Book Title: Samyag Darshan Part 04
Author(s): Kundkund Kahan Parmarthik Trust Mumbai
Publisher: Kundkund Kahan Parmarthik Trust Mumbai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007771/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com mrdy paramAtmane namaH mAnava jIvana kA mahAna kartavya samyagdarzana ( bhAga - 4 ) parama upakArI pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmI ke pravacanoM meM samyagdarzana sambandhI vibhinna lekhoM kA saMgraha gujarAtI saMkalana : brahmacArI harilAla jaina sonagar3ha (saurASTra) hindI anuvAda evaM sampAdana : paNDita devendrakumAra jaina bijauliyAM, jilA bhIlavAr3A (rAja0 ) prakAzaka : zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa 302, kRSNakuMja, plaoNTa naM. 30, navayuga sI. eca. esa. li., vI.ela. mehatA mArga, vilepArle (vesTa), mumbaI - 400056; phona : (022) 26130820 saha-prakAzaka : zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa sonagar3ha (saurASTra) - 364250; phona : 02846-244334 Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com prathama saMskaraNa : 1000 pratiyA~ nyauchAvara rAzi : prApti sthAna : 1. zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa, sonagar3ha (saurASTra) - 364250, phona : 02846-244334 2. zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa 302, kRSNakuMja, plaoNTa naM. 30, vI. ela. mahetA mArga, vilepArle (vesTa), mumbaI-400056, phona (022) 26130820 Email - vitragva@vsnl.com 3. zrI AdinAtha-kundakunda-kahAna digambara jaina TrasTa ( maMgalAyatana) alIgar3ha-AgarA mArga, sAsanI-204216 (u.pra.) phona : 09997996346, 2410010/11 4. paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, e-4, bApUnagara, jayapura, rAjasthAna-302015, phona : (0141) 2707458 5. pUjya zrI kAnajIsvAmI smAraka TrasTa, kahAna nagara, lAma roDa, devalAlI-422401, phona : (0253) 2491044 6. zrI paramAgama prakAzana samiti zrI paramAgama zrAvaka TrasTa, siddhakSetra, sonAgirajI, datiyA (ma.pra.) 7. zrI sImandhara-kundakunda-kahAna AdhyAtmika TrasTa yogI niketana plATa, 'svaruci' savANI holanI zerImAM, nirmalA konvenTa roDa, rAjakoTa-360007 phona : (0281) 2477728, mo. 09374100508 TAIpa-seTiMga : viveka kampyUTarsa, alIgar3ha mudraka : Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com prakAzakIya yaha eka nirvivAda satya hai ki vizva kA pratyeka prANI sukha cAhatA hai evaM nirantara usI ke lie yatnazIla bhI hai; tathApi yaha bhI satya hai ki anAdi se Aja taka ke parAzrita prayatnoM meM jIva ko sukha kI upalabdhi nahIM huI hai| dhArmika kSetra meM Akara isa jIva ne dharma ke nAma para pracalita aneka prakAra ke kriyAkANDa-vrata, tapa, niyama, saMyama ityAdi aGgIkAra karake bhI sukha ko prApta nahIM kiyA hai / yahI kAraNa hai ki vItarAgI jinendra paramAtmA kI sAtizaya vANI evaM tatmArgAnusArI vItarAgI santoM kI asIma anukampA se sukhI hone ke upAya ke rUpa meM paryApta dazAnirdeza huA hai| vItarAgI paramAtmA ne kahA ki mithyAtva hI ekamAtra duHkha kA mUla kAraNa hai aura samyagdarzana hI duHkha nivRtti kA mUla hai| mithyAtva arthAt prApta zarIra evaM parAzrita vikArI vRttiyoM meM apanatva kA abhiprAya /isake viparIta, samyagdarzana arthAt nija zuddha-dhruva caitanyasattA kI svAnubhavayukta pratIti / isa vartamAna viSamakAla meM yaha sukha-prApti kA mUlamArga prAya: vilupta -sA ho gayA thA, kintu bhavya jIvoM ke mahAna bhAgyodaya se, vItarAgI prabhu ke laghunandana evaM vItarAgI santoM ke parama upAsaka adhyAtmamUrti pUjya sadgurudeva zrI kAnajIsvAmI kA isa bhArata kI vasudhA para avataraNa huaa| ApazrI kI sAtizaya divyavANI ne bhavya jIvoM ko jhakajhora diyA evaM kriyAkANDa kI kAlI kArA meM kaida isa vizuddha AdhyAtmika darzana kA eka bAra punaroddhAra kiyA / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (iv) ApazrI kI sAtizaya adhyAtmavANI ke pAvana pravAha ko jhelakara use rikArDiMga kiyA gayA jo Aja sI.DI., DI.vI.DI. ke rUpa meM upalabdha hai| sAtha hI ApazrI ke pravacanoM ke pustakAkAra prakAzana bhI lAkhoM kI saMkhyA meM upalabdha hai, jo zAzvat sukha kA digdarzana karAne meM utkRSTa nimittabhUta hai| isa upakAra hetu pUjyazrI ke caraNoM meM koTiza namana karate haiN| isa avasara para mumukSu samAja ke viziSTa upakArI prazamamUrti pUjya bahinazrI campAbena ke prati apane aho bhAva vyakta karate hue atyanta prasannatA hai| prastuta grantha kA hindI anuvAda evaM sampAdana paNDita devendrakumAra jaina, bijauliyA~ (rAja.) dvArA kiyA gayA hai| jina bhagavantoM evaM vItarAgI santoM ke hArda ko spaSTa karanevAle Apake pravacana granthoM kI zrRMkhalA meM brahmacArI harilAla jaina, sonagar3ha dvArA saMkalita prastuta 'mAnava-jIvana kA mahAna kartavya-samyagdarzana bhAga-4' prastuta karate hue hama prasannatA kA anubhava kara rahe haiN| sabhI AtmArthI isa grantha ke dvArA nija hita sAdhe - yahI bhAvanA hai| nivedaka TrasTIgaNa, zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa, mumbaI evaM zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa, sonagar3ha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com nivedana vizva kA zreSTha ratna aura siddhi sukha kA denevAlA samyagdarzana, usa samyagdarzana ke guNagAna gAte hue aura usakI preraNA dete hue yaha cauthI pustaka samyaktva pipAsu sAdharmiyoM ke hAtha meM dete hue Ananda hotA hai| samyagdarzana hI AtmA kA saccA jIvana hai| mithyAtva, maraNa hai aura samyaktva, jIvana hai| para se bhinna nijasvarUpasattA kA astitva jisameM nahIM dikhAI detA, aise mithyAtva meM pratikSaNa bhAvamaraNa se jIva du:khI hai aura jisameM apane svarUpa kA zAzvat svAdhIna upayogamaya astitva spaSTa vedana meM AtA hai, aisA samyaktva-jIvana parama sukhamaya hai| apane AtmA kA samyakrUpa se darzana karanA, use sacce svarUpa se dekhanA, aisA samyagdarzana hama sabhI kA kartavya hai| samayasArAdi zAstra bhI usI kA bodha pradAna karate haiN| 'darzAU eka vibhakta ko AtmAtane nija vibhava se'- aisA kahakara AcAryadeva ne paradravyoM se bhinna tathA parabhAvoM se bhinna AtmA kA zuddha ekatvasvarUpa batalAyA hai| aise nijasvarUpa ko dekhanA / zraddhA karanA / anubhava karanA, vaha samyagdarzana hai| sa...mya...gda...rza...na! kaisA AhlAdakArI hai ! apane jIvana kA yaha mahAna kartavya hai... isakA nAma sunate hI AtmArthI ko bhakti se romAMca ullasita ho jAtA hai| satya hI hai-apanI priya meM priya vastu dekhakara kise harSa nahIM hogA! hajAroM zAstroM meM hajAroM zlokoM dvArA jisakI acintya mahimA kA varNana kiyA hai-aise samyagdarzana kI kyA bAta! - aisA samyagdarzana sAkSAt dekhane ko mile to kaisI Ananda kI bAta! isa kAla meM gurudeva ke pratApa se aisA samyagdarzana sAkSAt dekhane ko milatA hai kyoMki bhAvanikSepa se samyakpariNata jIva ve svayaM hI samyagdarzana haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (vi) isalie aise samakitI jIva ve svayaM hI samyagdarzana haiM / isalie aise samakitI jIvoM kA darzana vaha sAkSAt samyagdarzana kA hI darzana hai unakI upAsanA vaha samyagdarzana kI hI upAsanA hai, unakA vinaya - bahumAnabhakti vaha samyaktva kA hI vinaya - bahumAna - bhakti hai / apane saubhAgya se apane ko abhI samyaktva ke ArAdhaka jIvoM kI satsaMgati kA aura unakI upAsanA kA suavasara prApta huA hai| pUjya gurudeva, bhavya jIvoM ko samyagdarzana kA svarUpa samajhA rahe haiM / Apa zrI kI maMgalakArI caraNachAyA meM rahakara samyagdarzana kI parama mahimA kA zravaNa aura usakI prApti ke upAya kA zravaNa-manthana karanA vaha mAnava jIvana kI kRtArthatA hai / jise samyagdarzana pragaTa karake isa asAra saMsAra ke janma-maraNa se chUTanA ho aura phira se nava mAha kI garbha jela meM na AnA ho, use satsamAgama ke sevanapUrvaka Atmarasa se samyagdarzana kA abhyAsa karanA cAhie / pUjya gurudeva zrI ke pravacanoM / carcAoM tathA zAstroM meM se dohana karake samyagdarzana sambandhI dasa pustakoM kA saMkalana karane kI yojanA hai; usameM se yaha cauthI pustaka prakAzita ho rahI hai| jIvoM ko samyaktva kI mahimA samajha meM Aye aura use prApta karane kI preraNA jAgRta ho, yaha isa pustaka kA uddezya hai / jina mumukSuoM ne yaha pustaka prasiddha karake jijJAsuoM ko bheMTa pradAna kI hai... aura isa prakAra samyagdarzana ke prati apanI bhakti pradarzita kI hai, una mumukSuoM ko dhanyavAda hai / isa samyagdarzana kA saMkalana karate samaya jAgRta huI bhAvanAyeM merI Atma-pariNati meM bhI samyaktva kA saMkalana karo... aura samyaktva kI mahimA jagata meM sarvatra vyApta ho... yahI bhAvanA / brahmacArI harilAla jaina pauSa pUrNimA saMvat 2947, sonagar3ha Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com adhyAtmayugasRSTA pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI (saMkSipta jIvanavRtta) bhAratadeza ke saurASTra prAnta meM, balabhIpura ke samIpa samAgata 'umarAlA' gA~va meM sthAnakavAsI sampradAya ke dazAzrImAlI vaNika parivAra ke zreSThIvarya zrI motIcandabhAI ke ghara, mAtA ujamabA kI kUkha se vikrama saMvat 1946 ke vaizAkha zukla dUja, ravivAra (dinAGka 21 apraila 1890 - IsvI) prAta:kAla ina bAla mahAtmA kA janma huaa| jisa samaya yaha bAla mahAtmA isa vasudhA para padhAre, usa samaya jaina samAja kA jIvana andha-vizvAsa, rUr3hi, andhazraddhA, pAkhaNDa, aura zuSka kriyAkANDa meM pha~sa rahA thaa| jahA~ kahIM bhI AdhyAtmika cintana calatA thA, usa cintana meM adhyAtma hotA hI nahIM thaa| aise isa andhakAramaya kalikAla meM tejasvI kahAnasUrya kA udaya huaa| pitAzrI ne sAta varSa kI laghuvaya meM laukika zikSA hetu vidyAlaya meM praveza dilaayaa| pratyeka vastu ke hArda taka pahu~cane kI tejasvI buddhi, pratibhA, madhurabhASI, zAntasvabhAvI, saumya gambhIra mukhamudrA, tathA svayaM kucha karane ke svabhAvavAle hone se bAla 'kAnajI' zikSakoM tathA vidyArthiyoM meM lokapriya ho gye| vidyAlaya aura jaina pAThazAlA ke abhyAsa meM prAyaH prathama nambara AtA thA, kintu vidyAlaya kI laukika zikSA se unheM santoSa nahIM hotA thaa| andara hI andara aisA lagatA thA ki maiM jisakI khoja meM hU~, vaha yaha nahIM hai| teraha varSa kI umra meM chaha kakSA uttIrNa hone ke pazcAt, pitAjI ke sAtha unake vyavasAya ke kAraNa pAleja jAnA huA, aura cAra varSa bAda pitAjI ke svargavAsa ke kAraNa, satraha varSa kI umra meM bhAgIdAra ke sAtha vyavasAyika pravRtti meM jur3anA huaa| __vyavasAya kI pravRtti ke samaya bhI Apa apramANikatA se atyanta dUra the, satyaniSThA, naitijJatA, nikhAlisatA aura nirdoSatA se sugandhita ApakA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (viii) vyAvahArika jIvana thaa| sAtha hI Antarika vyApAra aura jhukAva to satat satya kI zodha meM hI saMlagna thaa| dukAna para bhI dhArmika pustakeM par3hate the| vairAgI cittavAle kahAnaku~vara kabhI rAtri ko rAmalIlA yA nATaka dekhane jAte to usameM se vairAgyarasa kA gholana karate the| jisake phalasvarUpa pahalI bAra satraha varSa kI umra meM pUrva kI ArAdhanA ke saMskAra aura maGgalamaya ujjvala bhaviSya kI abhivyakti karatA huA, bAraha lAIna kA kAvya isa prakAra raca jAtA hai - zivaramaNI ramanAra tUM, tUM hI devano dev| unnIsa varSa kI umra se to rAtri kA AhAra, jala, tathA acAra kA tyAga kara diyA thaa| satya kI zodha ke lie dIkSA lene ke bhAva se 22 varSa kI yuvA avasthA meM dukAna kA parityAga karake, guru ke samakSa AjIvana brahmacarya vrata aMgIkAra kara liyA aura 24 varSa kI umra meM (agahana zukla 9, saMvat 1970) ke dina choTe se umarAlA gA~va meM 2000 sAdharmiyoM ke vizAla janasamudAya kI upasthiti meM sthAnakavAsI sampradAya kI dIkSA aMgIkAra kara lii| dIkSA ke samaya hAthI para car3hate hue dhotI phaTa jAne se tIkSNa buddhi ke dhAraka - ina mahApuruSa ko zaMkA ho gayI ki kucha galata ho rahA hai parantu satya kyA hai? yaha to mujhe hI zodhanA pdd'egaa| dIkSA ke bAda satya ke zodhaka ina mahAtmA ne sthAnakavAsI aura zvetAmbara sampradAya ke samasta AgamoM kA gahana abhyAsa mAtra cAra varSa meM pUrNa kara liyaa| sampradAya meM bar3I carcA calatI thI, ki karma hai to vikAra hotA hai na? yadyapi gurudevazrI ko abhI digambara zAstra prApta nahIM hue the, tathApi pUrva saMskAra ke bala se ve dRr3hatApUrvaka siMha garjanA karate haiM - jIva svayaM se svatantrarUpa se vikAra karatA hai| karma se nahIM athavA para se nhiiN| jIva apane ulTe puruSArtha se vikAra karatA hai aura sulTe puruSArtha se usakA nAza karatA hai| vikrama saMvat 1978 meM mahAvIra prabhu ke zAsana-uddhAra kA aura Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (ix) hajAroM mumukSuoM ke mahAna puNyodaya kA sUcaka eka maGgalakArI pavitra prasaMga banA - 32 varSa kI umra meM, vidhi ke kisI dhanya pala meM zrImadbhagavat kundakandAcAryadeva racita 'samayasAra' nAmaka mahAna paramAgama, eka seTha dvArA mahArAjazrI ke hastakamala meM AyA, ina pavitra puruSa ke antara meM se sahaja hI udgAra nikale - 'seTha! yaha to azarIrI hone kA zAstra hai|' isakA adhyayana aura cintavana karane se antara meM Ananda aura ullAsa pragaTa hotA hai| ina mahApuruSa ke antaraMga jIvana meM bhI parama pavitra parivartana huaa| bhUlI par3I pariNati ne nija ghara dekhaa| tatpazcAt zrI pravacanasAra, aSTapAhuDa, mokSamArgaprakAzaka, dravyasaMgraha, samyagjJAnadIpikA ityAdi digambara zAstroM ke abhyAsa se Apako ni:zaMka nirNaya ho gayA ki digambara jainadharma hI mUlamArga hai aura vahI saccA dharma hai| isa kAraNa ApakI antaraMga zraddhA kucha aura bAhara meM veSa kucha - yaha sthiti Apako asahya ho gyii| ataH antaraMga meM atyanta manomanthana ke pazcAt sampradAya ke parityAga kA nirNaya liyaa| parivartana ke liye yogya sthAna kI khoja karate-karate sonagar3ha Akara vahA~ 'sTAra oNpha iNDiyA' nAmaka ekAnta makAna meM mahAvIra prabhu ke janmadivasa, caitra zukla 13, saMvat 1991 (dinAMka 16 apraila 1935) ke dina dopahara savA baje sampradAya kA cihna mu~ha paTTI kA tyAga kara diyA aura svayaM ghoSita kiyA ki aba maiM sthAnakavAsI sAdhu nahIM; maiM sanAtana digambara jainadharma kA zrAvaka huuN| siMha-samAna vRtti ke dhAraka ina mahApuruSa ne 45 varSa kI umra meM mahAvIrya uchAla kara yaha adbhuta parAkramI kArya kiyaa| sTAra oNpha iNDiyA meM nivAsa karate hue mAtra tIna varSa ke daurAna hI jijJAsu bhaktajanoM kA pravAha dina-pratidina bar3hatA hI gayA, jisake kAraNa yaha makAna ekadama choTA par3ane lagA; ataH bhaktoM ne ina parama pratApI sat puruSa ke nivAsa aura pravacana kA sthala 'zrI jaina svAdhyAya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com mandira' kA nirmANa kraayaa| gurudevazrI ne vaizAkha kRSNa 8, saMvat 1994 (dinAMka 22 maI 1938) ke dina isa nivAsasthAna meM maMgala padArpaNa kiyaa| yaha svAdhyAya mandira, jIvanaparyanta ina mahApuruSa kI AtmasAdhanA aura vIrazAsana kI prabhAvanA kA kendra bana gyaa| digambara dharma ke cAroM anuyogoM ke choTe bar3e 183 granthoM kA gahanatA se adhyayana kiyA, unameM se mukhya 38 granthoM para sabhA meM pravacana kiye| jinameM zrI samayasAra grantha para 19 bAra kI gayI adhyAtma varSA vizeSa ullekhanIya hai| pravacanasAra, aSTapAhur3a, paramAtmaprakAza, niyamasAra, paMcAstikAyasaMgraha, samayasAra kalaza-TIkA ityAdi granthoM para bhI bahuta bAra pravacana kiye haiN| divyadhvani kA rahasya samajhAnevAle aura kundakundAdi AcAryoM ke gahana zAstroM ke rahasyodghATaka ina mahApuruSa kI bhavatApa vinAzaka amRtavANI ko IsvI san 1960 se niyamitarUpa se Tepa meM utkIrNa kara liyA gayA, jisake pratApa se Aja apane pAsa nau hajAra se adhika pravacana surakSita upalabdha haiM / yaha maGgala guruvANI, deza-videza ke samasta mumukSu maNDaloM meM tathA lAkhoM jijJAsu mumukSuoM ke ghara-ghara meM guMjAyamAna ho rahI hai| isase itanA to nizcita hai ki bharatakSetra ke bhavyajIvoM ko paJcama kAla ke anta taka yaha divyavANI hI bhava ke abhAva meM prabala nimitta hogii| ina mahApuruSa kA dharma sandeza, samagra bhAratavarSa ke mumukSuoM ko niyamita upalabdha hotA rahe, tadartha sarva prathama vikrama saMvat 2000 ke mAgha mAha se (disambara 1943 se) Atmadharma nAmaka mAsika AdhyAtmika patrikA kA prakAzana sonagar3ha se murabbI zrI rAmajIbhAI mANikacanda dozI ke sampAdakatva meM prArambha huA, jo vartamAna meM bhI gujarAtI evaM hindI bhASA meM niyamita prakAzita ho rahA hai| pUjya gurudevazrI ke dainika pravacanoM ko prasiddhi karatA dainika patra zrI sadguru pravacanaprasAda IsvI san 1950 sitambara mAha se navambara 1956 taka prakAzita huaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (xi) svAnubhavavibhUSita caitanyavihArI ina mahApuruSa kI maGgala-vANI ko par3hakara aura sunakara hajAroM sthAnakavAsI zvetAmbara tathA anya kauma ke bhavya jIva bhI tattva kI samajhapUrvaka sacce digambara jainadharma ke anuyAyI hue / are! mUla digambara jaina bhI sacce artha meM digambara jaina bane / - zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa, sonagar3ha dvArA digambara AcAryoM aura mAnyavara, paNDitavargoM ke granthoM tathA pUjya gurudevazrI ke una granthoM para hue pravacana-granthoM kA prakAzana kArya vikrama saMvat 1999 (IsvI san 1943 se) zuru huaa| isa satsAhitya dvArA vItarAgI tattvajJAna kI dezavideza meM apUrva prabhAvanA huI, jo Aja bhI aviralarUpa se cala rahI hai| paramAgamoM kA gahana rahasya samajhAkara kRpAlu kahAna gurudeva ne apane para karuNA barasAyI hai| tattvajijJAsu jIvoM ke liye yaha eka mahAna AdhAra hai aura digambara jaina sAhitya kI yaha eka amUlya sampatti hai / IsvIM san 1962 ke dazalakSaNa parva se bhArata bhara meM aneka sthAnoM para pUjya gurudevazrI dvArA pravAhita tattvajJAna ke pracAra ke lie pravacanakAra bhejanA prArambha huaa| isa pravRtti se bhArata bhara ke samasta digambara jaina samAja meM abhUtapUrva AdhyAtmika jAgRti utpanna huii| Aja bhI dezavideza meM dazalakSaNa parva meM saikar3oM pravacanakAra vidvAna isa vItarAgI tattvajJAna kA DaMkA bajA rahe haiM / bAlakoM meM tattvajJAna ke saMskAroM kA abhisiMcana ho, tadartha sonagar3ha meM vikrama saMvat 1997 (IsvIM san 1941) ke maI mahIne ke grISmakAlIna avakAza meM bIsa divasIya dhArmika zikSaNa varga prArambha huA, bar3e logoM ke liye praur3ha zikSaNa varga vikrama saMvat 2003 ke zrAvaNa mahIne se zuru kiyA gyaa| sonagar3ha meM vikrama saMvat 1997 - phAlguna zukla dUja ke dina nUtana digambara jinamandira meM kahAnaguru ke maGgala hasta se zrI sImandhara Adi bhagavantoM kI paMca kalyANaka vidhipUrvaka pratiSThA huI / usa samaya saurASTra meM muzkila se cAra-pA~ca digambara mandira the aura digambara jaina to bhAgya Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (xii) se hI dRSTigocara hote the| jinamandira nirmANa ke bAda dopaharakAlIna pravacana ke pazcAt jinamandira meM nityaprati bhakti kA krama prArambha huA, jisameM jinavara bhakta gururAja hamezA upasthita rahate the, aura kabhI-kabhI atibhAvavAhI bhakti bhI karAte the| isa prakAra gurudevazrI kA jIvana nizcaya-vyavahAra kI apUrva sandhiyukta thaa| IsvI san 1941 se IsvI san 1980 taka saurASTra-gujarAta ke uparAnta samagra bhAratadeza ke aneka zaharoM meM tathA nairobI meM kula 66 digambara jinamandiroM kI maGgala pratiSThA ina vItarAga-mArga prabhAvaka satpuruSa ke pAvana kara-kamaloM se huii| janma-maraNa se rahita hone kA sandeza nirantara sunAnevAle ina caitanyavihArI puruSa kI maGgalakArI janma-jayantI 59 veM varSa se sonagar3ha meM manAnA zuru huaa| tatpazcAt anekoM mumukSu maNDaloM dvArA aura antima 91 veM janmotsava taka bhavya rIti se manAye gye| 75 vIM hIraka jayantI ke avasara para samagra bhArata kI jaina samAja dvArA cA~dI jar3ita eka ATha sau pRSThIya abhinandana grantha, bhArata sarakAra ke tatkAlIna gRhamantrI zrI lAlabahAdura zAstrI dvArA mumbaI meM dezabhara ke hajAroM bhaktoM kI upasthiti meM pUjyazrI ko arpita kiyA gyaa| zrI sammedazikharajI kI yAtrA ke nimitta samagra uttara aura pUrva bhArata meM maGgala vihAra IsvI san 1957 aura IsvI san 1967 meM aise do bAra huaa| isI prakAra samagra dakSiNa aura madhyabhArata meM IsvI san 1959 aura IsvI san 1964 meM aise do bAra vihAra huaa| isa maGgala tIrthayAtrA ke vihAra daurAna lAkhoM jijJAsuoM ne ina siddhapada ke sAdhaka santa ke darzana kiye, tathA bhavAntakArI amRtamaya vANI sunakara aneka bhavya jIvoM ke jIvana kI dizA Atmasanmukha ho gyii| ina santa puruSa ko aneka sthAnoM se assI se adhika abhinandana patra arpaNa kiye gaye haiN| zrI mahAvIra prabhu ke nirvANa ke pazcAt yaha avicchinna paiMtAlIsa varSa kA samaya (vIra saMvat 2461 se 2507 arthAt IsvI san 1935 se 1980) Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (xiii) vItarAgamArga kI prabhAvanA kA svarNakAla thaa| jo koI mumukSu, adhyAtma tIrthadhAma svarNapurI / sonagar3ha jAte, unheM vahA~ to caturtha kAla kA hI anubhava hotA thaa| _ vikrama saMvat 2037, kArtika kRSNa 7, dinAMka 28 navambara 1980 zukravAra ke dina ye prabala puruSArthI AtmajJa santa puruSa - deha kA, bImArI kA aura mumukSu samAja kA bhI lakSya chor3akara apane jJAyaka bhagavAna ke antaradhyAna meM ekAgra hue, atIndriya Anandakanda nija paramAtmatattva meM lIna hue| sAyaMkAla AkAza kA sUrya asta huA, taba sarvajJapada ke sAdhaka santa ne muktipurI ke pantha meM yahA~ bharatakSetra se svargapurI meM prayANa kiyaa| vIrazAsana ko prANavanta karake adhyAtma yuga sRjaka banakara prasthAna kiyaa| __ pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI isa yuga kA eka mahAna aura asAdhAraNa vyaktitva the, unake bahamukhI vyaktitva kI sabase baDI vizeSatA yaha hai ki unhoMne satya se atyanta dUra janma lekara svayaMbuddha kI taraha svayaM satya kA anusandhAna kiyA aura apane pracaNDa puruSArtha se jIvana meM use AtmasAta kiyaa| ina videhI dazAvanta mahApuruSa kA antara jitanA ujjvala hai, utanA hI bAhya bhI pavitra hai; aisA pavitratA aura puNya kA saMyoga isa kalikAla meM bhAgya se hI dRSTigocara hotA hai| ApazrI kI atyanta niyamita dinacaryA, sAtvika aura parimita AhAra, Agama sammatta saMbhASaNa, karuNa aura sukomala hRdaya, Apake virala vyaktitva ke abhinna avayava haiN| zuddhAtmatattva kA nirantara cintavana aura svAdhyAya hI ApakA jIvana thaa| jaina zrAvaka ke pavitra AcAra ke prati Apa sadaiva satarka aura sAvadhAna the| jagat kI prazaMsA aura nindA se aprabhAvita rahakara, mAtra apanI sAdhanA meM hI tatpara rhe| Apa bhAvaliMgI muniyoM ke parama upAsaka the| AcArya bhagavantoM ne jo mukti kA mArga prakAzita kiyA hai, use ina ratnatraya vibhUSita santa puruSa ne apane zuddhAtmatattva kI anubhUti ke AdhAra Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (xiv) se sAtizaya jJAna aura vANI dvArA yukti aura nyAya se sarva prakAra se spaSTa samajhAyA hai| dravya kI svatantratA, dravya-guNa-paryAya, upAdAna-nimitta, nizcaya-vyavahAra, kramabaddhaparyAya, kAraNazuddhaparyAya, AtmA kA zuddhasvarUpa, samyagdarzana, aura usakA viSaya, samyagjJAna aura jJAna kI sva-para prakAzakatA, tathA samyakcAritra kA svarUpa ityAdi samasta hI ApazrI ke parama pratApa se isa kAla meM satyarUpa se prasiddhi meM Aye haiN| Aja dezavideza meM lAkhoM jIva, mokSamArga ko samajhane kA prayatna kara rahe haiM - yaha ApazrI kA hI prabhAva hai| samagra jIvana ke daurAna ina guNavantA jJAnI puruSa ne bahuta hI alpa likhA hai kyoMki Apako to tIrthaGkara kI vANI jaisA yoga thA, ApakI amRtamaya maGgalavANI kA prabhAva hI aisA thA ki sunanevAlA usakA rasapAna karate hue thakatA hI nhiiN| divya bhAva zrutajJAnadhArI isa purANa puruSa ne svayaM hI paramAgama ke yaha sArabhUta siddhAnta likhAye haiM : * eka dravya dUsare dravya kA sparza nahIM krtaa| * pratyeka dravya kI pratyeka paryAya kramabaddha hI hotI hai| * utpAda, utpAda se hai; vyaya yA dhruva se nhiiN| * utpAda, apane SaTkAraka ke pariNamana se hotA hai| * paryAya ke aura dhruva ke pradeza bhinna haiN| * bhAvazakti ke kAraNa paryAya hotI hI hai, karanI nahIM pdd'tii| * bhUtArtha ke Azraya se samyagdarzana hotA hai| * cAroM anuyogoM kA tAtparya vItarAgatA hai| * svadravya meM bhI dravya-guNaparyAya kA bheda karanA, vaha anyavazapanA hai| * dhruva kA avalambana hai parantu vedana nahIM; aura paryAya kA vedana hai, avalambana nhiiN| ina adhyAtmayugasRSTA mahApuruSa dvArA prakAzita svAnubhUti kA pAvana patha jagata meM sadA jayavanta varto! tIrthaGkara zrI mahAvIra bhagavAna kI divyadhvani kA rahasya samajhAnevAle zAsana stambha zrI kahAnagurudeva trikAla jayavanta varto !! satpuruSoM kA prabhAvanA udaya jayavanta varto !!! Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (xv) anukramaNikA lekha siddhaprabhujI ! Ao dila meM..... samyaktva kA pahalA pATha...... dharma kI kamAI kA avasara. ......... AcAryadeva apratibuddha jIva ko AtmA............. AtmakalyANa kI adbhuta preraNA................ he jIva! tere Atmahita ke liye tU zIghratA..... samyagdarzana ke liye arihantadeva ko pahicAno... guNa pramoda atizaya rahe rahe antarmukha yoga... anubhava kA.... upadeza.. arihanta bhagavAna ko pahacAno (2)........ rAma ko priya candramA.. ......sAdhaka ko priya siddha.... he jIva! tU svadravya ko jAna... santa batalAte haiM..... ratnoM kI khAna... vairAgya sambodhana..................... ceta... ceta... jIva ceta!................ samyaktva ke liye AnandadAyI bAta....... he jIva! prajJA dvArA mokSapaMtha meM A!.. svAnubhava ke cihnarUpa jJAnacetanA jJAnI.. dharmAtmA kI jJAnacetanA. vAstavika jJAyaka vIra... samayasAra ke zrotA ko.... AzIrvAda............ tIna ratnoM kI kImata samajhiye.. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. 107 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com (xiv) 113 115 117 122 124 126 128 m 132 134 lekha eka adbhuta vairAgya carcA.. he vIrajananI ! putra terA jAtA hai mokSadhAma meM,. mRtyu mahotsava. zAntidAtAra santa vANI... nirantara... bhAneyogya.... bhAvanA.......... samyaktva sUrya............ 1. samyagdRSTi kA ni:zaGkita aGga...... 2. samyagdRSTi kA ni:kAMkSita aGga. 3. samyagdRSTi kA nirvicikitsA aGga. 4. samyagdRSTi kA amUr3hadRSTi aGga.................... 5. samyagdRSTi kA upagUhana aGga...... 6. samyagdRSTi kA sthitikaraNa aGga... 7. samyagdRSTi kA vAtsalya aGga........ 8. samyagdRSTi kA prabhAvanA aGga.. samyagdarzana ke ATha aGgoM kI kathAe~.. ................ 1. ni:zaGkita-aGga meM prasiddha aJjanacora kI kathA................. 2. ni:kAMkSita-aGga meM prasiddha anantamatI kI kathA......... 3. nirvicikitsA-aGga meM prasiddha udAyana rAjA kI kathA.......... 4. amUDhadRSTi-aGga meM prasiddha revatIrAnI kI kathA................. 5. upagRhana-aGga meM prasiddha jinedrabhakta seTha kI kathA............. 6. sthitikaraNa-aGga meM prasiddha vAriSeNa muni kI kathA..... 7. vAtsalya- aGga meM prasiddha viSNakumAra muni kI kathA........... 8. prabhAvanA - aGga meM prasiddha vajrakumAra muni kI kathA... 137 139 ............... 143 146 147 152 160 163 170 174 180 187 Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com paramAtmane namaH mAnava jIvana kA mahAna karttavya samyagdarzana (bhAga-4) siddhaprabhujI! Ao dila meM.... samyaktva kI ArAdhanA kA jo parama maGgala mahotsava, usake prArambha meM, he siddha bhagavantoM! Apa mere antara meM padhAro... samyaktva ke dhyeyarUpa jo zuddha AtmA, usake pratibimbasvarUpa aise he siddha bhagavantoM! svasaMvedanarUpa bhaktipUrvaka maiM Apako mere AtmA meM virAjamAna karatA hU~... Apake jaise zuddhAtmA ko hI mere sAdhyarUpa sthApita karake, usakA maiM Adara karatA hU~ aura anya samasta parabhAvoM kA Adara chor3atA huuN| isa prakAra Apako mere AtmA meM sthApita karake, maiM samyaktvarUpa sAdhakabhAva kA apUrva prArambha karatA huuN| usameM he siddhabhagavantoM! he paJca parameSThI bhagavantoM! Apa padhAro... padhAro... padhAro...! __ AtmA kA raGga lagAkara, maiM mere samyaktva kI ArAdhanA ke liye tatpara huA hU~; usameM maGgala meM, siddhabhagavAna-samAna AtmasvarUpa pahacAnakara samyaktva kI ArAdhanA meM he santa guruoM! Apako uttama AtmabhAva se namaskAra karatA huuN|. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com [samyagdarzana : bhAga-4 samyaktva kA pahalA pATha siddhapada kA sAdhaka jIva, maGgalAcaraNa ke pahale hI pATha meM kahatA hai ki aho zuddhAtmasvarUpa ko prApta siddhabhagavantoM! jaise Apa, vaisA maiM... 'tuma siddha... maiM bhI siddha'-aise Apake samAna mere zuddhasvarUpa ko lakSya meM lekara namaskAra karatA hU~, ullAsapUrvaka mere AtmA meM siddhapanA sthApita karatA huuN| isa prakAra siddhasvarUpa ke dhyeya se merA sAdhakabhAva zuru hotA hai| isa prakAra samayasAra ke pahale hI pATha meM AcAryadeva kahate haiM ki he jIva! tere AtmA meM tU siddhapanA sthApita kr| jaisA siddha vaisA maiM'- aise lakSyapUrvaka nijasvarUpa ko dhyAne se mahA Anandasahita tujhe samyagdarzana hogaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com [3 dharma kI kamAI kA avasara AtmA kA anubhava karake mokSa kI sAdhanA kA yaha mausama hai| zrIguru-santoM ke pratApa se samyagdarzanarUpI mahAratna prApta ho aura ananta atIndriya Ananda kA lAbha ho - aisA yaha avasara hai| yaha dharma kI kamAI kA avasara hai... use he jIva ! tU cUka mata... pramAda mata kara... anyatra mata ruk| are ! aisA manuSyapanA aura satyadharma ke zravaNa kA eka-eka kSaNa mahAmUlyavAna hai, araboM ratna dene para bhI aisA eka kSaNa prApta honA kaThina hai| bhagavAna ! aisA manuSyabhava tU bAhara ke vyApAra meM vyatIta karatA hai, usake badale AtmA ke lAbha kA vyApAra kara... upayoga ko antarmukha karake AtmA kA grAhaka ho... para kA grahaNa mAnA hai, use chor3a de aura AtmA kA grAhaka zIghratA se ho| usameM eka kSaNa kA pramAda bhI mata kara ! eka kSaNa kI kamAI se tujhe ananta kAla kA siddha- sukha prApta hogA / bhAI ! yaha manuSyabhava kA alpa kAla to Atmahita kA mausama hai, dharma kI kamAI kA yaha avasara hai| isameM jisane dharma kI kamAI nahIM kI, arthAt bhava-bhramaNa ke nAza kA aura mokSasukha kI prApti kA upAya jisane nahIM kiyA, usake manuSyapane ko dhikkAra hai| are jIva ! paradravya ke grahaNa kI buddhi se to tU saMsAra ke duHkha meM pila rahA hai / isalie para kA grAhakapanA tU zIghratA se chor3a aura zIghratA se svadravya kA grAhaka ho / are! tUne AtmA ko bhUlakara ananta kAla se bhava - bhramaNa kiyA hai... aba to sva-para kI Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 4] [samyagdarzana : bhAga-4 bhinnatA ko jAnakara, tU apane AtmA ko bhava-bhramaNa se bacA.... zIghratA se svadravya kA rakSaka ho aura paradravya kA rakSakapanA chor3a de| he jIva! svadravya ko para se atyanta bhinna jAnakara zIghratA se tU svadravya kA rakSaka ho... vyApaka ho... dhAraka ho... ramaka ho... grAhaka ho... parabhAva se sarva prakAra se virakta ho| bAhara ke parabhAva kI ramaNatA chor3a... aura svadravya meM ramaNatA kr| 'rANA! krIr3A chor3a... senA AyI kinAre...' yaha tere jIvana kA kinArA najadIka AyA hai; isalie tU rAga kI ramaNatA zIghratA se chor3a de aura ramane yogya caitanyadhAma meM zIghra ramaNatA kr| * vItarAgarasa kA pravAha * aho! yaha to vItarAgamArga kA pravAha hai| isameM akelA vItarAgarasa bharA hai| bhagavAna ke pAsa se yaha vItarAgarasa kA pravAha AyA hai| isa vItarAgarasa ke samakSa dharmI ko indra kA indrAsana bhI nIrasa lagatA hai| apUrva Anandarasa kI dhArA AtmA meM se bahatI hai, usakA lakSya to karo! AtmA ke svabhAva kI aisI bAta sunakara usakA bahumAna karanevAle bhI mahAbhAgyazAlI haiM aura jinhoMne aisA AtmA lakSya meM liyA, ve samasta parabhAvoM se virakta hokara parama atIndriya Ananda ko prApta karate haiN| jise indriya ke avalambanavAlA jJAna bhI nahIM jAna sakatA - aise bhagavAna AtmA kA grAhaka hokara parabhAva kA grahaNa chor3a! jahA~ indriyajJAna bhI merA svarUpa nahIM hai, vahA~ anya rAgAdi parabhAvoM kI athavA indriyoM kI kyA bAta? isa prakAra parabhAvoM se bhinna hokara, AtmA ko grahaNa kara... to terI paryAya meM parama Ananda se bharapUra vItarAgarasa kA pravAha bhegaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] * caitanya hIrA se bharapUra vizAla pahAr3a * ___ AtmA to caitanya hIroM kA mahAparvata hai, use khodane se usameM se to samyagdarzana, aura kevalajJAnAdi hIre nikalate haiM, usameM se rAgAdi nahIM nikalate - aise caitanya hIre kA pahAr3a khulA karake santa tujhe batalAte haiN| bhAI! tujhameM bharI huI isa caitanya hIre kI khAna ko jarA kholakara dekha to sahI! aho! AtmA to ananta guNa ke caitanya hIroM se bharA huA mahAna parvata hai, use kholakara dekhane se usameM akele kevalajJAnAdi hIre hI bhare haiN| aise AtmA ko lakSya meM to lo! usakA thor3A-sA bhAga khulA karake namUnA batalAyA to aise apane sampUrNa AtmA ko lakSya meM lekara usakI parama mahimA kro| apanA yA para kA AtmA, indriyoM se jJAta nahIM ho sktaa| apane AtmA ko jisane svasaMvedana se pratyakSa kiyA hai, vahI dUsare AtmA kA saccA anumAna kara sakatA hai| jisane apane AtmA ko anubhava meM nahIM liyA, vaha dUsare dharmAtmAoM ko bhI nahIM pahacAna sktaa| pratyakSapUrvaka kA anumAna hI saccA hotA hai; pratyakSa ke binA akelA anumAna saccA nahIM hai| svasanmukha hokara AtmA ko pratyakSa kiye binA jIva ne bAhara kA jJAna ananta bAra kiyA aura usameM santoSa mAna liyaa| are! AtmA kI pratyakSatA ke binA kA jJAna, vaha vAstava meM jJAna hI nahIM