaM divyakAryasya-devasambandhinastadupayogasya, paryAlocanaM-vicAram , akurvatA; punaH atIndriyajJAnavikalatayA atIndriyavastuviSayakajJAnazUnyatayA, svayaM khenaiva, anAveditam anavagatam , pareSAM bhavAdRzAmanyeSAm , hRdayagatam Antarikam , artha prayojanam, ajAnatA anyadvArA'pi anavagacchatA; ca punaH, atra asmin , pUrvoktaprakArake iti yAvat , viSaye mArAdhanakA, yuSmadvidhAnAM bhavAizAnAma, bharthitvaM yAcakatvam ca punA, dharmakriyAkalpaviSayaM dhArmikakAryakrama Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 tilkmnyjrii| ciraM vicAraya gha cetasA, yadi saMbhavanti katicidiha pUrvasUcitA guNAH, prIyate vA cakSuruttamAGgalakSaNavidhivicakSaNasya, tanna kiJcidanyAnveSaNena' [] / sa punarabravIta-nRpavariSTha! suSThu zubhalakSaNam , suSTu cakSuSyam , kiM vilokyate / kiM vA vicAryate'sya jAyasyeva jAtarUpasya rUpazobhAsaubhAgyam , bhAgyavAnahaM yasya prArthanAmantareNa samupasthitamidam' iti vyAhRtya vAmakaratalavartinaH kapAlasya karNavartI nirdayAvRttikaSaNaprakIrNavahrisphAravisphuratsphuliGgavAtAmutpAtameghalekhAmiva vimuktaghanarudhirabinduvarSAmamarSavakrIkRtakRtAntabhrukuTivikarAlA kAlAyasakartikAM nijagharSa,harSottAlakRtatumulakilikilAravazva sATopametya vikaTapAtibhiH padairanatinikaTamavanamitapUrvakAya: viSayakam , udyamaM prayatnam , kutazcit kasmAdapi, janAt , azRNvatA zrutigocaratAmanApAdayatA / tat tasmAddhetoH, yadi pitRprayojanaM pitRtarpaNarUpaM prayojanam , atimAtram atizayena, na avasIdati bhraMzate, vA athavA, pUrvasUcitaH anupadamAveditaH, puNyadivasaH kRSNacaturdazIrUpaH pitRtarpaNaprayuktapuNyakAlaH, anabhyarNavartI anikaTavartI, yahIti zeSaH, tat tarhi, katicid dinAni katipayadinAni, pratIkSakha tadartha yApaya, yAvat yAvadinaparyantam , kvacit kvacit sthAne, 'tadavAptiH tadupalabdhirbhavati / atha yadi kAlAtipAtaH samayAtikramaH, na sahAH soDhumazakyaH, tat tarhi, idameva pratyakSabhUtameva, me mama, ziraH-kapAlaM svIkuru, gRhANelyarthaH, kevalaM kintu, vilokaya pazya, matkapAlamityarthaH, ca punaH, ghetasA vicAraya parzalocaya, etadguNAnityarthaH, yadi iha madIyakapAle, pUrvasUcitAH pUrvamAveditAH, katicit katipaye, guNAH sambhavanti upalabhyante, vA athavA, uttamAGgalakSaNavidhivicakSaNasya uttamAnasya-zirasaH, yAni lakSaNAnicihAni, tadvidhau-tanirUpaNe, vicakSaNasya-nipuNasya, bhavata iti zeSaH, cakSuH prIyate tadavalokanena santuSyati, tat tarhi, anyAnveSaNena anyasya kapAlasya gaveSaNena, na kiJcit kimapi, prayojanamiti zeSaH [R] / saH vetAlaH, punaH, abravIt uktavAn , kimityAha-nRpavariSTha! nRpazreSTha!, suSTu samyak, vispaSTamiti yAvat , zubhalakSaNaM zubhAni-rAjo Ani yasmiMstAdRzam , tAvakInaM zira iti yAvata. saSTha samyaka, cakSaSyaM cakSuHpriyam, taditi zeSaH, jAtarUpasyeva suvarNasyeva, jAtyasya mundarasya, asya zirasaH, rUpazobhAsaubhAgyaM rUpasaundaryasauSThavam , tatsaundaryAtizaya iti yAvat , kiM kimarthaM vilokyate dRzyate, kiM vA kimarthaM vA vicAryate nirUpyate, tat sarva vRtheti bhAvaH, ahaM bhAgyavAn bhAgyazAlI, asmIti zeSaH, yasya mama, prArthanAm anyasya yAcyAm , prayAsamiti yAvat , antareNa vinaiva, idaM ziraH, samupasthitaM samupanatam / iti ittham , vyAhatya uktvA, vAmakaratalavartinaH vAmahastasthitasya, zIrSAMparitanAsthirUpakaparasya, karNavatoM karNalekhAyAma, kAlAyasakartikAM kAlAyasaM-lohavizeSaH, tanmayI kartikAM-tatsaMjJakamanavizeSam , nijagharSa nighRSTavAn , chedanArtha tatra saMghRSTavAn iti yAvat , kIdRzIm ? nirdayA''vRttikaSaNaprakIrNavahnisphAravisphuratsphuliGgabAtAM nirdayaM-dayArahitaM yathA syAt tathA, AvRttyA paunaHpunyena, yat kaSaNaMdharSaNam , tena prakIrNAH-parito vikSiptAH, ye sphArAH-pracurAH, visphurantaH-prajvalantaH, sphuliGgAH-agnikaNAH, teSAM prAtaHsamUho yasyAM tAdRzIm ; punaH vimuktarudhirabinduvarSAM vimuktaM-nisyanditam , ghana-sAndram , rudhirabinduvarSa-zoNitabinduvRSTiryayA tAdRzIm ; kAmiva ? utpAtameghalekhAmiva pralayakAlikamegharekhAmiva, tatkAlikamegharekhayA'pi visphuliGgAnAM rudhirabindUnAM ca varSaNAditi bhAvaH, punaH amarSavakrIkRtakRtAnta kuTivikarAlAm amarSeNa-roSeNa, vakrIkRtA-kuTilIkRtA, yA kRtAntasya yamarAjasya, bhrukuTi:-nayanopari romarAjiH, tAmiva vikarAlA bhISaNAm , bhrakoTivikarAlamiti pAThe bhruvo yA koTi:-koNaH, tadvadvikarAlAmini vyAkhyeyam , "kRtAnto yamunAbhrAtA zamano yamarAD yamaH" iti, "koNaH pAlyazrikoTayaH" iti cAmaraH / ca punaH, harSottAlakRtatumulakilakilAravaH harSottAlena-harSotkarSeNa, kRtaH, tumula:-- sAndraH, kilakilAravaH-kilakilAtmakazabdo yena tAdRzaH san ; vikaTapAtibhiH vikaTa-bhayAnakaM yathA syAt tathA, patantiadhonivizante yAni tAni vikaTapAtIni, tAdRzaiH, padaiH pAdaiH, anatinikaTaM kiJcinnikaTam , sATopam ATopena-ADambareNa, sahitaM yathA syAt tathA, etya Agatya, avanamitapUrvakAyaH avanamitaH-namrIkRtaH pUrvakAyaH-kAyasya khazarIrasya, 18tilaka Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA prakoSThacalitapannagapratisareNa samupaninye savyetarakaraNa [R / kSoNIpatirapyajAtasaMkSobhaH stimitabaddhalakSyeNa cakSuSA ciramavekSya tAM sadhIramuvAca-'kSapAcarendra ! divyamAyudhamidaM nAIti karasparzamasmadvidhAnAm , vidhAnena mahatA dhAryametanna yathAkathaJcit, atastiSThatu tavaiva haste, tvatprayojanamasAveva me sarvadA savidhavartI nirvartayiSyati nisarganiSkapaH kRpANaH' iti vadanneva savidhavartinaH kuzasrastarasya zirasi tatkSaNameva nikSiptamAkSepadUravikSiptAkSavalayena dakSiNapANinA jagrAha kRpANam / AmecakAMzumiSavimuktapaTuviSacchaTAbhINaM ca vicakarSa saMkarSaNAnuja iva kalindatanayAtaraGgAt kAliyamindranIlakhaNDakhacitAJcarmakozAt / niSThurakarAGguSThatarjanIkoTimArjitAtitIkSNazlakSNadhAre ca tatra prasannadhabalAyatAmAyudhArcirviSaye ca vikacavicakilasragbandhurAM babandha dRSTim / Abaddhaparikarazca kRtvA devatAyAH praNAmamUrdhvadhRtaniSkampajakvena vAmAkSiNA tiryagAvarjitena ca Tippanakam-pratisaraH- kaGkaNam [ R]| pUrvabhAgo yena tAdRzaH san ; prakoSThacalitapannagapratisareNa prakoSThe - kUparAdhaHpradeze, calitAH-panagapratisarAH-sarparUpahastakaraNAni yasmiMstAdRzena, savyetarakareNa dakSiNahastena, samupaninye samIpaM prApitavAn , upahArIkRtavAnityarthaH [R]| kSoNIpatirapi meghavAhananAmA pRthvIpatirapi, ajAtasaMkSobhaH anutpanabhayasambhramaH, stimitabaddhalakSyeNa stimitena-sthairyeNa, baddha-sambaddham , lakSya-dRzyaM yena tAdRzena, cakSuSA netreNa, tAM kartikAm , ciraM dIrghakAlam , avekSya dRSTvA, sadhIraM dhIreNa-gambhIreNa khareNa, sahitaM yathA syAt tathA, uvAca uktavAn , kimityAha-kSapAcarendra! dAnavendra 1, divyaM divi-kharge, bhavam , devasambandhItyarthaH, idaM purovarti, dIyamAnamiti yAvat , Ayudham astram , asmadvidhAnAm asmatsadRzAnA sAmAnyajanAnAm , karasparza hastasaMyogam, na arhati tadayogyamityarthaH, mahatA vidhAnena vidhinA niyamena. patata Ayudham , dhArya dhArayituM yogyam , yathAkathaJcida yena kenApi prakAreNa. na. dhAryamiti zeSaH / ataH asmAddhetoH, tavaiva tvadIya eva haste na tvanyadIya ityarthaH, tiSThatu astu / sarvadA sadaiva, me mama, savidhavartI nikaTavartI san , nisarganiSkRpaH khabhAvataH krUraH, asau kRpANaH khagaH, tvatprayojanaM kapAlArpaNarUpaM prayojanam-iSTam , nirvartayiSyati sampAdayiSyati / iti ittham , vadanneva, sa rAjeti zeSaH, kuzaprastarasya darbhamayakaTasya, zirasi agrabhAge, nikSiptaM sthApitam , kRpANaM kozopahitakhaDgam , AkSepadUravikSiptAkSavalayena AkSepeNa-tiraskAreNa, avakSiptaM-dUre vikSiptam , akSavalayaM-japamAlA yena tAdRzena, dakSiNapANinA dakSiNahastena, jagrAha gRhItavAn ; ca punaH, AmecakAMzumiSavimuktapaTuviSacchaTAbhISaNam A-samantAt , mecakAMzUnAM-zyAmakiraNAnAm , miSeNa-vyAjena, vimuktAvikIrNA, yA paTuH-tIvrA, viSacchaTA-viSacchaviH, tayA bhISaNaM-bhayaGkaraM yathA syAt tathA, indranIlakhaNDakhacitAt indranIlasaMjJakazyAmamaNikhaNDaiH, khacitAt-vyAptAt , carmakozAt carmabhayakozAt , vicakarSa AkRSya uddhRtavAn , ke kasmAt ka iva ? kAliyaM tannAmakaM sarpam , kalindatanayAtaraGgAt kalindasya-parvatavizeSasya, tanayA-putrI yamunA, tasyAstato nirgamena tatputrItvavyapadezAt , tasyAH, tarajAtU-tarajasakAzAt , saGkarSaNAnaja iya saGkarSaNasya-balarAmasya, anujaH-zrIkRSNacandra iva / ca punaH, dRSTiM netram , vabandha baddhavAn , sthirIcakAretyarthaH, ka kIdRzIM dRSTim ? niSThura. karAGguSThatarjanIkoTimArjitAtitIkSNalakSaNadhAre niSThurasya-kaThorasya, karasya-tadIyahastasya, anuzrutarjanyoH koTibhyAm-agrabhAgAbhyAm , mArjitA-vizodhitA, atitIkSNA, zlakSNA-snigdhA ca, dhArA yasya tAdRze, tatra tasmin kRpANe, prasannadhavalAyatAM kRpANAnuguNyena prasanA-svacchAm , dhavalAM-zubhrAm ,AyatA-dIrghA ca, kRpANAkAreNa pariNatAmiti yAvat, ca punaH zrAyudhAcAvaSaye Ayudhasya-prakRtasya kRrANasya, yAni acaSi-kiraNAH, tadviSaye-tatsambandhavicAraNA yAmU, vikacavicakilasragbandharA tarikaraNakalApAnuguNyena vikacA-vikrakharA, vica kilatrak-mallikAkusumamAlA, tadvadU bandhurAmU-unnatAnatAm , tattulyAkAreNa pariNatAmiti yAvat / ca punaH, Abaddhaparikara: AbaddhaH-A samantAd, baddhaH-sampAditaH, parikaraH-sudRDhagAtrabandho yena tAdRzaH san , devatAyA:lakSmIdevyAH,praNAmaM praNAmaM kRtvA, UvadhRtaniSkampajavena kIm-upari, dhRtA-dhAritA, niSkampA-nizcalA, jaGghA yena tAdRzena, vAmAdriNA vAmacaraNena, tiryak-kudilaM yathA syAt Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilkmnyjrii| dakSiNajAnuparvaNA sagarvamAsphAlitamaNikuTTimaH ziraHkapAlapalAyanazaGkayeva vAmakarapallavena kavalitoyabaddhamUjakapAlastaM kRtAntakopAnalaghUmadaNDAnukAriNaM kRpANamujjhitakRpaH skandhapIThe nyadhApayat [l]| ___ atha bhImakarmAvalokanodbhUtabhItibhiriva sthAyibhirapi zokabhayajugupsAprabhRtibhiH parityaktadhIH, asAdhAraNadhairyadarzanAdAhitabrIDairiva sAttvikairapi svedavaivarNyavepathustambhAdibhirapAstasaMnidhiH, avyAjasAhasAvarjitamanovRttibhiriva vyabhicAribhirapyamarSamadaharSagarvopratApuraHsarairAliGgitaH sarvAGgeSu bhAvaiH, vAmena vibhramadolAyamAna Tippanakam-sAtvikaiH asattvabhrasena carantIti sAttvikAH [l]| tathA, Avarjitena namitena, dakSiNajAnuparvaNA dakSiNajAnurUpaprandhinA, sagarva sAbhimAnaM yathA syAt tathA, AsphAlitamaNikuTTimaH tADitamaNibaddhabhUmiH san , ziraHkapAlapalAyanazaGkayeva ziraHkapAlasya-mastakAghaTasya, palAyanaM-nirgamanam , tasya zaGkayA-saMzayenevetyutprekSA, vAmakarapallavena vAmahastarUpanavadalena, kavalitocaMvaddhamUrdhajakalApaH kavalitaH-udgRhItaH, UrdhvabaddhAnAm-upari niyantritAnAm , mUrdhajAnA-mastakakezAnAm , kalApaH-samUho yena tAdRzaH san , kRtAntakopAnaladhUmadaNDAnukAriNaM kRtAntasya yamarAjasya, yaH kopAnala:-krodhAgniH, tasya yo dhUmadaNDaHdaNDAkAradhUmaH, dhUmarekhetyarthaH, tadanukAriNaM-tadanukaraNazIlam , tattulyAkArakamityarthaH, kRpANaM khaDgam , ujjhitakRpaH tyaktadayaH san , skandhapIThe skandhaphalake, nyadhApayat asthApayat [la] ____ atha skandhe kRpANasthApanAnantaram , tatkSaNaM sadyaH, ramaNIyabhISaNaM ramaNIyaM-sundaram , bhISaNaM-bhayaGkara ca, rUpaM svarUpam , adhatta dhRtavAn , asau rAjeti zeSaH / kIdRzaH ? bhImakarmAvalokanodbhUtabhItibhiriva bhImasya-bhayAnakasya, karmaNaH-khaskandhopari kRpANasthApanAtmakasya, avalokanena darzanena, udbhUtA-utpannA, bhItiH-bhayaM yeSAM tAdRzairiveti hetUtprekSA, sthAyibhirapi sthirairapi, zoka-bhaya-jugupsAprabhRtibhiH zokaH-priyavizleSajanyaduHkhAkArAntaHkaraNavRttiH, bhayam-aniSTasambhAvanAjanyaduHkhAtmikA'ntaHkaraNavRttiH, jugupsA-ghRNAtmikA'ntaHkaraNavRttiH, tatpramRtibhiH, parityakadhIH parityaktAvarjitA, dhI:-antaHkaraNaM yasya tAdRzaH sthAyitve khAzrayaparityAga iti virodhaH, taduddhArastu sthAyibhiH rasavizeSe sthAyibhAvabhUtairiti vyAkhyayA bodhyaH, teSu zokaH karuNarase, bhayaM bhayAnakarase, jugupsA bIbhatsarase sthAyibhAvo bhavatIti bodhyam / punaH asAdhAraNadhairyadarzanAdAhitabIDairiva asAdhAraNasya-paramotkRSTasya, dhairyasya-tadIyadhIratAyAH, darzanAd AhitAjanitA, vrIDA-lajA yeSAM tAdRzeriveti hetUtprekSA, sAttvikairapi sattvaguNasampannairapi, sambhramazUnyairapItyarthaH; kheda-vaivarNyavepathu-stambhAdibhiH khedaH-zokAdikRto'GgasalilasyandaH, vaivagya-mukhAdimAlinyam , vepathuH-bhayAdijanyakampaH, stambhaHjugupsAdijanya indriyAdivyApAranirodhaH, tatprabhRtibhiH, apAstasannidhiH apAsta:-tyaktaH, sanidhiH-sAmIpyaM yasya tAdRzaH, sAttvikatve sambhramAdyayogAdAzrayatyAga iti virodha AbhAsate, taduddhAre tu sAttvikaiH sattvodrekajanyai rasAsvAdakAlikairanubhAvarUpairityayoM bodhyaH, svaravaiSayeti pAThe kharasya vaivaya-zokAdijanyo dhvanibhaGgaH, gadgadatvamiti yAvat , teSu kheda vaivaNye kharavaivarNya vA zokAdeH, vepathurbhayasya, stambho jugupsAdeH kAryatayA anu pazcAd bhavantItyarthakAnubhAvapadavyapadezyAH kAryavidhayA karuNAdirasAnAkhAdayantIti sAhityazAstroktasaraNiH, punaH avyAjasAhasAvarjitamanovRttibhiriva avyAjena-kapaTarahitena, vAstavikeneti yAvat , sAhasena-dhASTarthena, AvarjitA-AkrAntA, manovRttiryeSAM tAdRzeriveti hetRtprekSA, "sAhasaM tu dame duSkarakarmaNi avimRzya kRtau dhASTa" iti haimaH, vyabhicAribhirapi saJcAribhirapi, anavazyambhAvibhirapIti yAvat, amarSa-mada-harSa-garvAgratApurassaraiH amarSaH-asahanazIlatA, madaH-abhimAnaH, harSaH-iSTAvAptijanya