Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com paramAtmane namaH zrI sImandhara-kundakunda-kahAna digambara jaina sAhitya smRti saMcaya, puSya naM. mAnava jIvana kA mahAna kartavya samyagdarzana (bhAga-6) pUjyazrI kAnajIsvAmI ke pravacanoM meM se sajyagdarzana sabandhI vibhinna lekhoM kA saMgraha tathA mumukSuoM dvArA likhita samagdarzana sabandhI lekha gujarAtI saMkalana : brahmacArI harilAla jaina sonagar3ha (saurASTra) hindI anuvAda evaM sajpAdana : paNDita devendrakumAra jaina bijauliyAM, jilA bhIlavAr3A (rAja0) prakAzaka: zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa 302, kRSNakuMja, plaoNTa naM. 30, navayuga sI.eca.esa.li., vI.ela. mehatA mArga, vilepArle (vesTa), mumbaI-400056; phona : (022) 26130820 saha-prakAzaka : zrI digajara jaina svAdhyAyamandira TrasTa sonagar3ha (saurASTra)-364250; phona : 02846-244334 Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com prakAzakIya yaha eka nirvivAda satya hai ki vizva kA pratyeka prANI sukha cAhatA hai evaM nirantara usI ke lie yatnazIla bhI hai; tathApi yaha bhI satya hai ki anAdi se Aja taka ke parAzrita prayatnoM meM jIva ko sukha kI upalabdhi nahIM huI hai| dhArmika kSetra meM Akara isa jIva ne dharma ke nAma para pracalita aneka prakAra ke kriyAkANDa-vrata, tapa, niyama, saMyama ityAdi aGgIkAra karake bhI sukha ko prApta nahIM kiyA hai| yahI kAraNa hai ki vItarAgI jinendra paramAtmA kI sAtizaya vANI evaM tatmArgAnusArI vItarAgI santoM kI asIma anukampA se sukhI hone ke upAya ke rUpa meM paryApta dazAnirdeza huA hai| vItarAgI paramAtmA ne kahA ki mithyAtva hI ekamAtra duHkha kA mUla kAraNa hai aura samyagdarzana hI duHkha nivRtti kA mUla hai| mithyAtva arthAt prApta zarIra evaM parAzrita vikArI vRttiyoM meM apanatva kA abhiprAya /isake viparIta, samyagdarzana arthAt nija zuddha-dhruva caitanyasattA kI svAnubhavayukta prtiiti| isa vartamAna viSamakAla meM yaha sukha-prApti kA mUlamArga prAyaH vilupta -sA ho gayA thA, kintu bhavya jIvoM ke mahAna bhAgyodaya se, vItarAgI prabhu ke laghunandana evaM vItarAgI santoM ke parama upAsaka adhyAtmamUrti pUjya sadgurudevazrI kAnajIsvAmI kA isa bhArata kI vasudhA para avataraNa huaa| ApazrI kI sAtizaya divyavANI ne bhavya jIvoM ko jhakajhora diyA evaM kriyAkANDa kI kAlI kArA meM kaida isa vizuddha AdhyAtmika darzana kA eka bAra punaroddhAra kiyaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com ApazrI kI sAtizaya adhyAtmavANI ke pAvana pravAha ko jhelakara use rikArDiMga kiyA gayA jo Aja sI.DI., DI.vI.DI. ke rUpa meM upalabdha hai| sAtha hI ApazrI ke pravacanoM ke pustakAkAra prakAzana bhI lAkhoM kI saMkhyA meM upalabdha hai, jo zAzvat sukha kA digdarzana karAne meM utkRSTa nimittabhUta hai| isa upakAra hetu pUjyazrI ke caraNoM meM koTiza namana karate haiN| isa avasara para mumukSu samAja ke viziSTa upakArI prazamamUrti pUjya bahinazrI campAbena ke prati apane aho bhAva vyakta karate hue atyanta prasannatA hai| jina bhagavantoM evaM vItarAgI santoM ke hArda ko spaSTa karanevAle Apake pravacana granthoM kI zrRMkhalA meM brahmacArI harilAla jaina, sonagar3ha dvArA saMkalita prastuta 'mAnava-jIvana kA mahAna kartavya-samyagdarzana bhAga-6' prastuta karate hue hama prasannatA kA anubhava kara rahe haiN| prastuta grantha kA hindI anuvAda evaM sampAdana paNDita devendrakumAra jaina, bijauliyA~ (rAja.) dvArA kiyA gayA hai| sabhI AtmArthI isa grantha ke dvArA nija hita sAdhe - yahI bhAvanA hai| nivedaka TrasTIgaNa, zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa, mumbaI evaM zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa, sonagar3ha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com nivedana bhagavAna mahAvIra ke DhAI hajAra varSIya nirvANa mahotsava ke isa maMgala varSa meM, samyagdarzana sambandhI pustakoM kI zreNI meM se Aja chaThavA~ pustaka sAdharmIjanoM ke hAtha meM pradAna karate hue Ananda hotA hai| ____DhAI hajAra varSa pahale bhagavAna mahAvIra mokSa padhAre aura apane ko bhI mokSa kA sandeza pradAna kara gaye ki he bhavyoM! samyagdarzana-jJAnacAritra, vaha mokSamArga hai; usa mArga se hama mokSa ko prApta hue haiM aura tuma bhI mukta hone ke liye isa mArga kA sevana kro| ahA! bhagavAna dvArA batAyA huA mArga, mahA Ananda kA mArga hai| Aja bhI zrIguruoM ke pratApa se vaha mArga cala rahA hai| isa mArga kA mUla samyagdarzana... aho! saccA sukhI jIvana pradAna kara mokSamArga kA kholanevAlA samyagdarzana-isakI mahimA kI kyA bAta ! isakI jitanI mahimA kareM utanI kama hai| aise samyaktva kA mArga isa kAla meM spaSTa karake pUjya gurudevazrI ne mumukSu jIvoM ko nihAla kiyA hai| AtmA kA saccA svarUpa pratibodhakara nirantara ve bhavya jIvoM ko samyaktva ke mArga meM le jA rahe haiN| Aja samyagdRSTi jIvoM kA darzana aura samyaktva kI ArAdhanA ApazrI ke pratApa se hI samprApta haiN| vaha ApazrI kA mahAna upakAra hai| bhagavAna mahAvIra aura samasta tIrthaMkara bhagavantoM ne apane ko jo iSTa upadeza diyA hai, usakA manthana karate-karate usameM se samyagdarzana kA amRta nikalatA hai| sarva siddhAnta ke sArarUpa samyagdarzana, vaha AtmA kA saccA jIvana hai| mithyAtva meM to nija svarUpa kI saccI sattA hI dikhAI nahIM detI thii| isalie usameM bhAva maraNa se jIva duHkhI thA aura samyaktva Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (v) meM apane svarUpa kA svAdhIna upayogamaya Ananda bharapUra astitva spaSTa vedana meM AtA hai| isalie samyaktvamaya jIvana parama sukhamaya hai| aisA sundara nija vaibhava sampanna sukhI jIvana prApta karane ke lie, he mumukSu jIvoM! zrI guruoM dvArA batAye hue AtmA ke parama mahimAvanta svarUpa ko lakSyagata karo, bArambAra gaharI bhAvanA se usakA cintana karake, Atmarasa cakhakara samyagdarzana prApta karo - yahI mumukSu jIvana kI saccI zobhA hai / (isa pustaka meM anta meM diye gaye samyaktva jIvana sambandhI ATha lekha Apako aise sundara jIvana kI preraNA pradAna kareMge / ) caitra zuklA trayodazI vIra saMvat 2501 jijJAsu jIvoM ko samyagdarzana kI apAra - apAra mahimA khyAla meM Ave, usakI AvazyakatA samajhakara usakI prApti kI AkAMkSA jAgRta ho aura usakI prApti kA spaSTamArga samajhakara samyaktva ko prApta kare aisI maMgala bhAvanApUrvaka yaha samyagdarzana pustaka isa jagata meM samyaktvamArga ko sadA prakAzita karatI rahe... aura sAdharmIjana zIghra isa mArga meM AyeM, yahI bhAvanA ! jaya mahAvIra brahmacArI harilAla jaina sonagar3ha Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com adhyAtmayugasRSTA pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ( saMkSipta jIvanavRtta) bhAratadeza ke saurASTra prAnta meM, balabhIpura ke samIpa samAgata'umarAlA' gA~va meM sthAnakavAsI sampradAya ke dazA zrImAlI vaNika parivAra ke zreSThIvarya zrI motIcandabhAI ke ghara, mAtA ujamabA kI kUkha se vikrama saMvat 1946 ke vaizAkha zukla dUja, ravivAra (dinAGka 21 apraila 1890 IsvI) prAta:kAla ina bAla mahAtmA kA janma huA / jisa samaya yaha bAla mahAtmA isa vasudhA para padhAre, usa samaya jaina samAja kA jIvana andha-vizvAsa, rUr3hi, andhazraddhA, pAkhaNDa, aura zuSka kriyAkANDa meM pha~sa rahA thA / jahA~ kahIM bhI AdhyAtmika cintana calatA thA, usa cintana meM adhyAtma hotA hI nahIM thA / aise isa andhakAramaya kalikAla meM tejasvI kahAnasUrya kA udaya huaa| pitAzrI ne sAta varSa kI laghuvaya meM laukika zikSA hetu vidyAlaya meM praveza dilaayaa| pratyeka vastu ke hArda taka pahu~cane kI tejasvI buddhi, pratibhA, madhurabhASI, zAntasvabhAvI, saumya gambhIra mukhamudrA, tathA svayaM kucha karane ke svabhAvavAle hone se bAla 'kAnajI' zikSakoM tathA vidyArthiyoM meM lokapriya ho gye| vidyAlaya aura jaina pAThazAlA ke abhyAsa meM prAyaH prathama nambara AtA thA, kintu vidyAlaya kI laukika zikSA se unheM santoSa nahIM hotA thA / andara hI andara aisA lagatA thA ki maiM jisakI khoja meM hU~, vaha yaha nahIM hai / teraha varSa kI umra meM chaha kakSA uttIrNa hone ke pazcAt, pitAjI ke sAtha unake vyavasAya ke kAraNa pAleja jAnA huA, aura cAra varSa bAda pitAjI ke svargavAsa ke kAraNa, satraha varSa kI umra meM bhAgIdAra ke sAtha vyavasAyika pravRtti meM jur3anA huA / vyavasAya kI pravRtti ke samaya bhI Apa apramANikatA se atyanta dUra the, satyaniSThA, naitijJatA, nikhAlisatA aura nirdoSatA se sugandhita ApakA vyAvahArika jIvana thA / sAtha hI Antarika vyApAra aura jhukAva to satat Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (vii) satya kI zodha meM hI saMlagna thaa| dukAna para bhI dhArmika pustakeM par3hate the| vairAgI cittavAle kahAnaku~vara kabhI rAtri ko rAmalIlA yA nATaka dekhane jAte to usameM se vairAgyarasa kA gholana karate the| jisake phalasvarUpa pahalI bAra satraha varSa kI umra meM pUrva kI ArAdhanA ke saMskAra aura maGgalamaya ujjvala bhaviSya kI abhivyakti karatA huA, bAraha lAIna kA kAvya isa prakAra raca jAtA hai - zivaramaNI ramanAra tUM, tUM hI devano dev| unnIsa varSa kI umra se to rAtri kA AhAra, jala, tathA acAra kA tyAga kara diyA thaa| satya kI zodha ke lie dIkSA lene ke bhAva se 22 varSa kI yuvA avasthA meM dukAna kA parityAga karake, guru ke samakSa AjIvana brahmacarya vrata aMgIkAra kara liyA aura 24 varSa kI umra meM (agahana zukla 9, saMvat 1970) ke dina choTe se umarAlA gA~va meM 2000 sAdharmiyoM ke vizAla janasamudAya kI upasthiti meM sthAnakavAsI sampradAya kI dIkSA aMgIkAra kara lii| dIkSA ke samaya hAthI para car3hate hue dhotI phaTa jAne se tIkSNa buddhi ke dhAraka - ina mahApuruSa ko zaMkA ho gayI ki kucha galata ho rahA hai parantu satya kyA hai? yaha to mujhe hI zodhanA pdd'egaa| dIkSA ke bAda satya ke zodhaka ina mahAtmA ne sthAnakavAsI aura zvetAmbara sampradAya ke samasta AgamoM kA gahana abhyAsa mAtra cAra varSa meM pUrNa kara liyaa| sampradAya meM bar3I carcA calatI thI, ki karma hai to vikAra hotA hai na? yadyapi gurudevazrI ko abhI digambara zAstra prApta nahIM hue the, tathApi pUrva saMskAra ke bala se ve dRr3hatApUrvaka siMha garjanA karate haiM - jIva svayaM se svatantrarUpa se vikAra karatA hai| karma se nahIM athavA para se nhiiN| jIva apane ulTe puruSArtha se vikAra karatA hai aura sulTe puruSArtha se usakA nAza karatA hai| vikrama saMvat 1978 meM mahAvIra prabhu ke zAsana-uddhAra kA aura hajAroM mumukSuoM ke mahAna puNyodaya kA sUcaka eka maGgalakArI pavitra prasaMga banA - Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (viii) 32 varSa kI umra meM, vidhi ke kisI dhanya pala meM zrImadbhagavat kundakandAcAryadeva racita 'samayasAra' nAmaka mahAna paramAgama, eka seTha dvArA mahArAjazrI ke hastakamala meM AyA, ina pavitra puruSa ke antara meM se sahaja hI udgAra nikale - 'seTha! yaha to azarIrI hone kA zAstra hai|' isakA adhyayana aura cintavana karane se antara meM Ananda aura ullAsa pragaTa hotA hai| ina mahApuruSa ke antaraMga jIvana meM bhI parama pavitra parivartana huaa| bhUlI par3I pariNati ne nija ghara dekhaa| tatpazcAt zrI pravacanasAra, aSTapAhur3a, mokSamArgaprakAzaka, dravyasaMgraha, samyagjJAnadIpikA ityAdi digambara zAstroM ke abhyAsa se Apako niHzaMka nirNaya ho gayA ki digambara jainadharma hI mUlamArga hai aura vahI saccA dharma hai| isa kAraNa ApakI antaraMga zraddhA kucha aura bAhara meM veSa kucha - yaha sthiti Apako asahya ho gyii| ata: antaraMga meM atyanta manomanthana ke pazcAt sampradAya ke parityAga kA nirNaya liyaa| parivartana ke liye yogya sthAna kI khoja karate-karate sonagar3ha Akara vahA~ 'sTAra oNpha iNDiyA' nAmaka ekAnta makAna meM mahAvIra prabhu ke janmadivasa, caitra zukla 13, saMvat 1991 (dinAMka 16 apraila 1935) ke dina dopahara savA baje sampradAya kA cihna mu~ha paTTI kA tyAga kara diyA aura svayaM ghoSita kiyA ki aba maiM sthAnakavAsI sAdhu nahIM; maiM sanAtana digambara jainadharma kA zrAvaka huuN| siMha-samAna vRtti ke dhAraka ina mahApuruSa ne 45 varSa kI umra meM mahAvIrya uchAla kara yaha adbhuta parAkramI kArya kiyaa| sTAra oNpha iNDiyA meM nivAsa karate hue mAtra tIna varSa ke daurAna hI jijJAsu bhaktajanoM kA pravAha dina-pratidina bar3hatA hI gayA, jisake kAraNa yaha makAna ekadama choTA par3ane lagA; ata: bhaktoM ne ina parama pratApI sat puruSa ke nivAsa aura pravacana kA sthala 'zrI jaina svAdhyAya mandira' kA nirmANa kraayaa| gurudevazrI ne vaizAkha kRSNa 8, saMvat 1994 (dinAMka 22 maI 1938) ke dina isa nivAsasthAna meM maMgala padArpaNa Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (ix) kiyaa| yaha svAdhyAya mandira, jIvanaparyanta ina mahApuruSa kI AtmasAdhanA aura vIrazAsana kI prabhAvanA kA kendra bana gayA / digambara dharma ke cAroM anuyogoM ke choTe bar3e 183 granthoM kA gahanatA se adhyayana kiyA, unameM se mukhya 38 granthoM para sabhA meM pravacana kiye| jinameM zrI samayasAra grantha para 19 bAra kI gayI adhyAtma varSA vizeSa ullekhanIya hai| pravacanasAra, aSTapAhur3a, paramAtmaprakAza, niyamasAra, paMcAstikAyasaMgraha, samayasAra kalaza - TIkA ityAdi granthoM para bhI bahuta bAra pravacana kiye haiM / divyadhvani kA rahasya samajhAnevAle aura kundakundAdi AcAryoM ke gahana zAstroM ke rahasyodghATaka ina mahApuruSa kI bhavatApa vinAzaka amRtavANI ko IsvI san 1960 se niyamitarUpa se Tepa meM utkIrNa kara liyA gayA, jisake pratApa se Aja apane pAsa nau hajAra se adhika pravacana surakSita upalabdha haiM / yaha maGgala guruvANI, deza-videza ke samasta mumukSu maNDaloM meM tathA lAkhoM jijJAsu mumukSuoM ke ghara-ghara meM guMjAyamAna ho rahI hai| isase itanA to nizcita hai ki bharatakSetra ke bhavyajIvoM ko paJcama kAla ke anta taka yaha divyavANI hI bhava ke abhAva meM prabala nimitta hogI / ina mahApuruSa kA dharma sandeza, samagra bhAratavarSa ke mumukSuoM ko niyamita upalabdha hotA rahe, tadartha sarva prathama vikrama saMvat 2000 ke mAgha mAha se (disambara 1943 se) Atmadharma nAmaka mAsika AdhyAtmika patrikA kA prakAzana sonagar3ha se murabbI zrI rAmajIbhAI mANikacanda dozI ke sampAdakatva meM prArambha huA, jo vartamAna meM bhI gujarAtI evaM hindI bhASA meM niyamita prakAzita ho rahA hai| pUjya gurudevazrI ke dainika pravacanoM ko prasiddhi karatA dainika patra zrI sadguru pravacanaprasAda IsvI san 1950 sitambara mAha se navambara 1956 taka prakAzita huA / svAnubhavavibhUSita caitanyavihArI ina mahApuruSa kI maGgala-vANI ko par3hakara aura sunakara hajAroM sthAnakavAsI zvetAmbara tathA anya kauma ke bhavya Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (X) jIva bhI tattva kI samajhapUrvaka sacce digambara jainadharma ke anuyAyI hue| are! mUla digambara jaina bhI sacce artha meM digambara jaina bne| zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa, sonagar3ha dvArA digambara AcAryoM aura mAnyavara, paNDitavaryoM ke granthoM tathA pUjya gurudevazrI ke una granthoM para hue pravacana-granthoM kA prakAzana kArya vikrama saMvat 1999 (IsvI san 1943 se) zuru huaa| isa satsAhitya dvArA vItarAgI tattvajJAna kI dezavideza meM apUrva prabhAvanA huI, jo Aja bhI aviralarUpa se cala rahI hai| paramAgamoM kA gahana rahasya samajhAkara kRpAlu kahAna gurudeva ne apane para karuNA barasAyI hai| tattvajijJAsu jIvoM ke liye yaha eka mahAna AdhAra hai aura digambara jaina sAhitya kI yaha eka amUlya sampatti hai| IsvI san 1962 ke dazalakSaNa parva se bhArata bhara meM aneka sthAnoM para pUjya gurudevazrI dvArA pravAhita tattvajJAna ke pracAra ke lie pravacanakAra bhejanA prArambha huaa| isa pravRtti se bhArata bhara ke samasta digambara jaina samAja meM abhUtapUrva AdhyAtmika jAgRti utpanna huii| Aja bhI dezavideza meM dazalakSaNa parva meM saikar3oM pravacanakAra vidvAna isa vItarAgI tattvajJAna kA DaMkA bajA rahe haiN| bAlakoM meM tattvajJAna ke saMskAroM kA abhisiMcana ho, tadartha sonagar3ha meM vikrama saMvat 1997 (IsvI san 1941) ke maI mahIne ke grISmakAlIna avakAza meM bIsa divasIya dhArmika zikSaNa varga prArambha huA, bar3e logoM ke liye praur3ha zikSaNa varga vikrama saMvat 2003 ke zrAvaNa mahIne se zuru kiyA gyaa| sonagar3ha meM vikrama saMvat 1997 - phAlguna zukla dUja ke dina nUtana digambara jinamandira meM kahAnaguru ke maGgala hasta se zrI sImandhara Adi bhagavantoM kI paMca kalyANaka vidhipUrvaka pratiSThA huii| usa samaya saurASTra meM muzkila se cAra-pA~ca digambara mandira the aura digambara jaina to bhAgya se hI dRSTigocara hote the| jinamandira nirmANa ke bAda dopaharakAlIna pravacana ke pazcAt jinamandira meM nityaprati bhakti kA krama prArambha huA, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (xi) jisameM jinavara bhakta gururAja hamezA upasthita rahate the, aura kabhI-kabhI atibhAvavAhI bhakti bhI karAte the| isa prakAra gurudevazrI kA jIvana nizcaya-vyavahAra kI apUrva sandhiyukta thaa| IsvI san 1941 se IsvI san 1980 taka saurASTra-gujarAta ke uparAnta samagra bhAratadeza ke aneka zaharoM meM tathA nairobI meM kula 66 digambara jinamandiroM kI maGgala pratiSThA ina vItarAga-mArga prabhAvaka satpuruSa ke pAvana kara-kamaloM se huii| janma-maraNa se rahita hone kA sandeza nirantara sunAnevAle ina caitanyavihArI puruSa kI maGgalakArI janma-jayantI 59 veM varSa se sonagar3ha meM manAnA zuru huaa| tatpazcAt anekoM mumukSu maNDaloM dvArA aura antima 91 veM janmotsava taka bhavya rIti se manAye gye| 75 vIM hIraka jayantI ke avasara para samagra bhArata kI jaina samAja dvArA cA~dI jar3ita eka ATha sau pRSThIya abhinandana grantha, bhArata sarakAra ke tatkAlIna gRhamantrI zrI lAlabahAdura zAstrI dvArA mumbaI meM dezabhara ke hajAroM bhaktoM kI upasthiti meM pUjyazrI ko arpita kiyA gyaa| zrI sammedazikharajI kI yAtrA ke nimitta samagra uttara aura pUrva bhArata meM maGgala vihAra IsvI san 1957 aura IsvI san 1967 meM aise do bAra huaa| isI prakAra samagra dakSiNa aura madhyabhArata meM IsvI san 1959 aura IsvI san 1964 meM aise do bAra vihAra huaa| isa maGgala tIrthayAtrA ke vihAra daurAna lAkhoM jijJAsuoM ne ina siddhapada ke sAdhaka santa ke darzana kiye, tathA bhavAntakArI amRtamaya vANI sunakara aneka bhavya jIvoM ke jIvana kI dizA Atmasanmukha ho gyii| ina santa puruSa ko aneka sthAnoM se assI se adhika abhinandana patra arpaNa kiye gaye haiN| zrI mahAvIra prabhu ke nirvANa ke pazcAt yaha avicchinna paiMtAlIsa varSa kA samaya (vIra saMvat 2461 se 2507 arthAt IsvI san 1935 se 1980) vItarAgamArga kI prabhAvanA kA svarNakAla thaa| jo koI mumukSu, adhyAtma tIrthadhAma svarNapurI / sonagar3ha jAte, unheM vahA~ to caturtha kAla kA hI anubhava hotA thaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (xii) vikrama saMvat 2037, kArtika kRSNa 7, dinAMka 28 navambara 1980 zukravAra ke dina ye prabala puruSArthI AtmajJa santa puruSa deha kA, bImArI kA aura mumukSu samAja kA bhI lakSya chor3akara apane jJAyaka bhagavAna ke antaradhyAna meM ekAgra hue, atIndriya Anandakanda nija paramAtmatattva meM lIna hue / sAyaMkAla AkAza kA sUrya asta huA, taba sarvajJapada ke sAdhaka santa ne muktipurI ke pantha meM yahA~ bharatakSetra se svargapurI meM prayANa kiyA / vIrazAsana ko prANavanta karake adhyAtma yuga sRjaka banakara prasthAna kiyA / pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmI isa yuga kA eka mahAna aura asAdhAraNa vyaktitva the, unake bahumukhI vyaktitva kI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki unhoMne satya se atyanta dUra janma lekara svayaMbuddha kI taraha svayaM satya kA anusandhAna kiyA aura apane pracaNDa puruSArtha se jIvana meM use AtmasAta kiyaa| ina videhI dazAvanta mahApuruSa kA antara jitanA ujjvala hai, utanA hI bAhya bhI pavitra hai; aisA pavitratA aura puNya kA saMyoga isa kalikAla meM bhAgya se hI dRSTigocara hotA hai / Apa zrI kI atyanta niyamita dinacaryA, sAtvika aura parimita AhAra, Agama sammatta saMbhASaNa, karuNa aura sukomala hRdaya, Apake virala vyaktitva ke abhinna avayava haiN| zuddhAtmatattva kA nirantara cintavana aura svAdhyAya hI ApakA jIvana thA / jaina zrAvaka ke pavitra AcAra ke prati Apa sadaiva satarka aura sAvadhAna the| jagat kI prazaMsA aura nindA se aprabhAvita rahakara, mAtra apanI sAdhanA meM hI tatpara rhe| Apa bhAvaliMgI muniyoM ke parama upAsaka the| AcArya bhagavantoM ne jo mukti kA mArga prakAzita kiyA hai, use ina ratnatraya vibhUSita santa puruSa ne apane zuddhAtmatattva kI anubhUti ke AdhAra se sAtizaya jJAna aura vANI dvArA yukti aura nyAya se sarva prakAra se spaSTa samajhAyA hai| dravya kI svatantratA, dravya - guNa - paryAya, upAdAna-nimitta, nizcaya-vyavahAra, kramabaddhaparyAya, kAraNazuddhaparyAya, AtmA kA zuddhasvarUpa, Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (xiii) samyagdarzana, aura usakA viSaya, samyagjJAna aura jJAna kI sva-para prakAzakatA, tathA samyakcAritra kA svarUpa ityAdi samasta hI ApazrI ke parama pratApa se isa kAla meM satyarUpa se prasiddhi meM Aye haiN| Aja dezavideza meM lAkhoM jIva, mokSamArga ko samajhane kA prayatna kara rahe haiM - yaha ApazrI kA hI prabhAva hai| samagra jIvana ke daurAna ina guNavantA jJAnI puruSa ne bahuta hI alpa likhA hai kyoMki Apako to tIrthaGkara kI vANI jaisA yoga thA, ApakI amRtamaya maGgalavANI kA prabhAva hI aisA thA ki sunanevAlA usakA rasapAna karate hue thakatA hI nhiiN| divya bhAvazrutajJAnadhArI isa purANa puruSa ne svayaM hI paramAgama ke yaha sArabhUta siddhAnta likhAye haiM : * eka dravya dUsare dravya kA sparza nahIM krtaa| * pratyeka dravya kI pratyeka paryAya kramabaddha hI hotI hai| * utpAda, utpAda se hai; vyaya yA dhruva se nhiiN| * utpAda, apane SaTkAraka ke pariNamana se hotA hai| * paryAya ke aura dhruva ke pradeza bhinna haiN| * bhAvazakti ke kAraNa paryAya hotI hI hai, karanI nahIM pdd'tii| * bhUtArtha ke Azraya se samyagdarzana hotA hai| * cAroM anuyogoM kA tAtparya vItarAgatA hai| * svadravya meM bhI dravya-guNaparyAya kA bheda karanA, vaha anyavazapanA hai| * dhruva kA avalambana hai parantu vedana nahIM; aura paryAya kA vedana hai, avalambana nhiiN| ina adhyAtmayugasRSTA mahApuruSa dvArA prakAzita svAnubhUti kA pAvana patha jagata meM sadA jayavanta varto! tIrthaGkara zrI mahAvIra bhagavAna kI divyadhvani kA rahasya samajhAnevAle zAsana stambha zrI kahAnagurudeva trikAla jayavanta varto !! satpuruSoM kA prabhAvanA udaya jayavanta varto !!! Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com anukramaNikA lekha zrI vIranAtha ko vandanA.. mahAvIra sandeza samyagdarzana... Aja hI anubhava kara santoM kA tujhe AzIrvAda hai. sukhI hone kA AzIrvAda.. iSTa kI prApti kA upadeza.. samyagdarzana kI ArAdhanA kA upadeza ... kevalI bhagavAna kI kSAyikI kriyA.. samyaktva mahimA... AtmasAdhanA ke liye upayogI bAta.. siddhatva ke hetubhUta bhAvanA.. bhAI - bahana kI dharmacarcA.. svabhAva-avalambI jJAna kI agAdha tAkata. tattvacarcA.. dharmI ko samyaktvadhArA nirantara cAlU hai.... dhanya hai unako... jo svAnubhava kI carcA karate haiM.. samyagdRSTi kA samasta jJAna samyak hai... pRSTha 1 Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. 237 28 4 10 23 24 30 31 38 41 47 50 54 59 64 67 74 'kevalajJAna kA Tukar3A .. nirvikalpa-svAnubhUti hone kA sundara varNana ..... nirvikalpa anubhava ke samaya kI sthiti kA varNana.. svAnubhUti kA raMga car3ha jAye- aisI bAta..... svAnubhavajJAna aura usa samaya ke viziSTa Ananda kA varNana 83 79
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com (xv) lekha kevalajJAna kA nirNaya kauna kara sakatA hai ?............... samyaktva, vItarAgabhAva hai.... svabhAva ke anubhavazIla aura vibhAva ke .. AtmA meM gahare-gahare.... saMsAra se dUra-dUra. paJcama kAla bhI dharma kAla hai.. samakita sAvana Ayo ... sarvajJasvabhAvI AtmA.. zrAvaka ke ikkIsa guNoM kA varNana.. ulajhana aura zAnti.. dAna.. puNya-pApa ke sacce nyAya anusAra.. AtmA ke sarvajJasvabhAva kI adbhutatA... [ samyaktva sambandhI lekhamAlA ] samyaktva - jIvana (lekhAMka - 9). AtmA ko jAne binA saba niSphala hai (lekhAMka 10 ) ........ (lekhAMka 11)......... (lekhAMka 12 )... jijJAsu kA prathama kartavya jijJAsu kA prathama kartavya.. zIghratA se AnandadhAma..... ( lekhAMka 13). Atmasanmukha jIva (lekhAMka 14). samyaktva kA apUrva kSaNa (lekhAMka 15 ). apratihata mumukSu dazA (lekhAMka 16 ) .. Anandamaya svAnubhUti prakAza............... Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. pRSTha 99 102 104 115 116 118 121 125 132 133 134 140 143 149 154 164 169 178 181 184 187
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com paramAtmane namaH mAnava jIvana kA mahAna karttavya samyagdarzana (bhAga-6) zrI vIranAtha ko vandanA jo jAnatA mahAvIra ko cetanamayI zuddhabhAva se; vaha jAnatA nija Atma ko samakita lahe Ananda se|| aho, sarvajJa mahAvIradeva! zuddha cetanArUpa hue Apa, sarva prakAra se zuddha ho; rAgAdi kA koI aMza ApameM nahIM hai| Apake aise svarUpa ko pahicAnane se, caitanya aura rAga kI atyanta bhinnatA jAnakara AtmA ke satya svarUpa kA bhAna huA, Anandamaya samyaktva huA, yaha ApakA parama upakAra hai| bhavya jIvoM ko samyaktva pradAna karanevAlA ApakA zAsana jayavanta hai| samyagdRSTi jIvoM se Apa vandanIya haiN| mokSa ke hetubhUta aise he mahAvIra bhagavAna! Apako hamArI vandanA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 2] [samyagdarzana : bhAga-6 mahAvIra sandeza ) samyagdarzana bhagavAna mahAvIra dvArA batalAyA gayA jo mokSa kA mArga, usakA maGgala dvAra samyagdarzana dvArA khulatA hai| mahAvIra bhagavAna ke sandeza anusAra tattva kA svarUpa jAnakara, AtmA kI lagana se usakA abhyAsa karate-karate eka aisA apUrva kSaNa AtA hai ki AtmA, mithyAtva se chUTakara caitanya ke parama gambhIra zAntarasa meM sthira ho jAtA hai| svayaM kA atyanta sundara mahAna astitva pUrA-pUrA svasaMvedanapUrvaka pratIti meM A jAtA hai-yahI hai samyagdarzana! yahI hai sAdhya kI siddhi ! yahI hai maGgala caitanya prabhAta! aura yahI hai prabhu mahAvIra kA sandeza ! priya sAdharmiyoM! tuma bhI yaha maGgala sandeza jhelakara Ananda se prabhu ke mArga meM aao| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga -6 ] www.vitragvani.com Aja hI anubhava kara santoM kA tujhe AzIrvAda hai antara meM parama sarvotkRSTa prema lAkara AtmA ko jAnane se Anandasahita vaha anubhava meM AtA hai / zrIguru kahate haiM ki - are mumukSujIvoM ! tumhArA hita karane ke liye, Ananda kA anubhava karane ke liye, dhIre-dhIre nahIM parantu zIghra - abhI hI AtmA kA utkRSTa prema karo... antara meM AtmA kI dhuna jagAkara Aja hI use anubhava meM lo... usameM vilamba mata karo / ' abhI dUsarA aura AtmA bAda meM' - aisA vilamba mata karo, sabakA prema chor3akara AtmA kA prema Aja hI karo / AtmA ke hita ke kArya ko gauNa mata kro| abhI hI hita kA avasara hai, hita ke liye abhI hI uttama coghar3iyA hai / RSabhadeva bhagavAna ke jIva ko samyaktva kA upadeza pradAna karate hue munirAja ne kahA thA ki re grahaNa kara samyaktva ko, tatprApti kA hai kAla yaha ! tat gRhANa Adya samyaktvaM tatlabdhaye kAla eSa te ! -- [3 aura turanta hI usa jIva ne samyaktva ko grahaNa kiyA... usI prakAra he jIva ! zrIguru kA upadeza prApta karake tU bhI Aja hI samyaktva ko grahaNa kara / tere hita ke liye santoM kA tujhe AzIrvAda hai / * r Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 4 ] [samyagdarzana : bhAga-6 6 tere hita ke liye santoM kA tujhe apUrva AzIrvAda hai kI na sukhI hone kA AzIrvAda - BSE atIndriyasukha, vaha AtmA kA svayaM kA svabhAva hai, usa sukha ke liye use dUsarI kisI sAmagrI kI AvazyakatA nahIM pdd'tii| ahA! AtmA kA aisA svAdhIna atIndriyasukha kise nahIM rucegA? rAgarahita isa mahAna Ananda kI vArtA sunate hue kisa mumukSu ke hRdaya meM Ananda nahIM hogA? mumukSu jIva kisI bhI bAhya padArtha se rahita AtmA ke sukha ko utsAha se svIkAra karatA hai ki vAha ! yaha to mujhe parama iSTa hai, AtmA kA sukha mujhe atyanta priya hai-isa prakAra bhava-duHkha se thakA huA jIva, AtmA ke svabhAva-sukha ko utsAha se svIkAra karatA hai| isa prakAra utsAha se apane svabhAva -sukha ko svIkAra karatA huA vaha mumukSu, usa svabhAva meM utarakara samyagdarzana prApta karatA hai aura atIndriyasukha kA svAda cakha letA hai| ahA! kundakundasvAmI ne aura sarva santoM ne hRdaya kholakholakara jo sukha ke gIta gAye haiM, usa sukha ke anubhava kI kyA bAta ! bhagavAna mahAvIra ke mArga ke atirikta aisA sukha dUsarA kauna batAye? zrIguru AzIrvAda dete haiM ki he bhavyajIvoM! mahAvIra ke mArga ko sevana karo aura AtmA ke sukha ko prApta kro| abhI bhagavAna ke mokSa ke DhAI hajAra varSa kA maGgala utsava cala rahA hai| jisa prakAra bujurga maGgala prasaGga para AzIrvAda dete haiM ki tuma sukhI hoo! usI prakAra Ananda rasa ko pInevAle vItarAgI santa mokSa sAdhane ke maGgala prasaGga para AzIrvAda dete haiM ki he Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [5 bhavya! tU jJAnacetanArUpa hokara sAdi-ananta kAla tere caitanyasukha ko bhoga! tere sukhasvabhAva ko pahacAna kara tU sukhI ho| aisA sukhI ho ki punaH ananta kAla meM kabhI du:kha nahIM aave| AtmA kA atIndriyajJAna, ekAnta sukha hai| jJAnasvabhAva jahA~ hai, vahA~ sukhasvabhAva bhI hai hI; isalie guNabheda na karo to jo jJAna hai, vahI sukha hai / jo atIndriyajJAnarUpa se pariNamita AtmA, vaha svayaM hI atIndriyasukharUpa hai| AtmA meM jJAnapariNamana ke sAtha sukhapariNamana bhI zAmila hI hai| sukharahita jJAna yA jJAnarahita sukha nahIM hotA hai| koI kahe ki hameM AtmA kA jJAna nahIM parantu hama sukhI haiM, to atIndriyajJAna ke binA usakA sukha, vaha saccA sukha nahIM hai; usane mAtra bAhya viSayoM meM sukha kI kalpanA kI hai aura vaha kalpanA mithyA hai| viSayoM kI AkulatA meM sukha kaisA? sukha to atIndriyajJAna meM hai| jJAna ke binA sukha nahIM hotaa| ___ koI kahe ki hameM jJAna huA hai parantu sukha nahIM hai-to usane bhI mAtra indriyajJAna ko hI jJAna mAnA hai, vaha saccA jJAna nahIM hai| jJAna to AkulatArahita sukhasvarUpa hotA hai| sukha ke vedanarahita kA jJAna kaisA? vaha jJAna nahIM parantu ajJAna hai| ___ isa prakAra jJAna aura sukha, ye donoM AtmA kA svabhAva hai| prabho! terA jJAna aura terA sukha donoM acintya, indriyAtIta, adbhuta hai; use pahacAnanevAlA jJAna, indriyoM se pAra hokara atIndriyamahAna jJAnasAmAnya meM jhukakara tanmaya hotA hai aura taba apane meM hI use mahAna sukha kA anubhava hotA hai| aho! aise atIndriya jJAna Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 6] [ samyagdarzana : bhAga-6 aura sukha to merA svabhAva hI hai| maiM mere svabhAva se hI aise mahAna jJAna aura sukharUpa hotA hU~; usameM jagata ke dUsare kisI kI apekSA mujhe nahIM hai / are ! sukha meM tanmaya huI merI jJAnacetanA ko jahA~ rA ke sAtha bhI sambandha nahIM, vahA~ bAhara meM dUsare kisI ke sAtha sambandha kaisA ? isa prakAra dharmI jIva apanI jJAnacetanA meM kisI bhI parabhAva ko nahIM milAtA; zuddha jJAna- upayogarUpa se pariNamatepariNamate vaha mokSa ke mahAna Ananda ko sAdhatA hai| - yaha hai mokSa kA maGgala utsava ! - r Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [7 kara iSTa kI prApti kA upadeza AtmA kA atIndriyasukha, mumukSu ko iSTa hai, usakI prApti kA upadeza hI iSTa-upadeza hai; dUsarA koI upadeza hameM iSTa nahIM lgtaa| atIndriyajJAna aura atIndriyasukha AtmA kA svabhAva hai| usa svabhAva kA pUrNa pariNamana ho, vaha mumukSu kA manoratha hai| zuddhopayoga dvArA usa manoratha kI siddhi hotI hai| ___ iSTa sukha kI prApti meM vighna karanevAlI mohadRSTi thI; AtmA, zuddhopayoga dharmarUpa se pariNamita huA, vahA~ usa vighna kA nAza huA aura iSTa kI prApti huI; isalie iSTa ke sthAnarUpa zuddhopayoga sarvathA prazaMsanIya hai| vaha zuddhopayoga kaba hotA hai? AtmA kA jaisA jJAnAnandasvabhAva hai, vaisA jAnakara svasaMvedana meM le, (arthAta jJAtA-jJeya kI ekarUpatA ho), taba zuddhopayoga hotA hai| AtmA kA svabhAva samajhane ke liye AcAryadeva ne siddha bhagavAna kA utkRSTa udAharaNa diyA hai| (pravacanasAra gAthA 68) jyoM Abha meM svayaMmeva bhAskara uSNa-deva-prakAza hai; tyoM siddha bhI svayaMmeva loka meM jJAnasukha aura deva hai|| jisa prakAra siddha bhagavanta kisI ke avalambana binA svayameva pUrNa atIndriyajJAna-AnandarUpa se pariNamana karanevAle divya sAmarthyavAle deva haiM; usI prakAra samasta AtmAoM kA svabhAva bhI aisA hI hai| ahA! aisA nirAlambI jJAna aura sukhasvabhAvarUpa maiM hU~-aisA lakSya meM lete hI jIva kA upayoga, atIndriya hokara Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 8] [samyagdarzana : bhAga-6 usakI paryAya meM jJAna aura Ananda kA puSpa khila jAtA hai, use koI apUrva... pUrva meM kabhI nahIM anubhava kI huI caitanya zAnti vedana meM AtI hai-mujhameM se hI yaha zAnti AyI hai, maiM aisI zAntirUpa huA, merA AtmA hI aisI pUrNa zAntirUpa hai; isa prakAra Ananda kA agAdha samudra use pratIti meM-jJAna meM-anubhUti meM A jAtA hai; apanA parama iSTa sukha use prApta hotA hai aura aniSTa aisA duHkha dUra hotA hai| -basa, yaha hai mahAvIra prabhu kA iSTa upadeza ! mahAvIra bhagavAna dvArA kathita vastusvarUpa jo samajhatA hai, use aise iSTa kI prApti hotI hI hai| jisa prakAra sUrya ko AkAza meM rahane ke liye kisI stambha ke sahAre kI AvazyakatA nahIM par3atI, use uSNatA ke liye athavA prakAza ke liye koI koyalA yA tela ityAdi IMdhana kI AvazyakatA nahIM par3atI; apane vaise svabhAva se hI vaha AkAza meM nirAlambI uSNatA aura prakAzavAna hai / usI prakAra sukha aura jJAna jisakA svabhAva hai, aisI divyazaktivAle AtmA ko atIndriya jJAna aura AnandarUpa pariNamita hone ke liye kisI rAga, puNya yA indriyaviSayoM kI parAdhInatA nahIM hai; una sabakI apekSA binA svabhAva se hI svayaM svayameva divyajJAna-sukha kI zaktivAlA deva hai; sukha aura jJAna, AtmA kA svabhAva hI hai; usa svabhAva kI prApti vaha iSTa hai| dharmI ko apanA aisA jJAna Anandamaya sahajasvabhAva hI iSTa-priya meM priya hai| jise caitanyapada iSTa lagA, use jagata meM dUsarA kucha iSTa nahIM lgtaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga-6 ] -- www.vitragvani.com [9 aho! merA atIndriya svabhAva hI mujhe anukUla aura iSTa hai| usake avalambana se hI mujhe sukha hai / -- * mere jJAna - sukha ke liye mujhe indriyoM ityAdi dUsare kA avalambana lenA par3e to vaha parAdhIna hone se mujhe pratikUla hai, vaha iSTa nahIM parantu aniSTa hai, duHkharUpa hai| aho, priya vIranAtha ! vItarAga upadeza dvArA aisA sundara hamArA iSTa svabhAva darzAkara Apane jo acintya upakAra kiyA hai, use smaraNa karate hue bhI hamArA hRdaya Apake prati arpita ho jAtA hai / aho, sarvajJa arihantoM ne pragaTa kiyA huA AtmA kA rAgarahita svAdhIna atIndriya mahAna sukha, vaha kise nahIM rucegA ? aisA sukha kauna mumukSu Ananda se sammata nahIM karegA ? sarvajJa kA aisA indriyAtIta sukha, vaha AtmA kA svabhAva hI hai - aisA jAnate hue mumukSu bhavya AtmA prasannatA se usakA svIkAra karatA hai, isalie indriya viSayoM meM se (aura usake kAraNarUpa puNya tathA zubharAga meM se ) use sukhabuddhi chUTa jAtI hai - aise sukha ko zraddhA meM lene se svabhAva ke Ananda ke vedanasahita samyagdarzana hotA hai / aho, vIranAtha parama sarvajJadeva ! aise atIndriya jJAna - sukharUpa se Apa pariNamita hue ho aura Apake aise parama iSTa AtmA ko pahicAnakara, usakA svIkAra karane se hamArA pUrNa jJAnAnanda se bharapUra AtmasvabhAva hameM pratIti meM A jAtA hai, mokSasukha kA namUnA svAda meM A jAtA hai... ki jo hameM parama iSTa hai / isa prakAra iSTa prApti ke mahA AnandapUrvaka hama Apako namaskAra karake Apake maGgala mArga meM cala rahe haiN| jaya mahAvIra ! Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 10] [samyagdarzana : bhAga-6 samyagdarzana kI ArAdhanA kA upadeza zrI AcAryadeva ne darzanaprAbhUta meM samyagdarzana kI parama mahimA samajhAkara usakI ArAdhanA kA upadeza diyA hai aura aisI ArAdhanA karanevAle ko ArAdhaka jIvoM ke prati kitanA vinaya-bahumAna hotA hai, yaha bhI bahuta sarasa samajhAyA hai| zrI kundakundAcAryadeva, zAntarasa meM jhUlate santa, jainazAsana ke stambha, jinhoMne isa paMcama kAla meM videhakSetra ke sAkSAt tIrthaGkara sImandhara paramAtmA kA sAkSAtkAra huA, unhoMne isa aSTaprAbhRta zAstra kI racanA kI hai| isameM pahale darzanaprAbhRta meM samyagdarzana kI pradhAnatA kA sarasa varNana kiyA hai| samyagdarzana ke binA jIva ananta kAla se saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai| are! bAhya bhAvoM se saMsAra meM paribhramaNa karate-karate tIrthaMkara kA AtmA bhI thakA... isalie AyA antara meM! ahA! tIrthaMkara jisa bhavabhramaNa se Darakara antara meM Aye aura samyagdarzana karake bhavabhramaNa se chUTe, usa saMsAra duHkha se, he jIva! yadi tujhe bhaya ho aura tU usase chUTanA cAhatA ho to AtmA ko pahacAna kara samyagdarzana kr| dUsare cAhe jitane upAya jIva kare parantu samyagdarzana binA bhavabhramaNa nahIM mitttaa| darzanaprAbhRta kI pahalI gAthA meM maGgalAcaraNa karake AcAryadeva ne zrI jinavaravRSabha ko tathA vardhamAna tIrthaGkara ko namaskAra kiyA hai... aura darzana kA mArga kahane kI pratijJA kI hai| darzana kahane se (Azaya hai) samyagdarzana; vaha dharma kA mUla hai athavA darzana Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [11 kahane para jinamArga; usa jinamArga meM sarvajJadeva kaise hote haiM? munidazA kaisI hotI hai ? sUtra kaise hote haiM ? yaha saba AcAryadeva ne samajhAyA hai| jinamArga meM ratnatrayarUpa bhAvazuddhisahita digambara jinamudrA hotI hai - aisI munidazA hai| usase viruddha dUsarI kisI mudrA ko jinamArga meM munidazArUpa se samyagdarzana svIkAra nahIM krtaa| ratnatrayamArgarUpa se pariNamita AtmA vaha svayaM 'mArga' hai, vaha svayaM jinadarzana hai| * moha, AtmA kA zatru hai; use samyaktvAdi dvArA jo jItatA hai, vaha jina hai| * avratI samyagdRSTi ne bhI samyagdarzana dvArA mithyAtvAdi ko jItA hai, isalie ve bhI jina haiN| * aise samyagdRSTi jinoM meM zreSTha zrI gaNadharadeva ityAdi muni haiM; isalie ve 'jinavara' haiM aura * aise jinavara-munivaroM meM bhI pradhAna zrI tIrthaGkaradeva haiM, ve 'jinavaravRSabha' hai| isa prakAra jinavaravRSabha vizeSaNa samasta tIrthaGkaroM ko lAgU par3atA hai| ___-aise jinavaravRSabha tIrthaGkara ananta hue... bharatakSetra kI isa caubIsI meM pahale RSabha tIrthaGkara hue aura antima vardhamAna tIrthaGkara hue... isa prakAra pahale-antima aura bIca ke samasta tIrthaGkaroM ko namaskAra karake, unake dvArA kathita jo mArga, use AcAryadeva ne prasiddha kiyA hai, usakA hI nAma darzana hai| ahA! acche kAla meM to kitane hI muni isa bharatakSetra meM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 12] [samyagdarzana : bhAga-6 vicarate the| abhI to muni ke darzana bhI durlabha ho gaye haiN| munidazA kaisI adbhuta hai, use pahicAnanevAle bhI virale haiN| sarvajJa bhagavAna ne gaNadharAdi ziSyajanoM ko mokSa ke kAraNarUpa jisa dharma kA upadeza diyA hai, usa dharma kA mUla samyagdarzana hai| dharma kI vyAkhyA cAra prakAra se hai (1) vastusvabhAvarUpa dharma, (2) uttama kSamAdi dazavidha dharma, (3) samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa dharma aura (4) jIvarakSArUpa dharma (ahiMsArUpa dhrm)| -aise aneka prakAra se dharma kI prarUpaNA hai, una sabameM samyagdarzana kI pradhAnatA hai, samyagdarzanapUrvaka hI vaha dharma hotA hai| samyagdarzana binA ina cAra meM se eka bhI prakAra nahIM hotaa| jahA~ cAra meM se eka prakAra kahA ho, vahA~ bAkI ke tIna bhI usameM hI garbhita hote haiN| isalie nizcaya se sAdhane para una cAroM meM eka hI prakAra hai| usakA vivecana :__ (1) vastusvabhAvarUpa dharma-jIva vastu jJAna-darzanamaya cetanAsvarUpa hai, vaha cetanA zuddhatArUpa se pariName, vaha usakA svabhAva hai| usa zuddhacetanArUpa dharma meM krodhAdi ke abhAvarUpa uttama kSamAdi dharma A jAte haiN| samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa dharma bhI usameM hI A jAtA hai| saMklezapariNAma ke abhAva se vItarAgabhAvarUpa jIvarakSA bhI usameM A gyii| isa prakAra nizcaya se bhinna-bhinna cAra prakAra ke dharma nahIM; eka hI prakAra hai| moha -kSobharahita zuddha cetanApariNAma, vahI jinezvaradeva se kathita dharma hai| (2) uttamakSamAdirUpa dasa dharma-AtmA, krodhAdi Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] kaSAyarUpa na ho aura apane akaSAyasvabhAva meM sthita rahe - aise uttama kSamArUpa dharma meM zuddha cetanA A gayI; samyagdarzana-jJAna - cAritra bhI A gaye aura saMklezapariNAma ke abhAvarUpa jIvarakSA bhI A gyii| [ 13 ( 3 ) samyagdarzana - jJAna - cAritrarUpa dharma - isa nirmala -pariNati meM bhI zuddha cetanA ityAdi tInoM prakAra samAhita ho jAte haiM kyoMki samyagdarzanAdi tInoM rAgarahita haiM / ( 4 ) jIvarakSArUpa dharma-krodhAdi saMklezapariNAma dvArA apane yA para ke AtmA ko nukasAna - duHkha - kleza na ho aura kaSAyarahita nirmalapariNAma rahe, isakA nAma jIvarakSA hai / isameM bAkI ke tInoM prakAra A jAte haiM / paramArtha jIvarakSA meM apane jIva kI cetanA ko mohabhAvoM se ghAta nahIM karanA, vaha bhI A jAtA hai kyoMki mohabhAva, vaha jIva kI hiMsA hai / isa prakAra dharma kI zuruAta ke aneka prakAra hone para bhI, nizcaya se sAdhA jAye to dharma kA eka hI prakAra hai aura vaha dharma, zuddha AtmA ke anubhavarUpa samyagdarzanapUrvaka hI hotA hai / vyavahAranaya bheda se tathA anya ke saMyoga se kathana karatA hai, isalie usake aneka bheda haiM : isalie vyavahAra se dharma kA varNana bhI aneka prakAra se kiyA hai| kisI samaya prayojanavaza ekadeza ko sarvadeza kahanerUpa vyavahAra hai tathA kisI samaya anya kA saMyoga dekhakara eka vastu meM anya vastu kA AropaNa karanerUpa vyavahAra hai / jaise ki, jIva ke nirvikAra svabhAvarUpa jo zuddha cetanApariNAma Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 14] [samyagdarzana : bhAga-6 hai, vaha nizcayadharma hai aura usake sAtha vartate mandakaSAyarUpa zubhapariNAma yA dehAdi kI bAhya kriyA meM bhI dharma kA Aropa karanA, vaha vyavahAra hai| vastutaH to vaha dharma nahIM, parantu vahA~ nizcayadharma pragaTa huA hai, usake upacAra se usake sAtha ke zubharAga ko yA deha kI kriyA ko bhI dharma kahA jAtA hai-aisA vyavahAra hai| isI prakAra ratnatraya ityAdi meM bhI nizcaya-vyavahAra samajhanA aura usameM pRthakkaraNa karake jo nizcayadharma hai, vahI satyadharma hai-aisA jAnanA aura isake atirikta dUsare ko dharma kahanA, vaha upacAramAtra hai; satya nahIM-aisA jAnakara usakA Azraya chodd'naa| pahale jise dharma ke sacce svarUpa kI khabara bhI na ho, vaha usakA AcaraNa to kahA~ se karegA? isalie zraddhA, vaha dharma kA mUla hai| jaise mUla ke binA vRkSa ko DAliyA~, pattiyA~ kahA~ se hoMge? usI prakAra darzana arthAt zraddhA-usake binA jIva ko samyagjJAna -cAritra yA kSamA ityAdi koI dharma saccA nahIM hotaa| isa prakAra 'darzana' jisakA mUla hai-aisA dharma, bhagavAna jinavara ne gaNadhara Adi ziSyoM ko upadezA hai-aisA dharma sunakara satpuruSa apane hita ke liye AdarapUrvaka usakI upAsanA karo aura usase viruddha mArga ko chodd'o| -dharma kA mUla samyagdarzana kyA hai ?samyagdarzana, vaha jIva kA antaraGgabhAva hai| upAdhirahita zuddhajIva ko sAkSAt anubhava meM lekara usameM AtmabuddhirUpa pratIti, vaha samyagdarzana hai, vaha nizcaya se eka hI prakAra kA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [15 samyaktva, vaha AtmAbhimukha pariNAma hai| zuddhanaya dvArA huI AtmA kI anubhUti, vaha samyagdarzana kA mukhya cihna hai| aisI zuddhAtmA kI anubhUti, samyagdRSTi ko hI hotI hai; mithyAdRSTi ko nahIM hotii| samyagdarzana hote samaya pratyeka samyagdRSTi ko zuddhanaya dvArA AtmA kA nirvikalpa svasaMvedana hotA hai, usameM apUrva zAnti ke vedanasahita apanA AtmA sacce svarUpa se jJAta hotA hai; pazcAt usakI cetanApariNati, vikalpa ke samaya bhI usase bhinna hI vartatI hai, vaha apane svarUpa ko chor3atA nahIM hai| samyagdarzana ke nimittoM meM antaraGga to mithyAtvAdi prakRtiyoM kA upazamAdi hai aura bAhya nimittoM meM sAkSAt tIrthaGkaradeva ke darzana, jJAnI dharmAtmA guruoM kA satsaGga, zrI jinendradeva ke kalyANaka ityAdi mahimA kA dekhanA, jAtismaraNa honA, tIvra vedanA kA anubhava, devoM kI Rddhi kA darzana, dharma kA zravaNa ityAdi aneka haiN| aise nimitta ke prasaGga ke samaya yadi apane pariNAma ko antara meM AtmA ke sanmukha kare to samyagdarzana hotA hai| samyagdarzana hone para AtmA meM kyA hotA hai? samyagdarzana meM AtmA kA jo Anandarasa hai, usakA svAda AtA hai; ananta guNa ke svAda se gambhIra aisI apUrva caitanya -zAnti svasaMvedana meM A jAtI hai| anubhUti meM jJAna, indriyAtIta arthAt atIndriya hone se vaha svasaMvedana pratyakSa hai; ananta kAla meM nahIM anubhava kiyA huA, rAgarahita apUrva Atmika Ananda kA vedana usameM hotA hai| AtmA svayaM apane meM zAntarasa ke samudra meM aisA sthira hotA hai ki jahA~ duHkha kA yA AkulatA kA nAma Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 16] [samyagdarzana : bhAga-6 nizAna nahIM rhtaa| aise anubhavavAlA jo samyagdarzana hai, vaha dharma kA mUla hai| aho ! usakI apAra mahimA hai| ___ zuddhAtmA kI anubhUti, vaha samyaktva kA mukhya cihna hai-isameM jJAna kI paryAya ko samyaktva kA lakSaNa khaa| usa anubhUti ko hI samyaktva kahanA, vaha vyavahAra hai| vyavahAra kyoM? kyoMki eka guNa kI paryAya kA Aropa dUsare guNa kI paryAya meM kiyA; isalie vaha vyavahAra hai| samyagdarzana pariNAma ko sIdhe pahicAnanA, vaha nizcaya aura anubhUti ke pariNAma se samyagdarzana pariNAma kA anumAna karanA, vaha vyavahAra hai| -aisI anubhUti kI parIkSA, sarvajJa ke Agama se, pratyakSapUrvaka ke anumAna se tathA svAnubhavapratyakSa se kI jA sakatI hai; indriyajJAna dvArA use nahIM pahicAnA jA sakatA kyoMki vaha atIndriya bhAva hai| vahA~ svayaM apanI anubhUti kA nirNaya karanA to apane svasaMvedana pratyakSa kI pradhAnatA se spaSTa ho jAtA hai aura sAmanevAle kI parIkSA usa prakAra ke anubhava kA varNana Ave, vaisI vANI ityAdi se ho sakatA hai; dhArAvAhI svarUpa isakA kaise calatA hai, isase dharmI ke dharma kA anumAna ho jAtA hai| jise apanA anubhava huA ho, vahI dUsare ke anubhava kA vAstavika anumAna kara sakatA hai| __chadmastha dharmAtmA ko svayaM kA nirNaya to svasaMvedana pratyakSa se hotA hai parantu sAmanevAle kA pratyakSa nahIM hotaa| anumAna se nirNaya ho ki ise aisA anubhava huA hai; isa prakAra pratyakSa dvArA svayaM kI aura anumAna dvArA dUsare kI parIkSA karake nirNaya ho sakatA hai| samyagdarzana hone kA nizcaya na ho sake-aisA ekAnta kahanA, vaha mithyAtva hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [17 ahA! samyagdarzana hone para sampUrNa AtmA palaTa gyaa| mAtra duHkha meM se chUTakara atIndriyasukha huA; azAnti aura AkulatA miTakara parama zAnti kA vedana huA; saMsAradazA kI ora kA pariNamana chUTakara mokSapariNamana zuru huA; ajJAna miTakara atIndriya -jJAna pragaTa huA-aise to ananta guNoM kA nirmala kArya anubhUti meM eka sAtha samAhita hotA hai| aho! jo apUrva anubhava ananta kAla meM nahIM huA thA, usake hone para AtmA kI sampUrNa dazA palaTa gayI; mAno sampUrNa AtmA hI nayA ho gayA! ananta saMsAra ko chedakara mokSa ke paMtha meM lgaa| siddhapada kA sAdhaka huA aura usakI svayaM ko khabara na par3e-aisA kahanA to samyaktva ke mArga ko lopa karane jaisA hai| are! yadi svayaM ko patA na par3e to usane sAdhA kyA? jisase alpa kAla meM mukti hogI-aisI pratIti ho aura jisake AtmA meM se karma jAU~... jAU~... ho rahe hoM, jisakI pariNati kA pariNamana, muktasvabhAva ke prati Dhala rahA ho, pratikSaNa jise sAdhakadazA bar3hatI jAtI ho-use apanI dazA kI pratIti na hoaisA kaise bane? svasaMvedana meM koI agAdha tAkata hai-usakI kalpanA bhI ajJAnI ko nahIM ho sktii| cidAnandatattva kA bhAna hone para, samyagdRSTi dharmAtmA ko apane svarUparUpa dharma kI parama prIti huI-usameM hI tanmayatA huI aura anya saba meM Atmabuddhi chUTa gayI, arthAt use sarva paradravyoM ke prati sahaja vairAgya huaa| paramasukharUpa ratnatraya ke prati utsAha kA vega huA, vaha saMvega; aura duHkhamaya parabhAvoM ke prati vairAgya huA, vaha nirveda; samyagdRSTi ko aise saMvega-nirveda hote haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 18] [samyagdarzana : bhAga-6 dharmI ko dharma kA aisA prema hotA hai ki aho! jinake pratApa se aisA apUrva samyaktvasukha prApta huA, una deva-guru ke to hama dAsa haiM / unakA upakAra kabhI nahIM bhulAyA jA sktaa| dharma kI atyanta prIti hone se, usake heturUpa deva-guru-zAstra, caturvidha saMgha ityAdi kI sevA ke kArya meM bhI vaha apanI zakti chupAye binA utsAha se, bhakti se dAsarUpa pravartatA hai| niHzaGkatA, vAtsalya, prabhAvanA ityAdi ATha aGga jaise samyagdRSTi ko hote haiM, vaise mithyAdRSTi ko nahIM hote| aparIkSaka ko UparI dRSTi meM samAnatA lagatI hai, parantu parIkSA kare to dharmI ke antara kI gaharAI kA patA par3e aura saccI parIkSA svayaM ke svAnubhava kI pradhAnatA se hotI hai| sarvajJa ke mArgAnusAra apane ko AtmAnubhava ho, vaha chupA nahIM rhtaa| usakA to samasta jIvana hI alaga prakAra kA ho jAtA hai| ___ ahA! jise samyagdarzana huA, usa jIva ko zAstra kA jJAna thor3A ho yA tyAga alpa ho, tathApi vaha mArga kA ArAdhaka hai| vaha pratikSaNa karma kI nirjarA karatA hai; sarva zAstra ke paThana kA mUla sAra usane par3ha liyA hai aura jise samyagdarzana nahIM, samyagdarzana kyA cIz2a hai-usakI mahimA kA bhI patA nahIM, vaha bhale cAhe jitane zAstra par3he yA cAhe jaisA tyAgI ho, tathApi pratikSaNa vaha karma bA~dhatA hai; use dharma kI ArAdhanA nahIM hotii| zAstra-paThana yA bAhya tyAga se svayaM kI adhikatA mAnakara, AtmA ke anubhavI-jJAnIdharmAtmA ko jo apane se tuccha samajhatA hai, vaha samyaktva kI mahAvirAdhanA karatA hai| mumukSu ko to aisA hotA hai ki are! dharmAtmA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6 ] [19 ke atIndriya anubhava ke samakSa mere isa paThana kI yA tyAga kI kyA kImata hai ? jisameM samyagdarzana - jJAna - cAritra ityAdi guNa haiM - aise guNavanta dharmAtmA hI sadA vandanIya haiN| dekho, yaha bhagavAna kA mArga ! isakA mUla samyagdarzana hai| aho! dharmAtmA kA svabhAva to apane AtmA ko sAdhane kA hai; use jagata kI koI spRhA nahIM hai, vaha to svayaM apane svabhAvarUpa dharma ko sAdhatA hai parantu jo mArga se bhraSTa haiM aura pApAcArI haiM - aise jIva, dharmAtmA ke Upara bhI doSAropaNa karake svayaM ko unase adhika samajhate haiM / are! apanA abhimAna poSaNa karane ke liye dUsare dharmAtmAoM para mithyA lAMchana lagAte haiM, yaha to mahApApa hai aise jIvoM kI saGgati karaneyogya nahIM hai| I ahA! samyagdarzana kI kImata kyA ? - usakI mahimA kI jagata ko khabara nahIM hai / cAritradazA to dUra, parantu saccI zraddhA bhI abhI to durlabha ho gayI hai| abhI bhale cAritra - pAlana na kara sake, parantu usakI pahicAnasahita zraddhA kare to bhI alpa kAla meM bhava se chuTakArA aayegaa| zraddhA hI viparIta karegA, taba to mArga se bhraSTa hokara saMsAra meM hI bhaTakegA / isalie he bhAI! isa kalikAla meM cAritra ke liye terI vizeSa zakti na ho, to usakI bhAvanA rakhakara bhI sacce mArga kI zraddhA to tU avazya karanA / zraddhAmAtra se bhI terA ArAdhakapanA TikA rahegA aura alpa kAla meM bhava se chuTakArA ho jAyegA, kintu yadi sarvajJa ke mArga kA virodha karegA to ananta bhava meM bhaTakate hue kahIM terA anta nahIM aayegaa| are jIva! sarvajJa paramAtmA dvArA kathita vItarAgI mArga kA Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 20] [samyagdarzana : bhAga-6 sAkSAt AcaraNa tujhase na ho sake to kama se kama itanA to avazya karanA ki yathArtha mArga jaisA hai, vaisI usakI zraddhA rkhnaa| mArga ko viparIta mata mAnanA-aisA kahakara AcAryadeva ne samyakazraddhA para vajana diyA hai| samyakzraddhAvAlA jIva kadAcit cANDAla deha meM ho yA pazu deha meM ho, tathApi vaha bhagavAna ke mArga meM hai aura samyakzraddhArahita jIva, svarga meM deva ho yA bar3A rAjA ho yA rAjapATa chor3akara vratAdi pAlana karatA ho, tathApi rAga ko dharma mAnanevAlA vaha jIva, vItarAga bhagavAna ke mArga se bAhara hai| isalie he jIva! terA hita cAhatA ho to tU vItarAgI jinamArga ko pahicAnakara usakI zraddhA to yathAvat rakhanA; zraddhA meM zithilatA mata krnaa| isa prakAra AcArya bhagavAna ne dharma ke mUlarUpa samyagdarzana kI ArAdhanA kA viziSTa upadeza diyA hai| na dharmo dhArmikaiH binA arthAt dharmAtmA ke binA dharma nahIM hotA--yaha samantabhadrasvAmI kA sUtra hai| jise dharma kA prema ho, use dharmAtmA ke prati prema hotA hI hai| dharmAtmA kA anAdara karanevAlA dharma kA bhI anAdara karatA hai| koI kahe ki dharma kA prema hai, parantu dharmAtmA ke prati prema-utsAha-Adara nahIM AtA, to usa jIva ko vAstava meM dharma kA patA nahIM hai; dharma aura dharmI ko usane atyanta bhinna mAnA hai| isalie vaha guNa-guNI ko sarvathA bhinna mAnanevAle ekAntI-mithyAdRSTi jaisA hai| are! ratnatraya ke ArAdhaka munirAja bhI dUsare munirAja ko dekhane para pramoda se unakA satkAra karate haiM... aho! ye bhI ratnatraya ke ArAdhaka hai-aise ratnatrayadhAraka ke prati pramoda AtA hai| usI prakAra jo samyagdRSTi ho, use dUsare samyagdRSTi ko dekhane para antara meM mahApramoda AtA hai ki vAha ! ye Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [21 bhI svAnubhUtivAle mokSa ke sAdhaka mere sAdharmI haiM, inhoMne bhI apUrva kArya kiyA hai ! yadi dharmAtmA ko dekhakara pramoda na Ave aura IrSyAbhAva ho to samajhanA ki usa jIva ko dharma kA prema hai hI nhiiN| __dharmadRSTi meM jo dharma meM bar3A ho, vahI bar3A aura pUjya hai| laukika dRSTi meM puNya se baDA, vaha baDA kahalAtA hai parantu mokSamArga meM to samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa guNa jisameM hoM, vahI pUjya-vandanIya hai| samyagdarzanarahita bhale cAhe jitanA bar3A ho, tathApi dharma meM usakI bar3epana kI koI kImata nahIM hai| bAhara ke puNya ke ThATha, ve kahIM jIva ko mokSa kA kAraNa nahIM hote; mokSa kA kAraNa to samyagdarzana-jJAna-cAritra hI hote haiM; isalie una guNa ke dhAraka santa hI vandanayogya hai| __ AcAryadeva kahate haiM ki aho! siddhi ko sAdhanevAle aise ratnatrayaguNoM ke dhAraka zIlavanta zramaNoM ko maiM samyaktvasahita zuddhabhAva se vandanA karatA hU~, arthAt mere AtmA ko bhI aise ratnatraya ke zuddhabhAvarUpa pariNamita karAkara maiM mukti ko sAdhatA huuN| vAha ! dekho to sahI!! ratnatraya ke prati AcAryadeva kA pramoda! ratnatraya-saMyukta munirAja ko dekhane para, dharmI ko pramoda AtA hai ki vAha ! dhanya tumhArA jIvana! tumane janmakara avatAra saphala kiyA! jinazAsana meM samyagdarzanAdi guNoM dvArA mahAnatA hai| bAhya vaibhava se nhiiN| tIrthaGkaroM ko bhI ca~vara-chatra ityAdi jo bAhya vibhUti haiM, vaha kahIM vandanIya nahIM tathA usa vibhUti ke kAraNa koI tIrthaGkara vandanIya hai-aisA bhI nahIM; bhagavAna bhI samyagdarzana-jJAnacAritrarUpa guNoM ke vaibhava dvArA hI vandanIya hai| tathA aisI zaGkA bhI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 22] [samyagdarzana : bhAga-6 nahIM karanA ki itanA adhika bAhya vaibhava hone para bhI, bhagavAna vandanIya kaise? bhAI! yaha to indra, mahimA dvArA usakI racanA karate haiM aura bhagavAna ke puNya kA vaisA ThATha hai parantu usa vibhUti kA saMyoga hone para bhI, bhagavAna ko kahIM usake prati moha yA rAga nahIM hai, isalie usa vibhUti ke kAraNa bhagavAna kI sarvajJatA ko yA vItarAgatA ityAdi guNoM ko koI bAdhA nahIM AtI; isalie ananta catuSTaya ityAdi guNoM ke dhAraka tIrthaGkara bhagavanta vandanIya haiN| aise pUjya tIrthaGkara bhagavantoM ne kaisA upadeza diyA? ki jisake dvArA karma kA kSaya ho-aise zuddhopayoga kA upadeza bhagavAna ne diyA hai parantu rAga ke poSaNa kA upadeza bhagavAna ne nahIM diyA hai| jo rAga se lAbha mAnave, vaha upadeza bhagavAna kA nahIM hai| bhagavAna ke zAstra meM to jisase karma kA kSaya hokara mokSa ho, usakA hI upadeza hai| samyagdarzana-jJAna-cAritra aura taparUpa caturvidha ArAdhanA, vaha mokSa kA kAraNa hai| ve cAroM vItarAgabhAvarUpa haiM aura jinazAsana meM bhagavAna ne usI kA upadeza diyA hai| aisA mArga jo samajhA, vahI bhagavAna ke upadeza ko samajhA hai| aisA upadeza sunakara, he jIvoM! sarva prathama tuma samyagdarzana ko ArAdho, kyoMki mokSArthI jIva ko sAra meM sAra aisA jo ratnatraya, usakA mUla samyagdarzana hai; isalie jinazAsana meM usakI ArAdhanA sarva prathama karanA cAhie-aisA santoM kA upadeza hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga-6] www.vitragvani.com [23 kevalI bhagavAna kI kSAyikI kriyA. sarvajJa kA nirNaya karanevAlA jJAna bhI udaya se bhinna par3akara kSAyikabhAva kI ora pariNamita hone lagA aho, sarvajJa tIrthaGkaradeva ! ApakI divyatA vAstava meM AzcaryakArI hai... karma kA udaya bhI Apako mokSa kA kAraNa hotA hai, bandha kA kAraNa nahIM hotA / Apake kevalajJAna ke kisI acintya prabhAva ke kAraNa, udaya kI kriyAyeM bhI Apako to mokSa kA hI kArya kara rahI haiM, kyoMki udaya ke kAla meM Apako karma kA bandhana kiJcit bhI nahIM hotA, apitu karma kA kSaya hI hotA jAtA hai; isalie ve udaya kriyAyeM bhI Apake liye to kSAyikI kriyA hI hai / - to he bhagavAna! Apake acintya kevalajJAna kA svIkAra karanevAlA hamArA samyagjJAna, vaha bhI moha kA kSaya karatekarate mokSa kI ora jAye- isameM kyA Azcarya hai ? prabho ! mokSa ke mArga meM car3he hue hamAre jaise sAdhaka hI ApakI kriyAoM ko kSAyikI kriyArUpa se svIkAra kara sakate haiN| he sarvajJadeva ! udaya ke samaya bhI Apako kSAyikabhAvoM se jisane pahicAna liyA, usakA jJAna, udayabhAvoM se bhinna `par3akara kSAyikabhAva kI ora gatizIla huaa| (- pravacanasAra, gAthA 43 Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 24] [samyagdarzana : bhAga-6 / samyaktva mahimA he vatsa! tU parama bhakti se samyaktva ko bhaja zrI sakalakIrti-zrAvakAcAra ke gyArahaveM adhyAya meM aSTaguNa -sahita aura sarva doSarahita, aise zuddha samyaktva kI parama mahimA batalAkara, usakI ArAdhanA kA upadeza diyA hai| usameM 108 zloka haiM, unakA dohana yahA~ diyA hai| * jo mUDhajIva vItarAga jinamArga kA sevana chor3akara mithyAmArga ke sevana dvArA AtmakalyANa ko cAhatA hai, vaha jIvita rahane ke liye jahara khAnevAle jaisA mUrkha hai| * budhajana alpa jJAna pAkara usakA mada nahIM karate; are! pUrva ke mahAna zrutadharoM ke samakSa merA yaha alpa jJAna kisa hisAba meM hai? * are! kSaNabhara meM naSTa ho jAnevAle aise isa zarIra bala kA abhimAna kyA? *vicitra adbhuta samyagdarzana-kalA ke samakSa laukika sundara lekhanAdi kalA kA abhimAna karanA, vaha bhI azubha hai| * jaise malina darpaNa meM mukha dikhAyI nahIM detA; usI prakAra moha se malina mithyAzraddhA meM AtmA kA saccA rUpa dikhAyI nahIM detA, mukti kA mukha usameM dikhAyI nahIM detaa| * jaise nirmala darpaNa meM manuSya apane rUpa ko avalokana karate haiM; isI prakAra samyaktvarUpI nirmala darpaNa meM dharmI jIva, mukti kA mukha dekhate haiM, arthAt apanA saccA rUpa dekhate haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6 ] * samyagdarzanasahita jIva vizeSa jJAna-vratAdi binA bhI indratIrthaGkara ityAdi vibhUti ko pAtA hai / [25 * jJAna-cAritrAdi kA mUla bhagavAna ne samyagdarzana ko kahA hai, usake binA jJAna aura cAritra, vaha ajJAna aura kucAritra hai; isalie mokSa ke lie nirarthaka hai / * vrata-cAritrarahita tathA vizeSa jJAnarahita akelA samyaktva bhI acchA hai-prazaMsanIya hai, parantu mithyAtvarUpI jahara se bigar3e hue vrata - jJAnAdi, ve acche nahIM haiM / * samyaktvarahita jIva vAstava meM pazu samAna hai; janmAndha kI taraha vaha dharma-adharma ko nahIM jAnatA hai| * duHkhoM se bharapUra naraka meM bhI samyaktvasahita jIva zobhatA hai; usase rahita jIva, devaloka meM bhI zobhatA nahIM hai, kyoMki vaha naraka kA jIva to sArabhUta samyaktva ke mAhAtmya ke kAraNa vahA~ se nikalakara lokAloka prakAzaka tIrthanAtha hogA aura mithyAtva ke kAraNa bhoga meM tanmaya usa deva kA jIva, ArtadhyAna se marakara sthAvarayoni meM jAyegA / * tIna kAla aura tIna loka meM samyaktva ke samAna dharma dUsarA koI nahIM; jagata meM vaha jIva ko paramahitakara hai| * samyaktva ke atirikta dUsarA jIva kA koI mitra nahIM hai, dUsarA koI dharma nahIM hai, dUsarA koI sAra nahIM hai, dUsarA koI hita nahIM hai, dUsarA koI pitA-mAtA Adi svajana nahIM aura dUsarA koI sukha nahIM / mitra-dharma-sAra-hita- svajana - sukha, yaha saba samyaktva meM samAhita hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 26] [samyagdarzana : bhAga-6 * samyaktva se alaMkRta deha bhI devoM dvArA pUjya hai parantu samyaktvarahita tyAgI bhI pada-pada para nindanIya hai| * eka bAra samyaktva ko antarmuhUrtamAtra bhI grahaNa karake, kadAcit jIva use chor3a bhI de to bhI nizcit vaha alpa kAla meM (punaH samyaktvAdi grahaNa karake) mukti prApta kregaa| * jisa bhavya ko samyaktva hai, usake hAtha meM cintAmaNi hai, usake ghara meM kalpavRkSa aura kAmadhenu hai| * isa loka meM nidhAna kI taraha samyaktva, bhavya jIvoM ko sukhadAtA hai; vaha samyaktva jisane prApta kiyA, usakA janma saphala hai| * jo jIva, hiMsA chor3akara, vana meM jAkara akelA basatA hai aura sardI-garmI sahana karatA hai parantu yadi samyagdarzanarahita hai to vana ke vRkSa jaisA hai| * samyaktvarahita jIva, dAna-pUjA-vratAdika jo kiJcit puNya karate haiM, ve sarva viphala haiM... viruddha phalavAle haiN| * dRSTihIna jIva kiJcit dayA-dAnAdi puNya karake usake phala meM indriyabhoga pAkara vApasa bhava-bhramaNa meM bhaTakatA hai| * samyaktva ke bala se jo karma sahaja meM naSTa hote haiM, ve karma samyaktva ke binA ghora tapa se bhI naSTa nahIM hote| * samyaktvAdi se vibhUSita gRhasthapanA bhI zreSTha hai kyoMki vaha vrata-dAnAdi se saMyukta hai aura bhAvI nirvANa kA kAraNa hai| * muni ke vratasahita, sarvasaGgarahita, devoM se pUjya aisA nirgrantha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [27 jinarUpa bhI samyagdarzana ke binA zobhA nahIM detaa| (vaha to prANarahita sundara zarIra jaisA hai)| *darzanarahita jIva kabhI nirvANa ko prApta nahIM krtaa| samyaktva se alaMkRta jIva kadAcit cAritrAdi se cyuta ho gayA ho, vaha bhI phira se cAritra pAkara mokSa paayegaa| * jaise netrahIna jIva, rUpa ko nahIM jAnatA; vaise samyaktva cakSurahita andha jIva, deva-guru ko yA guNa-doSa ko nahIM jaantaa| * jaise prANarahita zarIra ko mRtaka kahA jAtA hai; usI prakAra dRSTihIna jIva ko calatA mRtaka kahA jAtA hai| * samyaktvarahita jIva bhale mAtra namaskAra mantra ko hI jAnatA ho, tathApi gautama Adi bhagavanta use samyaktvI kahate haiM aura samyaktvarahita jIva, gyAraha aGga ko jAnatA ho, tathApi use ajJAnI kahA hai| * aho! yaha samyagdarzana hai, vaha jJAna-cAritra kA bIja hai, mukti sukha kA dAtAra hai, upamArahita amUlya hai; use he jIva! tU sukha ke liye grahaNa kr| _*jisane apane samyaktva ratna ko svapna meM bhI malina nahIM kiyA, vaha jIva jagat meM dhanya hai-pUjya hai-vandya hai aura uttama budhajanoM dvArA prazaMsanIya hai| ___ * dRSTi ratnasahita vaha jIva jahA~-tahA~ aneka mahimAyukta aura sarva indriyasukhoM ke madhya meM rahane para bhI, dharmasahita rahatA hai tathA kalyANa paramparAsahita tIna loka ko Azcarya karanevAle dharmacakra dvArA zobhita hotA hai; ananta mahimAyukta, darzanIya aura sukha kI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 28] [samyagdarzana : bhAga-6 khAna aisI tIrthaGkaraprakRti ko bhI vaha uttama dharmAtmA prApta karatA hai| * adhika kyA kahanA? jagata meM jitane sukha haiM, ve saba sarvotkRSTarUpa se samyagdRSTi ko prApta hote haiN| * etat samayasarvasvam etat siddhaantjiivitm| etat mokSagateH bIjaM samyaktvaM viddhi tttvtH|| vidhipUrvaka upAsita kiyA gayA yaha samyaktva, vaha samaya kA sarvasva hai-sarva zAstroM kA sAra hai, vaha siddhAnta kA jIvana hai - prANa hai aura vahI mokSagati kA bIja hai| samyaktva hai vaha sAra hai, hai samaya kA sarvasva vh| siddhAnta kA jIvana vahI aura mokSa kA hai bIja vh| vidhi jAnakara bahumAna se ArAdhanA samyaktva ko| sarva saukhya aise pAoge Azcarya hogA jagata ko|| * zuddha samyaktva ke ArAdhaka dharmAtmA ko mokSasukha prApta hotA hai, vahA~ svarga kI kyA bAta? *niraticAra samyaktva ke dhAraka ko tIna loka meM alabhya kyA hai ? jagata meM use koI alabhya nahIM hai| * samyagdarzana ke pratApa se muniyoM ko aisA mokSasukha hotA hai ki jo svayaMbhU hai; asArabhUta aise indriya-viSayoM se jo pAra hai, dehAdi bhAra se jo rahita hai, upamArahita hai, atyanta sAra hai aura saMsAra se pAra hai; roga-janma-zaGkA-bAdhArahita hai| * aho! yaha samyagdarzana sakala sukha kA nidhAna hai, svarga -mokSa kA dvAra hai| naraka gRha ko banda karanevAlA kivAr3a hai, karmarUpI hAthI ko nAza karane ke liye siMha samAna hai, durita vana Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [29 ko chedanevAlA kuThAra hai aura samasta sukha kI khAna hai| samasta prakAra ke sandeharahita aise samyaktva ko, he bhavya! tU bhaja ! * aho! yaha samyagdarzana hai, vaha mokSaphala denevAlA saccA kalpavRkSa hai| jinavara-vacana kI zraddhA usakA mUla hai; tattvazraddhA usakI zAkhA hai| samasta guNa kI ujjvalatA rUpa jala siJcana dvArA jo vardhamAna hai, cAritra jisakI zAkhAyeM haiM; sarva samiti, ve usake patra-puSpa haiM aura mokSasukharUpI phala dvArA jo phala-phUla rahA hai-aisA samyagdarzana sarvottama kalpavRkSa hai| aho jIvoM! usakA sevana kro| (usakI madhura chAyA lenevAlA bhI mahAbhAgyavAna hai)| __* ve uttama puruSa dhanya haiM, kRtakRtya haiM, tIna loka meM pUjya haiM, ve hI sAra-asAra kA vicAra karane meM catura haiM, pApa-zatru kA vidhvaMsa karanevAle haiM aura sarva sukha ko bhogakara mukti mahala meM padhArate haiM-jo sArabhUta sarva guNoM kA ghara aura ajor3a aise samyagdarzana ko dhAraNa karate haiN| (iti samyaktva mahimA) Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 6 AtmasAdhanA ke liye upayogI bAta prazna : hama zuddhAtmA ko vikalpa meM to lete haiM, parantu usakA phala kyoM nahIM AtA ? uttara : kauna kahatA hai - vikalpa kA phala nahIM AtA ? vikalpa kA phala puNya hai aura vaha phala to AtA hI hai, parantu vikalpa ke phala meM nirvikalpa anubhava cAho to vaha kahA~ se AyegA ? usase to ulTe vikalpa meM hI aTakakara rahanA hogA / tathA dUsarI mUla bAta yaha hai ki zuddhAtmA vAstava meM vikalpa meM AtA hI nahIM; zuddhAtmA to svasanmukha jJAna meM hI AtA hai| vikalpa aura jJAna kA kArya eka nahIM, kintu bhinna hai / anubhava to jJAna ke nirNaya kA phala hai; vikalpa kA nahIM / jJAna ko svabhAvasanmukha karake jo nirNaya kiyA, usakA phala nirvikalpa anubhava hai / prazna : AtmA kI dhAraNA karane ke bAda kaba taka rAha dekhanA ? uttara : jarA bhI rAha nahIM dekhanA | kSaNamAtra meM anubhava kara lenaa| akelI parasanmukha dhAraNA, vaha vAstavika dhAraNA nahIM; AtmA kA saccA nirNaya aura saccI dhAraNA kA bala alpa kAla meM AtmA kA anubhava karAyegA hI / * r Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [31 [ siddhatva ke hetubhUta bhAvanA bhagavAna zrI yativRSabhaAcAryaracita trilokaprajJapti nAmaka prAcIna grantha meM siddhalokaprajJapti nAmaka adhikAra meM siddhatva ke hetubhUta bhAvanA kA AnandakArI varNana gAthA 18 se 65 taka 48 gAthA dvArA kiyA hai| siddhatva ke hetubhUta yaha uttama bhAvanA par3hakara gurudeva ko bahuta pramoda huA thA aura pravacana meM zrotAjanoM ke samakSa usakA varNana kiyA thA, jise sunakara sabako harSollAsa huA thaa| ahA! siddhatva ke hetubhUta bhAvanA se kise Ananda nahIM hogA? isalie vaha AnandakArI bhAvanA yahA~ dI jAtI hai| ___yaha zAstrakartA zrI yativRSabhAcArya, dhavalA-jayadhavalA ke TIkAkAra se bhI prAcIna haiM aura isa bhAvanA adhikAra meM AyI huI bahuta sI gAthAyeM, bhagavAna zrI kundakundAcAryadeva ke samayasAra, pravacanasAra ityAdi zAstroM kI gAthAoM se lagabhaga milatI hai-mAnoM ki unake zAstroM kA dohana karake hI yaha bhAvanA adhikAra racA gayA ho! aisA hI lagatA hai| prophesara hIrAlAlajI jaina isa sambandha meM likhate haiM ki 'isa antima adhikAra meM varNita siddhoM kA varNana aura Atmacintana kA upAya (zuddhAtmabhAvanA), vaha jaina vicAradhArA kI prAcIna sampatti hai|' calo, hama bhI apane AtmA ko siddhatva ke hetubhUta isa bhAvanA meM jor3e : 18- jaise cirasaJcita IMdhana ko pavana se prajvalita agni zIghra hI jalA detI hai; usI prakAra bahuta karmarUpI IMdhana ko zuddhAtmA ke dhyAnarUpI agni kSaNamAtra meM jalA detI hai| 19- jo jIva, darzanamoha aura cAritramoha ko naSTa karake, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 32] [samyagdarzana : bhAga-6 viSayoM se virakta hotA huA, mana ko rokakara AtmasvabhAva meM sthira hotA hai, vaha mokSasukha ko prApta karatA hai| ___ 20-jise rAga-dveSa-moha tathA yogaparikarma nahIM, use zubhAzubha ko bhasma karanevAlI dhyAnamaya agni utpanna hotI hai| 21- zuddhasvabhAva se sahita sAdhu ko darzana-jJAna se paripUrNa dhyAna hai, vaha nirjarA kA kAraNa hotA hai; anya dravyoM se saMsakta dhyAna, nirjarA kA kAraNa nahIM hotaa| 22- antaraGga aura bahiraGga sarva saGga se rahita tathA ananya mana (arthAt ekAgracitta) hokara jo apane caitanyasvabhAvI AtmA ko jAnatA-dekhatA hai, vaha jIva, Atmika cAritra kA AcaraNa karanevAlA hai| 23- jJAna-darzana aura cAritra meM bhAvanA karanI cAhie aura vaha (jJAna-darzana-cAritra) tInoM AtmasvarUpa hai, isalie he bhavya! tU AtmA meM bhAvanA kr| 24- maiM nizcaya se sadA eka, zuddha, darzana-jJAnAtmaka aura arUpI hU~; anya koI paramANumAtra bhI merA nahIM hai| ___ 25- moha merA kiJcit bhI nahIM hai; maiM eka jJAna-darzana - upayogarUpa hI hU~ - aisA jAnatA huuN| - aisI bhAvanA se yukta jIva, aSTa duSTa karmoM ko naSTa karatA hai| 26- maiM parapadArthoM kA nahIM aura parapadArtha mere nahIM; maiM to akelA jJAnasvarUpa hI hU~-isa prakAra jo dhyAna meM cintavana karatA hai, vaha ATha karmoM se mukta hotA hai| 27- citta zAnta hone para indriyA~ zAnta hotI haiM aura indriyA~ Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [33 zAnta hone para AtmasvabhAva meM rati hotI hai aura usase vaha jIva spaSTarUpa se nizcitarUpa se nirvANa ko pAtA hai| 28- maiM deha nahIM, mana nahIM, vANI nahIM aura unakA kAraNa bhI maiM nahIM-isa prakAra ke jo bhAva haiM, ve zAzvata sthAna ko prApta karate haiN| (arthAt jo aisI bhAvanA bhAtA hai, vaha mokSa ko pAtA hai)| ____29- deha kI taraha mana aura vANI pudgaladravyAtmaka paravastu hai-aisA upadeza kiyA gayA hai; aura pudgaladravya, vaha bhI paramANu dravyoM kA piNDa hai| 30- maiM nahIM to pudagalamaya tathA nahIM maiMne una padagaloM ko piNDarUpa kiyA, isalie maiM deha nahIM aura usa deha kA kartA nhiiN| 31- isa prakAra jJAnAtmaka, darzanabhUta, atIndriya, mahAartha, nitya, nirmala, aura nirAlamba zuddha AtmA kA cintana karanA caahie| 32- maiM parapadArtha kA nahIM; ve parapadArtha mere nahIM; jJAnamaya akelA hU~-isa prakAra jo dhyAna meM dhyAtA hai, vaha jIva, AtmA ko dhyAtA hai| 33- isa prakAra jAnakara jo vizuddha AtmA utkRSTa AtmA ko dhyAtA hai, vaha anupama apAra atIndriya (ananta catuSTayAtmaka) sukha ko pAtA hai| dekho, yaha siddhapada ke hetubhUta bhAvanA calatI hai| isa bhAvanA se mokSasukha prApta hotA hai| 34- maiM parapadArthoM kA nahIM aura parapadArtha mere nhiiN| isa jagata meM merA koI bhI nahIM-isa prakAra jo bhAvanA bhAtA hai, vaha sampUrNa kalyANa ko pAtA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 34] [ samyagdarzana : bhAga-6 35- isa Urdhva-adho aura madhyaloka meM koI bhI parapadArtha merA nahIM hai| isa jagata meM koI bhI merA nahIM hai-aisI bhAvanA se yukta jIva, akSaya sukha ko pAtA hai / 36- jo jIva, mada-mana-mAyA se rahita tathA lobha se rahita aura nirmalasvabhAva se yukta hotA hai, vaha akSaya sthAna ko pAtA hai / 37- dehAdika meM jise paramANumAtra bhI mUrcchA hai, vaha jIva bhale sarva Agama kA dhArI ho, tathApi svakIya-samaya ko vaha nahIM jaantaa| 38- isalie mokSa ke abhilASI jIvoM ko deha meM jarA bhI rAga nahIM karanA; deha se bhinna indriyAtIta AtmA kA dhyAna krnaa| 39- deha meM sthita, deha se kiJcita nyUna, deha se rahita zuddha, dehAkAra aura indriyAtIta AtmA dhyAtavya hai / 40- jisake dhyAna meM jJAna dvArA nijAtmA yadi bhAsita nahIM hotA to use dhyAna nahIM parantu pramAda athavA moha-mUrcchA hI haiaisA jAnanA / 41- moma se rahita saMcA ke andara ke AkAza jaise AkAravAle, ratnatrayAdi guNoM se yukta, avinazvara aura jIvaghana - dezarUpa aise nijAtmA kA dhyAna karanA caahie| 42- jo sAdhu nitya udyogazIla (upayukta) hokara isa AtmabhAvanA kA AcaraNa karatA hai, vaha alpa kAla meM hI sarva duHkha se mukta hotA hai| 43- karma-nokarma meM -- yaha maiM hU~' aura maiM - AtmA, karma nokarmarUpa hU~ - isa prakAra kI buddhi se prANI ghora saMsAra meM ghUmatA hai / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [35 44- jo mohakarma kA kSaya karake tathA viSayoM se virakta hokara aura mana ko rokakara svabhAva meM samAvasthita hotA hai, vaha jIva, karmabandhanarUpa sA~kala se chUTa jAtA hai| 45- jo prakRti-sthiti-anubhAga aura pradezabandha se rahita AtmA hai, vahI maiM hU~-aisA cintana karanA cAhie tathA usI meM sthira bhAva karanA caahie| ____46- jo kevalajJAnasvabhAvI hai, kevaladarzanasvabhAvI hai, sukhamaya hai aura kevalavIryasvabhAvI hai, vaha maiM hU~-aisA jJAnI cintavana karatA hai| 47- jo jIva sarva saGga se rahita hokara apane AtmA ko AtmA dvArA dhyAtA hai, vaha alpa kAla meM sarva du:khoM se chuTakArA pAtA hai| 48- jo bhayAnaka saMsArarUpI mahAsamudra meM se nikalanA cAhatA hai, vaha isa prakAra jAnakara zuddhAtmA kA dhyAna karatA hai| ____49- pratikramaNa, pratisaraNa, pratiharaNa, dhAraNA, nivRtti, nindana, garhaNa aura buddhi-ina sabakI prApti nija AtmabhAvanA se hotI hai| ____50- darzanamoha granthi ko naSTa karake, yadi zramaNa, rAga-dveSa kA kSaya karatA huA, sukha-du:kha meM samabhAvI hotA hai to akSayasukha ko prApta karatA hai| ___51- deha aura dhana meM yaha 'maiM' aura 'yaha mere' aise mamatva ko jo nahIM chor3atA, vaha mUrkha-ajJAnI jIva, duSTa aSTakarmoM se ba~dhatA hai| _____52- puNya se vibhava, vibhava se mada, mada se matimoha, matimoha se pApa hotA hai; isalie puNya ko bhI chor3anA caahie| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 36] [samyagdarzana : bhAga-6 53- jo paramArtha se bAhya hai, vaha jIva, saMsAragamana ke aura mokSa ke hetu ko nahIM jAnatA huA ajJAna se puNya kI icchA karatA hai| ___54- puNya aura pApa meM koI bheda nahIM-aisA jo nahIM mAnatA, vaha moha se yukta hotA huA ghora tathA apAra saMsAra meM bhramatA hai| 55- mithyAtva, ajJAna, pApa aura puNya unakA tInoM prakAra se tyAga karake, yogiyoM ko nizcaya se zuddhAtmA kA dhyAna karanA caahie| ___56- jIva pariNAmasvabhAvarUpa hai, vaha jaba zubha athavA azubha pariNAmarUpa se pariNamatA hai, taba zubha aura azubha hotA hai aura jaba zuddhapariNAmarUpa pariNamatA hai, taba zuddha hotA hai| ___57- dharmarUpa pariNamita AtmA, yadi zuddha upayogayukta ho to nirvANasukha ko pAtA hai aura yadi zubhopayoga se yukta ho to svargasukha ko pAtA hai| 58- azubhodaya se AtmA kumanuSya, tiryaJca athavA nArakI hokara sadA hajAroM duHkhoM se pIr3ita hotA huA saMsAra meM atyanta bhramaNa karatA hai| ____59- zuddhopayoga se prasiddha aise arihanta tathA siddhoM ko atizaya, AtmA se hI samutpanna, viSayAtIta, anupama, ananta, aura vicchedarahita sukha hotA hai| ___60- rAgAdi saMga se mukta aise muni, aneka bhavoM meM saJcita kiye huye karmarUpI IMdhanasamUha ko zukladhyAna nAmaka dhyAna dvArA zIghra bhasma karate haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [37 61- jaba taka hRdaya meM AtmasvabhAvalabdhi prakAzavAna nahIM hotI, taba taka hI jIva, zubha-azubhajanaka aise saGkalpavikalparUpa karma ko karatA hai| ____62- bandhoM ke svabhAva ko, AtmA ke svabhAva ko jAnakara, jo bandhoM meM anurakta nahIM hotA, vaha jIva, karmoM se chuTakArA karatA hai| ___63- jaba taka AtmA aura Asrava, ina donoM ke vizeSa-antara ko nahIM jAnatA, taba taka vaha ajJAnI jIva, viSayAdi meM pravartamAna rahatA hai| ___64- jJAnI jIva aneka prakAra ke pudgaladravya ko jAnatA hone para bhI, paradravya-paryAyarUpa pariNamita nahIM hotA, unheM grahaNa nahIM karatA, aura unarUpa utpanna nahIM hotaa| 65- jo vimUr3hamati AtmA, paradravya ko zubha athavA azubha mAnatA hai, vaha mUr3ha ajJAnI jIva, duSTa aSTa karmoM se ba~dhatA hai| - isa prakAra bhAvanA samApta huii| siddhapada ke hetubhUta, aisI yaha uttama zuddhAtmabhAvanA bhAne se mumukSu jIva siddhapada ko pAtA hai| Namo siddhANaM! Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 38] [samyagdarzana : bhAga-6 / bhAI-bahana kI dharmacarcA | / eka jaina sadgRhastha ke ghara meM sabhI sadasya uttama saMskArI the; inameM AnandakumAra-bhAI tathA dharmavatI-bahina, ve donoM bAhara kI vikathA meM yA sinemA-reDiyo vagairaha meM rasa na lekara ke pratidina rAtri ke samaya tattvacarcA karate the, yA mahApuruSoM kI dharmakathA ke dvArA Ananda prApta karate the| ve bhAI-bahina kaisI acchI carcA karate the, usakA namUnA yahA~ diyA hai| Apa bhI apane bhAI-bahina ke sAtha meM dharmacarcA karate hI hoMge! yadi na karate ho to aba se jarUra krnaa| Aja hI usakA maGgala prArambha kara do; aura phira Apane kauna sI carcA kI-vaha hameM bhI likhnaa| ___ -'jaya mahAvIra' dharmavatI bahina kahatI hai-- bhaiyA! ananta kAla ke saMsArabhramaNa meM hameM aisA durlabha manuSya avatAra milA hai; to aba isa jIvana meM hameM kyA karanA cAhie? __ AnandakumAra bhAI kahatA hai-bahina! manuSya jIvana pAkara hameM samyagdarzana-jJAna-cAritra kI ArAdhanA karanA caahie| bahina-bhaiyA ! samyagdarzana-jJAna-cAritrasvarUpa ratnatraya kI ArAdhanA kaise ho? bhAI-bahina! ina ratnatraya ke mukhya ArAdhaka to munirAja hai; ve caitanyasvarUpa meM lIna hokara ratnatraya kI ArAdhanA karate haiN| ___ bahina-bhaiyA jI! Apane kahA ki ratnatraya ke mukhya ArAdhaka munirAja haiM, to kyA gRhasthoM ke bhI ratnatraya kI ArAdhanA ho sakatI hai? Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [39 __ bhAI-hA~, bahina ! ratnatraya ke eka aMza kI ArAdhanA gRhastha ke bhI ho sakatI hai| bahina-kyA hama jaise choTe bAlaka bhI ratnatraya kI ArAdhanA kara sakate haiM? ___ bhAI-hA~, khuzI se kara sakate haiM, parantu ye ratnatraya kA mUla bIja samyagdarzana hai; ataH prathama usakI ArAdhanA karanA caahie| __ bahina-ahA! samyagdarzana kI to apAra prazaMsA sunI hai| bhAI! usa samyagdarzana kI ArAdhanA kisa prakAra se hotI hai? __ bhAI-suna, bahina! AtmA kI pUrI lagana se, jJAnI-anubhavI ke pAsa se usakI pakkI samajha karanA cAhie, aura phira antarmukha hokara usakA anubhava karane se samyagdarzana hotA hai| ___bahina-aisA samyagdarzana hone para AtmA kA kaisA anubhava hotA hai? bhAI-ahA! usakA kyA kahanA? siddhabhagavAna jaise atIndriya Ananda kA anubhava usameM hotA hai| bahina-bhaiyA! mokSazAstra meM kahA hai ki 'tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam' so yaha zraddhA vyavahAra hai, yA nizcaya? bhAI-yaha nizcaya zraddhA hai, kyoMki vahA~ para mokSamArga dikhAnA hai; aura satya mokSamArga to nizcayaratnatraya hI hai| bahina-tattva kitane haiM? bhAI-tattva nava haiM; aura ina tattvoM kI zraddhA, vaha samyagdarzana hai| bahina-una tattvoM ke nAma btaaiiye| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 40] [ samyagdarzana : bhAga - 6 bhAI - jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, bandha aura mokss| bahina--ina tattvoM meM se upAdeya tattva kauna-kauna hai ? bhAI- -nava tattvoM meM se zuddha jIvatattva upAdeya hai, tathA saMvaranirjarA AMzika upAdeya hai, mokSatattva sarvathA upAdeya hai / bahina - zeSa tattva kauna-kauna raheM ? bhAI - ajIva, puNya, pApa, Asrava tathA bandha, ye pA~ca tattva zeSa raheM, ve pA~coM tattva heya hai / bahina - vAha ! Aja samyagdarzana kI tathA heya-upAdeya tattva kI bahuta acchI carcA huI; isakA gaharA vicAra karake samyagdarzana kA prayatna karanA cAhie / bhAI - hA~ bahina ! sabhI ko yahI karanA kA hai; jIvana meM tU yahI prayatna karanA, isase terA jIvana saphala va sukharUpa hogaa| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga -6 ] www.vitragvani.com [ 41 svabhAva - avalambI jJAna kI agAdha tAkata merA AtmA sarvajJasvabhAvI vastu hai - aisA nirNaya karake, jisane antarmukha jJAna meM apane AtmA ko svajJeya banAyA, usa sAdhaka jIva kI rAga se bhinna huI jJAnaparyAya meM kitanA agAdha sAmarthya hai ! kitanI apAra zAnti hai ! use jAnane para bhI AtmA meM sAdhakabhAva kI dhArA ullasita ho jAye !-aisA sundara varNana Apa isa lekha meM pddh'eNge| sAdhaka kI vartamAna paryAya meM tInoM kAla ke dravya-guNa- paryAya ko jAnane kI zakti hai / dharmI ko jisa prakAra apanI vartamAnaparyAya kI zakti kA vizvAsa hai, usI prakAra bhaviSya kI paryAya ke sAmarthya kA bhI vizvAsa hai... isalie bhaviSya ke liye maiM abhI se dhAraNA kara lU~, isa prakAra dhAraNA para usakA bhAra nahIM rahatA / bhaviSya meM merI jo paryAya hogI, vaha paryAya usa samaya ke vikAsa ke bala se bhUta-bhaviSya ko jAna hI legI; isalie bhaviSya kI paryAya ke liye abhI dhAraNA kara lU~ yA bAhya kA kSayopazama bar3hA lU~--aisA dharmI kA lakSya nahIM hai / usa usa samaya kI bhaviSya kI paryAya, atIndriyasvabhAva ke avalambana ke dvArA jAnane kA kArya karegI / ahA ! AtmA kI anubhUti meM jJAna ekAgra huA, vahA~ dharmI ko anya jAnane kI AkulatA nahIM hotI / jahA~ sampUrNa jJAyaka -svabhAva anubhUti meM sAkSAt vartatA hai, vahA~ thor3e-thor3e parajJeyoM ko jAnane kI AkulatA kauna kare ? yaha bAta pravacanasAra kI 33 vIM gAthA meM kahI hai--'vizeSa AkA~kSA ke kSobha se basa hoo ! svarUpanizcala hI rahate haiM / ' I Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 42] [ samyagdarzana : bhAga-6 jo jJAnasvabhAva kA Azraya lekara kArya karatA hai, usakI mahAnatA ke samakSa zAstra ke avalambanarUpa dhAraNA kI mahattA nahIM rhtii| jise anya jJAtRtva kI mahattA bhAsita hotI hai, vaha jIva nijasvabhAva ko jAnane kI ora kA bala kahA~ se lAyegA ? usake to bAhya jJAtRtva kI mahattA vartatI hai| vartamAna jJAna antaraGga jJAnasvabhAva meM utara jAye - usakA saccA mUlya hai / usa paryAya meM ananta camatkArika zakti hai... vaha rAga se sarvathA bhinna hokara caitanya ke ananta guNoM kI guphA meM praviSTa ho gayI hai / vaha paryAya apanI vartamAna agAdha zakti ko jAnatI hai, tathA bhaviSya kI usausa paryAya meM svabhAva ke avalambana se jo agAdha zakti hai, usakA bhI vizvAsa use vartamAna meM A gayA hai / bhale hI amuka kSetra meM yA amuka samaya meM kevalajJAnAdi hoMge- aisA bhinna karake vaha na jAne parantu svabhAva ke avalambana se use pratIti ho gayI hai ki jaise vartamAna meM merI svasanmukha paryAya, rAga se bhinna rahakara atIndriya-svabhAva ke Azraya se mahAna Anandamaya kArya kara rahI hai, usI prakAra bhaviSya meM bhI vaha paryAya apane atIndriyasvabhAva kA avalambana lekara acintya - camatkArika zakti se kevalajJAnAdi kArya kregii| aise svabhAva kA avalambana mujhe varta hI rahA hai, to phira'adhika jAnU~'--aisI AkulatA kA kyA kAma hai ? sarva ko jAnane ke sAmarthyavAlA jo sarvajJasvabhAva, usI kA avalambana lekarI paryAya jJAnarUpa pariNamita ho rahI hai, vahA~ lokAloka ko jAnane kI AkulatA nahIM rahatI; svasanmukhI jJAna meM parama dhairya hai, Ananda kI lahara hai| aneka aGga-pUrva jAna lU~ to mujhe adhika Ananda ho - aisA Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [43 vizeSa jAnane para jJAnI kA vaz2ana nahIM hai, parantu merA jo jJAnasvabhAva hai, usameM sthira hoU~, utanI mujhe zAnti hai| are! jJAna kahIM AkulatA karegA?--nahIM; jJAna to nirvikalpa hokara antara meM sthira hotA hai| ___ antara meM svasaMvedanajJAna vikasita huA, vahA~ svayaM ko usakA vedana huaa| dUsare use jAneM yA na jAneM-usakI kahIM jJAnI ko apekSA nahIM hai| jisa prakAra sugandhamaya phUla khilatA hai, usakI sugandha dUsare leM yA na leM, usakI apekSA phUla ko nahIM hotI, vaha to apane meM hI sugandha se bharA hai; usI prakAra dharmAtmA ko apane meM Anandamaya svasaMvedana huA hai, vaha kahIM dUsaroM ko dikhAne ke liye nahIM hai; dUsare jAneM to mujhe zAnti ho-aisA dharmI ko nahIM hai; vaha to antara meM akele-akele apane ekatva meM AnandarUpa pariNamita ho rahA hai| bauddha, AtmA ko sarvathA kSaNika (vartamAna paryAya jitanA hI) mAnanevAle kSaNikavAdI kahe jAte haiN| parantu vAstava meM to dravyasvabhAva kI zakti ko jAne binA, usakI eka paryAya kA bhI saccA jJAna nahIM hotA; kyoMki eka zuddhaparyAya meM bhI itanI zakti hai ki vaha anAdi-ananta dravya ko, usake ananta guNoM ko tathA tInoM kAla kI paryAya ko jAna letI hai| aba eka paryAya kI itanI zakti kA svIkAra karane jAye to usameM trikAlI dravya-guNa-paryAya kA bhI svIkAra ho jAtA hai| isake binA zuddhaparyAya kI zakti kA bhI svIkAra nahIM hotaa| are! jJAnI kI jJAnaparyAya meM kitanA sAmarthya hai?-usakI jagata ko khabara nahIM hai| paryAya kI agAdha zakti kA nirNaya karane Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 44] [samyagdarzana : bhAga-6 jAye, vahA~ bhI jJAna, rAga se pRthaka hokara antarasvabhAva meM praveza kara jAtA hai| paryAya-paryAya meM jJAnI kA jJAna, rAga se bhinna hI kArya karatA hai| __ahA, tInoM kAla ko vartamAna meM jAna le-aisI jJAnaparyAya kI zakti kA jise vizvAsa ho gayA hai, use bAhya kA kSayopazama bar3hAne kI AkulatA nahIM rahatI; usakI jJAnaparyAya, rAga se pRthak hokara akhaNDa jJAnasvabhAva ke Azraya se kArya karatI hai aura isI prakAra bhaviSya meM bhI usa-usa samaya kI paryAya meM svabhAva ke Azraya se tInoM kAla ko jAnane kI zakti pragaTa ho jAtI hai, usakA vizvAsa svasanmukha huI vartamAna paryAya meM A jAtA hai| trikAlI dravya-guNa tathA tInoM kAla kI paryAyeM-una saba jJeyoM ko svIkAra kiye binA, una jJeyoM ko jAnane ke sAmarthyavAlI jJAnaparyAya kA bhI svIkAra nahIM ho sakatA, isalie jJAna kI eka zuddhaparyAya kA bhI yadi vAstava meM svIkAra karane jAye to usa paryAya ke jJeyarUpa samasta dravya-guNa-paryAyoM kA bhI svIkAra ho jAtA hai| dravya ke asvIkArapUrvaka anitya paryAya kA bhI saccA jJAna nahIM ho sktaa| are bhAI! apanI eka paryAya kI pUrNa zakti kA svIkAra kara to usake apAra sAmarthya meM tIna kAla kI samasta paryAyeM aura dravya-guNa jJeyarUpa se samAye hue haiM unheM svIkAra karanevAlA jJAna, rAga se bhinna hokara kArya karatA hai, phira parasanmukhI jJAna ke jJAtRtva ko bar3hAne kI mahimA use nahIM rhtii| usakA jJAna to svasanmukha ekAgra hokara apanA kArya karatA hai, aura Ananda kA vedana karate-karate mokSa ko sAdhatA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [45 eka vartamAna paryAya tInoM kAla ko jAne, usase kahIM use ar3acana nahIM hotI, yA usameM azuddhatA nahIM ho jaatii| usI prakAra AtmA trikAla sthira rahe, usase kahIM use kAla kI ar3acana yA azuddhatA nahIM ho jAtI, nityapanA to sahaja svabhAva hai| jisa prakAra anityapanA hai, usI prakAra nityapanA bhI hai-donoM svabhAvavAlA AtmA hai| __vartamAna meM jo AtmA hai, vahI bhUtakAla meM thA aura bhaviSya meM rahegA-aisA vastusvarUpa hai, tInoM kAla kA sparza karanevAlI vastu hai; use trikAla sthita rahane meM bojha yA azuddhatA nahIM hai| aise dravyasvabhAva ke svIkArapUrvaka usameM ekAgra hokara, atIndriyabhAvarUpa pariNamita huI paryAya, rAga se bhinna kArya karatI hai; aura usI svabhAva ke Azraya se kevalajJAna ho, taba vaha paryAya eka-eka samaya ko bhinna karake jAna sakatI hai| eka samaya ko jAna sakane kA kArya chadmastha kA sthUla upayoga nahIM kara sakatA; usakA upayoga asaMkhya samaya meM kArya kare, aisA sthUla hai / bauddha jaise bhale hI AtmA ko sarvathA kSaNika-eka samaya kA mAneM, parantu usakA jJAna kahIM eka-eka samaya kI paryAya ko nahIM pakar3a sakatA, vaha bhI asaMkhya samaya kI sthUla paryAya ko hI jAna sakatA hai| dravya kyA, paryAya kyA, paryAya kI zakti kitanI?- ina bAtoM kA ajJAnI ko nirNaya nahIM hotaa| vaha cAhe jisa vastu ko cAhe jisa prakAra se aMdhAdhuMdha-aMdhe ke samAna mAna letA hai| are, dravya -guNa-paryAya meM se eka bhI vastu kA saccA nirNaya kare to usa jJAna meM samasta dravya-guNa-paryAyoM kA, tInoM loka-tIna kAla kA nirNaya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 46] [samyagdarzana : bhAga-6 A jAtA hai aura vaha jJAna, rAga se bhinna hokara antarasvabhAva kI ora unmukha ho jAtA hai; usameM ananta guNoM ke sukha kA rasa bharA huA hai| ahA! dharmI kI eka jJAnaparyAya meM kaisI acintya zakti bharI huI hai aura usameM kaisA adbhuta Atmavaibhava pragaTa huA hai, usakI jagata ko khabara nahIM hai| jagata ko jJAta ho yA na ho, parantu ve jJAnI svayaM apane meM to apane vaibhava kA anubhava kara hI rahe haiN| he bhAI! terI vartamAna paryAya meM Ananda to hai nahIM, aura yadi tU isa paryAya jitanA hI kSaNika AtmA mAnegA to Ananda kahA~ se prApta karegA? AtmA ko sarvathA kSaNika mAnane para tujhe kabhI Ananda kI prApti nahIM hogii| nityasvabhAva, jo Ananda se sadA paripUrNa hai; usake sanmukha hokara pariNamita hone para anitya, aisI paryAya meM bhI tujhe AnandarUpI amRta kI savitA pravAhita hogii| nitya-anityarUpa sampUrNa vastu ke svIkAra binA Ananda kA anubhava nahIM ho sktaa| nitya aMza aura anitya aMza--donoM svabhAva kI ekatArUpa akhaNDa vastusvabhAva hai, usa anekAntamaya vastusvarUpa ko prakAzita karanevAlA jainazAsana jayavanta hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [47 tattvacarcA 1. pra. - AtmA ko jAnane kA tatkAla phala kyA? u- AtmA ke atIndriya Ananda kA vedana ho vh| 2. pra- saccA jJAna kise kahate haiM ? u - jJAnasvarUpa AtmA ko jJeya banAve, vahI saccA jJAna hai| 3. pra-eka jIva kI sAdhaka paryAyeM kitanI? aura siddhaparyAyeM kitanI? u-eka jIva kI sAdhaka paryAyeM saba hokara asaMkhya hotI haiM aura siddhaparyAyeM ananta hotI haiM / (sAdhakaparyAyeM sAdi-sAnta haiM, siddhaparyAyeM sAdi ananta haiN)| 4. pra - sAdhaka jIva kitane ? siddha jIva kitane? u - sAdhaka jIva jagata meM eka sAtha asaMkhyAta hote haiM; siddha jIva ananta haiN| 5. pra- mokSa ko sAdhane ke liye ullasita vIrya kaba hotA hai? u- svatattva kI parama agAdha gambhIra mahimA jAne, taba usa ora vIrya ullasita hotA hai; svabhAva kI mahimA pahicAnane para upayoga usa svabhAvasanmukha jhuke to vIratA pragaTa ho aura mokSa ko sAdhane ke liye vIrya ullasita ho| 6. pra- AtmA kA anubhava karanevAlA kyA grahaNa karatA hai? kyA chor3atA hai ? Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 48] [ samyagdarzana : bhAga - 6 u- AtmA kA anubhava karanevAlA caitanya se bhinna samasta parabhAvoM ko chor3atA hai aura caitanyamAtra nija svabhAva ko grahaNa karatA hai| 7. pra- dhanya kauna hai ? u- jinhoMne sarvajJa svabhAvI AtmA ko jAnA hai - aise jJAnI bhagavanta dhanya haiN| kundakundasvAmI bhI aise jIvoM ko dhanyavAda dete hue kahate haiM ki ve dhanya haiM sukRtArtha haiM, ve zUra nara paNDita vahIduHsvapna meM ko jinane malIna kiyA nhiiN| 8. pra - kevalI bhagavAna ke guNoM kI stuti kisa prakAra hotI hai ? u- AtmA ke jJAnasvabhAva meM ekAgratA dvArA moha ko jItane se kevalI bhagavAna kI saccI stuti hotI hai / atIndriyajJAnarUpa hue sarvajJa kI stuti, atIndriyajJAna dvArA hI ho sakatI hai; indriyoM dvArA yA rAga dvArA nahIM ho sakatI hai| 9. pra- gRhastha samyagdRSTi kA AtmA sacamuca kisameM basatA hai ? u- svaghara-aisA jo apanA zuddha caitanyatattva, usake dravya -guNa-paryAya meM hI vAstava meM dharmI basatA hai; rAga meM yA para meM apanA vAsa vaha nahIM mAnatA, unheM vaha paraghara samajhatA hai / 10. pra- gRhasthAzrama meM rahanevAle jIva ko AtmA kA anubhava aura dhyAna hotA hai ? Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [49 u- hA~; dharmI ko gRhasthapane meM bhI AtmA kA anubhava aura dhyAna hotA hai, usake binA samyagdarzana hI sambhava nhiiN| gRhastha ko pA~ca guNasthAna kahe haiM, unameM cauthe guNasthAna se hI Atma-anubhava hotA hai, tabhI se jIva saccA jainadharmI hotA hai aura pazcAt vratI hokara paJcama guNasthAna kI zuddhatA pragaTa karane para use zrAvakadharmI kahA jAtA hai / munidazA to usase bhI utkRSTa hai / samyagdarzana tathA Atma-anubhava ke binA aisI koI dazA nahIM hotii| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 50] [samyagdarzana : bhAga-6 dharmI ko samyaktvadhArA nirantara cAlU hai sabase pahale jaba AtmAnubhavasahita samyagdarzana pragaTa hotA hai, taba to nirvikalpadazA hI hotI hai, jJAna kA upayoga antara meM sthira ho gayA hotA hai parantu aisI nirvikalpadazA dIrgha kAla TikatI nahIM, isalie savikalpadazA AtI hai| isa prakAra samyagdRSTi ke pariNAma, nirvikalpa aura savikalpa-aise donoM dazArUpa hokara pravartate haiN| cauthe guNasthAna meM nirvikalpa anubhava na ho-aisA nahIM hai| tathA samyagdarzana ke pazcAt vikalpa aura rAga ho hI nahIM - aisA bhI nahIM hai| samyagdRSTi gahastha ko bhI kisI-kisI samaya nirvikalpa anubhUti hotI hai tathA cauthe-pA~caveM guNasthAna meM use bhUmikAnusAra viSaya-kaSayAdi ke azubha tathA pUjA, dAna, zAstra-svAdhyAya, dharmAtmA kI sevA, sAdharmI kA prema, tIrthayAtrA ityAdi ke utkRSTa zubhapariNAma Ate haiN| usake azubhapariNAma atyanta manda par3a gaye hote haiM, viSaya-kaSAyoM kA prema andara meM se ur3a gayA hotA hai, azubha ke samaya bhI narakAdi halkI gati kI AyuSya kA bandhana to use hotA hI nhiiN| deva-guru-dharma ke prati utsAha-bhakti, zAstra ke prati bhakti, usakA abhyAsa ityAdi zubhapariNAma vizeSarUpa se hote haiM parantu usakA antara to isa zubha se bhI udAsa hai| usake antara meM to eka zuddha AtmA hI basA hai| jJAna ke sAtha vikalpa vartatA hai; isalie aisA kahA ki jJAna savikalparUpa hokara vartatA hai; parantu vAstava meM koI jJAna svayaM vikalparUpa nahIM hotaa| jJAna to jJAnarUpa hI vartatA hai; vikalpa se bhinna hI vartatA hai| jJAna aura vikalpa, ina donoM kA bhedajJAna dharmI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [51 ko savikalpadazA ke samaya bhI varta rahA hai, parantu usa bhUmikA meM pariNAma kI sthiti kaisI hotI hai, vaha yahA~ batAnA hai| _ viSaya-kaSAya ke kiJcit bhI bhAva hoM, vahA~ samyagjJAna hotA hI nahIM athavA viSaya-kaSAya ke pariNAma sarvathA chUTakara vItarAga ho, taba hI samyagjJAna ho-aisA koI kahe to vaha bAta yathArtha nahIM hai| hA~, itanA avazya hai ki use viSaya-kaSAya kA rasa antara meM se sarvathA chUTa jAtA hai, usameM kahIM aMzamAtra bhI AtmA kA hita yA sukha nahIM lagatA; isalie usameM svacchandatA se to vartatA hI nhiiN| vaha sadana nivAsI tadapi udAsI' hotA hai| isa prakAra dharmI ko samyagjJAna ke sAtha zubha-azubhapariNAma bhI vartate haiM, parantu isase kahIM usake samyakzraddhA-jJAna dUSita nahIM ho jaate| jJAnapariNAma bhinna haiM aura zubhAzubhapariNAma bhinna haiM, donoM kI dhArA bhinna hai| vikalpa aura jJAna kI bhinnatA kA bhAna, vikalpa ke samaya bhI haTatA nahIM hai| upayoga bhale para ko jAnane meM rukA ho, isase kahIM zraddhA yA jJAna mithyA nahIM ho jaate| isa prakAra dharmI ko savikalpadazA ke samaya bhI samyaktva kI dhArA to aisI kI aisI vartatI hI hai aura isase use mokSa ko sAdhane kA kAma cala hI rahA hai| dekho, yaha samyagdRSTi kI andara kI dazA ! yaha dazA to adbhuta hai| ahA! dhanya hai una sAdharmiyoM ko ki jo aise svAnubhava kI carcA bhI karate haiN| AtmA kA prema jagAkara prItipUrvaka aise samyaktvAdi kI bAta utsAha se sunate haiM, ve bhI mahAbhAgyazAlI haiM aura yaha bAta samajhakara andara svAnubhUti kareM, ve to apUrva kalyANa Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 52] [samyagdarzana : bhAga-6 ko pAkara alpa kAla meM mokSa pAte haiN| aise adhyAtmarasika jIva hamezA virale hI hote haiM / samyagdRSTi ke bhAvoM kI pahicAna jagata ko bahuta durlabha hai| __yahA~ yaha bAta samajhAte haiM ki zubha-azubha meM upayoga vartatA ho, taba samyaktva kA astitva kisa prakAra hotA hai ?-he bhAI! samakita, vaha kahIM upayoga nahIM; samakita to pratIti hai| zubhAzubha meM upayoga vartatA ho, taba bhI zuddhAtmA kA antaraGga zraddhAna to dharmI ko aisA kA aisA vartatA hai| sva-para kA jo bhedavijJAna huA hai, vaha to usa samaya bhI varta hI rahA hai| ye zubha-azubha merA svabhAva nahIM; maiM to zuddhacaitanyabhAva hI hU~-aisI nizcaya antaraGgazraddhA dharmI ko zubhaazubha ke samaya bhI haTatI nahIM hai| jaise gumAstA, seTha ke kAryoM meM pravartatA hai, naphA-nukasAna hone para harSa-viSAda bhI pAtA hai, tathApi antara meM bhAna hai ki naphA-nukasAna kA svAmI maiM nhiiN| yadi seTha kI sampatti ko vAstava meM apanI mAna le to vaha cora kahalAtA hai; isI prakAra dharmAtmA kA upayoga, zubha-azubha meM bhI jAtA hai, zubhaazubharUpa pariNamatA hai; tathApi antara meM usI samaya use zraddhAna hai ki ye kArya mere nahIM, inakA svAmI maiM nahIM; zuddha upayoga ke samaya jaisI pratIti vartatI thI, zubha-azubha upayoga ke samaya bhI vaisI hI pratIti zuddhAtmA kI vartatI hai; isalie use zubha-azubha ke samaya bhI samyaktva meM bAdhA nahIM aatii| yadi parabhAvoM ko apane cetanabhAva ke sAtha milAve yA dehAdi paradravya kI kriyA ko apanI mAne to tattvazraddhAna meM viparItatA hotI hai; isalie mithyAtva hotA hai| tathA, nirvikalpatA ke samaya nizcayasamyaktva aura savikalpatA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [53 ke samaya vyavahArasamyaktva, aisA bhI nahIM hai| cauthe guNasthAna meM mithyAtva ko naSTa karake nirvikalpa svAnubhUtipUrvaka zuddhAtmapratItirUpa jo samyagdarzana pragaTa huA hai, vaha nizcaya-samyagdarzana hai aura yaha nizcayasamyagdarzana, savikalpa aura nirvikalpa donoM dazAoM ke samaya eka sarIkhA hI hai| jaba samyagdRSTi ko samyagdarzana pragaTa huA, taba to svAnubhava aura nirvikalpatA huI, parantu usa nirvikalpa svAnubhava meM sadAkAla nahIM raha sakatA, nirvikalpadazA dIrgha kAla taka nahIM rahatI; pazcAt savikalpadazA meM Ane para zubha aura azubha meM upayoga jur3atA hai aura zuddhAtmapratIti to usa samaya bhI cAlU hI rahatI hai - aisI samakitI mahAtmA kI sthiti hai| cauthe guNasthAna meM nirvikalpa anubhUti to kabhI hI hotI hai; isalie nirvikalpatA yA savikalpatA se samyaktva kA mApa nahIM nikltaa| samyagdRSTi kI vizeSatA yaha hai ki svAnubhUti meM jisa caitanyarasa kA vedana huA, usa caitanyasvarUpa hI apane AtmasvarUpa ko pratIti meM liyA hai; savikalpadazA ke samaya bhI usa caitanyasvarUpa meM zubhAzubharAga ko ve milAte nahIM haiM, donoM ke svAda sarvathA bhinna hI jAnate haiM aura svAnubhUti ke bala se anantAnubandhI kaSAya ke abhAva se jo apUrva zAnti pragaTa huI hai, vaha zAnti unheM nirantara cAlU rahatI hai| usa zAnti dvArA hI usakI saccI pahicAna hotI hai| 'zAnta dazA tinakI pahicAnI, kare kara jor3a banArasI' vNdn|' Coc Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 6 dhanya hai unako... jo svAnubhava kI carcA karate haiM caitanyasvabhAva ke prati mumukSu ko ullAsa hotA hai 200 varSa pahale paNDita zrI ToDaramalajI likhate haiM ki adhyAtmarasa ke rasika jIva bahuta hI thor3e hote haiM / jo svAnubhava kI carcA karate haiM, unheM bhI dhanya hai ! vAha ! dekho, yaha svAnubhava ke rasa kI mahimA ! jise vikAra kA rasa chUTakara, adhyAtma kA rasa rucA hai ve jIva bhAgyazAlI haiM / siddhasamAna sadA pada merau - aisI antardRSTi aura usake svAnubhava kI bhAvanA karanevAle jIva vAstava meM dhanya haiM zAstra meM bhI kahA hai ki - tatprati prIticittena yena vArtApi hi zrutA / nizcitaM sa bhavedbhavyo bhAvinirvANabhAjanam // 23 // caitanya kI prItisahita kare usakI kathA kA zravaNa jo; ve bhavikajana nizcit aho ! zIghra pAte mokSa ko // adhyAtmarasa kI prIti kaho yA caitanyasvabhAva kI prIti kaho, usakI mahimA aura phala darzAte hue vanavAsI digambara santa zrI padmanandisvAmI padmanandipaccIsI meM kahate haiM ki jisane prIti cittapUrvaka - utsAha se isa caitanyasvarUpa AtmA kI vArtA bhI sunI hai, vaha bhavya jIva avazyameva bhaviSya meM nirvANa prApta karatA hai, arthAt vaha alpa kAla meM avazya mokSa prApta karegA / caitanya ke sAkSAt svAnubhava kI to kyA bAta! kintu jisake antara meM usakI ora prema jagA aura rAgAdi kA prema chUTA, vaha jIva bhI avazya mokSa Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [55 pAvegA! zAstrakAra ne eka khAsa zarta rakhI hai ki 'caitanya ke prati prema se' usakI bAta suneM; arthAt jisake antara meM jarA sA bhI rAga kA prema ho, rAga se lAbha hone kI buddhi ho, usako caitanya kA saccA prema nahIM hai kintu rAga kA prema hai, usako caitanyasvabhAva ke prati bhItara se saccA ullAsa nahIM aataa| yahA~ to caitanya kI prItivAle sulaTe jIva kI bAta hai| rAga kA prema va deha-parivAra kA prema to jIva anAdi se karatA hI AyA hai, kintu aba usa prema ko tor3akara jisane caitanya kA prema jAgRta kiyA; vItarAgI svabhAvarasa kA raGga lagAyA, vaha jIva dhanya hai.... vaha nikaTa mokSagAmI hai| caitanya kI bAta sunate hI bhItara meM romAJca ullasita ho jAya... asaMkhya pradeza camaka uThe ki vAha ! mere AtmA kI yaha koI apUrva nayI bAta mujhe sunane ko milI, kabhI jo nahIM sunA thA, vaha caitanyatattva Aja mere sunane meM AyA; puNya-pApa se bhinna hI yaha koI anokhI bAta hai; isa taraha antarasvabhAva kA ullAsa lAkara aura bahirbhAvoM kA (puNya-pApa Adi parabhAvoM kA) ulsAha chor3akara jisane eka bAra svabhAva kA zravaNa kiyA, usakA ber3A pAra! zravaNa to nimitta hai kintu isase usake bhAva meM antara par3a gayA, svabhAva aura parabhAva ke bIca meM thor3I sI tarAr3a par3a gayI; aba vaha una donoM kA bhinna anubhava karake hI rhegaa| ___ 'maiM jJAyaka cidAnandaghana hU~; eka samaya meM paripUrNa zakti se bharA huA jJAna aura Ananda kA sAgara hU~'-aisI adhyAtma kI bAta sunAnevAla santa-guru bhI mahAbhAgya se hI milate haiM aura mahAbhAgya se jaba aisI bAta sunane ko milI taba, prasannacitta se arthAt isake sivAya dUsare sabakI prIti chor3akara isakI hI prIti karake, 'mujhe Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 56] [samyagdarzana : bhAga-6 to yahI samajhanA hai, isakA hI anubhava karanA hai'-aisI gaharI utkaNThA jagAkara, upayoga ko isa ora jarA sthira karake jisa jIva ne sunA, vaha jIva avazya apanI prIti ko Age bar3hakara svAnubhava karegA aura mukti ko paavegaa| isalie kahA ki dhanya hai unako, jo adhyAtmarasa ke rasika hokara aisI svAnubhava kI carcA karate haiN| prazna : jIva ananta bAra tyAgI huA aura bhagavAna ke samavasaraNa meM bhI gayA, taba kyA usane zuddhAtmA kI bAta nahIM sunI hogI? ___ uttara : dekho! vahA~ prasannacitta se' sunane kA kahA hai; ataeva vaise hI suna lene kI bAta nahIM hai, kintu antara meM caitanya kA ullAsa lAkara jo suneM, unakI bAta hai| kyA suneM? ki caitanyasvarUpa AtmA kI bAta suneN| kisa prakAra suneM? to kahate haiM ki ullAsa ke sAtha suneM; rAga ke ullAsa se nahIM kintu caitanya ke ullAsa se suneN| use hI yahA~ zravaNa kahA hai| aise zravaNa dvArA zuddhAtmA lakSyagata kiyA, vaha apUrva hai| jIva ko zuddhanaya kA pakSa bhI pUrva meM nahIM AyA; zuddhanaya kA pakSa kaho yA caitanya kI prIti kaho, yA zuddhAtmA kA ullAsa kaho, ye saba eka hI artha ke sUcaka haiM / jaina kA dravyaliGgI sAdhu hokara ke bhI jo mithyAdRSTi banA rahA, usakA yaha kAraNa hai ki bhItara se usako caitanya kA ullAsa nahIM AyA, kintu antara meM sUkSma vikAra kA hI ullAsa rhaa| pragaTa meM to vaha rAga se dharma hone ko nahIM kahatA, kintu bhItara abhiprAya kI gaharAI meM usako vikAra kA rasa raha gayA hai| zuddha caitanya kA saccA pakSa kiyA, aisA tabhI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [57 kahalAyegA, jaba usako lakSyagata kre| samayasAra kI cauthI gAthA meM kahate haiM ki sudaparicidANubhUdA savvassa vi kaambhogbNdhkhaa| eyattassuvalaMbho Navari Na sulaho vihttss|| kAma-bhoga aura bandha kI kathA to sabhI jIvoM ne pUrva meM ajJAna avasthA meM ananta bAra sunI hai, ananta bAra paricaya meM lI hai evaM ananta bAra usakA anubhava bhI kiyA hai, parantu para se vibhakta jJAnAnandasvarUpa ekAkAra AtmA kI bAta na to pUrva meM kabhI sunI hai, na paricaya meM lI hai aura na usakA anubhava kiyA hai| dekho! yahA~ mAtra zabda zravaNa meM AnA yA nahIM AnA, usako hI zravaNa nahIM ginA, kintu jisako jisakI ruci-bhAvanA-anubhava hai, usako usI kA zravaNa hai| kAnoM meM cAhe zuddhAtmA ke zabda par3a rahe hoM, parantu bhItara meM yadi rAga kI miThAsa-bhAvanA aura anubhava vartatA hai to vaha jIva sacamuca meM zuddhAtmA kI kathA nahIM suna rahA hai parantu rAgakathA kA hI zravaNa kara rahA hai| zuddhAtmA kA zravaNa taba hI ginA jAtA hai, jaba ki zuddhAtmA ko lakSyagata kre| prazna : bahuta jIva aise bhI haiM ki jinhoMne aba taka trasaparyAya hI kabhI nahIM pAyI, arthAt unako kabhI kAna hI nahIM mile; taba phira una jIvoM ne bhI kAma-bhoga-bandhana kI kathA ananta bAra sunI-aisA kisa taraha kahA jA sakatA hai ? uttara : usameM bhI uparyukta nyAya lAgU hotA hai| jisa prakAra, zuddhAtmA kI jisako ruci nahIM hai, usako zuddhAtmA ke zabda kAna meM par3ate hue bhI, usake zuddhAtmA kA zravaNa nahIM kahate, kintu bandha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 58] [samyagdarzana : bhAga-6 kathA kA hI zravaNa kahate haiM kyoMki usa samaya bhI usake bhAvazruta meM to bandhabhAva kA hI sevana ho rahA hai, usI prakAra, nigodAdi ke jIvoM ko bandhakathA ke zabda bhale hI zravaNa meM nahIM Ate, kintu unake bhAva meM to bandhabhAva kA sevana cala hI rahA hai, isalie ve jIva, bandhakathA hI suna rahe haiM-aisA kahane meM AtA hai| isa prakAra jisa upAdAna ke bhAva meM jisakA poSaNa cala rahA hai, usakA hI vaha zravaNa kara rahA hai-aisA kahane meM AtA hai| __ bhAI ! tere bhAva kI ruci na badale to akele zabda tujhe kyA kareMge? yahA~ to kahate haiM ki aho, eka bAra bhI antarlakSya karake caitanya ke ullAsa se usakI bAta jisane sunI, usake bhavabandhana TUTane lage; usake hI saccA zravaNa kahane meM AtA hai| isa apekSA se kahate haiM ki dhanya hai unako jo svAnubhava kI carcA karate haiN| ___ ahA! maiM to caitanyasvarUpa hU~, vItarAgI santoM kI vANI mere caitanyasvarUpa ko hI prakAzita karatI hai| isa prakAra antara meM caitanya kI jhanajhanAhaTa jagAkara jisane utsAha se-vIryollAsa se zravaNa kiyA, vaha alpa kAla meM hI svabhAva ke ullAsa ke bala se mokSa ko saadhegaa| aise caitanya kI mahimA AnA, vaha mAGgalika hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga -6 ] www.vitragvani.com samyagdRSTi kA samasta jJAna samyak hai ( vaha mokSamArgarUpa nija prayojana ko sAdhatA hai ) [59 Atma-anubhavI samyagdRSTi jo kucha jAnatA hai, vaha sarva jAnanA samyagjJAnarUpa hai| jahA~ zuddhAtmazraddhAnarUpa nizcayasamyaktva huA, vahA~ saba jJAna bhI sva- para kI bhinnatA ko yathArtha sAdhatA huA samyakrUpa pariNamita huA; isalie jJAnI kA samasta jJAna samyagjJAna huaa| kadAcit kSayopazama - doSa se bAhara ke aprayojanabhUta koI padArtha (ghaTa - paTa, DorI ityAdi) ayathArtha jJAta ho jAyeM, tathApi usase mokSamArgarUpa prayojana sAdhane meM koI viparItatA use nahIM hotI, kyoMki andara kI prayojanarUpa vastu jAnane meM use koI viparItatA nahIM hotI / andara meM rAga ko jJAnarUpa jAne yA zubharAga ko mokSamArgarUpa jAne - aisI prayojanabhUta tattvoM meM viparItatA jJAnI ko nahIM hotI; prayojanabhUta tattva - svabhAva - - vibhAva kI bhinnatA, sva- para kI bhinnatA - ityAdi ko to usakA jJAna yathArtha hI sAdhatA hai, usakA samasta jJAna samyagjJAna hI hai; aura ajJAnI kadAcit DorI ko DorI, sarpa ko sarpa, DaoNkTarapanA, vakAlAta, jyotiSa ityAdi aprayojanarUpa tattvoM ko jAne, tathApi svaprayojana ko usakA jJAna nahIM sAdhatA hone se usakA samasta jAnapanA mithyA hai, sva-para kI bhinnatA aura kAraNa -kArya ityAdi meM usakI bhUla hotI hai / ahA! yahA~ to kahate haiM ki jo jJAna, mokSamArga ko sAdhane meM kAma Ave, usameM viparItatA nahIM hotI, vahI samyagjJAna hai aura bhale bAhara kA cAhe jitanA jAnapanA ho parantu mokSamArga ko sAdhane Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 60] [samyagdarzana : bhAga-6 meM jo jJAna kAma nahIM AtA, usameM jise viparItatA hotI hai, vaha mithyAjJAna hai| ___ jagat meM sabase mUla prayojanabhUta vastu, zuddhAtmA hai; use jAnane se sva-para sabakA samyagjJAna huA; isalie zrImada rAjacandrajI ne kahA hai ki 'jisane AtmA jAnA, usane sarva jaanaa|' aura 'ananta kAla se jo jJAna bhava hetu hotA thA, usa jJAna ko eka samayamAtra meM jAtyAntara karake jisane bhava nivRttirUpa kiyA, usa kalyANamUrti samyagdarzana ko nmskaar|' aise samyagdarzana binA samasta jJAna aura samasta AcaraNa vyartha hai| antarmukha nirvikalpa upayogapUrvaka samyagjJAna hone ke pazcAt samakitI ko jJAna kA upayoga sva meM ho yA para meM ho, taba bhI samyaktva aisA kA aisA pravartatA hai| yahA~ to kahate haiM ki samakitI kadAcit DorI ko sarpa samajha jAye, ityAdi prakAra se bAhara ke aprayojanarUpa padArtha anyathA jJAta ho jAye, tathApi usakA jJAna, samyagjJAna hI hai kyoMki usameM kahIM AtmA ke svarUpasambandhI bhUla nahIM hai parantu vaha to usa prakAra ke bAhara ke kSayopazama kA abhAva hai; jJAnAvaraNa ke udayajanya ajJAnabhAva jo bArahaveM guNasthAna taka hotA hai, usa apekSA se use 'ajJAna' bhale kahA jAye parantu mokSamArga sAdhane meM yA na sAdhane kI apekSA se (arthAt AtmA kA saccA svarUpa jAnane yA na jAnane kI apekSA se) jo samyagjJAna yA mithyAjJAna kahalAtA hai, usameM to samakitI ko saba samyagjJAna hI hai, use mithyAjJAna nahIM hai| use DorI ko DorI na jAnane se sarpa kI kalpanA ho gayI to kahIM isase usake jJAna meM sva-para kI ekatvabuddhi yA rAgAdi parabhAvoM meM tanmaya buddhi nahIM ho jAtI; isalie usakA jJAna, mithyA nahIM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [61 hotaa| usa samaya bhI bhedajJAna to yathArtharUpa se varta hI rahA hai; isalie usakA samasta jJAna, samyagjJAna hI hai| logoM ko bAhara ke jAnapane kI jitanI mahimA hai, utanI andara ke bhedavijJAna kI nhiiN| samyagdRSTi kA jJAna kSaNa-kSaNa meM antara meM kyA kAma karatA hai-usakI logoM ko khabara nahIM hai| pratikSaNa andara meM svabhAva aura parabhAva ke baMTavAre kA apUrva kArya usake jJAna meM ho hI rahA hai| vaha jJAna svayaM rAga se bhinna par3akara, svabhAva kI jAti kA ho gayA hai; vaha to kevalajJAna kA Tukar3A hai| vaha jJAna, indriya-mana dvArA nahIM huA parantu AtmA dvArA huA hai| merA jJAna to sadA jJAnarUpa hI rahatA hai; rAgarUpa merA jJAna nahIM hotA-aise jJAna ko jJAnarUpa hI rakhatA huA vaha sadA bhedajJAnarUpa, samyagjJAnarUpa pariNamatA hai; isa prakAra usakA samasta jJAna, samyagjJAna hI hai-aisA jaannaa| eka jIva bahuta zAstra par3hA huA ho aura bar3A tyAgI hokara hajAroM jIvoM se pujAtA ho parantu yadi zuddhAtmA ke zraddhAnarUpa nizcayasamyaktva na ho to usakA samasta jAnapanA mithyA hai; dUsarA jIva choTA meMr3haka, machalI, sarpa, siMha, yA bAlaka dazA meM ho, zAstra ke zabda par3hanA yA bolanA na AtA ho, tathApi yadi zuddhAtmA ke zraddhAnarUpa nizcayasamyaktva se sahita hai to usakA samasta jJAna samyak hai aura vaha mokSa ke paMtha meM hai; samasta zAstroM ke rahasyarUpa andara kA svabhAva-parabhAva kA bhedajJAna usane svAnubhava se jAna liyA hai| andara meM jo bAhya ke ora kI zubha yA azubha vRttiyA~ utpanna hotI haiM, vaha maiM nahIM, unake vedana meM merI zAnti nahIM; maiM to jJAnAnanda hU~-ki jisake vedana meM mujhe zAnti anubhava meM AtI hai| isa prakAra antara ke vedana meM usa samakitI ko bhedajJAna tathA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 62] [samyagdarzana : bhAga-6 zuddhAtmapratIti vartatI hai| zuddhAtmA se viruddha kisI bhAva meM use kabhI Atmabuddhi nahIM hotii| jaba se samyagdarzana huA, taba se jJAna isa rAga se pRthak kAma karane lagA; isalie samyagdRSTi jo kucha jAnatA hai, vaha saba samyagjJAna hai| koI kahe-'dharmI huA aura AtmA ko jAnA, isalie para kA bhI saba jAnapanA use ho jAye' to kahate haiM ki nahIM; para ko -sabako jAna hI le, aisA niyama nahIM hai| ughAr3a hove, tadnusAra jAnatA hai; vaha kadAcit usa prakAra kA ughAr3a na hone ke kAraNa DorI ko sarpa ityAdi prakAra se anyathA jAne, tathApi DorI yA sarpa donoM se bhinna maiM to jJAna hU~-aisA sva-para kI bhinnatA kA jJAna to use yathArtha hI rahatA hai, vaha haTatA nahIM hai| DorI ko DorI jAnA hotA to bhI, usase maiM bhinna hU~-aisA jAnatA aura DorI ko sarpa jAnA to bhI usase maiM bhinna hU~-aisA jAnatA hai, isalie sva-para kI bhinnatA jAnanerUpa samyakpane meM to koI antara nahIM par3A hai| AtmA kA jAnapanA ho, isalie para kA saba jAnapanA turanta hI pragaTa ho jAye-aisA koI niyama nahIM hai| jahA~ zuddhAtmA kA zraddhAna hai, vahA~ samyagjJAna hai; jahA~ zuddhAtmA kA zraddhAna nahIM vahA~ mithyAjJAna hai; isalie bAhara kA jAnapanA kama ho to usakA jJAnI ko kheda nahIM aura bAhara kA jAnapanA vizeSa ho to usakI jJAnI ko mahimA nhiiN| mahimAvanta to AtmA hai aura vaha jisane jAna liyA, usa jJAna kI mahimA hai| aho! jagat se bhinna mere AtmA ko maiMne jAna liyA hai, to mere jJAna kA prayojana maiMne sAdha liyA hai-aise nijAtma-jJAna se jJAnI santuSTa hai-tRpta hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [63 ahA! AtmajJAna kI mahimA acintya hai, usa jJAna kI mahimA bhUlakara bAhara ke jAnapane kI mahimA meM jIva aTaka rahe haiN| saMsAra ke koI niSprayojana padArtha ko jAnane meM bhUla huI to bhale huI, parantu jJAnI kahate haiM ki hamAre AtmA ko jAnane meM hamArI bhUla nahIM hotI... hamAre AtamarAma ko hama nahIM bhuulte| yaha jJAna kI mastI aura niHzaGkatA koI adbhuta hai ! ananta guNoM se paripUrNa svabhAva kI pratIti kA jora usa jJAna ke sAtha varta rahA hai| isalie aisA samyagjJAna, vaha kevalajJAna kA Tukar3A hai, vaha mokSasukha kA svAda cakhate-cakhate siddhapada ko sAdha rahA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 