hai; isalie jahA~ taka merA AtmA mujhe pratyakSa nahIM hotA, taba taka maiMne vAstava meM kucha jAnA hI nhiiN| isa prakAra jaba taka jIva ko apanA ajJAnapanA bhAsita nahIM hotA aura dUsare paralakSyI jJAna meM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 6] [ samyagdarzana : bhAga - 4 apanI adhikatA mAnakara santuSTa ho jAtA hai, taba taka AtmA kA saccA mArga jIva ko hAtha meM nahIM aataa| antara meM paramasvabhAva se bharapUra bhagavAna AtmA ke sanmukha hone se hI paramatattva kI prApti hotI hai aura mokSamArga hAtha meM AtA hai| * santa kahate haiM : tU bhagavAna hai * bhAI ! tUne AtmA ke sanmukha dekhe binA, arthAt svasaMvedana pratyakSa kiye binA, ajJAnadazA ke utkRSTa zubhabhAva bhI kiye haiM; gyAraha aMga kA jJAna bhI kiyA hai parantu usase AtmA ke kalyANa kA mArga kiJcitmAtra bhI tere hAtha meM nahIM AyA hai| isalie jJAna ko paraviSayoM se bhinna karake svaviSaya meM jor3a! indriyajJAna ke vyApAra meM aisI sAmarthya nahIM hai ki AtmA ko sva -viSaya banAkara jAna le / tU paramAtmA, tujhe svayaM apanA jJAna karane ke lie indriyoM ke yA rAga ke samakSa bhIkha mA~ganI par3e- aisA bhikhArI tU nahIM hai / AhA...hA... ! santa kahate haiM ki tU bhikhArI nahIM, apitu bhagavAna hai| ajJAniyoM ke anumAna meM A jAe - aisA yaha AtmA nahIM hai / akele parajJeya ko avalambana karanevAlA jJAna, vaha ajJAna hai; vaha jJAna nahIM hai| jJAna kA bhaNDAra AtmA svayaM apane jJAnasvabhAva kA avalambana karake jisa jJAnarUpa pariNamita hotA hai, vahI jJAna, mokSa ko sAdhanevAlA hai| isa zarIra ko ghaTa kahA jAtA hai, yaha ghaTa kI taraha kSaNika / nAzavAna hai| yaha ghaTa aura ghaTa ko jAnanevAlA donoM eka nahIM kintu pRthak haiM / zarIra ke aMgabhUta indriyA~, vaha kahIM AtmA ke jJAna kI utpatti kA sAdhana nahIM hai / AtmA atIndriya jJAnasvabhAvI hai, use Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] sAdhana banAkara jo jJAna hotA hai, vahI AtmA ko jAnanevAlA hai| puNya-pApa bhI usakA svarUpa nahIM hai| atIndriyajJAna aisA nahIM hai ki puNya-pApa kI racanA kre| rAga kI racanA, AtmA kA kArya nahIM hai; AtmA kA vAstavika kArya, arthAt paramArtha lakSaNa ko atIndriya jJAnacetanA hai| usa cetanAsvarUpa se anubhava meM lete hI AtmA sacce svarUpa se anubhava meM AtA hai - aise AtmA ko anubhava meM lene para hI jIva ko dharma hotA hai| AtmA svayaM upayogasvarUpa hai, use para kA avalambana nahIM hai| vaha bAhara se upayoga ko nahIM lAtA hai| antara kI ekAgratA dvArA jo upayoga kAma karatA hai, vahI AtmA kA svalakSaNa hai| aise atIndriyajJAna kA svAmI bhagavAna azarIrI AtmA, apane ko bhUlakara zarIra dhAraNa kara-karake bhava meM bhaTake - yaha to zarmajanaka hai, yaha kalaMka AtmA ko zobhA nahIM detA hai| bApU! tU azarIrI caitanya bhagavAna... terA caitanya upayoga zarIra meM se, indriyoM meM se athavA rAga meM se nahIM aataa| jisane aise AtmA ke saMskAra andara meM DAle hoMge, use parabhava meM bhI ve saMskAra sAtha rheNge| isalie bArambAra abhyAsa karake aise AtmasvabhAva ke saMskAra andara meM dRr3ha karane yogya haiN| bAhara kI par3hAI se vaha jJAna nahIM AtA hai, vaha to antara ke svabhAva se hI khilatA hai| antara meM svabhAva ke gholana ke saMskAra bArambAra atyanta dRr3ha karane para vaha svasaMvedana pratyakSa hotA hai, arthAt samyagdarzana-jJAna-cAritra hotA hai, vahI dharma kI saccI kamAI hai aura yaha aisI dharma kI kamAI kA avasara hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 4 AcAryadeva apratibuddha jIva ko AtmA kA svarUpa batalAte haiM he bhAI! jar3a se bhinna terA caitanyatattva hamane tujhe batalAyA, | vaha jAnakara aba tU prasanna ho... sAvadhAna ho aura cetanasvarUpa AtmA ko hI tere svadravya ke rUpa meM anubhava kara / (1) jise deha se bhinna caitanyasvarUpa AtmA kI khabara nahIM hai aura ajJAnabhAva se 'zarIra hI maiM hU~, zarIra ke kArya mujhase hote haiM' - aisA jo mAna rahA hai, usa mUr3ha jIva ko AcAryadeva karuNApUrvaka samajhAte haiM ki are mUr3ha ! terA AtmA sadaiva caitanyarUpa hai; vaha caitanyasvarUpa AtmA, jar3a kahA~ se ho gayA, jo tU jar3a ko apanA mAnatA hai ? terA AtmA to sadaiva caitanyarUpa hI hai, vaha kabhI jar3arUpa nahIM huA hai; caitanyasvarUpa AtmA kA kabhI jar3a ke sAtha ekatva nahIM huA hai, sadaiva bhinnatva hI hai; isalie he bhAI! aba tU jar3a ke sAtha ekatva kI mAnyatA chor3a aura apane caitanyasvarUpa AtmA ko dekha / tere AtmA kA vilAsa jar3a se bhinna caitanyasvarUpa hai| aise caitanyavilAsa se eka AtmA ko hI tU svatattvarUpa se dekh| (2) yaha bAta kise samajhAte haiM ? - jo anAdi se dharma kA bilkula anabhijJa hai, jise zarIra se bhinna Atmatattva kI khabara nahIM hai aise ajJAnI ko yaha bAta samajhAte haiM / vaha jIva, ajJAnI hone para bhI AtmA kA svarUpa samajhane kA kAmI hai - jijJAsu hai aura Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] vinayapUrvaka yaha bAta sunane ke lie khar3A hai, isalie vaha AtmA ko samajhane kI pAtratAvAlA hai, isI kAraNa AcAryadeva jisa prakAra samajhAyeMge, usI prakAra vaha samajha jAegA / [9 (3) bhAI re! aba tU sAvadhAna ho aura apane caitanyasvarUpa ko samhAla! abhI taka to ajJAna ke kAraNa jar3a-cetana kI ekatA mAnakara tUne bhava-bhramaNa kiyA, kintu tujhe jar3a se bhinna terA zuddha caitanyasvarUpa batalAte haiM, use jAnakara tU sAvadhAna ho / sAvadhAna hokara aisA jAna ki aho! maiM to caitanyasvarUpa AtmA hU~ / pUrva kAla meM bhI maiM caitanyasvarUpa thaa| jar3a zarIra mujhase sadaiva atyanta bhinna hai; merA caitanyasvarUpa, jar3a se bhinna rahA hai - aise apane caitanyasvarUpa ko jAnakara tU prasanna ho... Ananda meM A! apane caitanyasvarUpa ko pahicAnate hI tujhe antara meM apUrva prasannatA aura Ananda hogaa| 'maiM caitanya paramezvara hU~, jaise paramAtmA haiM, vaisA hI merA svarUpa hai; merA svarUpa kucha bigar3A nahIM hai' - aisA samajhakara, apanA citta ujjvala kara... hRdaya ko ujjvala kara... prasanna ho aura AhlAda kara ki aho ! aisA merA Anandaghana caitanyabhAvasvarUpa ! bhAI ! aisA anubhava karane se terA anAdi kA mithyAtva dUra ho jAegA aura bhava-bhramaNa kA anta A jAegA / (4) AtmA caitanyasvarUpa hai aura rAgAdibhAva to bandhasvarUpa haiM / he bhAI ! tere AtmA ko bandhana kI upAdhi kI ati nikaTatA hone para bhI, bandha ke sAtha ekarUpatA nahIM hai; rAgAdibhAva tere caitanyasvarUpa Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 10] [ samyagdarzana : bhAga - 4 bhAvarUpa nahIM ho gaye haiM / jJAna ko aura rAga ko jJeya-jJAyakapanA hai aura ekakSetrAvagAhapanA hai, kintu unake ekatva nahIM hai; jJAna aura rAga kA svabhAva bhinna-bhinna hai / aisA hone para bhI jo jIva, jJAna aura rAga kI ekamekarUpa mAna rahA hai, usase AcAryadeva kahate haiM ki are durAtmA! hAthI ityAdi pazu jaise svabhAva ko tU chor3achor3a! jisa prakAra hAthI, laDDU aura ghAsa ke svAda kA viveka kiye binA una donoM ko ekameka karake khAtA hai, usI prakAra tU bhI jar3a aura cetana kA viveka kiye binA donoM kA ekarUpa anubhava karatA hai - use aba tU chor3a aura parama viveka se bhedajJAna karake apane caitanyasvarUpa AtmA ko jar3a se aura vikAra se atyanta bhinna jAna ! yahA~ 'he durAtmA!' - aisA kahA, usakA artha yaha hai ki are bhAI ! caitanyasvarUpa se cyuta hokara jar3asvarUpa ko apanA mAnanerUpa jo mithyAtvabhAva hai, vaha durAtmapanA hai; use tU chor3a, aura 'maiM sadaiva caitanyasvarUpa upayogamaya AtmA hU~' - aisA samajhakara tU pavitrAtmA bn| isa prakAra yahA~ durAtmapanA chor3akara pavitrAtmapanA pragaTa karane kI preraNA kI hai| (5) zrI sarvajJa bhagavAna kI sAkSI dekara AcAryadeva kahate haiM ki - are jIva ! sarvajJa bhagavAna ne to jIva ko nitya upayogasvabhAvarUpa -- dekhA hai| sunanevAlA ziSya, vyavahAra se to sarvajJa bhagavAna ko mAnanevAlA hai; isalie AcAryadeva use sarvajJa kI sAkSI dekara samajhAte haiM ki he bhAI! apane sarvajJa bhagavAna, samasta vizva ko Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [11 pratyakSa jAnanevAle haiN| una sarvajJa bhagavAna ke jJAna se to aisA prasiddha kiyA gayA hai ki jIvadravya sadaiva upayogamaya hai aura zarIrAdika to acetana haiN| yadi tU aisA kahatA hai ki 'zarIrAdi pudgaladravya mere haiM' - to he bhAI! sarvajJa bhagavAna ne sadaiva cetanarUpa dekhA hai-aisA jIvadravya, acetana kahA~ se gayA ki jisase tU pudgaladravya ko apanA mAnatA hai ? ___ jisa prakAra prakAza aura andhakAra meM ekatA nahIM hai, kintu atyanta bhinnatA hai; usI prakAra caitanyasvarUpa AtmA aura jar3a meM ekatA nahIM hai, kintu atyanta bhinnatva hai| jisa prakAra jar3a ke sAtha AtmA ko ekatA nahIM hai, usI prakAra rAgAdika ke sAtha bhI caitanyasvarUpa kI ekatA nahIM hai; caitanyasvarUpa to rAga se bhI bhinna hai| caitanya aura rAga kI ekamekatA nahIM huI hai| isalie he ziSya! tU apane AtmA ko zarIra aura rAga se bhinna caitanyasvarUpa jAna! caitanyasvarUpa AtmA eka hI terA svadravya hai - aisA tU anubhava kara!! jinakA jJAna sarva prakAra se zuddha hai - aise sarvajJa bhagavAna ne apane divyajJAna meM aisA dekhA hai ki AtmA sadaiva upayogasvarUpa hai| jo jIva isase viparIta mAnyatA ho, usane vAstava meM sarvajJa bhagavAna ko nahIM pahicAnA hai| yadi sarvajJa bhagavAna ke jJAna kA nirNaya kare to AtmA sadaiva upayogasvarUpa hai - aisA nirNaya bhI hotA hI hai| sarvajJa bhagavAna ke AtmA meM paripUrNa jJAna hai aura rAga kiMcit bhI nahIM hai, isalie usakA nirNaya karane se jJAna aura rAga kI bhinnatA kA nirNaya hotA ho jAtA hai| isa prakAra he bhAI! tere Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 12] [samyagdarzana : bhAga-4 caitanyasvarUpa AtmA ko rAga se bhI bhinnatA hai, taba phira zarIrAdi mUrtadravyoM ke sAtha to ekatA kahA~ se ho sakatI hai ? isalie usa ekatva kA bhrama chor3akara 'maiM caitanya hI hU~' - aisA tU anubhava kr| (6) jisa prakAra pitA do hisse karake putra ko samajhAtA hai ki dekha bhAI ! yaha terA hissA; apanA bhAga lekara tU santuSTa ho; usI prakAra yahA~ jIvadravya aura pudgaladravya - aise do hisse karake AcAryadeva samajhAte haiM ki dekha bhAI! caitanyadravya nitya upayogasvabhAvarUpa hai, vaha terA hissA hai, aura 'nitya upayogasvabhAva' ke atirikta anya pudgaladravya kA hissA hai| he jIva! aba tU apanA hissA lekara santuSTa ho / upayogasvabhAva / jJAyakabhAva ke atirikta anya saba meM se Atmabuddhi chor3akara isa eka jJAyakabhAva kA hI apane svabhAvarUpa anubhava kara.. usI meM ekAgra ho| (7) jisa prakAra namaka meM se pAnI ho jAtA hai aura pAnI se namaka ho jAtA hai; usI prakAra jIva kabhI pudgalarUpa nahIM hotA aura pudgala kabhI jIvarUpa nahIM hotaa| isalie namaka ke pAnI kI bhA~ti jIva-ajIva kI ekatA nahIM hai, kintu prakAza aura andhakAra kI bhA~ti jIva-ajIva kI bhinnatA hai| jaise prakAza aura andhakAra ko kabhI ekatva nahIM hai; usI prakAra cetana aura jar3a ko kabhI ekatva nahIM hai| jIva to caitanyaprakAzamaya hai aura pudgala to jar3a - andha hai; unake atyanta bhinnatA hai| __yahA~ 'namaka kA pAnI'-aisA dRSTAnta dekara AcAryadeva kahate haiM ki he jIva! jisa prakAra namaka galakara pAnIrUpa ho jAtA hai; Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [13 usI prakAra terI pariNati ajIva ko apanA mAnakara usa ora unmukha hone para bhI, usa ajIva ke sAtha to ekAkAra - ekameka nahIM ho sakatI; isalie usa ajIva se apanI pariNati ko antara meM upayogasvarUpa jIvadravya kI ora unmukha kare to vahA~ vaha ekAkAra hotI hai; isalie vahI terA svarUpa hai - aisA tU jaan| terI pariNati para ke sAtha to ekarUpa nahIM ho sakatI; tere upayogasvarUpa jIvadravya meM hI vaha ekAkAra hotI hai, isalie 'yaha upayogasvarUpa jIvadravya hI maiM hU~' - isa prakAra eka upayogasvarUpa jIvadravya kA hI svadravyarUpa anubhava karake, usI meM apanI pariNati ko ekAkAra kara aura paradravya ko apanA mAnanerUpa moha ko aba to tU chor3a re chor3a! (8) deha, vaha maiM hU~; deha kI kriyA merI hai - aisA jo ajJAnI mAnatA hai, usase AcAryadeva kahate haiM ki are mUr3ha ! jIva to upayogasvarUpa hai aura zarIrAdi pudgala to jar3asvarUpa haiM; upayogasvarUpa jIva aura jar3asvarUpa pudgala kA ekatva kabhI nahIM ho sktaa| tU kahatA hai ki caitanyamaya jIva 'maiM' hU~ aura zarIrAdi ajIva bhI 'maiM' hU~ - isa prakAra caitanya aura jar3a donoM dravyarUpa se tU apane ko mAnatA hai, kintu bhAI re! tU eka, jIva aura ajIva - aise donoM dravyoM meM kisa prakAra raha sakatA hai ? tU to sadaiva apane upayogasvarUpa meM vidyamAna hai; pudgala to jar3a hai, usameM tU vidyamAna nahIM hai| isalie akele caitanyamaya svadravya kA tU apanerUpa anubhava kara, usI meM 'maiM' pane kI dRr3ha pratIta kara aura usase bhinna anya samasta padArthoM meM se maiM-panA chor3a de| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 4 (9) aho! maiM to eka caitanyamaya jIvatattva hU~; maiM ajIva meM kaise vyApta ho sakatA hU~? maiM to apane upayogasvarUpa meM hI hU~ aura para to para meM hI hai| maiM kabhI apane upayogasvarUpa ko chor3akara pararUpa huA hI nahIM hU~ - aisA zrIguru ne tujhe samajhAyA, isalie 'he bhavya ! maiM svayaM apane upayogasvabhAva meM hI hU~' - aisA jAnakara, prasanna hokara sAvadhAna ho aura antarmukha hokara apane caitanyasvarUpa kA anubhava kara ! usake atIndriya Ananda kA upabhoga kara ! hamane to tujhe terA caitanyasvarUpa dehAdi sarva se pRthak aura svayaM tujha se hI paripUrNa sadA upayogamaya batalAyA hai, use jAnakara tU prasanna ho, sAvadhAna ho aura usakA anubhava kara, usameM tujhe AtmA ke apUrva Ananda kA svasaMvedana hogA / (10) isa prakAra AcAryadeva ne caitanyasvarUpa meM prasannatA, sAvadhAnI aura anubhava karane ko khaa| zrIguru ke aise kalyANakArI upadeza ko jhelanevAlA ziSya, vinaya aura bahumAnapUrvaka kahatA hai ki he prabho ! anAdi kAla se maiM apane caitanyatattva ko bhUlakara vikAra aura para meM apanatva mAnakara, kartRtvabuddhirUpa mUrkhatA se Akula-vyAkula ho rahA thA, aba Apane hI parama karuNA karake bArambAra mujhe pratibodha diyA aura para se atyanta bhinna caitanyasvarUpa se paripUrNa merA svadravya samajhAkara mujhe nihAla kiyA / aho ! aisA parama mahimAvanta apanA svadravya samajhane se mujhe prasannatA hotI hai / para meM ekAkAra huI Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [15 ekatvabuddhi dUra hokara aba caitanyasvarUpa meM sAvadhAnI hotI hai; merA utsAha nijasvarUpa kI ora DhalatA hai aura maiM, apanA nitya upayogasvarUpa se atIndriyajJAnAndasvabhAva kA anubhava karatA huuN| aba, rAgAdibhAva yA paradravya mere svarUpa meM ekamekarUpa se kiJcit bhAsita nahIM hote| aho nAtha! Apane divya mantroM dvArA hamArI mohamUrchA dUra karake hameM sajIvana kiyA...... ___- isa prakAra, samajhanevAlA ziSya atyanta vinaya aura bahumAnapUrvaka zrIguru ke upakAra kI prasiddhi karatA hai| (11) AcAryadeva ne anekAneka prakAra se jIva-ajIva kA bhinnatva batalAyA aura ajIva se bhinna zuddha caitanyasvarUpa AtmA kI samajha pradAnakara prasannatApUrvaka sAvadhAnI se usakA anubhava karane ko kahA; koI jIva itane se bhI jAgRta na ho to use ati ugra preraNA karake AcAryadeva 23 veM kalaza meM kahate haiM ki - are bhAI! tU marakara bhI caitanyamUrti AtmA kA anubhava kr| AcAryadeva komala sambodhana se kahate haiM ki bhAI! zarIrAdika mUrtadravyoM se bhinna aise apane caitanyasvarUpa AtmA kA tU kisI bhI prakAra mahAprayatna karake anubhava kara, jisase para ke sAtha ekatva kA terA moha chUTa jaae| - AtmA kA anubhava karane kI preraNAvAlA vaha lekha aba Apa AgAmI pRSTha meM pddh'eNge| AtmakalyANa ke liye lAlAyita jijJAsuoM ko vaha lekha par3hane se aisA lagegA ki aho! mahA upakArI santoM ke atirikta AtmakalyANa kI aisI vAtsalyayukta adbhuta preraNA kauna de! . Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 4 AtmakalyANa kI adbhuta preraNA AtmakalyANa ke liye lAlAyita jijJAsuoM ko yaha lekha par3hane se aisA lagegA ki aho ! mahA upakArI santoM ke atirikta AtmA ke kalyANa kI aisI vAtsalya bharI adbhuta preraNA kauna de ? are jIva! caitanya ke anubhavarahita jIvana tujhe kaise rucatA hai ? he jIva ! aba to tU jAgRta ho... jAgRta hokara hamane tujhe terA caitanyasvarUpa batalAyA hai, usakA anubhava karane ke liye udyamI ho, moha kI mUrcchA meM aba eka kSaNa bhI na ga~vA / caitanya kA jIvana prApta karane ke liye eka bAra to sampUrNa jagat se pRthak par3akara antara meM tere caitanyavilAsa ko dekha ! aisA karane se tujhe sarva kalyANa kI prApti hogI / he bhAI! he vatsa ! aba tujhe isa jIvana meM yahI karane yogya hai... tere AtmakArya ko tU zIghratA se kara / (1) jisa jIva ko caitanyasvarUpa AtmA kA patA nahIM aura ajJAnabhAva se jar3a ke sAtha tathA vikAra ke sAtha ekamekapanA mAna rahA hai, use AcAryadeva ne samajhAyA ki he bhAI! terA AtmA to sadA hI caitanyasvarUpa hai; terA caitanyasvarUpa AtmA jar3a ke sAtha kabhI ekameka nahIM ho gayA hai, isalie he jIva ! aba tU jar3a ke sAtha ekamekapane kI mAnyatA ko chor3a aura tere caitanyasvarUpa AtmA ko dekh| jar3a se bhinna terA caitanyatattva hamane tujhe batalAyA hai / use jAnakara aba tU prasanna ho... sAvadhAna ho / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [17 aise aneka prakAra se AcAryadeva ne samajhAyA tathApi itane se bhI koI jIva na samajhe to phira se use preraNA karate hue AcAryadeva 23 veM kalaza meM kahate haiM ki re bhAI! tU kisI bhI prakAra se mahA kaSTa se athavA marakara bhI tattva kA kautuhalI ho, caitanya tattva ko dekhane ke liye mahA prayatna kr| ina zarIrAdi mUrta dravyoM kA do ghar3I par3osI hokara, unase bhinna aise tere AtmA kA anubhava kr| tere AtmA kA caitanyavilAsa samasta paradravyoM se bhinna hai, use dekhate hI samasta paradravyoM ke sAtha ekatva kA terA moha chUTa jaayegaa| (2 yahA~ marakara bhI caitanyamUrti AtmA kA anubhava kara-aisA kahakara usa kArya kI parama mahattA batalAyI hai| he bhAI! tere sarva prayatna ko tU isa ora jhukaa| eka Atma-anubhava ke atirikta jagat ke dUsare sabhI kArya karane meM mAno ki merI mRtyu huI ho-aise unase udAsIna hokara, isa caitanyasvarUpa AtmA kA anubhava karane ke liye hI udyamI ho... sarva prakAra ke udyama dvArA antara meM jhukakara tere AtmA ko para se bhinna dekh| (3) are jIva! caitanyatattva ke anubhavarahita jIvana tujhe kaise rucatA hai? AtmA ke bhAnarahita jIvoM kA jIvana hameM to murde jaisA lagatA hai| jahA~ caitanya kI jAgRti nahIM, are ! svayaM kauna hai ? isakA patA hI nahIM, use vaha jIvana kaise kahalAye? he jIva! aba to tU jAgRta ho... jAgRta hokara, hamane tujhe terA caitanyasvarUpa batalAyA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 18] [samyagdarzana : bhAga-4 hai, usakA anubhava karane ke liye udyamI ho, moha kI mUrchA meM aba eka kSaNa bhI na gNvaa| caitanya kA jIvana prApta karane ke liye eka bAra to sampUrNa jagat se pRthak par3akara antara meM tere caitanyavilAsa ko dekha - aisA karane se terA anAdi kA moha chUTakara tujhe apUrva kalyANa kI prApti hogii| he bhAI! he vatsa! aba tujhe isa jIvana meM yahI karaneyogya hai| tujhe kaThina lagatA ho aura ghabarAhaTa hotI ho to hama tujhe kahate haiM ki he bhAI! yaha kaThina nahIM, parantu prayatna se sarala hai; mAtra eka bAra tU jagata ke samasta paradravyoM se bhinna par3akara unakA par3osI ho jA, aura jagat se bhinna caitanyatattva ko dekhane ke liye kautUhala karake antara meM usakA udyama kara - aisA karane se tujhe antara meM Anandasahita caitanya kA anubhava hogA aura terI ulajhana miTa jaayegii| (4) para meM kucha nayI bAta Ave, vahA~ use jAnane kA kaisA kautUhala karatA hai! to anAdi kAla se nahIM jAnA huA aisA parama mahimAvanta caitanyatattva, use jAnane ke liye kautUhala kyoM nahIM karatA? AtmA kaisA hai? - yaha jAnane kA eka bAra to kautUhala kr| jagat kI darakAra chor3akara AtmA ko jAnane kI darakAra kr| are jIva! jagat kA nayA-nayA jAnane meM utsAha aura caitanyatattva ko jAnane meM bedarakArI-yaha tujhe nahIM shobhtaa| isalie caitanya ko jAnane kI vismayatA lA aura duniyA kI darakAra chodd'| duniyA tujhe mUrkha kahegI, aneka prakAra kI pratikUlatA karegI, parantu una sabakI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [19 upekSA karake antara meM caitanyabhagavAna kaisA hai, use dekhane kA eka hI lakSya rkhnaa| yadi duniyA kI anukUlatA-pratikUlatA meM rukegA to caitanya bhagavAna ko tU dekha nahIM skegaa| isalie duniyA kI darakAra chor3akara.... akelA par3akara... antara meM apane caitanya bhagavAna ko dekhane kA tU udyama kr| (5) AcAryadeva atyanta komalatA se preraNA pradAna karate haiM ki he bandhu! anAdi kAla se tU isa caurAsI ke kue~ meM par3A hai, usameM se zIghra bAhara nikalane ke liye marakara bhI tU tattva kA kautUhalI ho| yahA~ marakara bhI' tattva kA kautUhalI hone kA kahA, usameM parAkASThA kI bAta kI hai / mRtyu taka ke utkRSTa prasaGga ko lakSya meM lekara tU AtmA ko dekhane kA kautUhalI ho| maraNa prasaGga bhale Ave nahIM parantu tU itanI utkRSTa hada ko lakSya meM lekara caitanya ko dekhane kA udyama kara / marakara bhI arthAt deha jAtI ho to bhale jAye parantu mujhe to AtmA kA anubhava karanA hai - aise bhAva se udyama kr| 'marakara' aisA kahA usameM vAstava meM to dehadRSTi chor3ane ko kahA hai; marane para to deha chUTatI hai parantu he bhAI! tU AtmA ko dekhane ke liye jIte jI deha kI dRSTi chor3a de... deha vaha maiM'-aisI mAnyatA chor3a de| (6) caitanyatattva ko dekhane ke liye kautUhala karane ko kahA, vaha ziSya kI caitanya ko dekhane ke liye chaTapaTAhaTa aura ugratA batalAtA hai| he bhAI! tU pramAda chor3akara ugra prayatna dvArA caitanyatattva ko dekh| jaise sarkasa ityAdi ke naye-naye prasaGga dekhane meM kautUhala hai, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 20] [samyagdarzana : bhAga-4 isalie vahA~ eka najara se dekhatA rahatA hai, vahA~ nIMda nahIM AtI, pramAda nahIM krtaa| usI prakAra he bhAI! zarIrAdika se bhinna aise caitanyatattva ko dekhane ke liye jagata kI pratikUlatA kA lakSya chor3akara antara meM kautUhala kara, pUrva meM kabhI nahIM dekhe hue aise parama caitanya bhagavAna ko dekhane ke liye utkaNThA kr| pramAda chor3akara usameM utsAha kr| (7) jise caitanyatattva ke anubhava kI utkaNThA lagI ho vaha jIva, jagat kI mRtyu taka kI pratikUlatA ko bhI ginatA nahIM hai| sAmane pratikUlatArUpa se maraNa taka kI bAta lI hai aura yahA~ caitanya ko dekhane ke liye chaTapaTAhaTa-kautUhala kI bAta lI hai| isa prakAra pArasparika utkRSTa bAta lI hai| caitanyatattva ko dekhane ke liye sAmane zarIra jAne taka kI pratikUlatA lakSya meM lekara usakI darakAra jisane chor3I, vaha jIva, saMyoga kI dRSTi chor3akara antara ke caitanyasvabhAva meM jhuke binA nahIM rhegaa| asaMyogI caitanyatattva kA anubhava karane kI jise kAmanA hai, vaha jIva bAhara meM zarIra ke viyoga taka kI pratikUlatA Ave to bhI ulajhatA nhiiN| yahA~ yaha bAta bhI samajha lenA ki caitanya ke anubhava kA AkAMkSI jIva jaise jagat kI pratikUlatA ko ginatA nahIM, vaise jagat kI anukUlatA meM vaha utsAha bhI nahIM karatA tathA bAhara ke jAnapane meM santoSa mAnakara vaha aTaka nahIM jaataa| antara meM eka caitanyatattva kI hI mahimA usake hRdaya meM basatI hai, isake atirikta anya sabhI kI mahimA usake hRdaya meM se chUTa gayI hotI hai| isalie caitanya kI ___Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [21 mahimA ke jora se vaha jIva, saMyoga kA aura vikAra kA lakSya chor3akara unase bhinna caitanyatattva kA anubhava kiye binA nahIM rhegaa| (8) akhaNDa caitanyasAmarthya ko cUkakara jisane alpajJatA meM aura vikAra meM ekatvapane kI buddhi hai, use saMyoga meM bhI ekatvapane kI buddhi par3I hI hai; saMyoga meM ekapane kI buddhi ke binA alpajJatA meM yA vikAra meM ekapane kI buddhi nahIM hotii| yadi saMyoga meM se ekatvabuddhi vAstava meM chUTI ho to saMyogarahita svabhAva meM ekatvabuddhi huI honA caahie| yahA~ AcAryadeva apratibuddha ziSya ko samajhAte haiM-he jIva! anAdi se tere bhinna caitanyatattva ko cUkakara, bAhya meM zarIrAdi parapadArthoM ke sAtha ekapane kI mAnyatA se tUne hI moha khar3A kiyA thA, aba dehAdika se bhinna caitanyatattva kI pahacAna karate hI terA vaha moha miTa jAyegA; isalie sarva prakAra se tU usakA udyama kr| (9) __ AcAryadeva kahate haiM ki he ziSya! marakara bhI tU tattva kA kautUhalI ho| dekho! ziSya meM bahuta pAtratA aura taiyArI hai; isalie marakara bhI tattva kA kautUhalI hone kI yaha bAta sunane ke liye vaha khar3A hai| antara meM samajhakara AtmA kA anubhava karane kI use bhAvanA hai, dhagaza hai, isalie jijJAsA se sunatA hai| use svayaM ko bhI antara meM itanA to bhAsita ho gayA hai ki AcArya bhagavAna mujhe 'marakara bhI AtmA kA anubhava karane kA' kahate haiM to avazya mujhe mere caitanya kA anubhava karanA, yahI merA kartavya hai - aisA ziSya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 22] [ samyagdarzana : bhAga-4 antara meM apUrva prayatna dvArA alpa kAla meM bhI caitanyatattva kA anubhava avazya karegA / (10) jise antara meM caitanyatattva jAnane kA kautUhala jAgRta huA hai aura usake liye zarIra kA nAza hone taka kI pratikUlatA ko bhI sahana karane ke liye taiyAra huA, vaha jIva apane prayatna dvArA caitanya meM Dhale binA nahIM rhegaa| zarIra ko vyaya karake bhI mujhe AtmA ko dekhanA hai-- aisA lakSya meM liyA, usameM yaha bAta A hI gayI hai ki maiM zarIra se bhinna hU~, mujhe zarIrAdi paravastu ke binA bhI calatA hai / zarIra chor3akara bhI caitanyatattva kA anubhava karane ke liye jo taiyAra huA, use zarIra meM apanepane kI buddhi to sahaja Tala jAtI hai| zarIra jAne para bhI mujhe mere AtmA kA anubhava raha jAyegA, aisA bhinna tattva kA lakSya use ho gayA hai| he jIva ! terA AtmA caitanyasvarUpa hai, vaha saMsArarahita hai| aise saMsArarahita caitanyatattva kA anubhava karane ke liye sampUrNa saMsAra -pakSa kI darakAra chor3akara, tU caitanya kI ora Dhala; aisA karane se sampUrNa saMsAra se bhinna aise tere parama caitanyatattva kA tujhe anubhava hogA aura terA parama kalyANa hogA / isa prakAra AcAryadeva ne AtmakalyANa kI adbhuta preraNA kI hai| aho! mahA upakArI santoM ke alAvA AtmakalyANa kI aisI vAtsalyayukta adbhuta preraNA kauna de ! * Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com he jIva ! tere Atmahita ke liye tU zIghratA se sAvadhAna ho [ 23 yaha zarIra - jhoMpar3A vRddhatA - rogAgni se zIghra jala jAyegA aura indriyA~ balahIna hogI, zIghra nija hita ko sAdha le| eka deza se pravAsa karake dUsare uttama deza meM jAnA ho to zIghra pravAsa karake vahA~ zIghratA se kaise pahu~cA jAyegA, usakA vicAra karatA hai; to isa deharUpI paradeza ko chor3akara caitanyadhAmarUpI apane uttama svadeza meM tujhe jAnA hai to usameM zIghratA se kaise pahu~cA jAye aura Atmahita zIghratA se kaise sadhe ? isake lie he jIva ! tU udyamI ho / anyatra kahIM ruka nahIM / AhA! atIndriya mahAna padArtha AtmA, Ananda se bharapUra, usake acintya cetana nidhAna jisane apane meM dekhe haiM aura aise AtmA ko jo sadA cintavana karatA hai, vaha jagata kI bAhya jar3a Rddhi meM mohita kaise hogA ? caitanya kI Ananda Rddhi ke anubhavasukha ke samakSa devaloka ke divya bhoga bhI sarvathA ni:ssAra haiM, unameM AtmA kA sukha kiMcita nahIM hai / jise AtmA kA bhAna nahIM, aise jar3abuddhi loga hI usa bAhya vaibhava meM sukha mAnakara ajJAna se duHkhI hote haiM / santa kahate haiM-bhAI ! tere acintya nidhAna ko tujhameM dekha... zIghra dekha / are ! isa manuSyajIvana kA alpa kAla, usameM tere AtmA ke sukha kA tU anubhava kara le, yaha kSaNabhaMgura zarIra to karor3oM rogoM kA dhAma hai; usameM bur3hApA Ave, roga ho, indriyA~ kAma na kareM aisI Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 24] [samyagdarzana : bhAga-4 dazA Ave, usase pUrva tU AtmA kA hita kara le; zarIra kI javAnI ke bharose ruka nahIM; unase atyanta virakta hokara, bhinna AtmA ko lakSyagata karake, tU zIghratA se tere AtmA kA hita kr| dUsare saba kAma eka ora chor3akara, AtmA ke hita kI zIghratA kara / zarIra kahIM hita kA sAdhana nahIM parantu zarIra kA lakSya chor3akara AtmA ke hita meM tU abhI se hI sAvadhAna ho--aisA upadeza hai| __ zarIra meM roga, bur3hApA hove, usase kahIM AtmA kA hita nahIM sAdhA jA sakatA-aisA nahIM hai parantu zarIra ke prati hI jisakI dRSTi hai, vaha zarIra kI zithilatA hone para dharma ko kahA~ se sAdhegA? use pariNAma meM AkulatA hue binA nahIM rhegii| isalie kahate haiM ki he jIva! pahale se hI deha se bhinna tere AtmA ko lakSyagata karake usake cintana kA abhyAsa kara... isase roga yA vRddhAvasthA ke samaya bhI Atmahita meM tujhe koI bAdhA nahIM aave| pahale se hI bhedajJAna kA abhyAsa kiyA hogA to sahI avasara para vaha kAma aayegaa| bAkI yaha zarIra to ghAsa kI jhopar3I jaisA hai| kAlarUpI agni dvArA bhasma ho jAne meM ise dera nahIM lagegI; isalie kAla tere jIvana ko grAsa banA le, usase pahale deha se bhinna AtmA ko sAdha le| sukha kA ullAsa are jIva! tU pramoda kara... vizvAsa kara... ki AtmA svayaM, svayameva sukharUpa hai| tere sukha ke liye jagata ke kisI padArtha kI apekSA nahIM hai| svasanmukha hone para AtmA svayaM apane atIndriya Ananda meM lahara karatA hai aura mokSasukha kA sudhApAna karatA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com samyagdarzana ke liye arihantadeva ko pahicAno [ 25 arihantadeva arthAt zuddha AtmA; jisameM deha nahIM, jisameM rAga nahIM, jisameM apUrNatA nahIM - aise zuddha caitanyasvarUpa AtmA, vaha arihanta hai; unheM pahacAnane se deha se bhinna, rAga se bhinna paripUrNa zuddha AtmA avazya pahicAnA jAtA hai, arthAt samyagdarzana hotA hai aura tabhI se saccA jainatva hotA hai / isalie he jIvo! tuma arihantadeva ko pahicAno / yahA~ zrIguru unakI pahacAna karAte haiM 1 I zrI arihanta bhagavAna ko namaskAra ho // arihanta bhagavAna apane iSTadeva haiM, isalie unakA svarUpa bhalIbhA~ti pahacAnanA cAhie / // arihanta bhagavAna kA svarUpa bhalIbhA~ti pahacAnane se AtmA kA saccA svarUpa pahicAnA jAtA hai, kyoMki apane AtmA kA svarUpa bhI vAstava meM arihanta bhagavAna jaisA hI hai / anAdi kAla se AtmA meM jo mithyAtvabhAva hai, vaha adharma hai| isa AtmA kA svabhAva, arihanta bhagavAna jaisA hI, puNya-pApa se rahita hai| use cUkakara, puNya-pApa ko hI apanA svarUpa mAnanA, vaha mithyAtva hai / usa mithyAtva kA nAza kaise ho aura samyaktva kaise pragaTa ho ? usakA upAya kahate haiM / - jo koI jIva, arihanta bhagavAna ke AtmA ke dravya Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 26] [samyagdarzana : bhAga-4 -guNa-paryAya ko bhalIbhA~ti jAnatA hai, vaha jIva vAstava meM apane AtmA ko jAnatA hai aura usakA mithyAtvarUpa bhrama avazya nAza ko prApta hotA hai aura zuddha samyaktva pragaTa hotA hai-anAdi ke adharma kA nAza karake apUrva dharma pragaTa karane kA yaha upAya hai| Is nizcaya se arihanta bhagavAna kA aura isa AtmA kA svabhAva samAna hai, usa svabhAva ko jAnane se samyagdarzana hotA hai, vaha apUrva dharma hai| samyagdarzana ke binA tIna kAla meM dharma nahIM hotaa| ____IS jo jIva, arihanta bhagavAna kA svarUpa pahacAnatA hai, vaha jIva, svabhAva ke A~gana meM AyA hai; jo jIva, arihanta bhagavAna ko nahIM pahacAnatA aura zarIra kI kriyA se yA rAga se dharma mAnatA hai, vaha to svabhAva ke A~gana meM bhI nahIM AyA hai| ___ arihanta bhagavAna jaise apane AtmA meM dravya-guNaparyAya ko jo jIva nahIM jAnatA, vahI rAgAdi ko aura zarIrAdi kI kriyA ko apanA svarUpa mAnatA hai parantu jo jIva, arihanta bhagavAna jaise apane AtmA ko pahacAnatA hai, use bhedajJAna ho jAtA hai, arthAt vaha rAgAdi ko apanA vAstavika svarUpa nahIM mAnatA tathA zarIrAdi kI kriyA ko apanI nahIM maantaa| rAgarahita caitanyabhAva se usakA antara pariNamana ho jAtA hai| ___ tIna loka ke nAtha tIrthaGkara bhagavAna kahate haiM ki 'merA aura terA AtmA eka hI jAti kA hai, donoM kI eka hI jAti hai| jaisA merA svabhAva hai, vaisA terA svabhAva hai| hamako kevalajJAnadazA pragaTa huI, vaha bAhara se nahIM pragaTa huI, kintu AtmA meM zakti hai, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [27 usameM se hI pragaTa huI hai; tere AtmA meM bhI hamAre jaisI hI paripUrNa zakti hai / he jIva! tere AtmA kI zakti ko pahacAna to terA moha nAza hue binA nahIM rhegaa|' IS jaise mora ke aNDe meM sAr3he tIna hAtha kA raGga-biraGgA mora hone kA svabhAva par3A hai, isalie usameM se mora hotA hai; isI prakAra AtmA meM Anandamaya kevalajJAna kalA pragaTa hone kI zakti hai, usameM se kevalajJAna khilatA hai-jo aisI antarazakti kI pratIti kare, use samyagdarzana hokara alpa kAla meM kevalajJAna kalA khila jAtI hai| -parantuIT isa choTe aNDe meM bar3A raGga-biraGgI mora kaise hogA? - aisI zaGkA karake yadi aNDe ko jhaMjhor3e to usakA rasa sUkha jAtA hai aura mora nahIM hotA; isI prakAra jo jIva, AtmA ke svabhAva -sAmarthya kA vizvAsa kare nahIM aura abhI AtmA bhagavAna jaisA kaise hogA?'