AnandaH, garvaH "aidharya-rUpa-tAruNya-kula-vidyAbalairapi / iSTalAbhAdinA'nyeSAmavajJA garva IritaH" // ityabhiyuktoktAvanAvizeSaH, ugratA-ujvala. svabhAvatA, tatpurassaraiH-tatprabhUtibhiH, bhAvaiH vastubhiH, sarvAGgeSu sarvAvayaneSu, AlikSitaH vyAptaH, saJcaraNazIlairapi vastubhiH sarvAliGganamiti virodhaH, taduddhAre tu vyabhicAribhirbhAvaH vyabhicaranti-vIrAdiraseSu nAvazyambhavantItyarthakavyabhicAribhAvapadena sAhityazAstraprasiddharityarthaH / punaH kIdRgasau rAjA ? vAmena dakSiNena ca zravaNena karNena udbhAsamAna: uddIpyamAnaH, kIdRzena vAmena ? savibhramaM vibhrameNa-vilAsena sahitaM yathA syAt tathA, dolAyamAnam itastata AndolyamAnam, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA vitatendranIlakuNDalena kaThinakaNThAsthidalanakuNThitakarAladhAraM karavAlamiva zANayA nizAtuM kRtakSaNena dakSiNena cAvataMsitavitatadevatAnirmAlyapallavena ghanazirAvalikhaNDakhaNDadhvani zrotumavitRptyA sahAyIkRtAparazravaNeneva zravaNenodbhAsamAnaH, visarpadatibahalakhanaprabhAnulepazyAmalitavigrahatayA pratyekamekAvalImauktikAdarzadRzyamAnapratimAgatottamAnatayA ca praNatyanAdarakupitapArvatIprasAdanArthamupakrAntadvitIyakaNThaccheda iva rAvaNaH, tatkSaNamadhatta ramaNIbhISaNaM rUpam [0] / ardhAvakRttakandhare ca zirasi sahasaivAsya kenApi dhRta iva stambhita iva niyatrita cAkrAnta iva nAlpamapi calitumakSamata dakSiNo bAhuH, atitIkSNadhAro'pi kuNThIbhUta iva kaThinAsthikoTisaMdaMzadaSTa iva styAnalohitapaGkalana iva nirAyatazirAtantusaMyata iva pratatasnAyupAzasaMdAnita iva mandamapi pUrvacchedataH pareNa prasapituM na zazAka nistriMzaH / kimetaditi saMjAtavismayazca nRpatiH stambhanizcalAGgulIgADhagRhItatsaraM Tippanakam-kRtakSaNena vihitacyApAreNa, zravaNena karNena [] / saMdaMzaH-lohalohakAropakaraNam [e]| vitataM dIrgham , indranIlakuNDalaM marakatamaNimayakarNAlaGkaraNavizeSo yasmiMstAdRzena, punaH kaThinakaNThAsthidalana kuNThitakarAladhAraM kaThinAAMna-kaThorANi, yAni kaNThAsthIni-kaNThasambandhIni asthIni, teSAM dalanena-chedanena, kuNThitApratihatatIkSNatAkA, karAlA-bhISaNA, dhArA yasya tAdRzam, karavAlaM khaGgam , zANayA tIkSNIkaraNayantreNa, nizAtumiva tIkSNIkartumiva, kRtakSaNena kRta-labdham , kSaNamavasaro yena tAdRzena, vyApRvenetyarthaH; kIdRzena dakSiNena ? avatasitavitatadevatAnirmAlyapallavena avatasitaH-alaGkaraNIkRtaH, vitataH-vistRtaH, devatAyAH-lakSmIdevyAH, nirmAlyaH-pUjocchiSTaH, pallavo yena tAdRzena, ata eva ghanazirAvalikhaNDakhaNDadhvani ghanAH-sAndrAH, yAH zirA:-nAdhyaH, tAsAm bhAvale:-paleH, khaNDakhaNDasya-pratyekakhaNDasya, yo dhvaniH, tam , zrotum ekAkinA gocarIkartum , avitRptyA viziSTatRptiviraheNa, sahAyIkRtAparazravaNena sahAyIkRtaM-sahAyitvenopari dhRtam , aparaM zravaNaM-zravaNendriyaM yena tAdRzenevetyutprekSA, kena hetunA ka ivAsau tAdRzaM rUpamadhatta ? visarpadatibahalakhanaprabhAnulepazyAmalitavigrahatayA visarpantyaH-prasarantyaH, yA atibahalA:-atipracurAH, khagaprabhAH-kRpANadIptayaH, tadrUpaiH, anulepeH-vilepanaiH, zyAmalitaH-zyAmatAmApAditaH, vigrahaHzarIraM yasya tAdRzatayA, ca punaH, pratyekamekAvalImauktikAdarzadRzyamAnapratimAgatottamAGgatayA pratyekam-ekaikasmin , ekAvalImauktike-ekAvalyAm-ekahArayaSTau, yanmauktika-muktAmaNiH, tadrUpeSu AdarzeSu, dRzyamAnAni-lakSyamANAni, pratimAgatAni-pratibimbagatAni, uttamAGgAni-zirAMsi yasya tAdRzatayA, praNatyanAdarakupitapArvatIprasAdanArtha praNatopraNAmaviSaye, yo'nAdaraH, tena kupitAyA:-kruddhAyAH, pArvatyAH, yat prasAdanam-anuraanam , tadartham ; upakrAntadvitIyakaNThacchedaH upakrAntaH-ArabdhaH, dvitIyakaNThasya, chedaH-kartanaM yena tAdRzaH, rAvaNa ivetyutprekSA, atikRSNavigrahavattvAt pratIyamAnadazamastakatvAcca rAvaNasyeva bhISaNamuktavizeSaNavasvAd ramaNIyaM ca tadAnIntanaM tasya rUpamiti bhAvaH [l]| zirasi mastake, ardhAvakRttakandhare ardhA avakRttA-chinnA, kandharA-grIvA yasmiMstAdRze sati, asya rAjJaH, dakSiNo bAhuH hastaH, sahasaiva akasmAdeva kenApi kenacijanena, dhRta iva nigRhIta iva, stambhita iva nivArita iva, niyantrita iva baddha iva, AkrAnta iva abhibhUta iva, alpamapi kizcidapi, calitum udyantum , na, akSamata samartho'bhUt / atitIkSNadhAro'pi atitIkSNA-paramaprakharA, dhArA yasya tAdRzo'pi, nistriMzaH nizato'Ggulibhyo nirgataH, tadadhikapramANaka ityarthakasaMjakaH khaGgaH, pUrvacchedataH pUrvazchedo yasmiMstatpradezAt, pareNa agre, mandamapi mande yathA syAt tathA'pi, prasarpituM prasatuM chettumiti yAvat, na zazAka samartho'bhUt , kathambhUta iva ? kuNThIbhUta ica pratihatakartanazakkiriva, punaH, thakoTisaMdaMzadaSTa iva kaThinAnAM-kaThorANAm , asmnAM yAH koTayaH-agrabhAgAH, tadrUpaH saMdaMza:-lohakAropakaraNavizeSaiH, daSTaH-nigRhIta iva, punaH styAnalohitapaGkalagna iva styAna-dhanIbhUtam, yalohita-zoNitam, tatpaGke. tatkardame, labhaH-saMzliSTa iva, punaH, nirAyatazirAtantusaMyata iva nirAyataiH-atidIrghaH, zirAtantubhiH-nADIrUparajjubhiA, saMyataH-baddha iva, punaH, pratatanAyupAzasandAnita igha pratatAH-vistRtAH, yA mAyavaH amApratyaGgasandhisthAnasthitanAbyaH, tadUpaiH pAzaiH-vizeSAkRtiviziSTarajjubhiH, sandAnitaH-sarvato baddha iveti sarvatrotprekSA / nRpatiH meghavAhanaH, patat khanAbarodhanam , kiM kiMkAraNakamiti, sAtavismayaH utpannAzcarthaH san , stambhanizcalAlIgADhagRhItatsaI stambhavat Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiLakamaJjarI / matsarAdivAnicchato mokkumAcchidya dakSiNakarAditareNa pANinA kRpANaM jagrAha / karavimuktamaulibandhanirAlambakandhare ca chedamArgamiva sukhacchedAya vikaTAvakAzaM kartumadhomukhamavanate zirasi nirdayaM vyApArayitumAhitaprayatnastatkAlamullAsitena mandIkRtAkhilendriyazaktinA mUrcchAgamena viralavilupta saMjJaH svapna ivAkAlajaladharadhvanikSubhitarAjahaMsIkulakolAhaladhvani kalamavizrAntasaMtatinA ratnavalayAvalIziJjitena vyaJjitottAla kara talAvadhUnanamatizravyatayA sudhAraseneva zravaNavivara mAdhmApayantamazrutapUrvamamarasundarIjanasya hAhAravamazRNot [ e ] // tadnusAraprahitadRSTizcAgrato nAtinikaTe jhagiti dattadarzanAm [ ai], AkrAntadazadizA zaGkhadhavalena dehaprabhApravAheNa kSIrasAgaragatAmiva vibhAvyamAnAm [ a ], vitatadalasahasraphaNAvalayazobhini pRthuladIrghanAla 141 gRhAdhArabhUtastambhavat, nizcalAH- sthirAH, yA aGgulyaH, tAbhirgADhaM yathA syAt tathA, gRhItaH dhRtaH, tsaruH- muSTiryasya tAdRzam, kRpANaM khaGgam, bhatsarAdiva vAmahastotkarSavidveSAdiva, moktuM tyaktum, anicchataH akAmayamAnAtU, dakSiNakarAt dakSiNahastAt, Acchidya balAd gRhItvA, itareNa dakSiNetareNa, vAmenetyarthaH, pANinA hastena, jagrAha gRhItavAn / amarasundarIjanasya devAnanAjanasya, hAhAravaM hAhAkAram, azRNot zrutavAn sa rAjeti zeSaH kIdRzaM tam ! akAlajaladharadhvanikSubhitarAjahaMsIkula kolAhala dhvanikalam akAle - anavasare, prAtruDanyakAla ityarthaH, yo jaladharadhvaniHmeghadhvaniH, tena kSubhitaM - sambhrAntam, yad rAjahaMsrI kulaM- rAjahaMsIvRndam, tasya yaH kolAhaladhvaniH - kalakalazabdaH, tadvat kalaM madhuram, punaH avizrAntasantatinA avizrAntA -aviratA, avicchinneti yAvat santatiH - dhArA yasya tAdRzena, rakSavalayAvalIziJjitena ratnamayaM yad valayaM tatsaMjJaka prakoSThAbharaNam, tasya yA AvalI - paGkiH, tasyAH ziJjitena --dhvaninA, vyaJjitottAlakara talAvadhUnanaM vyaJjitaM sUcitam uttAlAnAm - utkSiptapradezAnAm, karatalAnAm, vidhUnanaM - kampana yasmiMstAdRzam, punaH atizravyatayA atizayena zrotuM yogyatayA, atimadhuratayeti yAvat, sudhAraseneva amRtarasenevetyutprekSA, zravaNavivaramapi karNabilamapi, AdhmApayantaM samantAd nAdayantam punaH azrutapUrva pUrvamazrutaprakArakam / kI hagasau rAjA ? zirasi mastake, nirdayaM dayArahitaM yathA syAt tathA vyApArayituM chedane pravartayitum, kRpANamiti zeSaH, AhitaprayatnaH kRtaprayAsaH / kIdRze zirasi ? adhomukham adhodezAbhimukham, avanate namratAmApale, kimartham ? sukhacchedAya anAyAsacchedAya, chedamArga chedanasthalam, vikaTAvakAzaM vikaTaH- vistIrNaH, avakAzaH - kRpANa nikaSanasthAnaM yasya tAdRzam, prakaTAva kA zamityarthaH, kartumivetyutprekSA, punaH kIdRze zirasi ? karavimukta maulibandha nirAlamba kandhare kareNa-hastena, vimuktaH - tyaktaH, yo maulibandhaH- zirogata kezapAzaH, tena nirAlambA - Alambana rahitA, kandharA - prIvA yasya tAdRze, ca punaH, kIhagasau rAjA ? viralaviluptasaMjJaH viralaM- kizcid, viluptA-naSThA, saMjJA - caitanyaM yasya tAdRzaH, kena ? mUrchAgamena mUrchAgamanena, mUrkhodbhaveneti yAvat kIdRzena ? tatkAlaM tatkSaNam, ullasitena AvirbhUtena, punaH mandIkRtAkhilendriyazakkinA mandIkRtA-mAnyamApAditA, akhilAnAM sarveSAm indriyANAM zaktiH - sAmarthya yena tAdRzena, ataH svapna iva khaptakAla iveti 'azRNot' ityanenAnveti [ e ] / ca punaH, tadanusAra prahitadRSTiH tasya dAhAravasya, anusAreNa - Abhimukhyena hAhAzabdodgamavibhAgAbhimukhyenetyarthaH prahitA - preritA, dRSTiH- cakSuryena tAdRzaH, sa rAjeti zeSaH, agrataH atre, nAtinikaTe kizcinikaTe, jhaTiti zIghram, jhagiti pAThe akasmAdAvirbhAvena, taijasavastuno'kasmAdAvirbhAvena tatprasiddheH, vRttadarzanAM dattaM kAritam, darzanaM--khAvalokanaM yayA tAdRzIm, zriyaM lakSmIdevIm apazyat dRSTavAn [ ai] 1 kIDazIm ! kSIrasAgaramatAmiva kSIrasAgara sthitAmiva vibhAvyamAnAM pratIyamAnAm, kena ? AkrAntadazadizA bhAkrAntAH - vyAptAH, daza dizo yena tAdRzena, punaH zaGkhadhavalena zaGkhaprabhAvacchutreNa, dehaprabhApravAheNa zarIradyutipravAddeNa [ bho ] / punaH kIdRzIm ? puNDarIke zvetapadme, zeSabhujage zeSanAge, medinIM pRthivImiva kRtAvasthAnAM kRtasthitikAma, kIDaze tatra ? vitatadala sahasraphaNAvalayazobhini vitatAni - vistRtAni yAni dalAni - kamalapatrANi teSAM yat sahasaM tadeva phaNAvalayaM tena zobhate yat, tAdRze, pakSe vitatadalAnIva yAH sahasraphaNAH, tadvalayena - tanmaNDalena, zobhanazrIke; punaH pRthuladIrghanAlabhoge pRthulaM-sthUlam dIrgha ca yannAlaM - mRNAladaNDaH, tadeva pakSe tadiva bhogaH-zarIraM yasma Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA bhoge zeSabhujaga iva medinImindukarapANDuraviSi puNDarIke kRtAvasthAnAm [au], ajinIkhaNDasaMgharaNasaMkrAntakamaladharmamiva sukumArAruNaM caraNadvitayamudvahantIm [aM], asthUlalaghunApi pIvaroruNA rAjamAnAM javAdvitayena [a], vitatamekhalAguNapinaddhamacchadhavalaM divyadukUlamambujavanaprItyA padminInAlasUtreNeva kAritamalaghunA jaghanamaNDalenodvantIm [ka], AyatizAlinIbhiH zaktibhiriva balIbhistisRbhirudbhAsitena nItimArgeNevAtisUkSmadRSTilakSyeNa madhyabhAgena bhrAjamAnAm [kha], gativilAsahasitaiH sahavAsibhiH kSIrodajalavAraNairupanItena kumbhAbhogeneva niraGkuzapravRddhena stanabhAreNodbhAsitAm [ga], udadhimathane sudhArasacchaTAvalayamiva lagnamAnAbhilambaM kambuparimaNDalena kaNThanAlena muktAkalApaM kalayantIm [gha], alikulakANamukharayA zatamakhahatai . Tippanakam-puNDarIke sitapa. [au] / asthUlalaghunA'pi yad asthUlaM- kRzam , laghu- avistIrNam , tat kathaM pIvaram uru ca, anyatra pIvarAvUrU- bRhajaGgre yatra tat tathoktaM tena pIvaroruNA [a] / atisUkSmadRSTilakSyeNa ekatra nipuNajJAnagamyena, anyatra atisUkSmanetradarzanopalabhyena [kha] / Abhogena- vistAreNa [ga] / tAdRze; punaH indukarapANDuratviSi indukarasyeva-candrakiraNasyeva, pANDurA-kizcitpItazvetA, sviT-kAntiryasya tAze, iti pakSadvayAnugato'rthaH [au] 1 punaH kIdRzIm ! ajinIkhaNDasazcaraNasaMkrAntakamaladharmamiva abjinIkhaNDekamalacane, yat saJcaraNa-vihAraH, tena hetunA, saMkrAntaH-samprAptaH, kamalasya, dharmaH-saukumAryAruNyarUpo guNo yena tAdRzamiva, sukumArAruNaM sukumAraM ca-mRdulaM ca, aruNaM ca-raktaM ca, caraNadvitayaM caraNadvayam , udbhahantIM dhArayantIm [aM]| punaH kIdRzIm ? asthUlalaghunApi asthUlena-kRzena, laghunA-havenApi, pIvaroruNA pIvareNa-sthUlena, uruNA-vistRteneti virodhaH, taduddhAre tu pIvarI-UrU AnUparibhAgau yasya tAdRzena, javAdvitayena jaGkAdvayana, rAjamAnAM zobhamAnAm ]punaH kIdRzIm ? vitatamekhalAguNapinaddhaM vitataH-vistRtaH, yo mekhalAguNaH-kaTiveSTanarajjuH, tena pinaddhaM - baddham , acchadhavalam acchaM-nirmalam , dhavalaM zubhraM ca, ata eva ambujavanaprItyA kamalavanAnurAgeNa hetunA, padminInAlasUtreNa kamalinImRNAlatantunA, kAritamiva nirmApitamiva, divyadukulam utkRSTavastram , alaghunA sthUlena, jaghanamaNDalena kaThyaprabhAgamaNDalena, udyahantIM dhArayantIm [k]| punaH kIdRzIm ? atisUkSmadRSTilakSyeNa bhatisUkSmayA-atizayasUkSmayA, dRSTyA-cakSuSA, lakSyeNa-pratyetavyena, madhyabhAgena kaTipradezena, bhrAjamAnAM zobhamAnAm , keneva ! nItimArgeNeva, tatpakSe atisUkSmA dRSTibuddhiryeSAM te atisUkSmadRSTayaH paNDitAH, tailekSyeNa-adhigantavyenesarthaH, punaH kIdRzena ? AyatizAlinImiH deyazobhinIbhiH, tisRbhiH tritvasaMkhyAviziSTAbhiH, valIbhiH udararekhAbhiH, udbhAsitena uddIpitena, kAbhiriva ? AyatizAlinIbhiH vistRtizobhinIbhiH, tisRbhiH prabhAvotsAhamantrarUpaitribhiH kAraNairudbhUtAbhiH, zaktibhiH parAkramairiva, nItimArgo yathA tAdRzIbhiH zaktibhirudbhAsate tathaiva tanmadhyabhAgastAdRzIbhirvalibhirudbhAsita AsIditi bhAvaH [kha] | punaH kIdRzIm ? nirAzapravRddhena niraGkuzaM-niSpratibandhaM yathA syAt tathA, pravRddhenasamedhitena, stanabhAreNa kucamaNDalagauraveNa, udbhAsitAm ujvalitAm , keneva ? gativilAsahasitaiH gativilAsenagamanavibhrameNa, gamanasauSThaveneti yAvat , hasitaiH-tiraskRtaiH, jitairiti yAvat , sahavAsibhiH kSIrasAgararUpaikasthAnavAsimiH, kSIrodajaladhAraNaiH kSIrasAgarasambandhijalahastibhiH, upanItena upahRtena, kummAmogena mastakavistAreNa, ivetyu. sprekSA [ga] 1 punaH kIdRzIm ? udadhimandhane sAgarAloDanakAle, lagnaM sambaddham , sudhArasacchaTAvalayamiva amRtarasacchavimaNDalamivetyutprekSA, AnAbhilamba nAbhiparyantaM lambamAnam , muktAkalApaM mauktikamAlAm, kambuparimaNDalena zaGkhavadvartulAkAreNa, kaNThanAlena grIvAyaSTikayA, kalayantIM dhArayantIm [gh]| punaH kIdRzIm ? alikulakANamukharayA alInAM-bhramarANAm , kulaM-punaH, tasya kANaiH guJjanAtmakadhvani vizeSaH, mukharayA-vAcAlayA, ata eva zatamakhahRtairAvaNAdisahodarodamtadAnAya zatamakhena-indreNa, hRtAH-apahRtAH, ye airAvatAdayaH-isti vizeSAdayA, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 tilkmaarii| rAvaNAdisahodarodantadAnAya prahitayA pArijAtadUtyeva snigdhasAndrayA mandAramaJjaryA samAzritakazravaNAm [], saMkSobhitasurAsuralokamalasavalitakomalAGgulinA vAmakaratalena kajjalakUTakAlaM kAlakUTamiva kezapAzaM punaH punaH pRSThe baddhumAmRzantIm [ca], zazikalAsaMnibhalalATabhittinA kaustubhAtAmrabimbAdhareNa sudhAdhavalalolalocanataraGgeNa madirAsurabhiniHzvAsamArutAmodena vadanendunA nijasahodarasamAjamiva samuditaM darzayantIm [cha], kAbhizcidalasacalitazvetavAlavyajanAbhiH kSIrodadattAbhiH parivArApagAbhiriva nipatadutpatadrAjahaMsAbhiH kAbhirapi karasaMzliSTayaSTidIpikAkiraNapaTalapallavitadehalAvaNyAbhiH zailakaTakauSadhIbhiriva dhanvantariprahitAbhiraparAbhiH Tippanakam-saMkSobhitasurAsuralokaM trAsitadevadAnavajanam , kRtasAdaradevadAnavaM ca [c]| sodarAH-lakSmIdevyAH samAnodaryAH, teSAmapi samudrodbhUtatvena tatsodaratvAt , teSAmudantasya-tadapaharaNavArtAyAH, dAnAyakathanAya, prahitayA preSitayA, pArijAtadUtyeva pArijAtasya-tatsaMjJakasya devavRkSasya, dUlyA-vArtAhAriNyA, ivetyutprekSA, khigdhasAndrayA nigdhayA-zlakSNayA, sAndrayA-nibiDayA ca, mandAramajA mandArasya-tatsaMjJakadevavRkSasya, majaryA, * samAzritakazravaNAM samAzrita-samyagadhiSThitam , eka zravaNaM-karNoparibhAgo yasyAstAdRzIm ? airAvatapArijAtamandArAdivRkSalakSmyaH kSIrasAgarodarajAtatayA parasparasodaratvasnehabhAjaH santi, teSvairAvatAdikramindro jahAreti khasodarApaharaNavAtI nivedayituM pArijAtapreSitA maJjarIrUpA dUtI lakSmyAH karNopari sthitvA khanilInabhramaranikarajhAkArabyAjena tadvAtI kathayatIvetyutprekSA / "airAvato'bhramAta.rAvaNAbhramuvallabhAH" iti. "pacate devataravo mandAraH pArijAtakaH / santAnaH kalpavRkSazca puMsi vA haricandanam" // iti cAmaraH [ng]| punaH kIdRzIm ? alasavalitakomalAGgulinA alasaM-komalatAtizayena mandaM yathA syAt tathA, valitAH-calitAH, komalAGgulayo yasya tAdRzena, vAmakaratalena vAmahastatalena, kajalakUTakAlaM kalaughamiva kRSNam , kezapAzaM kezakalApam , pRSThe pazcAd bhAge, punaH punaH anekavAram , AmRzantIM saMspRzantIm , kamiva ? saMkSobhitasurAsuralokaM saMkSobhitaH-bhayena saMbhramitaH, prakRtapakSe vyAmohitaH, surAsuralokaH-devadaityajano yena tAdRzam, kA pramiva viSaughamivetyatprekSAci11 punaH kIdRzIma? vadanendanA svamukhacandreNa, samaditaM sammilitam , nijasahodarasamA candrakaustubhAdikhasahodaragaNam, darzayantImiva dRSTipathamupasthApayantImivetyutprekSA, kathamiti tadvizeSaNamukhena darzayituM vadanendu vizinaSTi-zazikalAsannibhalalATabhittineti-zazikalAsabhibhA-candrakalAsadRzI, tadAkAretyarthaH, lalATarUpA bhittiryasya tAdRzena, punaH kaustubhAtAmrabimbAdhareNa kaustubho nAma "kaustubhastu mahAtejAH koTisUryasamaprabhaH" ityabhiyuktoktaH samudranirgato maNivizeSaH, tadvadAtAmraH-ujvalaraktavarNaH, bimbAdharaH-bimboTo yasya tAdRzena, punaH sudhAdhavalalolalocanataraGgeNa suzadhavalA:-amRtavacchubhrAH, lolalocanayoH-caJcalacakSuSoH, taraGgAHkAntipravAhA yasya tAdRzena, punaH madirAsurabhiniHzvAsamArutAmodena madirA-madyam , tadvat surabhiH-sundaraH, niHzvAsamArutasya-zvAsavAyoH, AmodaH-gandho yatra tAdRzena, zazi-kaustubha-sudhA-madirANAM kSIrasAgarAnnirgamena lakSmyAH sodaratvena snehAspadatayA lalATAdyupamAnavidhayA tatsaMmelanamutprekSitam [cha] / punaH kIdRzIm ? kAmizcit katipayAbhiH, samIpavartinIbhiH pArthavartinIbhiH, sahacAriNIbhiriti yAvat , amarAGganAbhiH devAzanAbhiH, parivRtAM pariveSTitAm , kIdazIbhiH? alasacalitazvetavAlavyajanAbhiH alasaM-mandaM mandaM yathA syAt tathA, calitAni-utkSiptAni, zvetAnizubhrANi, vAlavyajanAni-vyajanti vikSipanti lokAH pavanamaneneti vyaJjanam, vAlAnAM-camaryAkhyabhRgavizeSakezAnAm, vyaanamiti vAlavyajanam, tAni, cAmarANItyarthaH, yAbhistAdRzIbhiH, ataH kSIrodadattAbhiH kSIrasAgarasamarpitAbhiH, nipatadutpatadrAjahaMsarabhiH nipatantaH-nIcaigacchantaH, utpatantaH-uccairgacchantazca, ucchalantazceti yAvat , rAjahaMsA yAsu tAdRzIbhiH, parivArA''pagAbhiH parivArabhUtAbhinaMdIbhirivetyutprekSA, ApagAsthAnIyA devAzanAH, U dhobhAvena tatkarotkSipyamANacAmaramaNi ca nipatadutpatadrAjahaMsazreNIsthAnIyAnIti bodhyam ; kAbhirapi katipayAbhiH, karasaMzliSTayaSTidIpikAkiraNapaTalapalavitadehalAvaNyAbhiH kareNa-hastena, saMzliSTAH-saMgatAH, dhRtA iti yAvat, yaSTayaH-AdhAradaNDA yAsAM tAhazInAm , dIpikAnAm, kiraNapaTalena-jyotiHpujhena, pallavitaM-samupacitam , dehalAvaNyaM-zarIrasaundarya yAsAM tAdRzIbhiH, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA kanakagaurapInodbhurapayodharAbhiH padminIbhiriva sacakravAkayugalAbhirnAlAnukAriNaH kiraNakaNTakitAn vetradaNDAnullAsayantIbhiranyAbhirAttasadRzasitanepathyAbhirAdibhUpAlakIrtibhiriva samIpavartinIbhiramarAGganAbhiH parivRtAm [ ja], pradoSacandrakalAmiva vinidrakokanadavinivezitakarAm [za ], suprIvasenAmiva sphurattAranIlAGgadAm [], gRhItasarvAGgINaprasAdhanAmapyekAGgakalpitAGgarAgAm [8], dhIrataravArivAsinImapi prakaTitapRthupratApAM zriyamapazyat [] // Tippanakam-vinidrakokanadavinivezitakarAm vikasitapamAropitahastAm , anyatra gatanidcakravAkanikSipta. karAm [ jha] / sphurattAranIlAGgadAm ekatra calattAranIlAGgadAbhidhAnavAnaratrayAm, anyatra dIpyamAnojvalamarakata. keyUrAm [a] 1 gRhItasarvAGgINaprasAdhanAmapi yA AttasakaladehasambandhimaNDanA sA kathaM ekAGgakalpitAGgarAgA! anyatra candanakRtavilepanAm [2] / dhIrataravArivAsinImapi yA gambhIratarajalavAsinI sA kathaM prakaTitapRthupratApAprakAzitopakRSTatApA? ataH dhanvantariprahitAbhiH dhanvantariNA-"nArAyaNAMzo bhagavAn svayaM dhanvantarimahAn / purA samudamathane samuttasthau mahodadheH" // ityanyatropAkhyAtotpattikena kharvedyena, prahitAbhiH-bhaginItvasnehenopahAravidhayA preSitAbhiH, zailakaTakauSadhibhiriva parvatanitambabhAgasthitauSadhIbhirivetyutprekSA; aparAbhiH anyAbhiH, nAlAnukAriNaH mRNAladaNDasadRzAn , kiraNakaNTAkitAn dyutirUpakaNTakALIrNAn , vetradaNDAn vetrayaSTIH, ullAsayantIbhiH udyacchantIbhiH, kanakagaura. pInoddharapayodharAbhiH kanakavat-suvarNavat , gaurI, pInau sthUlau, uddharau-unnatI ca, payodharau yAsAM tAdRzIbhiH, ataH sacakravAkayugalAbhiH cakravAkAkhyapakSivizeSadvandvAnvitAbhiH, padminIbhiriva kamalinIbhirivetyutprekSA, kamalinI. rUpAsu devAGganAsu vetradaNDasya mRNAladaNDasthAnIyatvaM tadIyadhutInAM kaNTakasthAnIyatvaM payodharayozca cakravAkadvandvasthAnIyatvaM bodhyam ; anyAbhiH taditarAbhiH, AttasazasitanepathyAbhiH AttaM-dhRtam , sadRzaM-tulyam , sitaM-zvetam , nepathyaMkRtrimarUpaM yAbhistAdRzIbhiH, ataH AdibhUpAlakIrtibhiriva AdibhUpAlAnAM-prAcInanRpANAM kIrtibhirivetyutprekSA [j]| punaH kIdRzIm ? pradoSacandrakalAmiva pradoSe-rAjyArambhakAle, yA candrakalA candrarekhA, tAmiva, vinidrakokanadavinivezitakara vinidre-vikasite, kokanade-raktakamale, vinivezitA-vizeSeNa nihatau, karo-hastI yayA tAdRzIm , pakSe viziSTA, nidrA-nimIlanaM yeSAM tAdRzeSu, saMkuciteSvityarthaH, kokanadeSu-raktakamaleSu, vinivezitAH-vikSiptAH, karA:-kiraNA yayA tAdRzIm , athavA vinidrAH-priyAvizleSaduHkhena vigatanidrAH, kokAH-cakravAkA yeSu tAdRzanadeSu, vinivezitAH-vikSiptAH, karA:-kiraNA yayA tAdRzIm [jha] punaH kIdRzIm ? sugrIvasenAmiva sugrIvaH-vAnarajAtIyavidyAdharavizeSaH, tatsambandhinI senAmiva, sphurattAranIlAGgadAM sphurantI-vibhAsamAne, tAre-manohare, nIlAde-nIlamaNimayabAhubhUSaNe yasvAstAdRzIm , pakSe sphurantaH-parAkrameNojvalantaH, tAranIlAGgadAH-tAranAmA nIlanAmA ajhadanAmA ca vAnaro yasyAM tArazIm [a] / punaH kIdRzIm ? gRhItasarvAGgINaprasAdhanAmapi gRhItaM-dhRtam , sarvAGgINa-sarvAGgasambandhi, prasAdhanaMmaNDanopakaraNabhUtadravyaM yayA tAdRzIma, api, ekAGgakalitAGgarAgAma ekAGke-ekasminnevAje, kalpitaH-racitaH, aGgarAga:vilepanaM yayA tAdRzImiti virodhaH, taduddhAre tu gRhItasarvAGgINaprasAdhanAM dhRtasarvAGgINAbharaNAm , atha ca ekAsaekasmin-mukharUpe aGge, kalpitAGgarAgAmiti vyAkhyeyam [-] / punaH kIdRzIm ? dhIrataravArivAsinImapi dhIrataramatigambhIram , yad vAri jalam , tatra vAstavyAmapi, prakaTitapRthupratApAM prakaTitaH pRthu:-vipulaH prakRSTa:-tIvraH, tApo yasyAstAdRzImiti virodhaH, taduddhAre tu prathama vizeSaNArthaH pUrvavat, yadvA dhIrANAM-dharyavatAM janAnAm , ye taravArayaH-kRpANAHtadvAsinIm , tadAzrayAmiti yAvat, na tu kAtarAzrayAmityarthaH, dvitIyavizeSaNArthastu prakaTitaH, pRthu:-pracuraH, pratApaH-prabhAvo yasyAstAdRzIm [3] Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / 145 ananyadevatAsAmAnyacihnadarzanena zrIrasAvityupajAta nizcayo'pi kiJcidutpannavibhISikAzaGkaH prAkRtAmitra striyamadarzita saMbhramastAmapRcchat - 'bhadre ! kA tvam, kimarthaM vA devatAyatanamidamAgatAsi', sA tvavAdIt -- 'rAjan ! na jAnAsi mAm ? ahaM hi sakalabhUpAlavRndavanditapAdA rAjalakSmIstvadabhikAGkSitavastusaMpAdanArthamAgatA, kathaya kiM te priyaM kartavyam' iti, pArthivo'pi tadavasthAnurUpadarzitAdaraH praNamya tAM tadAgamanajanmanA harSeNa karaNavaiklavyena ca daraskhalitavacanaH zanairalapat-- 'bhagavati ! kRtArtho'ham, yasya me samupasthitAyAmamuSyAmantimAvasthAyAmupetya bhagavatyA prakAzitamidama darzanIyamanyeSAmalpapuNyAnAM mAnavAnAmazeSApAyaprazamanaM divyamAtmIyaM rUpam, abhyupagatA ca manISitavastusiddhiH / idaM devi ! me'bhimataH muSya mahAtmanastvatparigrahAgresarasya naktaJcarapateH prayojanavazA dupadarzitArthibhAvasya dAtumuttamAGgaM mayA parikalpitam, ardhakalpite cAsminnakasmAdapagataparispandau sandAnitAviva kenApyakiJcitkarau karau saMvRttau tadanayoryathA ananyadevatAsAmAnya cihnadarzanena anyadevatA sAmAnyam - anyadevatAsAdhAraNam, na anyadevatA sAmAnya mityananya - devatAsAmAnyaM devatAntaravyAvRttam, yazcihnaM taddarzanena, asau zrIH lakSmIriti, upajAtanizcayo'pi upajAtaH, nizcaya:- nizcayAtmakaM jJAnaM yasya tAdRzo'pi kiJcidutpannavibhISikAzaGkaH kiJcidutpannA - ISadudbhUtA, vibhISikAyAH - bhayasya, zaGkA yasya tAdRzaH, sa rAjeti zeSaH, adarzitasambhramaH na saMdarzitaH sambhramaH - bhayAkulIbhAvo yena tAdRzaH san prAkRtAM striyamitra sAmAnyastriyamiva, tAM lakSmIdevIm, apRcchat pRSTavAn / kimityAha - bhadre ! kalyANi !, kA tvaM ? tvaM kA'si ? kimartha vA kiMnimittaM ca idaM devatAyatanaM devatAmandiram AgatA asi / sA tu lakSmIstu, avAdIt uktavatI, kimityAha--- rAjan ! nRpate !, mAM na jAnAsi na paricinoSi sakala bhUpAlavRndavanditapAdA sakalAnAM sarveSAm bhUpAlAnAMrAjJAm, vRndena samUhena vanditau-abhivAditau stutau vA pAdau yasyAstAdRzI, rAjalakSmIH rAjavaibhavAdhiSThAtrI devI, aham tvadabhikAGkSitavastusampAdanArthaM tvayA abhikAGkSitam-abhIpsitam yad vastu putraratnarUpam, tatsampAda nArtha - tatsAdhanArtham AgatA atropasthitA, asmIti zeSaH / te tava, priyam abhISTam, kiM kartavyaM mayA karaNIyam iti kathaya nivedaya / pArthivo'pi sa rAjA'pi tadavasthAnurUpadarzitAdaraH tadavasthAnurUpaH- kaNThacchedanodyamAvasthocitaH, darzitaH--kRtaH, AdaraH- sammAno yena tAdRzaH san tAM lakSmIdevIm praNamya abhivAdya, tadAgamanajanmanA tasyAHlakSmIdevyAH, AgamanAt, janma-utpattiryasya tAdRzena tadAgamanajanitenetyarthaH, harSeNa Anandena ca punaH, karaNavaiklavyena karaNasya - zarIrasya, vaiklavyena - asvAsthyavazena, darasskhalitavacanaH daram-ISat skhalitaM bhraSTam, vacanaM yasya tAdRzaH, zanaiH mandaM mandam, alapat acakathat / bhagavati / mahaizvaryazAlini ! ahaM kRtArthaH tvaddarzanasaubhAgyena siddhArthaH, asmIti zeSaH, yasya me mama, amuSyAM svazirazchedanarUpAyAm, antimAvasthAyAM maraNAvasthAyAm, upasthitAyAM prAptAyAm, bhagavatyA tvayA, upetya upAgatya, anyeSAM madbhinnAnAm, alpapuNyAnAm anadhikapuNyatratAm, mAnavAnAM manuSyANAm, adarzanIyaM draSTumazakyam, punaH azeSApAyaprazamanam azeSANAM samaprANAm, apAyAnAm upadravANAm, prazamanaM-nivAraNakAraNam, divyaM manoharam, AtmIyaM svakIyam, idaM pratyakSabhUtam, rUpaM kharUpam, darzitaM madIyadRSTipathamavatAritam ; ca punaH manISitavastusiddhiH manISitasya manonItasya, abhilaSitasyetyarthaH, vastunaH siddhiHniSpattiH, abhyupagatA svIkRtA / he devi ! me mama, abhimatam abhilaSitam idam uttamAGgaM ziraH, tvatparivArApresarasya bhavatparivArapradhAnabhUtasya punaH prayojanavazAt kAryavazAt, upadarzitArthibhAvasya upadarzitaH prakaTitaH, arthibhAvaH tadyAcyA yena tAdRzasya, mahAtmanaH mahAnubhAvasya, amuSya