6 'kevalajJAna kA Tukar3A' AtmajJAna kI acintya mahimA ahA! dekho yaha samyagjJAna kI kevalajJAna ke sAtha sandhi ! mati - zrutajJAna ko kevalajJAna kA aMza kauna kahe ? - ki jisane pUrNa jJAnasvabhAva ko pratIti meM liyA ho aura usa svabhAva ke AdhAra se samyak aMza pragaTa kiyA ho, vahI pUrNatA ke sAtha kI sandhi se (pUrNatA ke lakSya se) kaha sakatA hai ki merA yaha jJAna hai, vaha kevalajJAna kA aMza hai, kevalajJAna kI hI jAti hai parantu jo rAga meM hI lIna vartatA ho, usakA jJAna to rAga kA ho gayA hai, use to rAga se bhinna jJAnasvabhAva kI khabara hI nhiiN| vahA~ ' yaha jJAna isa svabhAva kA aMza hai'--aisA vaha kisa prakAra jAnegA ? jJAna ko hI para se aura rAga se bhinna nahIM jAnatA, vahA~ use svabhAva kA aMza kahanA to use kahA~ rahA ? svabhAva ke sAtha jo ekatA karatA hai, vahI apane jJAna ko 'yaha svabhAva kA aMza hai ' - aisA jAna sakatA hai| rAga ke sAtha ekatAvAlA yaha bAta nahIM jAna sktaa| ahA ! yaha to alaukika bAta hai ! mati zrutajJAna ko svabhAva kA aMza kahanA athavA to kevalajJAna kA aMza kahanA, yaha bAta ajJAnI ko samajha meM nahIM AtI kyoMki use to rAga aura jJAna ekameka bhAsita hote haiM / jJAnI to niHzaGka jAnatA hai ki jitane rAgAdi aMza haiM, ve saba mere jJAna se bhinna parabhAva haiM aura jitane jJAnAdi aMza haiM, ve saba mere svabhAva haiM; ve mere svabhAva ke hI aMza haiM aura ve aMza bar3ha-bar3hakara kevalajJAna honevAlA hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [65 prazna : cAra jJAna ko to vibhAvajJAna kahA hai, yahA~ unheM svabhAva kA aMza kaise kahA? uttara : unheM vibhAva kahA hai, vaha to apUrNatA kI apekSA se kahA hai; kisI viruddha jAti kI apekSA se (rAgAdi kI taraha) unheM vibhAva nahIM khaa| ve cAroM jJAna haiM to svabhAva ke hI aMza... aura svabhAva kI hI jAti, parantu ve abhI apUrNa haiM aura apUrNatA ke Azraya se pUrNa jJAna nahIM khilatA; isalie pUrNa svabhAva kA Azraya karAne ke liye apUrNa jJAnoM ko vibhAva kahA hai parantu jisa prakAra rAgAdi vibhAva to svabhAva se viruddha haiM-unakI jAti hI alaga hai; isI prakAra kahIM isa jJAna kI jAti alaga nahIM hai, jJAna to svabhAva se aviruddha jAti kA hI hai| jaise pUrNa prakAza se jvAjalyamAna sUrya meM se badaloM kA vilaya hone para jo prakAza kiraNeM jhalakatI haiM, ve sUrya ke prakAza kA hI aMza hai; isI prakAra jJAnAvaraNAdi bAdala TUTane se samyakmati-zrutarUpa jo jJAna-kiraNeM pragaTa huIM, ve kevalajJAna ke prakAza se jvAjalyamAna jo caitanyasUrya, usake hI prakAza ke aMza haiM / samyakmati-zrutarUpa jo aMza haiM, ve saba caitanyasUrya kA hI prakAza hai| ___ jaise eka hI pitA ke pA~ca putroM meM koI bar3A ho, koI choTA ho parantu haiM to eka hI pitA ke putra; isI prakAra kevalajJAna se lekara matijJAna, ye pA~coM samyagjJAna, jJAnasvabhAva ke hI vizeSa haiN| usameM kevalajJAna, vaha bar3A mahAna putra hai aura matijJAnAdi bhale choTe haiM, tathApi ve kevalajJAna kI hI jAti hai| zAstra meM gaNadhara ko 'sarvajJaputra' kahA hai; isI prakAra yahA~ kahate haiM ki mati-zrutajJAna, kevalajJAna ke putra haiM, sarvajJatA ke aMza haiN| jaise siddha bhagavAna kA pUrNa atIndriya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 66] [samyagdarzana : bhAga-6 Ananda aura samakitI kA bhUmikA yogya atIndriya Ananda-ina donoM Ananda kI eka hI jAti hai, mAtra pUrNa aura apUrNa kA hI bheda hai parantu jAti meM to jarA bhI bheda nahIM hai; isalie samakitI kA Ananda, vaha siddha bhagavAna ke Ananda kA hI aMza hai; Ananda kI taraha unakA matijJAna bhI kevalajJAna kA hI aMza hai| pUrNa aura apUrNa kA bheda hone para bhI donoM kI jAti meM kiJcit bhI bheda nahIM hai| samyakmati-zruta yadi kevalajJAna kI jAti kA na ho aura vijAtiya ho to vaha kevalajJAna ko kisa prakAra sAdha sakegA? kevalajJAna kI jAti ho, vahI kevalajJAna ko sAdha skegaa| rAga, vaha kevalajJAna kI jAti nahIM hai; isalie vaha kevalajJAna ko nahIM sAdha sakatA; samyak mati-zrutajJAna, vaha kevalajJAna kI jAti hai; isalie antara meM ekAgra hokara vaha kevalajJAna ko sAdhatA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [67 nirvikalpa-svAnubhUti hone kA sundara varNana svarUpa ke cintana meM Ananda tarajeM uThatI haiM.... romAJca hotA hai! __ "vaha samyagdRSTi kadAcit svarUpadhyAna karane ko udyamI hotA hai; vahA~ prathama sva-para svarUpa kA bhedavijJAna kare; nokarma-dravyakarmabhAvakarma se rahita caitanyacitcamatkAramAtra apanA svarUpa jAne; pIche para kA bhI vicAra chUTa jAya, aura kevala svAtmavicAra hI rahatA hai; vahA~ nijasvarUpa meM aneka prakAra se ahaMbuddhi dharatA hai, 'maiM cidAnanda hU~, zuddha hU~, siddha hU~' ityAdi vicAra hone para sahaja hI Ananda-taraGga uThatI haiM, romAJca hotA hai; isake bAda aisA vicAra bhI chUTa jAya aura kevala cinmAtrasvarUpa bhAsane lage, vahA~ sarva pariNAma usarUpa meM ekAgra hokara pravarte; darzana-jJAnAdika kA va naya-pramANAdika kA vicAra bhI vilaya ho jaay| savikalpatA se jisa caitanyasvarUpa kA nizcaya kiyA thA, usI meM vyApyavyApaka hokara aisA pravarte ki jahA~ dhyAtA-dhyeyapanA dUra ho jaay| aisI dazA kA nAma nirvikalpa anubhava hai|" dekho, yaha svAnubhava kI alaukika carcA / yahA~ to eka bAra jisako svAnubhava ho gayA hai aura phira se vaha nirvikalpa-svAnubhava karatA hai, usakI bAta kI hai parantu pahalI bAra jo nirvikalpa -svAnubhava kA udyama kara rahA hai, vaha bhI isI prakAra se bhedajJAna va svarUpa-cintana ke abhyAsa dvArA pariNAma ko nijasvarUpa meM tallIna karake svAnubhava karatA hai| isa nirvikalpa-anubhava ke samaya AtmA apane Apa meM vyApya-vyApakarUpa se aisA tallIna vartatA hai Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 68] [samyagdarzana : bhAga-6 arthAt dravya-guNa-paryAya kI aisI ekatA ho jAtI hai ki dhyAtAdhyeya kA bheda bhI vahA~ nahIM rahatA; AtmA apane Apa meM lIna hokara apanA svAnubhava karatA hai| vahA~ svAnubhava ke parama Ananda kA bhoganA hai parantu usakA vikalpa nahIM hai| eka bAra aisA nirvikalpa anubhava jisake huA ho, usake hI nizcayasamyaktva hai-aisA jaannaa| aise anubhava kI rIti yahA~ dikhalAte haiN| yahA~ samyagdRSTi jisa prakAra se nirvikalpa-anubhava karatA hai, yaha dikhAyA hai| isake udAharaNa ke anusAra dUsare jIvoM ko bhI nirvikalpa-anubhava karane kA yahI upAya hai-aisA samajha lenaa| ___ 'vaha samyagdRSTi kadAcit svarUpadhyAna karane kA udyamI hotA hai'-cauthe guNasthAna meM samyagdRSTi ko bAra-bAra nirvikalpadhyAna nahIM hotA, parantu kabhI-kabhI zubhAzubhapravRtti se dUra hokara, zAntapariNAma se svarUpa kA dhyAna karane kA udyamI hotA hai| jisa svarUpa kA apUrva svAda svAnubhava meM cakhA hai, usI kA phira-phira anubhavana karane ke liye vaha udyama karatA hai| taba prathama to svapara ke svarUpa kA bhedavijJAna kare, arthAt pahale jo bhedajJAna kiyA hai, usI ko phira se cintana meM lAve; yaha sthUla dehAdi to mere se spaSTataH bhinna haiM, isake kAraNarUpa jo bhItara ke sUkSma dravyakarma, vaha bhI AtmasvarUpa se atyanta bhinna haiM, donoM kI jAti hI bhinna hai| maiM caitanya aura vaha jar3a, maiM paramAtmA aura vaha paramANu-aise donoM kI bhinnatA hai aura bhinnatA hone se karma merA kucha nahIM krtaa| aba andara meM, AtmA kI paryAya meM utpanna honevAle rAga -dveSa-krodhAdi bhAvakarma, se bhI merA svarUpa atyanta bhinna hai; mere Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [69 jJAnasvarUpa kI aura ina rAgAdi parabhAvoM kI jAti hI judI hai; rAga kA vedana to AkulatArUpa hai aura jJAna kA vedana to zAntimaya hai-aise bahuta prakAra se dravyakarma-nokarma aura bhAvakarma se apane svarUpa kI bhinnatA kA cintana kare; ina sabase bhinna maiM caitanya -camatkAramAtra hU~ - aisA vicAra kre| aise vastusvarUpa ke nirNaya meM hI jisakI bhUla ho, vaha to svarUpa ke dhyAna kA saccA udyama nahIM kara sakatA, kyoMki jisakA dhyAna karane kA hai, usakI pahale pahicAna to honI cAhie na! pahicAna binA dhyAna kisakA? isa prakAra sva-para kI bhinnatA ke vicAra se pariNAma ko jarA sthira kare, bAda meM para kA vicAra chUTakara, kevala nijasvarUpa kA hI vicAra rhe| jisa svarUpa kA pahale anubhava kiyA hai athavA jisa svarUpa ko nirNaya meM liyA hai, usako atyanta mahimA lA-lAkara usI ke vicAra meM mana ko ekAgra karatA hai| paradravyoM meM se va parabhAvoM meM to ahaMbuddhi chor3a dI hai, aura apane nijasvarUpa ko hI apanA jAna ke usI meM ahaMbuddhi kI hai| maiM cidAnanda hU~, maiM zuddha ha~, maiM siddha ha~, maiM sahaja sukhasvarUpa hU~, ananta zakti kA nidhAna maiM hU~, sarvajJasvabhAvI maiM hU~'-ityAdi prakAra se apane nijasvarUpa meM hI ahaMbuddhi kara-karake usakA cintavana karatA hai| niyamasAra meM prabhu kundakundasvAmI kahate haiM kikevalaNANasahAvo kevaladasaNasahAva suhmio| kevalasattisahAvo sohaM idi ciMtae nnaannii||96|| NiyabhAvaM Navi muccai parabhAvaM Neva gehae keiN| jANadi passadi savvaM sohaM idi ciMtae nnaannii||97|| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 70] [ samyagdarzana : bhAga-6 kaivalya darzana - jJAna - sukha, kaivalya zakti svabhAva jo / 'maiM hU~ vahI', yaha cintavana hotA nirantara jJAnI ko // 96 // nijabhAva ko chor3e nahIM, kiJcit grahe parabhAva nahIM / dekhe va jAne 'maiM vahI', jJAnI kare cintana yahI // 97 // - aise nija AtmA kI bhAvanA karane kI zikSA mumukSu ko dI hai aura kahA hai ki aisI bhAvanA ke abhyAsa se madhyasthatA hotI hai, arthAt samyagdarzana-jJAna - cAritra bhI aisI nijAtmabhAvanA se pragaTa hote haiN| samyagdarzana hone ke bAda meM, evaM samyagdarzana pragaTa karane ke liye bhI, aisI hI bhAvanA aura aisA cintana kartavya hai / 'sahaja zuddhAtmA kI anubhUti jitanA hI maiM hU~, mere svasaMvedana meM A rahA hU~-yahI maiM hU~' - aise samyak cintana meM sahaja hI Ananda taraGge haiM aura romAJca hotA hai..... - dekho to sahI, isameM caitanya kI anubhUti ke kitane rasa kA gholana ho rahA hai ! Upara meM jitanA varNana kiyA, vahA~ taka to abhI savikalpadazA hai / isa cintana meM jo ' AnandataraGga uThatIM haiM, vaha nirvikalpa anubhUti kA Ananda nahIM hai parantu svabhAva kI ora ke ullAsa kA Ananda hai, zAntapariNAma kA Ananda hai; aura isameM svabhAva kI ora ke atizaya prema ke kAraNa romAJca ho uThatA hai / romAJca arthAt vizeSa ullAsa; svabhAva ke prati vizeSa utsAha / jaise saMsAra meM bhaya kA yA Ananda kA koI viziSTa khAsa prasaGga banane para roma-roma ullasita ho jAtA hai, usako romAJca huA kahate haiM; vaise yahA~ svabhAva ke nirvikalpa - anubhava ke khAsa -viziSTa prasaGga meM dharmI ko AtmA ke asaMkhyapradeza meM svabhAva ke Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [71 apUrva ullAsa kA romAJca hotA hai| isake bAda caitanyasvabhAva ke rasa kI ugratA hone para, ye vicAra (vikalpa) bhI chUTa jAya, aura pariNAma antarmagna hokara kevala cinmAtrasvarUpa bhAsane lage, sarva pariNAma, svarUpa meM ekAgra hokara varte, upayoga svAnubhava meM pravarte, isI kA nAma nirvikalpa Ananda kA anubhava hai| vahA~ darzana-jJAna -cAritra sambandhI yA naya-pramANAdi kA koI vicAra nahIM rahatA, sabhI vikalpoM kA vilaya ho jAtA hai| yahA~ para svarUpa meM hI vyApya-vyApakatA hai, arthAt dravya-guNa-paryAya tInoM ekameka -ekAkAra abhedarUpa se anubhava meM Ate haiN| anubhava karanevAlI paryAya, svarUpa meM vyApa gaI hai, judI nahIM rhtii| parabhAva, anubhava se bAhara raha gaye, parantu nirmala paryAya to anubhUti ke sAtha mila gayI; AtmA hI anubhUtisvarUpa hokara pariNamita huaa| ____ pahale, vicAradazA meM jJAna ne jisa svarUpa ko lakSya meM liyA thA, usI svarUpa meM jJAna kA upayoga jur3a gayA, aura bIca meM se vikalpa nikala gayA, akelA jJAna raha gayA, taba atIndriya nirvikalpa-anubhUti huI, parama Ananda huaa| aisI anubhUti meM pratikramaNa, sAmAyika, pratyAkhyAna Adi sabhI dharma samA jAte haiN| isa anubhUti ko hI 'jainazAsana' kahA hai; yahI vItarAgamArga hai, yahI jainadharma hai, yahI zruta kA sAra hai, santoM kI va Agama kI yahI AjJA hai| zuddhAtmAnubhUti kI apAra mahimA hai, vaha kahA~ taka kaheM? Apa svayaM anubhUti kareM, tabhI usakI khabara pdd'e| yaha zuddha anubhava arthAt nirvikalpa anubhava kyA cIz2a hai aura kaisI yaha antaraGgadazA hai-yaha jijJAsuoM ko lakSyagata karanA caahie| ahA! nirvikalpa anubhava kA pUrA kathana karane kI vANI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 72] [samyagdarzana : bhAga-6 meM tAkata nahIM; jJAna meM isako jAnane kI tAkata hai, antara ke vedana meM bhI AtA hai, parantu vANI meM usakA pUrA kathana nahIM AtA; jJAnI kI vANI meM usakA saMketa AtA hai| are! jo vikalpa ko bhI gamya nahIM ho sakatA-aisA nirvikalpa anubhava, vANI ke dvArA kaise gamya ho jAya? vaha to svAnubhavagamya hai| eka sajjana zakkara kA mIThA svAda le rahA ho, vahA~ koI dUsarA manuSya jijJAsApUrvaka usa zakkara khAnevAle ko dekhe, yA usake samIpa zakkara ke mIThe svAda kA varNana sune, to itane se usake mu~ha meM zakkara kA svAda nahIM A jAtA;vaha svayaM zakkara kI DalI lekara apane mu~ha meM rakhakara cUse (AsvAde), tabhI usakI zakkara ke mIThe svAda kA anubhava hotA hai| vaise koI 'sajjana' arthAt santa-dharmAtmA-samyagdRSTi, nirvikalpa-svAnubhava meM atIndriya -Ananda kA mIThA svAda le rahA ho, vahA~ dUsarA jIva jijJAsApUrvaka usa anubhavI dharmAtmA ko dekhe, yA usake samIpa premapUrvaka usa anubhava kA varNana sune, to utane se usako nirvikalpa anubhUti kA svAda nahIM A jAtA; vaha jIva svayaM apane zuddhAtmA ko lakSya meM lekara, use hI mukhya karake, jaba antarmukha upayoga ke dvArA svAnubhava kare, tabhI usako zuddhAtmA ke nirvikalpa anubhava ke atIndriya -Ananda kA mIThA svAda vedana meM AtA hai| __-aisA svAnubhava hone para samyagdRSTi jAnatA hai ki aho! merI vastu mujhe prApta huii| mere meM hI vidyamAna merI vastu ko maiM bhUla gayA thA, vaha dharmAtmA guruoM ke prasAda se mujhe prApta huii| apanI vastu apane meM hI hai, vaha nijadhyAna meM prApta hotI hai; bAhara ke kisI rAgAdibhAva se vaha prApta nahIM hotI, arthAt anubhava meM nahIM aatii| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [73 'savikalpa ke dvArA nirvikalpa meM AyA'-aisA upacAra se kahA jAtA hai| svarUpa ke anubhava kA udyama karane meM, prathama usakI savikalpa vicAradhArA calatI hai, usameM sUkSma rAga va vikalpa bhI hote haiM, parantu usa rAga ko yA vikalpa ko sAdhana banAkara svAnubhava meM nahIM pahu~cA jaataa| rAga aura vikalpoM kA ullaMghana karake, sIdhA AtmasvabhAva kA avalambana lekara use hI sAdhana banAveM, tabhI AtmA kA nirvikalpa svAnubhava hotA hai aura tabhI jIva kRtakRtya hotA hai| zAstroM ne isakA apAra mAhAtmya kiyA hai| svAnubhUti ko AtmA kA sarvasva kahA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga -6 nirvikalpa anubhava ke samaya kI sthiti kA varNana samayasAra, gAthA 144 meM vikalpoM se pAra jJAnasvabhAva kA apUrva nirvikalpa anubhava hone ke samaya kA romAJcakArI varNana kiyA hai| anubhUti kA mArga ekadama khola diyA hai| jo jJAna, pA~ca indriyA~ aura chaThaveM mana dvArA pravartatA thA, vaha jJAna sarva ora se simaTakara nirvikalpa anubhava meM kevala svarUpa -sanmukha huA kyoMki vaha jJAna, kSayopazamarUpa hai, vaha eka kAla meM eka jJeya ko hI jAna sakatA hai| aba vaha jJAna, svarUpa jAnane ko pravartita huA, taba anya ko jAnanA sahaja hI banda huA, vahA~ aisI dazA huI ki bAhya aneka zabdAdika vikAra hone para bhI svarUpa-dhyAnI ko unakI koI khabara nahIM / isa prakAra matijJAna bhI svarUpasanmukha huA / sAdhaka ko nirvikalpa anubhava meM mati - zrutajJAna kAma karate haiM / mati - zrutajJAna, ve kSayopazamabhAvarUpa haiM; isalie eka samaya meM eka jJeya ko hI jAnane meM ve pravartate haiM; yA sva ko jAnane meM upayoga ho aura yA para ko jAnane meM upayoga ho / kevalajJAna meM to sva-para sabako ekasAtha jAnane kI pUrNa sAmarthya pragaTa ho gayI hai parantu isa jJAna meM abhI aisA sAmarthya vikasita nahIM huI hai; isalie jaba sva ko jAnane meM upayoga ho, taba para ko jAnane meM upayoga nahIM hotA aura jaba para ko jAnane meM upayoga ho, taba sva ko jAnane meM upayoga nahIM hotA / sva ko jAnane meM upayoga na ho, isalie kahIM ajJAna nahIM ho jAtA kyoMki svasaMvedana ke samaya jo jJAna huA hai, vaha labdharUpa se to vartatA hI hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [75 kSayopazamajJAna kI zakti hI itanI manda hai ki eka samaya meM eka ora hI usakI pravRtti hotI hai, isalie yA sva ko jAnane meM pravarte yA para ko jAnane meM pravarte / apane meM to jJAna ke sAtha Ananda, pratIti ityAdi samasta guNoM kA jo nirmala pariNamana abheda vartatA hai, use (arthAt sampUrNa AtmA ko) tanmayarUpa se jAnatA hai| sva ko jAnate samaya AnandadhArA meM upayoga tanmaya huA hai, isalie viziSTa Ananda usa nirvikalpadazA meM vedana meM AtA hai| dharmI sabase bhinna kA bhinna hI rahatA hai| bAhara se dekhanevAle ko dUsaroM jaisA samAna lagatA hai ki hama bhI zubha-azubha karate haiM aura hamArI taraha yaha dharmI bhI zubhAzubha kara rahe haiM parantu bhAI! unakI pariNati andara meM rAga se koI bhinna hI kAma kara rahI hai| unakI pratIti meM, unake jJAna meM sva-jJeya kabhI vismRta nahIM hotA,upayoga bhale bAhara meM kadAcita viSaya-kaSAyoM meM yA yuddha ityAdi meM bhI ho, usI samaya unake antara meM zraddhA aura jJAna kI nirmala gaMgA kA jo samyak pravAha baha rahA hai, vaha yahA~ batAnA hai| jJAnagaMgA kA vaha samyak pravAha, samasta vikAra ko dho DAlegA aura kevalajJAna samudra meM jAkara milegaa| ___-aise dharmI ko jisa samaya svajJeya meM upayoga ho, usa samaya kI yaha bAta calatI hai| ahA! nirvikalpa anubhava meM caitanya golA jagata se aisA bhinna anubhava meM AtA hai ki bAhara meM kyA ho rahA hai, usakA lakSya nahIM; deha kA kyA hotA hai, are! deha hai yA nahIMisakA bhI lakSya nahIM hai; AtmA atIndriya Ananda meM hI magna hai| aisI sthiti cauthe guNasthAna meM gRhastha zrAvaka ko bhI hotI hai| jo aise AtmasvarUpa ko sAdhane nikalA, use jagata kA koI saMyoga Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 76] [samyagdarzana : bhAga-6 vicalita nahIM kara sakatA-pratikUla yA anukUla koI saMyoga use DigA nahIM sktaa| jahA~ jagata se bhinna hI caitanya golA anubhava meM liyA, vahA~ para kA asara kaisA? aura parabhAva bhI kaise? parabhAva, parabhAvoM meM haiM; mere caitanya gole meM parabhAva nahIM hai| ahA! aisA vedana samyagdRSTi dharmAtmA ko hotA hai| jJAnasvabhAva ke samyak nirNaya ke jora se mati-zrutajJAna ko svasanmukha jhukAne para aisA svAnubhava hotA hai| isa anubhava meM bhagavAna AtmA prasiddha hotA hai / samayasAra, gAthA-144 meM isakA alaukika varNana kiyA hai| vahA~ kahate haiM ki -prathama zrutajJAna ke avalambana se jJAnasvabhAva AtmA kA nizcaya karake... (yahA~ taka abhI savikalpadazA hai... parantu jJAna kA jhukAva to jJAnasvabhAva kI ora Dhala rahA hai)| pazcAt AtmA kI pragaTa prasiddhi ke liye arthAt anubhava ke liye; parapadArthoM kI prasiddhi ke kAraNa jo indriya dvArA aura mana dvArA pravartita buddhiyA~, usa buddhi ko maryAdA meM lAkara matijJAna tattva ko Atmasanmukha kiyA tathA aneka prakAra ke navatattva ke vikalpa se AkulatA utpanna karanevAlI zrutajJAna kI buddhiyoM ko bhI maryAdA meM lAkara zrutajJAna tattva ko bhI Atmasanmukha kiyA; isa prakAra mati-zrutajJAna ko para kI ora se vimukha karake AtmasvabhAva meM jhukAne se turanta hI atyanta vikalparahita hokara AtmA apane zuddhasvarUpa ko anubhava karatA hai, usameM AtmA samyakpa se dikhAI detA hai aura jJAta hotA hai; isalie vaha samyagdarzana aura samyagjJAna hai| isa anubhava ko 'pakSAtikrAnta' kahA hai, kyoMki usameM nayapakSa ke koI vikalpa nahIM hai| aisA anubhava kare, taba jIva ko samyagdarzana huA kahalAtA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [77 dekho! svAnubhUti meM mati-zrutajJAna ko atIndriya khaa| svAnubhava ke samaya matijJAna aura zrutajJAna donoM svarUpasanmukha hI hue haiM; isalie indriyAtIta hue haiN| indriyoM kA yA mana kA avalambana unameM nahIM hai; isalie usa anubhava ko atIndriya kahate haiN| mana kA avalambana nahIM, isalie rAga kA bhI avalambana nahIM, yaha bAta usameM A hI gyii| rAga meM to mana kA avalambana hai| rAga ke (vyavahAra ke) avalambana se nizcaya-svAnubhava prApta hogA-aisA jo mAnatA hai, use mana ke avalambanarahita atIndriya svAnubhava kaisA hai?--isakI khabara nahIM hai; isalie vaha to rAga kA aura mana kA avalambana chor3akara Age hI nahIM bddh'taa| use atIndriyajJAna yA atIndriyasukha nahIM hotaa| ahA! isa svasanmukha mati-zrutajJAna kI mahimA kA kyA kahanA? jisane vikalpa se pAra hokara sampUrNa AtmA ko sIdhe svajJeya banAyA, vaha to kevalajJAna kA sAdhaka hai| samyagdRSTi ke (cauthe guNasthAna ke bhI) svAnubhava ko atIndriya kahate haiM, kyoMki usameM indriyoM kA yA mana kA vyApAra nahIM hai| indriyA~ tathA mana kA vyApAra to parasanmukha hotA hai, svarUpa meM upayoga ke samaya parasanmukha kA vyApAra nahIM hai| indriyA~ aura mana kA aisA svabhAva nahIM ki svAnubhava meM madadarUpa hoN| svAnubhava hai, utane aMza meM indriya tathA mana kA avalambana chUTA hai aura jJAna, atIndriya huA hai| yadi itanA atIndriyapanA na ho aura indriya kA avalambana hI rahe, taba to AtmA akele indriyajJAna kA viSaya ho jAye-parantu aisA nahIM hotaa| pravacanasAra meM spaSTa kahA hai ki 'AtmA aliMgagrAhya' hai, liGga se arthAt indriyoM dvArA usakA grahaNa nahIM hotA, indriyoM dvArA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 78] [samyagdarzana : bhAga-6 vaha jJAta nahIM hotA; isalie svAnubhava se AtmA ko jAnanevAlA jJAna, atIndriya hai| atIndriyajJAna ho, vahIM atIndriyasukha hotA hai| -mati-zrutajJAna bhI atIndriya!! -hA~ bhAI! usa mati-zrutajJAna kI hI yaha bAta hai| yaha kahIM kevalajJAna kI bAta nahIM hai / TheTha bArahaveM guNasthAna taka svAnubhava kA kArya to mati-zrutajJAna se hI hotA hai| kisI ko avadhimanaHparyayajJAna khilA ho, tathApi nirvikalpadhyAna ke samaya vaha eka ora raha jAtA hai, usakA upayoga nahIM hotaa| mati-zrutajJAna svAnubhava ke samaya sva meM aise ekAkAra pariNamita ho jAte haiM ki maiM jJAtA hai aura zaddhAtmA merA svajJeya hai-aise jJAtA-jJeya ke bheda kA vicAra bhI vahA~ nahIM rahatA; vahA~ to dravya-paryAya (dhyeya aura dhyAtA athavA jJeya aura jJAna) ekarasa hokara anubhava meM Ate haiN| usa anubhava kI mahimA, vANI aura vikalpa se pAra hai| apane svasaMvedana binA mAtra vANI yA vikalpa se usakA vAstavika khyAla nahIM aataa| isalie samayasAra meM AcAryadeva ne vizeSa preraNA dI hai ki nija vaibhava se maiM jisa zuddha AtmA ko darzAtA hU~, vaha tuma tumhAre svAnubhava se pramANa krnaa| ahA! adhyAtmarasa kI aisI bAta! isakI vicAradhArA, isakA nirNaya aura isakA anubhava, yahI karaneyogya hai| isake liye satat abhyAsa caahie| satsamAgama se zravaNa karake, manana karake, ekAnta meM sthiracitta se isakA abhyAsa karanA caahie| isa manuSyabhava meM vastutaH karaneyogya yahI hai aura abhI sahI avasara hai-saba avasara A cukA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga -6 ] www.vitragvani.com svAnubhUti kA raMga car3ha jAye - aisI bAta pratyakSa-parokSapanA jJAna meM hai, samyaktva meM nahIM [ 79 pratyakSa-parokSapane sambandhI bheda samyaktva meM nahIM hai / samyaktva to zuddha AtmA kI pratItirUpa hai / vaha pratIti, siddha bhagavAna ko yA tiryaJca samyagdRSTi ko samAna hI hai| siddha bhagavAna ko samyaktva meM jaise zuddhAtmA kI pratIti hai, vaise hI zuddhAtmA kI pratIti cauthe guNasthAnavAle samakitI ko bhI hai / usameM koI antara nahIM hai / siddha bhagavAna kA samyaktva, pratyakSa aura cauthe guNasthAnavAle kA parokSaaisA bheda nahIM hai; athavA svAnubhava ke samaya samyaktva, pratyakSa aura bAhara zubhAzubha meM upayoga ho, taba samyaktva, parokSa - aisA bhI nahIM hai| zubhAzubha meM pravartatA ho taba, yA svAnubhava se zuddhopayoga meM pravartatA ho taba bhI, samyagdRSTi ko samyaktva to aisA kA aisA hai, arthAt zubhAzubha ke samaya samyaktva meM koI malinatA A gayI aura svAnubhava ke samaya samyaktva meM koI nirmalatA bar3ha gayI - aisA nahIM hai / aho! dekho, yaha samyagdarzana kI aura svAnubhava kI carcA ! yaha mUlabhUta vastu hai / svAnubhava kyA cIz2a hai ? --isakI pahicAna bhI jIvoM ko AnandapradAyaka hai / pahale vastusvarUpa kA yathArtha nirNaya kare - jIva kyA, ajIva kyA, svabhAva kyA, parabhAva kyA ? -- yaha bhalIbhA~ti pahicAna kara, phira mati - zrutajJAna ko antara meM jhukAkara svadravya meM pariNAma ko ekAgra karane se samyagdarzana aura svAnubhava hotA hai| aisA anubhava kare, taba hI moha kI gA~Tha TUTatI hai aura taba hI jIva, bhagavAna ke mArga meM AtA hai... ahA! use jo Ananda aura zAnti hotI hai, usakI kyA bAta ! Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 80] [samyagdarzana : bhAga-6 __ bhAI! yaha to sarvajJa kA nirgranthamArga hai| yadi tUne svAnubhava dvArA mithyAtva kI gA~Tha nahIM tor3I to nirgranthamArga meM kisa prakAra AyA? yadi janma-maraNa kI gA~Tha nahIM tor3I to nirgranthamArga meM janmakara tUne kyA kiyA? bhAI ! aisA avasara milA to aisA udyama kara ki jisase tujhe apUrva zAnti mile, tere janma-maraNa TaleM aura alpa kAla meM mukti ho| isameM samyagdarzana kA svarUpa aura vaha pragaTa karane kI vidhi bhI sAtha hI A jAtI hai| jise samyagdarzana pragaTa karanA ho, use kyA karanA? samyagdarzana ko kahA~ khojanA? 1- para meM khoje to samyagdarzana mile, aisA nahIM hai| 2- dehAdi kI kriyA meM yA zubharAga meM bhI samyagdarzana mile, aisA nahIM hai| ___3- samyagdarzana to AtmA kA hI bhAva hai, isalie AtmA meM se hI vaha milatA hai| 4- AtmA Ananda aura jJAnasvarUpa hai, antarmukha hokara usakI nirvikalpa pratIti karanA, vaha samyagdarzana hai| 5- vaha samyagdarzana, mana aura indriyoM se pAra nirvikalpa AtmapratItirUpa hai| 6- vaha samyagdarzana, sva meM upayoga ke samaya yA para meM upayoga ke samaya eka samAna vartatA hai| 7- pratyakSa aura parokSa-aise bheda samyagdarzana meM nahIM haiN| 8- jJAna antarmukha hone para AtmA ke nirvikalpa Ananda kA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [81 anubhava hotA hai, usake sAtha yahI maiM hU~'-aisI samyak AtmapratIti hotI hai, vahI samyagdarzana hai| vaha samyagdarzana, nirvikalpa svAnubhava meM huA, parantu phira vikalpa meM Ane para vaha samyagdarzana calA nahIM jaataa| bhrAntirahita samyak AtmapratIti dharmI ko sadA rahA karatI hai| 9- aisA samyagdarzana, vaha mokSa kA dvAra hai; usake dvArA hI mokSa kA mArga khulatA hai| usakA udyama hI pratyeka mumukSu kA pahalA kAma hai aura pratyeka mumukSu se vaha ho sakane yogya hai| * ahA! santoM ne samyagdarzana kA svarUpa bahuta spaSTa batAyA hai| yaha bAta aisI sarasa hai ki yadi samajhe to andara meM jIva ko svAnubhUti kA raGga car3ha jAye aura rAga kA raGga utara jaaye| AtmA kI zuddha anubhUti, rAga ke raMga se rahita hai; jise aisI svAnubhUti kA raGga nahIM, vaha rAga meM ra~ga jAtA hai / he jIva! eka bAra AtmA meM se rAga kA raGga utArakara svAnubhUti kA raGga cddh'aa| jise eka bAra bhI svAnubhUti se zuddhAtmA kI pratIti huI arthAt samyagdarzana huA, pazcAt use svAnubhava meM ho, taba pratIti kA jora bar3ha jAye aura bAhara zubhAzubha meM Ave, taba pratIti zithila par3a jAye-aisA nahIM hai aura nirvikalpadazA ke samaya samyaktva, pratyakSa aura savikalpadazA ke samaya samyaktva, parokSa-aisA pratyakSa-parokSapanA samyaktva meM nahIM hai| athavA nirvikalpadazA ke samaya nizcayasamyaktva aura savikalpadazA ke samaya akelA vyavahArasamyaktva - aisA bhI nahIM hai| dharmI ko savikalpadazA ho yA nirvikalpadazA ho-donoM samaya zuddhAtmA kI pratItirUpa nizcayasamyaktva to avicchinnarUpa se varta hI rahA hai| yadi Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 82] [samyagdarzana : bhAga-6 nizcayasamyaktva na ho to sAdhakapanA hI nahIM rahatA, mokSamArga hI nahIM rhtaa| phira nizcayasamyaktva meM bhale kisI ko aupazamika ho, kisI ko kSAyopazamika ho aura kisI ko kSAyika ho; zuddhAtmA kI pratIti to tInoM meM samAna hai| ___ kSAyikasamyaktva to sarvathA nirmala hai; aupazamikasamyaktva bhI vartamAna meM to kSAyika jaisA hI nirmala hai, parantu usa jIva ko nitare hue pAnI kI taraha tala meM se (sattA meM se) abhI mithyAtva kI prakRti kA nAza nahIM huA hai aura kSAyopazamika samyaktva meM samyaktva ko bAdhA na pahu~cAve,--aisA samyak-mohanIyaprakRti sambandhI vikAra hai| tInoM prakAra ke samakita meM zuddha AtmA kI pratIti vartatI hai| pratIti kI apekSA se to samyagdRSTi ko siddhasamAna kahA hai| prazna : cauthe guNasthAnavAle kSAyikasamyagdRSTi kI pratIti to siddhabhagavAna jaisI hotI hai, parantu upazamasamyagdRSTi kI pratIti bhI kyA siddhabhagavAna jaisI hai? uttara : hA~; upazama samakitI kI pratIti meM jo zuddhAtmA AyA hai, vaha bhI jaisA siddha kI pratIti meM AyA hai, vaisA hI hai| zuddha AtmA kI pratIti to tInoM samakitI kI samAna hI hai, usameM koI antara nahIM hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [83 svAnubhavajJAna aura usa samaya ke alb. viziSTa Ananda kA varNana .cks jo jJAna, AtmA ko jAne, vaha pratyakSa aura para ko jAne, vaha parokSa - aisI vyAkhyA nahIM hai| kyoMki mati-zrutajJAna, AtmA ko jAnate haiM, tathApi unheM parokSa ginA hai aura avadhi-mana:paryayajJAna para ko jAnate haiM, tathApi unheM pratyakSa kahA hai| jo jJAna spaSTa ho aura sIdhe AtmA se ho, usa jJAna ko pratyakSa kahate haiM aura jo aspaSTa ho, jisameM indriyAdi para kA kucha avalambana ho, use parokSa kahate haiN| aba mati-zrutajJAna jaba svasanmukha hokara svAnubhava meM vartate haiM, taba unameM se indriya-mana kA jitanA avalambana chUTA hai, utanA to pratyakSapanA hai, usameM jo svAnubhava huA, vaha akele AtmA se hI huA hai, dUsare kisI kA usameM avalambana nahIM hai aura vaha svAnubhava spaSTa hai; isalie vaha pratyakSa hai| vaha pratyakSapanA adhyAtmadRSTivAle ko samajha meM AtA hai| ahA! mati-zrutajJAna, indriya aura mana ke binA jAne!... bhAI! jAnane kA svabhAva to AtmA kA hai na! AtmA svayaM apane ko mana aura indriya binA hI jAnatA hai| pravacanasAra kI 172 vIM gAthA meM aliMgagrahaNa ke bIsa artha karate hue AcAryadeva ne spaSTa kiyA hai ki AtmA akele anumAna dvArA yA akele indriya-mana dvArA nahIM jAnatA; isalie akele parokSajJAna dvArA vaha jJAta nahIM hotaa| indriyajanya mati-zrutajJAna ko sAMvyavahArikapratyakSa kahA hai, vaha para ko jAnane kI apekSA se; sva ko jAnane meM to ve jJAna, indriyAtIta svAnubhava-pratyakSa haiN| yaha svAnubhava-pratyakSapanA adhyAtmazailI meM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 84] [samyagdarzana : bhAga-6 hai| isalie Agama kI zailI meM pratyakSa-parokSa ke jo bheda AveM, unameM isakA kathana nahIM aayegaa| samayasAra meM kahate haiM ki maiM mere samasta nijavaibhava se zuddhAtmA dikhAtA hU~, use svAnubhava-pratyakSa se pramANa karanA-to vahA~ zrotA to mati-zrutajJAnavAle hI haiM aura unheM hI mati-zrutajJAna dvArA svAnubhava-pratyakSa karane ko kahA hai| yadi svAnubhava meM mati-zruta pratyakSa na hote to aisA kaise kahate ? yahA~ kahate haiM ki jijJAsu ko aisA svAnubhava karane se pahale Agama dvArA tathA anumAna ityAdi dvArA AtmA kA yathArthasvarUpa nizcita kiyA hai, pazcAt usameM pariNAma lIna karake svAnubhava karatA hai| Agama meM, arihanta ke AtmA kA udAharaNa dekara AtmA kA zuddhasvabhAva dikhalAyA hai| arihanta kA AtmA, dravya se-guNa se aura paryAya se jaisA cetanAmaya zuddha hai, vaisA hI AtmA kA svabhAva hai, arihanta jaisA hI cetanasvabhAvI yaha AtmA hai| arihanta ke AtmA meM zubharAga ityAdi vikAra nahIM, vaise zubharAga isa AtmA kA bhI svabhAva nhiiN| Agama meM zubharAga ko AtmA kA svabhAva nahIM kahA, parantu parabhAva kahA hai, use anAtmA aura Asrava kahA hai| aise aneka prakAra se Agama ke jJAna se AtmasvarUpa kA nirNaya karanA caahie| tathA, anumAna ke vicAra se bhI vastusvarUpa nizcita kre| jaise ki maiM AtmA hU~... mujhameM jJAna hai| jahA~-jahA~ jJAna hai, vahA~-vahA~ AtmA hai; aura jahA~-jahA~ AtmA hai, vahA~-vahA~ jJAna bhI hai| jaise ki siddhbhgvaan| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [85 jahA~-jahA~ AtmA nahIM, vahA~-vahA~ jJAna bhI nahIM; aura jahA~ -jahA~ jJAna nahIM, vahA~-vahA~ AtmA bhI nhiiN| jaise ki acetnshriir| isa prakAra AtmA ko aura jJAna ko paraspara vyAptipanA hai, arthAt eka ho, vahA~ dUsarA ho hI; aura eka na ho, vahA~ dUsarA bhI na ho - aise paraspara avinAbhAvapane ko samavyApti kahate haiN| ___ 'zarIra ho, vahA~ AtmA hotA hai'- aise saccA anumAna nahIM ho sakatA, kyoMki siddhabhagavAna ko zarIra na hone para bhI AtmA hai aura mRtaka kalevara meM zarIra hone para bhI AtmA nahIM hai; isalie zarIra ko aura jIva ko vyApti nahIM hai| zarIra ke binA AtmA hotA hai parantu jJAna ke binA AtmA kabhI nahIM hotA; isalie jJAna, vaha AtmA kA svarUpa hai, parantu zarIra to AtmA se bhinna hai| isI prakAra zarIra kI taraha rAga-dveSa ke binA bhI AtmA hotA hai; isalie rAga-dveSa bhI vAstava meM AtmA kA svarUpa nahIM hai - aise aneka prakAra se yukti se vicArakara AtmA kA svarUpa nirNaya karanA, use anumAna kahate haiN| maiM AtmA hU~ kyoMki mujhameM jJAna hai aura maiM jJAna se jAnatA huuN| zarIra, vaha AtmA nahIM kyoMki usameM jJAna nahIM, vaha kucha jAnatA nahIM hai| AtmA jJAnasvabhAvI hai, kyoMki jJAna ke binA AtmA kabhI nahIM hotaa| tathA AtmA ke atirikta anyatra kahIM jJAna kabhI nahIM hotaa| zuddhanaya se maiM zuddha siddhasamAna hU~; azuddhanaya se mujhameM azuddhatA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 86] [samyagdarzana : bhAga-6 bhI hai| zuddhanaya kA Azraya karake zuddhAtmA kA anubhava karane se, paryAya meM se azuddhatA Talakara zuddhatA pragaTa hotI hai| isa prakAra anumAna aura naya-pramANa ityAdi ke vicAra tattva -nirNaya ke kAla meM hote haiM parantu akele ina vicAroM se hI kahIM svAnubhava nahIM hotA; vastusvarUpa nizcita karake, phira jaba svadravya meM pariNAma ko ekAgra kare, tabhI svAnubhava hotA hai aura usa svAnubhava ke kAla meM naya-pramANa ityAdi ke vicAra nahIM hote| naya-pramANa ityAdi ke vicAra to parokSajJAna hai aura svAnubhava to kathaJcit pratyakSa hai| Agama, anumAna ityAdi parokSajJAna se jo svarUpa, vicAra meM liyA, usameM pariNAma ekAgra hone para vaha svAnubhava -pratyakSa hotA hai| jJAnI ne isa svAnubhava meM pahale kI apekSA koI dUsarA svarUpa jAnA-aisA nahIM hai, arthAt jJAnI ko svAnubhava meM jAnapane kI apekSA se vizeSatA nahIM, parantu pariNAma kI magnatA hai-vaha vizeSatA hai| ___ AtmA ke anubhava kA smaraNa karake, phira usameM pariNAma lagAtA hai| parantu aisA smaraNa kise hotA hai ? ki pahale eka bAra jisane anubhava dvArA svarUpa jAnA ho, usakI dhAraNA TikA rakhI ho, vaha phira se usakA smaraNa kre| 'pahale AtmA kA anubhava huA, taba aisA Ananda thA... aisI zAnti thI, aisA jJAna thA... aisA vairAgyabhAva thA... aisI ekAgratA thI... aisA prayatna thA'... aise usake smaraNa dvArA citta ko ekAgra karake, dharmI jIva phira se usameM apane pariNAma ko jor3atA hai| svAnubhava ke samaya koI aise smaraNa ityAdi ke vicAra nahIM hote, parantu pahale aise vicAroM dvArA citta ko ekAgra karatA hai; isalie aise prakAra ke smRti-anumAna Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [87 -Agama ityAdi pUrvaka (pazcAt ve vicAra chUTakara) svAnubhava hotA hai; vicAra ke samaya jo mati-zrutajJAna the, ve hI mati-zrutajJAna vikalpa chUTakara svAnubhava meM Aye; isalie svAnubhava meM mati -zrutajJAna hai - aisA yahA~ batAyA hai| mati-zrutajJAna ne AtmA kA jo svarUpa jAnA, usameM hI vaha magna hotA hai; usameM jAnapane kI apekSA se antara nahIM parantu pariNAma kI magnatA kI apekSA se antara hai| ___ jaba mati-zrutajJAna antara meM upayoga lagAkara svAnubhava karate haiM, taba usa nirvikalpadazA meM koI apUrva Ananda anubhava meM AtA hai| jAnapane kI apekSA bhale vahA~ vizeSatA na ho, parantu Ananda kA anubhava ityAdi kI apekSA se usameM vizeSatA hai| dharmI jIva, savikalpadazA ke samaya AtmA kA jo svarUpa jAnate the, vahI nirvikalpadazA ke samaya jAnate haiM; nirvikalpadazA meM kucha vizeSa prakAra jAne-aisI vizeSatA nahIM hai, tathApi savikalpa kI apekSA nirvikalpadazA kI bahuta mahimA karate ho to usakA kyA kAraNa? usameM aisI kauna sI vizeSatA hai ki itanI adhika svAnubhava kI mahimA zAstroM meM gAyI hai ? vaha yahA~ batAte haiN| bhAI ! svAnubhava ke samaya jJAna-upayoga apane zuddhAtmA ko hI svajJeya karake usameM sthira ho gayA hai| pahale upayoga bAhara ke aneka jJeyoM meM aura vikalpoM meM bhramatA thA; vaha miTakara upayoga apane svarUpa ko-eka ko hI jAnane meM ekAgra huA--eka to yaha vizeSatA huI; aura dUsarI vizeSatA yaha huI ki pahale savikalpadazA ke samaya aneka prakAra ke rAga-dveSa-zubhAzubhapariNAma hone para, svAnubhava ke samaya zuddhopayoga hone para buddhipUrvaka ke samasta Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 88] [samyagdarzana : bhAga-6 rAgAdi pariNAma chUTa gaye; kevala nijasvarUpa meM hI tanmaya pariNAma hue| aisI vizeSatA ke kAraNa svAnubhavakAla meM siddha bhagavAna jaisA atIndriya svAbhAvika Ananda vizeSa anubhava meM AtA hai| svAnubhUti kA sukha vacanAtIta hai| jagat ke kisI padArtha meM usa sukha kA aMza bhI nahIM hai / indriyajanita sukha kI apekSA isa sukha kI jAti hI alaga hai; yaha to Atmajanita sukha hai, AtmA ke svabhAva meM se utpanna huA hai| jisane eka bAra upayoga ko antara meM jor3akara svAnubhUti kA aisA apUrva sukha cakha liyA haiaise dharmI ko, jitanI vItarAgatA huI hai, utanA Atmikasukha to savikalpadazA ke samaya bhI vartatA hai, parantu nirvikalpadazA ke samaya upayoga, nijasvarUpa meM tanmaya hokara jo atIndriya parama Ananda kA vedana karatA hai, usakI koI viziSTa vizeSatA hai| __ ahA! svAnubhava kA Ananda kyA hai ? isakI kalpanA bhI ajJAnI ko nahIM aatii| jisane atIndriya caitanya ko kabhI dekhA nahIM, jisane indriya viSayoM meM hI Ananda mAnA hai, use svAnubhava ke atIndriya Ananda kI gandha bhI kahA~ se hogI? are! aise svAnubhava kI carcA bhI jIva ko durlabha hai| jisane jJAna ko bAhya indriya-viSayoM meM hI bhramAyA hai, jJAna ko andara jhukAkAra atIndriya vastu ko kabhI lakSyagata nahIM kiyA, use usa atIndriya vastu ke atIndriyasukha kI kalpanA bhI kahA~ se AyegI? nIma ko khAnevAlI gilaharI Ama kA svAda kaise jAnegI? isI prakAra indriyajJAna meM hI lubdha prANI, atIndriyasukha ke svAda ko kaise jAneMge? jJAnI ne caitanya ke atIndriyasukha ko jAnA hai; usakA apUrva svAda cakhA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [89 hai, vaha sukha use nirantara vartatA hai; taduparAnta yahA~ to nirvikalpadazA meM use Ananda kI jo vizeSatA hai, usakI bAta hai| zaGkA : hama to gRhastha; gRhastha ko aisI svAnubhava kI bAta kaise samajha meM Aye? samAdhAna : bhAI! svAnubhava kI yaha ciTThI likhanevAle (paNDita ToDaramalajI) svayaM bhI gRhastha hI the aura jinheM ciTThI likhI hai, ve bhI gRhastha hI the; isalie gRhasthoM ko samajha meM A sake, aisI yaha bAta hai| AtmA kA satya jJAna to gRhastha ko bhI ho sakatA hai| munirAja jaisI svarUpa sthiratA gRhastha ko nahIM hotI parantu AtmA kA jJAna to munidazA jaisA hI gRhasthadazA meM bhI ho sakatA hai, usameM koI antara nahIM par3atA aura aisA AtmajJAna kare, usI gRhastha ko dhanya kahA hai| zrI kundakundAcArya to kahate haiM ki he zrAvaka! tU nirmala samyaktva ko grahaNa karake, nirantara use hI dhyAna meM dhyaa| aisA samyaktva gRhastha ko ho sakatA hai, tabhI to aisA kahA hai na? isalie saccI jijJAsA pragaTa karake samajhanA cAhe, use svAnubhava kI bAta avazya samajha meM AtI hai| yaha to sUkSma lage, parantu yaha samajhane se hI AtmA kA kalyANa hai; isalie AtmA ke samyaktva kI aura svAnubhava kI yaha bAta bhalIbhA~ti samajhaneyogya hai| prazna : yaha samajhakara phira kyA karanA? caubIsa ghaNTe kA kAryakrama kyA? uttara : bhAI! dharmAtmA kA caubIsoM ghaNTe kA yahI kAryakrama hai ki samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa mokSamArga kA sevana karanA aura Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 90] [samyagdarzana : bhAga-6 parabhAva kA sevana chodd'naa| caubIsa ghaNTe meM pratikSaNa dharmAtmA yaha svabhAva sevana kA kArya kara rahe haiN| ajJAnI caubIsoM ghaNTe pratikSaNa parabhAva ke sevana kA kArya kara rahe haiN| bAhara ke kAma to jJAnI yA ajJAnI koI eka kSaNa bhI nahIM krtaa| samyagdarzana hone ke pazcAt dharmI ko upayoga kabhI sva meM hotA hai aura kabhI para meM hotA hai; nirantara sva meM upayoga nahIM rahatA parantu samyaktva nirantara rahatA hai| vaha samyaktva, sva-upayoga ke samaya pratyakSa aura para-upayoga ke samaya parokSa-aise bheda usameM nahIM haiM; athavA svAnubhava ke samaya vaha upayogarUpa aura paralakSya ke samaya vaha labdharUpa-aisA bheda bhI samyaktva meM nahIM hai| samyaktva meM to aupazamika ityAdi prakAra haiM aura ve tInoM hI prakAra savikalpadazA ke samaya bhI hote haiN| samyagdarzana huA, utanI zuddhapariNati to zubha-azubha ke samaya bhI dharmI ko vartatI hI hai| samyagdarzana ho, isalie vaha jIva sadA nirvikalpa anubhUti meM hI rahe-aisA nahIM hai| use zuddhAtma-pratIti sadA rahe, vaha vikalparahita hotI hai parantu anubhUti to kabhI hotI hai| muni ko bhI nirvikalpa anubhUti dhArAvAhI nahIM rahatI; dhArAvAhI dIrghakAla taka nirvikalpatA rahe to kevalajJAna ho jaaye| svAnubhUti, vaha jJAna kI sva-upayogarUpa paryAya hai; samyagdarzana ko usa upayogarUpa anubhUti ke sAtha viSamavyApti hai, arthAt eka pakSa ke ora kI vyApti hai| jaise kevaladarzana aura kevalajJAna ko athavA to AtmA ko aura jJAna ko to samavyApti hai-arthAt jahA~ inameM se eka hogA, vahA~ dUsarA bhI hogA hI; aura eka na ho, vahA~ dUsarA bhI nahIM hogA--aise donoM meM paraspara avinAbhAvIpanA hai, use Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] samavyApti kahate haiM parantu samyagdarzana ko aura nirvikalpa svAnubhUti ko aisA samavyAptipanA nahIM parantu viSamavyApti (eka pakSa kI ora kA avinAbhAvapanA) hai, arthAt ki - [91 jahA~ nirvikalpa anubhUti ho, vahA~ samyagdarzana hotA hI hai aura jahA~ samyagdarzana na ho, vahA~ svAnubhUti hotI hI nahIM - aisA niyama hai / parantu-- * jahA~ samyagdarzana ho, vahA~ anubhUti sadA hotI hI hai aura jahA~ anubhUti na ho, vahA~ samyagdarzana hotA hI nahIM aisA koI niyama nahIM hai / * jahA~ samyagdarzana ho, vahA~ nirvikalpa svAnubhUti vartatI ho yA na bhI vartatI ho aura jahA~ nirvikalpa svAnubhUti na ho, vahA~ samyaktva na ho athavA ho bhI sahI / * samyagdarzana pragaTa hone ke kAla meM to nirvikalpa svAnubhUti hotI hI hai, yaha niyama hai / tatpazcAt ke kAla meM samakitI ko vaha anubhUti kisI samaya hotI hai, kisI samaya nahIM bhI hotI parantu zuddhAtmapratIti to sadaiva hotI hI hai| jaba upayoga ko andara rokakara nirvikalpa svAnubhava meM pariNAma ko magna kare, taba use koI viziSTa Ananda kA vedana hotA hai / cauthe guNasthAna kI zuruAta hI aise nirvikalpa svAnubhavapUrvaka hotI hai| samyagdarzana kaho, cauthA guNasthAna kaho yA dharma kI zuruAta kho| vaha aise svAnubhava binA nahIM hotI / svAnubhava ko pratyakSa kahA, usameM atIndriya vacanAtIta Ananda kahA, usameM koI vikalpa nahIM, aisA kahA; isalie kisI ko prazna uThe ki aisA utkRSTa - atIndriya, pratyakSa svAnubhava kise hotA hogA ? Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 92] [samyagdarzana : bhAga-6 -to kahate haiM ki aisA anubhava cauthe guNasthAna se hI hotA hai| aisI nirvikalpa AnandadazA gRhasthapane meM rahe hue samyagdRSTi ko bhI mati-zrutajJAna dvArA hotI hai| cauthe guNasthAna meM vizeSavizeSa kAla ke antara se kabhI-kabhI aisA anubhava hotA hai| jaba pahalI bAra cauthA guNasthAna pragaTa huA, taba to nirvikalpa anubhava huA hI thA, parantu pazcAt phira aisA anubhava amuka vizeSa kAla ke antarAla se hotA hai aura phira Upara-Upara ke guNasthAna meM vaisA anubhava bArambAra hotA hai| pA~caveM guNasthAna meM cauthe kI apekSA alpa-alpa kAla ke antara se anubhava hotA hai; (cauthe guNasthAnavAle kisI jIva ko kisI samaya turanta hI aisA anubhava ho, vaha alaga bAta hai|) aura chaThe-sAtaveM guNasthAnavartI muni ko to bArambAra antarmuhUrta meM hI niyama se vikalpa TUTakara svAnubhava huA karatA hai| samyagdRSTi ko cauthe guNasthAna meM adhika se adhika kitane antarAla meM svAnubhava hotA hai-isa sambandhI koI nizcita mApa jAnane meM nahIM aataa| chaThe-sAtaveM guNasthAnavartI muni ke liye to niyama hai ki antarmuhUrta meM nirvikalpa upayoga hotA hI hai| aho, yaha nirvikalpatA to amRta hai ! samasta muniyoM ko savikalpa ke samaya chaThavA~ aura kSaNa meM nirvikalpadhyAna hone para sAtavA~ guNasthAna hotA hai| jaise samyagdarzana, nirvikalpa-svAnubhavapUrvaka pragaTa hotA hai; usI prakAra munidazA bhI nirvikalpadhyAna meM hI pragaTa hotI hai| pahale dhyAna meM sAtavA~ guNasthAna pragaTa hotA hai aura pazcAt vikalpa uThane para chaThaveM meM Ate haiN| muni ko to bArambAra nirvikalpadhyAna hotA hai| ve to kevalajJAna ke ekadama nikaTa ke par3osI haiN| ahA! bArambAra zuddhopayoga ke Ananda Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] meM jhUlate una muni kI antardazA kI kyA bAta! are, samyagdRSTi zrAvaka ko bhI dhyAna ke samaya to muni jaisA ginA hai| maiM zrAvaka hU~ yA muni hU~-aisA koI vikalpa hI use nahIM hai; use to dhyAna ke samaya Ananda ke vedana meM hI lInatA hai| cauthe guNasthAna meM aisA anubhava kisI samaya hotA hai, pazcAt jaise-jaise bhUmikA bar3hatI jAtI hai, vaise-vaise kAla apekSA se bArambAra hotA hai aura bhAva apekSA se lInatA bar3hatI jAtI hai| isa prakAra svAnubhava kI guNasthAnaanusAra vizeSatA jaannaa| [93 jaise-jaise guNasthAna bar3hatA jAtA hai, vaise-vaise kaSAyeM ghaTatI jAtI haiM aura svarUpa meM lInatA bar3hatI jAtI hai| dharmI ko guNasthAnAnusAra jitanI zuddhi aura jitanI vItarAgatA huI, utanI zuddhi aura vItarAgatA to parasanmukha ke upayoga ke samaya bhI TikI rahatI hai aura utanA to bandhana unheM hotA hI nhiiN| cauthe guNasthAna meM nirvikalpa dhyAna meM ho, tathApi vahA~ anantAnubandhI ke atirikta tInoM kaSAyoM kA astitva hai aura chaThe guNasthAna meM zubhavikalpa meM vartatA ho, tathApi vahA~ apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya nahIM hai, mAtra saMjvalana kaSAya hai; isalie svAnubhUti meM na ho, isase use dUsare kI apekSA adhika kaSAyeM hoM - aisA nahIM hai parantu itanA avazya hai ki eka hI bhUmikAvAle jIva, usa savikalpadazA meM hoM, unakI apekSA nirvikalpadazA ke samaya unheM kaSAyeM bahuta hI manda ho jAtI haiM aura utane hI pramANa meM zAnti kA vedana bar3ha jAtA hai / cauthe guNasthAna meM strI-putrAdivAle zrAvaka ko, are ! ATha varSa kI bAlikA ko yA tiryaJca ko bhI usa nirvikalpadazA ke samaya Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 94] [samyagdarzana : bhAga-6 buddhipUrvaka ke saba rAga-dveSa chUTa gaye hote haiM, mAtra caitanya golAAnanda ke sAgara se ullasita hotA-deha se bhinna anubhava meM AtA hai; isalie aise dhyAna ke samaya to zrAvaka ko bhI muni ke samAna ginA hai| usa dhyAna meM jJAnAdi kI nirmalatA bhI bar3hatI jAtI hai| pariNAma kI sthiratA bhI bar3hatI jAtI hai, zAnti bar3hatI jAtI hai| jJAnI, saMsAra meM gRhasthapane meM rahe hoM, rAga-dveSa-krodhAdi kleza -pariNAma amuka hote hoM, parantu unheM unakA kAla vistRta nahIM hotA; saMsAra ke cAhe jaise kleza prasaGga yA pratikUlatA ke prasaGga AveM, parantu jahA~ caitanyadhyAna kI sphUraNA huI, vahA~ ve saba kleza kahIM bhAga jAte haiM; cAhe jaise prasaGga meM bhI usake zraddhA-jJAna ghira nahIM jaate| jahA~ cidAnanda haMsa kA smaraNa kiyA, vahIM duniyA ke samasta kleza dUra bhAga jAte haiM to usa caitanya ke anubhava meM to kleza kaisA? usameM to akelA Ananda hai... akelI Ananda kI dhArA bahatI hai| isalie kahate haiM ki are jIvoM! usa caitanyasvarUpa ke cintana meM kleza to jarA bhI nahIM hai aura usakA phala mahAna hai| usake cintavana meM mahAna sukha kI prApti hotI hai to use dhyAna meM kyoM cintavana nahIM karate? aura kyoM bAhara hI upayoga ko bhramAte ho? jJAnI ko dUsarA saba bhale dikhAyI de parantu andara caitanya kI jaDI-bUTI hAtha meM rakhI hai| vaha saMsAra ke jahara ko utAra DAlanevAlI jar3I-bUTI hai; usa jar3I-bUTI ko sUMghane se isakI saMsAra kI thakAna kSaNabhara meM utara jAtI hai| jIva ko zuddhAtmA ke cintavana kA abhyAsa karanA caahie| jise caitanya ke svAnubhava kA raGga lage, use saMsAra kA raGga utara jAtA hai| bhAI! tU azubha aura zubha donoM se dUra ho, taba zuddhAtmA kA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [95 cintavana hogaa| jise abhI pApa kI tIvra kaSAyoM se bhI nivRtti nahIM; deva-guru kI bhakti, bahumAna, sAdharmiyoM kA prema ityAdi atyanta mandakaSAya kI bhUmikA meM bhI jo nahIM AyA; vaha akaSAya caitanya kA nirvikalpa dhyAna kahA~ se karegA? pahale samasta kaSAya kA (zubha azubha kA) raGga andara se ur3a jAye... jahA~ usakA raGga ur3a jAye, vahA~ unakI atyanta mandatA to sahaja hI ho jAye aura phira caitanya kA raGga car3hane para usakI anubhUti pragaTa hotI hai| varanA pariNAma ko ekadama zAnta kiye binA aisA kA aisA anubhava karanA cAhe to nahIM hotaa| ahA! anubhavI jIva kI andara kI dazA koI alaga hotI hai! ___ jaba upayoga svAnubhava meM jur3atA hai, taba nirvikalpadazA kahane meM AtI hai, kyoMki usa samaya upayoga kA jur3Ana vikalpa meM nahIM; upayoga, nijasvarUpa meM hI ekAgra huA hai| yadyapi nirvikalpa anubhava ke samaya bhI sarAgI jIva ko andara abuddhipUrvaka vikalpa to haiM; rAga kA kArya vikalpa hai, vaha vahA~ par3A hai, parantu upayoga usameM nahIM hai aura vaha aisA sUkSma hai ki vaha apane ko aura dUsare sthUla jJAnI ko khyAla meM nahIM A sktaa| sAmAnya chadmastha ko khyAla meM Ave, aise sthUla vikalpa vahA~ nahIM hai; isalie vahA~ nirvikalpatA hI kahane meM AtI hai| yaha samyaktva kI va svAnubhava kI bahuta acchI bAta hai-jise lakSyagata karane se janma-maraNa miTa jAye-aisI yaha alaukika bAta hai| yaha svAnubhava-kalA hI saMsAra-samudra se tirane kI kalA hai| anya saba par3hAI cAhe AtI ho, cAhe na AtI ho; isa svAnubhava -kalA ko nahIM jAnanevAlA anya aneka kalAe~ jAnatA ho, to bhI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 96] [samyagdarzana : bhAga-6 saMsAra samudra se tira nahIM sakatA; mokSa ke liye usakI eka bhI kalA kAla meM nahIM AtI aura svAnubhava kI eka kalA ko jAnanevAlA, anya kalAyeM kadAcit na bhI jAnatA ho to bhI anubhava ke bala se vaha saMsAra ko tira jAyegA aura mokSa ko saadhegaa| svAnubhava ke bala se use kevalajJAna kI aisI mahAvidyA khilegI ki usameM jagata kI sabhI vidyAoM kA jJAna samA jaayegaa| ___ are ! Ayu thor3I, buddhi alpa aura zruta kA to pAra nahIM; isameM he jIva! tujhe vahI sIkhanA yogya hai ki jisase bhava-samudra tira jaaye| dUsarI niSprayojana bAtoM ko chor3akara mUla prayojanabhUta isa bAta ko jAna, ki jisake jAnane se AtmA isa saMsAra-samudra ko tira jaaye| isake sambandha meM dRSTAnta dete haiM: koI vidvAna naukA meM baiThakara jA rahe the; bIca meM nAvika se bAtacIta karate hue unhoMne pUchA 'kyoM bhAI nAvika! tumheM saGgIta AtA hai?' nAvika ne kahA - 'nahIM, bhAI!' thor3I dera bAda phira pUchA- 'saMskRta-vyAkaraNa AtI hai ? jyotiSa AtI hai ? gaNita AtI hai ?' nAvika ne kahA - 'nahIM jI, ye kucha nahIM aate|' anta meM zAstrIjI ne pUchA-'bhaiyA! kama se kama likhanApar3hanA to AtA hI hogA?' nAvika ne kahA-'nahIM jI ! hamAre to basa yaha nadI bhalI aura Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [97 hamArI naukA bhalI.... hama to sirpha yaha jAnate hai ki pAnI meM kaise tiranA!' taba paNDita jI bole-'basa! taba to nAvika bhAI! tumhArI jindagAnI pAnI meM hI gyii| hama to nyAya-kAnUna-saMskRtavyAkaraNa-saMgIta-gaNita-jyotiSa Adi saba jAnate haiN|' nAvika ne kahA--'bahuta acchI bAta, bhaiyA! hameM inase kyA? hameM to hamArI naukA se kAma!' abhI yaha bAta cala hI rahI thI ki itane meM teja pavana calane lagI aura naukA DA~vADola hokara pAnI meM bahane lagI tathA DUba jAne kI sthiti upasthita ho gyii| taba nAvika ne pUchA- kyoM zAstrIjI mahArAja! Apako tairanA AtA hai yA nahIM?' zAstrIjI to ghabarA gaye aura kahA-'nahIM, bhAI! mujhe aura saba AtA hai, mAtra eka tairanA nahIM aataa|' nAvika ne kahA-'Apa saba kucha sIkhe, kintu tairanA nahIM sIkhe; yaha naukA to abhI DUba jAyegI, maiM to tairanA jAnatA hU~; ataH maiM to tairakara usa pAra pahu~ca jAU~gA, kintu Apa to isa naukA ke sAtha abhI DUba jAoge; ataH Apa aura sAtha meM ApakI saba vidyAe~ pAnI meM DUba jaayeNgii|' ___ yaha to eka dRSTAnta hai| isI taraha jisako isa bhava-samudra se tiranA ho, use svAnubhava kI vidyA sIkhanA caahie| anya aprayojanabhUta jAnapanA bahuta kare, kintu antara meM svabhAvabhUta caitanyavastu kyA hai ? isako yadi lakSyagata na kare to bAharI jAnapanA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 98] [samyagdarzana : bhAga-6 use (uparokta vidvAna kI taraha) saMsAra se tirane ke liye upayogI nahIM hogaa| jisane bAhara kI mahimA chor3akara antara meM caitanyavidyA ko sAdhA hai, use bAhara kI anya vidyAyeM kadAcit thor3I hoM to bhI (nAvika kI taraha) svAnubhava kI vidyA ke dvArA vaha bhava-samudra ko tira jAyegA aura tIna loka meM sabase zreSTha aisI kevalajJAna vidyA kA vaha svAmI ho jaayegaa| re jIva! tujhe svAnubhava kI kalA sikhAnevAle aura saMsAra se tAranevAle santa-dharmAtmA mile haiM to aba bAharI kalA kI jAnakArI kA mahattva chor3akara, svAnubhavakalA kI mahattA ko samajha ! bhAI! isake binA saMsAra kA anta nahIM hogaa| isa svAnubhava ke sAmane duniyA~ kA anya saba par3hanA-likhanA vyartha hai| eka kSaNabhara kA svAnubhava hajAroM varSoM ke zAstra-paThana se bhI jyAdA bar3hakara hai; ataH tU isako jaan| dharmI ko AtmA ke jJAna-dhyAna se bahuta zuddhatA bar3hatI jAtI hai aura asaMkhyAtaguNI nirjarA hotI jAtI hai| bAharI ughAr3a bar3he, cAhe na bar3he; kintu antara meM caitanya ke anubhava kI jJAna kI zakti to use bar3hatI jAtI hai aura AvaraNa ekadama TUTatA jAtA hai| eka kSaNabhara ke svAnubhava se jJAnI ke jitane karma TUTate haiM, utane karma, ajJAnI ke lAkhoM upAya karane se bhI nahIM ttuuttte| aise samyaktva kI va svAnubhava kI koI acintya mahimA hai-aisA samajhakara he jIva! tU isakI ArAdhanA meM tatpara ho| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [99 kevalajJAna kA nirNaya kauna kara sakatA hai ? sAdhaka ke zrutajJAna meM bhI acintya tAkata hai kevalajJAna aura samyakmati-zrutajJAna eka jAti ke hone se mati-zrutajJAna, kevalajJAna kA bhI nirNaya kara sakate haiN| 'mujhe svAnubhava huA yA nahIM, athavA maiM bhavya hU~ yA nahIM, yaha kevalI jAne, apane ko isakA patA nahIM par3atA' - aise vacana jJAnI ke nahIM hote| apane svasaMvedanapratyakSa ke bala se jJAnI to ni:zaGka (kevalajJAnI jitanA hI ni:zaGka) jAnatA hai ki mujhe mere AtmA kA svAnubhava huA, bhavakaTTI ho gayI aura bhavya to hU~ hI, kintu atyanta nikaTa bhavya huuN| AtmA kA ArAdhaka huA hU~ aura prabhu ke mArga meM milA huuN| aba hamAre isa bhavabhramaNa meM bhaTakanA nahIM hogA - aisA andara se AtmA svayaM hI svAnubhava kI lalakAra karatA huA javAba detA hai| prazna : ajJAnI bhI kevalajJAna kA saccA nirNaya kara sakatA hai yA nahIM? uttara : bhAI ! kevalajJAna kA samyak nirNaya karane para ajJAna nahIM rahatA kyoMki kevalajJAna kA nirNaya usakI jAti ke aMza dvArA hI hotA hai; usase viruddha bhAva dvArA kevalajJAna kA nirNaya nahIM hotaa| rAga se yA ajJAna se kevalajJAna kA nirNaya nahIM hotaa| sAmAnyarUpa se vaha bhale kevalajJAnI ko svIkAra karatA ho parantu yadi usakA saccA svarUpa pahacAnakara svIkAra kare to vaha ajJAnI nahIM rhtaa| yahI bAta paNDita ToDaramalajI ne mokSamArgaprakAzaka meM bhI kahI hai--'arahantadeva ke koI vizeSaNa to pudgalAzrita haiM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 100] [samyagdarzana : bhAga-6 aura koI vizeSaNa jIvAzrita haiM, unheM ajJAnI bhinna-bhinna nahIM pahicAnatA... jo bAhya vizeSaNa haiM, unheM jAnakara unase arahantadeva kA mahAnapanA mAnatA hai parantu jo jIva ke vizeSaNa haiM, unheM yathAvat na jAnakara, unake dvArA arahantadeva kA mahAnapanA mAtra AjJAnusAra mAnatA hai athavA anyathA bhI mAnatA hai; yadi jIva ke yathAvata vizeSaNa jAne to mithyAdRSTi rahe nhiiN|' zaGkA : koI jIva arahantAdi kA zraddhAna karatA hai, unake guNoM ko pahicAnatA hai, tathApi use tattvazraddhAnarUpa samyaktva nahIM hotA; isalie jise arahantAdi kA saccA zraddhAna ho, use tattvazraddhAna avazya hotA hI hai - aisA niyama sambhava nahIM hai| samAdhAna : tattvazraddhAna ke binA arahantAdi ke 46 Adi guNa vaha jAnatA hai, vahA~ paryAyAzrita (dehAzrita) guNoM kA bhI jAnapanA hotA nahIM kyoMki jIva-ajIva kI bhinna jAti ko pahicAne binA arahanta Adi ke AtmAzrita aura zarIrAzrita guNoM ko vaha bhinna-bhinna nahIM jaantaa| yadi jAne, taba to apane AtmA ko paradravya se bhinna kyoM na jAne? yahI pravacanasAra, gAthA 80 meM kahA hai ki ....jo arahanta ko dravyatva, guNatva aura paryAyatva dvArA jAnatA hai, vaha AtmA ko jAnatA hai aura usakA moha nAza ko prApta hotA hai... arahantAdika kA svarUpa to AtmAzritabhAvoM dvArA tattvajJAna hone para hI jJAta hotA hai; isalie jise arahantAdika kA saccA zraddhAna ho, use tattvazraddhAna avazya hotA hI hai-aisA niyama jaannaa| (mokSamArgaprakAzaka, pRSTha 222 tathA 326) dekho! yaha arahantAdika ko pahicAnane kI vidhi ! 'arahantAdika' kahA arthAt muni yA samyagdRSTi ityAdi dharmAtmA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [101 ke svarUpa ko yadi unake AtmikalakSaNoM se vAstavika pahicAne to use bhedajJAna aura samyagdarzana avazya hotA hI hai parantu yaha pahicAnane kI vidhi rAga se pAra hai| rAga meM khar3e rahakara yaha pahicAna nahIM hotI; jJAnabhAva meM rahakara yaha pahicAna hotI hai| ___ isa prakAra kevalajJAna ke svarUpa kA nirNaya karanevAlA jJAna bhI, kevalajJAna kI jAti kA hI ho jAtA hai| sAdhaka ke zrutajJAna meM bhI aisI acintya tAkata hai| kevalajJAna bar3A bhAI hai to zrutajJAna choTA bhAI hai| donoM kI jAti eka hI hai| mati, zruta, avadhi, manaH, kevala sabahi eka hi pada ju hai| vo jJAnapada paramArtha hai, jo pAya jIva muktI lahe // (samayasAra, gAthA 204) apUrva bhAvanA mithyAtva Adika bhAva kI, kara jIva ne cira bhaavnaa| samyaktva Adika bhAva kI, para kI kabhI na prabhAvanA // 10 // niraJjana nija paramAtma tattva ke zraddhAnarahita anAsanna bhavya jIva ne mithyAtvAdi bhAvoM ko pUrva meM sucirakAla bhAye haiM parantu svarUpa zUnya aise usa bahirAtma jIva ne samyagdarzana-samyakjJAna aura samyakcAritra ko pUrva meM kabhI nahIM bhAyA hai| isa mithyAdRSTi jIva se viparIta guNa samudAyavAlA ati Asannabhavya jIva hotA hai arthAt bhava ke abhAva ke liye pUrva meM kabhI nahIM bhAyI huI aisI apUrva bhAvanA vaha nirantara bhAtA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 102] [samyagdarzana : bhAga-6 / samyaktva, vItarAgabhAva hai / samyagdarzana hone ke pazcAt jIva ko do prakAra ke bhAva hote haiM : eka rAgarahita aura dUsarA rAgavAlA; samyagdarzana huA, vaha svayaM rAgarahita bhAva hai; samyagjJAna huA, vaha bhI rAgarahita hai; cAritra pariNati meM abhI kitanA hI rAga bAkI hai, parantu use jJAna kA upayoga jaba sva meM jur3atA hai, taba buddhipUrvaka rAga kA vedana usa upayoga meM nahIM hotA; vaha upayoga to Ananda ke hI vedana meM magna hai, isalie usa samaya abuddhipUrvaka kA hI rAga hai aura jaba bAhara meM upayoga ho, taba savikalpadazA meM jo rAga hai, vaha buddhipUrvaka kA hai, tathApi usa samaya bhI samyagdarzana svayaM kahIM rAgavAlA nahIM ho gayA hai| bhale kadAcit usa samaya 'sarAga samyaktva' nAma diyA jAye, tathApi vahA~ donoM kA bhinnapanA samajha lenA ki samyagdarzana alaga pariNAma hai aura rAga alaga pariNAma hai; eka hI bhUmikA meM 'rAga' aura 'samyaktva' donoM sAtha meM hone se vahA~ sarAga samyaktva' kahA hai| kahIM rAga, vaha samyaktva nahIM aura samyaktva svayaM rAga nahIM hai| cauthe guNasthAna kA samyagdarzana bhI vAstava meM vItarAga hI hai; aura vItarAgabhAva hI mokSa kA sAdhana hotA hai; rAgabhAva mokSa kA sAdhana nahIM hotaa| samyagdRSTi ko eka sAtha donoM dhArAyeM hone para bhI, eka mokSa kA kAraNa aura dUsarA bandha kA kAraNa-ina donoM ko bhinna-bhinna svarUpa se pahicAnanA caahie| bandha-mokSa ke kAraNa bhinna-bhinna haiN| yadi unheM eka-dUsare meM milA deM to zraddhAna meM bhUla hotI hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [103 samyagdarzana ke pAsa ke rAga ko bhI mokSa kA kAraNa mAna le to usane bandha ke kAraNa ko mokSa kA kAraNa mAna liyaa| aise jIva ko zuddha AtmA kA dhyAna yA rAgarahita kI nirvikalpadazA nahIM hotI, arthAt use mokSamArga nahIM hotA; vaha mokSamArga ke nAma se bhrama se bandhamArga kA hI sevana kara rahA hai| ___ athavA, jIva ke pariNAma tIna prakAra ke haiM : zuddha, zubha aura ashubh| unameM mithyAdRSTi ko azubha kI mukhyatA ginI hai, kvacit zubha bhI use hotA hai| use zuddhapariNati nahIM hotI hai| zuddhapariNAma kI zuruAta samyagdarzanapUrvaka hI hotI hai| caturthAdi guNasthAna meM zubha kI mukhyatA kahI hai, aura sAtha meM AMzika zuddhapariNati to sadA hI vartatI hai| yadyapi zuddha upayoga kabhI-kabhI hotA hai parantu zuddhapariNati to sadaiva vartatI hai aura sAtaveM guNasthAna se lekara Upara ke sabhI sthAnoM meM akelA zuddhopayoga hI hotA hai| pariNati meM jitanI zuddhatA hai, utanA hI dharma hai, utanA hI mokSamArga hai| jIva jaba antarmukha hokara apUrva dharma kI zuruAta karatA hai-sAdhakabhAva kI zuruAta karatA hai, taba use nirvikalpa zuddhopayoga hotA hai| usa nirvikalpa svAnubhava dvArA hI mokSamArga kA dvAra khulatA hai| aho! yaha to vAstavika prayojanabhUta, svAnubhava kI uttama bAta hai| svAnubhava kI aisI sarasa vArtA bhI mahAbhAgya se hI sunane ko milatI hai... aura usa anubhavadazA kI to kyA bAta ! cidAnandaghana ke anubhava se sahajAnanda kI vRddhi ho| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 104] [samyagdarzana : bhAga-6 svabhAva ke anubhavazIla aura vibhAva ke kSayakaraNazIlaaise zuddhAtmA kA anubhava karo samayasAra ke kalaza meM svAnubhava ke adbhuta varNana dvArA adhyAtmarasa ke kalaza bhara-bharakara mumukSuoM ko pilAyA hai| jaise dUdhapAka meM jahara zobhA nahIM detA; isI prakAra caitanya ke svAnubhava meM vikalpa zobhA nahIM detaa| atyanta sundara caitanyavastu... vaha to anubhava se hI zobhita hotI hai| ahA! jisa svAnubhava kI bAta sunane para bhI mumukSu ko usakA utsAha jAgRta hotA hai... aura vIryollAsa vikalpa meM se haTakara svAnubhava kI ora DhalatA hai-vaha anubhavadazA kaisI hai, usakA romAJcakArI vrnnn| zuddha AtmA ke anubhavakAla meM kaisI sthiti hotI hai? vaha kahate haiM udayati na nayazrIrastameti pramANaM kvacidapi ca na vidmo yAti nikssepckrm| kimaparamabhidadhmo dhAmni sarvaMkaSesminanubhavamupayAte bhAti na dvaitmev|||| caitanyadhAma-svayaMsiddha vastu ke anubhava ke pratyakSa svAda meM koI vikalpa zobhA nahIM detaa| ahA! svAnubhUti kA jo atIndriya Ananda, usameM vikalpa kI AkulatA zobhA nahIM detii| mIThe dUdhapAka meM kyA z2ahara kI bU~da zobhA detI hai ? nhiiN| usI prakAra caitanya kI anubhUti ke Ananda kA jo mIThA svAda, usameM vikalpa Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [105 kI AkulatArUpa z2ahara nahIM miltaa| vikalparahita Ananda, rAgarahita Ananda arthAt zuddha AtmA kA Ananda kyA cIz2a haiisakI khabara svAnubhUti meM par3atI hai| samyaktva ke sAtha avinAbhUta aise isa parama Ananda kA svAda samyagdRSTi ko hI hotA hai; mithyAdRSTi ko usa Ananda kI gandha bhI nahIM hotii| vaha to vikalpa ke hI Ananda meM raca rahA hai| vikalpa zobhAvAlI vastu nahIM hai; zobhAvAlI vastu to caitanya kA atIndriya Ananda hai| usa Ananda ke samIpa vikalpa zobhA nahIM detaa| jaise atyanta sundara vastu ke samIpa kharAba vastu zobhA nahIM detI; jaise cakravartI ke siMhAsana meM sAtha meM bhikhArI zobhA nahIM detA; usI prakAra caitanya ke svAnubhava kA atyanta sundara Ananda, ki jo Ananda, cakravartI ke yA indra ke vaibhava meM bhI nahIM hai; usa Ananda ke dhAma ke sAtha azucirUpa vikalpa zobhA nahIM detA, arthAt svAnubhava meM vaha vikalpa hotA hI nhiiN| ___ are! anubhava ke sAtha jo vikalpa zobhA nahIM detA, usa vikalpa kA avalambana lekara anubhava karanA cAhe, use to svAnubhava ke svarUpa kI hI khabara nahIM hai| yaha anubhava para kI sahAyatA se rahita hai, isameM vikalpa kI bhI sahAyatA nahIM hai| anubhavadazA ke samaya vacana aura vikalpa sahaja banda ho jAte haiM... upayoga bAhara se khiMcakara antara meM jhuka gayA hai aura Ananda ke anubhava meM hI magna hai| AnandasvabhAva meM upayoga kI ekatA aura vikalpa se upayoga kI pRthaktA kA nAma nirvikalpatA hai| aisI nirvikalpatA meM atIndriya Ananda kA bhoga hotA hai| aise anubhava ke samaya vikalpa nahIM hotA; isalie kahA ki vahA~ vikalpa zobhatA hI nhiiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 106] [samyagdarzana : bhAga-6 __ ahA ! atyanta sundara caitanyavastu to svAnubhava se hI zobhatI hai; vaha kisI vikalpa se nahIM shobhtii| caitanya kA svAnubhava parasahAya se nirapekSa hai| vikalpa kI sahAyatA lene jAye to zuddha AtmA svAnubhava meM nahIM aataa| zuddha AtmA kahatA hai ki jahA~ maiM, vahA~ vikalpa nahIM / svAnubhava, vaha pratyakSa jJAnarUpa hai aura samyaktva usake sAtha avinAbhAvI hai| ahA! aisI svAnubhava kI bAta sunane para bhI mumukSu ko pahale to usakA utsAha jage... usakI mahimA Ave aura vikalpa kI mahimA uDa jAye - isalie usake vIrya kA ullAsa vikalpa se haTakara svAnubhava kI ora jhuke, parantu prathama jise svAnubhava kI bAta ruce bhI nahIM, usakA puruSArtha, svAnubhava kI ora kaba DhalegA? ___ are! bhagavAna tIrthaGkaradeva kI sabhA meM aisI svAnubhava kI bAta indra bhI utsAha se sunate haiM aura sAtha meM siMha bAgha jaise koI tiryaJca bhI yaha bAta sunakara, antara meM utarakara svAnubhava kara lete haiN| dekho na ! mahAvIra bhagavAna ke jIva ko siMhaparyAya meM muniyoM ne samyaktva kA upAya sunAyA aura kahA ki 'are jIva! tU bharatakSetra kA isa caubIsI kA carama tIrthaGkara honevAlA hai-aisA bhagavAna kI vANI meM hamane sunA hai, aura yaha kyA? tU aise krUra bhAva meM par3A hai ? are, terA nijapada samhAla! aura samyaktva ko grahaNa kara!' ___ muniyoM ke vacana sunate hI siMha kA AtmA jAga uThA... are! mujhe dekhakara manuSya to bhagate haiM, usake badale ye to Upara se nIce utarakara mere sAmane khar3e haiM aura mujhe upadeza dekara nijapada batAte haiN| isa prakAra samajhakara, TakaTakI lagAkara muniyoM ke sanmukha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [107 dekhatA rhaa| A~kha meM se A~suoM kI dhArA ke sAtha mithyAtva bhI bAhara nikala gayA aura tatkSaNa siMha kA AtmA, samyaktva ko prApta huaa| jaisA nirvikalpa anubhava yahA~ samayasAra meM kahA hai, vaisA nirvikalpa anubhava vaha siMha prApta kara gyaa| aise to asaMkhyAta tiryaJca nirvikalpa anubhava ko prApta hue haiM aura usase bhI U~cI pA~cavIM bhUmikA ko prApta madhyaloka meM sadA hI hote haiM / asaMkhyAta tiryaJca, asaMkhyAta deva, asaMkhyAta nArakI jIva aura DhAI dvIpa meM araboM manuSya bhI zuddha AtmA kA nirvikalpa anubhava prApta haiN| kaisA hai vaha anubhava? para-sahAya se atyanta nirapekSa hai| para kahane se vikalpa kI bhI sahAyatA svAnubhava meM nahIM hai| aisA anubhava, vaha mokSamArga hai aura usameM ratnatraya samAhita hotA hai anubhava cintAmaNi ratana, anubhava hai rasakUpa; anubhava mAraga mokSa kA, anubhava moksssvruup| aho! anubhava meM to atIndriya amRta kA sAgara hai| jaise cintAmaNi, jo cintavana karo, vaha detA hai| kyA detA hai? bAhara ke pdaarth| isa caitanya ke anubhavarUpa cintAmaNi aisA hai ki use jJAna meM lekara cintavana karane se samyagdarzana-jJAna-cAritra -kevalajJAna-mokSa saba detA hai| yaha anubhava amRtarasa kA kuMA hai-jisakA svAda cakhane se AtmA amara hotA hai| jagata ke sabhI svAda se anubhava ke atIndriya Ananda kA svAda alaga hai| aisA svAnubhava, vahI mokSa kA mArga hai aura vaha svayaM mokSasvarUpa hai| sabhI vikalpa to anubhava se bAhya hai, paravastu jaise haiN| isa svAnubhava Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 108] [samyagdarzana : bhAga-6 meM vikalpa kI yA kisI cIz2a kI apekSA nahIM hai; para se aura vikalpa se atyanta nirapekSa-sarvathA nirapekSa, para se atyanta udAsIna yaha anubhava, pratyakSa-jJAnagamya hai| mati-zruta meM bhI svabhAvasanmukhatA ke samaya pratyakSapanA-atIndriyapanA hai| aisA vizeSa jJAna, vaha anubhava hai aura aise anubhava ke sAtha samyaktva sadA hotA hai| samyagdRSTi ko hI aisA anubhava hotA hai; mithyAdRSTi ko aisA anubhava nahIM hotA-yaha niyama hai| koI kahe ki nirvikalpa anubhava to kabhI huA nahIM, parantu samyaktva hai-to aisA nahIM hotaa| aisA nirvikalpa anubhava ho, taba hI samyaktva pragaTa hotA hai| aise anubhava dvArA jIvavastu svayaM apane zuddhasvarUpa ke svAda ko pratyakSarUpa se AsvAdatI hai aura svarUpa ke aise AsvAdapUrvaka usakI jo pratIti huI, vahI samyagdarzana hai| __aura, koI kahe ki samyaktva nahIM parantu AtmA kA anubhava kabhI-kabhI ho jAtA hai to usakI bAta mithyA hai| anubhava kabhI samyaktva ke binA nahIM hotaa| vikAra, vaha jIvavastu se bAhya hai| svAnubhava meM jIvavastu, vikAra se bhinna hokara apane zuddhasvarUpa ko hI AsvAdatI hai| anubhava karanevAlI paryAya ko jIvavastu ke sAtha abheda karake kahA ki jIvavastu svayaM anubhavarasa ko AsvAdatI hai| anubhava ke samaya dravya-paryAya ke bheda kahA~ haiM ? dvaita hI nahIM; dravya-guNa-paryAya se abheda ekarasa AtmA advaitarUpa nirvikalpa svAda meM AtA hai| jaise sUrya se andhakAra bhinna hai; vaise hI caitanya ke anubhava se vikalpa bhinna hai| caitanya kA anubhava to sUrya jaisA prakAzamAna hai Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] [ 109 aura vikalpa to andhakArarUpa hai / aisA anubhava ATha varSa kI bAlikA bhI kara sakatI hai, meMr3haka bhI kara sakatA hai; asaMkhyAta tiryaJca, nArakI, devoM ko aisA anubhava hai / bAlaka yA meMr3haka to deha kI dazA hai, andara rahA huA caitanyasvarUpa jIva aisA anubhava karatA hai / mati-zrutajJAna, para ko jAnane meM parokSa haiM parantu sva-saMvedana ke kAla meM to indriya tathA mana se chUTakara pratyakSa hue haiN| anubhava -kAla meM vacana nahIM, vikalpa nahIM - aisA anubhava hai, vaha jIva ke pratyakSa-anubhavanazIla hai aura sarva vikalpoM kA kSayakaraNazIla hai; isa prakAra asti-nAsti donoM pahalU liye haiM / jahA~ jJAna antara meM jhukA, vahA~ vaha jIva zuddhasvarUpa kA anubhavanazIla huA aura samasta vikalpa bAhara raha gaye; isalie vikalpa kA kSayakaraNazIla huaa| anubhavazIla arthAt zuddhasvarUpa kA anubhava karane kA hI jisakA svabhAva hai aura kSayakaraNazIla arthAt sarva vikalpoM kA kSaya karane kA jisakA svabhAva hai - aisI zuddha jIvavastu hai| eka sUkSma vikalpamAtra ke vyavahAra ko bhI anubhava meM rahane de - aisA jIva kA svabhAva nahIM hai parantu sampUrNa zuddhasvabhAva ko anubhava meM le aura sarva parabhAvoM ko bAhara nikala DAle - aisA svabhAva hai / are ! jo vIra hokara AtmA kA anubhava karane AyA, usakA puruSArtha chipatA nahIM hai| sUrya kahIM Dha~kA rahatA hogA ! isI prakAra caitanya ke anubhava kA jvAjalyamAna sUrya jahA~ udita huA, usameM kahIM usa vikalpa kA andhakAra rahatA hogA ? vikalpa ko upajAve, aisA AtmA kA svabhAva nahIM hai parantu sarva vikalpoM kA kSaya karake Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 110] [ samyagdarzana : bhAga -6 caitanya ko sAkSAt anubhava meM le- aisA svabhAva hai| aise svabhAva ko anubhava meM le, taba jIva dharmI hotA hai| jaise sUrya kA svabhAva, andhakAra ko tor3ane kA hai, rakhane kA nahIM; usI prakAra caitanya ke anubhavarUpa jo sUrya hai, usakA svabhAva vikalpa ko tor3ane kA hai, rakhane kA nahIM / vastu hI aise svabhAvavAlI hai ki usakI svAnubhUti karate hI svabhAva kA anubhava karAve aura vikalpa kA kSaya kare / isalie kisI rAga ke avalambana dvArA vastu kA anubhava karanA cAhe to vaha nahIM ho sakatA / vastu ke svabhAva meM jo nahIM-usake dvArA vastu kA anubhava kaise hogA ? aura vastusvabhAva ke anubhava dvArA yadi vikAra kA nAza na ho to vikAra kA nAza karane kA dUsarA koI upAya nahIM rahatA / jaise sUrya meM se andhakAra utpanna nahIM hotA; isI prakAra vastu ke anubhava meM vikAra kI utpatti nahIM hotI / aura, vizeSatA yaha hai ki jaise, sUrya meM andhakAra kA svabhAva se hI abhAva hai, usameM andhakAra hai hI nahIM ki jise nikAlanA par3e! isI prakAra svAnubhavarUpa caitanyasUrya meM vikalparUpa andhakAra kA svabhAva se hI abhAva hai; usa svAnubhava kAla meM vikalpa hai hI nahIM ki jise naSTa karanA par3e / anubhava kA bhAva aura vikalpa kA bhAva, donoM bhinna haiM; prakAza kA puJja sUrya aura andhakAra -- unheM jaise ekatA nahIM hai, vaise jJAna kA puJja svAnubhava aura vikalpa kI AkulatA-ina donoM ko kabhI ekatA nahIM hai / aisI nirvikalpatA kA anubhava samyagdarzana meM cauthe guNasthAna se hI hotA hai / prazna : svAnubhava meM abuddhipUrvaka vikalpa to hote haiM ? - Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [111 uttara : vaha vikalpa, vikalpa meM hai; svAnubhava kA jo bhAva hai, usameM vikalpa nhiiN| vikalpa aura svAnubhava donoM cIz2a hI pRthak hai| svAnubhava ke kAla meM abuddhipUrvaka vikalpa hai, vaha hai avazya parantu svAnubhava ke bhAva meM vikalpa kA bhAva nahIM hai| jaise jagat meM anyatra kahIM andhakAra ho, vaha kahIM sUrya meM nahIM hai| sUrya se to andhakAra bhinna hI hai, sUrya meM andhakAra nahIM hai; usI prakAra svAnubhava meM vikalpa nahIM hai| yahA~ praznakAra kahatA hai ki svAnubhava hone para koI vikalpa rahatA hai? yA jisakA nAma vikalpa hai, ve saba miTa jAte haiM? abuddhipUrvaka ke vikalpa to anubhava meM hai yA nahIM? yA ve bhI chUTa gaye haiM ? usakA uttara isa prakAra hai ki samasta hI vikalpa miTa jAte haiM, svAnubhava meM eka bhI vikalpa nahIM rhtaa| __ bhinna vikalpa abuddhipUrvaka hai, usakA bhI anubhava ke kAla meM lakSya nahIM hai; upayoga atIndriya Ananda ke vedana meM hI lagA huA hai, usa vedana meM kisI vikalpa kA praveza nahIM hai| Ananda ke vedana meM vikalpa ko dekhatA hI kauna hai ? isalie kahA ki svAnubhava ke kAla meM samasta vikalpa kahA~ guma ho gaye hai, vaha bhI hama nahIM jAnate / svAnubhava pragaTa hone para jahA~ pramANa-naya-nikSepa ke bheda bhI abhUtArtha ho jAte haiM, vahA~ dUsare rAgAdi vikalpa kI to kyA bAta? pramANa-naya-nikSepa se jo vastusvarUpa nirNaya kiyA thA, vaha koI alaga nahIM hai, parantu anubhava ke pahale pramANa ityAdi ke jo vikalpa the, ve aba sAkSAt anubhava ke kAla meM chUTa gaye, isa Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 112] [samyagdarzana : bhAga-6 apekSA se pramANa ityAdi bhedoM ko jhUThA arthAt abhUtArtha kahA hai| TIkAkAra ne vyavahAra ko abhUtArtha batalAne ke liye jhUThA zabda prayoga kiyA hai| pramANa-naya-nikSepa, jo ki prathama bhUmikA meM svarUpa kA nirNaya karane meM sAdhaka the, unake vikalpa bhI anubhava meM bAdhaka hai, vahA~ rAga kI to kyA kathA? naya-pramANa Adi ke vikalpa meM rukane se bhI svAnubhava nahIM hotA, to dUsare sthUla rAga kI kyA bAta? vaha to anubhava meM 'asat' hai hI; zuddhAtmA kA jo svarUpa nahIM, ve sabhI bhAva, svAnubhava se bAhara hai, arthAt abhUtArtha hai, arthAt jhUThe haiN| vavahAro abhUyattho arthAt samasta vyavahAra abhUtArtha hai| yahI bAta yahA~ spaSTa kI hai| anubhava ke bhAva meM samasta vikalpoM kA abhAva batalAne ke liye unheM 'jhUThA' kahA hai| dUsare rAgAdi bhAva to anubhava meM nahIM, ve to jIva ke svarUpa se kahIM dUra haiM aura andara ke navatattva sambandhI yA AtmA sambandhI jo sUkSma vikalpa, ve bhI jIvasvarUpa ke anubhava se bAhara haiN| __ pramANa se AtmA aisA, zuddhanaya se aisA, usake dravya-guNaparyAya aise, usake utpAda-vyaya-dhruva aise-aise vicAra ke kAla meM jo vikalpa the, vahA~ taka zuddhAtmA sAkSAt anubhava meM AyA nahIM thA aura jahA~ upayoga ko rAga meM se haTAkara, antarasvarUpa meM jhukAkara, usakA sAkSAt anubhava kiyA, vahA~ ve koI vikalpa nahIM rhe| ve vikalpa abhUtArtha hone se zuddha vastu ke anubhava meM unakA praveza nahIM huaa|shuddh vastu meM to vikalpa nahIM aura usake anubhavarUpa paryAya meM bhI vikalpa nahIM, aisI anubhavadazA ke jora Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] [113 I se sAdhaka kevalajJAna ko prApta karegA / bIca meM vikalpa AyeMge, unake dvArA kahIM kevalajJAna nahIM hogA; mokSa kA mArga to zUravIroM kA hai; vikalpa meM ruka jAye-aise kAyara jIva, isa sundara mArga ko nahIM sAdha sakate / ekarUpa jIvavastu ko aneka bheda se lakSya meM lene para to vikalapa hote haiM; usameM vastu kA anubhava nahIM; isalie ve jhUThe haiN| una sarva vikalpoM ko jhUThA karane se arthAt unheM abhUtArtha samajhakara unakA lakSya chor3ane se nirvikalpa upayoga meM vastu kA jo svAda Ave, usakA nAma anubhava hai / isa kalaza ke AdhAra se paNDita banArasIdAsajI, samayasAra nATaka meM kahate haiM ki - -- vastu vicArata dhyAvate mana pAve vizrAma, rasasvAdata sukha Upaje anubhava yAko nAma / vastu ko dhyAna meM lekara anubhava karane se mana ke vikalpa virAma ko prApta ho jAte haiM aura caitanya ke atIndriyarasa ke anubhava se parama sukha utpanna hotA hai - aisI dazA kA nAma anubhava hai| aisA anubhava, vaha mokSa kA mArga hai / usa anubhava meM pramANa ke, naya ke, athavA nikSepa ke vikalpa nahIM haiM; usameM to akelA zAnta caitanyarasa gambhIrarUpa se vedana meM AtA hai| jIva anAdi se ajJAnI thA, vaha apane zuddhasvarUpa ko nahIM jAnatA thA; vaha jaba apane zuddhasvarUpa ko pahacAnane ke liye taiyAra huA, taba guNa-guNI bheda dvArA vastusvarUpa ko sAdhatA hai, arthAt vastusvarUpa kA nirNaya karane jAye, vahA~ bIca meM guNa - guNI bheda Aye binA nahIM rhtaa|'maiN jJAnasvarUpa hU~' - ityAdi vicAradhArA meM Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 114] [ samyagdarzana : bhAga - 6 bhI guNa-guNI bheda hai, yaha bIca meM Ane ke atirikta dUsarA koI mArga nahIM hai, parantu sAdhaka jIva, vikalpa aura caitanya ke svAda ko bhinna pAr3akara vikalpa kI bhUmikA ko ullaMghana kara jAtA hai aura caitanya kI anubhUti karake nirvikalpa mokSamArga meM A jAtA hai| ahA! zuddha vastu kA anubhava batAkara amRtacandrAcAryadeva ne amRta bahAyA hai| kalaza meM svAnubhava kA amRta bharA hai / jaise tIrthaGkaradeva ke janma kalyANaka meM 1008 kalazoM se indra abhiSeka karate haiM; vaise amRtacandrAcAryadeva ne yahA~ 278 kalazoM meM amRta bhara-bharakara isa caitanya bhagavAna AtmA kA abhiSeka kiyA hai| vAha ! svAnubhava ke amRtarasa se AtmA ko nahalAyA hai / aho jIvoM ! mahAbhAgya se vIrazAsana prApta karake, AtmA ko zuddhasvarUpa se anubhava meM lekara anubhavarasa kA pAna kro| * r jinamArga atyanta sarala hai sarvajJa jinendra ke mArga kA anusaraNa karane se jIva kA uddhAra hotA hai aura vaha janma-maraNa se rahita amara pada ko prApta karatA hai tathA yaha koI kliSTa mArga nahIM parantu svAbhAvika hone ke kAraNa vivekI puruSoM ke lie atyanta sarala hai / he jIva ! antarAtmA dvArA isa uttama AnandakArI mArga kA grahaNa karane se tU sanmArgI ho / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [115 AtmA meM gahare-gahare.... saMsAra se dUra-dUra... [bhavya mumukSu jIva kI Ananda kI ora DhalatI dazA] he mumukSu bhavya AtmA! isa saMsAra kI azAnti se tU thakA hai aura aba kisI paramazAnti kA vedana tU karanA cAhatA hai to usake liye tU saMsAra ke saGga se pRthak par3akara jahA~ zAnti bharI hai, aise antara tattva kA saGga karanA, bArambAra usakA paricaya krnaa| ___ he bhavya ! jo mahAna kArya tIrthaGkaroM ne sAdhA, vaha mahAna kArya tujhe sAdhanA hai; to aba tU laukikajanoM kI taraha pravartana mata karanA; lokottara aise apUrva bhAva se bhagavAna ke mArga meM aanaa| he bhAI! abhI taka tU azAnti meM hI rahA hai; saccI zAnti tUne kabhI dekhI nahIM; isalie mArga ko sAdhane meM jarA dera lage to tU thakanA nahIM, zithila nahIM honA kintu mahAna utsAhapUrvaka isI meM lagA rahanA.. mArga avazya khula jaayegaa| mArga to khulA hI hai| jarUrata hai usakI saccI bhAvanA kii| caitanyabhAva kA bArambAra paricaya karane se mumukSu andara AtmA meM gahare-gahare utaratA hai, taba use kucha aisA vedana hotA hai ki are! hama isa saMsAra ke jIva nahIM, aisI azAnti ke bIca hama nahIM raha sakeMge; hama to zAnti se bharI huI kisI dUsarI hI nagarI ke haiM; paJca parameSThI bhagavanta jisameM basate haiM-aisI koI adbhuta nagarI hI hamArA deza hai| saMsAra se dUra-dUra... antara meM gahare-gahare hamArA caitanya deza hai| - isa prakAra isa mumukSu ke pariNAma, saMsAra se haTakara caitanya kI zAnti meM praveza kara jAte haiM aura usameM praveza karake apane adbhuta caitanyanidhAna ko dekhane se use jo apUrva-Atmika Ananda-zAnti aura tRpti kA vedana hotA hai, usakI kyA bAta!. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 6 paJcama kAla bhI dharma kAla hai samyagdarzana ke lie abhI bhI sukAla hai prazna : isa paJcama kAla ko niyamasAra (gAthA 154) meM dagdha akAla kahA hai na? to aise akAla meM dharma kaise hogA ? uttara : bhAI ! dharma ke liye kahIM yaha akAla nahIM hai; paJcama kAla ke anta taka dharma rahanevAlA hai; isalie dharma ke liye to yaha paJcama kAla bhI sukAla hai / paJcama kAla ko akAla kahA, vaha to kevalajJAna kI apekSA se tathA vizeSa cAritradazA kI apekSA se akAla kahA hai parantu samyagdarzana kA kahIM paJcama kAla meM abhAva nahIM kahA hai; samyagdarzanAdi dharma to abhI ho sakate haiN| bhAI ! samyagdarzana ke liye to abhI sukAla hai, uttama avasara hai; isalie kAla kA bahAnA nikAlakara tU samyagdarzana meM pramAdI mata ho / re jIva ! tU itanA adhika zaktihIna nahIM tathA yaha paJcama kAla itanA adhika kharAba nahIM ki samyagdarzana bhI na ho sake ! aneka jIva isa paJcama kAla meM samyagdRSTi hote haiM / samyagdarzanajJAnasahita cAritradazA ke dhAraka aneka munibhagavanta bhI (kundakundasvAmI, samantabhadrasvAmI ityAdi) isa paJcama kAla meM hue haiN| ve bhI janma ke bAda isa paJcama kAla meM hI samyagdarzana ko prApta hue haiN| paJcama kAla meM bharatakSetra meM samyaktvasahita ArAdhaka jIva avatarita nahIM hote parantu avatarita hone ke pazcAt nayA samyagdarzana to paJcama kAla meM bhI prApta kiyA jA sakatA hai aura Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] [ 117 bahuta se prApta hue haiN| isalie he bhavya ! zrIguru kA upadeza prApta karake tU samyagdarzanadharma to avazya pragaTa kara / phira vizeSazakti ho to cAritradharma kA bhI pAlana karanA / kadAcit cAritra ke liye vizeSazakti na ho to bhI cAritra kI bhAvanA rakhakara tU samyak zraddhA to avazya krnaa| hInazakti kA bahAnA nikAlakara tU samyagdarzana meM zithila mata ho, tathA cAritra kA svarUpa viparIta mata mAna / paJcama kAla mokSa ke liye bhale akAla ho, parantu kahIM samyagdarzanAdi dharma ke liye vaha akAla nahIM hai; paJcama kAla bhI dharma kAla hai| jo jIva, samyaktvAdi dharma kare, use vaha paJcama kAla meM bhI ho sakatA hai / isIlie samyagdarzana ke liye abhI bhI sukAla hai| sAtaveM guNasthAna taka kI dazA abhI sAr3he aThAraha hajAra (18500) varSa taka isa bharata kSetra meM vidyamAna rhegii| isalie isa kAla ke yogya samyaktvAdi dharma tU AtmA kI nija zakti se avazya krnaa| itanI zakti to tujhameM hai / nija zakti se dharma sAdhane para tujhe aisA lagegA ki aho ! santoM ke pratApa se mere liye to yaha uttama kAla hai| dharma kAla aho varte! adhyapi isa bharata meM Aja bhI dharmI jIvo haiM prabhu zrI vIramArga meM / sarvajJa kI upAsanA atIndriyajJAna-AnandarUpa hue sarvajJadeva kI vAstavika upAsanA atIndriyajJAna dvArA hI hotI hai; indriyajJAna dvArA yA vikalpa dvArA nahIM hotI, isalie samyagdRSTi hI sarvajJa kA saccA upAsaka hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 6 samakita sAvana Ayo jJAnarUpI meghavarSA huI.... bhavadAvAnala bujha gayA ! samyaktva ko zrAvaNa mAsa kI upamA dI gaI hai; zrAvaNa ke mahIne meM jisa prakAra megha varSA hone se sarvatra zAnti chA jAtI hai, usI prakAra samyaktva hone se AtmA meM apUrva zAntarasa kI meghavarSA hotI hai ! chahaDhAlA meM paNDita daulatarAmajI kahate haiM ki samyagjJAnarUpI meghavarSA hI isa bhayaGkara duHkhAgni ko bujhAne kA upAya hai 11 "viSayacAha davadAha jagatajana-arani dajhAvai; tAsa upAya na Ana, jJAnaghanaghAna bujhAve // aho, jJAna aura rAga kI bhinnatA ke bhAvabhAsana dvArA jahA~ samyagjJAna huA, vahA~ AtmA meM caitanya ke zAntarasa kI aisI megha varSA huI ki anAdikAlIna viSaya-kaSAya kI agni kSaNamAtra meM bujha gayI / jJAna hote hI AtmA, kaSAyoM se chUTa gayA aura caitanya ke parama zAntarasa meM nimagna huaa| pazcAt jo alpa rAgAdi rahe, ve to jJAna se bhinnarUpa rahe haiM, ekarUpa nahIM haiM / kaSAya ke kisI aMza ko dharmI jIva, jJAna meM ekAkAra nahIM karate... aisA apUrva jJAna vaha parama mahimAvanta hai-aisA muninAtha ne kahA hai / / samyagjJAna dvArA AtmA ke anubhava se antara se jahA~ zAnta caitanyarasa kI dhArA ullasita huI, vahA~ dharmI kahatA hai ki aba mere samakita sAvana Ayo ..... anubhava dAmini damakana lAgI, surati ghaTA ghana chAyo; sAdhakabhAva aMkUra uThe bahu jita-tita haraSa chavAyo..... aba mere samakita ....... (paNDita bhUdharadAsajI) Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [119 hamAre AtmA meM samyaktvarUpI zrAvaNa mAsa Ane se aba moha kI grISma Rtu kA tApa zAnta ho gayA hai aura zAnta-zItala rasa kI avirala dhArA asaMkhya pradezoM meM sarvatra barasa rahI hai; moha kI dhUla aba nahIM ur3atI; svAnubhavarUpI bijalI camakane lagI hai aura dharma ke navIna Anandamaya aMkura phUTe haiN| isa prakAra dharmI ko samyagjJAna kI meghavarSA hone se parama Ananda hotA hai| jisake antara meM aisI samyagjJAnadhArA nahIM barasatI, vaha ajJAnI, moha ke tApa meM jalatA hai, usake to duSkAla hai| jJAna kI meghavRSTi ke binA use zAnti kahA~ se hogI? isalie he jIva! tU samyagjJAna kara! __ are, tujhe apanA hita sAtha lene kA yaha avasara hai, to usameM vikAra se jJAna ko bhinna karane kA prayatna nahIM karegA to tujhe mokSa kA avasara kahA~ se AyegA? sulagate hue sUkhe jaGgala kI bhA~ti rAga kI cAha meM jalatA huA yaha saMsAra... usase chUTane ke liye apane caitanyAkAza meM se tU samyagjJAna ke zAnta-zItala jala kI meghavRSTi kara! ___ AtmA kI samajha meM Aye aura AtmA se ho sake-aisI yaha bAta hai| eka ora vItarAgI zAntarasa kA samudra; dUsarI ora saMsAra ke rAgarUpI dAvAnala, una donoM ko bhinna jAnanevAlA samyagjJAna, rAga ke dAvAnala ko bujhA detA hai aura AtmA ko zAnta-tRpta karatA hai| __jisa prakAra zItala barpha aura uSNa agni-donoM kA sparza bilkula bhinna hai; usI prakAra zAntarasarUpa jJAna aura AkulatArUpa rAga-ina donoM kA svAda bilkula bhinna prakAra kA hai, vaha jJAna se jAnA jAtA hai| rAga se bhinna jJAna ke acintya sukha kA svAda Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 120] [samyagdarzana : bhAga-6 jinhoMne cakha liyA hai-aise jJAnI jAnate haiM ki jJAna se bhinna aise jo zubhAzubha indriya-viSaya, unameM kahIM mere sukha kA aMza bhI nahIM hai; unameM sukha mAnanA, vaha mithyAtva hai| jahA~ sukha dharA hai-aise svaviSaya ko bhUlakara, paraviSayoM meM sukhabuddhi ke kAraNa mithyAdRSTi jIva, viSaya-kaSAya kI bhayaGkara agni meM nirantara jala rahA haiduHkhI ho rahA hai| apane AtmA ko duHkhoM kI jalana se bacAne ke liye. he jIva! tu zIghra hI viSayoM se bhinna aise apane caitanyaamRta ke samudra ko dekha! ___ koI priyajana agni meM jala rahA ho yA makAna meM Aga lagI ho to use bacAne ke liye sAre kAma chor3akara kitane udyama karatA hai ! to yahA~ priya meM priya aisA apanA AtmA bhayaGkara bhava-duHkha kI agni meM jala rahA hai, use bacAne ke liye, he jIva! tU zIghra udyama kara.... eka samyagjJAna hI usakA upAya hai| samyagjJAna hone para AtmA meM atIndriya zAntarasa kI meghavarSA hogii| yaha samyagjJAna hI bhayaGkara saMsAra-dAvAnala se bacane kA ekamAtra upAya hai; isalie munivaroM ne samyagjJAna kI ati prazaMsA kI hai| ___ ahA! dekho to samyagjJAna kI mahimA ! samyagjJAna huA, vahA~ AtmA meM dharma kI varSA prArambha huI aura zAnti kA amRtarasa barasane lgaa| samyagjJAna hone para caitanya meM zAnti kI zItala dhArAe~ bahane lagatI haiM aura ve viSaya-kaSAya kI agni ko bujhA detI haiN| samyagjJAna ke binA anya kisI upAya se jIva ke viSaya-kaSAya nahIM miTate aura use sukha-zAnti kA anubhava nahIM hotA; isalie he jIva! tU zIghra samyagjJAna pragaTa kara / dharma ke aMkura ugAne ke liye aba yaha 'zrAvaNa mAsa' A gayA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [121 sarvajJasvabhAvI AtmA divya jJAnasvabhAvI AtmA, vaha jainazAsana kA mahAna ratna hai| jisane use jAna liyA, usane samasta jainazAsana ko jAna liyaa| upayogasvarUpI AtmA, sarva ko jAnanevAlA, aisA sarvajJasvabhAvI hai| aise apane sarvajJasvabhAva ko jo na jAne-na anubhave, vaha sarva padArthoM ko bhI nahIM jAna sktaa| AtmA sarvajJasvabhAvI hai-aisA jo svasaMvedana se jAnatA hai, vaha jIva, samasta jIvoM ko jJAnasvarUpI jAnatA hai| jJAna-apekSA se sabhI jIva sAdharmI-samAnadharmI haiN| sarva jIva haiM jJAnamaya, aisA jo samabhAva; vaha sAmAyika jAnanA, kahe zrI jinraay| jo jJAnasAmAnya hai, vaha apane ananta jJAnavizeSoM meM vyApanevAlA hai; jJAnasAmAnya svayaM ananta vizeSoMrUpa pariNamatA hai| kevalajJAna ananta vizeSoM rUpa mahAna jJAna hai, usameM jJAnasvabhAva vyApta hai| yadyapi mati-zrutajJAna meM bhI ananta vizeSa haiM, parantu kevalajJAna sarvotkRSTa hai; samasta padArthoM kA pratibhAsa jisameM eka sAtha bharA haiaisA adbhuta ananta vizeSoMsvarUpa kevalajJAna meM sarvajJasvabhAvI mahA sAmAnyajJAna vyApta hai aura vaha AtmA kA svabhAva hI hai| - jo aise AtmA ko svAnubhava-pratyakSa nahIM karatA, use sarvajJapanA nahIM hotaa| (pravacanasAra kI) 80 vIM gAthA meM kahe anusAra arihantadeva Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 122] [samyagdarzana : bhAga-6 ke caitanyarUpa dravya-guNa-paryAya ko jAne, usameM aise sarvajJasvabhAvI AtmA kA jJAna sAtha hI A jAtA hai| are! sarvajJatA kI tAkata kI kyA bAta ! jise rAga jhela nahIM sakatA aura rAga kA kaNa jisameM samAtA nahIM-aise sarvajJasvabhAva ko to svasanmukha atIndriyajJAna hI jhela sakatA hai| are! sarvajJa arihanta ko apane jJAna meM samAhita kiyA - yaha koI sAdhAraNa bAta hai ! bhAI ! terI jJAnaparyAya meM tere svabhAva ko hI vyApta dekh| terI jJAnaparyAya meM paravastu yA rAga ko vyApta na dekh| * ahA! aisA jJAnasvabhAva nirNaya kare, vahA~ to para se aura rAga se jJAna pRthak par3a jAtA hai| bhedajJAna hokara mokSamArga khula jAtA hai| he bhAI! jAnanerUpa terA jJAna hai, usa jJAna meM kauna vyApta hai ? * jJAna meM jJAta hote zarIrAdi bAhya padArtha, jJAna meM vyApta nahIM haiM; ve to jJAna se bAhara hI haiN| yadi acetana padArtha, jJAna meM vyApta hokara tanmaya hoM to jJAna bhI acetana ho jaaye| * rAga-dveSAdi bhAva jo ki jJAna meM anya jJeyarUpa se jJAta hote haiM, ve rAga-dveSabhAva bhI jJAna meM vyApta nahIM haiN| yadi jJAna meM rAga-dveSa vyApta hoM to ve rAga-dveSa chUTa jAne para jJAna bhI chUTa jaaye| rAga-dveSa ke binA jJAna kA astitva nahIM raha sake-parantu rAga-dveSa ke abhAva meM bhI jJAna to apane sarvajJasvarUpa se zobhita ho rahA hai; isalie jJAna meM rAga-dveSa vyApta nahIM; phira pUjA-bhakti kA zubharAga ho yA viSaya-kaSAyoM kA pAparAga ho, vaha jJAna kA svarUpa nahIM hai| * aba tIsarI bAta : pUrva kI jo jJAnaparyAya hai, vaha vyaya hotI hai aura bAda kI jJAnaparyAya utpanna hotI hai; vahA~ pUrva kI paryAya, usa Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] [ 123 bAda kI paryAya meM vyApta nahIM hai; mati - zrutajJAna chUTakara kevalajJAna huA, vahA~ usa kevalajJAna meM mati - zrutajJAnaparyAya vyApta nahIM hai; isalie paryAya ke khaNDa-khaNDa ke samakSa dekhanA nahIM rhtaa| do samaya kI paryAyeM kabhI eka nahIM hotii| * * to aba kauna bAkI rahA - ki jo AtmA kI vizeSa jJAnaparyAya meM vyApaka hai ? aura vaha vizeSa jJAnaparyAya jise avalamba kara pravartatI hai ? vizeSa ke samaya hI AtmA kA jJAnasAmAnyarUpa mahAna svabhAva hai, vahI vizeSoM meM vyApta hai / jaba dekho taba vaha apane meM vidyamAna hI hai / anAdi - ananta kAla kI jo vizeSa jJAnaparyAyeM (jisameM bhavya jIva kI ananta kevalajJAnaparyAyeM bhI A jAtI haiM) -una samasta paryAyoM meM vyApta, aisA eka jJAnasvabhAvI AtmA maiM hU~aisA dharmI jIva svasaMvedana- pratyakSa se apane AtmA ko jAnatA hai apane sAmAnya aura vizeSa donoM meM use jJAna hI dikhatA hai / I * aisA jJAnasvabhAvI AtmA, vaha jainazAsana kA mahAna ratna hai; vaha jisane jAna liyA, usane samasta jainazAsana ko jAna liyaa| jo AtmA ke svabhAva ko nahIM jAnatA, vaha sarvajJadeva ko yA guru ko yA zAstra ke tAtparya ko bhI nahIM jAna sktaa| apane jJAna meM jahA~ apanA sarvajJasvabhAva jAnA, vahA~ paMca parameSThI kI yA navatattvoM kI saccI pahicAna huii| aise svabhAva ko jAnanevAlI zrutajJAnaparyAya meM bhI atIndriyazAntisahita kI koI parama adbhuta tAkata bharI hai aura dharmI ko usa paryAya meM bhI apanA akhaNDa sAmAnya jJAnasvabhAva vyApta dikhatA hai / * are! apanI paryAya meM vyApta apane jJAnasvabhAva ko bhI jo Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 124] [ samyagdarzana : bhAga-6 na jAne, vaha apanI paryAya se bAhara aise paradravya ko to kahA~ se jAnegA ? jo andhA apane zarIra ko nahIM dekhatA, vaha dUsare ko kahA~ se dekhegA ? samyagdRSTi to apane sarvajJasvabhAvI AtmA ko indriyAtIta mati - zrutajJAna dvArA pratyakSa karatA hai; pazcAt usakI vizeSa bhAvanArUpa ekAgratA dvArA zuddhopayogI hokara, rAga-dveSa kA kSaya karake, kevalajJAnarUpa pariNamita hotA hai / vaha kevalajJAna sampUrNa jJAna -vizeSoMvAlA paripUrNa hai aura kevalajJAnI prabhu aise ananta vizeSarUpa pariNamita sarvajJasvabhAvI AtmA ko kevalajJAna dvArA sAkSAt - pratyakSa jAnate haiM / * bhagavAna mahAvIra aise sarvajJa haiM - aise sarvajJarUpa se unakI pahicAna hI sarvajJa mahAvIra kI saccI pahicAna hai| aisI pahicAna karanevAlA jIva, AtmA ko jAnakara mahAvIra ke mArga se mokSa meM jAtA hai / jaya sarvajJa mahAvIra aho vardhamAnadeva ! samyagdarzana - jJAna - cAritrarUpa maMgala mArga kA iSTa upadeza pradAna karake ApazrI ne parama upakAra kiyA hai; use yAda karake hama Apake nirvANa kA DhAI hajAra varSIya mahAna utsava manA rahe haiM aura Apake maMgala mArga meM A rahe haiN| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [125 // zrAvaka ke ikkIsa guNoM kA varNana | adhyAtma-kavi paNDita banArasIdAsajI ne nATaka samayasAra ke anta meM caudaha guNasthAna kA varNana kiyA hai; usameM aNuvrata svarUpa pA~caveM guNasthAna ke varNana meM zrAvaka ke 21 guNa batAye haiN| ve sarva jijJAsuoM ke liye upayogI hone se yahA~ de rahe haiN| sarva mumukSuoM ko ina guNoM kA svarUpa vicArakara apane meM dhAraNa karanA cAhie, jisase jIvana zobhAyamAna hogA: [savaiyA ] lajjAvaMta dayAvaMta prazAMta pratItavaMta, paradoSa ko DhakaiyA para upagArI hai| saumadRSTi gunagrAhI gariSTa sabako iSTa, ziSTapakSI miSTavAdI dIragha vicArI hai| vizeSajJa rasajJa kRtajJa tatjJa dharamajJa, na dIna na abhimAnI madhya vivahArI hai| sahaja vinita pApakriyAsauM atIta aisau, zrAvaka punIta ikavIsa gunadhArI hai|| 1. lajjAvanta- koI bhI pApakArya, anyAya, anIti ityAdi meM use lajjA AtI hai ki are! maiM to jaina, maiM jinavaradeva kA parama bhakta, maiM AtmA kA jijJAsu hU~; ata: mujhe aise pApakArya zobhA nahIM dete| 2. dayAvanta- are, ghora duHkhamaya yaha saMsAra, usameM jIva kaise duHkhI haiM ! mere nimitta se koI jIva ko duHkha na ho, kisI ko duHkha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 126] [samyagdarzana : bhAga-6 dene kA bhAva mujhe na ho| merA AtmA duHkha se chUTe aura jagata ke jIva bhI duHkha se mukta ho - aisI dayAbhAvanA hotI hai| 3. prazAnta : kaSAya binA ke zAntapariNAma hote haiM; mAnaapamAnAdi ke choTe-choTe prasaGgoM meM bArabAra krodha ho jAye, yA anukUlatA ke prasaGga meM harSa se phUlA nahIM samAye-aisA use nahIM hotaa| donoM prasaGga meM vizeSa krodha evaM harSa se rahita zAnta-gambhIra pariNAmavAlA hotA hai| 4. pratItavanta : deva-guru-dharma ke prati tathA sAdharmI ke prati usako zraddhA hotI hai; bAta-bAta meM sAdharmI ke Upara sandeha-zaGkA karanA, vaha zrAvaka ko zobhA nahIM detA; svayaM kA apamAnAdi ho, pratikUla prasaGga Ave tathA dUsare kA mAnAdi bar3ha jAye to bhI dharma meM sandeha nahIM karatA, dRr3ha pratIti rakhatA hai| 5. para doSa ko DhaMkanevAlA : are re! doSa meM to jagata ke jIva DUbe hue hI haiM; vahA~ para ke doSa kyA dekhanA? mujhe to mere doSa miTAne haiN| koI sAdharmI se yA anya jIva se doSa ho jAye to, usakI rakSA karake usakA doSa kaise dUra hove vaisA upAya karanA ucita hai, parantu doSa dekhakara nindA karanA ucita nahIM hai| 6. para-upakArI : dharmabuddhi dvArA tathA tana-mana-dhanAdi dvArA bhI parajIvoM kA upakAra karate haiN| jagata ke jIvoM kA hita ho, sAdharmiyoM ko deva-guru-dharma ke sevana meM sarva prakAra se anukUlatA ho aura ve nirAkulatA se dharma kA ArAdhana kareM-aisI upakAra - bhAvanA zrAvaka ko hotI hai| 7. saumyadRSTivanta : unakI dRSTi meM saumyatA hotI hai| jaise, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [127 mAtA, bAlaka ko mIThI najara se dekhatI hai; usI prakAra dharmAtmA sabhI jIvoM ko mIThI najara se dekhate haiM / unako dekhakara dUsare jIva bhayabhIta ho jAyeM-aisI krUratA nahIM hotI; unakA pariNAma aisA saumya hotA hai ki jinakA saGga dUsare jIvoM ko bhI zAnti prApta karAtA hai| ____8. guNagrAhI : ve guNoM ke grAhaka hote haiM; samyaktvAdi guNoM ko dekhakara usakI prazaMsA karate haiM; kisI meM alpa krodhAdi doSa dekhakara, usake samyaktvAdi guNoM ke prati anAdara nahIM karate, parantu guNoM ko dekhakara usakA Adara karate haiN| koI apanA apamAnAdi kare to bhI usake guNoM kA anAdara nahIM karate, parantu aisA vicAra karate haiM ki merA apamAna kiyA to kiyA, phira bhI use jainadharma ke prati to prema-Adara hai, vaha jainadharma kA bhakta hai, deva -guru kA Adara karanevAlA hai; ata: merA sAdharmI hai, aise usake guNoM kA grahaNa karate haiN| isa prakAra guNa kA grahaNa karane se sAdharmI ke prati dveSabhAva nahIM AtA, parantu prema aura vAtsalyabhAva banA rahatA hai| 9. gariSTa (sahanazIla) : saMsAra meM zubhAzubhakarmoM ke yoga se anukUlatA-pratikUlatA to AtI hI hai| koI pratikUlatA A jAye yA apamAnAdi ho, roga ho, taba dhairyapUrvaka sahana karate haiM aura dharma meM dRr3hatA rakhate haiM; pratikUlatA Ane para ghabar3Ate nahIM, khedakhinna hokara ArtadhyAna nahIM karate, parantu sahanazIlatA se vairAgya ko bar3hAte haiN| 10. sarvapriyatA : sabhI jIvoM ke prati madhura vyavahAra rakhate haiM, kaThora vyavahAra nahIM rakhate; sAdharmI ke prema ke kAraNa sajjanatA ke kAraNa tathA nyAyanIti aura dhArmikavRtti ke kAraNa sajjanoM ko to Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 128] [samyagdarzana : bhAga-6 vaha priya lagatA hI hai, tathA koI virodhI ho to usake prati bhI premapUrNa vyavahAra se usake dila ko bhI jIta lete haiN| kahIM para bhI kleza bar3he, aisA kaTutApUrNa vyavahAra nahIM krte| ___ 11. ziSTapakSI : satya aura sadAcAra kA pakSa karanevAlA hotA hai| laukika prayojana ke liye, mAna se yA bhaya se satyadharma ko tathA nyAya-nIti ko chor3atA nhiiN| jahA~ dharma ho, jahA~ satya ho aura jahA~ nyAya ho, usakA pakSa karatA hai| 12. miSTavacanI : jina se sva-para kA hita hotA ho--aise madhura vacana bolate haiN| jinake dvArA svayaM ko kaSAya ho athavA dUsare kA dila pIr3ita ho-aise kaThora vacana nahIM bolate / zAnti se, madhuratA se, komalatA se satya aura hita kI bAta karate haiN| satya bAta bhI kaThoratA se nahIM khte| 'do dina ke mehamAna, bolI bigAr3e kaunasau ?' 13. dIrghavicArI : deza-kAla kA vicAra karake, apane pariNAma kA, zakti kA vicAra karake aura sva-para ke hita kA vicAra karake yogya pravRtti karate haiN| anya kI dekhAdekhI binA vicAre niSprayojana pravRtti meM nahIM pdd'te| jisase vartamAna meM tathA bhaviSya meM apane ko zAnti rahe aura dharma kI zobhA bar3he-aisI pravRtti vicArapUrvaka karate haiN| ___ 14. vizeSajJa : saMgha kI sthiti, deza-kAla kI sthiti ityAdi ke jAnakAra hote haiN| dharma meM yA gRha vyavahAra meM kaba kaisI paristhiti hogI, kaba kaisI jarUra par3egI-usake jAnakAra hote haiM, aura unake yogya upAya karate haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [129 15. rasajJa : rasa arthAt tAtparya; zAstrAbhyAsa Adi meM usake zAntarasarUpa sacce rahasya ke jAnanevAle hote haiN| unhoMne dharma kA marma jAnakara zAntarasa kA svAda to liyA hI hai; ata: ve paramArtha ke rasajJa haiM; aura vyavahAra meM bhI karuNArasa, raudrarasa Adi ko yathAyogya jAnate haiN| 16. kRtajJa : aho! deva-guru-dharma ke parama upakAra kI to kyA bAta ! unakA badalA to kisI prakAra cukAyA nahIM jA sakatA; unake liye maiM jo kucha karU~ vaha kama hai| isa prakAra mahAna upakArabuddhi se deva-guru-dharma ke prati prvrte| usI prakAra sAdharmIjanoM ke upakAra athavA anya sajjanoM ke upakAra ko bhI ve nahIM bhuulte| upakAra ko yAda karake unake yogya sevA-satkAra karate haiN| anya ke prati apane kiye upakAra ko yAda nahIM karate, evaM na usake badale kI bhI AzA rakhate haiN| __ 17. tattvajJa : tattva ke jAnakAra hote haiN| jainadharma kA mukhya tattva kyA hai ? usako barAbara samajhakara usake pracAra kI bhAvanA karate haiN| buddhi-anusAra karaNAnuyogAdi sUkSma tattvoM kA bhI abhyAsa karate haiN| dharmI zrAvaka, Atmatattva ko to jAnate hI haiM, taduparAnta jainazAstroM ke agAdha, gambhIra, zrutajJAna meM kahe hue tattvoM ko bhI vizeSarUpa se jAnate haiM tathA viparIta jIvoM meM tattva kI viparItatA kisa prakAra se hai ?-vaha bhI jAnakara use dUra karane kA prayatna karate haiN| 18. dharmajJa : dharma ke jAnanahAra hote haiN| kahIM nizcayadharma kI pradhAnatA rahatI hai, kahIM vyavahAradharma kI pradhAnatA se vartanA hotA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 130] [samyagdarzana : bhAga-6 isa taraha dharma ke saba marma ko jAnakara zAsana kI zobhA bar3he aura apanA hita ho - aisA vartana karate haiN| zrAvaka dharma kyA? muni kA dharma kyA? dharma meM, tIrthoM meM, zAstrAdi meM tathA sAdharmI meM dAnAdi kI kaba aura kaisI AvazyakatA haiM, usa sambandhI zrAvaka ko jAnakArI hotI hai| 19. dInatArahita tathA abhimAnarahita aisA madhyastha vyavahArI : dharma kA gaurava acchI taraha banA rahe tathA apane ko abhimAnAdi na ho, isa prakAra madhyastha vyavahAra se pravarte / vyavahAra meM jahA~-tahA~ dIna na ho jAye; rogAdi prasaGga meM yA daridrAdi meM ghabar3A kara aisI dInatA nahIM karate ki jisase dharma kI nindA ho| are, maiM to paJca parameSThI kA bhakta; mujhe duniyA meM dInatA kaisI? usI prakAra deva-guru-dharma ke prasaGga meM, sAdharmI ke prasaGga meM abhimAna rahita namratA se prema se vrte| sAdharmI kI sevA meM tathA apane se choTe sAdharmI ke sAtha hilamilakara rahane meM apanI hInatA nahIM maante| santoM ke caraNoM meM cAhe jaisA dIna hokara bhI yadi Atmahita hotA ho to ve usake liye taiyAra hai; usameM abhimAna nahIM rakhate aura jisameM AtmA kA hita na hotA ho, aise prasaGga meM ve dIna nahIM hote; asat ke prati jarA bhI nahIM jhukate, vahA~ apane dharma kA svAbhimAna rakhate haiN| isa prakAra na dIna na abhimAnI-aise madhyastha vyavahArI zrAvaka hote haiN| 20. sahaja vinayavAna : jahA~ vinaya kA prasaGga ho, vahA~ unako sahaja vinaya AtA hai| deva-guru ke prasaGga meM, sAdharmI ke prasaGga meM, yA bar3oM ke prasaGga meM yogya vinaya se vartana karate haiN| samyaktvAdi guNIjanoM ko dekhate hI prasannatA se vinaya-bahumAna Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [131 -prazaMsA karate haiM; kisI ke prati IrSAbhAva nahIM rkhte| zAstra ke prati, dharmasthAnoM ke prati, evaM loka-vyavahAra meM bhI vinayavivekapUrvaka yogya rIti se vartate haiM; kisI ke prati apamAna yA tiraskArapUrNa vartana nahIM krte| ___21. pApakriyA se rahita : kudeva-kuguru ke sevanarUpa mithyAtvAdi pApoM kA tathA mA~sAdi abhakSya ke bhakSaNarUpa tIvra hiMsAdi pApoM kA to sarvathA tyAga kara diyA hai, taduparAnta Arambha -parigraha sambandhI jo pApakriyAe~ haiM, unheM bhI chor3akara nirdoSa zuddha jIvana ke abhilASI haiN| are, aisA uttama jainadharma tathA aisA adbhuta AtmasvarUpa, use pAkara aba koI pApa mujhe zobhA nahIM detA; isa prakAra avratajanya pApoM se atyanta bhayabhIta rahate haiM / mere jIvana meM koI choTA-sA bhI pApa na ho, aura vItarAgatA se ujjvala merA jIvana ho - aisI bhAvanA rahatI hai| isa prakAra zrAvaka ina punIta 21 guNoM ke dhAraka hote haiM / mumukSu ko bhI inameM se pratyeka guNa ke svarUpa kA vicAra karake apane meM bhI ina guNoM ko dhAraNa karanA cAhie; isase jIvana pavitratA se zobhAyamAna hogaa| vItarAgI santoM kI aisI pukAra sunakara... svAnubhUtipUrvaka honevAlA samyagdarzana to mokSa kA dvAra hai usake dvArA hI mokSamArga khulatA hai| usakA udyama hI pratyeka mumukSu kA pahalA kArya hai aura pratyeka mumukSu se ho sakatA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 132] [samyagdarzana : bhAga-6 ulajhana aura zAnti jagata meM tere pApodaya se koI pratikUla sthiti A par3e, mithyA aura mahA AkSepa Ave, deha meM rogAdi hoM, apamAna Adi hoM, tujhe asahya ulajhana hotI ho, kaSAyeM hotI hoM aura tU zAnti-samAdhAna cAhatA ho... to... dUsare kisI ke AdhAra se, dUsare kisI ko prasanna karake, dUsare kisI kI lAcArI karake, kisI ke sAmane khaTapaTa yA kaSAya karake zAnti aura samAdhAna khojane kI apekSA sIdhe pahale tere jJAna kI hI zaraNa meM jAkara usase pUcha ki he jJAna ! itane pratikUlatA ke davAba ke bIca tU mujhe zAnti degA? maiM terI zaraNa AyA-tujha para rIjhA-to tU mujhe ina kaSAya-prasaGgoM meM se bacAkara, kaSAya se merI rakSA karegA? aura mujhe zAnti degA? basa! isa prakAra sabase pahale tere jJAna se hI pUchakara dekha aura yadi terA jJAna tujhe zAnti dene se inakAra kare, tabhI phira dUsare ke pAsa jAkara usakI lAcArI karanA... pahale se hI jJAna kA vizvAsa chor3akara, anyatra lAcArI karane mata jaa| terA jJAna tujhe zAnti dene se inakAra karegA hI nahIM... kyoMki jJAna to mahAna, udAra, dhIra aura gambhIra hai| vaha tujhe avazya samAdhAna dekara zAnta karegA... tujhe anyatra kahIM jAnA nahIM pdd'egaa| jJAna kA svabhAva zAnti dene kA hai; isalie jJAna se bhinna bAhara meM anya kisI kI zaraNa mata khoj| jJAna kA hI vizvAsa karake nizcinta bana jaa|. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [133 / dAna eka rAjamAtA ne apane putra se kahA beTA ! tere sAmane eka bar3e parvata jitanA dhana kA Dhera rakhA jAye to tU use kitane dina meM dAna kara degA? taba putra ne mAtA ko turanta hI javAba diyA mA~! maiM to eka miniTa meM hI vaha saba dAna de dU~gA, parantu lenevAle use kitane dina meM le jAyeMge, isakA maiM vizvAsa nahIM dilA sktaa| dAtAra kitanA mahAna hai! samasta parigraha eka kSaNa meM chor3A jA sakatA hai... parantu usakA grahaNa eka kSaNa meM nahIM hotaa| tyAga mahAna hai| saMsAra kA tyAga gina-ginakara kyA karanA? eka sAtha hI tyAga kara denaa| pAnI bar3he nAva meM, ghara meM bar3he dAma, donoM hAtha se ulecIye, yahI zayAno kaam| nAva meM pAnI bharatA ho aura ghara meM dhana bar3hatA ho to use donoM hAthoM ulecane laganA-yaha sujJa puruSoM kA kartavya hai| lakSmI ekatrita karake bhaNDAra meM bhara rakhanA, vaha usakA sadupayoga nahIM hai parantu uttama kAryoM meM use kharca kara denA hI usakA sadupayoga hai / jaise jIvana kA sadupayoga svAnubhUti hai, vaise lakSmI kA sadupayoga supAtra dAna hai|. comco Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 134] [samyagdarzana : bhAga-6 puNya-pApa ke sacce nyAya anusAra kartA-karma ke svarUpa kI saccI samajha jo samyagjJAna ke nyAya se sacce kAraNa-kArya ko nahIM jAnatA, aura jaise-taise indriyajJAna ke dvArA hI kartA-karma kI yA kAraNakArya kI mithyA kalpanA karatA hai, vaha jIva, mithyA kalpanA se kaisI bhayaGkara bhUla karatA hai? tathA saccA jJAna usakI mithyA kalpanA kA kaisA nirAkaraNa kara detA hai? yaha Apa isa lekha ke dRSTAnta tathA siddhAnta meM dekheNge| eka bAdazAha thaa| usake gA~va meM eka seTha rahatA thA, vaha nAstika jaisA thA, paraloka ko yA puNya-pApa ko nahIM mAnatA thaa| usa seTha ke ghara bAlaka kA janma huaa| bAlaka bahuta sundara, evaM atyanta komala zarIravAlA thaa| eka bAra seTha apane putra ko lekara utsAha se bAdazAha ke pAsa gyaa| bAdazAha ne bAlaka ko dekhakara prasannatA vyakta kI parantu bAlaka kA atyanta komala rUpa dekhakara acAnaka bAdazAha kI buddhi meM parivartana ho gayA; mAMsabhakSI bAdazAha ko usa bAlaka kA mA~sa khAne kI abhilASA hii| ata: seTha se kahA-seThajI! abhI mujhe kSudhA lagI hai aura isa bAlaka ko kATakara usake mA~sa khAne kI bhAvanA huI hai, ataH tuma yaha bAlaka de do! bAdazAha kI bAta sunate hI seTha to kampita ho uThe! are, yaha kyA?- are! kyA isa ikalaute putra ko bAdazAha khA jAyegA?nahIM, nahIM; yaha to bahuta burA hogaa| turanta hI usane bAdazAha se kahA-nahIM, jahA~panAha! yaha nahIM ho sakatA; yaha kArya Apako zobhA nahIM detaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [135 taba bAdazAha ne kahA-dekho seThajI! puNya-pApa ko yA parabhava ko to tuma mAnate nahIM ho aura jaba maiM isa bAlaka ko khAU~gA, taba merI kSudhA miTakara mujhe sAtA hogI; taba phira isameM burA kyA huA? yadi burA ho to usase mujhe duHkha honA cAhie thaa| usake viruddha isameM to merI bhUkha kA duHkha miTatA hai! __ bAdazAha kA yaha kutarka sunate hI seTha to daMga raha gyaa| vaha gahare vicAra meM DUba gayA... usakI A~kheM khula gayI; tatkSaNa vaha nAstika se Astika bana gyaa| yadi putra ko bacAnA ho to, pUrvajanma kA, tathA pUrvajanma ke puNya-pApa ke phala kA svIkAra kiye binA anya koI mArga hI nahIM rhaa| anta meM, jainasiddhAnta anusAra sune hue tattva kA use svIkAra karanA pdd'aa| usane bAdazAha se kahA-sunie jahA~panAha ! mere putra ko khAne se ApakI bhUkha kA duHkha miTegA-yaha bAta ApakI satya nahIM hai; jIva ko sAtArUpa sukha athavA asAtArUpa duHkha, apane-apane pUrvajanmakRta puNya -pApa ke anusAra hotA hai; Apa jo sAtA hone kA kaha rahe ho, vaha sAtA, putra ke mAMsabhakSaNa kA jo tIvra kaSAyabhAva hai, usake phala meM to bhayaGkara AkulatA tathA bhaviSya meM narakAdi kI ananta asAtA aayegii| ata: aise tIvra pApa pariNAma ko Apa chor3a diijiye| he bAdazAha ! ApakI kSudhA miTatI hai, vaha kahIM mA~sa ke khAne se nahIM miTatI parantu usa prakAra ke sAtAkarma ke udaya se miTatI hai; vartamAna meM mA~sa khAne kA jo pariNAma hai, vaha to mahAna pAparUpa hai, usake phala meM to azubhakarma baMdhegA tathA mahAna du:kha milegaa| pUrvabhava meM jo puNya kiyA, usakA phala abhI dikhatA hai| kahIM vartamAna pApa kA yaha phala, jIva bhUta - bhaviSya meM nitya rahanevAlA, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 136] [samyagdarzana : bhAga-6 aura apane zubha-azubha ke phala kA bhoganevAlA hai| ataH he bAdazAha ! Apa duHkhadAyaka aise pApabhAva ko chor3a do| sAtArUpa sukha kA kAraNa-kArya sambandha mA~sa bhakSaNa ke sAtha nahIM hai parantu pUrva ke puNya ke sAtha hai| pApa kA phala to duHkha hI hai| pApa ke phala meM kabhI sukha nahIM hotaa| ataH vastu ke kAraNa-kArya dekhane meM ApakI bhUla hai| ___ buddhimAna bAdazAha, seTha kI nyAyayukta bAta samajha gayA, tathA pApa ke phala se bhayabhIta hokara usane mA~sa bhakSaNa kA duSTa vicAra chor3a diyaa| dekho, yaha jainasiddhAnta kA pratApa ! ___ AIye! yaha bAta adhika spaSTa samajhane ke liye kucha aura dRSTAnta lekara vicAra kareM jaise kisI cora ko corI karate hue dhana kI prApti ho jAya, to kahIM corI kA to vaha phala nahIM hai; tathA kasAI, gAyoM ko katla kare aura use dhana mile; vaha kahIM gAyoM ke vadha kA to phala nahIM hai; vartamAna corI-hiMsA ke pApabhAva ke phala se to jIva ko mahAna du:kha hogaa| abhI jo dhana milatA hai, vaha to pUrva ke puNya kA bAhya phala hai| * corI karanA, kAraNa aura dhana kI prApti usakA kArya, * hiMsA karanA, kAraNa aura dhana kI prApti usakA kArya, -yadi aisA koI mAne to vaha kAraNa-kArya kI bhayaGkara bhUla karatA hai| sacce kAraNa-kArya ko vaha nahIM jaantaa| -usI prakArabhASA kA bolanA, hAtha-paira kA calanA, pustaka kA khulanA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [137 -banda honA, akSaroM kA likhA jAnA, roTI kA bananA-ityAdi jo -jo kriyAe~ A~kha se dekhane meM AtI haiM, ve saba jar3a ke kArya haiM, acetana haiN| acetana padArtha ke ve kArya, aura jIva unakA kartAaisA yadi koI mAne to ve bhI uparokta dRSTAntoM kI taraha jIvaajIva ke kAraNa-kArya sambandha meM bhayaGkara bhUla karate haiN| __he bhAI! kisI bhI acetana kArya meM, kAraNarUpa se jIva hoaisA hamako yA tumako kisI ko dikhatA to nahIM hai| kyA jIva ko tUne usa acetana kArya ko karatA huA kabhI dekhA hai ? jIva ko tUne dekhA to nahIM; usakA astitva kaisA hai-vaha bhI tU nahIM jAnatA, taba phira jIva kartA huA--yaha bAta tU kahA~ se uThA lAyA? ___ are, jisa vastu ko tUne dekhI hI nahIM, usake Upara vyartha jhUThA Aropa kyoM detA hai ? yadi tUne jIva ko dekhA hotA to vaha tujhe cetanasvarUpa hI dikhatA, aura taba yaha jIva, jar3a kI kriyA kA kartA ho-aisA tU kabhI nahIM maantaa| ataH binA dekhe tU jIva para ajIva ke kartRtva kA mithyA Aropa mata lagA; yadi kisI ke Upara mithyA Aropa lagAyegA to tujhe bar3A pApa lagegA (-jaise rAjA ne mA~sa bhakSaNa se sukha hone kA mAnakara galatI kI thI, vaise terI bhI galatI hogii)| kisI rAjamahala meM corI huI... eka sajjana jo ki rAjamahala se bahuta dUra rahatA hai, rAjamahala meM jo kabhI AyA bhI nahIM-phira bhI dUsarA koI manuSya usake Upara kalaGka lagAtA hai ki corI kA kartA yaha sajjana hai! Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 138] [samyagdarzana : bhAga-6 - to kalaGka lagAnevAle se hama pUchate haiM ki he bhAI! * kyA usa sajjana ko rAjamahala meM corI karatA huA tUne dekhA hai?.... naa| * kyA usa sajjana kI sajanatA ko tU pahacAnatA hai ?... naa| * kyA usa sajjana ke pAsa meM corI kA mAla tUne dekhA hai?... naa| are daSTa! jisa sajjana ko tane corI karatA huA dekhA nahIM, jo sajjana rAjamahala meM kabhI AyA nahIM, jisa sajjana ko tU pahacAnatA bhI nahIM. aura jisa sajjana ke pAsa meM corI kA koI mAla hone kA sabUta nahIM hai-aise sajjana ke Upara corI kA mithyA kalaGka tU lagA rahA hai to isase tujhe mahAna pApa hogaa| __usI prakAra-(yahA~ sajjana arthAt cetanarUpa jIva) / acetanajar3a-pudgala ke mahalarUpa yaha zarIra, usameM koI kArya huA, calanA-bolanA -khAnA Adi kriyA huI; anya cetanatattva usase atyanta dUra arthAt sarvathA judA rahatA hai, vaha kabhI pudgala meM jAtA hI nahIM-pudgalarUpa hotA nahIM, to bhI ajJAnI usake Upara kalaGka -Aropa lagAtA hai ki jar3a kI kriyA kA kartA jIva hai ! -usa kalaGka lagAnevAle se jJAnI pUchate haiM ki-he bhAI! * kyA tUne jIva ko jar3a kI kriyA karate hue kabhI dekhA hai?.... naa| * kyA tUne atIndriya-arUpI-cetanamaya jIvatattva ko pahacAnA hai ?.... naa| * kyA jIva ke andara kabhI pudgala kI koI kriyA tUne dekhI hai?.... naa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [139 taba phira, are ajJAnI! jisa jIvatattva ko jar3a kA kAma karate tUne kabhI dekhA nahIM, jisa jIvatattva ne zarIra ke pudgala ke andara praveza bhI nahIM kiyA, jisa jIvatattva ko tU pahacAnatA bhI nahIM, aura jisa jIvatattva meM ajIva kA koI nizAna bhI nahIM hai-aise nirdoSa sat caitanyatattva ke Upara tU jar3a-pudgala ke sAtha sambandha kA mithyA Aropa lagAtA hai, to isase tujhe mithyAtva kA pApa lgegaa| caitanyatattva ko para kA kartA kahakara tU usakA avarNavAda kara rahA hai, yaha bahuta bhArI aparAdha hai| ataH yaha bAta samajha le ki -jaise mA~sa khAnA aura sAtA honA--ye donoM eka hI kAla meM hote hue bhI, donoM ke kAraNa-kArya bhinna-bhinna haiM; -jaise gAyoM ko kATanA aura paisA milanA, ina donoM ke kArya-kAraNa bhinna-bhinna haiN| ___ - vaise jar3a kI kriyA aura jJAna kI kriyA-ye donoM eka sAtha hote hue bhI donoM ke kAraNa-kArya sarvathA bhinna-bhinna haiN| pratyeka vastu ke sacce kAraNa-kArya ko jAno; jIva ke kAraNa -kArya ko jIva meM hI jAno tathA ajIva ke kAraNa-kArya ko ajIva ke mAno-aisA bhedajJAna, vaha jainadharma kI uttama nIti hai; usa jainanIti kA pAlana karanevAlA jIva, mokSa ko sAdhatA hai; aura jainanIti kA ullaMghana karanevAlA (arthAt jar3a-cetana ke kAraNa -kArya ko bhinna na mAnakara eka-dUsare meM milA denevAlA) jIva, saMsAra kI jela meM pha~sakara duHkhI hotA hai| vIra mArga ko pAkara jar3a-cetana kA sarvathA bhedajJAna karo... aura bhava-duHkha se chUTakara mokSasukha ko paao| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 140] [samyagdarzana : bhAga-6 AtmA ke sarvajJasvabhAva kI adbhutatA isa vizva meM ananta jIva, ananta ajIva pudgala, una pratyeka meM ananta guNa-paryAyoM kI vicitratA kA pAra nahIM hai| aise vicitra anantAnanta jJeya, una sabakA kevalajJAna eka sAtha pAra pA jAtA hai; ananta dravya haiM, ananta kSetra hai, ananta kAla hai aura ananta bhAva haiM-ina samasta dravya-kSetra-kAla-bhAva ko, jJAna apanI acintya -adbhuta parama sAmarthya se eka samaya meM rAga-dveSa ke binA jAnatA hai-aisA jJAnasvabhAvI AtmA hai| usakI pratIti kare to hI sarvajJa -arihantadeva kA saccA svIkAra ho sakatA hai, kyoMki sarvajJa kA aisA jJAnasvabhAva pragaTa hai-aise kevalajJAna kI divyamahimA lakSya meM Ane para, usake phala meM avazya samyagdarzana hotA hai| kevalajJAna kI yaha mahimA kahIM kevalI bhagavAna ko nahIM samajhAte, parantu jise apanA hita karanA hai, jise AtmA kA svarUpa pahicAnanA hai, aise bhavya jIva ko jJAna kA zuddhasvarUpa batalAte haiM / usa svarUpa ko pahicAnate hI rAga ko ullaMghana kara, vaha jIva jJAnasvabhAva kI sanmukhatA dvArA adbhuta jJAna-zraddhAnarUpa se pariNamita hone lagatA hai| isalie yaha samyagdarzana pAne kI vidhi hai| ___ 1- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use rAga kI adbhutatA nahIM lgtii| ___ 2-jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, vaha jisameM se sarvajJatA AyI, usameM jAtA hai| 3-jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, vaha rAga se bhinna par3akara jJAnarUpa ho jAtA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6 ] [141 4- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use apane caitanya kA camatkAra bhAsita hotA hai / 5- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use jagata ke kisI padArtha kA Azcarya nahIM rahatA / 6- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use samyagdarzana aura jJAna hotA hai / 7- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use apanI bhava-anta kI jhanakAra A jAtI hai / 8 * jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use hI arihanta aura siddha kI bhakti hotI hai / 9- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use apanA pUrNa AtmA pratIti meM AtA hai| 10- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, usane hI sarvajJa kI vANI jAnI hai| 11- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, use hI mokSatattva kI zraddhA hotI hai / 12- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, vahI sarvajJa ke mArga meM AyA hai / 13- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, vahI atIndriya sukha kI zraddhA kara sakatA hai / 14- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, vahI jitendriya-jaina ho sakatA hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 142] [samyagdarzana : bhAga-6 15- jise sarvajJatA kI adbhutatA lage, vaha jIva, sarvajJa kA putra (sAdhaka) huaa| ____16- aho! sarvajJatA sundara hai, kalyANarUpa hai, AnandakArI anupama aura adbhuta hai!! - aisI adbhuta sarvajJatA, AtmA kA svabhAva hI hai-aisA iSTa -upadeza dekara bhagavAna mahAvIra ne bhavya jIvoM para mahAna upakAra kiyA hai| isalie unake mokSa ke DhAI hajAra varSa ke isa bhavya mahotsava prasaGga para atyanta hI bhaktibhAvabhInI zraddhAJjali hama arpaNa karate haiN| jaya mahAvIra Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [143 // samyaktva-jIvana (mumukSuoM dvArA likhita) [samyaktva jIvana lekhamAlA : lekhAMka -9] samyaktva ke liye mumukSu jIva kA jIvana kaisA hotA hai ? samyaktva kI bhAvanA karate-karate usake antara meM kaise bhAva hote haiM ? tathA samyaktva hone ke bAda kaisA sundara usakA jIvana hotA hai?--isa sambandhI ina vividha lekhoM kA saMkalana kiyA gayA hai| pahale ke ATha lekha samyagdarzana-pustaka (gujarAtI) ke pA~caveM bhAga meM chapa cuke haiN| tatpazcAt ke dUsare ATha lekha yahA~ diye jA rahe haiN| Atmasanmukha jIva ko pahalI hI coTa meM rAga ke poSaka aise kudeva-kuguru kA sevana antara se chUTa jAtA hai, arthAt gRhIta mithyAtva usane chor3a diyA hai; aura sacce deva-guru-dharma, jo AtmA kI satya zAnti kA mArga dikhAnevAle haiM-ve usako atizaya priya lagate haiM; ata: apane jJAna meM unake svarUpa kA acchI taraha nirNaya karake unakA anusaraNa karane lagatA hai| nava tattva ke bhAvoM ko jaisA hai, vaisA vicAra meM lAtA hai; zubharAga ityAdi bandhabhAvoM ko nirjarA meM nahIM ginatA; evaM unase samyagdarzanAdi saMvara-nirjarA hone kA nahIM maantaa| nava tattva jisa prakAra hai, usI prakAra jJAna meM acchI taraha se jAnatA hai| usa jijJAsu kI pA~coM indriyoM ke viSayoM meM se sukhabuddhi ghaTa jAtI hai aura AtmA ke sukha kA raMga lagatA hai| mA~sa-madhu -madirA-aNDe ko to vaha chUtA bhI nahIM, aura juA-sinemA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 144] [samyagdarzana : bhAga-6 rAtribhojana Adi ke tIvra pApa se bhI vaha dUra rahatA hai| are, jisameM zAnti kI gandha bhI nahIM, aise niSprayojana pApakArya, usa zAnti ke cAhaka jIva ko kaise acche lageM? usako satsamAgama, vItarAga kA pUjana-bhakti, AtmazAnti ke pratipAdaka granthoM kA paThanamanana ityAdi meM rasa AtA hai| usameM jo zabhapariNAma hotA hai use. tathA usa samaya ke jJAnarasa ke gholana ko vaha bhinna-bhinna pahacAnatA hai aura unameM se rAga ke bhAga ko vaha dharma kA sAdhana nahIM maantaa| rAga se rahita jJAnarasa kaisA hai, vaha jJAnI se evaM zAstra se samajhakara apane vedana se usakA nirNaya karatA hai| jJAnI kI anubhUti ke anusAra bhedajJAna ke abhyAsa se bArambAra apane nirNaya ko gholana karatA hai, usakA rasa bar3hatA jAtA hai aura bAharI anya bAtoM kA rasa kama hotA jAtA hai / isa prakAra use moha kA jora TUTatA jAtA hai aura jJAna kA jora bar3hatA jAtA hai| isa taraha apane pariNAma ko anya kAryoM se nivRtta kara-karake antara meM bhedajJAna kI sphUraNA karatA jAtA hai| jaise ki maiM eka zuddha jJAyaka hU~; mere jJAyakatattva kI pariNati bhI jJAnarUpa hai, usameM dravyakarmabhAvakarma-nokarma nahIM haiN| maiM asaMkhyapradezI apane ananta guNa se pUrNa svatantra hU~; mere dravya-kSetra-kAla-bhAva se maiM paripUrNa hU~, aura anya vastu ke dravya-kSetra-kAla-bhAva se merA koI sambandha nahIM hai| maiM tathA paradravya sabhI svatantra haiM, ataH paradravya meM maiM kucha nahIM kara sakatA, evaM paradravya mere meM koI lAbha-nukasAna nahIM kara sakate; aisI samajha ke kAraNa use para ke prati nirapekSavRtti hotI hai, ataH para meM rAga-dveSa yA krodha-mAnAdi kaSAya kA rasa bahuta kama ho gayA hai| bAhara ke kAryoM meM use haThAgraha nahIM rahatA, apitu vaha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [145 samAdhAna kara letA hai; isalie use AkulatA bhI kama hotI hai; apanI zakti ko vaha caitanya kI ora hI kendrita karane ke liye prayatnazIla hai| isa prakAra jJAnI ke dvArA jAnakara, bArambAra abhyAsa ke dvArA AtmA kI mahimA dRr3ha karatA jAtA hai| aura phira usake hI dhyAna meM ekAgratA se AtmA kA bArambAra abhyAsa karate-karate AtmA meM lIna hone kI utsukatA jagatI hai| anya sabhI vikalpoM se dUra haTakara eka apane AtmA sambandhI cintana meM gaharAI se utaratA hai| abhI guNa-guNI bheda ke vikalpa haiM kintu usa vikalpa se judA jJAna lakSya meM liyA hai| isalie vikalpa meM aTakanA nahIM cAhatA parantu vikalpa se bhinna pAra jJAna kA svAda lenA cAhatA hai| isa prakAra vaha jIva jJAnasvabhAva ke A~gana meM AyA hai| abhI taka nirvikalpa svasaMvedana nahIM haA hai, phira bhI svabhAva meM jAne ke liye puruSArtha taiyAra hone lagA hai| rAga kI tulanA meM jJAna kA jora bar3hatA jAtA hai| bArabAra aisA puruSArtha karate-karate AtmamahimA kA caitanyarasa jaba apanI parAkASThA taka pahu~catA hai, taba usakA upayoga sUkSma vikalpa se bhI yakAyaka bhinna hokara, indriyAtIta antarasvabhAva meM abhedarUpa ho jAtA hai arthAt nirvikalpa ho jAtA hai| aisI nirvikalpa anubhavadazApUrvaka bhagavAna AtmA kA samyagdarzana hotA hai, taba usake sAtha hI koI apUrva Ananda aura apAra zAnti kA vedana hotA hai| basa, yahIM se jIva mokSamArga meM praviSTa ho jAtA hai|| ahA, yaha dazA dhanya hai.... kRtakRtya hai| aisI dazAvAle ArAdhaka jIva vandanIya hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 146] [samyagdarzana : bhAga-6 aba samyagdarzana hone ke pazcAt usakA vartana tathA vicAradhArA kisa prakAra kI hotI hai, vaha dekhate haiM jaba jIva ko samyagdarzana hotA hai, taba pUrva meM kisI samaya na AyA ho, aisA apUrva Ananda pragaTa hotA hai| AtmA kA anubhava hone para apane ko aura para ko barAbara bhinna jAnatA hai aura apane para se bhinnapane kI pratIti use caubIsoM ghaNTe rahatI hai| vaha jagata ke parajJeyoM ko bhI pahale kI apekSA apUrva rIti se dekhatA hai, kyoMki para ko vAstava meM pararUpa pahale kabhI nahIM jAnA thA; aba para meM merepana kI bhrAnti miTa gayI hai; isalie para ko jAnate hue usase virakta rahatA hai; vaha parabhAva kA kartA nahIM hotA parantu usase bhinna cetanA dvArA jJAtA hI rahatA hai| caitanyasukha kA svAda cakha liyA hone se, aba para meM kahIM sukhabuddhi yA iSTapane kI buddhi svapna meM bhI nahIM hotii| vaha svasamaya aura parasamaya ko bhalIbhA~ti anubhava -sahita bhinna jAnatA hai| use kevalajJAna kA bIja pragaTa ho gayA hai, atIndriya Ananda kA aMkura bhI ugA hai; usakI dRSTi meM sampUrNa AtmA kA svIkAra ho gayA hai; use ananta guNoM ke nirmala aMza se bharapUra anubhUti nirantara vartatI hai| abhI jitanI apUrNatA yA rAgadveSa bAkI hai, unheM bhI jJAnI svayaM kA aparAdha jAnatA hai| rAga ko jAnane para bhI jJAna, rAga se bhinna hI rahatA hai| usakA bAhya vartana yathApadavI hotA hai| jaise ki vItarAga paramAtmA tathA nirgrantha guruoM ke svarUpa kI pahicAna, unakA bahumAna, jinavANI kA svAdhyAya, dharmAtmA-sAdharmiyoM ke prati prema, bArambAra AtmasvarUpa kA manana use hotA hai tathA gRhakArya aura vyApAra-dhandhA yA rAjapATa ityAdi Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -6 ] sambandhI bAhya kAryoM meM bhI jur3A huA hotA hai, usa sambandhI azubhapariNAma bhI hote haiM - parantu unameM ananta rasa nahIM hotaa| bAhara ke kArya to ajJAnI ke tathA samyagdRSTi ke sthUlarUpa se samAna lagate haiM parantu antara ke abhiprAya meM tathA pariNAma ke rasa meM una donoM meM atyanta hI antara hotA hai / [147 ajJAnI ko caitanyasukha ke svAda kI to anubhUti huI nahIM, isalie kahIM anyatra vaha sukha mAnatA hai, aura jahA~ sukha mAnatA hai, vahA~ Atmabuddhi karatA hI hai / isalie ajJAnI - deha vaha maiM, para ke kArya maiM karatA hU~ tathA para meM se sukha AtA hai - aisA bhrama se samajhatA hai, parantu jJAnI ko vaha bhrama sarvathA chUTa gayA hone se usake antaraGga AcaraNa meM eka bahuta bar3A antara par3a gayA hotA hai, jo ki bAhyadRSTi se dRSTigocara nahIM hotA / dveSa haiM, jJAnI ko svarUpa ke astitva kA aura usameM para kI nAsti kA bhalIbhA~ti jJAna hone se vaha apane ko apanerUpa aura para ko pararUpa yathAvat jAnatA hai; isalie para ke sAtha ekatvabuddhi kA bandhana to use hotA hI nahIM / cAritra - apekSA se jitane rAgautanA bandhana hotA hai parantu vaha alpa hai, usase ananta saMsAra nahIM bddh'taa| jabaki ajJAnI ko zubhabhAva hotA ho, to bhI usa rAga se bhinna caitanya ko na jAnatA hone se use mithyAtva ke kAraNa ananta saMsAra khar3A hai / cauthe guNasthAna meM jIva ko eka bAra zuddhopayogapUrvaka svarUpa kA vedana ho gayA hai, vaha use vismRta nahIM hotA aura bArambAra vaise nirvikalpa upayoga ke liye use bhAvanA rahA karatI hai tathA kaba Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 148] [samyagdarzana : bhAga-6 saMsAra se virakta hokara muni hoU~ aura svarUpa meM hI lIna hokara pUrNa sukhamaya bana jAU~-aisI antaraGga bhAvanA nirantara hotI hai| sarvajJasvabhAva kA aura vastu meM kramabaddha pariNamana kA bhI use bhalIbhA~ti nirNaya vartatA hai| jahA~ taka pUrNa pada prApta na ho, taba taka bhedajJAna cAlU hai aura pUrNatA ke lakSya se zuruAta kI hai, usakI sAdhanA cAlU hai, vaha thor3e hI samaya meM pUrNa pada ko avazya pAyegA hii| - yaha samyagdarzana kA pratApa hai| jaya samyagdarzana Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [149 AtmA ko jAne binA saba niSphala hai - [samyaktvajIvana lekhamAlA : lekhAMka 10] AtmA samyaktva ke binA saba niSphala hai-aisA samajhakara jijJAsu jIva, AtmA kI pahicAna meM rasa letA hai| antara meM parama svabhAva se bharapUra bhagavAna AtmA ke sanmukha hone para hI paramatattva kI prApti hotI hai, aura Ananda kA khajAnA apane meM hI dRSTigocara hotA hai| jar3a zarIra ke aGgabhUta indriyA~, ve kahIM AtmajJAna kI utpatti kA sAdhana nahIM hotii| atIndriya jJAnasvabhAva ko dhyeya banAkara jo jJAna hotA hai, vahI AtmA ko jAnanevAlA hai-aise jJAna kI anubhUti se samyagdarzana pragaTa ho jAne para mumukSu ko apanA AtmA sadaiva upayogasvarUpa hI jAnane meM AtA hai| samyagdarzana hone ke pahale jijJAsu ko jinamArga ke deva-guru -dharma ke prati zraddhA hotI hai, aura vyavahAradharma kA ArAdhana apanI samajha ke anusAra vaha karatA hai; jinapUjA-dayA-dAna-svAdhyAya ityAdi meM vaha rasa letA hai parantu jaba use jJAnI-guru kA upadeza prApta hotA hai aura khabara paDatI hai ki AtmA ke samyagdarzana ke binA yaha saba mokSa ke liye kucha bhI kAryakArI nahIM haiM, taba use samyaktva kI bhAvanA jAgRta hotI hai, aura vaha AtmA kI samajha meM rasa letA huA use sAdhane kA prayatna karane lagatA hai| use deva-guru-dharma ke satya svarUpa kI, pahacAna hone lagatI hai; vyavahArika dharma kI pravRtti kA rasa dhIre-dhIre chUTatA jAtA hai, aura usake mana kA jhukAva nizcayadharma kI ora Dhalane lagatA hai; taba paJca parameSThI ke svarUpa ko dravya-guNa-paryAya se pahacAnakara, unake jaise apane Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 150] [samyagdarzana : bhAga-6 AtmasvarUpa ko jAnane kI jijJAsA rahatI hai; aura use jAnane ke liye apane samasta udyama ko usI dizA meM jor3atA hai| kisI bhI upAya se AtmasvarUpa ke jJAna kA sampAdana karanA--aisA jo jinavANI kA upadeza hai, usameM vaha rasa lene lagatA hai: 'tAsa jJAna kI kArana sva-para viveka bakhAno; koTi upAya banAya bhavya tAko ura aano|' merA AtmA kisa prakAra apane dharmasvarUpa hove, mujhe samyagjJAna -samyagdarzana tathA AtmazAnti kaise prApta ho?-usI kA raTana rahatA hai| svasanmukha hokara AtmA ko pratyakSa kiye binA, bAhara kA abhyAsa jIva ne ananta bAra kiyA, aura vyavahAradharma meM santoSa kara liyA hai; parantu AtmA kI pratyakSatA ke binA akelA bAharI jJAna, vaha vAstava meM jJAna hI nahIM hai; ata: jaba taka merA AtmA mere pratyakSa vedana meM na Ave, taba taka maiMne sacamuca kucha jAnA hI nahIM hai; isa prakAra jIva ko jaba taka apanA ajJAnapana na dikhe, tathA anya paralakSyI jAnakArI meM apanI adhikatA mAnakara santuSTa ho jAe, taba taka AtmA kI anubhUti kA satyamArga jIva ko prApta nahIM hotaa| ___ antara meM paramasvabhAva se bharapUra bhagavAna AtmA hai, usakI sanmukha hone se hI paramatattva kI prApti hotI hai aura mokSamArga khulatA hai| AtmA kI sammukha dekhe binA, arthAt svasaMvedana kiye binA, ajJAnadazA meM U~ce se U~ce zubhabhAva bhI jIva ne kiye, aneka zAstroM kA paThana bhI kiyA, kintu isase AtmakalyANa kA mArga jarA bhI prApta nahIM huA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga-6 ] www.vitragvani.com aba kyoM na vicArata hai mana se, kachu aura rahA una sAdhana se ! [151 I jJAna ko paraviSaya se bhinna karake svaviSaya meM lagAve, tabhI mArga kI saccI ArAdhanA hotI hai / indriyajJAna ke vyApAra meM aisI tAkata nahIM hai ki AtmA ko svaviSaya banA karake jAne / AtmA svayaM paramAtmA hai, use apanA jJAna karane ke liye indriya kI yA rAga kI kucha bhI apekSA nahIM hai / isalie zrIguru kahate haiM ki AtmA pAmara nahIM hai parantu prabhu hai / yaha AtmA aisA nahIM hai ki jo indriyajJAna se anubhava meM A jAya / jJAna jaba indriya kA Alambana chor3akara svAlambI hotA hai, taba Ananda kA bhaNDAra AtmA meM hI dikhatA hai / vaha svayaM apane svabhAva ke avalambana se jisa jJAnarUpa pariNamatA hai, vaha jJAna hI mokSa ko sAdhanevAlA hai / ye indriyA~ to deha ke aGgabhUta haiM, ve kahIM AtmA ke jJAna kI utpatti kA sAdhana nahIM haiM / atIndriya jJAnasvabhAvI AtmA hai, use sAdhana banAkara jo jJAna ho, vahI AtmA ko jAnatA hai / puNya-pApa usakA svarUpa nahIM hai; rAga kI racanA, AtmA kA kArya nahIM hai| AtmA kA satya kArya (arthAt paramArtha lakSaNa) to jJAnacetanA hai| usa cetanAsvarUpa se anubhava meM lene se hI AtmA satyasvarUpa se anubhava meM AtA hai| aise AtmA ko svAnubhUti meM lene se hI jIva ko samyagdarzana / dharma hotA hai / I samyagdarzana hone ke bAda mumukSu ko AtmA sadaiva upayogasvarUpa hI dikhatA hai; vaha apane upayoga ko kabhI jar3arUpa yA rAgarUpa nahIM maantaa| usakA upayoga bAhara se nahIM lAyA jAtA, parantu Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 152] [samyagdarzana : bhAga-6 AtmA svayameva upayogarUpa hai-isa prakAra rAga se pAra jo upayoga kAma karatA hai, vahI AtmA kA paramArtha lakSaNa hai| samyagdRSTi jAnate haiM ki rAgAdi bhAva mere upayoga se viruddha svabhAvavAle haiM; jar3a-cetana kA satya pRthakkaraNa unakI samajha meM A cukA hai, aura apanA satyasvarUpa sadA upayogasvarUpa hI dikhatA hai| unheM jJAna aura rAga kI bhinnatA kA yathArtha nirNaya hotA hai, aura usa nirNaya meM nava tattvoM kI paramArtha zraddhA bhI A jAtI hai| __usa samyagdRSTi ko caitanyasvarUpa se paripUrNa apane AtmA meM sAvadhAnI hotI hai; usakI pariNati kA utsAha nijasvarUpa kI ora DhalatA hai| aba koI rAga yA paradravya apane svarUpa ke sAtha ekatvarUpa use nahIM dikhtaa| aisA bhedajJAna bhI samyagdarzana ke sAtha meM hI hotA hai, evaM AtmA ke Anandamaya svabhAva kA anubhava bhI ho jAtA hai| ahA, yaha koI apUrva kRtakRtyadazA hai| __ aisA apUrva samyagdarzana hone ke bAda, jo alpa rAga zeSa raha jAya, usake kAraNa isa jIva ko kadAcita eka-do koI uttama bhava karanA par3e, to bhI una bhava meM unheM caitanya kI ArAdhanA kA apUrva sukha rahA karatA hai; tathA saMyogarUpa se bAhya meM bhI unheM viziSTa uttama puNya kA yoga banatA hai, phira bhI ve usake svAmI nahIM hote| ve jAnate haiM ki ye puNya ke ThATa to vikalpa kA phala hai| jJAna ko aura vikalpa ko Apasa meM kAraNa-kAryabhAva nahIM hai| AtmA kA svabhAva Anandamaya hai| Ananda kI paryAya, puNya se nahIM hotI; paravastu yA rAgabhAva kAraNa hokara ke AtmA ko Ananda nahIM de skte| merA AtmA svayaM hI svAdhInarUpa se sAdhana hokara, anya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [153 kisI kI sahAya ke binA hI, apane atIndriyajJAna tathA AnandarUpa kArya karane kI sAmarthyavAlA hai| mere isa svAbhAvika kArya meM mujhe anya kisI ke avalambana kI kucha bhI AvazyakatA nahIM hai| isa prakAra apanI nijazakti ke vizvAsa se sAvadhAna hokara AtmasAdhanA karate-karate ve bana jAte haiM-paramAtmA! yaha saba pratApa hai, samyaktva kA! jo pUrava ziva gaye jAya aru Age jai haiM, so saba mahimA jJAnatano manirAja kahe haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 154] [samyagdarzana : bhAga-6 jijJAsu kA prathama kartavya Atmatattva kA nirNaya DIR [samyaktva jIvana lekhamAlA, lekhAMka : 11] RSSN Atmikasukha kaho yA samyagdarzana kaho, jIva ko vaha iSTa hai| sukha jisameM bharA hai-aise apane jJAnasvarUpa kA saccA nirNaya jJAna ke dvArA karanA, yahI samyaktva kI rIti hai| jisane aisA nirNaya kiyA, vaha pAtra huA aura use antara meM Atma-anubhava hogA hI hogaa|* aho, vItarAgI santoM ne Atmahita kA jo vItarAgI satya mArga dikhalAyA, usa mArga para calanevAle dharmAtmAoM kI vicAradhArA tathA rahana-sahana to koI alaukika adbhuta hotA hai; aura jahA~ usa mArga ko pAne kI saccI jijJAsA jAgRta hotI hai, vahA~ bhI jIva ke bhAvoM meM koI AzcaryakArI parivartana hone lagatA hai, aura mumukSu jIvana meM use naye-naye bhAvoM kA vedana hotA hai| * samyaktva ke jijJAsu ko pahale yaha prazna hotA hai ki samyagdarzana kyA cIja hai? apane zuddhAtmasvarUpa kI anubhavasahita pratIti, vaha samyagdarzana hai| _*phira turanta prazna yaha hotA hai ki aise samyagdarzana kI prApti kaise ho? prathama to jisa jIva ke antara meM AtmA kI saccI mumukSutA hotI hai, vaha jJAnI ke saGga se jJAnAnandasvarUpa AtmA kI agAdha * yaha aMza Atmadharma se liyA hai| sampAdaka Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [155 mahimA jAnakara lakSya meM letA hai, aura phira bAra-bAra usake abhyAsa se pariNAma ko usameM lagAkara, antarmukha upayoga ke dvArA usake anubhavasahita usakA satya darzana karatA hai-yahI samyagdarzana hai| yaha samyagdarzana mokSanagarI meM jAne ke liye zIghragAmI vAhana hai, karmaraja ke gaMja ko Ur3A denevAlA mahA pavana hai, aura bhava ke vana ko bhasma karane ke liye agni samAna hai; mumukSu kA yaha eka manoratha hai| ahA, sarvajJa tIrthaGkaroM ne jisakI mahimA divyadhvani ke dvArA prasiddha kI hai, vaha bhagavAna AtmA zuddha cidrUpa, sarva tIrthoM meM uttama tIrtha, sukha kA mahAna khajAnA aura sabase sundara tattva hai| - aise acintya adbhuta Atmatattva kA jJAna hote hI pariNAma zIghra svonmukha ho jAtA hai-kSaNabheda bhI nahIM rhtaa| jahA~ jJAna svonmukha huA, vahA~ zraddhA ityAdi ananta guNa bhI apane apane nirmalabhAvarUpa se khila utthe| vAha ! AtmabAga khila uThA... aura ananta guNoM ke zAntarasa kA eka sAtha koI atIndriya nirvikalpa atyanta madhura svAda anubhUti meM AyA... usakA nAma hai samyagdarzana ! isa prakAra jaba pUrNasvarUpa ke lakSya se samyagdarzana huA, taba mokSamArga kA prArambha huA; pUrNatA ke lakSya se jo prArambha huA, vahI vAstavika prArambha hai| mokSamahala kA prathama sopAna yaha samyagdarzana hai| ahA! jisakI sandhi paramAtmapada ke sAtha hai-aisI jJAnadazA tathA aisA samyagdarzana pragaTa hone ke pUrva mumukSu ko AtmA kI ora Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 156] [samyagdarzana : bhAga-6 jhukatI huI adbhuta dhArA bahane lagatI hai, aura Atma-sanmukhI vicAradhArA ke bala se usakA vartana bhI usI ke anukUla hotI hai| usakI sabhI rahana-sahana meM Atmaghuna kI dhArAe~ avirata bahatI haiN| usakI dhArA kA pravAha AtmAbhimukha bahatA hai| bhUmikA -anusAra zubha-azubhapariNAma hote haiM, usake bIca bhI AtmA kI dhuna aTUTa rahatI hai; usako AtmA kI saccI AvazyakatA lagI hai, isaliye bIca meM anya koI bhAvoM kA rasa mukhya nahIM ho paataa| anya sabhI rasoM ko gauNa banAkara Atmarasa ko mukhya karatA jAtA hai| anubhavadazA ke pUrva jIva ko aneka prakAra se AtmasvarUpa kA bala aura usakI mahimA sambandhI vicAra uThate haiN| usameM vikalpa kI mukhyatA nahIM hotI; vikalpa se vaha dUra haTatA jAtA hai aura AtmA kI gaharAI meM utaratA jAtA hai| jaise-jaise jJAna gaharA utaratA jAtA hai, vaise-vaise caitanyabhAva kI adhika-adhika mahimA dikhAI detI hai, aura usa prakAra kI zAnti kA vedana hotA hai| zAnti ke dikhane se usameM usakI cAhanA bar3hatI jAtI hai aura isa cAhanA kI parAkASThA hone para vaha jIva nirvikalpa anubhUtirUpa pariNata ho jAtA hai| isalie jJAnI, AtmasparzI bhAva se kahate haiM ki 'he jIva! tU AtmA meM ruci lagA!' ___ maiM sabako dekhanevAlA, phira bhI sabase bhinna; vikalpa ko jAnanevAlA, phira bhI svayaM nirvikalpa--aise bhedajJAna ke bhAva kA gholana use rahA karatA hai| jo dRSTA hai dRSTi kA, jo jAnatA hai ruup| abAdhya anubhava jo rahe vaha hai jiivsvruup|| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [157 A~khoM se kisI vastu ko dekhA, phira A~kheM na hoM to bhI vaha jJAna kAyama hI rahatA hai, kyoMki jAnanevAlA A~kha se bhinna hai| vikalpoM kama karate-karate bhI AtmA ko bAdhA nahIM AtI, vikalpa chUTa jAne para bhI AtmA abAdhasvarUpa kAyama rahatA hai / isa prakAra maiM vikalpa se pAra caitanyasvarUpa jIva hU~-aise vaha apane nijasvarUpa ko lakSya meM letA hai| isa prakAra mumukSu ne apanA zuddhasvarUpa jaisA hai, vaisA apanI dRSTi meM liyA hai| vaha apane zuddhasvarUpa ko pahacAnakara sva meM hI ekatvarUpa anubhUti karatA hai; usako para ke sAtha jarA bhI sambandha nahIM hai; vaha para ko jAnatA huA bhI, usameM ekatvarUpa pariNata nahIM hotA; apane AtmA ko jAnate hue usameM ekatvarUpa se pariNata hotA hai| isa prakAra para se vibhakta aura sva meM ekatvasvarUpa usakA 'jJAyaka-jIvana' hai| jJAnI hone ke liye prathama, mumukSu jIva ko AtmA ke AdarzasvarUpa siddha bhagavAna aura arihanta bhagavAna lakSya meM AtA hai| maiM unake sadRza hU~-isa prakAra zuddhadRSTi se vaha AtmA kI bhAvanA bhAtA hai| aura vaisI hI dazA pragaTa karane kI bhAvanA use AyI hai| pUrNatA ke lakSya se vaha prArambha karatA hai| apanI sarvataH zuddha mokSadazA kI bhAvanA, dravya-kSetra-kAla-bhAva se sarva prakAra se svayaM zuddharUpa banane kI bhAvanA jJAnI jIva ko hotI hai| dravyaguNa jaise zuddha haiM, vaisI zuddhatA ke aMza kA apanI paryAya meM AsvAdana kiyA hai, aura vaha kaba pUrNa ho-aisI bhAvanA use hotI hai| bhale hI paryAya ke bheda-vikalpoM ko heya kahA jAya, parantu Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 158] [samyagdarzana : bhAga-6 paryAya meM zuddhatA honA, Ananda honA, vaha to upAdeya hai| mumukSu kI AtmA kI bhAvanA meM, usakI mahimA meM, usakI zuddhi kI bhAvanA meM jJAna aura rAga kI bhinnatA kA abhyAsa hotA jAtA hai| cAroM ora se jJAna aura rAga kI bhinnatA dekhatA hai| rAga aura jJAna kI bhinnatA usake vedana meM AtI jAtI hai aura usake antara meM aisI coTa laga jAtI hai ki rAgAdibhAva jJAna se viruddha bhAsate haiM; una rAgAdi meM usako kahIM bhI jarA-sI bhI zAnti mAlUma nahIM hotI; vaha rAga kI azAnti meM se kisI bhI prakAra bAhara nikalane kA prayatna karatA hai... evaM caitanya kI zAnti kA bArabAra raTana karatA hai| abhI vikalpa hote hue bhI vaha vikalpa meM nahIM jhUlatA parantu jJAnarasa meM hI jhUlatA hai; aura caitanyarUpa svavastu ko grahaNa karake jJAna ko nirvikalpa kara DAlatA hai, taba samagra jagata kA sambandha TUTakara AtmA vizva ke Upara tairatA hai| jagata se bhinna svayaM apane meM raha jAtA hai-isakA nAma hai Atma-anubhUti; isakA nAma haisamyagdarzana! pahale mumukSu jIva ne vicAradhArA meM bhI rAga se bhinna AtmA kA nirNaya kiyA hai; paralakSya se honevAle rAgAdibhAva merA svarUpa nahIM hai; usase bhinna prakAra kA jJAnasvabhAvI maiM huuN| jJAnI jJAnabhAva meM rAga kA vedana karatA hI nahIM; rAga se bhinna jJAnabhAva kA hI vedana karatA hai| rAga svayaM duHkha hai, usameM se sukha kaise prApta ho? aura usameM jJAnI ko ekatvabuddhi kaise ho? rAga se jJAna kI bhinnatA kA vedana karate hone se jJAnI, rAga ko nahIM karatA; jJAnI kI aisI pahacAna ke dvArA yaha jIva apane bhAvoM meM bhI jJAna Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [159 aura rAga ko bhinna karake bhedajJAna karatA jAtA hai, aura use AtmA kA svarUpa kevala jJAna aura Anandamaya hI bhAsatA hai| caitanyavastu ke vedana meM rAga kahA~ se ho? aisA vAstavika nirNaya kiyA, taba phira rAga aura jJAna ko bhinna hone meM kitanI dera? andara meM nirvikalpa hokara, caitanyatattva meM upayoga lagAne para, rAgavihIna atIndriya Anandamaya pariNamana ho jAtA hai| ahA! AtmA apUrva bhAvarUpa ho jAtA hai| caitanyabhAva meM tadrUpa ananta zakti ke maMthana dvArA AtmA kI agAdhatA meM-gaharAI meM pahu~cakara mumukSu caitanyatattva ko grahaNa kara letA hai aura parabhAvoM se alaga par3a jAtA hai| jJAna-darzana-Ananda -prabhutA Adi ananta zakti kA piNDasvarUpa merA zuddhatattva hai; vaha jJAna-darzana Adi kisI bhI guNa meM rAga ke sAtha tanmayarUpa nahIM hai| aisI anantI zakti ke abheda eka piNDarUpa caitanyamAtra svatattva hI maiM hU~-isa prakAra dharmI, zraddhA meM lekara anubhUti karatA hai| aho! jJAna aura AtmA--aise guNa-guNI bheda kA dvaita bhI jisa anubhUti meM nahIM rahatA, usa nirvikalpa anubhUti kI zAnti kI kyA bAta? anantaguNa kI nirmalatAsahita ekarUpa vastu anubhUti meM prakAzamAna hai| isa prakAra sabhI taraha se apane AtmasvarUpa kI sanmukhatA ke pariNAma mumukSu ko hote haiM; agAdhA mahimA se bharapUra AtmasvarUpa kI sanmukhatA ke sivAya bahirmukha anya koI bhI upAya samyagdarzana ke liye nahIM hai, nahIM hai, nahIM hai| jJAnI hone ke pUrva abhyAsa ke prArambha kAla meM jijJAsu jIva Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 160] [samyagdarzana : bhAga-6 ko aisA lagatA hai ki are, aise vikalpa kisalie? parantu phira vicAra ko antarmukha karake AtmA ko khojane para use khyAla meM AtA hai ki ahA! isa vikalpa ke samaya bhI vikalpa ko jAnanevAlA 'merA jJAna' vikalpa se bhinna kArya kara hI rahA hai| vaha jJAna 'vikalpa maiM nahIM hU~, jJAna hI maiM huuN|'-aisaa baMTavArA karatA hai; isalie use vikalpa bhI jJAnasvabhAva ke rasa ke jora se dhIre-dhIre kSINa hote jAte haiM aura antataH jJAna kA jhanajhanAhaTa karatI aisI ghaTikA A jAtI hai ki (samayamAtra meM) dhar3Ama se vikalpa ko pAra karake upayoga kA nija zuddhasvarUpa meM milana ho jAtA hai| basa! yahI hai anubhava-darzana ! yahI hai samyaktva kI apUrva ghar3I ! yahI hai mokSa ke sukha kA maGgala prArambha!! aisA anubhava kauna karatA hai? AtmA svayaM hI kartA hokara apanI samyaktvAdi paryAya ko karatA hai-aisA usakA kartAsvabhAva hai| anubhava meM vikalparahita nirmalaparyAya bhI sahajabhAva se pragaTatI hai, aisA AtmA kA paryAyasvabhAva hai| ata: usakA kartA to AtmA svayaM hI hai| hA~, anubhUti karate samaya "maiM nirmalaparyAya karU~ athavA nirmalaparyAya merA kArya"-aisA kartA-karma bheda kA koI vikalpa yA vicAra jIva ko nahIM hotaa| usa vakta to kartA-karma-kriyA ke bheda se pAra hokara AtmA apane ekatva meM hI jhUmatA hai... satmAtra anubhUti hone para bhI, usameM ananta guNa kI gambhIratA bharI huI hai, ananta guNa ke svAda kA eka sAtha usameM saMvedana hotA hai| ahA! kaisA kalpanAnIta svAda hogA vaha !! vAha ! svAnubhavI santajana hI use jAnate haiM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [161 vacana se vaha avarNanIya hai; vedana meM AtA hai, parantu vANIgamya nahIM hotaa| jo pada jhalake zrI jinavara ke jJAna meM, kaha sake nahIM vaha bhI zrI bhagavAna jaba; usa svarUpa ko anya vANI to kyA kahe? anubhavagocara mAtra rahA vaha jJAna jb|| - aisA AtmasvarUpa dharmIjIva ko caturthaguNasthAna meM jJAna meM anubhavagocara (svasaMvedana-pratyakSa) ho gayA hai; vANI meM bhI jo na A sakA, vaha usake vedana meM A gayA hai| vAha re vAha! dhanya hai vaha dazA! dhanya hai vaha jIva!! caitanya ke agAdha camatkAra kA usane sAkSAtkAra kara liyA hai; usane apane antara meM paramAtmA kA darzana kara liyA hai| __ 'AtmA kaisA hogA?' yA AtmA aisA hogA?' isa prakAra kalpanArUpa nahIM, parantu maiM aisA hI hU~' isa prakAra pratyakSa anubhUtirUpa usakA jJAna niHzaGka ho jAtA hai| usakA svAnubhava-pramANa aisA prabala hai ki aura kisI pramANa ko khojane kI jarUrata nahIM rhtii| jagata ke anya sAmAnya jIva dekhe yA na dekhe, para vaha svayaM apanI anubhUti ko sAkSAt jAnatA hai, isalie samyaktvavanta jIva ni:zaGka tathA nirbhaya hote haiN|' jisane anubhavajJAna ke dvArA apane zuddhasvarUpa kI aparampAra mahimA pahacAna lI, usakA citta aba saMsAra ke kisI padArtha ke prati lalacatA nahIM hai| are, usa ArAdhaka jIva ke mokSa sAdhate Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 162] [samyagdarzana : bhAga-6 bIca meM kadAcit utkRSTa puNya kA saMyoga A jAya to bhI usameM use kucha bhI sundaratA pratIta nahIM hotI, aura na usake dvArA use AtmA kI kiJcit bhI mahattA mAlUma hotii| use apane svatattva kI hI mahimA aisI hotI hai ki anya sabhI se use nirantara udAsInatA hI rahatI hai| aho! caitanyasvarUpa kA saJcetana karanevAlI merI jJAnacetanA, rAga ko kaise utpanna kare? evaM anya paravastu ko karane kI to bAta hI kyA? parapadArtha merI nikaTa ho yA dUra ho, kintu merA yaha svatattva to unase hamezA nirAlA hI hai; vaha svayaM apane se hI zobhita ho rahA hai| mere svatattva kI adbhuta sundaratA anya kisI padArtha kI apekSA nahIM rakhatI-isa prakAra vaha svayaM apane meM hI tRpta rahatA hai| -kisI ajJAnI jIva ko jarUra prazna uThegA ki kyA ve jJAnI jIva rAjya nahIM karate? gRhasaMsAra yA vyApAra-dhandhe meM zAmila nahIM hote? kyA bharata cakravartI Adi ne yaha saba nahIM kiyA thA? -are re! bApU! jJAnI kI jJAnadazA ko tUne nahIM phcaanaa| jo kArya tere dekhane meM Aye, ve saba rAgapariNati ke kArya haiM, jJAnapariNati ke ve kArya nahIM haiN| jJAnapariNati aura rAgapariNati donoM ke kArya sarvathA bhinna haiN| jJAnapariNati meM tanmaya jJAnI, svadravya kI cetanA ke atirikta anya kisI bhI vastu meM tanmayatA nahIM karatA; ataH usakA vaha akartA hI hai| hA~, asthiratA-apekSA se usake jo rAga-dveSa ke pariNAma haiM, itanA doSa hai, parantu jJAnacetanA usase bhinna hai| usa cetanA ko tU pahacAna, taba tujhe jJAnI kI antaraGgadazA kI pahacAna ho aura tujhameM aisI jJAnadazA prakaTa ho jaay| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [163 isI prakAra jJAnI, mandira meM ho, jinadeva kA pUjana karatA ho, usa samaya bhI usakI jJAnacetanA usa zubharAga se bhinna hI vItarAgI kArya karatI-karatI mokSa kI sAdhanA kara rahI hai| ataH rAga ke samaya bhI use mokSamArga pravartamAna hai| rAga svayaM kadApi mokSamArga nahIM hai, parantu usa samaya jo jJAnacetanA aura samyaktvAdi bhAva jIvanta haiM, vahI mokSamArga hai| vAha ! dhanya hai mokSa kA pathika! dhanya usake atIndriya bhAva!! ___ aho! jJAnI kI isa dazA kA vicAra karane para, mumukSu kI vicAradhArA rAga se alaga hokara caitanya kI ora jhukane lagatI hai... isake bAda kyA hotA hai?