-aise svabhAva meM zaGkA kare to use samyagdarzana nahIM hotA aura moha nahIM ttltaa| ___ mora ke choTe-se aNDe meM mora hone kA svabhAva hai, vaha sparza-rasa ityAdi indriyoM se nahIM dikhatA parantu jJAna dvArA hI khyAla meM AtA hai| isI prakAra AtmA meM kevalajJAna hone kA jo svabhAva hai, vaha indriyoM dvArA, mana dvArA yA rAga dvArA bhI jJAta nahIM hotA parantu una indriya ityAdi kA avalambana chor3akara svabhAva-sanmukha jhuke hue atIndriyajJAna se hI vaha jJAta hotA hai| IS jaise diyAsalAI ke ToMpa meM agni hone kI sAmarthya hai, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 28] [ samyagdarzana : bhAga-4 vaise caitanyamUrti AtmA meM kevalajJAnajyoti pragaTa hone kI sAmarthya hai| jaise diyAsalAI meM agni hone kI sAmarthya hai, vaha A~kha se nahIM dikhatI parantu jJAna se hI jJAta hotI hai, vaise AtmA meM kevalajJAna hone kI svabhAvasAmarthya hai, vaha bhI atIndriyajJAna dvArA hI jJAta hotI hai| apane aise svabhAvasAmarthya kI pratIti aura anubhava kare to samyagdarzanarUpa pahalA dharma hotA hai| aise svabhAva -sAmarthya kI pratIti ke binA cAhe jitane zAstra par3ha jAye, vrata-upavAsa kare, pratimA le, pUjA - bhakti kare yA dravyaliMgI muni ho - cAhe jitanA kare, tathApi use dharma nahIM aura yaha karate-karate dharma hotA nahIM / samyagdarzana pragaTa karane ke liye yaha alaukika adhikAra hai; yaha adhikAra samajhakara yAda rakhane jaisA hai aura andara manthana karake AtmA meM pariNamana karAne jaisA hai / apane antarasvabhAva meM ekAgratA se hI samyagdarzana aura samyakacAritra pragaTa hote haiN| T jisane arihanta bhagavAna jaise apane AtmA ko mana dvArA jAna liyA, vaha jIva, svabhAva ke A~gana meM AyA hai parantu A~gana meM Ane ke bAda aba andara utarakara svabhAva kA anubhava karane meM ananta apUrva puruSArtha hai / jaise bar3e rAjA-mahArAjA ke mahala ke A~gana meM Ane ke bAda phira sIdhA rAjA ke pAsa jAne ke liye himmata cAhie; usI prakAra caitanya bhagavAna ke A~gana meM Ane ke bAda andara Dhalakara caitanyasvabhAva kA anubhava karane meM ananta puruSArtha hai; jo jIva vaisA apUrva puruSArtha kare, use hI bhagavAna AtmA kA sAkSAtkAra Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [29 hotA hai-use hI samyagdarzana hotA hai| jo jIva, zubhavikalpa meM aTaka jAte haiM, unheM caitanya bhagavAna kA sAkSAtkAra nahIM hotAparantu yahA~ A~gana meM aTakane kI bAta hI nahIM hai; jo jIva A~gana meM AyA, vaha antara meM jAkara anubhava kare hI-aisI apratihatapane kI hI yahA~ bAta hai| ___ samyagdarzana ke binA dharma nahIM hotA; isalie yahA~ pahale hI samyagdarzana kI vidhi batAyI hai| samyagdarzana kI vidhi meM puNya yA pApa nhiiN| upayoga ko antarmukha karake trikAlI caitanyadravya meM ekAgra karanA, vahI samyagdarzana kI vidhi hai| ____ dekho bhAI! yahI AtmA ke hita kI bAta hai| yaha samajha, pUrva meM ananta kAla meM eka sekeNDa bhI nahIM kI hai; jo aisI samajha kare, use bhava kA nAza hue binA nahIM rhtaa| ___IS AtmA kA yathArtha svarUpa samajhane ke atirikta, bhale lAkhoM aura karor3oM rupaye ekatrita ho to bhI usameM AtmA ko kyA lAbha? AtmA kA lakSya kiye binA, AtmA ke anubhava kI mUlyavAna ghar3I kA lAbha nahIM miltaa| ___ jisane AtmA kA yathArtha nirNaya kiyA, phira use AhArAdi ho aura puNya-pApa ke amuka pariNAma bhI hote hoM, tathApi AtmA kA lakSya nahIM chUTatA-AtmA kA jo nirNaya kiyA hai, vaha kisI prasaGga meM nahIM chuutttaa| prathama aisA nirNaya karanA, vahI karaneyogya hai| ___ svayaM saccA samajhe, vahA~ mithyAmAnyatA svayameva Tala jAtI hai| jisane AtmasvabhAva ko jAnA, use mithyAmAnyatA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 30] [samyagdarzana : bhAga-4 Tala hI gyii| saccA samajhe, use viparIta mAnyatA bhI raheaisA nahIM hotaa| ___ he jIva! arihanta bhagavAna jaise tere AtmA ko tU jAnaaisA kahA, usameM itanA to A gayA ki pAtra jIva ko arihantadeva ke atirikta sarva kudevAdi kI mAnyatA to chUTa hI gayI hai| - arihanta bhagavAna ke dravya-guNa-paryAya ko jAnakara vahIM aTakatA nahIM parantu apane AtmA kI ora DhalatA hai| ___ - dravya-guNa aura paryAya se paripUrNa merA svarUpa hai; rAga-dveSa merA svarUpa nahIM-aisA nirNaya karake, phira paryAya kA lakSya chor3akara aura guNabheda kA bhI lakSya chor3akara, cinmAtra AtmA ko lakSya meM letA hai| isa prakAra akele cinmAtra AtmA kA anubhava karate hI samyagdarzana hotA hai aura moha Tala jAtA hai| ____ bhagavAna ke darzana aura bhagavAna kA sAkSAtkAra kaise ho?-usakI yaha bAta hai| bhagavAna kaise haiM, vaha pahacAne aura maiM bhI aisA hI bhagavAna hU~-'jina so hI hai AtmA'aisA pahacAnakara usI meM lakSya ko ekAgra karane se nirvikalpa Ananda kA anubhava hotA hai, vahI bhagavAna kA darzana hai, vahI AtmasAkSAtkAra athavA paramAtmA kA sAkSAtkAra hai| AtmA so paramAtmA' isalie AtmA kA darzana hI paramAtmA kA darzana hai, vahI svAnubhava hai, vahI bodhisamAdhi hai, vahI samyagdarzana aura samyagjJAna hai| isake atirikta bhagavAna meM aura apane AtmA meM jo kiJcit bhI antara paramArtha se mAnatA hai, use bhagavAna kA sAkSAtkAra, bhagavAna se bheMTa yA bhagavAna ke darzana nahIM hote| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [31 IT AtmA ko pahacAnakara, usakA samyagdarzana karanA, vaha isa manuSya jIvana kI saphalatA hai| AtmA kI pahacAna ke saMskArasahita jahA~ jAyegA, vahA~ AtmA kI sAdhanA cAlU rakhakara alpa kAla meM mukti prApta kregaa| parantu yadi jIvana meM AtmA kI pahicAna ke saMskAra nahIM DAle to Dorerahita suI kI taraha AtmA bhavabhramaNa meM kahIM kho jaayegaa| jaise DorA piroyI huI suI khotI nahIM, vaise yadi AtmA meM samyagdarzana aura samyagjJAnarUpI DorA piro le to AtmA caurAsI ke avatAra meM bhaTakegA nhiiN| / yaha samyagdarzana ke liye apUrva bAta hai| jaise vyApAra -dhandhe meM yA rasoI ityAdi meM dhyAna rakhate haiM, vaise yahA~ AtmA kI ruci karake barAbara dhyAna rakhanA caahie|antr meM milAna karake samajhanA caahie|maangglikruup se yaha apUrva bAta hai| 'yaha koI apUrva hai, samajhane jaisA hai'-aisA utsAha lAkara sATha miniTa barAbara dhyAna rakhakara sune to bhI dUsaroM se alaga prakAra kA puNya ho jAtA hai aura AtmA ke lakSya se antara meM samajhakara isa bhAvarUpa se pariNama jAye, use to ananta kAla meM aprApta aise samyagdarzana kA apUrva lAbha hotA hai| yaha bAta sunanA bhI kaThina hai aura samajhanA, vaha to abhUtapUrva hai| II samyagdarzana kI antara kriyA hI dharma kI pahalI kriyA hai| samyagdarzana svayaM zraddhAguNa kI pavitra kriyA hai aura usameM mithyAtvAdi adharma kI kriyA kA abhAva hai| samyagdarzana-jJAna -cAritra ke nirmalabhAvarUpa jo paryAya pariNamati hai, vahI dharmakriyA hai; vaha kriyA, rAgarahita hai| rAga ho, vaha dharma kI kriyA nahIM hai| dharmI jAnatA hai ki mere svabhAva ke anubhava meM jJAna, darzana, Ananda Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga-4 32] kI nirmalakriyA hotI hai, usameM maiM hU~, parantu rAga kI kriyA meM maiM nahIM / dravya-guNa- paryAya ko jAnane ke pazcAt antara ke abheda cetanamAtra svabhAva kA anubhava karane meM alaga hI prakAra kA puruSArtha hai, usa antarakriyA meM svabhAva kA apUrva puruSArtha hai / anAdi ke bhavasAgara kA anta aise apUrva puruSArtha se hI hotA hai| yadi svabhAva ke apUrva puruSArtha binA hI bhavasAgara se tirA jAtA ho, taba to sabhI jIva, mokSa meM cale jAte ! - parantu svabhAva ke apUrva prayatna binA yaha samajha meM Ave aisA kabhI nahIM hotA aura yaha samajhe binA kabhI kisI jIva ke paribhramaNa kA anta nahIM AtA ; isalie antara kI ruci aura dhIrajapUrvaka svabhAva samajhane kA udyama karanA caahie| bhagavAna zrI kundakundAcAryadeva, samyagdarzana kA apUrva upAya batAte hue bhavya jIva ko kahate haiM ki he bhavya ! tU arihanta bhagavAna ke zuddha dravya-guNa- paryAya ko pahacAna... vaha pahacAnane para tujhe tere AtmA kA patA par3egA ki maiM bhI arihanta kI hI jAti kA hU~, arihanta bhagavAna kI paMkti meM baiThUM - aisA merA svabhAva hai| isa prakAra AtmasvabhAva ko pahacAnakara usameM ekAgra hone se apUrva samyagdarzana hogA | pahale meM pahale kyA karanA, usakI yaha bAta hai / anAdi ke ajJAnI jIva ko choTe meM choTA jainadharmI banane, arthAt avirata samyagdRSTi hone kI yaha bAta hai| muni yA zrAvaka hone se pahale AtmA kI kaisI zraddhA honA cAhie, Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [33 usakI yaha bAta hai| isa samyakzraddhArUpI bhUmikA ke binA zrAvakapanA yA munipanA kabhI saccA nahIM hotaa|abhii vastusvarUpa kyA hai, yaha samajhe binA utAvalA hokara bAhya tyAga karane lage aura svayaM ko munipanA ityAdi mAna le, use to dharma kI vidhi kI athavA dharma ke krama kI khabara nahIM hai| ____ jisane antara meM apane AtmasvabhAva kA bhAna kiyA hai, use vaha bhAna sadA vartA hI karatA hai| AtmA ke vicAra meM ho, taba hI samyagdarzana rahe aura dUsare vicAra meM ho, taba samyagdarzana calA jAye-aisA nahIM hai| samakitI ko zubha-azubha upayoga ke samaya bhI AtmabhAna vismRta nahIM hotA, samyagdarzana chUTatA nahIM tathA dUSita nahIM hotA; pratikSaNa use samyakzraddhA-jJAna vartA hI karate haiM-AtmA hI usarUpa pariNamana gayA hai| AtmA kA bhAna hone ke pazcAt use raTanA nahIM par3atA - yAda nahIM rakhanA par3atA, parantu AtmA meM usakA sahaja pariNamana ho jAtA hai, nIMda meM bhI AtmabhAna vismRta nahIM hotaa| isa prakAra dharmI ko caubIsoM ghaNTe samyagdarzanarUpa dharma huA hI karatA hai| aisA AtmabhAna pragaTa karanA hI jIvana meM sarva prathama karaneyogya hai| ____ yaha to AtmA kI mukti prApta ho vaisI bAta hai| ise samajhane ke liye antara meM hoza aura utsAha caahie| paise meM sukha nahIM hai, tathApi jise paise kA prema hai, vaha paisA prApta hone kI bAta kaise hoza se sunatA hai! to AtmA ko samajhane ke liye apUrva utsAha se AtmA kI garajapUrvaka abhyAsa karanA caahie| satasamAgama se paricaya kiye binA utAvala se yaha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 34] [samyagdarzana : bhAga-4 bAta jama jAye, aisA nahIM hai| yaha to mujhe karaneyogya haiaise dhIra hokara isa bAta ko pakar3ane yogya hai| ___ arihanta bhagavAna ke dravya-guNa-paryAya kA nirNaya, jJAna ke antarmukhI puruSArtha ke dvArA hotA hai aura usakA nirNaya karane se AtmA ke vAstavika svarUpa kI pahacAna hokara samyagdarzana pragaTa hotA hai aura moha kA kSaya hotA hai; isalie he jIvo! puruSArtha dvArA arihanta bhagavAna ko phcaano| ____ jisa jIva ne arihanta bhagavAna kI paripUrNa sAmarthya ko apane jJAna meM liyA, usane apane AtmA meM bhI vaisI paripUrNa sAmarthya kA svIkAra kiyA aura usase kama kA yA vikAra kA niSedha kiyaa| ___ arihanta bhagavAna meM aura isa AtmA meM nizcaya se antara nahIM hai, isalie jisane arihanta ke AtmA kA vAstavikasvarUpa jAnA, use aisA lagatA hai ki aho! mere AtmA kA vAstavikasvarUpa bhI aisA hI hai; isake atirikta dUsare viparIta bhAva merA svarUpa nahIM hai| aisA jAnakara apane AtmA kI ora Dhalane se usa jIva ke moha kA nAza ho jAtA hai| ____ arihanta bhagavAna ko vAstava meM jAnA kaba kahalAye? arihanta bhagavAna ke dravya-guNa-paryAya ke sAtha apane AtmA ko milAna kara, jaisA arihanta kA svabhAva, vaisA hI merA svabhAva-aisA yadi nirNaya kare, to arihanta bhagavAna ko vAstava meM jAnA kahA jAtA hai aura isa prakAra arihanta bhagavAna ko jAne, use samyagdarzana hue binA nahIM rhtaa| Is jisane arihanta bhagavAna ke dravya-guNa-paryAya ko lakSya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [35 hai| meM liyA, usa jJAna meM aisI sAmarthya hai ki apane AtmA meM se vikAra aura apUrNatA kA niSedha karake svabhAva-sAmarthya ko svIkAratA hai aura moha kA kSaya karatA hai| IS jo jIva, arihanta bhagavAna ke AtmA ko bhalIbhA~ti jAnatA hai, vaha jIva apane caitanya-sAmarthya ke sanmukha hokara samyagdarzana pragaTa karatA hai, arthAt arihanta bhagavAna ko jAnanevAlA jIva, arihanta kA laghunandana hotA hai| ___ dharmI jIva ne apane hRdaya meM arihanta bhagavAna ko sthApita kiyA hai, usake antara meM kevalajJAna kI mahimA utkIrNa ho gayI hai aura aisA parama mahimAvanta kevalajJAna pragaTa hone kI sAmarthya mere AtmA meM bharI hai-aisI use svasanmukha pratIti vartatI hai| IS kevalajJAna kA yathArtha nirNaya karane kI sAmarthya, zubhavikalpa meM nahIM parantu jJAna meM hI vaha sAmarthya hai| kevalajJAna kA yathArtha nirNaya karanevAlA jJAna, apane svabhAvasanmukha ho jAtA hai| IS jo jIva, arihanta bhagavAna ke kevalajJAna kA nirNaya kare, vaha jIva, rAga ko AtmA kA svarUpa nahIM mAnatA, arthAt rAga se dharma honA nahIM mAnatA, kyoMki kevalajJAnI ko rAga nahIM hai aura jaisA kevalajJAnI kA svarUpa hai, vaisA hI apanA paramArthasvarUpa hai| ___ jo jIva mAtra apanI kulaparamparA se hI arihantadeva ko mahAna mAnatA hai parantu arihanta bhagavAna ke jIva kA kyA svarUpa hai ?-vaha nahIM pahacAnatA, use mithyAtva kA abhAva nahIM hotA aura dharma nahIM hotaa| isalie arihanta bhagavAna ke Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 36] [samyagdarzana : bhAga-4 AtmA kA vAstavika svarUpa kyA hai? vaha pahacAnanA caahie| arihanta bhagavAna ke AtmA kA vAstavika svarUpa pahacAne, vaha mithyAdRSTi rahatA hI nhiiN| jo jAnatA arahanta ko guNa-dravya aru pryyepne| vaha jIva jAne Atma ko usa mohakSaya pAve are|| I jise moha kA kSaya karanA ho, use kyA karanA? arihanta bhagavAna kA AtmA kaisA hai, unake guNoM kI sAmarthya kaisI hai aura unakI kevalajJAnAdi paryAya kA kyA svarUpa hai?- yaha nirNaya karanA; yaha nirNaya karane se apane AtmA kA vAstavika svarUpa bhI vaisA hI paripUrNa hai-aisI samyak pratIti hotI hai aura moha kA nAza ho jAtA hai| ___ yahA~ arihanta bhagavAna isa AtmA ke dhyeyarUpa / AdarzarUpa haiN| jaise darpaNa meM dekhane se apanI mudrA dikhatI hai, vaise arihanta bhagavAna isa AtmA ke darpaNa samAna haiM; arihanta bhagavAna kA svarUpa pahacAnane se AtmA kA paripUrNasvarUpa kaisA hai, vaha pahacAnA jAtA hai| arihanta bhagavAna ko jo kevalajJAnAdi pragaTa hue haiM, vaha pragaTa hone kI mere AtmA meM sAmarthya hai aura jo rAgAdi bhAva, arihanta bhagavAna ke AtmA meM se Tala gaye haiM, ve AtmA kA vAstavikasvarUpa nahIM hai| isa prakAra arihanta bhagavAna ko pahacAnane se apane svabhAvasAmarthya kI pratIti hotI hai aura vikArI bhAvoM se bhedajJAna hotA hai| IIT AcAryadeva kahate haiM ki bhAI! hameM tujhe terA zuddhasvarUpa batalAnA hai; vikAra yA apUrNatA terA vAstavika svarUpa nahIM hai; terA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [37 vAstavika svarUpa to vikArarahita zuddha paripUrNa hai, vaha hameM darzAnA hai aura usa zuddha AtmasvarUpa ke pratibimba samAna zrI arihanta bhagavAna haiM, kyoMki ve sarva prakAra se zuddha haiM; isalie he bhAI! tU arihanta bhagavAna ke AtmA ko pahacAna aura tere AtmA ko bhI vaisA hI jaan| ___ isa AtmA ko dravya-guNa to sadA hI zuddha hai aura paryAya kI zuddhatA nayI pragaTa karanI hai| paryAya kI zuddhatA pragaTa karane ke liye dravya-guNa aura paryAya kI zuddhatA kA svarUpa kaisA hai, vaha jAnanA caahie| arihanta bhagavAna kA AtmA dravya-guNa aura paryAya tInoM prakAra se zuddha hai, unake svarUpa ko jAnane para, apane zuddhasvabhAva kI pratIti hotI hai, aura paryAya meM zuddhatA hone lagatI hai| ___ arihanta bhagavAna kA AtmA parispaSTa hai, sarva prakAra se spaSTa hai, unheM jAnane para aisA hotA hai ki aho! yaha to mere zuddhasvabhAva kA hI pratibimba hai, merA svarUpa aisA hI hai-isa prakAra yathArtharUpa se AtmasvabhAva kA bhAna hone para, zuddha samyaktva pragaTa hotA hai| S arihanta bhagavAna ko rAga kA atyanta abhAva hokara paripUrNa kevalajJAna pragaTa ho gayA hai| usa kevalajJAna meM jo jJAta huA, vaha badalatA nahIM-aisA nirNaya karane meM bhagavAna ke kevalajJAna kI pratIti A jAtI hai aura kevalajJAna kI pratIti karane para apanA paripUrNa jJAna-sAmarthya kaisA hai? - yaha bhI pratIti meM A jAtA hai aura samyagdarzana hotA hai| isa prakAra kevalajJAna kA yathArtha nirNaya, vaha samyagdarzana kA kAraNa hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 38] [samyagdarzana : bhAga-4 IS arihanta bhagavAna ke nirNaya meM kevalajJAna kA nirNaya AyA, kevalajJAna ke nirNaya meM AtmA ke jJAnasvabhAva kA nirNaya AyA aura jJAnasvabhAva ke nirNaya meM kevalajJAna-sanmukha kA ananta puruSArtha aayaa| IS sarvajJa paramAtmA arihanta bhagavAna ko jo jIva nahIM pahacAnatA, vaha kevalajJAna ko nahIM pahacAnatA; aura jo kevalajJAna ko nahIM pahacAnatA, vaha AtmA ke jJAnasvabhAva ko bhI nahIM pahacAnatA; jJAnasvabhAva kI pahacAna binA use kabhI dharma nahIM hotA; isalie jise dharma karanA ho, use arihanta bhagavAna ke svarUpa ko bhalIbhA~ti pahacAnanA caahie| ___ arihanta bhagavAna kA aura merA AtmA nizcaya se samAna hai - aisA jo jIva pahacAne, use aisI ni:zaGkatA ho jAtI hai ki jaise arihanta bhagavAna apane puruSArtha dvArA moha kA kSaya karake pUrNadazA ko prApta hue; vaise maiM bhI mere puruSArtha ke jora se moha kA kSaya karake pUrNadazA prApta karanevAlA huuN| moha kI senA para vijaya prApta karane kA upAya maiMne prApta kiyA hai| IS sabhI AtmAyeM arihanta jaisI hI haiM; arihanta jaisA apanA svarUpa jo samajhanA cAhe, vaha samajha sakatA hai|antr ke svabhAva kI ruci aura mahimA Aye binA, jIva usakI prApti kA prayatna nahIM krtaa| arihanta jaisA apanA svarUpa jo prApta karanA cAhatA hai, vaha avazya prApta kara sakatA hai| usa svarUpa prApti ke liye antarmukhadazA kA apUrva prayatna caahie| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [39 ___ he jIva! tujhe terA acchA karanA hai na?...to isa jagata meM tU yaha DhU~Dha nikAla ki jagat meM sabase acchA kisane kiyA hai ? pUrNa hita kisane pragaTa kiyA hai ?... ___arihanta bhagavanta isa jagat meM sampUrNa sukhI haiM, unhoMne AtmA kA sampUrNa hita kiyA hai| arihanta bhagavAna ne kisa prakAra AtmA kA hita kiyA?.... pahale apane AtmasvabhAva ko paripUrNa jAnakara, usa svabhAva ke Azraya dvArA moha kA kSaya kiyA-isa prakAra arihanta bhagavantoM ne AtmA kA hita kiyaa| arihanta jaise apane AtmasvabhAva ko jAnA aura phira usameM lIna hokara moha kA kSaya karake vItarAgatA aura kevalajJAna pragaTa kiyA; isalie ve arihanta bhagavanta sukhI haiN| Is unake AtmA kI vaha kevalajJAna dazA kahA~ se AyI? trikAlI dravya-guNa kA jo svabhAvasAmarthya hai, usameM se hI vaha dazA pragaTa huI hai| he jIva! tere dravya-guNa meM bhI arihanta bhagavAna jaisA hI svabhAvasAmarthya hai, usa svabhAva kI zraddhA-jJAna karake, tU usameM sthiratA kara to tujhe tere dravya-guNa meM se kevalajJAna aura pUrNa sukhamaya dazA pragaTa hogI, yaha AtmA kA hita karane kA upAya hai| duniyA meM apanA acche meM acchA karanevAle to bhagavAna arihanta haiM, unheM hI tU tere AdarzarUpa meM rkh| IT aho! jinheM moha nahIM, avatAra nahIM, maraNa nahIM, vikalpa nahIM, para kI upAdhi nahIM, bhUkha-pyAsa nahIM, zoka nahIM, jinheM divya kevalajJAna aura sampUrNa atIndriya sukha pragaTa ho gayA hai tathA jo kRtakRtya haiM-aise arihanta bhagavAna ___Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 40] [samyagdarzana : bhAga-4 hI AtmA ke darpaNa samAna haiN| ve hI sacce AdarzarUpa haiN| una arihanta bhagavAna ke svarUpa ko jAnane se apane svarUpa kA pratibimba jJAta hotA hai-isa prakAra arihanta bhagavAna jaise apane AtmA ko jAnakara, use dhyAte-dhyAte jIva svayaM bhI moharUpI ari ko nAza kara arihanta ho jAtA hai| yaha arihanta hone kA upAya! ananta tIrthaGkaroM ne yahI upAya kiyA hai aura divyadhvani meM bhI aisA hI upadeza kiyA hai| una arihanta bhagavantoM ko namaskAra ho! (pravacanasAra, gAthA 80 para pUjya gurudevazrI ke pravacana bindu) ahA! Apane merA jIvana bacAyA jise aisI AtmArthitA hotI hai, use antara meM AtmA samajhAnevAle ke prati kitanA pramoda, bhakti, bahumAna, ullAsa aura arpaNatA kA bhAva hotA hai ! vaha AtmA samajhAnevAle ke prati vinaya se arpita ho jAtA hai... aho nAtha! Apake lie maiM kyA-kyA karU~? isa pAmara para Apane ananta upakAra kiyA... Apake upakAra kA badalA maiM kisI prakAra cukA sakU~ - aisA nahIM hai| ___jisa prakAra kisI ko phuphakAratA huA bhayaGkara sarpa, phana U~cA karake Dasa le, taba jahara car3hane se Akula-vyAkula hokara vaha jIva tar3apatA ho, vahA~ koI sajjana gArUr3I mantra dvArA usakA jahara utAra de to vaha jIva usa satpuruSa ke prati kaisA upakAra vyakta karegA? ahA! Apane merA jIvana bacAyA, duHkha meM tar3apate hue mujhe Apane bacAyA, isa prakAra upakAra mAnatA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] guNa pramoda atizaya rahe = rahe antarmukha yoga guNIjanoM kA guNagAna karake satsaMga kI preraNA dete hue aura AtmaguNa kI puSTi karate hue ye dasa bola, jijJAsuoM ko rucikara hoNge| (1) guNa kI prApti samyagdRSTi ko jahA~ apane ananta Atmika guNoM kA svAmitva pragaTa huA, vahA~ vikAra kA svAmitva use kaise rahe ? guNa kI prApti jise huI, vaha doSa kA svAmI kaise hogA? ahA.! ananta guNanidhAna AtmA jisane dekhA, usake AhlAda kI kyA bAta ! ( 2 ) guNa kI puSTi jise dharmAtmA-guNIjanoM ke Azraya kA bhAva hai, usake bhAva meM guNa kI vRddhi hotI hai aura doSa kI hAni hotI hai| dharmAtmA ke samyaktva-vairAgya ityAdi guNoM ke prati parama prIti-bahumAna, vaha mumukSu ko bhI vaise guNoM kI prApti kA aura puSTi kA kAraNa hotA hai| (3) guNa kI prIti jise guNa aura doSa ke bIca viveka hai, arthAt jise guNa rucate haiM aura doSa nahIM rucate, vaha jIva jahA~ guNa ko dekhe, vahA~ utsAha se jAtA hai, arthAt guNIjanoM kA satsaMga use rucatA hai; doSa kA poSaka aisA kusaMga use rucatA nhiiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 42] [samyagdarzana : bhAga-4 (4) guNIjanoM kI chAyA meM basanA pravacanasAra meM guNIjanoM ke satsaMga kA upadeza dete hue zramaNa ko sambodhana karate hue kahate haiM ki yadi zramaNa, duHkha se parimukta honA cAhatA ho to vaha samAnaguNavAle zramaNa ke saMga meM athavA adhikaguNavAle zramaNa ke saMgha meM nitya bso| samAnaguNavAle ke saMga se guNa kI rakSA hotI hai aura adhikaguNavAle ke saMga se guNa kI vRddhi hotI hai| (yaha bAta sabhI mumukSu jIvoM ko lAgU par3atI hai)| (5) satpuruSa kI prasannatA zrImad rAjacandrajI, jagata kI apekSA satpuruSa kI vizeSa mahimA batalAte hue kahate haiM deva-devI kI tuSamAnatA ko kyA karU~gA? jagata kI tuSamAnatA ko kyA karU~gA? tuSamAnatA satpuruSa kI iccho| (6) AtmajJa santoM kI upAsanA jIva ne AtmA kA zuddha ekatvasvarUpa kabhI jAnA nahIM aura usa ekatvasvarUpa ko anubhava karanevAle AtmajJa santa kI upAsanA kabhI nahIM kii| yadi AtmajJa puruSa ko pahacAnakara usakI upAsanA kare to svayaM ko bhI ekatvasvarUpa kI anubhUti hotI hI hai| ekatvasvabhAva ke atIndriya Ananda ke pracura svasaMvedanarUpa Atmavaibhava jinheM pragaTa huA hai-aise santa, AtmA kA ekatvasvarUpa dikhalAte haiM, use pahacAnane se Atmavaibhava pragaTa Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [43 hotA hai; AtmajJa santa kI upAsanA kare aura Atmavaibhava pragaTa na ho--aisA ho nahIM sktaa| (7) guNa kI anumodanA ___- guNIjana kA anumodana karanevAlA Age bar3hatA hai; IrSyA karanevAlA aTaka jAtA hai| ___- jisane guNa kI IrSyA kI, use doSa priya lage; isalie vaha to doSa meM aTaka jaayegaa| ___- jisane guNa kI anumodanA kI, use guNa priya lage; isalie vaha doSa se parAnmukha hokara guNa meM Age bar3hatA hai| (8) guNISu pramodaM samyaktvAdi ratnatrayaguNa ke dhAraka aise guNIjanoM ke prati dharmI ko pramoda hotA hai; usa ratnatraya ko tathA unake ArAdhaka guNIjanoM ko dekhakara use antara meM prema-harSa-ullAsa aura bahumAna jAgRta hotA hai, use vAtsalya ullasita hotA hai| jise guNIjanoM ke prati pramoda nahIM AtA to samajhanA ki usa jIva ko guNa kI mahimA kI khabara nahIM hai, use apane meM guNa pragaTa nahIM hue| jise apane meM guNa pragaTa hue hoM, use vaise guNa dUsare meM dekhane se pramoda Aye binA nahIM rhtaa| (9) guNIjanoM kA saMga bhagavatI ArAdhanA meM kahate haiM ki cAritrarahita tathA jJAnadarzana se rahita-aise bhraSTa muni lAkhoM-karor3oM hoM to bhI una kI apekSA suzIla aise uttama AcAra kA dhAraka eka hI ho, vaha zreSTha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] [ samyagdarzana : bhAga-4 hai, kyoMki suzIla jo bhAvaliGgI, usake Azraya se zIla arthAt darzana - jJAna - cAritra vRddhi ko pAte haiM / (bhAvArtha - jisase satyArtha dharma pravarte, vaha to eka bhI zreSTha hai parantu jinase satyArtha dharma naSTa ho aura viparIta mArga pravarte, aise lAkhoM-karor3oM bhI zreSTha nahIM hai / ) ( bhagavatI ArAdhanA, gAthA 359 ) www.vitragvani.com (10) guNIjanoM ke Azraya se guNa kI puSTi koI aisA kahe ki satyArtha saMyamI to hamArA Adara karate nahIM aura pArzvastha (bhraSTa) muni bahuta Adara karate haiM, prIti karate haiM ! to unheM kahate haiM ki bhAI ! durjana dvArA kI jAnevAlI jo pUjA Adara, usakI apekSA saMyamIjanoM dvArA kiyA jAnevAlA apamAna bhI zreSTha hai, kyoMki durjana kI saMgati to AtmA ke jJAna-darzana kA nAza karatI hai aura saMyamiyoM kI saMgati, AtmA ke jJAna-darzanAdi svabhAva ko pragaTa karatI hai, ujjvala karatI hai / ( bhagavatI ArAdhanA, gAthA 360 ) isalie zreSTha guNadhAraka santajanoM kA hI Azraya karo - aisA upadeza hai / ' AtmahitakAra satsaMga kI jaya ho !' * - AtmA kA svAnubhava hone para samakitI jIva, kevalajJAnI jitanA hI ni:zaMka jAnatA hai ki maiM AtmA kA ArAdhaka huA hU~ aura prabhu ke mArga meM sammilita huuN| svAnubhava huA aura bhavakaTI ho gayI; aba hamAre isa bhavabhramaNa meM bhaTakanA nahIM hogaa| isa prakAra andara se AtmA svayaM hI svAnubhava kI jhaMkAra karatA huA jabAva detA hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com [ 45 anubhava kA.... upadeza mAtA kI taraha vAtsalya se hita kI zikSA pradAna karate hue AcAryadeva kahate haiM ki he bhAI! aisA avasara prApta karake tU dehAdi se bhinna terA caitanyatattva dekha / jagat meM yahI karaneyogya hai / are, tUne duniyA ko dekhA, parantu dekhanevAle aise tujhe svayaM ko tUne nahIM dekhA / para kI prasiddhi kI, parantu apanI prasiddhi nahIM kI / AhA ! caitanyatattva aise Ananda se bharapUra hai ki jisake smaraNamAtra se zAnti milatI hai to usake sIdhe anubhava ke Ananda kI to kyA bAta ! svayaM apane ko jAnane se parama Ananda hotA hai / are, AtmA ke anubhava kA aisA sarasa yoga aura uttama upadeza prApta karake aba utkRSTa prayatna dvArA AtmA ko anubhava meM le... eka bAra AtmA kI khumArI car3hAkara udyama kara / 'samayasAra kalaza-23 ke pravacana meM se) bhAI ! tujhe Anandasahita AtmA kA anubhava ho aura terA moha TUTe- aisI bAta santa tujhe sunAte haiM / he bhAI! yaha caitanyatattva andara meM deha se bhinna, Ananda se bharapUra kaisA hai ? - usakA anubhava karane ke liye tU kautUhala kara... jagat ke bAhya padArthoM meM tujhe Azcarya lagatA hai aura unheM dekhane kA kautUhala hotA hai parantu andara meM caitanyatattva mahAAzcaryakArI hai, use dekhane kA kautUhala kara / bAhara ke padArthoM ko to jAnane meM koI Ananda nahIM hai; andara caitanyatattva aisA hai ki jise jAnane se Ananda hotA hai| aho ! aisA AnandakArI caitanyatattva, Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 46 ] [ samyagdarzana : bhAga-4 use jAnane ke liye eka bAra to aisI darakAra kara ki maraNa jitane kaSTa AveM to bhI usake anubhava kA prayatna chUTe nahIM / are! jagata kI cAhanA chor3akara caitanya kI cAhanA to kara ! ina jagat ke padArthoM ko jAnane meM tujhe kautUhala hotA hai parantu ina sabakA jAnanevAlA tU svayaM kauna hai ? use jAnane meM to jijJAsA kr| ananta kAla se nahIM jAnA huA aisA yaha gupta caitanyatattva, use jAnane ke liye andara khoja to kara / ahA ! Ananda se vilasita caitanyatattva dekhate hI paradravya ke prati terA moha chUTa jAyegA; 'paradravya merA' - aisI terI mohabuddhi chUTa jAyegI aura tujhe terA caitanyatattva, paradravyoM se bhinna vilasatA - zobhatA dikhAyI degaa| bhagavAna ne jaisA upayogasvarUpa AtmA dekhA hai, vaisA hI AtmA tere antara meM vilasa rahA hai| vaha tujhe deha se bhinna anubhava meM AyegA aura use dekhakara tU Anandita hogaa| 'marakara bhI tU aise tattva ko dekha' arthAt aisA ugra prayatna kara ki maraNa jitanI pratikUlatA khar3I ho to bhI deha se pRthak AtmA ko antara meM dekhane kI dhagaza chUTe nahIM / 'marakara bhI' arthAt AtmA ko to kahIM maraNa nahIM hai parantu 'marakara bhI' arthAt deha kI darakAra chor3akara, deha se bhinna AtmA ko jAnane kI darakAra kara / deha kI jitanI darakAra kI hai, usakI apekSA anantagunI AtmA kI darakAra karake AtmA ko jAna - aisI saccI dhagaza se prayatna karegA to jarUra andara tujhe deha se bhinna AtmA kA vilAsa dikhegA ki jise dekhate hI deha ke sAtha ekatvapane kA terA moha turanta hI chUTa jAyegA / are jIva ! tU vicAra to kara ki maiM kauna hU~ AyA kahA~ se ? aura merA rUpa kyA ? Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [47 __kyA yaha deha maiM hU~? kyA lakSmI maiM hU~? kyA yaha kuTumba ityAdi maiM hU~?-nahIM; ye to saba saMyogI padArtha haiM, ye to Ate haiM aura vApasa cale jAte haiM; AtmA to sadA kAyama asaMyogI vastu hai| kisI saMyoga meM usakA sukha nhiiN| sukhasvarUpa to AtmA svayaM hai| bAhara meM se sukha khojane jAne para svayaM apane sukhasvabhAva ko bhUla jAtA hai| bhAI! terA sukha to koI dUsare meM se AyegA? sukhasvarUpa to AtmA svayaM hai, svayaM apane ko jAnane se Ananda hotA hai parantu isake liye isa duniyA kI darakAra chor3akara caitanyasamudra meM DubakI lgaa| ____ are! tUne duniyA ko dekhA, parantu dekhanevAle aise tUne svayaM ko hI nahIM dekhA! para kI prasiddhi kI ki 'yaha hai' parantu apanI prasiddhi nahIM kI ki 'yaha jAnanevAlA maiM huuN|' jAnanevAle ko jAne binA Ananda nahIM hotaa| ahA! caitanyatattva aise Ananda se bharapUra hai ki jisake smaraNamAtra se bhI zAnti milatI hai to usake sIdhe anubhava ke Ananda kI to kyA bAta ! __ terA AtmA atIndriya Ananda se bharapUra bhagavAna hai, vaha mUrta -dravyoM se bhinna hai| rAga se bhinna hai| mUrtadravyoM kA tU par3osI ho jaa| par3osI arthAt bhinna; caitanyaprakAza kI apekSA se rAga bhI acetana hai, vaha bhI caitanya ke sAtha ekameka nahIM parantu bhinna hai| zarIra aura rAga sabako eka ora-eka bAjU rakhakara isa ora se sabase bhinna tere caitanyatattva ko dekh|are! AtmA ke anubhava kA aisA sarasa yoga aura bhedajJAna kA aisA uttama upadeza, yaha prApta karake aba eka bAra AtmA ko anubhava meM le; prayatna karake AtmA ko dehAdika se bhinna jaan| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 481 [samyagdarzana : bhAga-4 arihanta bhagavAna ko pahacAno (2) jI Namo arihNtaannN| Namo siddhaannN| Namo aairiyaannN| Namo uvjjhaayaannN| Namo loe svvsaahuunnN| arihantadeva ke sacce anuyAyI banane ke liye, arthAt samyagdarzana pragaTa karake saccA jaina banane ke liye, arihanta bhagavAna kA saccA svarUpa pahacAnanA caahie| arihanta bhagavAna ke svarUpa kI saccI pahacAna meM kitanI adhika gambhIratA hai, aura usakA phala kitanA mahAna hai, yaha apane ko isa lekha meM dikhAyI degaa| arihantadeva kI pahacAna kA pahalA lekha hamane pRSTha 25 para par3hA hai, yaha dUsarA lekha hai| 6 zrI arihanta bhagavAna ko namaskAra ho| IT jise apane AtmA kA apUrva hita karanA ho, use apane AtmA kA vAstavikasvarUpa kyA hai ?-yaha pahacAnanA cAhie; aura vaha pahacAnane ke liye arihanta bhagavAna kA svarUpa pahacAnanA caahie| arihanta bhagavAna ko pahacAnane se AtmA kA vAstavika svarUpa pahacAnA jAtA hai| Is arihanta bhagavAna ke AtmA ko jAnane para anumAnapramANa se apane zuddhasvarUpa kA jJAna hotA hai ki aho! mere AtmA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [49 kA svarUpa to aisA sarva prakAra se zuddha hai; paryAya meM vikAra, vaha merA vAstavikasvarUpa nahIM hai| arihanta meM jo nahIM, vaha merA svarUpa nahIM; jitanA arihanta meM hai, utanA hI mere svarUpa meM hai| nizcaya se mujhameM aura arihanta meM koI antara nahIM hai-aisI AtmapratIti hone se ajJAna aura vikAra kA kartRtva chUTakara, jIva apane svabhAva ke sanmukha huA, arthAt svabhAva meM paryAya kI ekatA hone se samyagdarzana huaa| aba puruSArtha dvArA usa svabhAva ke hI AdhAra se rAga-dveSa kA sarvathA kSaya karake, arihanta bhagavAna jaisI hI pUrNa dazA vaha jIva pragaTa kregaa| ___ yaha bAta vizeSa samajhane yogya hai, isameM akele para kI bAta nhiiN| arihanta bhagavAna ko jAnane kA kahA, usameM vAstava meM to AtmA ke pUrNa zuddhasvarUpa ko jAnane kA kahA hai| arihanta bhagavAna jaisA hI isa AtmA kA pUrNa zuddha svabhAva sthApita karake use jAnane kI bAta kI hai| jo jIva, puruSArtha dvArA zuddhasvabhAva ko jAnatA hai, use dharma hotA hai; jo jIva aisA jAnane kA puruSArtha na kare, use dharma nahIM hotaa| isa prakAra isameM yathArtha jJAna aura puruSArtha donoM sAtha meM hai aura sat nimitta ke rUpa meM arihantadeva hai, yaha bAta bhI A jAtI hai| arihanta bhagavAna ke atirikta anya kudevAdi ko mAnatA ho, use mohakSaya nahIM hotaa| ____ dhyAna rakhanA, yaha apUrva bAta hai; isameM akele arihanta kI bAta nahIM parantu apane AtmA ko milAkara bAta hai| arihanta bhagavAna ke sAtha apane AtmA kA aisA milAna karanA cAhie ki Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 50] [samyagdarzana : bhAga-4 'aho, yaha AtmA to kevalajJAnasvarUpa hai| unheM pUrNa jJAnasAmarthya hai aura vikAra kiMcit bhI nahIM; merA AtmA bhI arihanta jaisA hI svabhAvavAlA hai|' ___ jisane aisI pratIti kI, use aba svadravya kI ora hI DhalanA rahA parantu nimittoM kI ora DhalanA na rahA, kyoMki apanI pUrNadazA apane svabhAva meM se AtI hai, nimitta meM se nahIM AtI tathA use puNya-pApa kI ora yA apUrNa dazA kI ora bhI dekhanA nahIM rahA kyoMki vikAra yA apUrNatA, vaha AtmA kA vAstavika svarUpa nahIM hai, usameM se pUrNadazA nahIM aatii| jisameM pUrNadazA pragaTa hone kI sAmarthya hai-aise apane dravya-guNa meM hI paryAya kI ekAgratA karanA rhaa| aisI ekAgratA kI kriyA karate-karate paryAya zuddha ho jAtI hai aura moha kA abhAva hotA hai| 5 aisI ekAgratA kI kriyA kauna karatA hai? jisane prathama arihanta bhagavAna ko pahacAnA ho aura arihanta jaisA apane AtmA kA svarUpa khyAla meM liyA ho, vaha jIva, paryAya kI azuddhatA TAlakara zuddhatA pragaTa karane ke liye apane zuddhasvabhAva meM ekAgratA kA prayatna karatA hai parantu jo jIva, arihanta bhagavAna ko nahIM pahacAnatA, arihanta jaise apane svarUpa ko nahIM pahacAnatA aura puNya-pApa ko hI apanA svarUpa mAna rahA hai, vaha jIva, azuddhatA miTAkara zuddhatA pragaTa karane kA prayatna nahIM krtaa| isalie sarva prathama AtmA kA zuddhasvarUpa pahacAnanA cAhie aura usake liye arihanta bhagavAna ke dravya, guNa, paryAya ko pahacAnanA cAhieyaha dharma kI paddhati hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [51 IT abhI isa bharatakSetra meM arihanta bhagavAna vicarate nahIM parantu yahA~ se thor3e dUra mahAvidehakSetra meM sImandhara bhagavAna ityAdi tIrthaGkara arihantarUpa se sAkSAt vicarate haiM; kSetra se amuka antara hone para bhI bhAva se svayaM apane jJAna meM arihanta bhagavAna ke svarUpa kA nirNaya kare to usameM kSetra kA antara bAdhaka nahIM hai| jisane arihanta bhagavAna ke samAna apane AtmasvabhAva kA nirNaya kiyA, use to apane bhAva meM arihanta bhagavAna sadA hI samIpa hI vartate haiN| jaisA arihanta vaisA maiM- aisI pratIti ke jora se bhAva meM se usane arihanta bhagavAna ke sAtha kA antara tor3a DAlA hai| ____NS kisI ko aisI zaMkA hotI hai ki abhI to arihanta nahIM, to unakA svarUpa kisa prakAra nizcita ho?