tasya, naktaJcarapateH dAnavAdhipateH, dAtuM samarpayitum, parikalpitaM nizcitam / asmin zirasi, ardhakalpite ardhe chinne sati, akasmAt akAraNameva, apagataparispandau nivRttaceSTau karau madIyahastau, kenApi samdAnitAviva baddhAviva, akiJcitkarau kimapi kartumasamarthI, 19 tilaka0 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA svasAmarthyalAbho bhavati bhUyastathA prasIda, yenAhamanRNo bhUtvA nirvANamadhigacchAmi' [Da / devyapi zrIstena tasyAtimAtrakaSTAyAmapi dazAyAmanujjhitAvaSTambhena vacasA janitavismayA'valokya tadvAkyazravaNabhAvitAnAmabhyarNavartinInAM sakhInAmAnandapulakitAni vAraM vAramAsyakamalAni dviguNajAtapakSapAtA prItivikasitataraGgAyatApAGgasya cakSuSaH kSaratA kSIradhavalenAMzuvisareNa sudhArasenevApyAyayantI himajaleneva sApayantI malayajAGgarAgegeva limpantI mAlatImukuladAmabhirivAcchAdayantI mUrchAgamaviluptasaMjJaM rAjJo vapuH punaravAdIta-'narendra ! bADhamaviditamatsvarUpo'si, tenaivaM vadasi, sarvadA saumyaparijanaparivArAham , na me naktazcarAH saMnidhAvapi caranti, dUre bhRtyatvam / ya eSa vikRtaveSAkAradhArI vetAlabuddhyA'dhyavasitastvayA, nAyaM yAtudhAnaH, pradhAnabhUto matpratIhArANAM mahodaro nAma yakSa eSaH, parIkSitumanena sattvamapratIkSitamadIyAgatinA jhaTityAgatya satyAbhAsamidamanekaprakAramAtmIyayA divyazaktayA vinirmitaM mAyAjAlamakhilamapi te pradarzitam , atastyaja viSAdam , utsRja mRSAgRhItamimamAtmavigrahasya nigrahavidhAvAgraham , brUhi cAtmano'milApam / anena tava sarvAti Tippanakam -nirvANaM sukham [Da] / saMvRttau saMjAto, tat tasmAt , anayoH karayoH, bhUyaH punaH, yathA svasAmarthyalAbhaH khazaktiprAptiH, bhavati bhavet , tathA tadartha prasIda anugRhANa, yena tadarthatvatprasAdena, aham , anRNaH dAnavAdhipayAcitArtharUpANAd vimuktaH, nirvANaM sukham , adhigacchAmi prApnomi [dd]| zrI lakSmIH, devyapi, atimAtrakaSTAyAmapi atikaSTa vazAyAm avasthAyAm , maraNAvasthAyAmapIti yAvat , anujjhitAvaSTambhena anujjhitaH-atyaktaH, avaSTambhaH-dhairya yena tAdRzena, dhaiye dyotakenetyarthaH, vacasA vacanena, janitavismayA janitaH-utpAditaH, vismayaH-Azcarya yasyAstAdRzI, savAkyazravaNabhAvitAnAM tadvacanAkarNanaprasAditAnAm, abhyarNavartinInAM pArzvavartinInAm , sakhInAM sahacarINAm , AnandapalakitAni tadIyadhairyadarzanAnandaromAJcitAni, AsyakamalAni mukhAravindAni, vAraM vAram anekavAram , avalokya dviguNajAtapakSapAtA dviguNotpannatadrakSaNAbhiniveza satI, prItivikasitataraGgAyatAyAGgasya prItyApremNA, vikasitaH-vistRtaH, taraGga:-kAntipravAho yasya tAdRzaH, AyataH-dIrghaH, apAGgaH-netraprAntapradezo yasya tAdRzasya, cakSuSaH, kSIradhavalena dugdhavacchubhreNa,kSaratA pravahatA. aMzuvisareNa kiraNakalApena, mUcrchAgamaviluptasaMjhaM mUcha gamena-mUchoM dbhavena, viluptA-naSTA, saMjJA-caitanyaM yasya tAdRzam , rAkSaH meghavAhana nRpateH, vapuH zarIram , sudhAraseneva amRtaraseneva, ApyAyayantI ujjIvayantI, himajaleneva snApayantI AplAvayantI, malayajAkarAgeNeva candanadraveNeva, limpantI lepanaM / kurvatI, mAlatImukuladAmabhiriva mAlatIkumalamAlAbhiriva, mAlatIkusumeti pAThe tatkusumamAlAbhiriva, AcchAdayantI satI, punaH, avAdIt uktavatI, kimityAha--narendra / bADham atyantam , aviditamatsvarUpo'si aviditam-ajJAtam , matsvarUpaM yena tAdRzo'si, tena hetunA, evam anena prakAreNa, vadasi rAkSasAdhipatermatparivAratvaM kathayasi, sarvadA sarvakAle, ahaM saumyaparijanaparivArA saumyAH-sAttvikAH, ye parijanAH-AtmIyajanAH, ta eva parivArAHanucarAH, sevakA iti yAvat , yasyAstAdRzI, asmIti zeSaH, naktazcarAH rAkSasAstu, me mama, sannidhAvapi nikaTe'pi, na caranti gacchanti, bhRtyatvaM teSu mama sevakatvaM tu dUre, astviti shessH| yaH vikRtaveSAkAradhArI bIbhatsaveSAkRtimAn , eSaH, vetAlabuddhayA ayaM vetAla iti buyA, tvayA adhyavasitaH nizcitaH, ayaM so'yam, yAtudhAnaH vetAlaH, na, astIti zeSaH, kintu matpratIhArANAM madIyadvArapAlAnAm, pradhAnabhUtaH adhinAyakabhUtaH, mahodaro nAma mahodarasaMjJakaH, yakSaH saumyadevajAtIyaH, apratIkSitamadIyAgatinA apratIkSitA-anapekSitA, madIyA-mAmikA, AgatiH-AgamanaM yena tAzena, madAgamanAdarvAgevetyarthaH, anena yakSeNa, sattvaM bhavatparAkramam , parIkSitum , jhaTiti zIghram , Agatya upasthAya, AtmIyayA khakIyayA, divyazaktyA alaukikazaktayA, vinirmitaM prakalpitam , satyAbhAsaM satyavadavabhAsamAnam, vastuto'satyamiti yAvat , anekaprakAraM vividhaprakAram , akhilamapi sarvamapi, idaM pratyakSabhUtam, mAyAjAlam indrajAlam , te tava, pradarzitaM dRSTipathamavatAritam / ataH tadasatyatvahetoH, viSAdaM khedam , tyaja muccha / Atmavigrahasya khazarIrasya, nigrahavidhau hatyAtmakakArye, mRSA gRhItaM vRthaiva kRtam , imam , Agraham abhinivezam , utsRja parityaja / ca punaH, AtmanaH khasya, abhilASaM manoratham, brUhi kathaya / sarvAtizAyinA sarvotkRSTena, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| 147 zAyinA sattvena sAhasena dhairyeNa cittaudAryeNa prajJAvizeSeNa pUjAvizeSeNa niHzeSitapramAdanirmalena ca vratacaraNena candramaNDalamiva zizirAtyayena, mAnasasarastoyamivAgasyodayena, sukavikAvyamiva sajjanaparigraheNa, gaganatalamiva zaratkAlAgamena, saprasAdamapi kimapi me prasAditaM hRdayam [6] / AcakSva kArya vicakSaNa!, kimadya te saMpAdayAmi ? kiM tAvanmadanubhAvAsAditadivyazaktiH pratyahamito gatvA gRhItavikaTaprasAdhanazuddhAntavanitAvRndaparivRtaH kanakagirikandaraprabhAnuliptapAdapeSu kalpatarutalaniSaNNakinnarArabdhagAndhAramAmagItiramaNIyevitastataHpravRttamukharamandAkinIsrotaHsaraNisicyamAnabAlapArijAtAlavAlakeSu savibhramabhrAmyadabhramUkalabhakarAvabhajyamAnasaMtAnakasarasapallaveSu haricandanalatAgRhodaraprasuptasuratakhinnasuravanitAbhinandyamAnamandAnilAnItazItalasudhAkuNDazIkareSu nandanavanAbhyantareSu savismayatridazabAlikAvalokitaH krIDAsukhamanubhavasi ? [Na] | Tippanakam-abhramU:-airAvaNabhAryA [Na ] ! anena anubhUyamAnena, tava, sattvena parAkameNa, sAhasena duSkarakarmaNA, dhAyena vA, dhairyeNa akAtaratvena, cittaudAryeNa hRdayodArabhAvena, prakSAvizeSeNa prajJotkarSeNa, pUjAvizeSeNa zraddhotkarSeNa, niHzeSitapramAdanirmalena niHze. SitaH-anavazeSitaH, yaH pramAdaH-anavadhAnam , tena nirmalena-vizuddhena, vratacaraNena niyamAcaraNena, saprasAdamapi svataH prasannamapi, me mama, hRdayaM kimapi sAtizayam , prasAditaM prasannatAmApAditam / kena kimiva ? zizirAtyayena ziziraRtorapagamena, vasantaRtorAgamaneneti yAvat, candramaNDalamiva, punaH agastyodayena agastyAkhyanakSatrodgamena, mAnasasarastoyamiva mAnasAkhyasarovarasya jalamiva, punaH sajjanaparigraheNa pratipAdakatayA satpuruSasambandhena, sukavikAvyamiva rava, punaH zaratkAlAgamena zaradRtuprAdubhavina, gaganatalamiva aakaashmnnddlmivetyupmaamaalaalngkaarH| he vicakSaNa ! prAjJa ! adya, te tava, tvadabhivAJchitam , kiM kArya kRyaM, sampAdayAmi karomi [6] AcakSva kathaya / tAvaditi vAkyAlaGkAre, madanubhAvAt matprabhAvAt , AsAditadivyazaktiH prAptAlaukikazaktiH san , itaH asmAlokAd, gatvA, gRhItavikaTaprasAdhanazuddhAntavanitAvRndaparivRtaH gRhItAni, vikaTAni-prakaTAni, mahobalAnIti yAvat , prasAdhanAni-AbharaNAni yAbhistAdRzInAm, zuddhAntabanitAnAm-antaHpurastrINAm , vRndena-maNDalena, parivRtaHpariveSTitaH, pratyahaM pratidinam , nandanavanAbhyantareSu nandanAkhyendravanamadhyeSu, savismayatridazabAlikAvalokita: savismayaM-sAzcayaM yathA syAt tathA, tridazabAlikAbhiH-devakanyakAbhiH, avalokitaH-nirIkSitaH, tvamiti zeSaH, krIDAsukhaM vihArajanyamAnandam , anubhavasi anubhaviSyasi kim ?, kIdRzeSu nandanavanAbhyantareSu ? kanakagirikandaraprabhAnuliptapAdapeSu kanakagireH-sumeruparvatasya, ye kandarA:-guhAH, teSAM prabhAbhi:-kAntibhiH, anuliptAH-vyAptAH, pAdapAH-vRkSA yeSu tAdRzeSuH punaH kalpatarutalaniSaNNakinnarArabdhagAndhAragrAmagItiramaNIyeSu kalpatarutaleSu- kalpavRkSAdhobhAgeSu, niSaNNaH-upaviSTaH, kinnaraiH-gAyakadevajAtIyaH. ArabdhA-prArabdhA, gAndhAra:-gandhAnAM samUho gAndham, tat iyarti-prApnotItyanvarthastadAkhyaH "vAyuH samutthito nAbhaH kaNThazIrSasamAhataH / nAnAgandhavahaH puNyairgAndhArastena hetunA // " ityanyatrokaH kharavizeSo rAgavizeSo vA, grAmo nAma-"yathA kuTumbinaH sarve'pyekIbhUtA bhavanti hi / tathA kharANAM sandoho grAma ityabhidhI. yate // " ityanyatroktaH kharasandohaH, tAbhyAM yA gItistayA ramaNIyeSu-manohareSu punaH itastataHpravRttamukharamandAkinIsrotaHsaraNisicyamAnabAlapArijAtAlavAlakeSa itastataH-yatastataH, pravRttA:-gajAto nigetAH, mukharA:-zabdAyamAnAH, yA mandAkinyA:-gaGgAsambandhinyaH; srotaH-pravAha eva, saraNiH-mArgoM yAsAM tAH srotaHsaraNayaH, nadyaH, kSudranadya iti yAvat , tAbhiH sicyamAnAni AplAvyamAnAni, bAlapArijAtAnAm-abhinavodbhinadevadrumavizeSANAm , AlavAlAni-mUlaracitajalAdhArasthalAni yeSu tAdRzeSuH punaH savibhramabhrAmyadabhramUkalabhakarAvabhajyamAnasantAnakasarasapallaveSu savibhramaM-sakliAsa yathA syAt tathA, bhrAmyantaH-viharantaH, ye abhramUkalabhAH--divyahastizizavaH, teSAM karaiH-zuNDAdaNDaiH, avabhajyamAnAni-chidyamAnAni, santAnakAnAM devavRkSavizeSANAm, sarasAni-rasavanti, palavAni-nabadalAni yeSu tAdRzeSuH punaH haricandanalatAgRhodaraprasuptasuratakhinnasuravanitAbhinandhamAnamandAnilAnItazItalasudhAkuNDazIkareSu Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA athAdhuvAdhigatavidyAdharendrabhAvaH saMkalpAnantaropanatamanalpavAtAyanasahasrAlaMkRtamamalacInAMzukavitAnalambamAnamugdhamauktikaprAlambamaniladolAyamAnadvArabandanamAlApravAlamupahArakusumasaurabhAndhamadhukarajhaGkAramukharamaNikuTTimaM vimAnamadhiruhya vidagdhavallabhAptasuhRtkadambakAnuyAto vilokayan vividhAnyAzcaryANi sazailadvIpakAnanAmudadhimaryAdA medinI paryaTasi ? [ta] / atha madIyaprArthanAmuditapurandarAnumoditena bharatamuninA svayamAgatya sUtritamanAhatadhvananmeghamurajamanoharamekadezopaviSTatumburutADyamAnavINAraNagAndhAragrAmamAgRhItaveNukinnaragaNopa Tippanakam-candrazAlA-zirogRham [tha ] / haricandanalatAgRhANA-devavRkSavizeSamaNDapAnAm, udareSu-madhyabhAgeSu, prasuptAbhiH- gADhanidritAbhiH, suratakhinnAbhiH-maithunazrAntAbhiH, suravanitAbhiH-devAGganAbhiH, aninandyamAnAH-stUyamAnAH, mandAnilAnItAH-mandAnilena-mandapavanena, AnItA:-- AhRtAH, zItalasudhAkuNDAnAM-zItAmRtAzayAnAm , zIkarA:-kaNAH, yeSu tAdRzeSu [Na ] / atha adhunaiva sadya eya, adhigatavidyAdharendrabhASaH adhigataH-prAptaH, vidyAdharendrabhAvaH-vidyAdharAdhipatyaM yena tAdRzaH, tvamiti zeSaH, saMkalpAnantaropanataM saMkalpAnantaraM-kAmanAvyavahitottarakSaNe, upanataM-svayamupasthitam , punaH analpavAtAyanasahasrAlaGkatam analpAnA-vividhAnAm , vAtAyanAnAM-gavAkSANAm , sahasreNa alaGkataM-vibhUSitam , punaH amalacInAMzukavitAnalambamAnamugdhamauktikaprAlambam amalA:-svacchAH, ye cInAMzukravitAnAH-cInadezodbhavasUkSmavatranimitA vitAnAH-ullocAH, teSu lambamAnAni-avanamanti, mugdhAnA-manoharANAm , mauktikAnAm, prAlambAnimAlyAni yasmiMstAdRzam , punaH aniladolAyamAnadvAravandanamAlApravAlam anilena-cAyunA, dolAyamAnAnivyAdhUyamAnAni, dvAravandanamAlAyAH-dvArasya sambandhinyAH, vandanamAlAyAH-mAGgalyamAlAyAH, pravAlAni-pallavAni yasmiMstAdRzam , punaH upahArakusumasaurabhAndhamadhukarajhaGkAramukharamaNikuTTimam upahArabhUtAnAM-lokairupahRtAnAm, kusu. mAnAm , saurameNa-saugandhyena, andhAH-andhIbhUtAH, vyAmohitA iti yAvat ,ye madhukarA:-bhramarAH, teSAM jhaGkAreNa-dhvaninA, gujiteneti yAvat , mukharaM-zabdAyamAnam , maNikuTima-maNibaddhabhUmiyasmiMstAdRzam , vimAnaM vyomayAnam , adhiruhya Aruhya, vidagdhavallubhAnAM catura preyasInAm, AptasuhRdAM vizvasta mitrANAM ca, kadambena samUhena, anuyAtaH anusRtaH, sahita iti yAvat , vividhAni anekavidhAni, AzcaryANi adbhutAni vastUni kAryANi vA, vilokayan kautukena pazyan , sazailadvIpakAnanAM zailaiH--parvataiH, dvIpaiH-jalamadhyavartipradezaH, kAnanaiH vanaizca, sahitAm , medinIM pRthivIm , paryaTasi . vartamAnasamIpe vihariSyasi kim ? [t]| atha kiM vA, unnataprAsAda zikharacandrazAlAyAm unnatasya-gaganacumbinaH, prAsAdasya-rAjamandirasya, zikhare zRGge, yA candrazAlA--zirogRhaM tatra, "candra zAlA zirogRham" ityamaraH, racitaraGgabhUmiH racitA-kalpitA, raNabhUmiH nAvyazAlAsthAnaM yena tAdRzaH san , avasareSu nATyadarzanAvasareSu, draSTuM nATyadarzanArtham, AgatAnAm upasthitAnAm , aSTAdazadvIpamedinIpatInAm aSTAdazadvIpasambandhinA medinIpatInA-nRpatInAm , tAdRza. nRpatInityarthaH, SaSThyAH sambandhasAmAnyArthakatvAt , divyaM khargIyaM manoharaM vA, prekSAvidhiM nATyavidhim , darzayasi vartamAnasamIpe darzayiSyasi ?, kIdRzaM tam ? madIyaprArthanAmuditapurandarAnumoditena madIyayA prArthanayA-bharatamuniprekSaNAbhyarthanayA, muditena prasannena, purandareNa-indreNa, anumoditena-anumatena, bharatamuninA tadAkhyanATyAcAryavaryeNa, svayaM khenaiva, Agatya martyalokamavatIya, sUtritaM pravartitam , punaH anAhatadhvananmeghamurajamanoharam anAhatAH- atADitA eva dhvananto ye meghamurajAH-meghanAdA murajA mRdaGgAH, taimanoharaM ramyam; punaH ekadezopaviSTatamburutADyamAnavINAraNadvAndhAragrAmam ekadeze-nATyazAlakakoNe, upaviSTe:-AsitaiH tumburubhiH-gandharvavizeSaH tADyamAnAbhi:-abhihanyamAnAbhiH, vINAbhiH, raNanto-dhvanantau, gAndhAragrAmo-gAndhAro rAgavizeSaH, grAma.