--usakI rAga aura jJAna kI bhinnatA kA vedana hokara, jJAna kI anubhUti hotI hai; aura isake bAda usI kI anubhUti karate-karate, saMsAra se chUTakara vaha mukta hotA hai| tattvajJa zrImad rAjacandrajI isa bAta kA sabUta dete haiM ki jaba pragaTe suvicAraNA, taba pragaTe nija jnyaan| usI jJAna se mohakSaya, hotA pada nirvaann|| eka kSaNabhara ke svAnubhava se jJAnI ke jo karma TUTate haiM, ajJAnI ke lAkha upAya karane para bhI itane karma nahIM ttuuttte| samyaktva aura svAnubhava kI aisI koI acintya mahimA hai| yaha samajhakara re jIva! usakI ArAdhanA meM tU tatpara ho| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 164] [samyagdarzana : bhAga-6 jijJAsu kA prathama kartavya : Atmatattva kA nirNaya [samyaktva-jIvana lekhamAlA : lekhAMka 12] TY sukha kaho yA samyaktva kaho-vaha jIva ko priya hai| jisameM sukha bharA hai-aise apane jJAnasvarUpa kA saccA nirNaya jJAna dvArA karanA hI samyaktva kI vidhi hai; jisane aisA nirNaya kiyA, use pAtratA | hokara use antara meM anubhava hogA hii| jijJAsu ko samyagdarzana hone ke pUrva saMsAra ke duHkhoM se trasta hokara AtmA kA Ananda pragaTa karane kI bhAvanA jAgRta hotI hai| he bhAI! tU sukhI honA cAhatA hai na? to tU apane sacce svarUpa ko pahacAna-ki jisameM saccA sukha bharA hai| AtmA ke svarUpa kA prathama saccA nirNaya karane kI bAta hai| are! tU kauna hai ? kyA kSaNika puNya-pApa kA kartA hI tU hai? nahIM, nahIM; tU to jJAna karanevAlA jJAnasvabhAvI hai| para ko grahaNa karanevAlA yA tyAga karanevAlA tU nahIM hai; cetakabhAva hI tU hai| AtmA kA aisA nirNaya, vahI dharma ke prathama prArambha kA (samyagdarzana kA) upAya hai| aisA nirNaya na kare, taba taka jIva samyagdarzana kI pAtratA meM bhI nahIM aayaa| merA sahajasvabhAva jAnane kA hai-aisA jJAnasvabhAva kA nirNaya, zrutajJAna ke bala se hotA hai, aura vahI samyaktva kI rIti hai| jisane apane jJAna meM saccA nirNaya kiyA, use pAtratA huI aura use Atma-anubhava hogA hI; isalie tattvanirNaya hI jijJAsu jIva kA prathama kartavya hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [165 maiM jJAnasvabhAvI jJAtA huuN| jJeya meM kahIM bhI rAga-dveSa karake aTakanA, aisA merA jJAnasvabhAva nahIM hai| paravastu cAhe jaisI ho, maiM to usakA kevala jAnanevAlA huuN| merA jJAtAsvabhAva, para kA kucha bhI karanevAlA nahIM hai| jJAnasvabhAva ke sAtha mujhameM zraddhA-zAnti -Ananda Adi ananta svabhAva haiM / jisa prakAra maiM jJAnasvabhAvI hU~, vaise jagata ke sabhI AtmAyeM jJAnasvabhAvI haiN| usameM ve svayaM apane jJAnasvabhAva kA nirNaya karake jJAnabhAvarUpa pariNameM, tabhI usakA du:kha dUra ho aura ve sukhI hoN| parajIvoM kA du:kha miTAnevAlA koI nahIM hai kyoMki unhoMne svayaM apanI hI bhUla se duHkha utpanna kiyA hai, aura yadi ve apanI bhUla ko dUra kareM to unakA du:kha dUra ho| kisI para ke lakSya se rukane kA jJAna kA svabhAva nahIM hai| __ are jIva! aba taka apane sukha ko bhUlakara tUne para meM sukha mAnA; terI bhramaNA se hI tU bhUlA aura duHkhI huaa| are, svapada ko durgama aura parapada ko sugama mAnakara svapada kI aruci kI, aura parapada ko acchA mAnakara, usako apanA banAne kI vyartha ceSTA karate-karate du:khI huaa| paravastu to kabhI AtmA kI nahIM hotii| caitanyamaya svapada hai| bAra-bAra usa svapada kA paricaya karane se vaha sahaja sugama aura sundara mAlUma hotA hai| bAra-bAra usakI bhAvanA karane meM Ananda hotA hai| caitanyapada svayaM AnandarUpa haiaisA jAnakara bArabAra usakI bhAvanA kro| zuddha caitanyamaya merA svapada hai-aisI AtmabhAvanA meM pravartita mumukSu jIva, jagata kI kisI bhI pratikUlatA se bhayabhIta nahIM hotA; AtmA ko sabase alaga karake jJAnasvabhAva kA nirNaya karatA hai| ahA! ananta sukha kA dhAma merA caitanyatattva hai-use vedana maiM kisa prakAra karU~? Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 166] [samyagdarzana : bhAga-6 aisI dhuna use jagatI hai| caitanya pada ko hI cAhatA huA, dina-rAta usake anubhava kI bhAvanA bhAtA hai| jagata meM sukha kA dhAma yadi koI hai to yaha merA caitanyapada hI hai| isa prakAra apanA vizvAsa karate hue svasanmukha jhukatA jAtA hai| vizvAsa ke jora se jyoM-jyoM antara meM dhuna bar3hatI jAtI hai, tyoM-tyoM Ananda kA dhAma usako apane bhItara nikaTa meM hI dikhane lagatA hai| usa pAtra jIva ne zrutajJAna ke avalambana se AtmA ke jJAnasvabhAva ko avyaktarUpa se lakSya meM liyA hai, ataH svabhAvasanmukha jhukA hai-samyaktva sanmukha huA hai; pariNamana ke pravAha kI dizA badala cukI hai; antara meM Age bar3hakara anubhava ke dvArA use Atma-sAkSAtkAra arthAt samyagdarzana hotA hai| isake liye vaha jIva kyA karatA hai ? ___ AtmA kI pragaTa prasiddhi ke liye, indriyoM aura mana ke dvArA para kI ora pravartamAna buddhiyoM ko rokakara, upayoga ko AtmA meM le jAtA hai, arthAt upayoga ko Atmasanmukha karatA hai, taba sAkSAt nirvikalpa anubhUti meM bhagavAna AtmA prasiddha hotA hai| jJAna ke dvArA jo nirNaya kiyA thA, usakA yaha phala prApta huA-pragaTarUpa anubhava huaa| jJAnasvabhAva kA nirNaya karane se aisA phala avazya prApta hotA hI hai| jJAnasvabhAvI AtmA kA nirNaya karanA, vaha apUrva bhAva hai| vaha pratyeka mumukSu kA Avazyaka kartavya hai| dekho, amuka zubharAga karanA, use kartavya nahIM kahA, parantu jJAna meM AtmA kA nirNaya karanA, use kartavya kahA; arthAt jJAnabhAva hI svAnubhava kA sAdhana Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [167 hai, bIca meM honevAlA rAga, vaha kucha sAdhana nahIM hai| aise satya sAdhana ke dvArA jo apane AtmA kA hita karanA cAhe, vaha kara sakatA hai, parantu jIva ne anAdi kAla se apane hita kI paravAha hI nahIM kii| he bhAI! tU svayaM kauna vastu hai ? yaha jAne binA tU sukha kahA~ se lAyegA? aura samyagdarzana kisakA karegA? prathama to yaha nirNaya kara le ki maiM to jJAnasvabhAvI hI huuN| deha yA rAgasvarUpa maiM nahIM huuN| aisA nirNaya karate hI terA lakSya apane AtmA kI ora jAyegA aura terA nidhAna tujhe apane meM hI dikhegaa| bhagavAna mahAvIra ke sandezarUpa jo samyagdarzana-vaha tujhe pragaTa hogaa| ___ indriya aura mana ke sAtha saMlagna jo upayoga hai, vaha AtmA ko prasiddha nahIM kara sakatA; vaha mAtra para ko hI prasiddha karatA hai| mana aura indriyoM se vimukha hokara, AtmA meM antarmukha honevAlA upayoga hI bhagavAna AtmA ko prasiddha karatA hai... sacce svarUpa meM usakA darzana (samyagdarzana) kara letA hai| yahI Atma-anubhUti hai, yahI bhagavAna mahAvIra kA sandeza hai| isake hI dvArA bhava kA anta AtA hai aura mokSasukha kI prApti hotI hai| kisI bhI zubharAga se vaha zakya nhiiN| samyagdarzana to AtmA kA sahaja svabhAva hai| anya kisI kA avalambana usameM nahIM hai| zubha-azubhabhAva to ajJAnI jIva bhI anAdi kAla se karatA AyA hai; vaha kahIM dharma kA upAya nahIM hai yA usase bhava kA anta nahIM hotaa| parantu usa zubha-azubhabhAva se rahita jJAnasvabhAvI AtmA kI pahicAna karanA hI dharma kA upAya hai aura isake dvArA hI bhava kA anta hotA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 168] [samyagdarzana : bhAga-6 - samyagdarzana hone para kyA hotA hai ? - samyagdarzana hote hI AtmA ke svarasa kI apUrva zAnti anubhava meM AtI hai| kaSAyarahita zAnti meM upayoga lIna hokara AtmA kA sahaja Ananda pragaTa hotA hai| anAdi se bhavaduHkha kI jo bhayaGkara azAnti thI, vaha miTa jAtI hai aura apUrva zAntimaya caitanya-jIvana kA prArambha hotA hai| antara meM AtmA apane svarUpa kI koI parama tRpti ke sukha kA vedana karatA hai| merA sukha mere hI antara meM bharA par3A hai-isa prakAra use atIndriyasukha ke anubhava -sahita pratIti hotI hai| samyagdRSTi jIva ke pariNAma meM koI acintya apUrva gAmbhIrya hotI hai| usakI gaharAI kA nApa UparI dRSTi se nahIM ho sktaa| aisA jo samyagdarzana hai, vaha abhedarUpa se AtmA hI hai| samyagdarzana aura AtmA donoM abhinna haiN| AtmA svayaM samyagdarzanasvarUpa hai / aise samyagdarzana se jJAnasvabhAvI AtmA ko anubhava meM lene ke bAda bhI azubha yA zubha kaSAyabhAva to hote haiM, parantu AtmazAnti to jJAnabhAva meM hI hai-aisA nizcaya banA rahatA hai| jyoM-jyoM jJAnabhAvanA bar3hatI jAtI hai, tyoM-tyoM zubhAzubha kaSAyabhAva bhI naSTa hote jAte haiM aura zAnti kA vedana bar3hatA jAtA hai| antara meM zAntarasa kI hI mUrti AtmA hai, usake lakSya se jo vedana hotA hai, vahI sukha hai aura aise sukha kA vedana samyagdarzana meM hai| eka akhaNDa pratibhAsamaya AtmA kA anubhava, vahI samyagdarzana hai| - aisA apUrva zAntisvarUpa samyagdarzana jayavanta ho| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [169 duHkhoM se trasta jijJAsu, zAnti kA pipAsu hokara 2 zIghratA se AnandadhAma kI ora daur3atA hai| [samyaktva jIvana lekhamAlA : lekhAMka 13] U samyaktva ke liye prayatnazIla AtmA prathama itanA vizvAsa karatA hai ki jagata meM sukha kA dhAma yadi koI ho to vaha merA caitanyapada hI hai| aise sva-vizvAsa ke bala para jaise-jaise antara meM usakI lagana bar3hatI jAtI hai, vaise-vaise Ananda kA dhAma usako apane bhItara meM nikaTa hI nikaTa dikhane meM jAtA hai; aura anta meM, usakI lagana kI parAkASTA hone para, jisa prakAra tRSAtura hirana, pAnI kA sarovara dekhate hI usa tarapha daur3e, usI prakAra usakI pariNati vegapUrvaka zIghratA se Anandamaya svadhAma meM praviSTa hokara samyaktva se Anandita hotI hai| samyagdarzana hone ke pUrva Atmasanmukha jIva kA rahana-sahana tathA vicAradhArA kisa prakAra kI hotI hai ? aura samyagdarzana hone ke bAda usakA rahana-sahana tathA vicAradhArA kisa prakAra kI hotI hai? - yaha jAnanA jijJAsu ke liye bahuta upayogI aura Avazyaka hai| samyagdRSTi ke antara meM vidyamAna bhedajJAna ke bhAvoM ko koI virale hI pahacAnate haiM, parantu jo pahacAnate haiM, ve nihAla ho jAte haiN| ___ jisakI antaraGga pariNati caitanya kI zAnti ke liye tar3apa rahI hai, caubIsoM ghaNTe satata jisako AtmasvarUpa kI hI lagana hai, kaSAyoM kI azAnti se jo atyanta thakA huA hai, jisakA vairAgI hRdaya bhava-tana-bhogoM se pAra aise koI paramatattva ko khoja rahA hai, aura isake liye sarva parabhAvoM se dUra... ati dUra aisI nija -caitanyaguphA meM praveza karane ke liye tatpara huA hai, saccI zAnti Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 170] [ samyagdarzana : bhAga-6 kA mArga batAnevAle deva-zAstra - guru para jisakI pUrNa zraddhA hai, aura unake pAsa jAkara anya saba abhilASAoM ko chor3akara mahAna nijavaibhava kI prApti ke liye jo pukAra karatA hai - aisI antaraGga vicAradhArAvAlA jIva, Atmasanmukha dhArA ke dvArA alpa samaya meM hI avazya samyagdarzana prApta karatA hai aura mahAna zAnti kA vedana karatA hai / aho ! samyagdarzana hone ke pUrva aise Atmasanmukha mumukSu jIva kA bhI rahana-sahana evaM vicAradhArA meM koI alaukika parivartana ho jAtA hai / vaha jijJAsu jIva socatA hai ki are ! ajJAnabhAva se deha ke liye maiMne aneka jIvana ga~vAye aura maiM duHkhI huaa| aba to isa bhavaduHkha se chUTane ke liye AtmA ke nijakalyANArtha sarvasva arpaNa karake yaha eka jIvana to aise vyatIta karU~gA ki ananta kAla kI merI bhUkha dUra ho jAya aura mujhe apUrva zAnti prApta ho / yaha durlabha manuSya bhava aura aise uttama deva-guru-dharma ko pA karake bhI yadi maiM apanA hita nahIM karU~gA to phira mere duHkha kA kahIM bhI anta nahIM AyegA aura saMsAra meM kahIM bhI zAnti nahIM hai; isalie isa jIvana kA pratyeka kSaNa apane AtmA ke hita ke liye hI maiM vyatIta kruuNgaa| - isa prakAra Antarika pukAra karatA huA jo jijJAsu, atIndriya-Ananda kA tIvra cAhaka banA ho, use anyatra kahIM bhI rasa nahIM AtA; vaha caitanya ke hI paramarasa kI puSTi karatA hai / saMsAra ke kalabalAhaTa ko chor3akara, antara meM eka AtmaprApti kA hI dhyeya hai; AtmA ke anubhava ke liye usake antara meM uthala-puthala macI rahatI hai / anAdi se jina viSaya - kaSAyoM meM Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6 ] [ 171 magna thA, ve aba bilkula rasahIna mAlUma par3ate haiM; aura anAdi se jo AtmasvarUpa bilkula aparicita thA, vaha aba paricita hone lagatA hai; usake paricaya meM mana lagatA hai / jagata ke kolAhala se thakita usakA citta, AtmazAnti ko nikaTa meM hI dekhakara usake prati ekadama ullasita hotA hai / jaise, mAtA ke liye tar3aphatA bAlaka, mAtA ko dekhakara Ananda se ullasita hotA hai, aura zIghra daur3akara usakA AliGgana karatA hai; vaise AtmA ke liye tar3aphatA mumukSu kA citta, AtmA ko dekhakara Ananda se ullasita hotA hai aura turanta antarmukha hokara usase bheMTatA hai / jisa prakAra tRSAtura hirana, pAnI ke tAlAba kI ora daur3atA hai, usI prakAra AtmapipAsu jIva kI pariNati, zAnti ke dhAma kI ora vegapUrvaka daur3atI hai| vaha mumukSu, anya jJAniyoM kI anubhUti kI bAta parama prema se sunatA hai / aho ! aisI adbhuta anubhUti ! isa prakAra usakA citta usI meM tatpara hotA hai / basa, aba anubhava ko derI nahIM, kAma cAlU ho gayA hai, bahuta hI alpa samaya meM kAryasiddhi hogI- samyagdarzana hogA; isa prakAra parama utsAhapUrvaka vaha apane kArya ko sAdhatA hai / merA caitanyabhagavAna AtmA, deha se bhinna hai; rAga se pAra hai - isa prakAra jaba AtmA kI prabhutA jJAnI ke zrImukha se sune aura antara meM vicAra kare ki turanta hI usako apanI prabhutA apane meM dikhane lagatI hai ki aho! mujhameM aisI prabhutA ! to aba usI meM kyoM na rahU~? aba eka kSaNa bhI duHkha meM kyoM rahU~ ? isa prakAra usake antara meM ekadama coTa laga jAtI hai / merA aisA nijasvarUpa hone para bhI maiMne abhI taka usako na pahacAnA, parantu aba to mere AtmakalyANa kA uttama avasara A gayA hai - yaha avasara aba maiM vyatha nahIM jAne Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 172] [samyagdarzana : bhAga-6 duuNgaa| aba sadA ke liye isa bhavaduHkha se chUTakara AtmA meM hI vizrAma karanA hai, aura usake zAnta nirvikalparasa kA hI pAna karanA hai| 'vAha! dekho to sahI, sacce mumukSu kI AtmajijJAsA' usa jijJAsu jIva ko hove sadguru bodha; pAye vaha samyaktva ko, varte antrshodh|| vaha samyaktvasanmukha jIva, caitanya meM antarmukha hokara antarzodhana karatA hai ki merA caitanya jJAyakatattva sabase asaGga kevala AnandamUrti hai aura rAgAdi kSaNikabhAva to naye-naye Ate haiM, phira cale jAte haiN| merA caitanyabhAva unase bhinna hai, vaha vibhAvarUpa kabhI nahIM hotaa| vikalpa kA kolAhala, zAnta caitanya meM praveza nahIM krtaa| jisa prakAra barpha meM jidhara bhI dekho zItalatA hI bharI hai; vaise mere caitanya meM bhI jahA~ dekhU, vahA~ sukha-Ananda-zAnti kI zItalatA kA hI vedana hotA hai-isa prakAra usa caitanya kA sva -saMvedana karake samyagdRSTi hotA hai| camakIlA hIrA jahA~ bhI ho, usakI kImata to eka samAna hI rahatI hai| isa prakAra caitanya-hIrA kisI bhI zarIra ke bIca meM. saMyoga ke bIca meM yA rAga ke bIca meM ho to bhI usake caitanyabhAva kI kImata eka samAna hI hai| caitanyabhAva to una sabase alaga hI alaga caitanyabhAvarUpa hI rahatA hai, vaha anyathA nahIM hotA; parabhAva se lipta nahIM hotaa| samyagdarzana ke pahale mumukSu kI Atmika vicAradhArA ati ugra hotI hai jisa prakAra rAjapUta kesariyA kareM, usI prakAra Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [173 AtmA ke liye usane svArpaNa kiyA hai-svArpaNa karake vaha AtmA meM laga jAtA hai aura moha ko tor3akara samyagdarzana pAkara vijetA 'jina' bana jAtA hai| bhale hI choTA, kintu vaha 'jina' hai| -aisI samyaktvarUpa jinadazA kI A~khanAvAle mumukSu ko sabase alipta rahane kI vRtti hotI hai| jahA~ caitanyabhAvanA kI puSTi ho, aisA saGga hI use hitakArI mAlUma hotA hai| 'mujhe apane zuddhAtmA kA darzana karanA hai' basa, vahI eka lagana rahatI hai, guru se bhI bArabAra yahI prazna pUchatA hai aura yahI bAta sunatA hai ki mujhako AtmaprApti kaise ho? 'mA~' se alaga hae bAlaka ko jaise 'merI mA~' 'merI mA~' vaha eka hI raTana rahatA hai, usake sivAya anyatra kahIM bhI use caina nahIM par3atA; usakI dRSTi apanI mA~ kI hI zodha meM lagI rahatI hai aura vaha milate hI turanta daur3akara atyanta pyAra se usake gale laga jAtA hai| isI prakAra AtmA kI svAnubhUtirUpI mAtA, usase bichur3e hue mumukSu ko 'merA AtmA' 'merA AtmA'- aisI eka hI lagana rahatI hai; usakI hI khoja meM vaha apanI pUrI zakti lagAtA hai; isake sivA aura kisI meM bhI use caina nahIM hotaa| svAdhyAya-vicAra-zravaNa-pUjA-gurusevA Adi sabhI kArya ke karate hue bhI usakI najara apane svarUpa ko hI khojatI rahatI hai aura jahA~ vaha lakSyagata huA ki zIghra tatkSaNa hI upayoga ko usameM lagAkara parama prema se use bheMTakara tadrUpa bana jAtA hai| basa! aisI anubhUti, yahI samyagdarzana hai aura vahI mumukSu kA saccA jIvana hai| antara meM aise alaukika AtmajIvana ke sAtha usakA laukika jIvana bhI bahuta ucca koTi kA hotA hai| jaisI zAnti mujhe prApta huI, vaisI zAnti sabhI jIvoM ko prApta ho, mere nimitta se jagata meM kisI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 174] [samyagdarzana : bhAga-6 ko bhI du:kha na ho, aura mujhe kahIM bhI rAga-dveSa na ho; are! jinase merI anyanta bhinnatA, jinase merA kucha bhI sambandha nahIM-aise ye sabhI paradravya-unameM prIti-aprIti karane se kyA? vyartha rAga-dveSa karake maiM du:khI kyoM hoU~ ? isa prakAra bhedajJAna ke bala se use vItarAgatA kI bhAvanA hotI hai; deva-zAstra-guru-sAdharmIjana, una sabake prati use pramoda bhAva AtA hai| aho! bhayaGkara bhavaduHkha se chur3Akara jinhoMne jIvana kA sarvasva diyA, apUrva samyaktva diyAunake upakAra kA kyA kahanA? isa prakAra deva-guru kA parama upakAra mAnatA huA aura sarva jIvoM kA hita cAhatA huA vaha mumukSu, pUrNa zuddhAtma-prApti ke dhyeya kI ora hI Age bar3hatA jAtA hai, svadhyeya ko kabhI bhI nahIM cuktaa| __ aho! samyaktva-jIvana kI apAra mahimA kA kyA kahanA? zAstroM ne sthAna-sthAna para usake gIta gAye haiM parantu zabdoM se usa svasaMvedya vastu kA kitanA varNana ho sake? jisane kisI dhanya kSaNa meM caitanyaratna ko parakha liyA aura samyagdarzana pragaTa kiyA, usa jJAnI-dharmAtmA kI dazA AzcaryakArI hai!... jagata meM sarvazreSTha aise samyaktva-ratna ko prApta karanevAle usa jJAnI ko AtmaprApti kA apUrva Ananda hone para bhI, itane se hI vaha pUrNa santuSTa nahIM ho jAtA, parantu pUrNatA kI bhAvanApUrvaka vaha usake liye prayatnazIla rahatA hai| aho! mere trikAlI svabhAva meM kevalajJAna aura siddhapada ke pUrNAnanda se bharI anantI paryAyarUpa hone kI tAkata hai-maiMne usako pahacAna liyA, taba phira maiM usa alpa paryAya meM santoSa kyoM mAna lU~ ? kahA~ sarvajJa bhagavanta! kahA~ mahA RddhidhArI munibhagavanta ! maiM to unakA dAsAnudAsa hU~, aura mujhe aisI dhanyadazA kaba ho!! Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [175 usakI bhAvanA karatA huuN| isa prakAra dharmIjIva ko samyaktva ke pazcAt dharmavRddhi kI uttama vicArAdhArA hotI hai| __ jIva cAroM gati meM samyagdarzana pA sakatA hai| cAra meM se kisI bhI gati meM samyagdRSTi ho, ina sabhI samyagdRSTi kI AtmapratIti samAna hI hai... samyaktva kA Ananda bhI samAna hotA hai, tattva -nirNaya bhI samAna hai... saMyoga cAhe jo bhI ho, sabhI samyagdRSTi jAnate haiM ki 'zuddho'haM, cidrUpo'haM, nirvikalpo'haM'-maiM zuddha caitanyarUpa hU~, bAharI kisI bhI vastu kA sparza mujhe nahIM hai| pahale ajJAnadazA meM merI paryAya rAgAdi ko sparza karatI thI, aba vaha rAga se bhinna jJAnarUpa hokara, jJAnasvabhAvI AtmA kA sparza karake parabhAvoM se alipta bana gaI... jisa taraha pAnI ke bIca bhI kamalapatra pAnI se alipta rahatA hai; usI prakAra rAgAdi ke bIca tathA bAhya saMyogoM ke bIca bhI samyagdRSTi kA caitanyabhAva una sabase alipta hai; isalie use hI saccA vairAgya hai ! bhale hI utkRSTa zubharAga ho, phira bhI usameM usakI cetanA tanmaya nahIM hotI, alaga hI rahatI hai| caitanya kI zAnti ke pAsa saba rAgAdi kaSAyabhAvoM kA vedana use agni samAna dikhatA hai; isalie unase bhinna aise caitanya ke samarasa ko hI nijarasasvarUpa vedana karatA hai| [rAga Aga dahai sadA... tAteM zamAmRta seiye|] ___ ahA! aise sAdhaka jIvoM kI zAnti ko dekhakara anya jIvoM ko bhI AtmasAdhanA kI preraNA prApta hotI hai ! mahAbhAgya se hameM vartamAna meM bhI aise zAntarasamaya samyagdRSTi jIva sonagar3ha meM sAkSAt dRSTigocara hote haiM; unheM hamArI vandanA ho!. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 176] [samyagdarzana : bhAga-6 DecacebN Atmasanmukha jIva ra [samyaktva-jIvana lekhamAlA : lekhAMka 14 ] duHkha se thakA huA aura andara se pukAra karatA jijJAsu jIva, atIndriya Ananda kA tIvra vAMchaka banA hai| use saMsAra kI kalabalAhaTa chor3akara antara meM AtmaprApti kA eka hI dhyeya hai| duniyA ke kolAhala se thakita usakA citta AtmazAnti samIpa meM dekhakara usa ora ekadama ullasita hotA hai| jaise mAtA ke liye tarasatA bAlaka mAtA ko dekhate hI Ananda se ullasita hotA hai aura daur3akara usase lipaTa par3atA hai| isI prakAra AtmA ke liye tarasatA mumukSu kA citta, AtmA ko dekhakara Ananda se ullasita hotA hai aura zIghra andara meM jAkara usakA sAkSAtkAra karatA hai| vaha mumukSu dUsare jJAniyoM kI anubhUti kI bAta parama prIti se sunatA hai : aho, aisI adbhuta anubhUti!aise parama utsAha se vaha apane svakArya ko sAdhatA hai| anAdi se cAra gati meM bhramaNa karanA jIva, moha se-kaSAya se duHkhI ho rahA hai; duHkha meM bhramaNa karate-karate use thakAna lagI aura usakI vizrAma kI-zAnti kI jhaMkhanA paidA huI; vaha sukha-zAnti kI khoja karane lgaa| vahA~ mahAna puNyayoga se use sacce deva-guru kI bheMTa huii| guru ke caraNoM meM sarvasva arpaNa kiyA, unakI AjJA ziromAnya kI; aura AtmA ke hita kI jijJAsA se guru se savinaya prazna kiyA--'he prabho! mere AtmA ko zAnti kaise ho? puNya-pApa karake cAroM gati meM bhramaNa karate karate maiM thaka gayA, phira bhI mujhe kahIM bhI zAnti na milI; to vaha zAnti kahA~ chipI huI hai ?-yaha mujhe batAIye, kyoMki ApakA AtmA zAnti ko prApta huA hai, ata: Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [177 Apa hI mujhe usakA saccA mArga btlaayeNge|' isa prakAra guru para vizvasta hokara ziSya ne puuchaa| taba guru usa sacce jijJAsu ko kucha bhI bAta gopya rakhe binA aisA tattva samajhAte haiM ki jo samajhane se jIva ko avazya apUrva zAnti prApta ho| __ use sunakara ziSya nyAya aura yukti se AtmA ke svarUpa ke bAre meM vicAratA hai aura guru ke batAye anusAra antara ke vedana meM zAnti kI khoja karatA hai| use gRhItamithyAtva chUTa gayA hai, arthAt vaha aba viparIta mArga para nahIM jAtA; vaha jinamArgAnusAra navatattva kA zraddhAna karatA hai; jar3a aura cetana kA bhedajJAna karatA hai| caitanyabhAva aura rAgabhAva kI bhinnatA kA gaharA cintana karatA hai; dravyakarmabhAvakarma-nokarma rahita aise zuddha caitanyasvarUpa AtmA ko lakSya meM letA hai; usameM usakI zAnti dRzyamAna hotI hai, isalie use AtmA kI hI dhuna lagI hai; aura anya sabhI se udAsInatA bar3hatI jAtI hai| bAra-bAra AtmA kA smaraNa-cintana karake pariNAma ko zAnta karatA jAtA hai| deva-guru ko dekhakara unakI atIndriya zAnti ko lakSyagata karatA jAtA hai| zAstra meM se bhI zAntarasa ko hI puSTa karatA jAtA hai; isa prakAra use deva-guru-zAstra kI ora utsAha bhI bar3hatA jAtA hai aura unameM adhikAdhika gaharAI dRzyamAna hotI hai| Atmarasa aisA madhura mAlUma hotA hai ki saMsAra kA mahAna pralobhana bhI use Atmarasa se cyuta nahIM kara sktaa| kaise bhI pratikUla saMyoga A par3eM, phira bhI kaSAya kA rasa bar3hAye binA vaha samAdhAna kara letA hai| saMsAra ke mithyA sukhoM ke pIche aba yaha pAgala nahIM hotA, bhItara se unakA rasa chUTa gayA hai, isalie unake liye tIvra Arambha-samArambha yA anIti-anyAya bhI vaha nahIM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 178] [samyagdarzana : bhAga-6 krtaa| nivRttipUrvaka tIrthasthAnoM meM yA satsaGga meM rahakara AtmasAdhanA karanA use suhAtA hai / vaha upayoga ko nirvikalpa karane ke liye tathA AtmA kI anubhUti ke liye AtmA kI ora Age bar3hatA jAtA hai| vicAradhArA ko vizeSa-vizeSa sUkSma karake AtmA ko parabhAva se bhinna karatA hai, aneka prakAra se AtmA kI sundaratA aura gambhIratA lakSya meM letA hai| aho! merA Atmatattva koI agAdha gambhIra adbhutabhAvoM se pUrNa hai| anubhava karane meM bIca meM kauna se pariNAma mere ko vighna kara rahe haiM ? tatsambandha meM binA dambha kiye saralatA se apane pariNAma kA saMzodhana karatA hai aura vighnakArI pariNAmoM ko tor3akara svarUpa meM pahu~ca jAtA hai| nava tattvoM kA svarUpa samajhakara unameM se sArabhUta tattva kA grahaNa karatA hai| isa prakAra svabhAva kA grahaNa karatA aura parabhAvoM ko pRthak karatA vaha jIva, anta meM sarva parabhAvoM se bhinna aura nija svabhAvoM se paripUrNa - aise Atmatattva ko khoja karake usakA samyagdarzana kara letA hai; usake mukti ke daravAje khula jAte haiN| samyagdarzana hone ke bAda : aho! yaha AtmapuruSArthI jIva apane svakArya ko sAdhane meM saphala huaa| usakA jJAna, vikalpa se bhinna huA; use AtmA kA sAkSAt darzana huA; apane satyasvarUpa kA jJAna huA; pariNAma meM kaSAyarahita apUrva zAnti huii| prathama, apUrva kSaNa ke usa nirvikalpa anubhava ke samaya upayoga indriyAtIta hokara apane AtmA ko hI cetatA thaa| 'mujhameM samyaktva pragaTa huA hai aura merA AtmA zAnti kA vedana karatA hai'-aisA bheda bhI usa samaya nahIM rahA thA; AtmA svayaM ananta guNa kI anubhUtisvarUpa hI thA; pUrva meM kabhI anubhava Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [179 meM nahIM AyI-aisI apUrva zAnti kA vahA~ vedana hotA thA! bAda meM upayoga, anubhUti meM se bAhara Ane para bhI vaha upayoga, rAgAdi ke paricaya se atyanta dUra rahatA hai-rAga kI dostI usane sarvathA chor3a dI hai; ataH rAga ke samaya bhI vaha usase alaga rahatA haiaise bhinna (rAgarahita) upayogasvarUpa se dharmI sadA nija kA anubhava karatA hai-zraddhA karatA hai-pahacAnatA hai; ataH rAga ke samaya bhI usake samyaktvAdi bhAva jIvanta rahate haiM, bigar3ate nhiiN| deha se aura rAga se, sabhI se bhinna upayogapariNamana dvArA AtmA ko muktarUpa se anubhava karatA hai| aho, yaha dazA koI anupama anokhI adbhuta hai| ___-aisI svAnubhavadazA hote hI antara meM svayaM ko pakkA nizcaya ho cukA ki aba maiM mokSa ke mArga meM hU~; aba saMsAra ke mArga meM nahIM huuN| aba mere bhava kA anta A gayA; aba maiM siddha-bhagavAna ke samAja meM zAmila ho gyaa| bhale hI maiM choTA hU~, abhI merA sAdhakabhAva alpa hai, to bhI maiM siddhabhagavAna kI jAti kA hI huuN| anubhava meM se bAhara nikalane ke bAda jo vikalpa uThatA hai, usase jJAna ko bhinna hI jAnatA hai; ataH jJAna svayaM nirvikalpa hI rahatA hai| vaha jJAna aura vikalpa kI ekatA nahIM karatA, aisA usakA akartAbhAva hai| jJAnabhAva ko hI karatA huA, vaha sadA tRpta aura prasanna-prazAnta rahatA hai| jJAna ke pratApa se usakA citta bilkula zAnta hokara, kaSAyarahita zItala candana ke samAna zobhAyamAna hotA hai aura jinadeva ke mokSamArga meM vaha Ananda-saha krIr3A karatA hai-aisA vaha samyagdRSTi vandanIya hai Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 180] [samyagdarzana : bhAga-6 bhedavijJAna jagyo jinhake ghaTa, zItala citta bhayo jima cndn| kelI kare ziva mAraga meM; jagamAMhi jinezvara ke lghunndn|| satyasvarUpa sadA jinhake prakaTyo avadAta mithyAta nikNdn| zAntadazA tinhakI pahicAnI, kare kara jorI banArasI vNdn|| apane acintya Atmavaibhava ko nija meM dekhakara dharmI parama tRpti kA anubhava karatA hai| aho! AtmA kA pUrNa vaibhava hastagata ho gayA (-anubhava meM A gayA) usake samakSa saMsAra ke anya vaibhava atyanta tuccha dikhate haiN| vaha samyagdRSTi dharmAtmA kadAcit gRhastha bhI ho, parivArasahita ho aura vyApAra-rojagAra bhI karatA ho, kintu phira bhI usakI jJAnacetanA una sabase jalakamalavat alipta rahatI hai; ata: vaha karmoM se lipta nahIM hotA parantu chUTatA hI jAtA hai| yaha saba samyaktva kA hI pratApa hai-aisA jAnakara, he bhavya jIvo! tuma parama AdarabhAva se samyaktva kI ArAdhanA karo aura sukhamaya jIvana jiio|| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [181 samyaktva kA apUrva kSaNa -[samyaktvajIvana : lekhAMka 15 ]-aura isake pazcAt eka aisA kSaNa AtI hai ki AtmA kaSAyoM se chUTakara caitanya ke parama gambhIra zAntarasa meM magna ho jAtA hai... apanA atyanta sundara mahAna astitva pUrA kA pUrA svasaMvedanapUrvaka pratIta meM A jAtA hai| -basa, yahI hai samyagdarzana ! yahI hai maGgala caitanya prabhAta ! aura yahI hai bhagavAna mahAvIra kA mArga! - ___ ahA, isa apUrvadazA kA kyA kahanA? priya sAdharmIjana ! Ananda se Ao prabhu ke mArga meM! ajJAnatimisiMdhAnAM jnyaanaaNjlshlaakyaa| cakSurunmilitaM yena tasmai zrIguruve nmH|| yaha jIva, saMsAra meM anAdi kAla se bhaTakA hai, vaha mAtra eka AtmA ke jJAna binaa| jIva ne aneka bAra puNya-pApa ke pariNAma kiye haiM, usameM kucha Azcarya yA vismaya kI bAta nahIM aura ina puNya-pApa kI bAta bhI use bAra-bAra sunane ko milatI hai; isalie usakA koI mahattva nahIM hai, usameM kucha hita nahIM hai| aba kisI mahAna puNyodaya se jIva ko apane zuddhasvarUpa kI, arthAt pApa-puNya se pAra caitanyasvarUpa kI bAta sunane ko milii| jJAnI-guru ke pAsa se AtmA kA svarUpa sunate hI apUrvabhAva jAgRta huA ki aho! aisA merA svarUpa hai! aisA mahAna sukha -zAnti-Ananda-prabhutA tathA caitanya bhaNDAra svayaM mujhameM hI bharA par3A hai| aisA jAnakara use mahAna Azcarya hotA hai, AtmA kA apUrva prema jAgRta hotA hai aura aisA sundara adbhuta svarUpa batAnevAle deva-guru kA vaha apAra upakAra mAnatA hai| usako AtmA kI dhuna Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 182] [samyagdarzana : bhAga-6 lagatI hai ki basa, merA aisA AtmasvarUpa hai, use aba kisI bhI yatna se maiM jAna lU~ aura anubhava meM le luuN| isake binA mujhe aura kahIM bhI zAnti nahIM hogii|ab taka maiM nija ko bhUlakara parezAna huA parantu aba bhavakaTI karake mokSa ko sAdhane kA avasara A cukA hai| -isa prakAra AtmA kI saccI jijJAsApUrvaka vaha jIva, tattvajJAna kA abhyAsa karatA hai| maiM kauna hU~? para kauna hai ? hita kyA hai? ahita kyA hai ? isa prakAra vaha bheda kA abhyAsa karatA hai; AtmA ko dehAdi se bhinna lakSya meM lekara apane pariNAma ko bAra -bAra Atmasanmukha mor3ane kA prayatna karatA hai| isa prakAra samyagdarzana prApta karane ke liye usa mumukSu kA rahana-sahana tathA vicAradhArA satata eka hI Atmavastu kI ora kendrita hone lagatI hai; ataH usakA rahana-sahana dUsare jIvoM se bhinna prakAra kA hotA hai| use AtmA ke sivA anyatra kahIM rasa nahIM aataa| sarvatra nIrasatA mAlUma hotI hai; use to basa eka Atmasanmukha honA hI suhAtA hai| usake pariNAma meM eka prakAra kA parivartana ho jAtA hai| vaha bhagavAna kA darzana-pUjana-svAdhyAya-cintana-munisevA-dAna Adi kAryoM meM pravartatA hai, parantu usameM bhI AtmA ko kaise samajhU-yahI dhyeya mukhya rakhatA hai| isa prakAra satata AtmajAgRti ke dvArA usa ora vaha Age bar3hatA hai| kabhI-kabhI AtmA meM navIna bhAvoM kI spharaNA hone para, usako Antarika utsAha uchala par3atA hai, usameM se caitanya kI cinagArI jhalaka uThatI hai| anAdi se nahIM jAne hue AtmA ko jAnane se use parama ullAsa aura apUrva tRpti hotI hai ki aho! mujhe apanA aisA adbhuta nijapada prApta huaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [183 AtmA kA saccA jijJAsu hokara usake liye jo udyama karatA hai, usakA udyama avazya saphala hotA hai aura use AtmA kI prApti hotI hai, mahAna sukha hotA hai| isalie jisa prakAra dhana kA abhilASI, rAjA ko pahacAnakara, zraddhApUrvaka usakI sevA karatA hai; vaise mumukSu ko jJAnasvarUpa jIvarAjA ko pahacAnakara, zraddhApUrvaka sarva udyama ke dvArA usakA sevana karanA cAhie-isase AtmA kI avazya siddhi hotI hai| sarva prathama usa pada ko pAne ke liye usakI apAra mahimA bhAsatI hai; jisakA anubhava pahale kabhI nahIM huA--aise abhUtapUrva Ananda kI anubhUti ke liye use mastI jAgRta hotI hai| jJAnI kI adbhuta mastI ko jJAnI hI pahacAnatA hai| jisako usakA svAnubhava prApta ho, use hI usakA bhAna hotA hai| bAkI vANI se, bAhya cihnoM se yA rAga se usakI pahacAna nahIM ho sktii| jJAnI kI svAnubhUti kA patha jagata se nirAlA hai| usakI gambhIratA usake antara meM hI samAyI rahatI hai| vaha akelA hI antara meM Ananda kA anubhava karatA huA mokSapatha para calA jA rahA hai; use jagata kI paravAha nahIM rhtii| dharma ke prasaGga meM tathA dharmAtmA ke saGga meM usako viziSTa ullAsa AtA hai| jinamArga ke pratApa se mujhe apanA svarUpa prApta huA; AtmA meM apUrva bhAva jAgRta hue| aba isa svarUpa ko pUrNataH pragaTa karake alpa kAla meM hI maiM paramAtmA bana jAU~gA, aura isa saMsAracakra se chUTakara mokSapurI meM jaauuNgaa| jahA~ hamezA ke liye siddhAlaya meM ananta siddhoM ke sAtha birAjamAna houuNgaa| vAha... dhanya hai usa dazA! usakA maGgala prArambha ho cukA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 184] [samyagdarzana : bhAga-6 apratihata mumukSu dazA OM vaha pragaTa karake mahAvIra prabhu ke mArga meM A jAo 2S [samyaktva jIvana-lekhamAlA : lekhAMka-16] SER ___ aho, mumukSu kI vicAradhArA aise apUrva bhAva se cala rahI hai ki jisameM rAga kA rasa TUTatA jAtA hai| pUrva meM ananta bAra gyAraha aGga taka par3hakara niSphala gayA; usakI apekSA usakA jJAna koI nayA hI kArya karatA hai; isa jJAna kA saMskAra niSphala jAnevAlA nahIM hai; yaha jJAna rAgAdi se bhinna hokara caitanya kA svasaMvedana karegA hI aura vaha bhI alpa samaya meM hii| vAha ! aisI mumukSudazA bhI dhanya hai ! vaha aisI aphara hai ki Age bar3hatI huI samyaktva ko avazya prApta karegI hii| sAdharmIjanoM! vIranirvANa ke DhAI hajAra varSIya isa mahAna utsava ke maGgala avasara meM aisI dazA zIghra hI pragaTa karo aura mahAvIra prabhu ke mArga meM A jaao| -bra. ha. jaina samyaktvasanmukha jIva kI bhAvanA aisI utkRSTa hotI hai ki mujhe jJAnI-guruoM ke pAsa jAnA hai; mujhe santoM ke dhAma meM rahanA hai ki jahA~ mujhe mere AtmA kA jJAna ho aura isa bhavaduHkha se maiM chuuttaiN| isa prakAra apane hita ke liye AtmasvarUpa sambandhI naye-naye jJAna kI utkaNThA use banI rahatI hai; aura guru kA upadeza grahaNa karake usake antarvicAra se samyaktva kA dvArA khula jAtA hai| use khyAla A jAtA hai ki aba Atma-anubhUti ke liye antara meM mujhe kyA karane kA hai ! aisA lakSagata hone ke bAda sAkSAt anubhUti ke liye usakA citta aisA lAlAyita ho jAtA hai-jaisA varSA ke liye kisAna, tathA mAtA ke liye baalk| isa prakAra kA Atma Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-6] [185 raTanA ke dvArA usakA vicAra-viveka bar3hatA jAtA hai, Atmarasa bar3hatA jAtA hai, aura usakA upayoga AtmasvarUpa kI adhikaadhika gaharAI meM utarane lagatA hai| basa, abhI isI kSaNa AtmA kA samyagdarzana pragaTa kara lU~, yahI merA kArya hai-aisI ugra usakI vicAradhArA ho jAtI hai| use bhedajJAna ke vicAra ke bala se antara meM zAnti hone lagatI hai-yaha zAnti rAga meM se nahIM AtI, kintu antara kI kisI gaharAI meM se AyI hai| isa prakAra apane vedana ke bala se usakA Antarika mArga khulatA jAtA hai; jaise-jaise vaha mArga adhika-adhika spaSTa hotA jAtA hai, vaise-vaise usakA Atmika utsAha bhI bar3hatA jAtA hai; aba use mArga meM sandeha nahIM par3atA, tathA pantha bhI aparicita nahIM lgtaa| -aura isake pazcAt eka aisA kSaNa AtA hai ki AtmA kaSAyoM se chUTakara caitanya ke parama gambhIra zAntarasa meM magna ho jAtA hai... apanA atyanta sundara mahAna astitva pUrA kA pUrA svasaMvedanapUrvaka pratIti meM A jAtA hai| basa, yahI hai samyagdarzana! yahI hai sAdhya kI siddhi ! yahI hai maGgala caitanyaprabhAta ! aura yahI hai bhagavAna mahAvIra kA mArga! ahA, isa apUrva dazA kI zAnti kI kyA bAta ! priya sAdharmI bhAI-bahinoM! sociye to sahI, ki jainazAsana ke sabhI santoM ne dila kholakara jisakI bhUrI-bhUrI prazaMsA kI hai, vaha anubhUti kaisI sundara hogI? usa vastu ko lakSya meM lekara usakA nirNaya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 186] [samyagdarzana : bhAga-6 kro| usake nirNaya se tumheM apAra Atmabala milegA aura tumhArA kArya zIghra hI siddha ho jaayegaa| ataH bandhuoM! - zIghra AtmanirNaya kro| - Anandamaya anubhUti kro| - apUrva zAnti kA vedana kro| - aura mokSa ke mArga meM A jaao| --yahI hai bhagavAna mahAvIra kA sandeza! aura yahI hai unake nirvANa mahotsava kI saccI anyjli| // jaya mhaaviir|| svAnubhava kI raMga... aura usakI bhUmikA... jIva ko zuddhAtmA ke cintana kA abhyAsa karanA caahie| jise caitanya ke svAnubhava kA raMga lage, use saMsAra kA raMga utara jAtA hai| bhAI ! tU azubha aura zubha donoM se dUra ho, taba zuddhAtmA kA cintana hogaa| jise abhI pApa ke tIvra kaSAyoM se bhI nivRtti nahIM, deva-guru kI bhakti, dharmAtmA kA bahumAna, sAdharmiyoM kA prema ityAdi atyanta manda kaSAya kI bhUmikA meM bhI jo nahIM AyA, vaha akaSAya caitanya kA nirvikalpa dhyAna kahA~ se karegA? pahale samasta kaSAya kA (zubhaazubha kA) raMga ur3a jAye... jahA~ usakA raMga ur3a jAye, vahA~ usakI atyanta mandatA to sahaja ho hI jAtI hai aura phira caitanya kA raMga car3hane para usakI anubhUti pragaTa hotI hai| bAkI pariNAma ko ekadama zAnta kiye binA aise kA aisA anubhava karanA cAhe to nahIM hotaa| ahA! anubhavI jIva kI andara kI dazA koI aura hI hotI hai ! Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana : bhAga-6 ] www.vitragvani.com Anandamaya svAnubhUti prakAza acintya Atma dekhA samyak bhAva se... atizaya Ananda ulasita zAntarasa dhAra jaba, jIvana dhanya banA hai Atama sAdhate, zIghra cale mukti sanmukhI pravAha jaba ... zAnta.. zAntarasa ullasita guNa ke dhAma meM... ananta guNa ke rasa meM DUbe rAma jaba; samudra kaisA gaharA caitanyarasa kA, svayaMbhU se bhI nahIM mApa mapAye jaba... arihanta Aye haiM aho mujha antara meM ... siddha prabhu bhI virAje sAkSAt jaba.. sAkSI sabhI sAdhaka santa deta haiM, aisI anubhUti 'hai' indriyAtIta jaba / caitanya prabhu pakar3Aye cetanabhAva se, kabhI na hove cetana rAga- AdhIna jaba ; donoM kI jahA~ jAti hI bhinna vartatI, gahare utare to vaha bhinna janAye jaba... mumukSutA jahA~ jagI saccI Atma kI, parama gholana jJAna hI rasa ghuMTAye jaba.. jJAna.. jJAna basa! jJAna... jJAna maiM eka hU~, anantabhAvoM jJAna mahI gholAya jaba... Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. [187
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.vitragvani.com 188] [samyagdarzana : bhAga-6 jJAnasvAda ko bArambAra ghUTate, rAgabhAva kA saba rasa chUTa jAye jaba.. jJAnamagna hote jo zAnti jAgatI vikalpa vahA~ sabhI bhaga jAyeM jaba.. adbhuta adbhuta adbhuta vaibhava jJAna meM ananta kholA svAnubhUti kA dvAra jaba, cetana jAti saccI Atama jAti hai kevalI meM aru mujhameM nahIM kucha bheda jb| adbhuta kaisA caitanyarasa isa Atma kA sarva kleza isase ati hI dUra jaba bhavabhramaNa chUTA aura DaMkA baja gayA mokSapurI kA sukha dikhe najadIka jaba... uthala-puthala Atma-asaMkhya pradeza meM mAnoM Ananda kA mahA dharatI kampa jaba.. caitanya pAtAla gahare se ullasita ho rahA, moha parvata kA huA cakacUra jaba / cetanavanta jIva sAdhaka dekhakara, jagI jagI cetanAdevI apUrva jaba.. cetanA ne to chor3A bAhirabhAva ko liyA liyA eka hI zAntarasa piNDa jaba... (svAnubhUti prakAza kAvya ke 47 padoM meM se) Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.