-usakA samAdhAna yaha hai ki yahA~ arihanta kI upasthiti kI bAta nahIM kI hai parantu arihanta kA svarUpa jAnane kI bAta kI hai| yahA~ arihanta kI sAkSAt upasthiti ho to hI unake svarUpa ko jAnA jA sake - aisA nahIM hai| abhI isa kSetra meM arihanta bhagavAna nahIM hai parantu mahAvidehakSetra meM to abhI bhI arihanta bhagavAna sAkSAt virAjate haiM, aura jJAna dvArA unake svarUpa kA niHsandeha nirNaya yahA~ bhI ho sakatA hai| IT sAmane arihanta bhagavAna sAkSAt virAjamAna hoM, taba bhI jJAna dvArA hI unakA nirNaya hotA hai| parama audArikazarIra, samavasaraNa divyadhvani vaha kahIM arihanta bhagavAna nahIM hai; vaha saba to AtmA se bhinna hai| caitanyasvarUpa AtmA vaha dravya, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 52] [samyagdarzana : bhAga-4 jJAna-darzana Adi usake guNa aura kevalajJAna-atIndriya Ananda ityAdi paryAya-aise dravya-guNa-paryAya se arihanta bhagavAna kA svarUpa pahacAne to arihanta ko pahacAnA khlaaye| IS kSetra se najadIka arihanta kI upasthiti ho yA na bhI ho; usake sAtha sambandha nahIM hai, parantu apane jJAna meM unake svarUpa kA nirNaya hai yA nahIM?-usake sAtha sambandha hai| kSetra se najadIka arihanta prabhu birAjate haiM parantu usa samaya yadi jJAna dvArA jIva unake svarUpa kA nirNaya na kare to usa jIva ko AtmA kA svarUpa jJAta nahIM hotA aura usake liye to arihanta bhagavAna bahuta dUra haiM-aura abhI yahA~ kSetra se najadIka arihanta prabhu na hone para bhI yadi apane jJAna dvArA arihanta prabhu ke svarUpa kA nirNaya kare to usake liye arihanta prabhu najadIka hAjarA-ajUra (vidyamAna) hai| IT abhI isa bharatakSetra meM paMcama kAla meM sAkSAt arihanta bhagavAna kI anupasthiti meM bhI jina AtmAoM ne apane jJAna meM arihanta bhagavAna ke svarUpa kA (dravya-guNa-paryAya kA) vAstavika nirNaya kiyA hai, aura vaisA hI apanA svarUpa hai-aisA jAnA hai, unake liye to arihanta bhagavAna sAkSAt maujUda birAjamAna haiM; unake hRdaya meM, unake jJAna meM bhagavAna birAjate haiN| ___ dekho, isameM kisakI mahimA?-arihanta bhagavAna ke svarUpa kA nirNaya karanevAle jJAna kI mahimA hai| bhAI re! isa kSetra meM arihanta nahIM, parantu arihanta kA nirNaya karanevAlA terA jJAna to hai Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [53 na! usa jJAna ke jora se arihanta kA nirNaya karake kSetrabheda nikAla de, jJAna kA nirNaya karane meM kSetrabheda avarodhaka nahIM-aho! jJAna ko svasanmukha karake arihanta prabhu ke viraha ko bhulA de-aisI yaha bAta hai| ___ jisane apane bhAva meM bhagavAna ko najadIka kiyA use to bhagavAna sadA hI najadIka hI vartate haiM aura jisane apane bhAva meM bhagavAna ko dUra kiyA, (arthAt bhagavAna ko nahIM pahacAnA), use bhagavAna dUra haiM -phira kSetra se bhale najadIka ho| ___ dravya-guNa-paryAya se arihanta bhagavAna ke svarUpa kA nirNaya karane se pUrA svabhAva pratIti meM A jAtA hai| arihanta bhagavAna ko pUrNa nirmaladazA pragaTa huI, vaha kahA~ se pragaTI? jahA~ sAmarthya thA, usameM se prgttii| svabhAva meM pUrNa sAmarthya thA, usakI sanmukhatA se vaha dazA pragaTI hai| merA svabhAva bhI arihanta bhagavAna jaisA paripUrNa hai, svabhAvasAmarthya meM kucha antara nahIM hai| basa! aisI svabhAvasAmarthya kI pratIti karane se hI moha kA abhAva hotA hai aura samyaktva hotA hai-yaha samakita kA upAya hai| ___jaise, arihanta bhagavAna apane jJAna meM saba jAnate haiM parantu paradravya kA kucha karate nahIM, tathA rAga-dveSa-moha bhI unake nahIM haiN| vaise hI merA AtmA bhI vaisA hI jAnanahArasvarUpI hai-aise jJAnasvabhAva kI pratIti karanA, mohakSaya kA kAraNa hai| IS jo jIva aisI jJAnasvabhAva kI pratIti na kare aura viparIta Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 54] [samyagdarzana : bhAga-4 mAne, usane vAstava meM arihanta bhagavAna ko bhI nahIM pahacAnA aura vaha arihanta bhagavAna kA saccA bhakta nahIM hai| ___ jisane arihanta bhagavAna ke svarUpa ko jAnA aura usake dvArA apane AtmasvarUpa kA nirNaya kiyA, vaha jIva samyagdRSTi dharmAtmA hai, vahI saccA jaina hai| vaha jinezvaradeva kA laghunandana hai| prathama, jinendradeva jaisA apanA svabhAva hai-aisA nirNaya karanA, vaha jainapanA hai aura phira svabhAva ke avalambana se puruSArtha dvArA vaisI pUrNadazA pragaTa karanA, vaha jinapanA hai| arihanta ko pahacAne binA aura unake jaise apane nijasvabhAva ko jAne binA saccA jainapanA nahIM ho sakatA, arthAt dharma nahIM hotaa| IT aho ! arihanta bhagavAna apane svabhAva se hI svayaM sukhI hai; indriya-viSayoM ke binA hI unakA AtmA, sukharUpa pariNama rahA hai, isalie sukha, vaha AtmA kA hI svarUpa hai| svabhAva se hI svayameva sukharUpa hue arihanta bhagavantoM ko AhAra, pAnI, davA yA vastra ityAdi kI AvazyakatA nahIM par3atI; isa prakAra arihanta ke AtmA ko pahacAna kara, usake sAtha apane AtmA kA milAna kare to apanA svatantrasvabhAva pratIti meM Ave ki aho! kisI bAhya saMyoga meM merA sukha nahIM; sukha to merA apanA svabhAva hai| akelA merA svabhAva hI sukha kA kAraNa hai-aisI samajha hone se samyagdarzana hotA hai| arihanta bhagavAna ko pahicAnane se atIndriyasukha kI pahicAna hotI hai aura indriya viSayoM meM se sukhabuddhi miTa jAtI hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [55 II arihanta bhagavAna ko pUrva meM ajJAnadazA thI, pazcAt jJAnadazA pragaTa huI; ina ajJAna aura jJAna donoM dazAoM meM arihanta ko jo Tika rahA hai, vaha Atmadravya hai| jo AtmA pahale ajJAnadazA meM thA, vahI abhI jJAnadazA meM hai-aise pahale-pazcAt kI jor3arUpa jo dhArAvAhI padArtha, vaha dravya hai| paryAya pahale-pazcAt kI jor3arUpa nahIM parantu pRthak-pRthak hai| pahalI avasthA, vaha dUsarI nahIM; dUsarI avasthA, vaha tIsarI nahIM-isa prakAra avasthA meM paraspara pRthaktA hai aura dravya to jo pahale samaya meM thA, vahI dUsare samaya meM hai; dUsare samaya meM thA, vahI tIsare samaya meM hai-aise dravya meM dhArAvAhIpanA hai| isa prakAra pahicAne to akelI paryAyabuddhi miTa jAye aura svasanmukhatA ho jaaye| ____NS kisa avasthA ke samaya dravyasAmarthya nahIM hai ? sabhI avasthA ke samaya dravyasAmarthya aisA kI aisA ekarUpa hai| jitanA arihanta bhagavAna kA dravyasAmarthya hai, utanA hI apanA dravyasAmarthya hai-aisI pahicAna karane se aisI pratIti hotI hai ki abhI mujhe apUrNa dazA hone para bhI, arihanta bhagavAna jaisI pUrNa dazA bhI mujhameM se hI pragaTa honI hai aura usa pUrNadazA meM bhI maiM hI kAyama rahanevAlA huuN| ___ dravya kA vizeSaNa, vaha guNa hai; jaise ki sonA kaisA? ki sonA pIlA, sonA bhArI, sonA cikanA; usI prakAra Atmadravya kaisA? AtmA jJAnasvarUpa, AtmA darzanasvarUpa, AtmA cAritrasvarUpa; isa prakAra jJAnAdi vizeSaNa Atmadravya ko lAgU par3ate haiM; isalie ve AtmA ke guNa haiN| jitane guNa arihanta Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 56] [samyagdarzana : bhAga-4 bhagavAna ke AtmA meM haiM, utane hI guNa isa AtmA meM haiN| arihanta ke aura AtmA ke dravya-guNa meM antara nahIM hai, paryAya meM jo antara hai, vaha dravya ke avalambana se miTa jAtA hai| ____ arihanta jaise hone kA upAya kyA? arihanta bhagavAna jaisA hI apanA dravya-guNa hai-aisA pahicAna kara, usakA avalambana karanA, vaha arihanta jaisA hone kA upAya hai| ___ jitane arihanta hue haiM, una saba arihanta bhagavantoM ne apane dravya kA avalambana karake hI arihantadazA pragaTa kI hai tathA sarva jIvoM ke liye svayaM ke dravya kA avalambana karanA hI samyagdarzana aura arihantapada kA upAya hai| IT isa AtmA kA svabhAva, arihanta bhagavAna jaisA kisa prakAra hai ? yaha jAne binA dayA, dAna, vrata, bhakti, pUjA yA zAstra-abhyAsa ityAdi cAhe jitanA kare, tathApi kisI prakAra dharma nahIM hotaa| dharma karane ke liye zuruAta kA kartavya yaha hai ki arihanta bhagavAna kA aura unake jaise apane AtmA kA nirNaya krnaa| Is arihanta bhagavAna ke svabhAva meM aura AtmA ke svabhAva meM nizcaya se kucha bhI antara mAne to vaha jIva pAmara hai-mithyAdRSTi hai, use dharma nahIM hotaa| ___ arihanta bhagavAna ke dravya-guNa-paryAya ko lakSya meM lene se apane paramArthasvarUpa kA khyAla AtA hai| bhagavAna ke dravya-guNa pUrNa haiM aura unakI paryAya sampUrNa jJAnamaya haiaisA nirNaya karane se mere dravya-guNa to pUrNa haiM aura paryAya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [57 sampUrNa jJAnarUpa vikArarahita honA cAhie-aisI pratIti hotI hai aura usa pratIti ke jora se pUrNatA kI ora kA puruSArtha zuru hotA hai| ___ 'pUrNatA ke lakSya se zuruAta' arthAt jaise arihanta, vaisA maiM-aise lakSya se dharma kI zuruAta hotI hai| svabhAvasAmarthya kI pUrNatA bhAsita hue binA kisake sahAre dharma karegA? pAmaratA ke sahAre dharma kI zuruAta nahIM hotI parantu apanI prabhutA ko pahacAnakara usake jora se prabhutA kA puruSArtha pragaTa hotA hai| apanI prabhutA ko jAne binA dharma kA saccA ullAsa nahIM aataa| arihanta bhagavAna ke sAtha tulanA karake, jIva apane AtmasvarUpa ko nirNIta karatA hai ki jaise arihanta bhagavAna haiM, vaisA hI maiM huuN| isa prakAra arihanta ke svarUpa ko jAnane se jIva svasamaya ko jAna letA hai aura svasamaya ko jAnane se usakA moha Tala jAtA hai-yaha apUrva dharma kI zuruAta hai| ___ arihanta bhagavAna kI paryAya meM rAga kA abhAva hai, isalie rAga, vaha AtmA kA vAstavika svarUpa nahIM-isa prakAra arihanta bhagavAna ko pahicAnane se AtmA aura rAga kA bhedajJAna hotA hai| IS jJAnaparyAya eka samayamAtra kI hI hone para bhI, usameM trikAlI dravya kA nirNaya karane kI sAmarthya hai| sarvajJa bhagavAna ke paripUrNa dravya-guNa-paryAya ko tathA vaise apane AtmA ko nirNaya meM le le, aisI sAmarthya jJAna kI hI hai; rAga meM aisI sAmarthya nahIM hai| antarmukha hokara trikAlI svabhAva ke sAtha tanmaya ho jAye-aisI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 58] [samyagdarzana : bhAga-4 eka samaya kI jJAnaparyAya kI tAkata hai parantu kisI bhI rAga meM aisI tAkata nahIM ki antarmukha hokara jJAnasvabhAva ke sAtha tanmaya ho sake! ___ arihanta bhagavAna kA AtmA sarvataH vizuddha hai; unakI paryAya bhI ananta caitanyazakti sampanna hai-aisA lakSya meM liyA, usa samaya svayaM ko vaisI pUrNa zuddhaparyAya nahIM vartatI parantu rAga vartatA hai, tathApi rAga, vaha merI avasthA kA mUlasvarUpa nahIM; merI avasthA, arihanta bhagavAna jaisI ananta caitanya zakti sampanna, rAgarahita honI cAhie-aisA nirNaya hotA hai aura aisA nirNaya hone se rAga ke sAtha kI ekatvabuddhi chUTakara svabhAva ke sAtha ekatvabuddhi hotI hai; arthAt samyagdarzana hotA hai aura arihanta prabhu jaisI zuddhatA kA aMza apane meM pragaTa hotA hai-vaha jIva, arihanta hone ke liye arihanta ke mArga meM calane lagA hai| ___ I jisa jJAnaparyAya ne arihanta bhagavAna ke AtmA kA nirNaya kiyA, usameM apane trikAlI svarUpa kA nirNaya karane kI bhI tAkata hai| trikAlI vastu kA nirNaya karane meM trikAla jitanA samaya nahIM lagatA parantu vartamAna eka paryAya dvArA trikAlI vastu kA nirNaya hotA hai| IS jIva ko sukha cAhie; isa jagata meM sampUrNa sukhI zrI arihanta prabhujI haiM; isalie 'sukha cAhie hai' isakA artha yaha huA ki arihanta bhagavAna jaisI dazArUpa apane ko honA hai| jisane arihanta bhagavAna ko pahicAnA ho tathA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [59 apane AtmA ko arihanta bhagavAna jaisA jAnA ho, vahI arihanta bhagavAna jaisI dazArUpa hone kI bhAvanA karatA hai| isa prakAra arihanta bhagavAna ko pahicAne binA sukha kA saccA upAya nahIM bana sktaa| Is mujhe arihanta bhagavAna jaisA pUrNa sukha pragaTa karanA hai, arthAt arihanta bhagavAna jaisI sAmarthya mere AtmA meM hai-aisA jisane svIkAra kiyA, usane arihanta bhagavAna jaise dravya-guNaparyAya ke alAvA saba apane meM se nikAla diyA-arthAt vaha merA svarUpa nahIM-aisI pratIti kii| AtmA, para kA kucha kare, nimitta se lAbha-nukasAna ho yA zubhabhAva se dharma ho-ye saba mAnyatAe~ miTa gayIM, kyoMki arihanta bhagavAna ke AtmA meM ye kucha nahIM hai| ___ arihanta bhagavAna ke dravya-guNa-paryAya kA svarUpa jAnane se apane AtmA ke dravya-guNa-paryAya pahicAne jAte haiN| isa prakAra AtmA ke dravya-guNa-paryAya ko jAnakara, sabhI paryAyoM ko aura guNoM ko eka caitanyadravya meM hI antargata karane se ekAkAra caitanyadravya hI lakSya meM raha jAtA hai, usa kSaNa sarva vikalpoM kI kriyA ruka jAtI hai aura moha kA nAza hokara apUrva samyagdarzana hotA hai-caitanya cintAmaNi prApta hotA hai| IT arihanta bhagavAna ke sAtha tulanA karake AtmA ke dravyaguNa-paryAya kA vAstavikasvarUpa jisane nirNIta kiyA ho, vaha guNa-paryAyoM ko eka pariNamate dravya meM samAhita karake dravya ko abhedarUpa se lakSya meM le sakatA hai| arihanta jaise apane dravya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. AtA hA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 60] [samyagdarzana : bhAga-4 guNa-paryAya ko jAnakara, jisane guNa-paryAyoM ko eka dravya meM antargata kiyA, usane paryAya ko antarmukha karake AtmA ko apane svabhAva meM hI dhAra rakhA, vahA~ moha kisake AdhAra se rahegA? - isalie nirAzraya hotA huA moha usI kSaNa kSaya ko prApta hotA hai| jitanI dravya-guNa-paryAya kI ekatA huI, utanA dharma hai| ____ jisa kSaNa abheda caitanyadravya kI ora jJAna DhalA, usI kSaNa paryAyabheda tathA guNabheda, ina donoM kA lakSya eka hI kSaNa chUTa gayA hai| abhedasvabhAva kI ora jhuke hue jJAna meM se bheda kA vikalpa chUTa gayA hai| nirvikalpa hokara aise abheda caitanya kA anubhava karanA, usameM apUrva puruSArtha hai, AtmA kA parama Ananda hai| Is dekho, yaha jJAna kI sAmarthya ! aho! eka samaya kI jJAnaparyAya meM ananta kevalI bhagavantoM kA nirNaya karane kI tAkata hai| jisa jJAna ne arihanta bhagavAna ke kevalajJAna kA nirNaya kiyA hai, vaha jJAna apane svabhAva kA bhI nirNaya karatA hai-aisI usakI tAkata hai| IT vastu kA vAstavika svarUpa jaisA ho, vaisA mAne to vastusvarUpa aura mAnyatA donoM eka hone se samyak zraddhAjJAna hote haiN| AtmA kA vAstavikasvarUpa kyA hai, yaha jAnane ke liye arihanta bhagavAna ko pahicAnane kI AvazyakatA hai, kyoMki arihanta bhagavAna, dravya-guNa-paryAya se sampUrNa zuddha haiN| jaise arihanta bhagavAna haiM, vaisA jaba taka yaha AtmA na ho, taba taka isakI paryAya meM doSa hai-azuddhatA hai|arihnt Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [611 bhagavAna jaisI avasthA kaba hogI? pahale arihanta bhagavAna jaisA apane AtmA kA zuddhasvarUpa nirNIta kare, taba samyagdarzana-jJAna pragaTa hote haiM, arthAt arihanta bhagavAna jaisA aMza pragaTa hotA hai aura pazcAt usa zuddhasvarUpa meM lIna hone para, sarva moha kA nAza hokara sAkSAt arihanta bhagavAna jaisI dazA ho jAtI hai| ___ arihanta bhagavAna jaisA hI merA svarUpa hai--aisA pahicAnane para svarUpa meM bhI niHzaMkatA ho jAtI hai; yadi apane svabhAva kI niHzaMkatA na ho to arihanta ke svarUpa kA bhI yathArtha nirNaya nahIM hai| jisane arihanta kA aura arihanta jaise apane svarUpa kA nirNaya kiyA, usane mohakSaya kA upAya prApta kara liyA hai| samyaktvacintAmaNi ratna prApta kara liyA hai| // aho! jise arihanta bhagavAna jaise pUrNa svarUpI AtmA kA sAkSAt anubhava hai to phira usake pAsa kyA nahIM hai? bhale paMcama kAla ho aura sAkSAt arihanta bhagavAna kA viraha ho, parantu jisane antara meM arihanta bhagavAna jaise apane svabhAva kA anubhava kiyA hai, usane samasta moha kI senA ko jItane kA upAya prApta kara liyA hai| isa prakAra dharmI ko niHzaMkatA hotI hai ki merA svabhAva, moha kA nAzaka hai| IS arihanta bhagavAna sarvathA moharahita ho gaye haiM aura una arihanta bhagavAna jaisA AtmA kA svabhAva hai, aisI jisane pratIti kI hai, use bhI alpa kAla meM hI samasta moha kA nAza ho jAtA hai| dharmI jAnatA hai ki arihanta bhagavAna jaisA merA svabhAva hai; vaha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 62 ] [ samyagdarzana : bhAga-4 svabhAva, moha kA nAzaka hai aura svabhAva kI prApti to mujhe huI hai; isalie moha kA sarvathA kSaya hogaa| isameM zaMkA nahIM hotii| hamAre AtmA meM sabhI sAmarthya hai - aise jora se moha ko sarvathA kSaya karake kevalajJAna pragaTa karake sAkSAt arihanta ho jAU~gA / he jIvoM! arihanta ko pahicAna kara arihanta bano / * ... aisA parama upakAra mujha para kiyA hai jaise, koI vyakti, samudra ke bIca meM DUbakI khA rahA ho to usakA eka hI lakSya hai ki maiM samudra meM DUbane se kaise bacU~ ? vahA~ yadi koI sajjana Akara use bacAtA hai to kaisI upakArabuddhi hotI hai ? ahA ! inhoMne mujhe samudra meM DUbane se bacAyA, inhoMne mujhe jIvana diyA, isa prakAra mahAupakAra mAnatA hai / isI prakAra bhavasamudra meM gote khA-khAkara thake hue jIva kA eka hI lakSya hai ki merA AtmA isa saMsAra samudra se kisa prakAra bace ? vahA~ koI jJAnI puruSa use tirane kA upAya batAveM to vaha pramAdarahita hokara, ullasitabhAva se usa upAya ko aGgIkAra karatA hai / jisa prakAra DUbate hue manuSya ko koI jahAja meM baiThane ke lie kahe to kyA vaha jarA bhI pramAda karegA ? nahIM kregaa| isI prakAra saMsAra se tirane ke abhilASI AtmArthI jIva ko jJAnI santa, bhedajJAnarUpI jahAja meM baiThane ko kahate haiM, vahA~ vaha AtmArthI jIva, bhedajJAna meM pramAda nahIM karatA aura bhedajJAna kA upAya darzAnevAle santoM ke prati use mahAn upakArabuddhi hotI hai ki he nAtha ! ananta janma-maraNa ke samudra meM se Apane mujhe bAhara nikaalaa| bhavasamudra meM DUbate hue mujhe Apane bcaayaa| saMsAra meM jisakA koI pratyupakAra nahIM hai - aisA parama upakAra Apane mujha para kiyA hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga-4] MAMA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. rAma ko priya candramA www.vitragvani.com S avilisa choTe se rAmacandrajI ke hRdaya meM AkAza meM se candramA lekara jeba meM DAlane kA mana huA.... aura isake lie candra ke sanmukha dekhakara use nIce bulAne kI ceSTA karane lge| anubhavI dIvAnajI ne rAma kA abhiprAya jAnakara, svaccha darpaNa meM candramA kA pratibimba batalAyA; candramA apane hAtha meM AyA dekhakara rAma prasanna hue| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 641 usI prakAra siddha paramAtmA kI parama mahimA / taba anubhavI dharmAtmA use samajhAte haiM ki sunate hue sAdhaka-mumukSu ko usakI bhAvanA he AtmarAma! tU tere jJAna darpaNa ko svaccha karake jAgRta hotI hai... aura siddha bhagavAna ke sanmukha | usameM dekha... tujhameM hI antarmukha dekha to dekhakara bulAtA hai ki siddha bhagavAna ! Apa | siddhapanA tujhe tujhameM hI dikhAyI degA aura parama yahA~ pdhaaro| Ananda hogaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. .....sAdhaka ko priya siddha www.vitragvani.com [samyagdarzana : bhAga-4 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com he jIva ! tU svadravya ko jAna.. [ 65 vItarAgI santa kahate haiM ki he jIva ! yadi apanA hita cAhatA ho to svadravya ko jAna ! kyoMki terA hita tere svadravya ke Azraya se hI hai; paradravya ke Azraya se terA hita nahIM hai / isalie jise apanA hita karanA ho, jise mokSamArga pragaTa karanA ho, jise sukhI honA ho, ve svadravya aura paradravya ko bhinna-bhinna jAno; bhinna jAnakara paradravya kA Azraya chor3o aura svadravya kA Azraya kro| bhagavAna AtmA, deha se bhinna jJAnAnandasvarUpa vastu hai; vaha apane ko bhUlakara apane atirikta kisI bhI dUsare padArtha ke Azraya se sukha honA mAne to usameM mithyAtva kA sevana hotA hai; isalie duHkha hotA hai| AcAryadeva samajhAte haiM ki he bhAI! terA svabhAva tujhase paripUrNa hai, tere hI Azraya se terI mukti hotI hai; kisI dUsare kA Azraya karane se to azubha yA zubharAga se bandhana aura duHkha hI hotA hai; mukti kA mArga, para ke Azraya se nahIM; mukti, svadravya ke Azrita hai| tU jIva hai ! to terA jIvatva kaisA hai ? terA jIvana kaisA hai ? usakI bAta hai / tU svayaM atIndriya Anandarasa kA pUra hai / zarIra to jar3a hai, aura andara ke puNya-pApa ke rAgabhAva bhI azuci hai, unameM caitanya kA Ananda nahIM hai / ve parAzrita bhAva, mukti kA kAraNa nahIM ho sakate; mukti kA mArga caitanyamaya svadravya ke Azrita hai| zuddha AtmA ko jo nahIM pahacAnate, usake sanmukha hokara sacce zraddhA Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 66] [samyagdarzana : bhAga-4 jJAna-cAritra pragaTa nahIM karate aura parAzrita zubhabhAvarUpa vyavahAra zraddhA-jJAna-cAritra ko mokSa kA kAraNa samajhakara sevana karate haiM, unheM kadApi mokSamArga nahIM miltaa| bhAI! tU svadravya ko jAnakara usakA Azraya kara, to hI mokSamArga pragaTa hogaa| svadravya aura paradravya kI bhinnatA ko pahacAnakara svadravya ke Azraya se samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa mokSamArga pragaTa hotA hai| dekho, aisI bAta zrImad rAjacandrajI ne choTI umra meM (17 varSa kI Ayu se pahale) hI likhI hai| unheM sAta varSa kI umra meM to jAtismaraNa meM pUrvabhava kA jJAna huA thA; AtmA isa bhava se pahale kahA~ thA-isakA jJAna ho sakatA hai| apane yahA~ rAjula bahina ko bhI, DhAI varSa kI umra meM pUrvabhava meM jUnAgar3ha meM gItA thI, usakA jAtismaraNajJAna huA hai| isase bhI vizeSa cAra bhava kA jJAna campAbena ko hai; unakI bAta gaharI hai| AtmA kI apAra sAmarthya hai, use pahacAnakara usameM ramaNatA karane se apUrva Ananda kA anubhava hotA hai| zrImad rAjacandrajI ne satraha varSa kI umra se pahale jo 125 bodha vacana likhe haiM, unameM svadravya kA Azraya karane aura paradravya kA Azraya chor3ane ke dasa bola bahuta sarasa haiN| nizcaya kA Azraya karo aura vyavahAra kA Azraya chor3oaisA jo samayasAra kA Azaya hai, vaha Azaya zrImad rAjacandrajI ne nIce ke dasa bola meM batalAyA hai| unameM prathama to kahate haiM ki - svadravya aura anya dravya ko bhinna-bhinna dekho| isa prakAra donoM ko bhinna-bhinna jAnakara kyA karanA? isake lie dasa bola meM sarasa spaSTIkaraNa likhA hai Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] * svadravya ke rakSaka zIghratA se hoo| * svadravya ke vyApaka zIghratA se hoo| svadravya ke dhAraka zIghratA se hoo| svadravya ke ramaka zIghratA se hoo| * svadravya ke grAhaka zIghratA se hoo| * svadravya kI rakSakatA para lakSya rkho| arthAt nizcaya kA Azraya karo... zIghratA se karo.... bAda meM karU~gA-aisA vilamba mata karo, parantu zIghratA se svadravya ko pahacAnakara usakA Azraya karo, usakI rakSA karo aura usameM vyApaka bano; parantu rAga ke rakSaka na bano, rAga meM vyApaka na bno| pahale kucha dUsarA kara leM aura bAda meM AtmA kI pahicAna kareMge - aisA kahanevAle ko AtmA kI ruci nahIM, AtmA kI rakSA karanA use AtA nhiiN| zrImad rAjacandrajI choTI umra meM bhI kitanA sarasa kahate haiM ! dekho to sahI ! ve kahate haiM ki he jIvo! tuma zIghratA se svadravya ke rakSaka bano... tIvra jijJAsA dvArA svadravya ko jAnakara usake rakSaka bno| usameM vyApaka bano, usake dhAraka bano-jJAna meM use dhAraNa karo; usameM ramaNa karanevAle bano, usake grAhaka bano; isa prakAra sarva prakAra se svadravya para lakSya rakhakara usakI rakSA kro| isa prakAra nizcaya kA grahaNa karane ko khaa| ___ aba dUsare cAra vAkyoM meM vyavahAra kA aura para kA Azraya chor3ane ko kahate haiM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 68] [samyagdarzana : bhAga-4 paradravya kI dhArakatA zIghratA se tjo| * paradravya kI ramaNatA zIghratA se tjo| * paradravya kI grAhakatA zIghratA se tjo| * parabhAva se virakta hoo| vikalpa se-zubharAga se-AtmA ko kucha lAbha hogAaisI mAnyatA chor3akara; paradravyAzrita jitane bhAva haiM, ve bhAva AtmA meM dhAraNa karaneyogya nahIM haiM, unakI dhArakatA zIghratA se chor3aneyogya hai| loga kahate haiM ki abhI vyavahAra chor3ane kA mata kho| - yahA~ to kahate haiM ki use zIghra chodd'o| jitane paradravyAzrita bhAva haiM, ve saba zIghra chor3aneyogya haiM-aisA lakSya meM to lo| he jIva! antara meM Ananda kA sAgara terA AtmA kaisA hai, use khoja / svadravya ko chor3akara, paradravya meM ramanA, vaha tujhe zobhA nahIM detA, usameM terA hita nahIM hai| antarmukha hokara svabhAva meM ramaNa kara... usameM terA hita aura zobhA hai| vahI mokSa kA mArga hai|. 1---- ----------- jo kare... vaha pAve he bhAI! yadi tere jJAnasvarUpa kI anubhUti tUne nahIM kI to / zAstra par3ha-par3hakara yA suna-sunakara tUne kyA sAra nikAlA? vA~canazravaNa kA sAra to yaha hai ki parabhAvoM se bhinna hokara jJAnabhAvarUpa prinnmnaa| jisakA vA~cana-zravaNa kiyA, usa zAstra meM to aisA kahA hai ki 'tU tere jJAnasvarUpa kA anubhava kr|' tadnusAra jo ! kare, vahI siddhi ko pAtA hai, vahI samyagdarzanAdi zuddhabhAvarUpa hotA hai aura usakA hI jJAna saphala hai; isalie tU jJAnacetanArUpa | ho| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] santa batalAte haiM.... ratnoM kI khAna ho dekho to sahI ! santoM ko AtmA kI prabhutA kA kitanA prema hai ! AtmA to ananta guNa-ratnoM se bharapUra mahAratnAkara hai| samudra ko ratnAkara kahA jAtA hai| AtmA ananta guNa se bharapUra samudracaitanya ratnAkara hai; usameM itane ratna bhare haiM ki eka-eka guNa kA kramazaH kathana karane para kabhI pUrNa na ho| AtmA caitanya ratnAkara to sarvAdhika mahAna hai| ratna : samyagdarzana-jJAna-cAritra, ye mokSamArga ke tIna ratna haiN| mahA ratna : isa ratnatraya ke phala meM kevalajJAnAdi pragaTa hote haiM, ve mahA ratna haiN| mahAna se bhI mahAna ratna : jJAnAdi eka-eka guNa meM ananta kevalajJAna ratnoM kI khAna bharI hai, isalie vaha mahA-mahA ratna hai| mahA-mahA-mahAratna : aise ananta guNa-ratnoM kI khAna AtmA to mahA-mahA-mahA ratna hai| usakI mahimA kI kyA bAta ! bhAI! aisA mahimAvanta ratna tU svayaM hai| mahAna ratnoM kI khAna tujhameM bharI huI hai| isake atirikta paracIz2a tujhameM nahIM; vaha cIz2a terI nahIM; vyartha kI para kI cintA tUne tere gale lagAyI hai| vAstava meM jo terA ho, vaha tujhase kabhI bhinna nahIM par3atA aura tujhase bhinna par3e, vaha vAstava meM terA nahIM hotaa| kyA jJAna, svabhAva se kabhI bhinna par3egA? - nahIM; kyoMki vaha AtmA se bhinna nahIM hai, vaha to AtmA hI hai| zarIrAdi AtmA ke nahIM, isalie ve AtmA se bhinna Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 70] [ samyagdarzana : bhAga - 4 par3a jAte haiM / pahale se hI bhinna the, isalie bhinna par3e; ekameka ho gaye hote to bhinna nahIM pdd'te| isI prakAra jJAna aura rAga bhI ekameka nahIM ho gaye haiM, bhinnarUpa hI rahe haiM; isalie bhinna ho jAte haiM / prajJAchainI dvArA rAga to AtmA se bAhara nikala jAtA hai aura jJAna antara meM ekameka raha jAtA hai - aisA bhedajJAna kare to AtmA kI saccI prabhutA pahicAnane meM Ave / aho, paramezvara-tIrthaMkara paramAtmA kI divyavANI meM bhI jisakI mahimA pUrI nahIM par3atI, aisI caitanya hIrA tU hai| tere eka-eka pAsA meM (pratyeka guNa meM) ananta tAkata chalake - aise ananta pAsA se jhalakatI terI prabhutA ! ananta zakti ke vaibhava se bharapUra AtmA kA dhAma-aisA bhagavAna tU svayaM ! parantu terI najara kI Ar3a se tU tujhe nahIM dekhatA, hari tU svayaM hai, vaha hari svayaM se jarA bhI dUra nahIM hai, tathApi usake bhAna binA ananta kAla vyatIta huaa| bhAI ! aba to jAga ! jAgakara apane meM dekha ! andara meM najara karate hI 'mero prabhu nahIM dUra dezAntara, mohi meM hai, mohe sUjhate nIke' - aisI tujhameM hI tujhe terI prabhutA dikhegI / jJAnasvarUpa meM dRSTi karane se AtmA hAtha meM AtA hai; usakA anubhava hotA hai / AtmA jAnanahAra hai, tathApi svayaM, svayaM ko anubhava kyoM nahIM karatA ? jJAna ko svasanmukha nahIM karatA, isalie AtmA anubhava meM nahIM aataa| ananta zakti kA paramezvara hai to svayaM hI, parantu svayaM apane ko bhUla gayA hai / 38 vIM gAthA meM kahA thA ki jaise koI muTThI meM rakhe hue svarNa ko bhUla gayA ho aura bAhara DhU~DhatA ho, vaha phira yAda karake svarNa ko apanI muTThI meM hI dekhe ki are, yaha Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [71 rahA sonA, merI muTThI meM hI hai ! usI prakAra anAdi ajJAna se jIva apane paramezvara-AtmA ko bhUla gayA thA, parantu zrIguru ke vItarAgI upadeza se bArambAra samajhAye jAne para use apanI prabhutA kA bhAna huA, sAvadhAna hokara apane meM hI apanI prabhutA jAnI ki aho! ananta zakti kI paramezvaratA to mujhameM hI hai, maiM hI prabhu hU~, paradravya aMzamAtra merA nahIM; mere bhinnasvarUpa ke anubhava se maiM pratApavanta hU~-isa prakAra apanI prabhutA ko jAnakara, usakA zraddhAna karake tathA usameM tanmayarUpa se lIna hokara, samyak prakAra se AtmArAma huA.... svayaM apane ko ananta zakti sampanna jJAyakasvabhAvarUpa anubhavatA huA prasiddha huaa| moha kA nAza hokara jJAnaprakAza pragaTa huaa| dekho, isakA nAma jJAtA-dRSTA; isakA nAma anubhavadazA; aisI dazA hone para, svayaM ko svayaM kA anubhava hotA hai aura svayaM ko usake Ananda kA patA par3atA hai| AhA! paramezvara kA jahA~ sAkSAtkAra huA-usa dazA kI kyA bAta ! jJAnasamudra bhagavAna AtmA pragaTa huA-vaha kahatA hai ki aho! sabhI jIva aise AtmA kA anubhava karo; sabhI jIva AtmA ke zAntarasa meM magna ho jaao| zAntarasa kA samudra svayaM meM ullasita huA hai, vahA~ kahate haiM ki sabhI jIva usa zAntarasa ke samudra meM sarAbora ho jaao| he jIvo! tuma arihanta bhagavAna ko pahicAno aura arihanta jaise apane AtmA ko pahacAnakara usakI sAdhanA dvArA tuma bhI arihanta bno| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 4 vairAgya sambodhana ( eka vairAgya patra) AtmA ko jJAnazarIra se bhinna karane ke liye koI samartha nahIM hai| kSaNika prasaMgoM se ghabar3Akara dIna ho jAnA zobhA nahIM detaa| dhairyavanta jIva ko kisI bhI prasaMga ko bahuta hI vairAgya kA kAraNa banAkara saccI AtmazAnti pragaTa karane kI ora AtmA ko lgaanaa| saMsAra to bahuta dekhA - parantu sAra kucha nahIM nikalA, to aba sAra nikale aisA karaneyogya hai / jahA~ zarIra aura putra bhI AtmA ke nahIM, vahA~ dUsarA kauna AtmA kA hai ? jisake liye jIvana kA kImatI samaya deM ? aho, aisA apanA jainadharma ! vaha apane ko kadama-kadama para parama vItarAgatA sikhalAtA hai| AtmA meM koI apAra tAkata hai; jJAna kI-vairAgya kI-Ananda kI apAra tAkata AtmA meM hai; kSaNika choTe prasaMgoM se ghabarAkara dIna ho jAnA AtmA ko zobhA nahIM detA / jJAnI - santa pukAra karake kahate haiM ki are vIra ! tU jAga ! uTha ! terI prabhutA ko samhAla / terA caitanya jIvana naSTa nahIM ho gayA; jItA-jAgatA caitanya bhagavAna tU hai, tIna loka kI pratikUlatA kA Dhera bhI AtmA ko usake jJAnazarIra se bhinna karane meM samartha nahIM hai / ghabarA mata, hatAza mata ho / vItarAga kI bhAvanA dvArA hI bhava kA nAza hotA hai| aisI bhAvanA ke liye santa puruSoM ke nikaTa basanA, vaha acchA hai, Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [ 73 kyoMki vahA~ ke vAtAvaraNa meM vItarAgatA hI ghulatI hai| saMsAra meM to moha hI ghuTatA hai; satsaMga meM, mana meM se saMsAra ke vicAra chUTakara koI alaga hI zAnti kA anubhava hotA hai| saMsAra se saMtRpta AtmA ko sacce vairAgyarasa dvArA siMcana karake jJAniyoM ke pantha meM Age bar3hanA - yahI isa saMsAra se chUTane kA mArga hai / santoM ne satya hI kahA hai ki sukha kI sahelI hai akelI udAsInatA; adhyAtma kI jananI, rahI udAsInatA // (bhAIzrI dharmacanda narabherAma kamAnI ke svargavAsa prasaMga para likhA huA yaha vairAgya patra Apa par3ha rahe haiN|) gurudeva vairAgya se kahate haiM ki are ! isa saMsAra meM vairAgya ke aise prasaMga banA hI karate haiM / karmarUpI zatru ne jIva ko hairAna karane ke liye yaha zarIrarUpa piMjarA banAyA hai| isa piMjare meM banda rahanA jIva ko kaise rucatA hogA ? jIva svayaM ko bhUlakara isa piMjare ko hI apanA svarUpa mAna baiThA hai| isalie piMjare se jIva pRthak par3ane para mithyA rIti se duHkhI hotA hai| he jIva ! tU vicAra to kara ki deha kA piMjarA chUTane se tere AtmA kA kyA kucha kama ho gayA ? yahA~ yA anyatra cAhe jahA~ AtmA apane ananta guNoM - jJAna Anandasahita hI sadA virAja rahA hai / usakA astitva kabhI miTa nahIM jAtA athavA usakA koI guNa kama nahIM hotA, phira kheda kisakA ? mAtra moha kaa| moha kA duHkha, maraNa se bhI adhika hai| mumukSu jIva ko vicAranA cAhie ki jagat meM mRtyu ityAdi Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 74] [samyagdarzana : bhAga-4 ke aneka prasaMga dikhane para bhI kyA vItarAga ko kheda hotA hai? kiMcit bhI nhiiN| yadi vItarAga kheda nahIM karate to maiM kisalie kheda karake du:khI hoU~?