- svarasandohaH, to yasmiMstAdRzam ; punaH AgRhIta veNukinnaragaNopagIyamAna vibudhasadmaprasiddhamUrchanam A-samantAd, gRhItAH-dhRtAH, veNavaH-vaMzIsaMjJakavAdyavizeSA yena tAdRzena, kinnaragaNena--divyagAyakajAtIyagaNena, upagIyamAnA--gAyanenAbhivyajyamAnA, vibudhasadmaprasiddhA-svargalokavizrutA, mUcchanA-"svaraH saMmUcchito yatra rAgatA prtipdyte| mUrchanAmiti tAM prAhuH kavayo grAmasambhavAm // " ityabhiyuktajanapari Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilkmnyjrii| gIyamAnavibudhasadmaprasiddhamUrcchanamudvilAsarambhAbhinIyamAnaraghupurassarAdibhUpAlacaritamunnataprAsAdazikharacandrazAlAyAM racitaraGgabhUmiravasareSu dradhumAgatAnAmaSTAdazadvIpamedinIpatInAM darzayasi divyaM prekSAvidhim ? [thaa| kiMbahunA, anyadapi yat te manasi vartate tat sarvamAvedaya, yenAcirAt saMpAdayAmi'iti vAdinImeva tAM narapatirupajAtasaMmadaH saprazrayamavAdIta-'devi ! sarvamupapannametat , kiM na saMbhAvyate, praNatasurasahasramaulivizrAntapAdaH purandaro'pi devastvatprasAdAdAsAdayati suralokarAjyasukhAni, vAsukirapi tvayi sAnurAgAyAmuragakAminIcAmara. kalApopavIjyamAnatanuH pAlayati pAtAlanagarANi, kubero'pi tvatsaMnidhAnAnnidhInAM nAtho jAtaH, sAgaro'pi tvayi saMbhUtAyAM ratnAkaratvamupagataH / tiSThantu caite / nIcaprakRtayo'pi tvayA parigRhItA jagati gurutAM parAmAgatA dRzyante, tathAhi-prANivizeSAsthizakalamapi mukhyaH pAvanAnAM zaGkhaH, bhujaGgakulasaGgadUSitamapi vandhaM Tippana kam-saprazrayaM savinayam / bhujaGgakulasaGgadUSitamapi ekatra bhujaGga:-SiGgaH, anyatra sarpaH, prAkRtajanagRhItadaNDamapi ekatra daNDaHkaraH, anyatra yaSTiH, asakRdAsAditakalaGkaH ekatra kalaGkaH-malaH, anyatra parivAraH, tirya DAlo'pi azucirapi, anyatra svarUpakathanam [d]| bhASito grAmottarakAlikakharAvasthAvizeSo yasmiMstAdRzam , punaH udvilAsarambhAbhinIyamAnaraghupurassarAdibhUpAlacaritam udvilAsAbhiH-ut-udbhUtaH, vilAsaH-zRGgAraceSTAvizeSo yAsAM tArazIbhiH, rambhAbhiH-divya vezyAbhiH, abhinIyamAnAni-abhinayaiH-ceSTAvizeSaiH, abhivyajyamAnAni, anukriyamANAnIti yAvat , raghupurassarANA-radhupramRtInAm, AdibhUpAlAnAM- prAcInanRpatInAm , caritAni-caritrANi yasmitAdRzam [tha] | kiMbahunA alamadhikapraznena, te tava, manasi hRdaye, yat anyadapi uktebhyo'tirikkamapi, abhimatakAryamiti zeSaH, vartate asti, tat sarvam azeSam , Avedaya vijJApaya,yena yasmAt kAraNAt , acirAt zIghram , sampAdayAmi sAdhayAmi / narapatiH meghavAhanaH, upajAtasammadaH utpamapramodaH san , itivAdinImeva uktapUrvAbhidhAyinImeva, tAM lakSmIdevIm , saprazrayaM savinayam , avAdIt uktavAn , kimityAhadevi ! bhagavati !, etat uktapUrvam , sarvam , upapannaM yuktam , nizcitamiti yAvat , kiM na sambhAvyate ? sarvamevetyarthaH, praNatasurasahasramaulivizrAntapAdaH praNatAH-pAdayornipatitAH, ye surAH-devAH, teSAM sahasrasya, mauliSu-mastakeSu, vizrAntau-sthitI, pAdau-caraNau yasya tAdRzaH, devAdhipo'pItyarthaH, purandaraH indraH, tvatprasAdAt tvadanugrahAdeva, suraloka. rAjyasukhAni svargalokAdhipatyasaukhyAni, AsAdayati prApnoti / kiJca, vAsukirapi sAdhipo'pi, tvayi bhagavatyAm , sAnurAgAyAm anuraktAyAM satyAmeva, uragakAminIcAmarakalApopavIjyamAnatanuH uragakA minIbhiH-bhujaGgabhAryAbhiH, cAmarakalApena-cAmarapuona, upavIjyamAnA-samIpe vIjyamAnA, tanuH-zarIraM yasya tAdRzaH, pAtAlanagarANi adhobhuva. napurANi, pAlayati rakSati / kubero'pi uttaradikpAlo'pi, tvatsannidhAyAt tvatsAhacaryAdeva, nidhInAm, "mahApadmazca padmazca zaGko mkr-kcchpii| mukunda kundanIlAzca khavezca nidhayo nava // " iti parigaNitanavaprakArANAM koSANAm, nAtha: adhipatiH, jAtaH saMvRttaH / tvayi sambhUtAyAm avirbhUtAyAmeva, sAgaro'pi samudro'pi, ratnAkaratvaM ranakhanitvam , upagataH prAptaH / ete purandarAdaya uccaprakRtayo vyakayaH, tiSThantu pRthak santu / nIcaprakRtayo'pi tucchakhabhAvakA api padArthAH, tvayA parigRhItAH prItigocaratAM gamitAH, jagati loke, parAM mahatIm , gurutAM gauravam , AgatAH prApta dRzyante anubhUyante, tAneva viziSya darzayati-tathAhIti / prANivizeSAsthizakalamapi prANivizeSasya-kasyacijIva, vizeSasya, yad asthi, tasya zakalamapi-khaNDabhUto'pi, pakSe prANi vizeSasya-dvIndriyaprANina:-zaGkasya dvIndriyaprANitvena prasiddheH. zahaH tadAkhyayAkhyAtaH samudrajAtavastu vizeSaH,pAvanAnAM pavitra vastUnAMmadhye, mukhyaH zubhratvadakSiNAvartatAradhvaniprasavitvAdiguNazriyA pradhAnaH, abhUditi zeSaH, evaM bhujaGgakulasaGgadraSitamapi bhujA kulasya-jArasamAjasya, pakSe sarpasandohasya, saGgena-anavaratasamparkeNa, dUSitamapi-durAcAradoSakalitamapi, pakSe prANasandehajananadoSakalitamapi,candanaM zrIkhaNDadvamaH, vanya Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 Tippanaka - parAgavivRtisaMvalitA candanam, prAkRtajanagRhItadaNDamapi chAyArthibhiruttamAGgoparisthaM dhAryate chatram, asakRdAsAditakalaGko'pi hariNAvasya yazaso bhAjanaM karavAlaH, tiryaGyalo'pi gomayo haritaH zlAghyaH [da] / kiM ca varNyate ? kSIrajaladhigarbhasaMbhavAdvitIyA kAmadhenustvam, suradrumasahavAsinI jaGgamA kalpalatA, cakravarticakrakRtArcanA cetanazcintAmaNiH, kiM na prayacchasi prasannA praNayinAm, kiM vA na vidadhAsi kalyANamArAdhyamAnA'nujIvi - nAm / yadyapi tvayA kathaJcidupajAtakRpayA manorathAnAmadhyapathabhUtAH sakalalokahRdayahAriNaH suprasAdasadRzAH pRthakpRthagdarzitAH samRddhivizeSAH tathApyeteSu nAsti me'bhilASaH, amunaiva pUrvapuruSaprabhAvopArjitena vibhaklezena kRtArtho'ham, na me prayojanaM divyajanocitairupabhogaiH / atha yena kenacit prakAreNAnuprAhyo'yaM jano prAhayitavyaca kamapyabhipretamartham, tadalamanyenedameva prArthitA'si -- yathAhameSAmazeSabhuvanavanditAvadAtacari tApopazamanAdiguNazriyA abhivAdyaM stutyaM vA, abhUt / prAkRtajanagRhItadaNDamapi prAkRtajanena sAdhAraNajanena, gRhItaH--AttaH, pakSe hastAvalambitaH, daNDaH --karaH, pakSe AdhArabhUtayaSTiH- yasya tAdRzamapi, chatram Atapatram, chAyArthibhiH chAyAbhilASibhiH, AtapAdAtmAnaM rakSitukAmairlokairityarthaH, uttamAGgo paristhaM tApaniaraNAdiguNazriyA mastako paristham, dhAryate gRhyate, kriyata ityarthaH / asakRdAsAditakalako'pi asakRta-muhurmuhuH, AsAditaH - prAptaH, kalaGkaH- apavAdaH, pakSe lohamalo yena tAdRzo'pi, karabAlaH khaGgaH, rakSaNAdiguNazriyA, hariNAGka dhavalasya candravadujvalasya, yazasaH zauryAdikhyAteH, bhAjanam AdhAraH bhavatIti zeSaH / evaM tiryaGAlo'pi tiraH- tiraskAram, aJcati - gacchatIti tiryac, tiraskArAspadamityarthaH, bhalo'pi purISasvarUpo'pi, pakSe tirazcaH - gorUpapazoH, malo'pi - malakharUpo'pi gomayaH, bhramarikAviSavAraNAdiguNazriyA lacyaH prazaMsanIyaH, abhUditi zeSaH [da] / kiM ca varNyate nAdhikaM varNayituM pArthate / kSIrajaladhigarbhasambhavAt kSIrajaladheH-kSIrasAgarasya, garbhAt udarasakAzAt, yaH sambhavaH - udbhavaH, tasmAddhetoH, tvaM dvitIyA aparA, kAmadhenuH kAmagavI, kAmadhenorapi lakSmyA sahaiva kSIrodadherudbhavasya prasiddheH, evaM suradrumasahavAsinI surameNa-kalpavRkSeNa, sahavAsinI - kSIrodadhirUpaikAdhikaraNavAsinI, jaGgamA gamanazIlA, kalpalatA kalpavallI, tvamityanuvartate pUrvataH / evaM cakravarticakrakRtArthanA cakravartinAM khaNDaSaGkAvacchinna pRthivIpatInAm cakreNa samUhena kRtaM vihitam, arcanaM--pUjanaM yasyAstAdRzI, svaM cetanaH caitanyazAlI, cintAmaNiH tadAkhyamaNivizeSaH, atra sarvatra asItikriyApadAdhyAhAraH / prasannA prItA satI, praNayinAM prItimatAm kiM na prayacchasi ? dadAsi ? sarvamevetyarthaH, vA athavA, ArAdhyamAnA arcyamAnA satI, anujIvinAm ArAdhakAnAm, kiM kalyANaM maGgalaM, na vidadhAsi ? karoSi ? sarvavidhamevetyarthaH / yadyapi kathaJcit kenApi prakAreNa, upajAtakRpayA upajAtA utpannA, kRpA - anugraho yasyAstAdRzyA, tvayA manorathAnAmapi abhilASANAmapi, apathabhUtAH aviSayabhUtAH, sakalalokahRdayahAriNaH sarvajanahRdayAkarSaNazIlAH suprasAdasadRzAH svakIyasamyakprasAdAnurUpAH, samRddhivizeSAH uktaviziSTaviziSTasamRddhayaH, pRthak pRthak asaMkIrNaprakAreNa, darzitAH madIyalipsAjijJAsanamukhenopasthApitAH, tathApi eteSu uktapUrva samRddhi vizeSeSu me mama, abhilASaH lipsA, nAsti, kintu ahaM pUrva puruSaprabhAvopArjitena khapUrva puruSapratApopanItena, vibhavalezena alpavibhavena, kRtArthaH santuSTaH, asmIti zeSaH, divyajanocitaiH devajanayogyaiH, upabhogaH samRddhisukhopabhogaiH, me mama, na prayojanam, kimapIti zeSaH / atha anantaram, yena kenacit prakAreNa katrA'pi rIlA, ayaM bhagavatyAH purastAd vaktA, janaH ahamityarthaH, anugrAhyaH anugrahItuM yogyaH, va punaH, kamapi anirdiSTanAmAnam, artha vastu, grAhayitavyaH prApayitavyaH / tat kiM kiM vastviti jijJAsAyAmAha - anena vastvantareNa, alaM nAsti prayojanam, kintu idameva anupadavakSyamANameva vastu, prArthitA'si mayA yAci tA'si / kimityAha- ahaM meghavAhanaH, ikSvAkuvaMzyAnAm ikSvAkuvaMzotpannAnAm, avanIbhRtAM rAjJAm, pazcimaH pazcAdbhavaH, antyaH, adhama iti yAvat, yathA yena prakAreNa na bhavAmi bhaveyam kIdRzAnAM teSAm ? azeSabhuvanavanditAvadAtacaritAnAm azeSabhuvanena - nikhilajagatA, banditAni - stutAni, avadAtAni - vizuddhAni, pavitrANIti yAvat cari Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamaJjarI / A tAnAM caturudaddhitrelAvadhivasundharAbhujAmakhiladiGmukhavisarpitodagrapratApatathA tulitanijavaMzAdipuruSAdityayazasAmikSvAkuvaMzyAnAmavanIbhRtAM pazcimo na bhavAmi, yathA ca devI madirAvatI jagadekavIrAtmajaprasavinInAmasmatpUrvapuruSamahiSINAM mahimAnamanuvidhante, tathA vidhehi [ dha], ityabhidhAya lajjayA kiJcidavanatamukho'bhavat / devyapi zrIrISadavanamitavadnatAmarasA'sya vacaso vicinvatI tAtparyamujjhitApAGganistaraGgatArakeNa cakSuSA kSaNamAtramatiSThat / muhUrtAcca kiJcidunnamittavadanA zarajyotsnAvizadena dazanAMzujAlakena svamanasaH prasAdamiva darzayantI mandaM mandaM vijahAsa, vyAjahAra, ca- - 'narendra ! nijagotrasaMtateravicchedAya madirAvatyAH putramicchasIti nizcitaM mayA, kevalamidaM pRcchAmi - kimeSa vakrayA vacanabhayA yuktigamyaH kRto'rthaH putraM dehi madirAvatyA iti vyaktameva kiM noktam, anyathokte kuto'pi vRttAntamupalabhya samupajAterSyAH kadarthayiSyanti mAmanyA api praNayinya iti kazvidAzaGkA ? na kazcidatrAsti durjanaH pratipakSo vA tavAsmatparijane, yastAsAM nivedayiSyati, eko mahodaraH prayatnena rakSaNIyaH tena tvIdRzedhvatinipuNadRSTinA gopito'pi 151 * tAni-caritrANi yeSAM tAdRzAnAm, punaH caturudadhivelAvadhivasundharAbhujAM caturNA - pUrvapazcimottaradakSiNAnAm, udadhInAM yA velA:-taTAH, tA evAvadhayaH - sImAno yasyAstAdRzyAH, vasundharAyAH - pRthivyAH, bhujAM - pAlakAnAm, punaH akhiladiGmukha visarpitodagrapratApatayA akhileSu - samasteSu, dighukheSu dikkoNeSu, visarpitaH - prasAritaH, udagraH- utkRSTaH, pratApo yena tAdRzatayA, tulitanijavaMzAdipuruSAdityayazasAM tulitaH - upamitaH, nijavaMzasya - svakulasya, AdipuruSaH- prathamapuruSabhUtaH, AdityayazAH- tannAmako rAjA yaiH, yadvA tulitaM nijavaMzAdipuruSasya Adityasya - sUryasya yazo yaistAdRzAnAm / ca punaH, yathA yena prakAreNa, devI rAjJI madirAvatI, jagadekavIrAtmajaprasavinInAM jaMgati-loke, ekavIrAH - advitIyavIrAH, ye AtmajAH sutAH, tatprasavinInAM - tadutpAdayitrINAm, asmatpUrvapuruSa mahiSINAm asmAkaM pUrve - prAcInAH, ye puruSAH, teSAM mahiSINAM - paTTarAzInAm, mahimAnaM mAhAtmyam, anuvidhatte anusarati, anukarotItyarthaH, tathA tena prakAreNa vidhehi kuru [dha ] | iti ittham, abhidhAya uktvA, lajjayA lajjAvazena, kiJcit ISat, avanatamukhaH, namramukhaH, abhavat babhUva / zrIH lakSmIH, devyapi, ISadavanatavadanatAmarasA ISadavanataM kiJcidavanatam vadanatAmarasaMmukhakamalaM yasyAstAdRzI satI, asya meghavAhanenAnupadamudIritasya vacasaH vAkyasya, tAtparyam abhiprAyam vicinvatI AlocayantI, ujjhitApAGganistaraGgatArakeNa ujjhitaH tyaktaH, yo'pAGgaH - netraprAnta tiryaksaJcAraH, tena nistaraGgA nizcalA, tArakA - kanInikA yasya tAdRzena, cakSuSA netreNa, kSaNamAtraM kiJcitkAlamAtram, atiSThat samAhitamanAH tasthau / ca punaH, muhUrtAt kSaNAdUrdhvaM kiJcidunnamitavadanA ISadutthApitamukhI satI, zarajyotsnAvizadena zaratkAlika candrakAvaddhavalena, dazanAMzujAlena dantakAntikalApena, svamanasaH svahRdayasya, prasAdaM prasannatAm, darzayantIva prakaTayavIya, mandaM mandaM kizcit kiJcit, vijahAsa vihasitavatI / ca punaH vyAjahAra uktavatI, kimityAha- narendra ! bho rAjan !, nijagotra santateH savaMzaparamparAyAH, avicchedAya avyAghAtAya madirAvatyAH putram icchasi abhilaSasi, iti mayA nizcitaM nizvayaH kRtaH, kevalaM kintu etat idam, pRcchAmi jijJAse, kimityAha - vakrayA kuTilayA, avispaSTArthakayeti yAvat, vacanabhayA vacanacchaTayA, eSa tatputrAbhilASarUpaH arthaH, kiM kimartham, yuktigamyaH vyaJjanayA'vagamyaH, kRtaH kalpitaH / madirAvatyAH tatsaMjJakadharmapatyAH putraM dehi bhAvaya, iti vyaktameva vispaSTameva, abhidhAyaiveti yAvat, ,kiM kasmAddhetoH, noktaM na pratipAditam / kaccit kimu, anyathA vispaSTatayA, ukte vAkye kathite sati, kuto'pi kasmAccit, vRttAntaM madirAvatyAH putraprArthanodantam upalabhya zrutvA samupajAterSyAH samutpannerSyAH, anyA api tadvyatiriktA api, praNayinyaH preyasyaH, rAjya ityarthaH, mAM meghavAhanam, kadarthayiSyanti tadarthamAgrahISyanti iti iyam, AzaGkA saMzayaH 'asti' iti zeSaH / atra asmin sthAne, asmatparijane asmatparivAramadhye, durjanaH