-kyA maiM bhI vItarAga jaisA hI nahIM? kyA mujhe vItarAgatA nahIM rucatI? kyA mujhe vItarAga nahIM honA? mujhe vItarAgatA rucatI hai to phira aise alpa prasaMga meM aisA kheda karanA mujhe zobhA nahIM detA-isa prakAra zUravIra hokara, he jIva! tU vItarAgI Adarza ko apanA le| jAgRta jIva svayaM hI apanI tAkata se cAhe jisa prasaMga meM samAdhAna kare vaisA hai| satsaMga kA vAtAvaraNa kSaNa meM aura pala meM jIva ko jAgRta rakhakara vairAgya kI preraNA diyA hI karatA hai| jagat ke kisI prasaMga kI tAkata nahIM ki AtmArthI kI vairAgya pariNati ko tor3a ske| ___ * rAma ke dvArA huA apamAna yA ghora vanavAsa bhI sItAjI kI jJAnadazA ko yA vairAgyadazA ko jarA-sA bhI jhaTakA nahIM pahu~cA sakA thaa| ghorAtighora apavAda yA phA~sI kI sajA ityAdi upasarga bhI vIra sudarzana seTha ko vairAgya bhAvanA se jarA bhI vicalita nahIM kara sake the| ___ * maiM jJAna hU~- aisI nijAnanda kI anubhUti meM se samakitI ko jagata meM kauna vicalita kara sakatA hai ? dUra ke dRSTAnta kahA~ DhU~r3hanA? apanI najara ke samakSa hI jJAnI kaise vItarAgabhAva se zobhita ho rahe haiM ! kaisA sarasa hai unakA AtmabhAva! hama bhI unake bhakta haiM na! unake jaisA vItarAgabhAva apane ko unase sIkhanA hai, yahI samAdhAna kA upAya hai; yahI zAnti kI rAha hai, yahI kartavya hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [75 - ceta... ceta... jIva ceta! - vibhAvoM se virakta hokara caitanya ke Ananda kA svAda le (vairAgya preraka pravacana-kArtika zukla 14) are jIva! deha se bhinna tere caitanya kI samhAla tUne kabhI nahIM kI, yaha deha to rajakaNa kA piNDa hai; isake rajakaNa to reta kI taraha jahA~-tahA~ bikhara jAyeMge rajakaNa tere bhaTakeMge jaise bhaTakatI reta; phira narabhava pAye kahA~ ? ceta... ceta... nara cet|| re jIva! tU cetakara jAgRta ho| AtmA ko jAnanevAle ATha -ATha varSa ke rAjakumAra isa saMsAra se vairAgya prApta karake mAtA ke samIpa jAkara kahate haiM ki he mAtA! AjJA de... 'alakha jagAU~ jaMgala meM akelA!' jaMgala meM jAkara muni hokara AtmadhyAna meM masta rahU~! ____ mAtA kahatI haiM - are beTA ! tU to abhI choTA hai na! abhI ATha hI varSa kI terI umra hai na! taba putra kahatA hai ki-mAtA ! deha choTI hI parantu itanA to maiM jAnatA hU~ ki yaha deha to saMyogI cIja hai, vaha maiM nahIM; maiM to avinAzI caitanya hU~, mere caitanya ke Ananda kA svasaMvedana karake usa Ananda ko sAdhane ke liye maiM jAtA huuN| isalie he mAtA! tU mujhe AjJA de| isa asAra saMsAra meM mujhe aba kahIM caina nahIM pdd'taa| yaha rAjamahala aba sUne lagate haiN| isa pravRtti ke pariNAmoM se aba maiM thaka gayA huuN| aba to AnandasvarUpa meM ramaNatA karane kI dhuna jagI hai; isalie maiM muni hokara AtmA ko sAdhakara kevalajJAna prApta karU~gA-isalie Ananda se AjJA de| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 76] [samyagdarzana : bhAga-4 taba phira to mAtA bhI Ananda se AjJA detI hai ki beTA ! tere sukha ke mArga meM maiM vyavadhAna nahIM banU~gI ! tujhe sukha utpanna ho vaisA kara... kahIM bhI pratibaddha ko prApta na ho| jo terA mArga hai, usI mArga meM hameM AnA hI hai| pazcAt vaha rAjakumAra, muni hokara zmazAna ityAdi meM akelA jAkara AtmA kA dhyAna karatA! maraNa hone para isa zarIra ko dUsare loga uThAkara zmazAna meM le jAte haiM, usake badale maiM svayaM deha kA mamatva chor3akara zmazAna meM jIvita jAkara mere caitanya haMsa kA sAdhatA huuN| isa deha kI to Aja A~kha aura kala rAkha! aise banAva najaroM se dikhate haiM / are, aise avasara meM AtmA ko nahIM sAdhe to he jIva! kaba AtmA ko sAdhegA? ___yaha deha to jar3a hai; tere ananta guNa to tere caitanyadhAma meM bhare haiM jyAM cetana tyAM anaMta guNa, kevalI bole aima; pragaTa anubhava ApaNo, nirmala karo saprema... re... caitanyaprabhu! prabhutA tamArI caitanyadhAmamAM..... bhagavAna kevalI prabhu ne divyadhvani meM aisA kahA ki he jIva! tere caitanyadhAma meM tere ananta guNa bhare haiM; unakA nirmala prema tU pragaTa kara... tere pariNAma ko antarmukha karake ananta guNa ke dhAma ko apane meM dekh| are! jisa caitanya kI vArtA sunate hue bhI harSa uchale, usake sAkSAt anubhava ke Ananda kI to kyA bAta !! __bhAI! karaneyogya hove to aise AtmA ke anubhava kA kArya hI karaneyogya hai; usI kI hoMza aura utsAha karaneyogya hai; bAkI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] bAhara ke dUsare kAryoM kI yA indriya sambandhI ughAr3a kI hoMza karaneyogya nahIM hai / jisameM caitanya ke upayoga kI jAgRti kA ghAta ho, vaha bhAvamaraNa hai| eka deha kA chor3akara dUsare deha meM jAte hue bIca meM jIva ko upayoga kI jAgRti nahIM rahatI; isalie vAstava meM use maraNa kahA hai| rAste meM jIva ke upayoga kI jo saMkhyA ginAyI hai, vaha to usa prakAra ke ughAr3a kI zakti hai, usa apekSA se kahA hai parantu vahA~ labdharUpa ughAr3a hai, upayogarUpa nahIM / vahA~ upayoga kA abhAva ho jAtA hai, isalie maraNa kahA / [ 77 deha kI kriyA to jar3a hai| marane ke kAla meM bolanA cAhe parantu bola na sake- vaha to kahA~ jIva ke AdhIna hai| terA upayoga tere AdhIna hai parantu jar3a kI - indriyoM kI kriyA tere AdhIna nahIM hai| I are bhAI ! tU to vIra kA putra ! vIramArga kA tU apharagAmI ! aura parabhAva ke yA indriyoM ke svAmitva meM tU aTaka jAye, yaha koI tujhe zobhA detA hai ! are, yaha to nahIM zobhatA aura tere jJAna ko tU akele indriyaviSayoM kI ora hI roka de - vaha bhI tujhe nahIM zobhatA / apane AnandasvarUpa AtmA ke anubhava meM jJAna ko lagA... usameM hI terI zobhA hai| jisameM jJAna hai aura jise jAnane se sukha hotA haiaisA to tU hI hai / paracIja meM - indriyoM ityAdi meM jJAna nahIM, sukha nahIM aura unheM jAnane se tujhe bhI sukha nahIM / jAnanevAle aise svayaM ko jAna, usameM hI tujhe sukha hai / are, aise AtmA ko bhUlakara ajJAnI, parabhAva ke kartRtva se duHkha meM bhaTaka rahA hai| - Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 78] [ samyagdarzana : bhAga - 4 AtmA kA svAda to acalita vijJAnaghanarUpa hai| pudgala kA svAda (khaTTA-mIThA) vaha to jar3a hai; rAga ke svAda meM AkulatA hai, vaha kaSAyailA-kaSAyavAlA svAda hai / ina donoM svAda se bhinna parama zAntarasarUpa vijJAnaghana svAda vaha terA svAda hai / svAnubhava meM jJAnI ko aise caitanyasvAda kA vedana huA hai| jise apane caitanya ke zAntarasa kA patA nahIM, usakA svAda cakhA nahIM, vaha jIva, ajJAna se zubha - azubhabhAvoM ke svAda ko apanA / AtmA kA svAda samajhatA hai aura isalie vaha una vikArI bhAvoM kA kartA hotA hai / are! tere caitanyapUra kA ekarUpa pravAha, use indriyarUpI pula ke nAle dvArA rokakara tU khaNDa-khaNDa kara DAlatA hai aura rAga ke sAtha milAvaTa karake bhinna caitanyasvabhAva ko tU bhUla rahA hai| bApU ! tere svAda meM to Ananda hogA ? yA AkulatA hogI ? caitanya kheta meM to Ananda kA amRta pakegA yA vikAra kA z2ahara pakegA ? ina z2aharIle pariNAmoM meM amRtasvarUpa AtmA kaise vyApe ? AnandasvarUpa AtmA kA vyApya (rahane kA sthAna) vaha z2ahararUpa kaise hogA ? bhAI ! terA vyApya arthAt tere rahane kA dhAma, vaha to tere caitanyapariNAma meM hai| Ananda se bharapUra vijJAnamaya nirmala bhAva meM tU rahanevAlA (vyApaka) hai, vahI terA rahane kA dhAma hai| aise dhAma meM AtmA ko rakhanA, usameM usakI rakSA hai; aura vikAra dvArA usakI hiMsA hotI hai| bApU ! vikAra ke kartRtva dvArA tU AtmA ko mata ghAta... tere caitanyasvAda ko khaNDita na kr| vikAra se bhinna caitanyasvAda ko akhaNDa rakhakara use anubhava meM le| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [79 samyaktva ke liye AnandadAyI bAta ___ AcAryadeva samyagdarzana kA prayatna samajhate haiM aura zuddha ke vikalpa se bhI Age le jAte haiN| ___ zrI samayasAra kI 144 vIM gAthA, arthAt samyagdarzana kA mantra... mumukSu ko atyanta priya aisI yaha gAthA AtmA kA anubhava karane kI vidhi batalAtI hai| isake pravacanoM kA dohana yahA~ praznottara zailI se prastuta kiyA hai, bArambAra isake bhAvoM kA gaharA manana, mumukSu jIva ko caitanya guphA meM le jaaegaa| prazna-samyagdarzana karane ke liye mumukSu ko pahale kyA karanA? uttara-maiM jJAnasvabhAva hU~-aisA nizcaya krnaa| vaha nirNaya kisake avalambana se hotA hai? zrutajJAna ke avalambana se vaha nirNaya hotA hai| vaha nirNaya karanevAle kA jora kahA~ hai ? yaha nirNaya karanevAlA yadyapi abhI savikalpadazA meM hai parantu usakA vikalpa para jora nahIM hai; jJAnasvabhAva kI ora hI jora hai| AtmA kI pragaTa prasiddhi kaba hotI hai ? AtmA ke nizcaya ke bala se nirvikalpa hokara sAkSAt anubhava karatA hai tb| aise anubhava ke lie matijJAna ne kyA kiyA? vaha para se parAnmukha hokara Atmasanmukha huaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 80] [samyagdarzana : bhAga-4 zrutajJAna ne kyA kiyA? pahale jo naya pakSa ke vikalpoM kI AkulatA hotI thI, usase bhinna hokara vaha zrutajJAna bhI Atmasanmukha huA; aisA karane se nirvikalpa anubhUti huI, parama Anandasahita samyagdarzana huA, bhagavAna AtmA prasiddha huA; use dharma huA aura vaha mokSa ke paMtha meM gamanazIla huaa| AtmA kaisA hai? AtmA jJAnasvabhAva hai, 'jJAnasvabhAva' meM rAgAdi nahIM Ate, jJAnasvabhAva meM indriya yA mana kA avalambana nahIM AtA; isalie jahA~ maiM jJAnasvabhAva'- aise AtmA kA nirNaya kiyA, vahA~ zruta kA jhukAva indriyoM se tathA rAga se parAnmukha hokara jJAnasvabhAva kI ora jhukaa| isa prakAra jJAnasvabhAva kI ora jhukane se jo pratyakSa sAkSAt nirvikalpa anubhava huA, vahI samyagdarzana hai, vahI samyagjJAna hai, vahI bhagavAna AtmA kI prasiddhi hai| yaha samyagdarzana aura samyagjJAna, vaha AtmA kI paryAya hai, ve kahIM AtmA se bhinna nahIM haiN| jJAnasvabhAva ke nirNaya dvArA anubhava hotA hai ? hA~; jJAnasvabhAva kA saccA nirNaya jIva ne kabhI nahIM kiyaa| 'jJAna ke bala se' (nahIM ki vikalpa ke bala se) saccA nirNaya kare to anubhava hue binA nahIM rhe| jisake phala meM anubhava na ho, vaha nirNaya saccA nhiiN| vikalpa ke kAla meM mumukSu kA jora usa vikalpa kI ora nahIM parantu 'maiM jJAnasvabhAva hU~'-aisA nirNaya karane kI ora jora hai aura aise jJAna kI ora ke jora se Age Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [ 81 bar3hakara jJAna ko antara meM jhukAkara anubhava karane se vikalpa chUTa jAtA hai, jJAna kA jJAnarUpa pariNamana hotA hai / use Ananda kaho, use samyagdarzana kaho, use mokSamArga kaho, use samaya kA sAra kaho - saba usameM samAhita hai| AtmA kA rasa kaisA hai ? AtmA kA rasa akelA vijJAnarUpa hai; dharmI jIva, vijJAnarasa ke hI rasiyA haiM; rAga kA rasa, vaha AtmA kA rasa nahIM; jise rAga kA rasa ho, use AtmA ke vijJAnarasa kA svAda anubhava meM nahIM aataa| rAga se bhinna aise vItarAga - vijJAnarasarUpa AtmA svAda meM Ave, taba hI samyagdarzana hai / vijJAnarasa kaho yA atIndriya Ananda kaho--samyagdarzana meM usakA svAda anubhava meM AtA hai| maiM zuddha hU~ - aisA jo zuddhanaya kA vikalpa -- usameM aTakanA vaha kyA hai ? vaha mithyAdRSTi kA nayapakSa hai / samyagdarzana to usa nayapakSa se pAra hai| vikalpa kI AkulatA ke anubhava meM zuddha AtmA kA anubhava nahIM hai; samyagdarzana meM zuddha AtmA kA nirvikalpa anubhava hai| zuddha AtmA kA anubhava karanA, vaha antarmukha bhAvazruta kA kAma hai, vaha kahIM vikalpa kA kAma nahIM / vikalpa meM Ananda nahIM, usameM to AkulatA aura duHkha hai; bhAvazruta meM Ananda aura nirAkulatA hai| dUsare vikalpoM se to zuddha AtmA kA vikalpa acchA hai na ? dharma ke liye to eka bhI vikalpa acchA nahIM hai; vikalpa kI Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 82] [samyagdarzana : bhAga-4 jAti hI AtmA ke svabhAva se bhinna hai, phira use acchA kauna kahe ? jaise dUsare vikalpa meM ekatvabuddhi, vaha mithyAtva hai; usI prakAra zuddha AtmA ke vikalpa meM ekatvabuddhi, vaha bhI mithyAtva hai| samasta vikalpoM se pAra jJAnasvabhAva ko dekhanA-jAnanA-anubhava karanA, vaha samyagdarzana aura samyagjJAna hai-vahI samaya kA sAra hai; vikalpa to saba asAra hai| bhale zuddha kA vikalpa ho, parantu use koI samyagdarzana yA samyagjJAna nahIM kahA jA sakatA; usa vikalpa dvArA bhagavAna kA sAkSAtkAra nahIM hotaa| vikalpa, vaha kahIM caitanya darabAra meM praveza karane kA daravAjA nahIM hai| jJAnabala se 'jJAnasvabhAva kA nirNaya' vahI caitanya darabAra meM praveza karane kA daravAjA hai| jJAna kI prApti kahA~ se hotI hai ? jJAna kI prApti sarvajJasvabhAvI AtmA meM se hotI hai, jJAna kI prApti vikalpa meM se nahIM hotii| andara zakti meM jo par3A hai, vahI AtA hai; bAhara se nahIM aataa| andara kI nirmala jJAnazakti meM abheda hone para, paryAya samyagdarzana aura samyagjJAnarUpa pariNamita ho jAtI hai| samyagdarzana ke liye pahalI zarta kyA hai ? pahalI zarta yaha hai ki 'maiM jJAnasvabhAva hU~' - aisA zrutajJAna ke avalambana se nizcaya krnaa| sarvajJa bhagavAna ne samavasaraNa meM divyadhvani dvArA jo bhAvazruta kA upadeza diyA, usa anusAra zrIguru ke samIpa zravaNa karake andara bhAvazruta dvArA 'jJAnasvabhAva, vaha zuddha AtmA hai'-aisA nirNaya karake, gautamAdi jIva, bhAvazrutarUpa pariNamita hue; isalie bhagavAna ne bhAvazruta kA upadeza diyA' ___Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [83 aisA kahA hai| bhagavAna ko to kevalajJAna hai parantu zrotA bhAvazrutavAle haiM; isalie bhagavAna ne bhAvazruta kA upadeza diyA-aisA kahA jAtA hai| sarvajJa bhagavAna se upadezita zruta meM aisA nirNaya karAyA hai ki 'AtmA jJAnasvabhAva hai|'-aise jJAnasvabhAva kA nirNaya karanA, vaha samyagdarzana ke lie pahalI zarta hai| AtmA kA nirNaya karane ke bAda anubhava ke lie kyA karanA? AtmA, arthAt jJAna kA piNDa, jJAnapuMja; vaha jJAnasvarUpa AtmA, rAgavAlA nahIM, karmavAlA nahIM, zarIravAlA nahIM; vaha para kA kare -yaha to bAta hI nahIM; aise jJAnasvabhAva kA nirNaya kiyA, vahA~ aba mujhe kyA karanA - yaha prazna nahIM rhtaa| parantu jisa svabhAva kA nirNaya kiyA, usa svabhAva kI ora usakA jJAna DhalatA hai| nirNaya kI bhUmikA meM yadyapi abhI vikalpa hai, abhI bhagavAna AtmA pragaTa prasiddha huA nahIM, avyaktarUpa se nirNaya meM AyA hai parantu sAkSAt anubhava meM nahIM AyA; use anubhava meM lene ke liye kyA karanA? nirNaya ke sAtha jo vikalpa hai, usa vikalpa meM nahIM aTakanA parantu vikalpa se bhinna jJAna ko antarmukha karake Atmasanmukha krnaa| vikalpa koI sAdhana nahIM hai, vikalpa dvArA para kI prasiddhi hai; usameM AtmA kI prasiddhi nahIM hai| indriyoM kI ora aTakA huA jJAna, AtmA ko prasiddhi nahIM kara sakatA-anubhava nahIM kara sakatA parantu usa parasanmukhatA kA jhukAva chor3akara jJAna ko Atmasanmukha karanA, vahI AtmA kI prasiddhi kI vidhi hai, vahI anubhava kA upAya hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 84] [samyagdarzana : bhAga-4 ___'yaha maiM jJAnasvabhAva AtmA hU~'-aisA jJAna, indriya yA mana kI ora kI buddhi dvArA nahIM hotA, indriya yA mana kI ora kI buddhi dvArA to para kA jJAna hotA hai| samasta vikalpoM se pAra hokara AtmasvabhAva kI ora jJAna kA jhukAva (AtmasanmukhatA), vahI samyakrUpa se AtmA ko dekhane kI ora anubhava karane kI vidhi hai| usameM svasaMvedana pratyakSarUpa se AtmA kA zraddhA-jJAna hotA hai| samyagdarzana hone para AtmA samasta vizva para tairatA hai; - tairatA hai arthAt kyA? tairatA hai, arthAt bhinna rahatA hai; jaise pAnI meM tairatA huA manuSya, pAnI meM DUbatA nahIM parantu Upara rahatA hai; usI prakAra jJAnasvabhAvarUpa se svayaM ko anubhava karatA huA AtmA, vikalpoM meM DUbatA nahIM, vikalpoM meM ekAkAra nahIM hotA parantu usake Upara tairatA hai, arthAt unase bhinnarUpa hI svayaM ko anubhava karatA hai| usameM AtmA kI koI acintya parama gambhIratA anubhava meM AtI hai| samyaktva ke prayatna se zuruAta kisa prakAra hai ? apUrva hai-pUrNatA ke lakSya se vaha zuruAta hai| 'jJAnasvabhAvI AtmA kA nirNaya' arthAt pUrNatA kA lakSya; isa pUrNatA ke lakSya se zuruAta hI vAstavika zuruAta hai| svabhAva ke nirNaya ke kAla meM 'jJAna kA' avalambana hai, vikalpa hone para bhI unakA avalambana nhiiN| vikalpa dvArA saccA nirNaya nahIM hotA; jJAna dvArA hI nirNaya hotA hai| jJAna svayaM jJAnarUpa ho aura vikalparUpa na ho, arthAt Atmasanmukha ho, vaha samyagdarzana aura samyagjJAna kI vidhi hai| jJAna svayaM jJAnarUpa hokara AtmA kA anubhava karatA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [85 (pravacana meM atyanta mahimApUrvaka pUjya gurudeva zrI kahate haiM ki:-) ahA! AcAryadeva ne anubhavadazA kA acintyasvarUpa samajhAyA hai! aise anubhava meM AnandapariNati khilatI hai / svAnubhava meM jJAna bhI atIndriya hai aura Ananda bhI atIndriya hai / he jIvoM! Atmasanmukha hokara tuma aisA anubhava karo To ananta siddha bhagavantoM ke sAtha meM aho ! arihanta bhagavAna ke zAsana meM prApta honevAlI AtmA kI bodhi parama AnandarUpa hai, usase U~cA jagata meM koI nahIM hai / mahAbhAgya se prApta huA aisA uttama mArga, usakA he jIva ! tU utsAha se ArAdhana kara / aho, dhanya mArga! yaha apUrva mArga mujhe sAdhanA hai; isakI sAdhanA se hI mujhe AtmA kA parama sukha prApta hogA / bhavaduHkha kA nAza karanevAlA aura mokSasukha ko denevAlA yaha jainadharma hai| isa mArga kI sAdhanA dvArA ananta siddha bhagavantoM ke sAtha sadA kAla rahanA bnegaa| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 86] [samyagdarzana : bhAga-4 he jIva! prajJA dvArA mokSapaMtha meM A! " prajJA arthAt zuddhAtmasanmukha jhukI huI bhagavatI cetnaa| bhagavatI prajJA dvArA bhedajJAna karAkara mokSamArga kholanevAlA yaha AnandadAyI kalaza jaba-jaba gurudeva ke zrImukha se sunate haiM, taba aisI 'jJAnacetanA' ke puruSArtha kI tIvra preraNA jAgatI hai... aura mAno ki AcArya bhagavanta..... mokSa ke mArga meM bulA rahe hoM, aisA AtmA ullasita ho jAtA hai| (samayasAra kalaza 181 ke pravacana meM se) anAdi se bandhana meM ba~dhe hue AtmA ko kisa prakAra chur3AnA? chuTakAre kA sAdhana kyA? vaha vidhi isa kalaza meM batalAte haiN| bhedajJAna ke lie yaha alaukika zloka hai| AtmA ko bandhana se chUTane kA sAdhana, AtmA meM hai; AtmA se bhinna dUsarA koI sAdhana nahIM hai| AtmA kyA aura bandha kyA-ina donoM ke bhinna lakSaNa ko pahacAnakara jo cetanA, AtmasvabhAva sanmukha jhukI, vaha bhagavatI cetanA hI bandhana se chUTane kA (arthAt mokSa kA) sAdhana hai| rAgAdi bandhabhAva to AtmasvabhAva se bhinna haiM; ve koI bhI rAgabhAva, AtmA ko mokSa kA kAraNa nahIM hote, una rAgabhAvoM ko to AtmA se bhinna karanA hai| rAga se bhinna aisI jo cetanA (jo ki AtmA kA svalakSaNa hai), usake dvArA hI bandhana se bhinna AtmA anubhava meM AtA hai; isa prakAra cetanArUpa bhagavatI prajJA hI mokSa kA kAraNa hai| jIva kA apanA zuddhasvarUpa se pariNamanA aura vaisA pariNamana hone para, karma kA sambandha chUTa jAnA, isakA nAma mokSa hai / moha-rAgadveSAdi azuddhapariNatirUpa pariNamana honA aura karma kA sambandha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [87 honA, isakA nAma bandha hai| zuddhapariNamana, arthAt zuddhasvarUpa kA anubhava; jisa jJAna dvArA aisA anubhava ho, vaha jJAna, mokSa kA sAdhana hai| aisA anubhava hone para zuddhapariNamana huA, isalie azuddhapariNamana chUTa gayA aura pudgala meM karma avasthA chUTa gayIzuddha jIva apane svarUpa meM rahA-usa dazA kA nAma mokSa hai| 'mokSa kahyau nija shuddhtaa|' -aise mokSa kA upAya kyA? mokSa, vaha pUrNa zuddhapariNamana hai aura usakA kAraNa bhI zuddhatA hI hai| azuddhatA kA koI aMza, mokSa kA kAraNa nahIM hotaa| mokSa ke sAdhana kA bahuta sarasa spaSTIkaraNa isa 'prajJAchainI' ke zloka meM kiyA hai| ___ tIkSNa prajJAchainI, arthAt tIkhI jJAnacetanA, ugra jJAnacetanA; use nipuNa jIva, arthAt bhedajJAna meM atyanta pravINa jIva, sAvadhAna hokara AtmA aura bandha ke bIca ke sUkSma bheda meM isa prakAra DAlate haiM ki zIghra donoM atyanta bhinna anubhava meM Ate haiM; jJAnacetanA antarmukha hokara apane AtmA ko rAgarahita zuddha anubhava karatI hai; aisA anubhava hI mokSa kA sAdhana hai| jo jJAna ke sAtha rAga ko milAve-use zuddha kA anubhava nahIM hotA, bhedajJAna nahIM hotA, mokSamArga nahIM hotaa| zuddhapariNamana, vaha rAga se sarvathA bhinna hai| sarvathA rAgarahita zuddha anubhava hI mokSasAdhana hai| rAga meM khar3e rahakara zuddha ko anubhava nahIM kiyA jA sktaa| sAdhakadazA ke samaya bhI jitane rAgAdibhAva haiM, ve sabhI jJAnacetanA se bhinna haiM; ve koI jIva kA zuddhapariNamana nahIM hai| jIva kA zuddhapariNamana to jJAnacetanArUpa aura ananta catuSTayasvarUpa hai; vaha rAga se sarvathA bhinna hai| dravya ke svabhAva kI jAti kA pariNamana ho, use hI dravya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 88] [samyagdarzana : bhAga-4 kA zuddhapariNamana kahA; rAgAdi azuddhatA ko dravya kA zuddha pariNamana nahIM khte| isa prakAra jJAna pariNamana aura rAga pariNamana kI sarvathA bhinnatA hai| rAga kA eka bhI aMza jJAna ke pariNamana meM nahIM; aura jJAna kA eka bhI aMza rAga meM nahIM; rAga, zuddha AtmA kA pariNamana hI nahIM to phira vaha AtmA kI zuddhatA kA sAdhana kaise hogA? hogA hI nhiiN| ___bhAI ! tere mokSa kA sAdhana tujhameM hai, use tU pahacAna to sahI! terI zuddhatA ke bhAna binA tU kise mokSa kA sAdhana banAyegA? mokSa kA sAdhana apane meM hai, use jAne binA jIva ne ajJAnabhAva se zubharAga ko mokSa kA sAdhana mAnakara anAdi kAla se usa bandhabhAva kA hI sevana kiyA hai, arthAt mithyAtva kA hI sevana kiyA hai| rAga se pAra nirvikalpa anubhUti, mokSasAdhana hai| vaha nirvikalpa anubhUti vacana meM nahIM aatii| usa vItarAgI pariNati kI kyA bAta! antarmukha huA svasaMvedana jJAna, AtmA ko zuddhatArUpa pariNamAtA hai, vahI mokSa kA kAraNa hai| akelA bAhara kA jAnapanA bhI mokSa kA kAraNa nahIM, vahA~ rAga kI to kyA bAta ! jJAna kaisA,ki vItarAga-pariNatirUpa pariNamita svasaMvedana jJAna, vaha mokSa kA kAraNa hai| zuddha pariNamana, vaha mokSamArga hai| zuddhapariNamana use hI hotA hai ki jise zuddhasvarUpa kA anubhava avazya ho| zuddhasvarUpa ke anubhava binA kiMcit bhI zuddhapariNamana nahIM hotA aura zuddhapariNamana ke binA cauthA guNasthAna bhI nahIM hotaa| cauthe guNasthAna se hI zuddhasvarUpa kA anubhava hai, zuddhapariNamana hai, mokSamArga hai; use antarAtmA kahA hai| cauthe guNasthAna meM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] zuddhasvarUpa kA anubhava hone se jo inakAra karatA hai use anubhavadazA kI yA cauthe guNasthAna kI khabara nahIM hai, use mokSamArga kI khabara nahIM hai| [89 bhAI ! zuddhapariNamana ke binA rAga aura jJAna kI bhinnatA ko jAnA nahIM jA sakatA / rAga aura jJAna kI bhinnatA ko yathArtha jAnane se zuddhapariNamana hue binA nahIM rahatA / rAga aura jJAna to vAstava meM tabhI bhinna jAnA ki jaba rAga se bhinna pariName aura jJAnasvabhAva kI tarapha jhuke; isa prakAra bhedajJAna hote hI zuddhatArUpa pariNamana hotA hI hai| aisA pariNamana huA, taba hI mokSamArga zuru huaa| kahA~ jJAna aura kahA~ rAga ? kahA~ parama atIndriyasukha aura kahA~ AkulatA ? donoM ko mela nahIM; antara kI zAnti ke pravAha meM rAga kI milAvaTa nahIM / anubhava ke amRta meM AkulatA kA jahara nahIM / atIndriyasukha kaho yA AtmA kA svabhAva kaho, usakA jise prema jagA, vaha sukha hI jise upAdeya lagA, usa jIva ko jagata ke dUsare koI bAhya viSaya yA puNya-pApa ke bhAva rucikara nahIM lagate; unheM vaha upAdeya nahIM smjhtaa| vItarAgI mokSasukha kA abhilASI, rAga kA sevana kaise karegA ? vaha to parabhAvoM se rahita aise apane zuddhasvarUpa ko hI sevana karatA hai - aisA sevana, vahI siddhAnta kA saccA sevana hai / maiM to eka zuddha cinmAtra bhAva hI hU~, anya koI bhAva mere nahIM - aisA zuddhAtmA kA sevana, arthAt anubhavana hI siddhAnta kA sevana hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 90] [samyagdarzana : bhAga-4 * rAga aura puNya mere, unase mujhe sukha milegA-aisA jo rAga kA sevana hai, vaha siddhAnta kA anAdara hai| siddhAnta ne AtmA kA paramArthasvabhAva dikhalAyA hai; usa svabhAva kA sevana vaha svasanmukha paryAya hai, vahI dharmAtmA kA AcaraNa hai... usameM hI parama atIndriyasukha kA vedana hai| ___ jIva ne anAdi se vikArI parabhAvoM kA hI sevana kiyA hai, use hI apanerUpa anubhava kiyA hai| usameM eka kSaNa bhI yadi bhaMga kare to svabhAvasanmukhatA ho jaaye| jaise ajJAna se nirantara rAga ko anubhava kiyA, vaise aba 'rAgAdi maiM nahIM, maiM to zuddha caitanyabhAva hI hU~'-aisA nirantara zuddha AtmA kA sevana karo, use hI apanerUpa anubhava meM lo - aisA anubhava hI mokSa kA kAraNa hai, vahI mokSArthI jIva ko karane kA kArya hai; isake atirikta puNya yA puNya ke phalarUpa bhoga, saMsAra, yA zarIra--unakI abhilASA mokSArthI dharmAtmA ko nahIM hai| svasaMvedana pratyakSa aisA jIvadravya maiM hU~, zuddhajJAna prakAzamaya maiM hU~, atIndriyasukha, vaha maiM hU~ - aisA zraddhA, jJAna anubhava dharmI karatA hai| dharmI ke aise kArya ke sAtha rAgAdi azuddhabhAva anamela hai, zuddhasvarUpa ko rAgAdi ke sAtha mela nahIM-milana nahIM-ekatA nahIM, parantu bhinnatA hai| jitane rAgAdi bhAva haiM, ve sabhI zuddha caitanya ke anubhava se para haiM; apane svarUparUpa nahIM anubhava meM Ate, isalie he mokSArthI jIvoM! tuma prajJA dvArA zuddhasvarUpa kA anubhava kro| bhagavatI cetanA kaho yA prajJAchainI kaho, usake dvArA bandhana se bhinna zuddha AtmA anubhava meM AtA hai| zuddha AtmA cetanAmAtra vastu hai, usameM rAga-dveSa mohAdi azuddhabhAva ekameka nahIM, parantu donoM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [91 ke bIca sandhi hai-sA~dha hai, lakSaNabheda hai| eka kSetra meM hone para bhI, donoM eka svabhAva nahIM haiM, donoM ke svabhAva ke bIca mahAna antara hai| vaha antara lakSya meM lekara prajJAchainI aisI par3atI hai ki azuddhatA ko eka ora karake, zuddha cetanA vastu meM svayaM ekAgra hotA hai - isakA nAma bhedajJAna aura yaha mokssmaarg| bandhana kA svarUpa, bandhana se chUTane kA upAya - ina sabakA mAtra vicAra kiyA kare-vikalpa kiyA kare, isase kahIM bandhana nahIM chuutttaa| bandha se bhinna zuddhAtmA ko jAnakara, usameM jJAna ko ekAgra karane se bandhabhAva chUTa jAte haiN| isake lie upayoga meM sAvadhAnI caahie| rabhasAt arthAt zIghratA se prajJAchainI par3atI haiaisA kahakara puruSArtha kI tIvratA batalAyI hai| aisA bhedajJAna kare, usa jIva ko nipuNa kahA hai| bAkI bAhara ke jAnapane meM nipuNatA batAve aura andara meM rAga se bhinna zuddhAtmA kA anubhava karanA yadi na Ave to use nipuNa nahIM kahate, vaha ThoTha hai; AtmA ko bandhana se chur3Ane kI vidyA use nahIM AtI hai| bhAI! AtmA kA zuddhasvabhAva aura azuddhatArUpa bandha, ye donoM ekameka nahIM hote parantu bIca meM lakSaNabhedarUpa sandhi hai| arthAt donoM ko bhinna anubhava kiyA jA sakatA hai, sUkSma prajJAchainI dvArA unheM pRthak kiyA jA sakatA hai| AtmA aura bandha, donoM aise ekameka nahIM ho gaye haiM ki bIca meM prajJAchainI praveza na kara sake; donoM ke bIca kA bheda, jJAna dvArA jAnA jA sakatA hai| bhedajJAna dvArA donoM ko bhedA jA sakatA hai| jitane kSetra meM caitanyavastu hai, utane hI kSetra meM rAgAdi bandhabhAva Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 92] [ samyagdarzana : bhAga-4 haiM, tathApi donoM ke bIca bhAvabhedarUpa (lakSaNabhedarUpa) bar3I darAra hai| isa rAga kA svAda AkulatArUpa - duHkharUpa hai aura jJAna kA svAda to zAnta-sukharUpa hai| aise viveka dvArA donoM ke svAda kI bhinnatA jJAta hotI hai| tIkSNa prajJA ke dvArA una donoM ko atyanta bhinna jAnakara, vaha prajJA zuddhasvarUpa meM praveza kara use anubhava meM letI hai aura rAgAdi ko bhinna kara DAlatI hai / tIkSNa prajJA-tIkSNa jJAna arthAt rAga se ghirAye nahIM aisI cetanA; vaha antara ke caitanyasvabhAva meM praveza kara jAtI hai; atyanta sAvadhAnI dvArA- upayoga kI jAgRti dvArA andara kI sUkSma sandhi ko bhedakara, eka ora jJAnasvarUpa AtmA aura dUsarI ora ajJAnarUpa bandhabhAva, inheM sarvathA bhinna kara DAlatI hai / bandhabhAva ke kisI aMza ko jJAna meM rahane nahIM detI aura jJAna ke kisI aMza ko bandhabhAva meM milatI nahIM - aisI bhagavatI jJAnacetanA, vaha mokSa kA sAdhana hai| yadyapi rAgAdi azuddhabhAva jIva kI paryAya meM pariNamate haiMjahA~ jIva hai, vahA~ hI rAgAdi haiM; isalie unase bhinna aise zuddhajIva kA anubhava sAmAnya jIvoM ko kaThina hai - bahuta sUkSma hai, tathApi nipuNa puruSa antara kI sUkSma jJAnacetanA dvArA svabhAva aura vibhAva ke bIca kA bheda jAnakara, unakI bhinnatA kA anubhava karate haiM kyoMki donoM ke bIca lakSaNabheda kI darAra hai| sthUla jJAna se ajJAnI ko vaha darAra dikhAyI nahIM detI parantu jJAna kI antara ekAgratA dvArA una donoM kI sandhi jAnakara, jJAna apane svabhAva meM ekAgra hotA hai| ekAgra hote hI donoM spaSTa bhinna pRthak anubhava meM Ate haiM; jJAna kA anubhava huA, usa anubhava meM rAga kI sarvathA nAsti hai / prathama aisI bhinnatA anubhava meM Ane para samyagdarzana aura samyagjJAna Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [93 hotA hai; phira sakala rAgAdi kA tathA karma kA kSaya hone se bandha ko sarvathA chedakara sAkSAt mokSadazA pragaTa hotI hai| isa prakAra prajJAchainI dvArA bandhana ko chedakara AtmA mukta hotA hai; isalie prajJArUpa jJAnacetanA, vaha mokSa kA paMtha hai| ___ antara meM jJAna aura rAga ke bIca kI sA~dha pakar3ane ke liye upayoga meM bahuta sUkSmatA caahie| indriyA~ aura mana donoM se chUTakara atIndriya upayoga dvArA rAga se bhinna AtmA anubhava meM AtA hai; usameM antarmukha upayoga kA bahuta prayatna hai / deha-mana-vANI tathA jar3akarma, ve to jIva se ekakSetra meM hone para bhI bhinna pradezavAle haiM, rUpI haiM, jar3a haiM, ve naye Ate haiM aura jAte haiM-aisI pratIti vicAra dvArA utpanna hotI hai, parantu andara meM jIva kI paryAya ke sAtha eka pradeza meM rahe hue jo rAgAdibhAva, unase bhinna zuddha jIva kA anubhava kaThina hai; kaThina hone para bhI sUkSma prajJA dvArA unake bIca ke svabhAvabheda ko jAnakara bhinnatA kA anubhava ho sakatA hai| kaThina hai parantu azakya nahIM, ho sake vaisA hai aura aisI bhinnatA kA anubhava karAnevAlI bhagavatIprajJA, vahI mokSasAdhana hai| ananta jIva aisA anubhava karake mokSa ko prApta hue haiN| prajJAchainI dvArA vicAra karane se antara meM aisI pratIti hotI hai ki rAga bhinna aura maiM bhinna; rAgarahita kA AtmalAbha sambhava hai; rAga ke abhAva meM AtmA kA abhAva nahIM ho jaataa| rAga ke abhAva meM bhI AtmA apane caitanyasvarUpa se jItA hai; isalie cetanAsvarUpa hI jIva hai, rAgasvarUpa nahIM - aisA andara kA bhedajJAna atyanta kaThina hone para bhI, andara ke tIvra prayatna dvArA ho sakatA hai| rAga ke kAla meM hI usase bhinna zuddha jIva kA anubhava, jJAnacetanA dvArA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 94] [samyagdarzana : bhAga-4 avazya hotA hai| jJAnacetanA atisUkSma hai, cakravartI kI talavAra kI tIkSNa dhAra kI taraha eka jhaTake meM vaha prajJAchainI, jJAna aura rAga ke do Tukar3e kara DAlatI hai| aisA bhedajJAna karane meM prajJAchainI ko kitanI dera lagegI? to kahate haiM ki tatkSaNa eka samaya meM vaha AtmA aura bandha ko bhinna kara DAlatI hai| cetanA jahA~ antara meM ekAgra huI ki usI samaya meM vaha bandhabhAvoM se bhinna zuddha AtmA ko anubhava karatI hai - aisA bhedajJAna nipuNa puruSa karate haiM; nipuNa puruSa, arthAt AtmAnubhava meM pravINa jIva; -- phira vaha puruSa ho yA strI ho, svarga kA deva ho yA naraka kA nArakI ho; AtmA kA anubhava karane meM pravINa haiM, ve jIva nipuNa haiM, mokSa ko sAdhane kI kalA unheM AtI hai... aura saMsAra kA kinArA najadIka A gayA hai| aise bhedajJAnanipuNa jIva, prajJAchainI dvArA bandha se bhinna zuddha AtmA ko sAdhate haiN| aisA bhedajJAna, jIva ko Ananda upajAtA hai| bhedajJAna hote hI AnandarUpa zuddha AtmA anubhava meM AtA hai aura bandhabhAva, zuddhasvarUpa se bAhara bhinna raha jAte haiM, yaha mokSamArga hai| ___ vAha ! santa aisA bhedajJAna karAkara kahate haiM ki bhAI ! tU antara meM aisA bhedajJAna kara / yaha bhedajJAna tujhe mahA Ananda utpanna karegA aura mokSa prApta kraayegaa| bhedajJAna ke liye yaha avasara hai| anAdi ke bandhana se chUTakara sukhI hone ke liye yaha samaya hai, tU isa avasara ko cUka mata jaanaa| (gurudeva parama vAtsalya bharI preraNA se kahate haiM ki-) he bhAI! abhI AtmajJAna ke liye yaha avasara hai... tU yaha bAta Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [95 lakSya meM to le / muzkila se aisA avasara milA hai... usameM karanA to eka yahI hai| andara meM jarA dhIra hokara, bAhara ke kAryoM kA rasa chor3akara vicAra kara to tujhe jJAta hogA ki AtmA kA svabhAva aura rAga, donoM eka hokara rahaneyogya nahIM parantu bhinna par3ane yogya hai| donoM kA svabhAva bhinna hai; isalie bhinna par3a jAte haiN| bhAI! samayasamaya karate hue kAla to calA hI jA rahA hai; usameM yadi tU tere svabhAva sanmukha na huA to tUne kyA kiyA? jo karaneyogya kArya hai, vaha to yaha hI hai| cAhe jitane prayatna dvArA bhI vikAra se bhinna cetanA kA anubhava karanA, vahI karanA hai| terI cetanA, rAga ko cetane meM (anubhavane meM) rukatI hai, usake badale cetanA antara meM Dhalakara zuddha AtmA ko cete-anubhava kare ki turanta hI AtmA aura bandha kI bhinnatA kA anubhava hotA haieka samaya meM hI aisA upayoga palaTA khA jAtA hai| duniyA ke jIva, duniyA ke bAhya kAryoM meM apanI-apanI caturAI aura pravINatA dikhAte haiM... to he bhAI! tU tere AtmA ke anubhava meM pravINa ho... usameM udyamI ho, terI cetanA ko rAga se bhinna karake zuddhasvarUpa meM praviSTa kara... usa kSaNa 'hI' tujhe parama Ananda hogA, bhedajJAna meM nipuNa jIva Anandasahita apane zuddha AtmA ko anubhavate haiM- aisA anubhava, vaha mokSamArga hai, vaha karane jaisA kArya hai| ___ ahA! sAvadhAna hokara AtmA ke vicAra kA udyama kare, usameM to nIMda ur3a jAye vaisA hai| jise samyagdarzana pragaTa karanA hai, vaha to AtmA aura bandha kI bhinnatA ke vicAra meM jAgRta hai, utsAhI hai, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 96] [samyagdarzana : bhAga-4 usameM pramAdI nahIM hote| mujhe merA hita sAdhanA hai, mujhe mere AtmA ko bhavabandhana se chur3AnA hai-aise atyanta sAvadhAna hokara, mahAna udyamapUrvaka, he jIva! tere AtmA ko bandhana se bhinna anubhava meM le... anAdi kI nIMda ur3Akara jAgRta ho| ___ AtmA ke anubhava ke liye sAvadhAna honA... zUravIra honA... jagat kI pratikUlatA dekhakara kAyara nahIM honA... pratikUlatA ke sanmukha mata dekha; zuddha AtmA ke Ananda ke samakSa dekhnaa| zUravIra hokara-udyamI hokara Ananda kA anubhava krnaa| hari kA mAraga hai zUra kA...' vaha pratikUlatA meM yA puNya kI miThAsa meM kahIM nahIM aTakatA, use eka apane AtmArtha kA hI kArya hai, vaha bhedajJAna dvArA AtmA ko bandhana se sarvathA prakAra se bhinna anubhava karatA hai| aisA anubhava karane kA yaha avasara hai-bhAI ! usameM terI cetanA ko antara meM ekAgra karake trikAlI caitanyapravAharUpa AtmA meM magna kara... aura rAgAdi samasta bandhabhAvoM ko cetana se bhinna ajJAnarUpa jaan| aise sarva prakAra se bhedajJAna karake tere ekarUpa zuddha AtmA ko sAdha! mokSa ko sAdhane kA yaha avasara hai| ___aho, vItarAga ke mArga... jagat se alaga haiM / jagat kA bhAgya hai ki santoM ne aisA mArga prasiddha kiyA hai| aisA mArga pAkara, he jIva! bhedajJAna dvArA zuddha AtmA ko anubhava meM lekara tU mokSapaMtha meM aa|. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com svAnubhava ke cihnarUpa jJAnacetanA jJAnI ke hRdaya kI bAta [ 97 * saMvat 1992 arthAt *Aja se lagabhaga 35 varSa pahale kI bAta hai| usa samaya gurudeva ke samakSa svAnubhava kI eka atyanta mahatvapUrNa carcA huI, kitanI hI bAra prasannatA se aura bahuta gambhIra bhAva se usa carcA kA prasaMga yAda karake jaba gurudeva sunAte haiM, taba jijJAsu ke roma-roma pulakita hokara jJAnI ke svAnubhava ke prati ullasita ho jAte haiN| usa carcA meM gurudeva ne pUchA thA ki jJAnacetanA kA phala kyA ? jJAnacetanA khilatI hai, isalie saba zAstroM ke artha kA hala kara detI hai na ? uttara : jJAnacetanA to antara meM apane AtmA ko cetanevAlI hai / jJAnacetanA ke phala meM zAstra kA hala hone lage- aisA koI phala nahIM hai parantu AtmA ke anubhava kA hala prApta ho jAye - aisI jJAnacetanA hai| jJAnacetanA kA phala to yaha hai ki apane AtmA ko ceta le, zAstra paThana ke AdhAra se jJAnacetanA kA mApa nahIM hai| jJAnacetanA, arthAt zuddhAtmA ko anubhava karanevAlI cetanA; vaha cetanA, mokSamArga hai / usa jJAnacetanA kA sambandha zAstra-paThana ke sAtha nahIM hai; jJAnacetanA to antarmukha hokara AtmA ke sAkSAtkAra kA kArya karatI hai / kama-adhika jAnapanA ho, usake sAtha sambandha nahIM hai parantu jJAnAnandasvabhAva ke sanmukha hone se jJAnacetanA pragaTa vikrama saMvat 2027 kA pravacana hai; isa dRSTi se 35 varSa pUrva kI bAta hai - aisA samajhanA caahie| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 98] [samyagdarzana : bhAga-4 hotI hai, usa jJAnacetanA meM AtmA nijAnanda ko anubhava karatA huA atyanta zuddharUpa se prakAzita hotA hai| aisI jJAnacetanA cauthe guNasthAna se zuru hotI hai| jJAnI aisI jJAnacetanA dvArA kevalajJAna ko bulAtA hai| (isameM jJAnI kA hRdaya bharA hai| isake bhAva svAnubhava ke liye bahuta gaharAI se mananIya hai| gurudeva isa carcA kI bahuta mahimA karate haiN|) samayasAra kalaza 323-324 ityAdi ke pravacanoM meM se isa sambandhI spaSTIkaraNa diyA jAtA hai| * maiM jJAnasvabhAva hU~ - aisA jo vAstavika nirNaya hai, usakI sandhi jJAnasvabhAva ke sAtha hai; vikalpa ke sAtha usakI sandhi nahIM hai| ___jJAna aura vikalpa donoM nirNaya kAla meM hone para bhI, usameM se jJAnasvabhAva ke sAtha sandhi kA kAma jJAna ne kiyA hai; vikalpa ne nhiiN| jJAnasvabhAva ke sAtha sandhi karake, usake lakSya se prArambha jJAnadhArA jJAna ke anubhava taka pahu~ca jaayegii| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com [ 99 dharmAtmA kI jJAnacetanA T isameM jJAnI ke hRdaya kA rahasya bharA hai / jJAnI ke antara ke AtmabhAva samajhane ke liye, unakI pariNati pahacAnane ke liye, aura apane meM vaise bhAva pragaTa karane ke liye 'dharmAtmA kI jJAnacetanA' kA manana AtmArthI jIvoM ko bahuta upayogI hogA / 'jJAnacetanA', vaha dharmAtmA kA cihna hai / jJAnacetanA dvArA dharmI / apane ko nirantara zuddhasvarUpa anubhava karatA hai / jJAnacetanA apane svabhAva ko sparza karanevAlI hai / amuka zAstra Ave to jJAnacetanA kahalAye - aisA nahIM hai parantu apane zuddhasvabhAva ko sparza kare - anubhava kare, usakA nAma jJAnacetanA hai / jJAnacetanA kA kAma andara meM samAhita hotA hai / antara meM jJAnasvabhAva ko sparza kiye binA zAstrAdi kA cAhe jitanA jAnapanA ho, tathApi use jJAnacetanA nahIM kahate, kyoMki vaha to rAga ko sparza karatA hai - rAga ko anubhava karatA hai| dharma kI zuruAta yA sukha kI zuruAta 'jJAnacetanA' se hotI hai / jJAnacetanA, arthAt zuddha AtmA ko anubhava karanevAlI cetanA; usameM ratnatraya samAhita hai / usa jJAnacetanA kA sambandha zAstra ke paThana ke sAtha nahIM; jJAnacetanA to antarmukha hokara AtmA ke sAkSAtkAra kA kArya karatI hai / jJAnacetanA ke bala se jJAnI alpa kAla meM hI kevalajJAna ko bulA letA hai / jJAnacetanA kA kArya vikalpa yA vANI nahIM hai| koI pUche ki jJAna cetanA pragaTe, isIlie samasta zAstroM ke artha hala karanA A Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 100] [ samyagdarzana : bhAga-4 aura dUsaroM ko upadeza dekara samajhAnA A jAye - yaha jJAnacetanA kA phala hai ? - to jJAnI kahate haiM ki nahIM; jJAnacetanA kA phala to yaha hai ki apane AtmA ko ceta le; AtmA ko svasaMvedana pratyakSa kara le- aisA usa jJAnacetanA kA phala hai / jJAnacetanA ke phala meM zAstra ke artha hala karanA Ave - aisA koI usakA phala nahIM hai parantu AtmA ke anubhava kA hala pA jAye - aisI jJAnacetanA hai / vaha jJAnacetanA to antara meM apane AnandasvarUpa AtmA ko cetatI hai (yaha nyAya vizeSa samajhaneyogya hai ) / jJAnacetanA kA kArya andara meM AtA hai, bAhara meM nahIM / koI jIva zAstroM ke artha ko zIghratA se bolatA ho, isIlie use jJAnacetanA ughar3a gayI hai- aisA usakA mApa nahIM hai, kyoMki kisI jIva ko bhASA kA yoga na ho aura kadAcit vaisA para kI ora kA vizeSa ughAr3a bhI na ho, tathApi andara jJAnacetanA hotI hai aura kadAcit kisI ko vaisA vizeSa ughAr3a ho to bhI vaha koI jJAna cetanA kI nizAnI nahIM hai; jJAnacetanA kA kArya to antara kI anubhUti meM hai / jisane jJAna ko andara meM jhukAkara rAga se bhinna svarUpa ko anubhava meM le liyA hai, usa jIva ko apUrva jJAnacetanA andara meM khila gayI hai| jIvoM ko usakI pahicAna honA kaThina hai / bhAI ! tujhe janma-maraNa ke duHkha miTAnA ho aura AtmA kA sukha cAhie ho to dhyAna ke viSayarUpa aise tere zuddhasvabhAva ko anubhava meM le| usa anubhava meM Anandasahita jJAnacetanA khila uThegI; bAhara ke paThana dvArA jJAnacetanA nahIM khiltii| andara jJAna Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [101 svabhAva ko cete / anubhava kare, usakA nAma jJAnacetanA hai| aisI jJAnacetanA, vaha samyagdRSTi kA dharma hai| ajJAnI apane ko rAgarUpa hI cetatA hai - anubhava karatA hai, vaha ajJAnacetanA hai, vaha karmacetanA hai| jo rAgAdi azuddhatA ko anubhava karatA hai, use rAga-dveSamoharahita jo zuddhajJAna, usake svAda kA patA nahIM hai; dharmAtmA kI jJAnacetanA rAga se bhinna antarmukha hai; paryAya ne zuddhasvabhAva ko sparza kara usakA anubhava kiyA hai; vaha cetanA, rAga ko sparza nahIM karatI, rAga se to pRthak hI rahatI hai| vaha jJAnacetanA Atmikarasa se bharapUra hai, atIndriya Ananda se bharapUra hai| dharmI ko AtmA ke Ananda se bharapUra caitanya kallola ullasita hotI hai| antara meM dhyeya karake apane paripUrNa AtmA ko jAnA, vahA~ sampUrNa jagata ko bhI jAna le, aise jJAna kI sAmarthya pratIti meM aayii| jIva akhaNDa jJAnasvabhAvI hai, to jJAtA kI sAmarthya adhUrI kaise hogI? sampUrNa sarvajJa svabhAva dharmI ne apane meM dekhA, vahA~ vaha jagata kA jJAtA huaa| jo jJAnasvarUpa AtmA ko cete, vaha jJAnacetanA; rAga dvArA aisI jJAnacetanA anubhava meM nahIM AtI; rAga kA to aisI jJAnacetanA meM abhAva hai, jJAnacetanA to caitanya prakAza se bharapUra hai, Ananda se bharapUra hai| jJAnacetanA dvArA jo zuddha AtmA ko anubhava karatA hai, use zuddhatA pragaTa hotI hai aura ajJAnacetanArUpa azuddhatA kA jo anubhava karatA hai, use azuddhatA hI hotI hai| isa prakAra jJAnacetanA, vaha mokSamArga hai aura ajJAnacetanA, vaha saMsAramArga hai| cauthe guNasthAna se hI jJAnacetanArUpa mokSamArga pragaTa huA, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 102] [ samyagdarzana : bhAga-4 jJAnacetanA ke binA mokSamArga nahIM hotA / Anandamaya jJAnacetanA ko pariNamAte hue jJAnI, caitanya ke prazamarasa ko pIte haiN| jJAnacetanA Anandasahita hotI hai| jJAnacetanA khile aura Ananda kA anubhava na ho--aisA nahIM hotaa| rAga se bhinna par3akara zuddhasvabhAva meM eka huI, aisI jJAnacetanA zuddhapariNatirUpa vItarAga vaibhava se sahita hai| are! manuSyapanA prApta karake yaha jJAnacetanA pragaTa karane kA avasara hai| isa vastu ko khyAla meM to le / saccA lakSya karake usakA pakSa karane se, usake abhyAsa meM dakSa hokara isakA anubhava hogA, parantu jise lakSya aura pakSa hI mithyA haiM, vaha zuddhatA kA anubhava kahA~ se karegA ? ajJAnI rAga kA pakSa karatA hai - rAga se kucha lAbha hogA--aisA mAnakara usakA pakSa karatA hai; isalie vaha apane ko rAgAdi azuddhatArUpa hI anubhava karatA hai / dharmI apane zuddhasvabhAva kA anubhava karatA hai; aisA zuddha anubhava mokSamArga hai| jo aise zuddha anubhavarUpa jJAnacetanA ke binA apane ko dharmI mAnatA hai, use dharma ke sacce svarUpa kA patA bhI nahIM hai, dharma ko yA dharmI ko vaha pahacAnatA hI nahIM hai / zuddha cetanA vastu, rAgarahita hai; to usakA anubhava bhI rAgarahita hI hotA hai| vastu, rAgarUpa nahIM; vaise anubhavarUpa paryAya bhI rAgarUpa nahIM hai| sAdhakapane kI bhUmikA meM rAga hotA hai parantu usa samaya bhI dharmI kI cetanA to rAga se bhinna hI pariNamatI hai / cetanA ko aura rAga ko kucha lenA-denA nahIM hai / cetanA to svabhAva ko sparza karanevAlI hai, vaha parabhAva ko sparza nahIM krtii| cauthe guNasthAna kI jJAnacetanA yA kevalI bhagavAna kI jJAnacetanA, ye donoM jJAnacetanA, rAgarahita hI hai| AtmA ke vaibhava meM ekAgra huI Anandamaya jJAnacetanA Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] tIna loka ke vibhAvoM se mukta hai / rAga aMza, rAga meM hai; cetana aMza, cetana meM hai; donoM atyanta bhinna apane-apane svarUpa meM vartate haiM I cetana meM rAga kA abhAva hI hai / [ 103 jJAnacetanA vANI ko yA rAga ko nahIM prakAzatI; jJAnacetanA to zuddha caitanya ko prakAzatI hai| aisI jJAnacetanA hI zuddhatA kA kAraNa hotI hai; rAga aMza zuddhatA kA kAraNa nahIM hotA, vaha to svayaM azuddha hai| azuddha kAraNa dvArA zuddha kArya kaise hogA ? hogA hI nahIM; kAraNa hamezA kArya kI jAti kA hotA hai, viruddha nahIM hotA / svarUpa ko cetanevAlI cetanA ko hI vAstava meM jIva kahA hai| usa cetanA meM jIva apane vAstavika svarUpa se prakAzita hotA hai; rAga meM zuddha jIva prakAzita nahIM hotA / zuddha cetanA meM apAra tAkata hai, usameM akelI vItarAgatA bharI hai, usameM Ananda bharA hai; Ananda ko anubhava karatI huI mokSa kI ora daur3atI hai| jJAnacetanA dvArA jIva kyA karatA hai ? Ananda kA vedn| ajJAnacetanA dvArA kyA karatA hai ? - rAga-dveSa duHkha kA vedana / parabhAva ke eka aMza ko bhI jJAna cetanA vedatI nahIM hai| ahA! jJAnacetanA kI mahimA kI jagata ko khabara nahIM hai / jise jJAnacetanA huI, vaha AtmA sarva parabhAvoM se bhinna par3a gayA, vaha nijAnanda ke samudra ke anubhava meM lIna huA / vikalpa se pAra jJAnacetanA andara svabhAva meM ghusa gayI hai; rAgAdi parabhAva to anubhava se bAhara raha gaye haiM / jise aisI anubhava dazA pragaTa huI, use bhagavatI jJAnacetanA vartatI hai / I jayavanta varto jJAna cetanAvanta jJAnI bhagavanta.... Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 104] [samyagdarzana : bhAga-4 vAstavika jJAyaka vIra Age ka santa zrutajJAna kI pukAra dvArA kevalajJAna ko bulAte haiN| caitanya sAdhanA ke pantha meM ArUr3ha sAdhaka ko jagata kI koI pratikUlatA vicalita nahIM kara sakatI athavA ulajhA nahIM sktii| nija AtmA ko dRSTi meM lekara, usameM lInatA dvArA jisane zAntadazA pragaTa kI hai, usakI zAnti ko jagata kI mahA saMvartaka-vAyu bhI DigA nahIM sktii| abhI paMcama kAla meM pratikUlatA ke bahuta prasaMga hone se unake samAdhAna ke liye rukanA par3atA hai, isalie abhI AtmA kI sAdhanA nahIM ho sakatI - aisA koI kahe, to kahate haiM ki are bhAI! aisA nahIM hai; abhI bhI pratikUlatA ke Dhera ke bIca meM bhI AtmA kI pavitra ArAdhanAvAle aura jAtismaraNajJAnavAle AtmA yahA~ najaroM se dikhate haiM; jagata kI koI pratikUlatA unheM ArAdhanA meM bAdhaka nahIM hai| jo antarmukha hokara caitanya guphA meM praveza kara gaye haiM, unheM caitanya guphA meM phira pratikUlatA kaisI? koI pratikUlatA kA bhAra nahIM ki caitanya meM praveza kara ske| caitanya siMha kI zUravIratA ke samakSa pratikUlatA to nahIM TikatI; parabhAva bhI nahIM Tika sakate 'bahirabhAva sparze nahIM Atama ko, vAstavika vaha jJAyaka vIra ginAye jo|' caitanya siMha jJAyaka vIra apane parAkrama kI vIratA se jahA~ jAgRta huA, vahA~ usakI paryAya ke vikAsa ko koI roka nahIM sktaa| aho! santoM ne Atmazakti ke aise rahasya kholakara gajaba ___Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [105 kAma kiyA hai... aura mumukSu jIvoM para mahAna upakAra kiyA hai| unhoMne to antara meM zrutajJAna kI pukAra karake kevalajJAna ko bulAyA hai; zrutajJAna meM kevalajJAna kA nirNaya A jAtA hai| kevalajJAna kA nirNaya na ho, taba to zrutajJAna hI saccA nahIM hai| jahA~ apane sarvajJasvabhAva meM svasanmukha hotA huA zrutajJAna jAgRta huA, vahA~ sarvajJapada pragaTa hue binA nahIM rhtaa| aise svabhAva ko jAnane se jIva ko samyagdarzana hotA hai aura svasanmukha hokara vaha zIghra zIghra mokSa meM jAtA hai| jJAnasvabhAva ke sAtha sandhi karane kI vikalpa meM tAkata nahIM hai, jJAna meM svabhAva ko 'Taca' kiyA, taba saccA nirNaya huaa| * jJAnasvabhAva ke nirNaya meM vikalpa se jJAna adhika (bhinna) huA hai, jJAna aura vikalpa ke bIca bijalI par3a cukI hai, donoM ke bIca darAra par3a gayI hai, vaha darAra aba saMdhegI nhiiN| * aise AtmanirNaya ke bala se samyaktva prApta hotA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 106] [samyagdarzana : bhAga-4 samayasAra ke zrotA ko.... AzIrvAda solahavIM bAra pravacana ke prArambha meM samayasAra kI mahimA karate huye gurudeva ne kahA thA ki he bhavya! tU apUrva bhAva se samayasAra sunnaa| zuddhAtmA kA anubhava karanevAle santoM ke hRdaya meM se nikalA huA yaha zAstra, zuddhAtmA kA anubhava karAkara bhava kA nAza karAnevAlA hai... AtmA ke azarIrIbhAva ko darzAnevAlA yaha zAstra hai| he zrotA! tU sAvadhAna hokara (arthAt ki bhAvazruta ko antara meM ekAgra karake) suna... isase terA moha naSTa ho jAyegA aura tU paramAtmA ho jaayegaa| isa zAstra kI kathanI meM se dharmAtmA, zuddhAtmA ko prApta kara letA hai| zuddha AtmA kA anubhava karanA, yaha isa zAstra kA tAtparya hai| aise zuddhAtmA ko dhyeyarUpa sthApita kara use namaskArarUpa mokSa ke maMgala stambha rope haiN| isa zAstra meM darzAyA huA jo zuddha jJAyakabhAva, usake gholana dvArA AtmA kI pariNati atyanta zuddha hogii| bIca meM vikalpa Ave, usake Upara yA vANI ke Upara lakSya mata rakhanA, parantu usake vAcyarUpa jo jJAyakabhAva hai, usa para lakSya rakhanA - usa ora jJAna ko ekAgra krnaa| rAga kA utsAha rakhanA nahIM, jJAyakasvabhAva kA hI utsAha rkhnaa| jJAyakabhAva ke prema se tujhe parama sukha hogA - aise AzIrvAdapUrvaka samayasAra sunAte haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com [ 107 tIna ratnoM kI kImata samajhiye saMsAra meM anantAnanta jIvoM meM se asaMkhyAta jIva hI manuSya hote haiM, arthAt trirAzI ke hisAba se ginane para ananta jIvoM meM se mAtra eka jIva manuSya hotA hai| aisA durlabha manuSyapanA hai / dRSTigocara kSetra meM rahe hue karor3oM-araboM manuSyoM meM bhI bahu bhAga manuSya to mA~sa, machalI, aNDA, zarAba aura zahada jaise abhakSya sevana ke pApa samudra meM aise DUbe hue haiM ki jinheM dharma ke zravaNa jitane vizuddha pariNAma hI nahIM haiM / 1 aba zeSa rahe hue thor3e-bahuta manuSyoM meM se bhI bahu bhAga ko to kudeva - kuguru-kudharma ke sevana kA aisA bhUta lagA hai ki kisI bhI prakAra kI vivekabuddhi ke binA pAgala kI taraha cAhe jisa kriyA meM dharma manavA rahe haiM / are re ! ye jIva manuSyapanA to pAye parantu inheM paMca parameSThI bhagavAna kA nAma bhI sunane ko nahIM milA, gRhItamithyAtva ke bhUta ne inheM bharamAyA hai| dhanya hai jagata meM paMca parameSThI bhagavanta, ki jinakI bhaktirUpa mantra ke prabhAva se gRhItamithyAtva kA bhUta AtmA ke samIpa bhI nahIM A sakatA / priya sAdharmIbandhuoM ! jagata meM anekavidha kudharma to sadA hI rahanevAle hI haiN| kyoMki narakAdi gati bhI sadA hI bharI hI rahanevAlI hai| apane ko aise kudharmoM ke sAtha koI vAstA nahIM parantu kudharma ke samudra ke bIca bhI apane ko bhavasamudra se tirAkara AtmA kA Ananda denevAle jo tIna ratna mile haiM, ve jagata meM sarvazreSTha haiM / apane ko prApta ina vItarAgI ratnoM ko hama pahacAne... jIva kI taraha Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 108] [samyagdarzana : bhAga-4 inakA yatna kareM aura inake jaisA apanA jIvana banAveM... isake liye jarA bhI pramAdI na hoveM aura parama bahumAnapUrvaka ina sacce tIna ratnoM kA sevana kareM... apane vItarAgI arahantadeva, apane vItarAgI nirgrantha guru aura apane vItarAgI zAstra isa jagata meM sarvazreSTha, satya aura Atmahita ke liye ratnatraya denevAle haiM... unakA hI sevana karo aura isake atirikta anya mArga kI ora bhUlacUka se bhI jarA bhI jhA~kakara mata dekho| jayavanta varto ye 'tIna ratna'... ki jo tIna ratna ke dAtAra haiN| vaha utsAhapUrvaka usakA sevana karatA hai jisa prakAra thake hue vyakti ko vizrAma milane para athavA vAhana Adi kI suvidhA milane para vaha harSita hotA hai aura roga se pIr3ita manuSya ko vaidya milane para vaha utsAhita hotA hai; isI prakAra bhava-bhramaNa kara karake thake hue aura AtmabhrAnti ke roga se pIr3ita jIva ko thakAna utAranevAlI aura roga miTAnevAlI caitanyasvarUpa kI bAta kAna meM par3ate hI, vaha utsAhapUrvaka usakA sevana karatA hai| sacce sadguru vaidya ne jisa prakAra kahA ho, usa prakAra vaha caitanya kA sevana karatA hai| santa ke samIpa dIna hokara bhikhArI kI taraha 'AtmA' mA~gatA hai ki prabhu ! mujhe AtmA kA svarUpa smjhaao| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com [ 109 eka adbhuta vairAgya carcA (AtmArtha ko puSTa karake vairAgya rasa kI dhuna jagAye, aisI vArtA / ) jisane AtmA ke sahajasukha ko anubhava meM liyA hai, aise vairAgyavanta dharmAtmA jAnate haiM ki sukha to AtmA ke dhruvacidAnandasvabhAva meM hai; bAhara ke saMyoga to adhruva aura anitya haiM, unameM sukha kaisA ? isa prakAra dharmI ne apane svabhAva kA sukha dekhA hai; isalie bAhara meM sarvatra se dRSTi haTa gayI hai| choTA-sA puNyavanta rAjakumAra ho, bAga-bagIcA ke bIca meM mahala meM baiThA ho, bAhara meM sabhI taraha se sukhI ho... parantu andara hRdaya meM virakta hone para mAtA se kahatA hai ki he mA~! mujhe isameM kahIM caina nahIM par3atA... isameM kahIM merA citta nahIM lagatA / AtmA ke Ananda meM jahA~ hamArA citta lagA hai, vahA~ se vaha nahIM haTatA aura isameM kahIM hamArA citta kSaNamAtra nahIM lagatA / mA~ kahatI hai--beTA ! isameM tujhe kyA kamI hai ? tujhe kyA duHkha hai ? putra kahatA hai-- mA~ ! ina saMyogoM meM kahIM mujhe caina nahIM par3atA; merA citta to mere svabhAva ke Ananda meM lagA hai / are, hama to AtmA ! yA hama to duHkha ? - duHkhI, vaha hama kaise hoM ? hamArA AtmA to sukha kA sAgara hai, usameM yaha duHkha kyA ? yaha saMyoga kyA ? mAtA ! AjJA do, hama hamAre caitanya ke Ananda ko saadheNge| ina saMyogoM se dUra-dUra andara hamArI svabhAvaguphA meM jAkara siddha ke Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 110] [samyagdarzana : bhAga-4 sAtha goSThI kareMge aura siddha jaise Ananda ko anubhava kreNge| he jananI ! ina saMyogoM meM hameM caina nahIM par3atA, hamArA citta to AtmA meM lagA hai| (pravacanasAra, gAthA 201-202 meM dIkSA prasaGga meM dIkSArthI jIva, zarIra kI jananI ityAdi ko vairAgya se sambodhana karatA hai| vaha bAta gurudeva ne yahA~ smaraNa kI thI... mAnoM aisA koI dIkSA prasaGga najara ke sAmane bana rahA ho - aise bhAva gurudevazrI ke zrImukha se nikalate the|) -isa prakAra saMsAra se virakta hokara jo rAjakumAra dIkSA le aura andara lIna hokara AtmA ke Ananda ko anubhava kare... vAha, dhanya vaha dazA! isI vairAgya ke bArambAra gholanapUrvaka pravacana meM bhI gurudeva ne kahA dharmI rAjakumAra ho, vivAha bhI huA ho, vaha vairAgya hone para mAtA ko kahatA hai ki he mAtAjI! yaha rAjamahala aura rAniyA~, ye bAga-bagIce aura khAna-pAna, ina saMyogoM meM mujhe kahIM caina nahIM par3atA, inameM kahIM mujhe sukha bhAsita nahIM hotA; mA~! isa saMsAra ke duHkha aba sahana nahIM hote| aba to maiM mere Ananda ko sAdhane jAtA hU~-isalie tU mujhe AjJA de ! isa saMsAra se merA AtmA trasta huA hai, phira se aba maiM isa saMsAra meM nahIM aauuNgaa| aba to AtmA ke pUrNAnanda ko sAdhakara siddhapada meM jaauuNgaa| mAtA! tU merI antima mAtA hai, dUsarI mAtA aba maiM nahIM banAU~gA; dUsarI mAtA ko phira se nahIM rulAU~gA; isalie Ananda se AjJA de| merA mArga apharagAmI hai| saMsAra kI cAra gati ke duHkha sunakara unase merA AtmA trasta Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [111 ho gayA hai| are! jo duHkha sune bhI na jAyeM (sunate hue bhI A~sU Ave) ve du:kha sahana kaise kiye jAyeM? ina du:khoM se aba basa hoo... basa hoo| AtmA ke Ananda meM hamArA citta lagA hai, isake atirikta anya kahIM aba hamArA citta nahIM lagatA; bAhara ke bhAva ananta kAla kiye, aba hamArA pariNamana andara DhalatA hai, jahA~ hamArA Ananda bharA hai, vahA~ hama jAte haiN| svAnubhUti se hamArA jo Ananda hamane jAnA hai, usa Ananda ko sAdhane ke liye jAte haiN| svAnubhUti binA AtmA ko Ananda nahIM hotaa| navatattvoM kI Dca meM se zuddhanaya dvArA bhUtArthasvabhAva ko pRthak karake, jo zuddhAtmA kI anubhUti kI, usameM koI vikalpa yA bhedarUpa dvaita dikhAyI nahIM detA; ekarUpa aisA bhUtArtha AtmasvabhAva hI anubhUti meM prakAzita hotA hai-aisI anubhUti ke binA AtmA ko Ananda nahIM hotaa| jaba aisI anubhUtisahita rAjakumAra, saMsAra se virakta hokara mAtA ke samIpa AjJA mA~ge, taba mAtA bhI dharmI ho, vaha kahatI hai ki bhAI! tU sukha se jA aura tere AtmA ko saadh| jo terA mArga hai, vahI hamArA mArga hai| hameM bhI isI svAnubhUti ke mArga meM AnA hai| ahA, vaha dRzya kaisA hogA! -ki jaba choTe se vairAgI rAjakumAra AjJA mA~ge aura dharmI mAtA isa prakAra unheM AjJA detI hoM! yahA~ eka prasaGga ko yAda karake gurudeva ne kahA eka vyakti ko dIkSA lene kI bhAvanA jagI; isase strI tathA mAtA ityAdi rove aura AjJA na de, taba dIkSA kI bhAvanA se usa manuSya ko bahuta ronA AyA, usakI mA~ yaha dekha nahIM sakI aura kahA-bhAI! tU ro mata ! maiM tujhe dIkSA lene kI AjJA duuNgii| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 112] [ samyagdarzana : bhAga-4 aise prasaGga ko yAda karake gurudeva bahuta vairAgya se eka kar3I bole the jisameM lagabhaga aise bhAva the ki 'mA~ yadi tU AjJA de... to saMyama ke mArga meM saMcarU~ vItarAga hokara nijahita sAdhU.... kevalajJAna ko pragaTa karU~' tU zUravIra hokara mokSapaMtha meM A ! ( prabhu kA mArga hai zUroM kA ) zrIguru zikSA dete haiM ki he bhavya ! AtmA ke anubhava ke liye sAvadhAna honA... zUravIra honA... jagata kI pratikUlatA dekhakara kAyara nahIM honA... pratikUlatA ke sAmane mata dekhanA, zuddha AtmA ke Ananda ke samakSa dekhanA / zUravIra hokara udyamI hokara Ananda kA anubhava krnaa| 'hari kA mAraga hai zUroM kA ... ' ve pratikUlatA meM yA puNya kI miThAsa meM kahIM nahIM aTakate; unheM eka apane AtmArtha kA hI kAma hai / ve bhedajJAna dvArA AtmA ko bandhana se sarvathA prakAra se bhinna anubhava karate haiM / aisA anubhava karane kA yaha avasara hai - bhAI ! usameM zAnti se terI cetanA ko antara meM ekAgra karake trikAlI caitanya pravAharUpa AtmA meM magna kara... aura rAgAdi samasta bandhabhAvoM ko cetana se bhinna ajJAnarUpa jaan| isa prakAra sarva prakAra se bhedajJAna karake tere ekarUpa zuddha AtmA ko zodha / mokSa ko sAdhane kA yaha avasara hai / I aho ! vItarAga kA mArga... jagat se alaga hai / jagat kA bhAgya hai ki santoM ne aisA mArga prasiddha kiyA hai| aisA mArga prApta karake, he jIva ! bhedajJAna dvArA zuddha AtmA ko anubhava meM lekara tU mokSapaMtha meM aa| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [113 bAra he vIrajananI! putra terA jAtA hai mokSadhAma meM, nahIM mAta dUjI dhAregA... dhAro na zaMkA leza vahA~ / RAGRA are! caurAsI ke avatAra meM jIva ko kahIM sukha nahIM, dharmI putra; jisane AtmA ko jAnA hai aura saMsAra se virakta hai-vaha apanI mAtA ko kahatA hai ki he mAtA! isa saMsAra meM mujhe kahIM caina nahIM; yaha saMsAra kleza aura duHkha se bharA huA hai| isase maiM aba chUTanA cAhatA hU~ aura Ananda se bharapUra merA AtmA, use sAdhane ke liye maiM vana meM jAnA cAhatA huuN| isalie he mAtA! dIkSA ke liye mujhe AjJA de| hama isa saMsAra meM dUsarI mAtA nahIM kareMge; isa prakAra vairAgyavanta dharmAtmA AtmA ko sAdhane ke liye cala nikalatA hai| andara jise rAga se bhinna AtmA kA anubhava hai, usakI yaha bAta hai| jisane andara meM mokSa kA mArga dekhA hai, vaha use sAdhatA hai| kalaiyAkuMvara jaise ATha-ATha varSa ke rAjakuMvara ko AtmA ke bhAnasahita vairAgya hone para, Ananda meM lInatA kI jaba bhAvanA jagatI hai, taba mAtA ke samIpa jAkara dIkSA ke liye AjJA mA~gatA hai ki he mAtA! AtmA ke parama Ananda ko sAdhane ke liye maiM aba jAtA hU~... he mAtA ! sukhI hone ke liye maiM jAtA hU~... AtmA ke Ananda kA dhAma antara meM dekhA hai, use sAdhane ke liye jAtA hU~... isalie mujhe AjJA de ! mAtA kI A~kha meM se A~sU kI dhArA bahatI hai aura putra ke roma-roma meM vairAgya kI chAyA chA gayI hai; vaha kahatA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 114] [samyagdarzana : bhAga-4 hai ki are mAtA! jananI ke rUpa meM tU mujhe sukhI karanA cAhatI hai, to maiM mere sukha ko sAdhane ke liye jA rahA hU~, tU mere sukha meM vighna mata kara; mA~! mere AtmA ke Ananda ko sAdhane ke liye maiM jAtA hU~, usameM tU duHkhI hokara mujhe bhinna na kara... he janetA! mujhe Ananda se AjJA de, maiM AtmA ke Ananda meM lIna hone ke liye jAtA huuN| ___ taba, mAtA bhI dharmAtmA hai, vaha putra se kahatI hai ki beTA! tere sukha ke paMtha meM maiM vighna nahIM kruuNgii| tere sukha kA jo paMtha hai, vahI hamArA paMtha hai| mAtA kI A~kha meM to A~sU kI dhArA baha rahI hai aura vairAgya se kahatI hai-he putra! AtmA ke parama Ananda meM lInatA karane ke liye tU jA rahA hai, to tere sukha ke paMtha meM maiM vighna nahIM karU~gI... maiM tujhe nahIM rokU~gI... muni hokara AtmA ke parama Ananda ko sAdhane ke liye terA AtmA taiyAra huA hai, usameM hamArA anumodana hai| beTA! tU AtmA ke nirvikalpa Anandarasa ko pii| hameM bhI yahI karaneyogya hai| hamArA dhanya bhAgya hai ki hamArA putra kevalajJAna aura siddhapada ko prApta kare! - isa prakAra mAtA, putra ko AjJA detI hai| AhA! ATha varSa kA kalaiyAkuMvara jaba vairAgya se isa prakAra mAtA ke samIpa AjJA mA~gatA hogA aura mAtA jaba vairAgyapUrvaka use sukha paMtha meM vicarane kI AjJA detI hogI-usa prasaGga kA dikhAva kaisA hogA!! pazcAt vaha choTA-sA rAjaku~vara jaba dIkSA lekara muni hotA hai-eka hAtha meM choTA kamaNDala aura dUsare hAtha meM morapicchI lekara nikale,-taba to AhA ! mAno choTe se siddha bhagavAna Upara se utare ! vairAgya kA adbhuta dikhAva! Ananda meM lInatA ! vAha re vAha ! dhanya terI dazA!!. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [115 mRtyu mahotsava ___ mRtyu aura phira mahotsava! isa donoM ko mela kisa prakAra hai? aisA kadAcit Azcarya hogaa| loga to mRtyu ke samaya zoka kareMge... mRtyu, vaha kahIM utsava hotA hai ? hA~... ArAdhanA ke bala se mRtyu kA prasaGga bhI mahotsavarUpa bana jAtA hai| ArAdhanA ke mahotsavasahita jisane mRtyu kI, (samAdhimaraNa kiyA), vaha jIva prazaMsanIya hai| samyagdarzana ke binA anAdi kAla se jIva ne asamAdhimaraNa kiyA hai aura moha se usakA mAnava jIvana niSphala ga~vA kara calA gayA hai parantu jisakA jIvana, dharma kI ArAdhanAsahita hai aura TheTha taka vaha samyaktva Adi kI ArAdhanA TikA rakhakara ArAdhakabhAva se maraNa karatA hai, usakA jIvana bhI dhanya hai aura mRtyu bhI prazaMsanIya hai| usake liye to vaha mRtyu bhI ArAdhanA kA eka mahotsava samAna hai| aise mRtyu prasaGga meM sAdhaka jIva apanI bodhisamAdhi kI akhaNDatA kI bhAvanA bhAte hue prArthanA karatA hai ki mRtyumArge pravRttasya vItarAgo dadAtu me| samAdhibodhipAtheyaM yaavnmuktipuriipurH|| he vItarAgadeva! mRtyumArga meM pravRtta aise mujhe, arthAt jisakI mRtyu najadIka hai aise mujhe, maiM muktipurI meM pahu~cU taba taka samAdhi aura bodhirUpa pAtheya pradAna kro| mRtyu kA avasara Ane para sAdhaka ko eka hI bhAvanA hai ki mere ratnatrayarUpa bodhi aura svarUpa kI samAdhi akhaNDarUpa se Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 116] [samyagdarzana : bhAga-4 parabhava meM bhI mere sAtha rhe| isa loka ke kisI bhI padArtha kI cintA yA bhAvanA use nahIM hai| isalie vItarAga bhagavAna se prArthanA karatA hai ki he prabhu! paraloka ke pathika aise mujhe samyakbodhi -samAdhirUpa pAtheya pradAna kro| kaba taka? mokSapurI taka pahu~cU taba tk|. re AtmA! tere jIvana meM utkRSTa vairAgya ke jo prasaGga bane hoM aura vairAgya kI sitAra jaba jhanajhanA uThI ho... aise prasaGga kI vairAgyadhArA ko bhalIbhA~ti banAye rakhanA, bArambAra usakI bhAvanA krnaa| koI mahAna pratikUlatA, apayaza ityAdi upadrava-prasaGga meM jAgRta huI vairAgyabhAvanA ko yAda rkhnaa| anukUlatA meM vairAgya ko bhUla mata jaanaa| aura kalyANaka ke prasaGgoM ko, tIrthayAtrA ityAdi prasaGgoM ko, dharmAtmA ke saGga meM huI dharmacarcA ityAdi koI adbhuta prasaGgoM ko, samyagdarzanAdi ratnatraya sambandhI jAgRta huI kinhIM UrmiyoM ko tathA tere prayatna ke samaya dharmAtmA ke bhAvoM ko yAda karake bArambAra tere AtmA ko dharma kI ArAdhanA meM utsAhita krnaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana : bhAga -4] www.vitragvani.com [117 zAntidAtAra santa vANI udvega se bhare hue isa saMsAra meM anekavidha duHkha prasaGga meM jJAnI santoM kI vANI jIva ko kitanI zAnti detI hai, isakA anubhava pratyeka jijJAsu jIva ko hotA hai / Atmahita preraka santa vANI meM vAstava meM zAnti kA jharanA bahatA hai / ve santa kahate haiM ki saMsAra meM cAhe jaisA kaThora prasaGga bane to bhI jIva ko zAnti rakhanA, vaha kartavya hai / vItarAgI deva - zAstra - guru kA svarUpa vicArakara, unakI bhakti meM, unakI mahimA meM bArambAra upayoga jor3anA / saMsAra kA duHkha prasaGga yAda Ave ki turanta hI upayoga ko deva - zAstra - guru kI ora palaTa DAlanA / duHkha meM ArtadhyAna aura rudana kiyA karane se to ulTe pariNAma bigar3ate haiM aura khoTe karma tathA khoTI gati ba~dhatI hai / isalie aise vicAra nahIM Ane dekara AtmA ke hita ke vicAra karanA; balapUrvaka AtmA ko usameM jor3anA / sItAjI, aMjanA ityAdi dharmAtmAoM ko kaise prasaGga bane ! tathApi usa pratikUlatA meM bhI dhIraja rakhakara dharma meM aDiga rahe aura deva-guru-dharma kI zaraNa lii| pUrva meM svayaM hI pApakarma bA~dhA thA, usake udaya se pratikUlatA AyI parantu aba abhI aise acche bhAva rakhanA ki phira se aise saMyoga-viyoga hI na ho / svabhAva kI aisI bhAvanA bhAnA ki phira se saMyoga hI na mile| dharmAtmA kA satsaGga karanA, unakI kathA par3anA, jainadharma kI mahimA karanA, bhagavAna ke darzana-pUjana karanA - aise sarva prakAra se Atmahita ho, Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 118] [ samyagdarzana : bhAga-4 vaise vartana karanA / dharma meM citta pirokara samAdhAna rakhanA - yahI sarva prasaGga meM zreSTha upAya hai| jisane zarIra dhAraNa kiyA, use vaha chor3anA to hai hI; phira kisI ko choTI umra meM chUTe yA kisI ko bar3I umra meM chUTe; AtmA to avinAzI hai| cauthe kAla meM to aise vairAgya ke prasaGga banane para kitane hI jIva, mokSa ko sAdhane ke liye dIkSA lekara vana meM cale jAte the| aise prasaGga meM to antara meM utarakara deha se bhinna AtmA kA anubhava kara lene yogya hai| AtmA kI vIratA, AtmA kI vAstavika bahAdurI to isameM hai ki apane AtmA ko parabhAvoM se bhinna rakhanA / andara kI caitanya -cetanA ko bAhya bhAvoM ko sparza nahIM karane denA, yahI jJAyaka kI vIratA hai AtamarAma avinAzI AyA ekalA, jJAna aura darzana hai usakA rUpa jo; bahirabhAva to sparze nahIM Atma ko, sacamuca meM vaha jJAyaka vIra ginAye jo // jinendra bhagavAna kI aura unhoMne batAye hue AtmA kI mahimA lAnA / mithyA deva- guru ko mAnane se to jIva ke bhAva bigar3ate haiM / sacce deva-guru dharmAtmA kA dRr3ha zaraNa lekara AtmA meM Ananda karanA siikhnaa| jIva svayaM AnandasvarUpa hai, usameM se Ananda lenA / AtmA meM Ananda hai, isalie AtmA meM ruci lagAnA; saMsAra meM to kahIM ruce aisA nahIM hai / kahIM citta na lagatA ho, taba bhagavAna ke mandira jAkara baiThanA... bhagavAna ke guNa kA vicAra karanA ki aho! aisI vItarAga mudrA hI zAntidAyaka hai / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] mumukSu jIva ke pariNAma ujjvala hote haiM, pratyeka prasaGga meM vaha vairAgya meM gatimAna hotA hai / mumukSu ko jAtismaraNa ityAdi bhI vairAgya kA hI kAraNa hotA hai, rAga kA kAraNa hotA hI nahIM / pUrva ke bhava aura pUrva ke bhAva yAda Ane para aisA lagatA hai ki AhA ! aise bhava aura aise bhAva maiM kara AyA; aba to isa saMsAra ke prati vairAgya hI karaneyogya hai| isa prakAra vaha AtmA ke sAtha sandhi karake vairAgya bar3hAtA hai| [119 dekho na! sItAjI ne agniparIkSA ke pazcAt vairAgya se saMsAra kA parityAga kara diyA aura AryikA ho gyiiN| rAmacandrajI jaise mahAna dharmAtmA aura mokSagAmI puruSa, unheM bhI lakSmaNajI ke viyoga kA kaisA prasaGga AyA! chaha mAha taka lakSmaNajI ke deha ko sAtha lekara ghUme, tathApi antara ke zraddhA - jJAna meM usa samaya bhI deha se bhinna AtmarAma ko dekhate the| Atmatattva kA vedana eka kSaNa bhI nahIM chUTA thA aura saMyoga meM eka kSaNa bhI tanmaya nahIM hue the / cAhe jaise prasaGga meM bhI jJAnI kI AtmapariNati saMsAra se virakta hI hai / jijJAsu jIva ko sacce deva-guru-dharma ke prati bahuta Adara, bhakti aura arpaNatA hotI hai| AtmA guNa kA hI piNDa hai; isalie use guNa hI rucate haiM aura aise guNIjanoM ke prati bahuta AdarabhAva AtA hai| loga bhI avaguNa ko nindate haiM aura guNa kI prazaMsA karate haiN| vItarAga ke guNa kA Adara karake mumukSu svayaM apane meM vaise guNa pragaTa karanA cAhatA hai / isa prakAra vividha prakAra se santoM ke vacana meM se Atmahita kI preraNA lekara, AtmA ke bhAva acche rakhanA / acche bhAva kA acchA phala AtA hI hai| vAstava meM jJAnI santoM kI vANI, mumukSu jIva ko apUrva zAnti denevAlI hai / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 120] [samyagdarzana : bhAga-4 * Atmahita ke kArya meM AlasI jIva sadA hI cintavana karatA hai ki phira karU~gA... phira karU~gA... phira karU~gA... parantu yaha bAta bhUla jAtA hai ki bhaviSya meM mara jAU~gA, kyoMki maraNa to pratikSaNa daur3ate-daur3ate najadIka aura najadIka A rahA hai| isalie he bhAI! 'karU~gA... karU~gA' aisA vilambabhAva chor3a de! maraNa ko yAda karake vartamAna meM hI Atmahita meM pariNAma lgaa| Atmahita kI utkRSTa lagana ho, vahA~ bhaviSya kI rAha dekhane kA vilamba kaise posAyegA? yaha kArya to isI kSaNa se karanA hotA hai| ___* jise antara meM AtmA kI garaja huI ho, samyagdarzana pragaTa karane kI cAhanA jAgRta huI ho, aisA jIva, caitanya ko pakar3ane ke liye ekAnta meM antara maMthana karatA hai ki aho! caitanyavastu kI mahimA koI apUrva hai! usakI nirvikalpa pratIti ko kisI rAga kA yA nimitta kA avalambana nahIM hai; zubhabhAva bhI ananta bAra kiye, tathApi caitanyavastu lakSya meM nahIM AyI, to vaha rAga se pAra caitanyavastu koI antara kI apUrva cIja hai| usakI pratIti bhI apUrva antarmukha prayatna se hotI hai-isa prakAra caitanyavastu ko pakar3ane kA antarmukha udyama, vaha samyagdarzana kA upAya hai| ___ * jise zuddha AtmA samajhane kI dhagaza jagI hai-aise jijJAsu jIva ko prazna utpanna hotA hai ki zuddha AtmA kA kaisA svarUpa hai ? jaise raNa meM kisI ko pAnI kI pyAsa lagI ho, pAnI pIne kI chaTapaTAhaTa huI ho, use pAnI kI nizAnI sunane para aura usa pAnI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [121 kI ThaNDI havA Ane para, usa ora jAne kI kaisI chaTapaTAhaTa hotI hai ! aura phira pAnI pIte hI kitanA tRpta hotA hai ! isI prakAra jise isa bhava raNa meM bhaTakate hue AtmA kA svarUpa jAnane kI caTapaTI huI hai, vaha zuddha AtmA kI bAta sunane para Anandita hotA hai - ullasita hotA hai| usake anubhava ke liye use chaTapaTAhaTa jagatI hai aura pazcAt samyak puruSArtha dvArA AtmasvarUpa ko pAkara vaha tRpta hotA hai| jise zuddha AtmasvarUpa jAnane kI tIvra jijJAsA huI hai-aise jijJAsu jIva ko yaha bAta sunAyI jAtI hai| OMOMOM eka-do bhava meM kevalajJAna lekara... jisane zAnti kI akSayanidhi ko dekhA hai; vaha dharmI jIva, deha chUTane ke samaya zAnti, zAnti, zAntipUrvaka antaraGga meM Ananda ke nAtha kI zaraNa lekara svarUpa meM vizeSa-vizeSa DubakI mAratA hai| jisane Ananda ke nAtha nija jJAyakabhAva kA anubhava kiyA aura maraNa ke samaya nija Ananda sarovara meM lIna hokara zAntipUrvaka deha kA parityAga kiyA, usakA jIvana aura usakI sAdhanA, vAstava me saphala hai; vaha eka-do bhava meM kevalajJAna lekara mokSa prApta kregaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 1221 [samyagdarzana : bhAga-4 nirantara... bhAneyogya.... bhAvanA maiM jAnanahAra hU~ - aise jAnanahAra tattva kA lakSya rkhnaa| deha, vaha maiM nahIM; deha merI nahIM; maiM to deha se bhinna jAnanahAra hU~, jAnanahAra meM ulajhana nahIM hai| zarIra meM vyAdhi hai parantu jJAna meM vyAdhi nhiiN| mujhameM vyAdhi nahIM, maiM to vyAdhi kA jAnanevAlA huuN| zarIra meM dabAva par3e parantu jJAna meM dabAva nhiiN| jJAna to dhIra-zAnta-jAnanahAra hai-aise AtmA kA lakSya rkhnaa| maiM deha ke sAtha ekameka hokara kabhI rahA nhiiN| maiM to mere jJAna ke sAtha hI ekameka huuN| kabhI bhI mere jJAna se chUTakara maiM dehasvarUpa huA nhiiN| deha meM rahA hone para bhI, deha se bhinna hI huuN| deha kA viyoga hone para bhI, mere jJAnatattva kA kabhI nAza nahIM hotaa| rogAdi zarIra meM hote haiM, parantu zarIra 'maiM' nhiiN| maiM to atIndriyajJAna hU~, mere jJAna meM rogAdi kA praveza nhiiN| aho! yaha jJAnatattva kaisA! - ki cAhe jitane vyAdhi ityAdi prasaGga ke samaya bhI jisake lakSya se zAnti rahe... jisake lakSya se sarva prakAra kI ulajhana Tala jaaye| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [123 aho! aisA jJAnamaya Anandatattva!! vaha maiM hI huuN| -aisA lakSya rakhanevAle ko mRtyu ke samaya ulajhana nahIM hotI, usa samaya bhI use caitanya kI jAgRti rahatI hai| bhinnatA kI aisI bhAvanA jIvana meM nirantara bhAne yogya hai| (eka vairAgyaprasaGga para pUjya gurudevazrI sunA huaa|) 18 vaha jIvana dhanya hai... aho! isa azaraNa saMsAra meM janma ke sAtha mRtyu lagI hI hai| AtmA kI siddhi na sadhe taba taka janma-maraNa kA cakra calA hI karegA... aise azaraNa saMsAra meM santoM-jJAniyoM kA hI zaraNa hai... jo jIvana santoM kI zaraNa meM vyatIta ho aura pUjya gurudeva ne batalAye hue caitanyazaraNa ko lakSyagata karake usake dRr3ha saMskAra AtmA meM par3a jAye... vaha jIvana dhanya hai... aura jIvana meM yahI karaneyogya hai| - bahinazrI campAbena Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 124] [samyagdarzana : bhAga-4 - samyaktva sUrya svasanmukhatA se antarasvabhAva ke nirvikalpa anubhavapUrvaka dharmAtmA ke antara meM niHzaGkatA ityAdi kiraNoM se jagamagAtA jo samyagdarzanarUpI sUrya udita huA, usa sUrya kA pratApa AThoM karmoM ko bhasma kara DAlatA hai aura aSTa mahAguNa saMyukta siddhapada prApta karAtA hai| samakitI dharmAtmA ke ATha guNoM kA adbhuta varNana samayasAra meM kundakundAcAryadeva ne kiyA hai; usa para huA vivecana yahA~ diyA jAtA hai| samyagdRSTi-antarAtmA kI adbhuta antara pariNati kI mahimApUrvaka AcAryadeva kahate haiM ki samyagdRSTi ko niHzaGkatA Adi jo ATha cihna haiM, ve ATha karmoM ko hanana kara DAlate haiN| samakitI dharmAtmA, antardRSTi dvArA nijarasa se bharapUra aise apane jJAnasvarUpa ko ni:zaGkarUpa se anubhava karatA hai| jJAna ke anubhava meM rAgAdi vikAra ko jarA bhI nahIM milaataa| niHzaGkarUpa se jJAnasvarUpa kA anubhava samasta karmoM ko ghAta kara DAlatA hai| jJAnasvarUpa ke anubhava dvArA hI ATha karmoM kA nAza hotA hai| zraddhA meM jahA~ paripUrNa caitanyasvabhAva ko rAgAdi se pAra jAnA, vahA~ phira usa caitanyasvabhAva ke anubhava dvArA jJAnI ko pratikSaNa karmoM kA nAza hI hotA jAtA hai aura navIna karmoM kA bandhana nahIM hotA - isa prakAra zraddhA ke bala se dharmI ko niyama se nirjarA hotI hai| dekho! yaha zraddhA kI mahimA! maiM jJAyakasvabhAva hU~-aise svabhAvasanmukha dRSTi hone para, jo samyaktvarUpI jagamagAtA sUrya udita huA, usa sUrya kA pratApa samasta karmoM ko naSTa kara DAlatA Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [125 hai| niHzaGkatA, ni:kAMkSA, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA - ina ATha aGgarUpI kiraNoM se jagamagAtA jo samyaktvarUpI sUrya udita huA, usake pratApa dvArA samyagdRSTi samasta karmoM ko bhasma karake alpa kAla meM hI siddhapada ko pAtA hai| samakitI ke ina ATha aGgoM kA ATha gAthAoM dvArA AcAryadeva adbhuta varNana karate haiN| samyagdRSTi bahina zuddhopayoga, vaha mokSArthI jIva kA bhAI hai kyoMki vaha zuddhopayoga mokSa meM jAne ke liye bhAI ke samAna sahAyaka hai, sAtha meM rahanevAlA hai; aura nirmala samyagdRSTirUpI pariNati, vaha bhadrasvabhAvavAlI bahina hai-jo ki mokSArthI AtmA para upakAra karatI hai| - samyagdRSTirUpa pariNati, vaha sAdhaka AtmA kI mukhya aura spaSTa upakAra karanevAlI bahina hai| yaha nirmala AtmadRSTirUpI bhaginI sarva bhava kA nAza karake Atmabandhu ko Ananda denevAlI hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 126] [samyagdarzana : bhAga-4 1. samyagdRSTi kA niHzaGkita aGga / jo karmabandhanamohakartA, pAda cAroM chedtaa| cinmUrti vo zaGkArahita, samyaktvadRSTI jaannaa||229|| dekho, yaha samakitI jIva kA cihna ! yaha samakitI ke AcAra! samyagdRSTi dharmAtmA jAnatA hai ki maiM to eka TaGkotkIrNa jJAyakabhAva hU~, bandhana mere svabhAva meM hai hI nahIM; isa prakAra abandha jJAyakasvabhAva kI dRSTi se dharmI ko bandhana kI zaGkA nahIM hotii| AtmA ke svabhAva meM bandhana kI zaGkA yA bhaya hove, vaha to mithyAtvabhAva hai; dharmI ko usakA abhAva hai| karma aura usa karma kI ora kA bhAva, vaha mere svabhAva meM hai hI nahIM; maiM to eka jJAyakasvabhAva hU~-aisI dRSTi meM dharmI ko niHzaGkatA hai; isalie zaGkAkRta bandhana use nahIM hotA, parantu niHzaGkatA ke kAraNa nirjarA hotI hai| dekho bhAI! lAkhoM-karor3oM rupaye kharca karane se koI yaha cIja mile aisA nahIM hai, yaha to antara kI cIja hai| paisA to pUrva ke puNya se mila jAye, parantu yaha cIja to puNya se mile vaisI nahIM hai| paisA aura puNya donoM se pAra antara kI ruci aura pratIti kA yaha viSaya hai| maiM eka jAnanevAlA-dekhanevAlA svabhAvamaya huuN| dUsare bandhabhAva mere svarUpa meM haiM hI nahIM-aisI dRSTi se abandha pariNAma meM vartate samyagdRSTi dharmAtmA ko bandhana hone kI zaGkArUpa mithyAtva Adi kA abhAva hai| dharmI jAnatA hai ki maiM jJAyakabhAva hU~; 'merA jJAyakabhAva karmoM se DhaMka gayA'-aisI zaGkA use nahIM hotii| karmabandha ke kAraNarUpa mithyAtvAdi bhAvoM kA mere svabhAva Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [127 meM abhAva hI hai-aisI jJAyakasvabhAva kI niHzaGkatA hI dharma kA sAdhana hai| jJAyakasvabhAva kI sanmukhatA huI, vahA~ dUsare sAdhana meM vyavahAra sAdhana kA upacAra AyA parantu jahA~ jJAyakasvabhAva ke sanmukha dRSTi nahIM, vahA~ to dUsare sAdhana ko vyavahAra sAdhana bhI nahIM kahA jaataa| jIva ko aisA laganA cAhie ki are, merA kyA hogA? merA hita kaise hogA? anAdi saMsAra meM kahIM bAhara meM zaraNa nahIM milI, parabhAva bhI mujhe zaraNarUpa nahIM hue; isalie antara meM merA zaraNa khocU~! kyA isI sthiti meM rahanA hai ? bhAI! antara meM terA zaraNa hai, use pahacAna ! terA AtmA jJAyakasvabhAvamaya hai, vahI tujhe zaraNarUpa hai| aise AtmA ko lakSya meM lene se tujhe alpa kAla meM mokSa hone ke sambandha meM ni:zaGkatA ho jaayegii| samakitI dharmAtmA ne apane dhruvajJAyakasvabhAva ko jAnakara usakI zaraNa lI hai, usa svabhAva kI zaraNa meM use niHzaGkatA ho gayI hai ki hamAre AtmA ko hamane anubhava meM liyA hai aura usake hI AdhAra se aba alpa kAla meM pUrNAnandarUpa siddhadazA hogii| cauthe guNasthAna meM samakitI ko bhI jJAyakasvabhAva kI dRSTi meM aisI ni:zaGkatA hai; bandhana karanevAle mithyAtvAdi bhAva mere svabhAva meM haiM hI nahIM-aise bhAva meM dharmI ko bandhana hone kI zaGkA nahIM hotI; isalie use zaGkAkRta bandhana nahIM hotA parantu niHzaGkatA ke bala se pUrva karma bhI use nirjarita ho jAte haiN| aisA samyagdRSTi kA niHzaGkatA aGga jaannaa|. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 128] [samyagdarzana : bhAga-4 2. samyagdRSTi kA ni:kAMkSita aGga / jo karmaphala aru sarva dharmoM kI na kAMkSA dhaartaa| cinmUrti vo kAMkSArahita samyaktvadRSTI jAnanA // 230 // maiM eka jJAyakabhAva hI hU~, jJAyakasvabhAva hI merA dharma hai; isake atirikta bAhara ke koI dharma mere nahIM haiN| karma aura karmoM ke phala se maiM atyanta bhinna hU~-isake antarabhAna meM dharmI ko kisI bhI karma yA karmaphala ke prati AkAMkSA nahIM hai, una sabako vaha pudgalasvabhAva jAnatA hai; aura jJAyakasvabhAva se bhinna sarva dharmoM ke prati kAMkSA se rahita hai| isa prakAra dharmI jIva ni:kAMkSa hai; isalie use kAMkSAkRta bandhana nahIM hotA parantu pUrvakarma nirjarita ho jAte haiN| maiM jJAnasvabhAva hU~--aisI jJAnanidhi jisane apane pAsa dekhI hai, use para kI kAMkSA kaise hogI? Ananda se bharapUra caitanyariddhi ke samakSa jagata kI kisI riddhi ko jJAnI nahIM caahtaa| kyoMki siddhi-riddhi-vRddhi dIse ghaTa meM pragaTa sadA, antara kI lakSmI soM ajApI lakSapatI hai; dAsa bhagavanta ke udAsa rahe jagatasoM, sukhIyA sadaiva aise jIva samakitI hai| samakitI jAnatA hai ki aho, mere AtmA kI siddhi, riddhi aura vRddhi sadA mere ghaTa meM-antara meM hI hai; aisI antara kI caitanyalakSmI ke lakSya dvArA vaha ayAcaka lakSapati hai, bAhara kI siddhi ko cAhatA nahIM; aura vaha jinendra bhagavAna kA dAsa hai tathA jagata se udAsa hai-aise samakitI jIva sadA sukhiyA haiN| AhAhA! Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [ 129 jisake pAsa indra kA vaibhava to kyA ! parantu tIna loka kI vibhUti, vaha bhI vAstava meM 'bhUtisamAna' / rAkha samAna hai, aise caitanya kI acintya vibhUti jisane apane antara meM dekhI, vaha jIva bAhara kI vibhUti kI vAJchA kaise karegA ? caitanya kI riddhi ke samakSa dharmI ko jagata kI kisI riddhi kI kAMkSA nahIM hai / jahA~ jIvasvabhAva pratIti meM AyA, vahA~ kanaka yA pASANa ityAdi sarva ko ajIva kA dharma jAnakara, dharmI ko usakI kAMkSA nahIM hotii| jagata meM prazaMsA ho yA nindA ho, parantu usase svayaM kA hita-ahita dharmI nahIM mAnatA; isalie use usa sambandhI kAMkSA nahIM hai / jJAyakasvabhAva kI bhAvanA meM dUsare parabhAvarUpa anya dharmoM kI AkAMkSA jJAnI ko nahIM hotii| isa prakAra samakitI jIva, jagata meM sarvatra niHkAMkSa hai; isalie use para kI kAMkSAkRta bandhana nahIM hotA, parantu ni:kAMkSA ke kAraNa nirjarA hI hotI hai / are jIva!'kyA icchata, khovata savai, hai icchA duHkha mUla' sukha to tere caitanyasvabhAva meM hai, usa sukha ko cUkakara bAhara ke padArthoM meM se sukha lene kI vAJchA tU kyoM karatA hai ? apane jJAnAnandasvabhAva kI bhAvanA chor3akara para kI icchA, vaha duHkha kA mUla hai| dharmI ko jJAnAnandasvabhAva ke atirikta dUsare kisI kI bhAvanA nahIM hai| dharmI ko asthiratAjanya icchA hotI hai, usa icchA kI use bhAvanA nahIM hai; usa icchA ko apane jJAyakasvabhAva se bhinna jAnatA hai, isalie jJAyakasvabhAva kI dRSTi meM paramArtha se use icchA kA abhAva hI hai / isa prakAra icchA ke abhAva ke kAraNa use sarvatra ni:kAMkSitapanA hI hai aura use nirjarA hI hotI hai - aisA samyagdRSTi kA ni:kAMkSa aGga jAnanA / * Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 130] [samyagdarzana : bhAga-4 PHOTO || 3. samyagdRSTi kA nirvicikitsA aGga / saba vastudharmavirSe jugupsAbhAva jo nahiM dhaartaa| cinmUrti nirvicikitsa vo, sadvRSTi nizcaya jaannaa||231|| ___ maiM eka vItarAgI jJAnasvabhAva hU~-aisA jahA~ antarvedana huA, vahA~ dharmI ko jagata ke kisI padArtha ke svarUpa ke prati glAni nahIM hotI; padArthoM kA aisA hI svabhAva hai-aisA jAnakara unake prati dharmI ko durgacchA (glAni) nahIM hotii| maiM to zAnta jJAnasvarUpa hI hU~ - aisA jJAnavedana meM rahatA huA, glAni kA abhAva hone se, dharmI ko nirjarA hI hotI hai, bandhana nahIM hotaa| kinhIM ratnatraya dhAraka munirAja kA zarIra malina-kAlA kubar3A ho to vahA~ dharmI ko jugupsA nahIM hotii| vaha jAnatA hai ki aho! AtmA kA svabhAva to ratnatrayamaya pavitra hai aura yaha malinatA to zarIra kA svabhAva hai, zarIra aise svabhAvavAlA hai-isa prakAra vastusvabhAva ko cintavana karate hue dharmAtmA ko jugupsA-glAni nahIM hotI; isalie use glAnikRta bandhana nahIM hotaa| maiM to jJAna hU~, mere jJAna meM malinatA nahIM hai tathA malina vastu ko jAnane se jJAna kahIM malina nahIM ho jAtA; malinatA ko jAnate hue dharmAtmA ko aisI zaGkA nahIM hotI ki merA jJAna hI malina ho gayA hai; vaha to jJAna ko pavitrarUpa hI anubhava karatA hai, isalie use vAstava meM jugupsA-glAni nahIM hotii| zarIra meM kSudhA-tRSA ho, roga ho, chedana-bhedana aura khUna kA pravAha cale, vahA~ dharmI use jar3a kI avasthA jAnatA hai| are! maiM to Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [131 AtmA hU~, yaha saba jar3a kI avasthA mujhase bhinna hai-aise samyagjJAna meM vartate dharmAtmA ko saMyogIdRSTi chUTa gayI hai, isalie padArtha ke svarUpa ke prati use dveSa nahIM hotA; apanI alpa sahanazakti se kisI samaya alpa arucitA kA bhAva ho jAtA hai, vaha to asthiratA mAtra kA doSa hai, parantu zraddhA kA doSa nhiiN| deha se bhinna AtmA ke Ananda kA jisane nirNaya kiyA hogA, use deha kI durgandhita avasthA ke samaya AtmA kI pavitratA meM zaGkA nahIM hotI; deha maiM nahIM, maiM to Ananda hU~-aise AtmA ke jJAnAnandasvarUpa kI sugandha (saMskAra) jisane apane meM baiThAye hoMge, use deha kI durgandha Adi avasthA ke samaya bhI jJAna kI ekatAbuddhi nahIM chUTegI, arthAt jJAna kI ekatA se chUTakara use durgaJchA (glAni) nahIM hotii| mere AtmA kI pavitratA kA pAra nahIM, merA AtmA to pavitrasvarUpa hai aura ye dehAdi to svabhAva se hI apavitra haiM-aisA jAnanevAle dharmAtmA ko kahIM paradravya meM glAni nahIM hotI; isalie kaise bhI malina ityAdi padArthoM ko dekhakara bhI, pavitra jJAnasvabhAva kI zraddhA se cyuta nahIM hote| jaise darpaNa meM kaise bhI malina padArthoM kA pratibimba par3e, to bhI vahA~ darpaNa ko unake prati durgaJchA / glAni nahIM hotI; usI prakAra jJAnasvarUpa svaccha darpaNa meM kaise bhI padArtha jJAta hoM, tathApi durgaJchA-dveSa karane kA usakA svabhAva nahIM hai| aise jJAnasvabhAva ko anubhava karate hue jJAnI ko durgaJchA kA abhAva hone se bandhana nahIM hotA kintu nirjarA hI hotI hai| aisA samyagdRSTi kA nirvicikitsA aGga hai|. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 132] [samyagdarzana : bhAga-4 4. samyagdRSTi kA amUr3hadRSTi aGga saMmUr3ha nahiM saba bhAva meM jo, -satyadRSTI dhaartaa| vo mUr3hadRSTivihIna samyagdRSTi nizcaya jAnanA // 232 // jise AtmA ke jJAnasvarUpa kI dRSTi huI hai, vaha dharmAtmA aneka prakAra kI viparIta bAteM sunakara bhI ulajhatA nahIM hai| viparIta yuktiyA~ sunakara bhI use apane svarUpa meM ulajhana yA zaGkA nahIM hotii| vastu kA svarUpa aneka vidvAna bhinna prakAra se kaheM, vahA~ samakitI dharmAtmA ko ulajhana nahIM hotI ki yaha satya hogA yA yaha satya hogA! aneka bar3e-bar3e vidvAna ekatrita hokara viparIta prarUpaNA kare, tathApi vahA~ dharmI zaGkita nahIM ho jaataa| jJAnAnandasvabhAva kI jo dRSTi huI hai, usameM niHzaGkarUpa se vartatA hai| sarva padArtha ke svarUpa ko samakitI yathArtha jAnatA hai| zAstroM meM pUrva meM ho gaye tIrthaGkara ityAdi kA; dUravartI asaMkhya dvIpasamudra-sUrya-candra-meru aura videhakSetra kA tathA sUkSma paramANu ityAdi kA varNana AtA hai, vahA~ dharmI ko zaGkA yA ulajhana nahIM hotI ki yaha kaise hogA ! maiM to jJAyakabhAva hU~, jJAyakabhAva meM moha hai hI nahIM to ulajhana kaisI? vaha nirmoharUpa se apane jJAnasvarUpa ko anubhava karatA hai| jaise laukika meM caturAIvAle manuSya aneka prakAra ke vyavadhAnakAraka prasaGga A par3ane para ulajhate nahIM parantu hala kara DAlate haiM; isI prakAra dharmAtmA apane svabhAva ke pantha meM ulajhate nahIM; aneka prakAra kI jagat kI kuyuktiyA~ A par3eM, to bhI dharmAtmA apane Atmahita ke kArya meM ulajhate nhiiN| cAhe jisa prakAra se bhI apanA Atmahita kyA hai? - yaha zodha lete haiN| isa Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [133 prakAra kahIM bhI unheM ulajhana nahIM hotii| asthiratAjanya jo ulajhana hotI hai, vaha kahIM zraddhA ko dUSita nahIM karatI, arthAt zraddhA ke viSaya meM to unheM ulajhana kA abhAva hI hai| aisI zraddhA ke jora se dharmI ko nirjarA hI hotI jAtI hai, bandhana nahIM hotaa| sarva bhAvoM ke prati kahIM bhI unheM viparIta dRSTi nahIM hotI, isalie dharmI kI dRSTi meM ulajhana kA abhAva hai| ___jaise kisI sAhUkAra ke pAsa lAkhoM-karor3oM rupaye kI pU~jI ho aura koI dUsare loga usakI pair3hI para likha jAye ki 'isa vyakti ne divAlA nikAlA', aise aneka loga ekatrita hokara kadAcit pracAra kareM, tathApi vaha sAhUkAra ulajhana meM nahIM AtA; vaha ni:zaGka jAnatA hai ki merI saba pU~jI mere pAsa surakSita par3I hai, loga kucha bhI boleM parantu merA hRdaya aura merI pU~jI to maiM jAnatA hai| isa prakAra sAhUkAra ko ulajhana nahIM hotii| ___ isI prakAra samyagdRSTi dharmAtmA niHzaGka jAnatA hai ki mere caitanya kI buddhi mere pAsa mere antara meM hai; bAhya dRSTi loga bhale aneka prakAra se viparIta kaheM yA nindA kareM parantu dharmI ko apane antarasvabhAva kI pratIti meM ulajhana nahIM hotI; loga bhale cAhe jaisA boleM parantu merI svabhAva kI pratIti kA vedana maiM jAnatA hU~, mere svabhAva kI zraddhA niHzaGkarUpa se surakSita par3I hai| merA vedana-mere caitanya kI pU~jI-to maiM jAnatA hU~; isa prakAra dharmI jIva ko apane svarUpa meM kabhI ulajhana nahIM hotI; isalie use mUr3hatAkRta bandhana nahIM hotA parantu nirmohatA ke kAraNa nirjarA hI hotI hai - aisA samyagdRSTi kA amUDhadRSTi aGga hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 1341 [samyagdarzana : bhAga-4 5. samyagdRSTi kA upagUhana aGga maiM jJAyakasvabhAva hU~ - aise antarasvabhAva ke anubhavapUrvaka jahA~ ni:zaGka pratIti huI, vaha samakitI nirbhayarUpa se apane svarUpa ko sAdhatA hai, use vahA~ sapta prakAra ke bhaya nahIM hote aura niHzaGkatA ityAdi ATha prakAra ke guNa hote haiN| una guNoM kA yaha varNana cala rahA hai| samakitI ke niHzaGkatA, niHkAMkSitA, nirvicikitsA aura amUDhadRSTi-ina cAra aGgoM kA varNana ho gayA hai| aba isa gAthA meM pA~cavA~ upagUhana aGga batalAte haiN| jo siddhabhaktIsahita hai, gopana kareM saba dharma kaa| cinmUrti vo upaguhanakara samyaktadRSTI jaannaa||233|| samakitI dharmAtmA, siddhabhaktisahita hai| siddhabhakti meM arthAt siddha samAna apane zuddha AtmA meM upayoga ko gopana kiyA hone se (-jor3A hone se) dharmI ko 'upagUhana' hai aura pratikSaNa usakI AtmazaktiyA~ bar3hatI hone se use upabRMhaNa' bhI hai| maiM cidAnandasvabhAva hU~-aise antara meM upayoga ko jor3A, vahA~ guNoM kA upabRMhaNa aura rAgAdi vikAra kA upagUhana ho gyaa| svabhAva kI zuddhatA pragaTa huI, vahA~ doSoM kA upagUhana ho gyaa| AtmA ke jJAnAnandasvarUpa ke avalambana se pratikSaNa dharmAtmA ko guNa kI zuddhatA bar3hatI jAtI hai aura doSa Talate jAte haiM, isakA nAma upabRMhaNa athavA upagUhana hai| dharmI kI dRSTi meM alpa doSa kI mukhyatA hokara svabhAva DhaMka jAe -aisA kabhI nahIM hotaa| alpa doSa hoM, unheM jAnatA hai parantu usase aisI zaGkA nahIM karatA ki merA sampUrNa svabhAva, malina ho Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [135 gyaa| dRSTi meM jJAnAnandasvabhAva kI mukhyatA meM dharmI ko alpa doSa kI gauNatA hone se upagUhana aGga vartatA hI hai aura pratikSaNa usakI Atmazuddhi bar3hatI jAtI hai, isalie dharmI ko pratikSaNa nirjarA hotI jAtI hai| dharmI ne apane zuddha caitanyamUrtisvabhAva meM upayoga jor3A hai, usakA nAma paramArtha se 'siddhabhakti' hai; jahA~ zuddhasvabhAva para dRSTi hai, vahA~ alpa doSa para dRSTi hI nahIM; isalie use doSa kA upagUhana vartatA hai| caitanyasvabhAva ko prasiddha karake doSa kA upagUhana kara DAlA hai; eka kSaNa bhI doSa kI mukhyatA karake svabhAva ko cUka nahIM jAte; isalie unheM zuddhatA bar3hatI hI jAtI hai| aisA dharmI kA upagUhana hai; unheM prati samaya mokSaparyAya ke sammukha hI pariNamana ho rahA hai| aho ! dRSTi kA dhyeya to dravya hai aura dravya to muktasvarUpa hai; isalie dRSTi meM dharmI pratikSaNa mukta hI hotA jAtA hai / vAstava meM mithyAtva hI saMsAra hai aura samyaktva, vaha mukti hai| dharmI ko antara meM zuddha caitanyasvabhAva para dRSTi hai, usakI hI bhakti hai aura usakA phala mukti hai| paryAya ke alpa doSa ke prati Adara nahIM; isalie usakI bhakti nahIM; usa alpa doSa ko mukhya karake svabhAva kI mukhyatA ko bhUla nahIM jAtI - aise dharmAtmA ko azuddhatA ghaTatI hI jAtI hai aura zuddhatA bar3hatI hI jAtI hai; isalie unheM bandhana nahIM hotA parantu karmoM kI nirjarA hI hotI jAtI hai; isalie ve alpa kAla meM mukta ho jaayeNge| dharmI ko bhI jo rAga hai vaha kahIM nirjarA kA kAraNa nahIM hai, parantu antarmukha dRSTi ke pariNamana se pratikSaNa jo Atmazuddhi kI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 136] [ samyagdarzana : bhAga-4 vRddhi hotI hai, vaha hI nirjarA kA kAraNa hai / kiJcit nirbalatA se rAga hotA hai parantu usa rAga ke prati dharmI kI dRSTi kA jora nahIM hai; dharmI kI dRSTi kA jora to akhaNDa jJAyakamUrti svabhAva para hI hai; usa dRSTi ke jora se zuddhi kI vRddhi hokara karmoM kI nirjarA hI hotI jAtI hai| aisA samyagdRSTi kA upabRMhaNa athavA upagUhana aGga hai| manuSyabhava hArakara calA jAtA hai viSayoM ke lie pAgala hokara jindagI ga~vA dI aura phira maraNa ke samaya tIvra ArtadhyAna karatA hai, parantu usase kyA prApta ho sakatA hai ? are re ! maraNa ke samaya kadAcit 'bhagavAna.... bhagavAna...' kare, paJca parameSThI kA smaraNa kare, parantu antaraGga meM sadA zaraNabhUta nija jJAyaka bhagavAna ko gurugama se pahacAnA na ho, usakI ruci - pratIti-zraddhA nahIM kI ho to prabhu smaraNa kA zubharAga bhI kahA~ zaraNa de sakatA hai ? bhale hI karor3oM rupaye ikaTThe hue hoM, pacAsa-pacAsa lAkha (Aja ke hisAba se pA~ca - daza karor3a) ke rAjamahala jaise ba~gale banAye hoM, pA~ca-pA~ca lAkha (Aja ke hisAba se pacAsa -pacAsa lAkha) kI kImatI moTara gAr3iyA~ hoM, naukara-cAkara ityAdi saba rAjasI ThATa-bATa hoM, parantu usase kyA ? yaha saba vaibhava chor3akara maraNa kI pIr3A se pIr3ita hokara yaha ajJAnI jIva, manuSyabhava hArakara calA jAtA hai; pazu aura narakagati meM paribhramaNa karatA hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [137 6. samyagdRSTi kA sthitikaraNa aGga unmArga jAte svAtma ko bhI, mArga meM jo sthaaptaa| cinmUrti vo thitikaraNayuta, samyaktadRSTI jaannaa||234|| __ dharmAtmA samyagdRSTi, antarasvabhAva kI zraddhA ke bala se apane AtmA ko mokSamArga meM sthira rakhatA hai; kisI bhI prasaGga meM bhaya se vaha apane AtmA ko mokSamArga se girane nahIM detaa| yadyapi asthiratA ke rAgAdi hote haiM, tathApi jJAyakasvabhAva kI zraddhA ke bala ke kAraNa vaha mokSamArga se bhraSTa nahIM hotA, zraddhA ke bala se svayaM apane AtmA ko mokSamArga meM sthira rakhatA hai-yahI samyagdRSTi kA sthitikaraNa aGga hai| dharmI ko rAga-dveSa Adi ke vikalpa to Ate haiM, parantu usameM mokSamArga se viruddhatA ke vikalpa unheM nahIM Ate, arthAt kudevakuguru-kuzAstra ko poSaNa karane kA yA rAgAdi se dharma hotA haiaisI mithyAmAnyatArUpa unmArga ko poSaNa karane kA vikalpa to unheM AtA hI nahIM; aura dUsare asthiratA ke jo vikalpa Ate haiM, una vikalpoM ko bhI jJAyakasvabhAva meM ekAkArarUpa se svIkAra nahIM karate, apane jJAyakasvabhAva ko vikalpa se pRthak kA pRthak hI dekhate haiM; isalie samyagdarzanarUpa mArga meM sthitikaraNa to unheM sadA hI vartatA hI hai parantu asthiratA se jJAna-cAritrarUpa mArga ke prati kisI samaya kadAcit manda utsAha ho jAye aura vRtti Diga jAye to apane jJAyakasvabhAva ke avalambana kI dRr3hatA se dRr3harUpa se apane AtmA ko mArga meM sthira karate haiM, apane AtmA ko mArga Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 138] [ samyagdarzana : bhAga-4 se bhraSTa nahIM hone dete - aisA dharmI kA sthitikaraNa aGga hai| aise sthitikaraNa ke kAraNa dharmI kA AtmA mArga se cyuta nahIM hotA; isalie mArga se cyuta hone ke kAraNa se honevAlA bandha unheM nahIM hotA parantu samyakmArga kI ArAdhanA dvArA nirjarA hI hotI hai| dharmAtmA apane AtmA ko mokSamArga se cyuta nahIM hote detA tathA dUsare kisI sAdharmI ko kadAcit mokSamArga ke prati nirutsAhI hokara DigatA dekhe to use upadeza Adi dvArA mokSamArga ke prati utsAhita karake dRr3harUpa se mArga meM sthira karatA hai - aisA sthitikaraNa kA zubhabhAva bhI dharmI ko sahaja A jAtA hai / koI aisA jarA-sA Digane kA vicAra A jAye, vahA~ dharmI, zuddhasvabhAva kI dRSTi se apane AtmA ko phira se mokSamArga meM dRr3harUpa se sthira karatA hai; isa prakAra apane AtmA ko mokSamArga meM sthira karanA, vaha nizcayasthitikaraNa hai aura vyavahAra se dUsare AtmA ko bhI mokSamArga se cyuta hone kA prasaGga dekhakara use upadeza Adi dvArA mokSamArga meM sthira karane kA zubhabhAva, dharmI ko AtA hai, vaha vyavahArasthitikaraNa hai| " 'aho ! aisA mahApavitra jainadharma ! aisA apUrva mokSamArga ! ! pUrva meM kabhI nahIM ArAdhita aisA mokSamArga... use sAdhakara aba mokSa meM jAne kA avasara AyA hai... to usameM pramAda yA anutsAha kaise hogA ?' isa prakAra aneka prakAra se mokSamArga kI mahimA prasiddha karake samakitI apane AtmA ko tathA dUsare ke AtmA ko mokSamArga meM sthira karatA hai| isakA nAma sthitikaraNa hai| aisA samyagdRSTi kA sthitikaraNa aGga hai / * Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [139 7. samyagdRSTi kA vAtsalya aGga .. jo mokSapatha meM 'sAdhu' traya kA vatsalatva kare ahaa| cinmUrti vo vAtsalyayuta, samyaktadRSTI jAnanA // 235 // samyagdarzana-samyagjJAna aura samyakcAritra, ye tInoM mokSamArga ke sAdhaka hone se sAdhu' haiM; ina tIna sAdhu ke prati arthAt ratnatraya ke prati dharmAtmA ko parama prItirUpa vAtsalya hotA hai| vyavahAra meM to AcArya-upAdhyAya aura muni, ina tIna sAdhuoM ke prati vAtsalya hotA hai aura nizcaya se apane ratnatrayarUpa tIna sAdhuoM ke prati parama vAtsalya hotA hai| yahA~ nirjarA kA adhikAra hone se nizcayaaGgoM kI mukhyatA hai; isalie AcAryadeva ne ni:zaGkatA Adi AThoM aGgoM kA nizcayasvarUpa batalAyA hai| samyagdRSTi dharmAtmA, TaGkotkIrNa eka jJAyakasvabhAvamayatA ke kAraNa samyagdarzana-jJAna-cAritra ina tInoM ratnoM ko apane se abhedabuddhi se samyakpa se dekhatA hone se mArgavatsala hai, arthAt mokSamArga ke prati ati prItivAlA hai; isalie use mArga kI anupalabdhi se honevAlA bandha nahIM, parantu ratnatrayamArga meM abhinna buddhi ke kAraNa nirjarA hI hai| dekho, AThoM aGgoM ke varNana meM 'TaGkotkIrNa eka jJAyaka -svabhAvamayatA ke kAraNa'... aisA kahakara AcAryadeva ne vizeSa viziSTatA kI hai| samyagdRSTi sadA hI 'TaGkotkIrNa eka jJAyaka -svabhAvamaya' hai; isalie use zaGkA-kA~kSA Adi doSa nahIM hote aura isIlie use niHzaGkatA Adi ATha guNa hote haiM aura unase Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 140] [samyagdarzana : bhAga-4 use nirjarA hotI hai| isa prakAra 'TaGkotkIrNa eka jJAyakasvabhAvamayatA' vaha mUlavastu hai| usake hI avalambana se ye ni:zaGkatA Adi