pizunaH, tava, pratipakSaH vidveSI vA, kazcit ko'pi nAsti na vartate yaH, tAsAM taditarapraNayinInAm, nivedayiSyati prakRtavRttAntaM vijJApayiSyati, kintu, ekaH matparijaneSvekamAtram, mahodaraH tannAmA yakSaH prayalena prayAsena rakSaNIyaH w Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 Tippanaka-parAgavivRtisaMvalitA gADhamavagADhastvadIyAlApasya tAtparyArthaH, kathayiSyati ca kenApi prakAreNa niSkAraNApakArI niyatameSa jAlma:, prakRtikelipriyatayA kopayiSyati ca tAH, kAmamevaM ca buddhikauzalena rakSitamapi valAt tavAgataM vyasanamapratividheyam' ityuktvA virarAma [na] / kSitIzo'pi tena prasAdAtizayazaMsinA zriyaH parihAsabAdena dviguNataropajAtasaMmadaH smitvA'mandamavadat----'devi! prAJjaloktyA kRtaM prArthanamatibrIDAkaramiti manyamAnena mayA prayukteyamIdRzI vacanayuktina tu bhayena, tvayA hi prasAdaparayA saMprati kRtaH svIkAraH, puraMdarAdapyahaM na bibhemi, kiM punarmahodarAt , kiM vilambate, yAtvayamidAnImeva guhyakaH, zaknoti yadi na rakSituM guhyam , Avedayatu zataguNIkRtya tAbhyo madbhASitamidam, tA api sapanIbahumAnanizamanotpannamatsarAH kupyantu kAmaM putrakAmyantyaH, kiM me kariSyanti kupitA api, mayA naiva tA prasAdanIyAH, tvayi kRtaprasAdAyAmidAnImapagatA me tadIyacintA, yathA madirAvatyAstathA tAsAmapi tvayA putrA janayitavyAH, evaM ca tatkRtA kadarthanA me nAsti, vRthaiva mAM bhagavatI ani tavRttAntavyAhArAd vAraNIyaH, tena tu mahodareNa tu, IdRzeSu evaMvidheSvapi, avispaSTAthai kevapItyarthaH, tvadvAkyeSviti zeSaH, STinA paramasUkSmadRSTizAlinA, bhavatA gopito'pi saMto'pi, tAtparyArthaH bhAvArthaH, gADham atyanta yathA syAt tathA, avagADhaH AloDitaH, jJAta iti yAvat / ca punaH, niSkAraNApakArI akAraNavidveSI, eSa jAlmaH mIkSyakArI, kenApi kenacit, prakAreNa rUpeNa, niyatama avazyam, kathayiSyati nivedayiSyati. "jAlmo'samIkSyakArI syAt" ityamaraH, ca punaH, prakRtikalipriyatayA prakRtyA-khabhAvena, kaliH-kalahaH, priyaH-prItiviSayo yasya tAdRzatayA, tAH anyArAjJIH, kopayiSyati krodhayiSyati / evam uktaprakAreNa, buddhikauzalena buddhicAturyeNa, kAmam atyantam , rakSitamapi vAritamapi, apratividheyam apratikAryam , tava, vyasanaM kaSTam , balAt haThAt , Agatam upanatam, iti ittham , uktvA kathayitvA, virarAma viratA, lakSmIdevIti zeSaH [n]| kSitIzo'pi meghavAhano'pi, zriyaH lakSmyAH , prasAdAtizayazaMsinA prasannatA'tizayadyotakena, tena anupadamabhihitena, parihAsavAdena vinodavAkyena, dviguNataropajAtasammadaH dviguNataraH-pUrvApekSayA'tidviguNaH, upajAtaHutpannaH, sammadaH-pramodo yasya tAdRzaH san , mandaM kiJcit , smitvA hasitvA, avadat uktavAn , kimityAha-devi! bhagavati / , prAJjaloktyA saralayoktyA, kRtaM prArthanaM vihitA prArthanA, ativrIDAkaram atilajjAjanakam , iti manyamAnena vicArayatA mayA , IdRzI utaprakArA, iyam uktapUrvA, vacanayuktiH vAkyaracanA, prayuktA kRtA, na tu bhayena anyarAjJIkopabhayena / hi nizcayena, prasAdaparayA prasannatAniratayA, tvayA bhavatyA, samprati adhunA, svIkAraH prArthitavaradAnAzIkAraH kRtaH / ahaM purandarAdapi na bimemi bhayaM karomi, mahodarAt tannAmakayakSAta, punaH kim, naivetyarthaH, kiM kimartha, vilambate vilamba karoti, vRthaiva vilamba iti bhAvaH / ayaM purovatI, guhyakaH yakSaH, idAnIm adhunaiva, yAtu gacchatu, guhyaM prakRtarahasyam , rakSituM gopayitum , yadi na zaknoti prabhavati, tarhi idaM kathitapUrvam , madbhASitaM madacanam , zataguNIkRtya zataguNaM kalpayitvA, tAbhyaH anyarAjJIbhyaH, Avedayatu vijJApayatu, sapatnI. bahamAnanizamanotpannamatsarAH sapanyA:-madirAvatyAH, bahumAnasya-putravarAbhyarthanadvArA adhikA''darasya, nizamanenazravaNena, utpannaH, matsaraH-dvaSo yAsAM tAdRzyaH, tA api rAjyo'pi, putrakAmyantyaH AtmanaH putraminchantyaH, kAma bADhaM, kupyantu krudhyantu / kupitA api kuddhA api, me mama, kim aniSTaM kariSyati, na kimapIyarthaH / mayA meghavAhanena, tAH rAzyaH, naiva prasAdanIyAH anukUlayitavyAH / tvayi lakSmIdevyAM, kRtaprasAdAyAM prasAdamApannAyAM, me mama, tadIyacintA tatprasAdacintA, idAnIM adhunA, apagatA naSTA / yathA yena prakAreNa, madirAvatyA:-tannAmakarAzyAH, tathA tena prakAreNa, tAsAmapi anyAsAmapi rAjInAm , tvayA putraHjanayitavyaH prAdurbhAvayitavyaH / evaM ca anayArItyA ca, tatkRtA anyarAjJIkartRkA, kadarthanA pIDA, me mama, nAsti naiva syAt , bhagavatI tvaM, vRthaiva parihAsenaiva, mAMbhISayate bhayamanubhAva Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milii|. 153 nIvavata sapa], ityuktapati rAjani dhihasya jAtaharSA lakSmI punaravocata-'rAjan ! kRtamataH param , bharmakarmaNA jitA tvayA'ham , kintvatimAtracaturo'pi vaJcitastvametena darzitAlIkonnatinA mahApuruSatAbhimAnapraheNa, yenaivamupadarzitaprasAdAyAmapi mayi na kiJcit tvayA prArthitam , sarvathA yadasti tadastu, kaste manorathAnAM pratipanthI ? bhaviSyati tavAzeSabhuvanatrayakhyAtakIrtirtijanaparitrANakSamaH kSamApativRndavanditacaraNAravindo bandIkatASTAdazadvIpabhUpAlasundarIsAdaravidhIyamAnazuddhAntavadhUcaraNaparicaryazcaturudadhivelAzilocayazikhAnikhAtamaNizilAdArumayajayastambho matprabhAvAdacireNa bhoktA bhUmigocarakhecarAdhipatirAjyayoH pratApaghAn putraH, yasyotpatrabhaGgacitrASTApadapAdapIThaprAstasatataniSaNNaH savibhramokSiptardakSiNakaraiH pracalayamavasareSu bAlavyajanakAni vilAsayanaputrikAvidagdhatAM dhAsyati prakaTitASTabAhudehadvayo jano'yam' [pha], ityudIrya yati [pa] iti anayA rItyA, rAjani meghavAhane, uktavati kathitavati sati, vihasya hAsa kRtvA, jAtaharSA utpannAnandA, lakSmIH, puna: punarapi, avocat uktavatI / kimityAha-rAjan ! nRpate 1, ataH param ato'dhikam , kRtaM vyartham , aI lakSmIH, tvayA bhavatA, narmakarmaNA hAsyakriyayA, jitA vshiikRtaa| kintu parantu, atimAtracaturo'pi khArthaniSpAdane'tyantacaturo'pi, tvam , darzitAlIkonnatinA dArzatA-AviSkRtA, alIkA-mithyA, unnatiH-khotkarSoM yena tAdRzena, patena anubhUyamAnena, mahApuruSatAbhimAnagraheNa ahaM mahApuruSo'smItyatAdaggarvaprahaNena, vaJcitaH pratAritaH, yena yasmAt kAraNAt , evam anena prakAreNa, mayi upadarzitaprasAdAyAmapi prakaTitastraprasannatAyAmapi satyAm , tvayA na kizcita kimapi, prAthitaM yAcitam / sarvathA sarvaprakAreNa yata vastu.astitava vartate, tad tava, manorathAnAM kAmanAnAm , kaH pratipandhI vidveSI, na ko'pItyarthaH / kintu matprabhAvAt matsAmarthyAt , acireNa zIghram , tava putro bhaviSyati / kIdRzaH? azeSabhuvanatrayakhyAtakIrtiH azeSa-samastam , yad bhuvanatrayaM-varga-marsa. pAtAlalokatrayam , tatra khyAtA-prasiddhA, kIrtiH-yazo yasya tAdRzaH, punaH ArtajanaparitrANakSamaH dInajanaparirakSaNa. samarthaH, punaH zmApativRndavanditacaraNAravindaH kSamApatindena-nRpatigaNena, vanditam-ArAdhitam , caraNAravindaM yastha tAdRzaH, punaH bandIkRtASTAdazadvIpabhUpAlasundarIsAdaravidhIyamAnazuddhAntavadhUparicaryaH bandIkRtAnAkArAgArabaddhAnAm, aSTAdazadIpabhUpAlAnAm-aSTAdazadvIpanivAsinRpANAm, sundarIbhiH-rAjJIbhiH, sAdara yathA syAt tathA, vidhIyamAnA-kriyamANA, zuddhAntavadhUnAm-antaHpurastrINAm, caraNaparicaryA-pAdasevA yasya tAizaH, punaH / caturudadhivelAzilocayazikhAnikhAtamaNizilAdArumayajayastambhaH caturNAm , udadhInAM samudrANAm , ye . velAzilocayAH-taTavartiparvatAH, teSAM zikhAsu-zikhareSu, nikhAtAH-nitarAM khanitvA sthApitAH, maNizilAdAramayAH-maNimayA: bilAmayA dArumayAzca, yadvA maNizilA-maNirUpapASANaH, tadrUpaM yad dAru-kASTham , tanmayAH, jayastambhA:-jayasthUNA yena tAmA, punaH bhUmigocarakhecarAdhipatirAjyayoH bhUmigocarAH-bhUmicAriNaH, teSAmadhipatiH-narAdhipatiH, khevarA:gaganavihAriNo vidyAdharAH, teSAmadhipatiH-vidyAdharendraH, tayo rAjyayoH, bhoktA sukhAnubhavitA, punaH pratApavAn tejkhii| yasya tvatputrasya, ayaM vartamAnavastRvyaktirUpaH, jana: lakSmIrUpo janaH, vilAsayanaputrikAtidagdhatA bilAsAya yo yantraH, tatra nirmitA yA putrikA-puttalikA, kanyApratikRtiH, tasyA yA vidagdhatA-yantrasambAlanottaraM vyAdhUyamAnadakSiNakareNa vyajanorakSepaNadAkSiNyam , tAm , ghAsyati grahISyati / kiM kurvan ? abasareSu ucitasamayeSu, savibhramo-- rikSataH savibhrama-savilAsaM yathA syAt tathA, urikSataiH-udUtaiH, dakSiNakaraiH savyahastaiH, bAlavyajanakAni cAmarANa, pracalayan uddhanvan, kutropaviSTaH san ? utpatrabhaGgacitrASTApadapAdapIThapAntasatataniSaNNaH utpatramazana-utkRSTa.. patraracanayA, citraM-citravarNam , yad aSTApadasa-suvarNasya, tanirmitamityarthaH, pAdapIThaM-pAdasthApanAsanam, tatprAnte-tanikaTe, satatam-anavaratam , niSaNNaH-upaviSTaH san , kIdRzaH ? prakaTitASTabAhudehavyaH aSTau bAho-bhujA yasmiMstAdRzaM dehadvayaM-zarIradvayam , prakaTitaM-prakalpitaM yena tAdRzaH [pha] / iti evam , udIya uktvA , bhUyA punarapi, jagAda yAcA 2.tilaka. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-marAgavivRtisaMcalitA 154 bhUyo jagAda - 'nRpacandra ! yo'yamasadRzabhaktihRtahRdayena mahApuruSacittavRttisahacarImaucityamudrAmAdriyamANena candrAtapAbhidhAno divyamuktAkalApaH pUjArthamupakalpitastvayA me, so'nalpamabhyudayamabhilaSyantyA bhavata eva mayA pradattaH sarvathA prayatnena rakSaNIyaH, yadA ca navayauvananiyA pratipanna sarvAGgastavAnajo bhaviSyati tadA tasya bhUSaNArthamupanetavyaH / yadyapi sucirakAlasaMcitena satatAnugAminA sadbhRtyeneva zubhakarmaNA kRtarakSANAM mahApuruSANAM sarvadApi dUravartInyeva duritAni, tathApi nItiranusartavyA, yato'sya saMgrAmabhUmimavatarato'pi vipakSadurgANi gAhamAnasya viSamATavISu kAryavazena vizato'nyeSu ca saMbhAvyamAnApattiSu sthAnakeSu vyavaharato'sau vizeSataH saMnidhApayitavyaH sarvadA nirvighnamastu te prayojanam [ba] anujAnIhi mAM gamanAya, mayA'pi prasaGgenaiva nirgatayA nijanivAsAt katicidapyahAni dakSiNAzAvibhUSaNeSu trikUTa malayAviSu velAparvateSu kSIrodaprabhRtiSu mahArNaveSu nandIzvarapramukheSu dvIpeSvanyeSu cAtiramaNIyeSu pradezeSu vihRtya bhUyastatraiva tuhinAcalazikharavanarAjirAjatadarpaNe svasadmaniM padmanAni mahAhade gantavyam / tvamapi madanuzayA gacchAdhunA svabhAvAsam , zrIriti zeSaH / kimityAha - nRpacandra ! bho nRpazreSTha !, asadRzabhaktihRtahRdayena asadRzyA- asAdhAraNayA, bhaktyA - zrItyA, hRtam-Avarjitam, hRdayam-antaHkaraNaM, yena tAdRzena, punaH mahApuruSa cittavRttisahacarIM mahApuruSANAm-uttamapuruSANAm , cittavRtteH - antaHkaraNavRtteH, sahacarIM -sahAvasthAyinIm, aucityamudrAm aucityarakSaNAcAram, AdriyamANena rakSatA, tvayA, candrAtapAbhidhAnaH candrAtapasaMjJakaH, yo'yaM divyamuktAkalApaH cArumuktAmaNihAraH, mai mama, pUjArtha prItyartham, upakalpitaH upahRtaH, sa hAraH, analpam adhikam, abhyudayam putrAdirUpAM tavonnatim, abhilaSantyA kAmayamAnayA, mayA, bhavata eva tubhyameva, pradattaH pratyarpitaH, prayatnena mahatA yanena, rakSaNIyaH sthApanIyaH, bhavateti zeSaH / tava aGgajaH putraH, yadA yasmin samaye, navayauvanazriyA abhinavatAruNya rAmaNIyakena, pratipannasarvAGgaH pratipannaM svIkRtaM vyAptamiti yAvat, sarva-sakalam, a-zarIram aGgAni zarIrAvayavA vA yasya tAdRzaH, bhaviSyati sampatsyate, tadA tasyAmavasthAyAm, bhUSaNArtham alaGkaraNArtham, upanetavyaH tasmai tvayA dAtavyaH, sahAra iti zeSaH / yadyapi sucirakAlasaJcitena atidIrghakAlasaMgRhItena, sadbhUtyeneSa samIcInabhRtyena iva, satatAnugAminA anavaratamanuvartinA, zubhakarmaNA sukRtena, satkarmajanitapuNyenetyarthaH, kRtarakSANAM rakSitAnAm, mahApuruSANAM satpuruSANAm, sarvadA'pi sarvakAle'pi dUravartInyeva dUrasthAyInyeva, duritAni vighnAH, bhavantIti zeSaH, tathApi nItiH "zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi" ityAdinItizAstrokavAkyam, anusartavyA AzrayitavyA, yataH yasmAddhetoH, asya buddhisthasya tvatputrasya, saMgrAmabhUmiM raNakSetram, avatarato'pi Agacchato'pi evaM vipakSadurgANi kharipuprAkArAn gAhamAnasya pravizato'pi tathA viSamATavISu bhISaNAraNyeSu, kAryavazena prayojanavazena, vizataH pravizato'pi ca punaH, anyeSu tadbhinneSvapi, sambhAvyamAnApattiSu saMzayyamAnavipattikeSu, sthAnakeSu sthaleSu, vyavaharataH vicarataH, asau dvAravizeSaH, vizeSataH niyamataH, sannidhApayitavyaH paridhApayitavyaH / te tava, prayojanam abhi laSitam, nirvighnaM vighnena-bAdhakaduritena rahitam, astu bhavatu [ba] / gamanAya itaH prasthAnAya, mAm anujAnIhi anumnykh| mayA lakSmIdevyA api prasaGgenaiva kAryavazenaiva nijanivAsAt khakIyAssvAsAt nirgatayA niSkAntayA, katicidapi katipayAnyapi, ahAni dinAni, dakSiNAzAvibhUSaNeSu, dakSiNadibyaNDanAyamAneSu, trikUTamalayAdiSu trikUTa- malayapramukheSu, velAparvateSu samudrataTavartiparvateSu, tathA kSIrodaprabhRtiSu kSIrasAgarapramukheSu, mahArNaveSu mahAsAgareSu, tathA nandIzvarapramukheSu nandIzvaraprabhRtiSu dvIpeSu jalamadhyavartipradezeSu, tathA anyeSu ca tadbhineSvapi, rama* NIyeSu sundareSu, pradezeSu sthaleSu, vihRtya vihAraM vidhAya punaH tuhimAcalazikharavanarAjirAjatarpaNe tuhinAcalasya - himAcalasya, zikhare yA vanarAji:-vanapaGktiH, tadrUpA nAyikA, tasyA rAjatadarpaNe - raupyabhayadarpaNarUpe, tatraiva tasminneva, svasadmani svasthAnabhUte, padmanAni padmasaMjJake, mahAhade agAdhajalAzayavizeSe, gantavyaM prasthAtavyam / rAjan ! madanu- Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamarI / adhyAtsva rAjyadhurAm, Adhehi viSayopabhogasukheSu praNayam , AtmadarzanAmRtena virahAkulIkRtaprANAH prINIhi sarvAH praNayinI:, pravartaya yadRcchayA suhajanena sArdhamaprAmyanarmAlAparamyA rahasyagoSTIH, anubhava tularavasindhurAdhirohaNasukhAni, vidhehi kRtrimanadItaraGgamArutAvatArazItaleSu pramadavanasahakArapAdapataleSvanuttAlagukhanmurajaravamanoharamantaHpurapurandhrijanena sArdhamanivAritamanaHprasaraH purANavAruNIpAnotsavam , kuru saphalAni raGgazAlAsu lAsikAjanasya nijAvalokanena lAsyalIlAyitAnyaparANyapi niyamagrahaNakAlatyaktAni, cintaya nirAkulaH sakalAni rAjakAryANi, adyaiva tava mayA vyapanIto niymnigddgrnthibndhH|' ityabhidhAya dattvA ca zaMsitaprabhAvamavatArya karatalAd bAlAruNAbhidhAnaM pradhAnaratnAGgulIyakamIpatpracalitottamAGgA karAJjalibandhasamakAlasmitamukhI jhagityadarzanamagAt [bha] gatAyAM ca tasyAM saviSAdavismayaH sthitvA pArthivaH kSaNaM koNamekamAyatanasyAzritya paricArakaiH pUrvameva jhayA madanumalyA, svamapi adhunA samprati, khaM khakIyam , AvAsaM gRham , gaccha yAhi / rAjyadhurAM rAjyabhAram, . abhyAsva gRhANa, tathA viSayopabhogasukheSu zabdasparzAdayo ye viSayAH-indriyArthAH, teSAM ya upabhogaH--AkhAdanam , tajanyasukheSu, praNayaM prItim , Adhehi kuru / tathA virahAkulIkRtaprANAH-viraheNa-svaviyogena, AkulIkRtAH-vyathitAH, prANA yAsA tAH, sarvAH samastAH, praNayinIH priyAH, AtmadarzanAmRtena khadarzanajanyasantoSAmRtena, prINIhi tarpaya / tathA yahacchayAkhecchayA, suhajanena khasuhRtsaGghana, sAdhaM saha, agrAmyanarmAlAparamyAH agrAmyaiH-vaidagdhyapUrNaH, narmAlApaiH-parihAsavacanaiH, ramyAH-manoharAH,rahasyagoSThI: guptasabhAH,pravartaya prArabhakha / tathA turaga-ratha-sindhurAdhirohaNasukhAni turageSu-aveSu, rayeSu, sindhureSu-gajeSu ca, yadadhirohaNam-ArohaNaM, tajjanyasukhAni, anubhava bhun| tathA kRtrima nadItarAmAyatAvatArazItaleSu kRtrimANAM-kriyayA nirvartitAnAm , madInAM ye tarajamArutA:-tarAbhidhAtino vAtAH, teSAm avatAreNa-Agamanena, zItaleSu-zaityaguNazAliSu, pramadavanasahakArapAdapataleSu pramadavane-antaHpurodyAne, ye sahakArapAdapAH-atisurabhicUtavRkSAH, teSAM taleSu-adhaHsthaleSu, antaHpurapurandhijanena antaHpuravadhUjanena, sArdha saha, manusAlaguanmurajaravamanoharam anuttAla-mandaM yathA syAt tathA, guJjatA-dhvanatAm , murajAnA-mRdaGgAnAm , ravaiH-nAdaH, manohara-ramyam, purANavAruNIpAnotsavaM pariNatamadirA''khAdanotsavam , anivAritamanaHprasaraH anivAritaH-anirukhaH, manaH prasaraH-manaHpravRttithaina tAdRzaH, tvamiti zeSaH, vidhehi kuru / tathA raGgazAlAsu nATyAlayeSu, lAsikA: janasya nartakIjanasya, lAsthalIlAyitAni nRtyakautukAni, evaM niyamagrahaNakAlatyakAni devyArAdhanavratArambhakAle varjitAni, aparANyapi anyAnyapi rAjocitakAryANi, nijAvalokanena svayamavalokanena, saphalAni phalazAlIni, kara vidhehi / athavA 'aparANyapi niyamagrahaNakAlatyakAni' ityasyottaratrAnvayaH, tathA ca niyamaprahaNakAlatyakAni, aparApAyapi uktavyatirikAnyapi, sakalAni sarvANi, rAjyakAryANi rAjyasambandhikartavyAni, nirAkulaH khasthacittaH san, cintaya vicAraya / mayA tava niyamanigaDagranthibandhaH niyamanigaDasya-vratarUpaGkhalAyAH, pranthibandhaH-saveSTanabandhaH, adyaiva asmikSeva dine, vyapanItaH unmocitH| iti anena prakAreNa, abhidhAya uktvA, ca punaH, zaMsitaprabhAvaM zaMsitaH kathitaH, prabhAvaH-mAhAtmyaM yasya tAdRzam , bAlAraNAbhidhAnaM bAlAdityayutimattayA bAlAruNetyanvarthasaMjJakam, pradhAnaratnAlAyaka mahAratnamayamalIyakam, karatalAvatAye karAleniSkAsya, dattvA tase apeyitvA, ISatmacalitocamAnara kizcitkampitamastakA satI, karAalibandhasamakAlasitamukhI. karAcalimandhasyahakhayugalasaMyojanasya, samakAle-ekakAle, smitaM-mandahasitaM mukhaM yasyAstAdRzI, jhaTiti zIghram , giti pAThe teja. satayA virobhAvaprakAreNa, adarzanaM darzanAgocaratAm , agAt prApat [bha] / ::punaH, tasyAM devyAm, gatAyAM virobhUtAyo salyAm , pArthivaH meghavAhananRpaH, saviSAdavilayaH viSAdenasadadarzanalevena, bisayena-AkasmikatadAgamanagamanAvarSeNa ca, sahitaH san, kSaNaM muhUrvam , sthitvAtUSNImbhUya,mAyatanasya mandirasya, ekaM koNaM bhAgam , mAzritya bhaSikAya, paricArakaH bhUlaiH, pUrvameva tadAgamanAta prAgeva, prakalpitaM ramitaM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tippanaka-parAgavivRtisaMpalitA prakalpitaM kuzatarUpamagAt / niSaNNasya cAsya saMjAtaparamanirvRteratItamanuSyabhAvamiva devabhUyaM gatamiSa sarvalokavilakSaNatAmApannamivANimAdiguNAdhiSThitamiva bhuvanatrayasRSTisaMhArakriyAkSamamiva devatAkRtabahumAnamAtmAnaM manyamAnasya, kSaNaM zakrAvatAragamanamutprekSamANasya, kSaNaM jvalanaprabhasya rUpasaMpadaM nirUpayataH, kSaNamutsRSTadivyatAbhimAnamadhurANi tadAbhASaNavacAMsi cintayataH, kSaNamindrasadasi nAkibhiH prastutAmAtmaguNastuti hRdayenAvartayataH, kSaNaM zakrAvatArAyatanalabdhasya muktAphalahArasya prabhAvamadbhutaM bhAvayataH, jhaNamAtmanaH kaNThacchedakarmaNi kaThorAzayatAM vimRzataH, kSaNamAdaravyApAritAseH svabhujadaNDasya sarvazaktivighAtamakANDa eva jAtamAlocayataH, kSaNamagrataH sahasaiva darzitanijadivyarUpAM rAjalakSmI dhyAyataH, kSaNaM tasyAH prakaTitaprasAdAtirekaspRhaNIyAni zravaNAmRtasyandIni janmaphalabhUtAni jalpitAni smarato vismayamayIva kautukamayIvAzcaryamayIva pramodamayIva krIDAmayIvotsavamayIva nirvRtimayIva dhRtimayIva hAsamayIva sA vibhAvarI virAmamabhajata [m]| Tippanakam-[vismayamayIva kautukamayIva AzcaryamayIva-] vismayaH-asambhAvanAgarbhamatipattiH, vikArAvalokanabuddhiH-kautukam, bhasambhAvyaM sambhAvita saMjAtam-Azcaryam, ityeSa bheda eSAmiti kecit , manye tu kiyajhedApekSayA bhedenAbhidhAnam [m]| nihitamiti yAvat , kuzatalpaM kuzazayyAm , agAt upAvikSat / niSaNNasya tatropaviSTasya, jAtaparamanivRteH utpannAsyantasukhasya, asya meghavAhanasya, ca tu, sA vibhAvarI rAtriH, virAmaM samAptim , abhajat prApadityanena vakSyamANenAnveti / kiM kurvataH? devatAkRtabahumAnaM devIkRtAdhikAdaram, AtmAnaM kham, atItamanuSyabhAvamiva atItaHnivRttaH, manuSyabhAvaH-manuSyatvaM yasya tamiva, ata eva devabhUyaM gatamiva devatvamApannamiva, sarvalokavilakSaNatAM sakala. lokottaratAm , ApannaM prAptamiva, ataH aNimAdiguNAdhiSThitamiva aNimAdyaizvaryasampannamiva, ataH bhuvanatrayasRSTisaMhArakriyAkSamamiva bhuvanatrayasya-vargAdilokatrayasya, sRSTi-saMhArakriyayoH-utpAdana-vidhvaMsanakAryayoH, kSama-samarthamiva, manyamAnasya jAnAnasya / punaH kSaNaM muhUrtam , zakrAvatAragamanaM tadAkhyatIrthaprasthAnam , utprekSamANasya saMkalpamAnasya, punaHkSaNaM muhUrtam ,jvalanaprabhasya tadAkhyadevavizeSasya, rUpasampadaMkAntisampadam , nirUpayataH AlocayataH, punaHkSaNaM muhUrtam , utsRSTadivyatAbhimAnamadhurANi utsRSTena-ujjhitena, divyatAbhimAnena-devatvAbhimAnena, tadrAhilenetyathaiH, madhurANi-zravaNA''khAdyAni, tadAbhASaNavacAMsi tadAlApAtmakavacanAni, cintayataH smrtH| punaH kSaNaM muhUrtam , indrasadasi indrasabhAyAm , nAkibhiH devaH, prastutAM prakRtAm , Atmasturti khakIyaguNagAthAm , hRdayena manasA, mAdhartayataH khayameva punaH ptthtH| punaH kSaNaM muhUrtam , zakrAvatArAyatanalabdhasya zakAvatAramandiraprAptasya, muktAphalahArasya candrAtapAkhyadivyamuktAmaNimayamAlyasya, adbhutam AzcaryAvaham ,prabhAvaM mAhAtmyam ,bhAvayataH vicaarytH| punaH kSaNaM muhUrtam , AtmanaHkhasya, kaNThacchedakarmaNi khakaNThakartanakArye, kaThorAzayatAM niSThurahRdayatAm, vimRzataH vicArayataH / punaH kSaNaM muhUrtam , AdaravyApAritAse Adarega-prayojanApekSayA, vyApAritaH-udyataH, asiH-khato yena tAha. zAssa, khabhujadaNDasya khabAhurUpadaNDasma, akANDa eva anavasara eva, akasmAdevetyarthaH, jAtam utpannam , sarvazaktivighAtam azeSasAmarthyakSayam, AlocayataH vicArapataH / punaH kSaNaM muhUrtam , sahasaiva zIghrameva, aprataH bhane, sammukha ityarthaH, darzitanijadivyarUpAM darzitam-AviSkRtam , nija-khakIyam , divyam-uttamam, rUpaM yayA tAhazIm , rAjalakSmI rAjopAsyadevIm , bhyAyataH bhAvayataH / punaH kSaNaM muhartam, prakaTitaprasAdAtirekaspRhaNIyAni prakaTitena-prakAzitena, prasAdAtirekeNa-khasammalAtiSAyena, spRhaNIyAni-manohArINi, punaH zravaNAmRtasyandIni zravagamo:-karNayoH, mamataspandIni-amRtasecIni, punaH janmaphalabhUtAni jammanaH-khakIyotpateH, phalabhUtAni-phalasvarUpANi, tasyAH devyAH, jalpitAni bhASitAni, smarataH vicintayataH / kIDazIva nizA ! vismayamayIva mAvarthamapIva, punA kautukamayIya camatkAramayIva, punaH AryamayIva AkasmikApUrvamayIva, punaH pramodamayIva bhAnandamayIka, punaH bhIDAmayIva vilAsamayIna, punaH utsavamayIva bhAnandAyahamyApAramayIva, punaH nirvRtimayIva niratimAyAnandamayIya, punaH dhRtimayIva antaHsantoSamayIva, punaH hAsamayIva hAsapUrNeva, bhatra sarvatrApyutprekSA [m]| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ titakamArI | jAtaprabhodbhedAyAM ca pAkazAsanakakubhi zayanAdutthitasya nirvarttitaniravazeSaprabhAtAvazyaka vidheravasaropasthAyinA svakarma saMpAdayitumAhatena hRtivAribhirvArikajanena virajIkRtaviviktatalAyAmaviralaprasUna prakarabhAji devatAgRhaprAGgaNavitardikAyAmupaviSTasya nAtinikaTavartinA nirvartitaprAtaH savanakriyeNa sadyo jalakSAlanavimalanirAyAmakSAmadhAriNA kSitAvupaviSTena viziSTApta paricArakagaNenopAsyamAnasyAsya darzanArthinaH sakaladarzanArtha paribhAvanAlabdhabuddhiprakarSA maharSayaH zrotriyA: pradhAnamantriNo'mAtyavRddhA mUrdhAbhiSiktanRpatayo mahAsAmantA jJAtayaH suhRdaH samagranagaralokApresarAzca paurAH samAjagmuH [ya] / pratIhArasUcitAzca pravizyaM yathocitakRtapraNAmAH parijanavizrANiteSu yathAsvamAsaneSUpAvizan / kSaNamAtranibhRtaizca tairapUrvavadanacchAyAvalokanollasitacittavRttibhirdevatAprasAdaviSaye kRtapraznaH zakrAvatAragamanapuraHsaraM rAjalakSmIsvasthAnagamanaparyavasAnaM sarvameva yathAvRttaM pradoSavRttAntamakathayat, AdiSTAnyatamaparicArakopanItaM ca taM tridazAdAsAditaM divyahAramanu 157 punaH, jAtaprabhodbhedAyAM jAtaH - utpannaH, pramAyAH - aruNadyutaiH, udbhedaH - udgamo yasyAM tAdRzi, pAkazAsanakakubhi pAkazAsanasya- indrasya, kakubhi-dizi, pUrvadizItyarthaH, satyAmiti zeSaH / zayanAt zayyAtalAt, utthitasya utthAya bahirAgatasya, asya meghavAhananRpasya darzanArthinaH darzanAkAGkSiNaH, paurAH puravAsijanA, samAjagmuH samAgatAH / kIdRzasya tasya ? nirvartitaniravazeSaprabhAtAvazyakavidheH nirvartitaH sampAditaH, niravazeSaH- samastaH, prabhAveprAtaHkAle, AvazyakaH--avazyakartavyaH, vidhiH kAryaM yena tAdRzasya / punaH devatAgRhaprAGgaNavitardikAyAM devatAgRhasya - devImandirasya, prAGgaNe - catvare, yA vitardikA vedikA, tasyAm, upaviSTasya kRtopavezanasya, kathambhUtAyAm ? avasaropasthAyinA avasare - ucita samaye, upasthAyinA - upasthitizIlena, svakarma svakIyakAryam, sampAdayituM kartum, Ahatena avahitahRdayena, vArikajanena jalasecakajanena, itivAribhiH carmabhANDasyandisalilaiH, virajIkRtaviviktatalAyAM birajIkRtaM - nirdhUlIkRtam, viviktaM pUtamU, talam - UrdhvabhAgo yasyAM tAdRzyAm punaH aviralaprasUnaprakarabhAji sAndrakusumasamvo hazAlinyAm / punaH kIdRzasya ? viziSTApta paricArakagaNena viziSThAptaH - parama vizvastaH, yaH paricArakaHsevakaH tasya gaNena-samUhena, upAsyamAnasya sevyamAnasya, kIdRzena tena ? nAtinikaTavartinA kizcinnikaTasthAyinA, punaH nirvartitaprAtaH savanakriyeNa nirvartitA-niSpAditA, kRtetyarthaH, prAtaH savanakriyA- prAtaH kAlikamnAnarUpA kiyA yena tAzena, punaH sadyaH tatkAlam, jalakSAlanavimala nirAyAmakSaumadhAriNA jalakSAlanena - jaladvArA vizodhanena, vimalaM-nirmalam, yat nirAyAmam-avistRtaM laghubhUtam, kSaumaM sUkSmavastram, taddhAriNA - tatparidhAyakena, kSitau bhUmau upaviSThena kRtopavezanena / kIdRzAste paurAH ? sakaladarzanArtha paribhAvanAlabdhabuddhiprakarSAH sakalAni - samastAni yAni darzanAni - darzanazAstrANi tadarthaparibhAvanayA - tadarthAlocanayA, labdhaH - prAptaH, buddhiprakarSaH - buddherutkarSo yaistAdRzAH, maharSayaH paramarSayaH, zrotriyAH vedAdhyetAraH, pradhAnamantriNaH sarvazreSTha sacivAH, amAtyavRddhAH prAcInAmAtyAH, mUrdhAbhiSikanRpatayaH mUrdhani mastake, abhiSiktAH - kRtarAjyAbhiSekAH nRpatayaH - rAjAnaH, mahAsAmantAH mahAntaHvizeSTAH, sAmantAH-avAntaranRpAH, jJAtayaH bandhavaH, suhRdaH mitrabhUtAH ca punaH samastanagaralokApresarAH samamANAM samastAnAm, nagaralokAnAM - nAgarikajanAnAm agresarAH - pradhAnabhUtAH [y]| ca punaH pratIhArasUcitAdauvArika niveditAH pravizya antaHpravezaM kRtvA, yathocitavatapraNAmAH yathAyogya vihitanamaskArAH, parijanavizrANiH teSu paricArakadatteSu, AsaneSu upavezanAdhAreSu yathAstraM yathAyogyam, upAvizan upaviSTAH, kSaNamAtra nibhRtaiH muhUrta - mAtrasthiraiH, apUrvavadanacchAyAvalokanollasita cittavRttibhiH apUrvAyAH - vilakSaNAyAH, vadanacchAyAyAH -mukhakAnveH, avalokanena-darzanena, ullasitA-hRSTA, cittavRttiryeSAM tAdRzaiH taiH pauraiH, devatAprasAdaviSaye devI prasannatAviSaye kRtamanaH pRSTaH san sa rAjeti zeSaH / zakrAvatAragamanapurassaraM zakrAvatAragamanamArabhya rAjalakSmIsvasthAnagamanaparvavakhAnaM rAjalakSmyAH- rAjopAsyalakSmIdevyAH, mat svasthAnagamanaM - svakIyasthAnaprasthAnam, tatparyantam, yathAzrutaM madhAniSpatam, sarvameva samastameva pradoSavRttAntaM pradoSakAlikasamAcAram, akathayat kathitavAn ca punaH AviSThA * Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Tippanaka-parAgavikRtisaMvalitA lIyakaM cAdarzayat / tatkSaNopajAtaparamaprItibhizca te kautukavazena muhuH kathAmAvartayadbhiH, muhaH prabhAvamAvarNayadiH, muhurdharmasAmarthya samarthayamAnaiH, muhuH sAttvikatAmudAharadbhiH, muhuH satyAdiguNagaNaM gRNadbhiH, muhurmahimAnamutkIrtayadbhiH, muhuH sAhasikatAmuddaTTayadbhiH, muhuH puNyapariNatiM prapaJcayadbhiH, vismayasmeradRSTibhiranekaprakAramabhinandyamAnaH parAM mudamadhatta [2] / prastutakathAvicchede ca taiH pravartito gRhagamanAya kimapi dhyAtvA tiryagvalitadRSTiranatidUropaviSTamanulbaNodAraveSAkAradhAriNaM mahodadhinAmAnaM pradhAnaratnAdhyakSamaikSata / sasaMbhramopasRtaM ca taM vinayavAmanIkRtadehAyAmaM vAmapANispRSTavasudhAtalamitarakaradhRtottarIyapallavaprAntamudritamukhamunmukhekSaNaM sAdaramavadat-'bhadra ! candrAtapAbhidhAno'yaM hAraH pratidivasamarcanIyAnAM cintAmaNiprabhRtInAM pradhAnaratnAnAM madhyavartI kartavyaH, ayamapi bAlAruNAkhyo divyAGgulIyakAlaGkAraH svamaryAdAtivartinAM duSTasAmantAnAM damanAya dakSiNApathamadhitiSThato vajrAyudhasya prasthApanIyaH, vaktavyazca tatpradhAnapraNayI Tippanakam-sambhramopasRtam AdaropAgatam [l]| bhyatamaparicArakopanItam AdiSTena-AnetumAjaptena, anyatamaparicArakeNa-ekatarabhRtyena, upanItam AnItam , tridazAdAsAditaM devatAlabdham , divyahAraM devatAsambandhimAlyam , aGgalIyakaM aGgulibhUSaNaM ca, adarzayat darzitavAn / tatkSaNopajAtaparamaprItibhiH tatkSaNa evopajAtA-prAdurbhUtA, paramA-atyantA, prItiH-sneho yeSAM tAdRzaiH, taiH paurajanaiH, anekaprakAraM bahuvidhaM yathA syAt tathA, abhinandyamAnaH dhanyavAdairabhivaya'mAnaH, rAjeti zeSaH, parAm atyantAm , mudaM harSam , adhata dhRtavAn , kiM kurvadbhistaiH pauraiH? kautukavazena autsukyavazena, kathAM zrutavaradAnavArtAm, muhuH anekavAram , AvartayadbhiH anuvadadbhiH, tathA muhuH asakRt , prabhAvaM devatAmahimAnam , AvarNayadbhiH A-samantAt , varNayadbhiH,-upapAdayadbhiH, tathA muhuH punaH punaH,dharmasAmarthya sukRtazaktim ,samarthayamAnaiH paripuSyadbhiH,muhuH anekavAram , sAttvikatAM rAjJaH samadhikasattvaguNavattAm , udAharadbhiH vyAharadbhiH, muhuH bahuvAram , satyAdiguNagaNaM satyasAisAditadIyaguNasandoham, gRNadbhiH kathayadbhiH, muhuH anekadhA, mahimAnaM tadIyamAhAtmyam , utkIrtayadbhiH udIrayadbhiH, muhuH vAraM vAram , sAhasikatAM duSkarakAryasampAdanazIlatAm , udghATayadbhiH prakaTayadbhiH, muhuH anekavAra, puNyapariNati puNyapariNAmam , prapazcayadbhiH vistArayadbhiH, punaH vismayasmeradRSTibhiH AzcaryavikasvaralocanazAlibhiH [2] . prastutakathAvicchede prakRtakathAsamAptau satyAm , gRhagamanAya gRham antaHpuram , gamanAya-prasthAtum , taiH paurajanaiH, pravartitaHprerito rAjA, kimapi kizcid, dhyAtvA vicintya, tiryagvalitadRSTiH tiryak-kuTilaM yathA syAt tathA, nammitadRSTiH san , anatidUropaviSTaM kiJcinnikaTasthitam , anulvaNodAraveSAkAradhAriNam anuruvaNaH:-anuskaTaH, sajjanocitaH, udAraH-sphItazca, veSaH-nepathyaM yasmitAdRzo ya AkAraH-AkRtiH taddhAriNam , mahodadhinAmAnaM tatsaMjJakam , pradhAnaratnAdhyakSa pradhAnAni-uttamAni, yAni ratnAni teSAm , adhyakSam-adhiSThAtAram , aikSata apazyat / ca punaH, sasambhramopasRtam sattvaramupAgatam , punaH vinayavAmanIkRtadehAyAmaM vinayena-namrabhAvena, vAmanIkRtaH-hakhIkRtaH, saMkocita iti yAvat , dehAyAmaH-khazarIravistAro yena tAdRzam , vAmapANispRSTavasudhAtalaM vAmapAginA-vAmakaraNa, spRSTa-gRhItam , vasudhAtalaM-bhUtalaM yena tAdRzam, punaH itarakaradhRtottarIyapallavaprAntamudritamukham ita hastena, dhUtasya-gRhItasya, uttarIyapallavasya-kisalayakomalottarIyavaskhasya, prAntena-aJcalena, mudritam-AvRtam , mukhaM yasya tAdRzam , punaH unmukhekSaNam uraphulalocanam , taM mahodadhinAmAnaM ratnakoSAdhyakSam , sAdaram Adarapurassaram , avadat uvAca / krimityAha-bhadra ! bho kalyANazAlin / ayaM candrAtapAbhidhAna: tannAmA, hAraH mAlyam , pratidivasaM pratidinam , arcanIyAnAM pUjanIyAnAm , cintAmaNiprabhRtInAM cintAmaNipramukhAnAm ,pradhAnaratnAnAM mahAmaNInAm madhyavartI madhyasthaH, kartavyaH madhye sthApayitavya ityarthaH / bAlAruNAkhyA bAlAruNanAmakaH, divyAGgulIyakAlaGkAraH devatA'DalibhUSaNam , khamaryAdAtivartinAM nijamaryAdAvikramiNAm ,duSTasAmantAnAm uddhatAvAntaranRpatInAm , damanAya bhAyattIkaraNAya, dakSi Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilakamArI / 159 vijayavegaH --- eSa yAminIyuddheSu viSamazatrusainyasaMniruddhasya vajrAyudhasya pANipraNayitAM tvayA netavyaH, [l]| 'tathA' iti tenAGgIkRtAdezazcotthAya taiH pradhAnarAjalokaiH parivRtaH pravartyamAnakuladevatAvizeSapUjam abhyarcyamAnamunijanam ArabhyamANagurubhaktigauravam ArAdhyamAnacintAmaNigaNam ArabhyamANadigdevatAbalikarmakramam kriyamANadInAnAtha lokazokocchedam ArabdhanirvicchedasAntAnikakarma kAmyakratuzAlam AgRhItakanakabhRGgAreNa haritakuzagarbhapANinA purohitena tata itaH prakIryamANazAntyudakazIkaram upakalpyamAnapaJcamIzrAddham adhigatavividhapUjAprItamAnasairdvijanmabhiH satramaNDapAjiramaNDalakasaMnidhAvAbaddhamaNDalairmacocAraviratau yugapad ghuSyamANanRpatisaMtAnodayam [va] aharahaH zrotriyavizrANanArthamAhriyamANAnAM kuNDaparimaNDaloghnInAM gavAmutkarNatarNakAnusRtAbhiH paramparAbhirApUryamANabAhyakakSAntaram AprAtadhUpaparimalAviSTAbhi NApatham RkSavadavantinagarImatikramya dakSiNadigvartidezavizeSam adhitiSThataH AzrayataH, vajrAyudhasya tatsaMjJakasya senApateH, prasthApanIyaH pArzve preSaNIyaH / ca punaH, tatpradhAnapraNayI tasya mukhyasnehI, vijayavegaH tadAkhya upasenApatiH, vaktavyaH nivedayitavyaH / kimityAha - yAminIyuddheSu rAtrisaMgrAmeSu viSamazatrusainyasaMniruddhasya viSameNabalavatA, zatrusainyena - ripusenayA, saMniruddhasya - samyanigRhItasya, vajrAyudhasya pANipraNayitAM hastamnehitAm, hastAlaGkAratAm, netavyaH prApayitavyaH [la] / tathA tenaiva prakAreNa kariSyAmIti tena mahodadhinA, aGgIkRtAdezaH aGgIkRtaH - svIkRtaH, AdezaH-AjJA yasya tAdRzaH, utthAya AsanamutsRjya, taiH uktapUrvaiH, rAjalokaiH rAjakIyapuruSaiH parivRtaH pariveSThitaH, rAjakulaM rAjamandiram agacchat gatavAniti dUreNAnveti / kIdRzaM rAjakulam ! pravartyamAnakuladevatAvizeSapUjaM pravartyamAnA- prArabhyamANA, kuladevatAnAM - kulAdhiSThAtRdevatAnAm, vizeSapUjA-vizeSaNa ArAdhanA yasmiMstAdRzam / punaH abhyaryamAnamunijanam abhyarcyamAnA - abhi sarvatobhAvena, pUjyamAnA munijanA yasmiMstAdRzam / punaH Arabhya - mANagurubhaktigauravam ArabhyamANaM-kriyamANam, gurUNAM - dharmAcAryANAM vidyAcAryANAM va bhaktigauravaM tadviSayakaprIticAturya yasmiMstAdRzam | punaH ArAdhyamAnacintAmaNigaNam ArAdhyamAnaH - upAsyamAnaH, cintAmaNeH - maNivizeSasya, gaNaH-samUho yasmiMstAdRzam / punaH ArabhyamANadigdevatAvalikarmakramam ArabhyamANaH -sampAdyamAnaH, digdevatAnAMdigadhiSThAtRdevatAnAm, indrAdidikpAladevatAnAmiti yAvat, balikarmakramaH - bhojyabhAgavitaraNarUpa kAryakramo yasmiMstAdRzam / punaH kriyamANadInAnAthalokazokocchedaM kriyAmANaH - vidhIyamAnaH, dInAnAM daridrANAm, anAthAnAM - nirAzrayANAM ca lokAnAm, zokocchedaH - duHkhadhvaMso yasmiMstAdRzam / punaH Arabdhanirviccheda sAntAnikakarmakAmyakratuzAlam ArabdhaM pravartitam, nirvicchedaM- nirantaram, sAntAnikaM - santAnoddezyakam karma-anuSThAnaM yasyAmIdRzI, kAmyakratuzAlA - kAmyayajJamaNDapo yasmiMstAdRzam / punaH purohitena purodhasA, tata itaH tatra tatra, prakIryamANazAntyudakazIkaraM prakIrya - mANAH-vikSipyamANAH, zAntyudakazIkarAH - zAnti phalakajalakaNA yasmiMstAdRzam kIdRzena ? AgRhItakanaka bhRGgAreNa dhRtasuvarNamayajalapAtreNa punaH haritakuzagarbhapANinA haritavarNakuzayuktahastena / punaH upakalpyamAnapaJcamI zrAddham upakalpyamAnaM-kriyamANaM paJcamyAM tithau zrAddhaM pitrAdyuddezyaka karmavizeSo yasmiMstAdRzam / punaH adhigatavividhapUjAprItamAnasaiH prAptAnekaprakArakasammAnatRptahRdayaiH, satra maNDapAjiramaNDala kasannidhau satramaNDapAnAM-RtuzAlAnAm, yAni ajirANi - catvarANi, tanmaNDalasya - tatsamUhasya, sannidhau, AbaddhamaNDalaiH racitasamUhaiH, dvijanmabhiH brAhmaNaiH, mantroccAraviratau mantroccAraNasamAptau yugapat ekakSaNAvacchedena, ghuSyamANanRpatisantAnodayaM puSyamANaH - ucai ruccAryamANaH, nRpateH - meghavAhanasya, santAnodayaH - putrodbhavAzIrvAkyaM yasmiMstAdRzam [va] / punaH utkarNatarNakAnusRtAbhiH ut-Urdhvasthau, karNau yeSAM tAdRzAH, tUrNakAH- vatsAH, taiH, anusRtAbhiH anugatAbhiH, gavAM dhenUnAm, paramparAbhiH yUthaiH, ApUryamANabAhyakakSAntaram ApUryamANaM samyak pUryamANam, bAhyakakSAntaram - antaHpurabAhyabhAgAntaraM yasmiMstAdRzam kIdRzInAM gavAm ? aharahaH pratidinam, zrotriyavizrANanArtha zrotriyebhyaH-: vedAdhyetRbhyaH, dAnArtham, AhiyamANAnAm AnIyamAnAnAm, punaH kuNDa parimaNDalodhnInAM kuNDaH - pAtravizeSaH, Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ... Tippanaka-parAmavivRtisaMvalitA ranekabhaGgibhiH kRtAGgabhaGgAbhirAbhaGgurabhRkuTibhISaNamukhIbhiraprato vinayaviracitAJjalinA rAjakulavRddhAjanena ki kimityAkulAkulamApRcchayamAnAbhiH kSudrapravrajitAbhirabhilaSitavastvanuguNairvacobhirAzvAsyamAnaparijanam zi] upanItakusumaphalatAmbUlena purovartinA nRpatijJAtilokena horAkRSTiSu niyuJjAnenAGguSThakAdipraznaM prati pravartayatA karNapizAcikAvidhAneSvavadhApayatA dRSTazubhasvapnaphalAni pRcchatA divAnizamupAsyamAnanaimittikam avitathAdezasAmudravidAkhyAtaprasavalakSaNAnAM kSoNipAlakanyAnAmudvAhanAya rAjJaH praNayilokaiH pravartyamAnAmAtyam [pa] avadhIritAparakathena sthAnasthAneSUpaviSTena dezakAlAntaritanarendraparijJAnAni prazaMsatA vivakSitapuruSaphalAvAptidRSTAntairabhISTadevatAsevAprabhAvamudbhAvayatA nirapatyapUrvanRpatiputralAbhopAyapradhAnAH paurANikakathAH Tippanakam-avadhApayatA avadhAnaM kArayatA / udvAhanAya pariNayanAya [pa] tadvat parimaNDalaM-vartulam , UdhaH-stanabhAgo yAsAM tAdRzInAm / punaH kSudrapravajitAbhiH kiJcidAcAracyutaparimAjikAbhiH, abhilaSitavastvanuguNaiH vAJchitArthAnukUlaiH, dhacobhiH vacanaiH, AzvAsyamAnaparijanam AzvAsyamAnaH-kiyamA. NAbhilaSitArthasiddhiviSayakA''zvAsanaH,parijanaH-parivAro yasmiMstAdRzam kIdRzIbhistAbhiH? AghrAtadhupaparimalAviSTAbhiH AghrAtaH-AsamantAddhrANagRhItagandhaH,yodhUpaH-guragulvAdidravyam, tatparimale-sadgandhe,AviSTAbhiH-AvezavatIbhiH, vyAsatA. bhiriti yAvat, punaH anekabhaGgibhiH anekaprakAraiH, kRtAGgabhaGgAbhiH kRtaH-racitaH, aGgabhaGgaH-zArIrikaceSTAcamatkAro yAbhistAdRzIbhiH, punaH AbhaGgaracakuTibhISaNamukhIbhiH AbhaGgurAbhyAM-capalAbhyAm , bhRkuTibhyA-nayanoparitanarosarekhAbhyAm , bhISaNaM-bhayAnakam , mukhaM yAsAM tAdRzIbhiH, punaH agrataH ane, vinayaviracitAalinA vinayena viracitaHnirmitaH, aJjaliH-karasampuTAkAro yena tAdRzena, rAjakulavRddhAjanena antaHpurasthavRddhastrIjanena, " kiM kim" iti kiM kimabhilaSitaM sidhyediti, AkulAkulaM kautukapUrNa yathA syAt tathA, ApRcchayamAnAbhiH samantAt pRcchayamAnAbhiH [za] / punaH purovartinA agravartinA, nRpatijJAtilokena rAjJo bandhujanena, divAnizaM rAtriMdivam , upAsyamAnanaimittikam upAsyamAnAH-ArAdhyamAnAH, naimittikAH-nimittajJAH, zakuna zAstrajJA ityarthaH, yasmiMstAdRzam , kIdRzena jJAtilokena ? upanItakusumaphalatAmbUlena upanItAni-upahRtAni, kusumAni-puSpANi, phalAni-pUgIphalAdIni, tAmbUlAninAgavallIdalAni yena tAdRzena, punaH horAkRSTiSu lamAnayaneSu, niyuJjAnena pravartayatA, punaH aGguSThakAdipraznaM prati mantrAdinA'GguSThanakhatalAvatAritadevatAyAH sakAzAt saralabAlAdidvArA putraviSayakapraznaM prati, aGguSThAdirekhAphalapraznottarakAyeM vA, pravartayatA prerayatA, punaH karNapizAcikAvidhAneSu karNapizAcikA nAma-atItAnAgatArthAvedakavidyAvizeSaH, yanmahinA pizAcaH karNAbhyarNamAgatya atItAnAgatArthamAvedayati, tasyA vidhAneSu-prayogeSu, upayogeSviti yAvat , avadhApayatA ava. hitahRdayaM kurvatA, punaH dRSTazubhasvapnaphalAni dRSTA ye zubhAH-zobhanAH, khaptAsteSAM phalAni, pRcchatA jijJAsamAnena, punaH avitathAdezasAmudravidAkhyAtaprasavalakSaNAnAm avitathaH-satyabhUtaH, AdezaH--phalakathanaM yeSAM tAdRzaiH, sAmudravidbhiH-sAmudraM nAma hastarekhAdinA zubhAzubhapratipAdakaH samudranAmnA maharSiNA praNIto mahAgranthavizeSaH, tadabhijJaiH, AkhyAtAni-pratipAditAni, prasavalakSaNAni-apatyotpAdanaciDhAni yAsAM tAdRzInAm , kSoNipAlakanyAnAM nRpAtmajAnAm, udvAhanAya vivAhanAya, rAkSaH meghavAhanasya, praNayilokaiH snehAspadajanaiH, pravartyamAnAmAtyaM pravarlsamAnA:preryamANAH, amAtyAH-mantriNo yasmiMstAdRzam [pa] / punaH rAjalokena rAjakIyajanena, ativAhyamAnadivasam ativAhyamAnAH-phalapratIkSayA yApyamAnAH, divasAH-dinAni, yasmiMstAdRzam , kIdRzena tena ? avadhIritAparakathena ava. dhIritA-tiraskRtA, upekSitetyarthaH, aparA-rAjaputrotpattiviSayakakathAbhinnA kathA, yena tAdRzena, punaH / tattatsthAneSu, upaviSTena sthitena, punaH dezakAlAntaritanarendraparijJAnAni dezena kAlena ca antaritAH-vyavahitAH, dezAntarIyAH kAlAntarIyAzca, ye narendrA:-rAjAnaH, teSAM parijJAnAni-buddhivaibhavAn , prazaMsatA prakRtanRpatibuddhivaibhavaistulayituM zlAghamAnena, yadvA prakRtasyaiva nRpaterdezAntarIyANi kAlAntarIyANi ca parijJAnAni prazaMsatA varNayatA, punaH vivakSitapuruSaphalAvAptidRSTAntaiH vivakSitAnAM-buddhisthAnAm , puruSANAm , yA phalAvAptiH-phalaprAptiH, tadrUpadRSTAntaH, abhISTadevatA.