AThoM guNa Tike hue haiM aura usake hI avalambana se nirjarA hotI hai| dharmI kI dRSTi meM se usa svabhAva kA avalambana kabhI eka kSaNamAtra bhI haTatA nahIM hai| ___ yahA~ vAtsalya ke varNana meM bhI AcAryadeva ne adbhuta bAta kI hai| samakitI ko ratnatraya ke prati vAtsalya hotA hai; kyoM? to kahate haiM ki ratnatraya ko svayaM se abhedabuddhi se dekhatA hone se usake prati use paramavAtsalya hotA hai| dekho! isa vAtsalya meM rAga kI yA vikalpa kI bAta nahIM parantu samyagdarzana-jJAna-cAritra to merA svabhAva hI hai - aise ratnatraya ko apane AtmA ke sAtha abhedarUpa se anubhavanA-unase jarA bhI bheda nahIM rakhanA, yahI unake prati paramavAtsalya hai| jisa cIja ko apanI mAneM, usake prati prema hotA hai| jaise gAya ko apane bachar3e ke prati atizaya prema hotA hai; isI prakAra dharmI jAnatA hai ki yaha ratnatraya to mere ghara kImere svabhAva kI cIja hai; isalie use ratnatraya ke prati atizaya prema hotA hai; usase apanI kiJcit bhI bhinnatA vaha nahIM dekhtaa| ___ zraddhA' ko ekapanA hI rucatA hai, use bheda yA apUrNatA rucate hI nhiiN| samyakzraddhA dvArA dharmAtmA, samyagdarzana-jJAna-cAritra ko apane AtmA ke sAtha abhedabuddhi se dekhatA hai; rAgAdi ke sAtha use svayaM kI ekatA bhAsita hI nahIM hotii| isa prakAra jJAyakasvabhAva kI dRSTi meM dharmAtmA, ratnatraya ko apane sAtha abhedabuddhi se dekhatA hone se, usa ratnatrayasvarUpa mokSamArga ke prati vaha atyanta prItivAlA hai, mokSamArga kI ora use paramavAtsalya hotA hai aura rAgAdi Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [141 vikalpa ke prati use prema nahIM hotaa| vaha vibhAvoM ko to apane se bhinna jAnatA hai| ratnatrayadharma ko apane ghara kI cIz2a jAnakara usameM ekatvabuddhirUpa parama prema-yahI vItarAgI vAtsalya hai| dekho, yaha dharmI kA vAtsalya aGga! dharmI ko apane AtmA meM hI rati-prIti hai| gAthA 206 meM kahA thA ki isameM sadA rativaMta bana, isameM sadA saMtuSTa re| isase hi bana tU tRpta, uttama saukhya ho jisase tujhe|| he bhavya! tU isa jJAnasvarUpa AtmA meM hI nitya prIti kara, isameM hI nitya santuSTa ho aura isase hI tRpta ho; -tujhe uttama sukha kA anubhava hogaa| aho! jise AtmA kA hita karanA ho-vAstavika sukha cAhie ho, use AtmA kA parama prema karaneyogya hai| zrImad rAjacandra bhI kahate haiM ki 'jagat iSTa nahIM Atma se'-arthAt jo dharmI hai athavA dharma kA vAstavika jijJAsu hai, use jagat kI apekSA AtmA priya hai, AtmA kI apekSA jagata meM use koI priya nahIM hai| dekho, gAya ko apane bachar3e ke prati kaisA prema hotA hai ! aura bAlaka ko apanI mAtA ke prati kaisA prema hotA hai ! isI prakAra dharmI ko apane ratnatrayasvarUpa mokSamArga ke prati abhedabuddhi se vAtsalya hotA hai| isameM rAga kI bAta nahIM parantu ratnatraya meM hI abhedabuddhi hai, yahI parama vAtsalya hai aura apane ratnatraya meM parama vAtsalya hone se bAhara meM dUsare jina-jina jIvoM meM ratnatrayadharma dekhatA hai, unake prati bhI vAtsalya kA uphAna Aye binA nahIM rahatA; dUsare dharmAtmA ke prati sAdharmI ke antara meM vAtsalya kA jharanA pravAhita hotA hai, vaha vyavahAra vAtsalya hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 142] [ samyagdarzana : bhAga-4 dharmAtmA ko jagata meM apanA ratnatrayasvarUpa AtmA hI paramapriya hai; saMsAra sambandhI dUsarA koI priya nahIM / samyagdarzana- jJAnacAritrarUpa ratnatraya ko dharmI jIva apane AtmA ke sAtha abhedarUpa se dekhatA hai; isalie use mokSamArga kA atyanta prema hai aura nimittarUpa se mokSamArga ke sAdhaka santoM ke prati use parama Adara hotA hai tathA use mokSamArga darzAnevAle sarvajJa bhagavAna aura vItarAgI zAstroM ke prati bhI prema AtA hai| kudeva-kuguru-kudharma ke prati yA mithyAtvAdi parabhAvoM ke prati dharmI ko svapna meM bhI prema nahIM aataa| isa prakAra apane AtmA ke sAtha abhedarUpa se hI mArga ko (samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa mArga ko ) dekhatA hone se dharmAtmA ko mArga kI aprApti ke kAraNa honevAlA bandhana nahIM hotA parantu mArga kI upAsanA ke dvArA nirjarA hI hotI hai / mArga ko to apane AtmA ke sAtha abhedarUpa se hI dekhatA hai; isalie use mArga ke prati parama vAtsalya hai / dekho, samyagdarzana - jJAna - cAritrarUpa ratnatraya ke prati jise abhedabuddhi hotI hai, use hI mokSamArga ke prati vAstavika vAtsalya hai; jise ratnatraya ke prati jarA bhI bhedabuddhi hai, arthAt ratnatraya ko abheda AtmA ke Azraya se hI na mAnakara, rAga ke athavA para ke Azraya se ratnatraya kI prApti honA jo mAnatA hai, use vAstava meM ratnatraya ke prati vAtsalya nahIM hai parantu use to rAga ke prati aura para ke prati vAtsalya hai| dharmI - samyagdRSTi to apane se ratnatraya ko abhedabuddhi se dekhatA hone se, arthAt para ke Azraya se kiJcit bhI nahIM dekhatA hone se, use ratnatraya ke prati parama vAtsalya hotA hai| aisA samyagdRSTi kA vAtsalya aGga hai / * Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [143 8. samyagdRSTi kA prabhAvanA aGga hI cinmUrti mana-rathapaMtha meM, vidyArathArUDha ghuumtaa| jinarAjajJAnaprabhAvakara samyaktadRSTI jaannaa||236|| samyagdRSTi, TaGkotkIrNa eka jJAyakasvabhAvamayatA ke kAraNa jJAna kI samasta zakti ko vikAsane dvArA prabhAva utpanna karatA hone se prabhAvanA karanevAlA hai| dekho, yaha jinamArga kI prabhAvanA! caitayitA, arthAt samyagdRSTi dharmAtmA, vidyArUpI ratha meM ArUr3ha huA hai, arthAt apane jJAnasvabhAvarUpI ratha meM ArUr3ha huA hai| usane apane jJAnasvabhAvarUpI ratha kA hI avalambana liyA hai... aura usa jJAnaratha meM ArUr3ha hokara manarUpI ratha-paMtha meM, arthAt jJAnamArga meM hI bhramaNa karatA hai| isa prakAra svabhAvarUpI ratha meM baiThakara jJAnamArga meM prayANa karatA huA, jJAnasvarUpa meM pariNamatA huA, samyagdRSTi dharmAtmA, jinezvara ke jJAna kI prabhAvanA karatA hai| antara meM jJAnasvabhAva meM ekAgratA dvArA dharmI ko jJAna kA vikAsa hI hotA jAtA hai, yahI bhagavAna ke mArga kI vAstavika prabhAvanA hai| isake atirikta hIrAjar3ita sonA-cA~dI ke ratha, ki jise uttama hAthI, ghor3A ityAdi jor3eM hoM, usameM jinendra bhagavAna ko yA bhagavAna ke kathita paramAgama ko virAjamAna karake, rathayAtrA dvArA jagat meM unakI mahimA prasiddha karanA, vaha vyavahAra prabhAvanA hai| aho! ina jinezvara bhagavAna ne hameM mukti kA vItarAgamArga batalAyA! - aise bhagavAna ke mArga ke prati atizaya bahumAna hone se unakI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 144] [samyagdarzana : bhAga-4 mahimA jagata meM kaise bar3he-aisA vyavahAra prabhAvanA kA bhAva, dharmI ko AtA hai, parantu jisane antara meM bhagavAna kA aura bhagavAna ke kahe hue jJAnamArga kA vAstavikasvarUpa pahacAnA ho, arthAt jJAnasvabhAvarUpI ratha meM ArUr3ha hokara apane meM jJAnamArga kI nizcayaprabhAvanA kI ho, use hI saccI vyavahAraprabhAvanA hotI hai| ___AtmA caitanyasvarUpI hai, use anubhava meM lekara samyagdRSTi jIva, caitanyavidyArUpI ratha meM ArUr3ha hokara jJAnamArga meM pariNamita hotA hai; isa prakAra vaha dharmAtmA, jinezvaradeva ke jJAna kI prabhAvanA karanevAlA hai| dekho, yaha dharmI kI prabhAvanA! 'pra... bhAvanA' arthAt caitanyasvarUpa kI vizeSa bhAvanA kara-karake dharmI jIva apanI jJAnazakti kA vistAra karatA hai, yahI prabhAvanA hai| jJAna kI vizeSa pariNatirUpa prabhAvanA dvArA dharmI ko nirjarA hI hotI jAtI hai| apane jJAnasvarUpa kI vizeSa bhAvanA hI jinamArga kI vAstavika prabhAvanA hai| jaise jinendra bhagavAna ke vItarAgabimba ko ratha ityAdi meM sthApita karake bahumAnapUrvaka nagara meM phirAyA jAtA hai-isa prakAra kA zubhabhAva vaha vyavahAraprabhAvanA hai kyoMki isa prakAra bhagavAna kI rathayAtrA ityAdi dekhakara logoM ko jainadharma kI mahimA AtI hai aura isa prakAra jainadharma kI prabhAvanA hotI hai| zubharAga ke samaya aisA prabhAvanA kA bhAva bhI dharmI ko AtA hai| aho, aisA vItarAgI jainamArga! vaha loka meM prasiddha ho aura loga usakI mahimA jAneaisA bhAva dharmAtmA ko AtA hai aura nizcaya se jJAna ko antara ke caitanyaratha meM jor3akara svabhAva kI vizeSa bhAvanA dvArA apane jJAna kI prabhAvanA karatA hai| maiM jJAyaka hU~'-aisA jo anubhava huA hai, Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [ 145 usameM bArambAra upayoga ko jhukAtA huA dharmAtmA apane AtmA ko jinamArga meM Age bar3hAtA hai, yaha nizcaya se prabhAvanA hai| mithyAtva ke kumArga se parAnmukha karake caitanya ratha meM AtmA ko baiThAnA aura isa prakAra caitanya ratha meM baiThAkara AtmA ko jinamArga / mokSamArga meM le jAnA, vaha dharma kI vAstavika prabhAvanA hai; aisI prabhAvanA se dharmI ko pratikSaNa nirjarA hotI jAtI hai aura aprabhAvanAkRta bandhana use nahIM hotaa| aisA samyagdRSTi kA prabhAvanA aGga hai / isa prakAra samyagdRSTi ko apane caitanyasvarUpa sambandhI niHzaGkatA, caitanya se bhinna paradravyoM ke prati ni:kA~kSA ityAdi ye aGga hote haiM, vaha btlaayaa| ye ATha aGga, AtmasvarUpa ke Azrita haiM; isalie ve nizcaya haiM; aura zubharAgarUpa jo niHzaGkatA Adi ATha aGga haiM, ve para ke Azrita hone se vyavahAra hai / yahA~ to nirjarA adhikAra hai; isalie nirjarA ke kAraNarUpa nizcaya ATha aGgoM kA varNana AcAryadeva ne ATha gAthAoM dvArA kiyA hai| ina ATha aGgarUpI tejasvI kiraNoM se jagamagAte samyagdarzanarUpI sUrya kA pratApa sarva karmoM ko bhasma kara DAlatA hai / samyagdRSTi dharmAtmA, ina niHzaGkatA Adi ATha guNoM se paripUrNa aise samyagdarzanarUpI sudarzana cakra dvArA samasta karmoM ko ghAtakara mokSa ko sAdhatA hai / aho! niHzaGkatAdi Adi aGgarUpI divya kiraNoM dvArA jvAjalyamAna samyagdarzanarUpI sUrya apane divya pratApa dvArA ATha karmoM ko bhasma karake AtmA ko aSTa mahAguNasahita siddhapada prApta karAtA hai / - aise samyaktvasUrya kA mahAna udaya jayavanta varto / * Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga-4 samyagdarzana ke ATha aGgoM kI kathAe~ samyak sahita AcAra hI saMsAra meM eka sAra hai, jina ne kiyA AcaraNa unakI namana sau-sau bAra hai / unake guNoM ke kathana se guNa grahaNa karanA cAhiye, aru pApiyoM kA hAla sunakara pApa tajanA cAhiye // I apane zuddhAtmA kI anubhUtipUrvaka niHzaGka zraddhA jise huI, usa dharmAtmA ke samyagdarzana meM ni:zaGkitAdi AThoM nizcaya aGga samA jAte haiM; unake sAtha vyavahAra ATha aGga bhI hote haiM / yadyapi sabhI samyagdRSTi jIva niHzaGkatAdi ATha guNa sahita hote haiM, parantu unameM se eka-eka aGga ke udAharaNarUpa aJjana cora Adi kI kathA prasiddha hai; unake nAma ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM samantabhadrasvAmI ne nimna bhA~ti likhe haiM / aMjana niraMjana hue unane nahIM zaMkA cita dharI // 1 // bAI anaMtamatI satI ne viSaya AzA pariharI // 2 // sajjana udAyana nRpativarane glAni jItI bhAva se // 3 // sat-asat kA kiyA nirNaya revatI ne cAva se // 4 // jinabhaktajI ne cora kA vaha mahAdUSaNa Dha~ka diyA // 5 // jaba vAriSeNamunIza muni ke capala cita ko thira kiyA // 6 // su viSNukumAra kRpAlu ne munisaMgha kI rakSA karI // 7 // jaya vajramuni jayavaMta tumase dharmamahimA vistarI // 8 // mumukSuoM meM samyaktva kI mahimA jAgRta kareM aura ATha aGgoM ke pAlana meM utsAha prerita kareM, isalie ina ATha aGgoM kI ATha kathAyeM yahA~ dI jA rahI haiM / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [147 E 1. niHzaGkita-aGga meM prasiddha aJjanacora kI kathA A SGAIN aMjanacora! vaha kahIM prArambha se hI cora nahIM thA; vaha to usI bhava se mokSa pAnevAlA eka rAjakumAra thaa| usakA nAma thA llitkumaar| aba to vaha niraMjana bhagavAna hai, parantu loga use aMjana cora ke nAma se pahacAnate haiN| usa rAjakumAra ko durAcArI jAnakara rAjya meM se nikAla diyA thaa| usane eka aisA aMjana siddha kiyA ki jisake A~jane se svayaM adRzya ho jAe; usa aMjana ke kAraNa use corI karanA sarala ho gayA aura aMjana cora ke nAma se prasiddha huaa| corI ke alAvA juA aura vaizyAsevana kA mahAna pApa bhI vaha karatA thaa| ___ eka bAra usakI premikA strI ne rAnI kA sundara ratnAhAra dekhA aura usa hAra ke pahinane kI usakI icchA huyii| jaba aMjana cora usake pAsa AyA aura usane kahA ki yadi tumheM mere prati saccA prema hai, to mujhe vaha ratnahAra lAkara do| ___ aMjana bolA - devI ! mere lie to yaha tuccha bAta hai - aisA kahakara vaha to caudasa kI a~dherI rAta meM rAjamahala meM ghusa gayA aura rAnI ke gale meM se hAra nikAlakara bhAga gyaa| rAnI kA amUlya hAra corI ho jAne se cAroM tarapha hAhAkAra maca gyaa| sipAhI loga daur3e, unheM cora to dikhAyI nahIM par3atA thA, parantu usake hAtha meM pakar3A huA hAra andhere meM jagamagA rahA thaa| use dekhakara sipAhiyoM ne usakA pIchA kiyaa| pakar3e jAne ke bhaya Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 148] [samyagdarzana : bhAga-4 se hAtha kA hAra dUra pheMkakara aMjana cora bhAgA..... aura zmazAna meM jA phuNcaa| thakakara eka vRkSa ke nIce khar3A ho gayA; vahA~ eka AzcaryakArI ghaTanA usane dekhii| vRkSa ke Upara chIMkA TA~gakara eka puruSa usa para car3ha-utara rahA thA aura kucha par3ha bhI rahA thaa| kauna hai, yaha manuSya aura aisI andherI rAta meM yahA~ kyA karatA hai ? [pAThaka ! calo, aMjana cora ko yahA~ thor3I dera khar3A rakhakara hama isa anajAna puruSa kA paricaya prApta kreN|] amitaprabha aura vidyutaprabha nAma ke do pUrva bhava ke mitra the| atimaprabha to jaina dharma kA bhakta thA, aura vidyutaprabha abhI kudharma ko mAnatA thaa| eka bAra vaha dharma kI parIkSA ke lie niklaa| eka ajJAnI tapasI ko tapa karate dekhakara usakI parIkSA karane ke lie usase kahA; are bAbAjI! putra ke binA sadgati nahIM hotI-aisA zAstra meM kahA hai, - yaha sunakara vaha tapasI to khoTe dharma kI zraddhA se vairAgya chor3akara saMsAra-bhogoM meM laga gayA; yaha dekhakara vidyutaprabha ne usa kuguru kI zraddhA chor3a dii| phira usane kahA ki aba jaina guru kI parIkSA karanI caahie| taba amitaprabha se usakA kahA - mitra! jaina sAdhu parama vItarAga hote haiM; unakI to kyA bAta ! unakI parIkSA to dUra rahI - parantu yaha jinadatta nAma kA eka zrAvaka, sAmAyika kI pratijJA karake andherI rAta meM isa zmazAna meM akelA dhyAna kara rahA hai, usakI tuma parIkSA kro| jinadatta kI parIkSA karane ke lie usa deva ne aneka prakAra se bhayAnaka upadrava kie, parantu jinadatta seTha to sAmAyika meM parvata Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [149 kI taraha aDiga hI rahA; apane AtmA kI zAnti se vaha kiJcit mAtra vicalita nahIM huaa| aneka prakAra ke bhoga-vilAsa batAye kintu unameM bhI vaha nahIM lubhaayaa| eka jaina zrAvaka meM bhI aisI adbhuta dRr3hatA dekhakara vaha deva atyanta prasanna huA; pazcAt seTha ne use jainadharma kI mahimA samajhAyI ki deha se bhinna AtmA hai, usake avalambana se jIva apUrva zAnti kA anubhava karatA hai aura usake hI avalambana se mukti prApta karatA hai| isase usa deva ko bhI jainadharma kI zraddhA huI aura seTha kA upakAra mAnakara use AkAzagAminI vidyA dii| usa AkAzagAminI vidyA se seTha jinadatta pratidina meru tIrtha para jAte, aura vahA~ adbhuta ratnamaya jinabimba tathA cAraNaRddhidhArI munivaroM ke darzana karate, isase unheM bahuta Ananda prApta hotA thaa| ekabAra somadatta nAmaka mAlI ke pUchane para seTha ne use AkAzagAminI vidyA kI sArI bAta batAyI aura ratnamaya jinabimba kA bahuta bakhAna kiyaa| yaha sunakara mAlI ko bhI unake darzana karane kI bhAvanA jAgRta huyI aura AkAzagAminI vidyA sIkhane ke lie seTha se nivedana kiyaa| seTha ne use vidyA sAdhanA sikhA diyA, tadnusAra andherI caturdazI kI rAta meM zmazAna meM jAkara usane vRkSa para chIMkA laTakAyA aura nIce jamIna para tIkSNa noMkadAra bhAlA gAr3a diyaa| aba AkAzagAminI vidyA ko sAdhane ke lie chIMke meM baiThakara, paJca namaskAra mantra Adi mantra bolakara usa chIMke kI DorI kATanevAlA thA, parantu nIce bhAlA dekhakara use bhaya lagane lagatA thA aura mantra meM zaGkA hone lagatI thI ki yadi kahIM mantra saccA na par3A aura maiM nIce gira gayA to mere zarIra meM bhAlA ghusa jaaegaa| isa prakAra sazaGka hokara vaha nIce utara jAtA aura phira Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 150] [samyagdarzana : bhAga-4 yaha vicAra karake ki seTha ne jo kahA hai, vaha satya hI hogaa| yaha socakara phira jAkara chIMke meM baiTha jaataa| isa taraha bArambAra vaha chIMke meM car3ha-utara kara rahA thA; kintu niHzaGka hokara vaha DorI kATa nahIM pAtA thaa| __ jaise caitanyabhAva kI niHzaGkatA binA zuddha-azuddha vikalpoM ke bIca jhUlatA huA jIva, nirvikalpa anubhavarUpa AtmavidyA ko nahIM sAdha sakatA, vaise hI usa mantra ke sandeha meM jhUlatA huA vaha mAlI, mantra ko nahIM sAdha pAtA thaa| itane meM aMjana cora bhAgatA huA vahA~ A pahu~cA aura mAlI ko vicitra kriyA karate dekhakara usase pUchA - he bhAI! aisI andherI rAta meM tuma yaha kyA kara rahe ho? somadatta mAlI ne use saba bAta btaayii| vaha sunate hI usako usa mantra para parama vizvAsa jama gayA, aura kahA ki lAo! maiM yaha mantra saadhuuN| aisA kahakara zraddhApUrvaka mantra bolakara usane niHzaGka hokara chIMke kI DorI kATa dI, Azcarya! nIce-girane ke badale bIca meM hI deviyoM ne use sAdha liyA, aura kahA ki mantra ke prati tumhArI ni:zaGka zraddhA ke kAraNa tumheM AkAzagAminI vidyA siddha ho gayI hai; aba AkAzamArga se tuma jahA~ jAnA cAho, jA sakate ho| aba aMjana corI chor3akara jainadharma kA bhakta bana gayA; usane kahA ki jinadatta seTha ke pratApa se mujhe yaha vidyA milI hai, isalie jina bhagavAna ke darzana karane ve jAte haiM, unhIM bhagavAna ke darzana karane kI merI icchA hai| [bandhuo ! yahA~ eka bAta vizeSa lakSya meM lene kI hai; jaba Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [ 151 aMjana cora ko AkAzagAminI vidyA siddha huyI, taba use corI kA dhandhA karane ke lie usa vidyA kA upayoga karane kI durbuddhi utpanna nahIM huI, kintu jinabimba ke darzanAdi dharmakArya meM hI usakA upayoga karane kI sadbuddhi paidA huyI / yahI usake pariNAmoM kA parivartana sUcita karatA hai aura aisI dharmaruci ke bala se hI Age calakara vaha samyagdarzanAdi prApta karatA hai / ] vidyA siddha karane para aMjana ne vicAra kiyA ki ahA ! jisa jainadharma ke eka choTe se mantra se mujha jaise cora ko bhI aisI vidyA siddha huyI, to vaha jainadharma kitanA mahAna hogA ! usakA svarUpa kitanA pavitra hogaa| calo, jina seTha ke pratApa se mujha yaha vidyA milI, unhIM seTha ke pAsa jAkara maiM usa dharma kA svarUpa samajha~ / aura unhIM ke pAsa se aisA mantra sIkhUM ki jisase mokSa kI prApti ho -- aisA vicArakara vidyA ke bala se vaha meruparvata para pahu~cA / vahA~ ratnoM kI adbhuta arahanta bhagavantoM kI vItarAgatA dekhakara vaha bahuta prasanna huaa| jinadatta seTha usa samaya vahA~ munivaroM kA upadeza suna rahe the| aMjana ne unakA bahuta upakAra mAnA aura munirAja kA upadeza sunakara zuddhAtmA kA svarUpa samajhakara usakI niHzaGka zraddhApUrvaka nirvikalpa anubhava karake samyagdarzana prApta kiyA, itanA hI nahIM, pUrva pApoM kA pazcAtApa karake usane munirAja ke pAsa dIkSA le lI; sAdhu hokara AtmadhyAna karate use kevalajJAna pragaTa ho gayA aura anta meM kailAzagiri se mokSa prApta karake siddha ho ge| 'aMjana' ke sthAna para vaha 'niraMjana' bana ge| unheM namaskAra ho / (yaha kathA hameM jainadharma kI niHzaGka zraddhA karake usakI ArAdhanA kA pATha par3hAtI hai / ) * Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] www.vitragvani.com [ samyagdarzana : bhAga - 4 2. ni:kAMkSita-aGga meM prasiddha anantamatI kI kathA anantamatI ! campApura ke priyadatta seTha usake pitA, aura aGgavatI usakI mAtA, ve donoM jainadharma ke parama bhakta aura vairAgI dharmAtmA the, unake uttama saMskAra anantamatI ko bhI mile the / anantamatI abhI to sAta-ATha varSa kI bAlikA thI aura gur3iyoM kA khela khelatI thI; itane meM hI eka bAra aSTAhnikA ke parva meM dharmakIrti munirAja padhAre aura samyagdarzana ke ATha aGgoM kA upadeza diyA; usameM ni:kAMkSa guNa kA upadeza dete hue kahA ki - he jIva ! saMsAra ke sukha kI vA~chA chor3akara AtmA ke dharma kI ArAdhanA kro| dharma ke phala meM jo saMsAra-sukha kI icchA karatA hai, vaha mUrkha hai| samyaktva yA vrata ke badale meM mujhe devoM kI yA rAjAoM kI vibhUti mile- aisI jo vA~chA karatA hai, vaha to saMsAra- sukha ke badale meM samyaktvAdi dharma ko beca detA hai, chAcha ke badale meM ratna-cintAmaNi becanevAle mUrkha ke samAna hai / ahA, apane meM hI caitanya - cintAmaNi jisane dekhA, vaha bAhya viSayoM kI vA~chA kyoM kare? anantamatI ke mAtA-pitA bhI munirAja kA upadeza sunane ke liye Ae the aura anantamatI ko bhI sAtha lAe the / upadeza ke bAda unhoMne ATha dina kA brahmacaryavrata liyA aura ha~sI meM anantamatI se kahA ki tU bhI yaha vrata le le / nirdoSa anantamatI ne kahAacchA, maiM bhI yaha vrata aGgIkAra karatI hU~ / isa prasaGga ko aneka varSa vyatIta ho gaye / anantamatI aba Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [153 yuvA huyI, usakA rUpa solahakalAoM sahita khila uThA, rUpa ke sAtha -sAtha dharma ke saMskAra bhI khilate gye| ekabAra sakhiyoM ke sAtha vaha udyAna meM ghUmane-phirane gayI thI aura eka jhUle para jhUla rahI thI; itane meM udhara se eka vidyAdhara rAjA nikalA aura anantamatI kA adbhuta rUpa dekhakara mohita ho gayA, aura vimAna meM use ur3A le gayA, parantu itane meM hI usakI rAnI A pahu~cI; isalie bhayabhIta hokara usa vidyAdhara se anantamatI ko bhayaGkara vana meM chor3a diyaa| isa prakAra daivayoga se eka duSTa rAjA ke paJje se usakI rakSA huyii| aba ghora vana meM par3I huyI anantamatI, paJca parameSThI kA smaraNa karane lagI aura bhayabhIta hokara rudanapUrvaka kahane lagI ki are! isa jaGgala meM maiM kahA jAU~? kyA karU~? yahA~ koI manuSya to dikhAyI nahIM detaa| itane meM usa jaGgala kA rAjA bhIla zikAra karane nikalA, usane anantamatI ko dekhA... are! yaha to koI vanadevI hai yA kauna hai? aisI adbhuta sundarI daivayoga se mujhe milI hai| isa prakAra vaha duSTa bhIla bhI usa para mohita ho gyaa| vaha use apane ghara le gayA aura kahA - he devI! maiM tuma para mugdha huA hU~ aura tumheM apanI rAnI banAnA cAhatA hU~ .... tuma merI icchA pUrNa kro| nirdoSa anantamatI to usa pApI kI bAta sunate hI subaka - subakakara rone lgii| are ! maiM zIlavrata kI dhAraka aura mere Upara yaha kyA ho rahA hai ? avazya hI pUrvajanma meM kisI guNIjana ke zIla para maiMne doSAropaNa yA unakA anAdara kiyA hogA; usI duSTakarma ke kAraNa Aja jahA~ jAtI hU~, vahIM mujha para aisI vipatti Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 154] [ samyagdarzana : bhAga-4 A par3atI hai... parantu aba vItarAga dharma kA maiMne zaraNa liyA hai, usake pratApa se maiM zIlavrata se Diga nahIM sakatI / anta meM deva bhI mere zIla kI rakSA kreNge| bhale prANa jAyeM kintu maiM zIla ko nahIM chodduuNgii| usane bhIla se kahA: 'are duSTa ! apanI dubuddhi ko chor3a ! tere dhana-vaibhava se maiM kabhI lalacAnevAlI nahIM huuN| tere dhana-vaibhava ko maiM dhikkAratI hU~ !' anantamayI aisI dRr3ha bAta sunakara bhIla rAjA krodhita ho gayA aura nirdayatApUrvaka usase balAtkAra karane ko taiyAra ho gayA.... itane meM aisA lagA ki mAno AkAza phaTa gayA ho aura eka mahAdevI vahA~ pragaTa huI / usa devI - teja ko vaha duSTa bhIla sahana na kara sakA, aura usake hoza - havAza ur3a gaye / vaha hAtha jor3akara kSamA mA~gane lgaa| devI ne kahA - yaha mahAna zIlavratI satI hai, ise jarA bhI satAyegA to terI mauta ho jAvegI / aura anantamatI para hAtha pherakara kahA - beTI ! dhanya hai tere zIla ko; tU nirbhaya rahanA / zIlavAna satI kA bAla bA~kA karane meM koI samartha nahIM hai| aisA kahakara vaha devI adRzya ho gayI / vaha bhIla bhayabhIta hokara anantamatI ko lekara nagara meM eka seTha ke hAtha beca aayaa| usa seTha ne pahale to yaha kahA ki maiM anantamatI ko usake ghara pahu~cA dU~gA; ... parantu vaha bhI usakA rUpa dekhakara kAmAndha ho gayA aura kahane lagA - he devI! apane hRdaya meM tU mujhe sthAna de aura mere isa apAra dhana-vaibhava ko bhoga / usa pApI kI bAta sunakara anantamatI stabdha raha gayI / are ! I Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [155 phira yaha kyA huA? vaha samajhAne lagI ki he seTha! Apa to mere pitA-tulya ho| duSTa bhIla ke caMgula se chUTakara yahA~ Ane ke bAda to maiMne samajhA thA ki mere pitA mila gaye aura Apa mujhe mere ghara pahu~cA doge| are! Apa bhale AdamI hokara aisI nIca bAta kyoM karate haiM? yaha Apako zobhA nahIM detA; ata: aisI pApabuddhi chodd'o| bahuta samajhAne para bhI duSTa seTha nahIM samajhA, taba anantamatI ne vicAra kiyA ki isa duSTa kA hRdaya vinaya-prArthanA se nahIM pighalegA, isalie krodha-dRSTipUrvaka usa satI ne kahA ki are duSTa! kAmAndha! tU dUra jA, maiM terA mukha bhI nahIM dekhanA caahtii| anantamatI kA krodha dekhakara seTha bhI bhayabhIta ho gayA aura usakI akla ThikAne A gyii| krodhapUrvaka usane anantamatI ko kAmasenA nAma kI eka vaizyA ko sauMpa diyaa| ____ are! kahA~ uttama saMskAravAle mAtA-pitA kA ghara! aura kahA~ vaha vaizyA kA ghara! anantamatI ko antara-vedanA kA pAna nahIM thA, parantu apane zIlavrata meM vaha aDiga thii| saMsAra kA vaibhava dekhakara usakA mana tanika bhI lalacAyA nahIM thaa| aisI sundarI ko prApta karake kAmasenA vaizyA atyanta prasanna huyI aura isase mujhe bahuta AmadanI hogI' - aisA samajhakara vaha anantamatI ko bhraSTa karane kA prayatna karane lgii| usase aneka prakAra ke kAmottejaka vArtAlApa kiye, bahuta lAlaca diye, bahuta Dara bhI dikhAyA, parantu phira bhI anantamatI apane zIlavrata se raJcamAtra bhI nahIM ddigii| kAmasenA ko to aisI AzA thI ki isa yuvA strI kA vyApAra karake maiM vipula dhana kamAU~gI, parantu usakI AzA para pAnI phira gyaa| usa becArI viSaya-lolupa vaizyA ko Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 156] [ samyagdarzana : bhAga-4 kyA patA ki isa yuvA strI ne to apanA jIvana hI dharmArtha arpaNa kara diyA hai aura saMsAra ke viSaya - bhogoM kI ise aNumAtra bhI AkAMkSA nahIM hai| saMsAra ke bhogoM ke prati isakA citta ekadama niSkAMkSa hai| zIla kI rakSA karate hue cAhe jitanA duHkha A par3e kintu ise usakA bhaya nahIM hai / ahA! jisakA citta niSkAMkSa hai, vaha bhaya se bhI saMsAra ke sukhoM kI icchA kaise kare ? jisane apane AtmA meM hI parama sukha kA nidhAna dekhA hai, vaha dharmAtmA, dharma ke phala meM saMsAra ke devAdika vaibhava ke sukha svapna meM bhI nahIM cAhatA - aisI niSkAMkSita huI anantamatI kI yaha dazA aisA sUcita karatI hai ki usake pariNAmoM kA pravAha aba svabhAva sukha kI ora jhuka rahA hai| aise dharmasanmukha jIva, saMsAra ke duHkha se kabhI nahIM Darate aura apanA dharma kabhI nahIM chodd'te| saMsAra ke sukha kA vA~chaka jIva apane dharma meM aDiga nahIM raha sktaa| duHkha se Darakara vaha dharma ko bhI chor3a detA hai / jaba kAmasenA ne jAnA ki anantamatI kisI bhI prakAra se vaza meM nahIM AyegI, to usane bahuta sA dhana lekara use siMharAja nAmaka rAjA ko sauMpa diyaa| becArI anantamatI ! - mAnoM siMha ke jabar3e meM jA pdd'ii| usake Upara punaH eka nayI musIbata AyI aura duSTa siMharAja bhI usa para mohita ho gayA, parantu anantamatI ne usakA tiraskAra kiyA / viSayAndha huA vaha pApI abhimAnapUrvaka satI para balAtkAra karane ko taiyAra ho gayA, kintu kSaNa meM usakA abhimAna cUra ho gyaa| satI ke puNya pratApa se (nahIM, - zIlapratApa se) vanadevI Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [157 vahA~ A gayI aura duSTa rAjA ko zikSA dete hue kahA ki khabaradAra, bhUlakara bhI isa satI ko hAtha lagAnA nhiiN| siMharAja to devI ko dekhate hI zrRMgAla jaisA ho gayA, usakA hRdaya bhaya se kA~pa uThA; usane kSamA mA~gI aura turanta hI sevaka ko bulAkara anantamatI ko mAnasahita jaMgala meM chor3a Ane ke lie AjJA de dii| ___ aba anajAna jaMgala meM kahA~ jAnA cAhie? isakA anantamatI ko kucha patA nahIM thA; itane-itane upadravoM meM bhI apane zIladharma kI rakSA huI--aise santoSapUrvaka, ghora jaGgala ke bIca meM paJca parameSThI kA smaraNa karatI huyI Age bddh'ii| usake mahAbhAgya se thor3I hI dera meM AryikAoM kA eka saMgha dikhAyI par3A, vaha atyanta AnandapUrvaka AryikA mAtA kI zaraNa meM gyii| ahA! viSayalolupa saMsAra meM jisako kahIM zaraNa na milI, usane vItarAgamArgI sAdhvI kI zaraNa lI; usake Azraya meM pahu~cakara azrupUrNa A~khoM se usane apanI bItI kathA khii| vaha sunakara bhagavatI AryikA mAtA ne vairAgyapUrvaka use AzvAsana diyA aura usake zIla kI prazaMsA kii| bhagavatI mAtA kI zaraNa meM rahakara vaha anantamatI zAntipUrvaka apanI AtmasAdhanA karane lgii| * * * aba isa tarapha campApurI meM jaba vidyAdhara, anantamatI ko ur3Akara le gayA, taba usake mAtA-pitA behada du:khI hue| putrI ke viyoga se khedakhinna hokara citta ko zAnta karane ke lie ve tIrthayAtrA karane nikale aura yAtrA karate-karate tIrthaGkara bhagavantoM ko janmapurI ayodhyA nagarI meM A phuNce| priyadatta ke sAle (anantamatI ke mAmA) jinadatta seTha yahIM rahate the; vahA~ Ate hI A~gana meM eka Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 158] [ samyagdarzana : bhAga-4 sundara raMgolI ( cauka) dekhakara priyadatta seTha kI A~khoM meM se A~suoM kI dhAra vaha nikalI; apanI priya putrI kI yAda karake unhoMne kahA ki merI putrI anantamatI bhI aisI hI raMgolI pUratI thI; ata: jisane yaha raMgolI pUrI ho, usake pAsa mujhe le jaao| vaha raMgolI pUranevAlA koI dUsarA nahIM thA, apitu anantamatI svayaM hI thI; apane mAmA ke yahA~ jaba vaha bhojana karane AyI thI, tabhI usane raMgolI pUrI thI, phira bAda meM vaha AryikA saMgha meM calI gayI thI / turanta hI sabhI loga saMgha meM phuNce| apanI putrI ko dekhakara aura usa para bItI huI kathA sunakara seTha gadgada ho gaye, aura kahA 'beTI ! tUne bahuta kaSTa bhoge, aba hamAre sAtha ghara cala, tere vivAha kI taiyArI kreNge|' vivAha kA nAma sunate hI anantamatI cauMka uThI aura bolIpitAjI ! Apa yaha kyA kahate haiM ? maiMne to brahmacaryavrata liyA hai aura Apa bhI yaha bAta jAnate haiM / Apane hI mujhe yaha vrata dilAyA thA / pitAjI ne kahA- beTI, yaha to tere bacapana kI ha~sI kI bAta thii| phira bhI yadi tuma usa pratijJA ko satya hI mAnatI ho to bhI vaha to mAtra ATha dina kI pratijJA thI; isalie aba tuma vivAha karo / anantamatI dRr3hatA se kahA - pitAjI Apa bhale hI ATha dina kI pratijJA samajhe hoM, parantu maiMne to mana se AjIvana brahmacarya pratijJA dhAraNa kI thI / maiM apanI pratijJA prANAnta hone para bhI nahIM chodduuNgii| ataH Apa vivAha kA nAma na leveN| anta me pitAjI ne kahA-acchA beTI, jaisI terI icchA, parantu abhI tU mere sAtha ghara cala aura vahI dharmadhyAna karanA / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [159 taba anantamatI kahatI hai-pitAjI! isa saMsAra kI lIlA maiMne dekha lI, saMsAra meM bhoga-lAlasA ke atirikta dUsarA kyA hai? isase to aba basa hoo| pitAjI! isa saMsAra sambandhI kisI bhoga kI AkA~kSA mujhe nahIM hai| maiM to aba dIkSA lekara AryikA hoU~gI aura ina dharmAtmA AryikAoM ke sAtha rahakara apane Atmikasukha ko saadhuuNgii| pitA ne use rokane kA bahuta prayatna kiyA, parantu jisake roma-roma meM vairAgya chA gayA ho, vaha isa asAra-saMsAra meM kyA rahe? sAMsArika sukhoM ko svapna meM bhI na cAhanevAlI anantamatI ni:kAMkSita bhAvanA ke dRr3ha saMskAra ke bala se mohabandhana ko tor3akara vItarAgadharma kI sAdhanA meM tatpara huyii| usane padmazrI ArjikA ke samIpa dIkSA aGgIkAra kara lI aura dharmadhyAnapUrvaka samAdhimaraNa karake strIparyAya ko chor3akara bArahaveM svarga meM utpanna huii| khela-khela meM bhI lie hue zItavrata kA jisane dRr3hatApUrvaka pAlana kiyA aura svapna meM bhI sAMsArika sukhoM kI icchA nahIM kI, samyaktva athavA zIla ke prabhAva se koI Rddhi Adi mujhe prApta ho -aisI AkAMkSA bhI jisane nahIM kI, vaha anantamatI devaloka meM gyii| ahA! devaloka ke AzcaryakArI vaibhava kI kyA bAta ! kintu parama niSkAMkSitA ke kAraNa usase bhI udAsa rahakara vaha anantamatI apane Atmahita ko sAdha rahI hai| dhanya hai usakI ni:kA~kSitA ko! [- yaha kathA, sAMsArika sukha kI vA~chA tor3akara, Atmika -sukha kI sAdhana meM tatpara hona ke lie hameM preraNA / zikSA detI hai|]. Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 160] [samyagdarzana : bhAga-4 SAGAR dNdd 3. nirvicikitsA-aGga meM prasiddha udAyana rAjA kI kathA saudharma-svarga meM devoM kI sabhA lagI huI hai; indra mahArAja devoM ko samyagdarzana kI mahimA samajhA rahe haiM / he devoM! samyagdarzana meM to AtmA kA koI adbhuta sukha hai| jisa sukha ke samakSa isa svarga-sukha kI koI ginatI nahIM hai| isa svargaloka meM munidazA nahIM ho sakatI, parantu samyagdarzana kI ArAdhanA to yahA~ bhI ho sakatI hai| __manuSya to samyaktva kI ArAdhanA ke atirikta cAritradazA bhI pragaTa karake mokSa prApta kara sakate haiN| jo jIva, niHzaGkatA, ni:kA~kSA, nirvicikitsA Adi ATha aGgoM sahita zuddha samyagdarzana ke dhAraka haiM, ve dhanya haiN| aise samyagdRSTi jIvoM kI yahA~ svarga meM bhI hama prazaMsA karate haiN| ___ vartamAna meM kaccha deza meM udAyana rAjA aise samyaktva se zobhAyamAna haiM tathA samyaktva ke AThoM aGga kA pAlana kara rahe haiN| jisameM nirvicikitsA-aGga ke pAlana meM ve bahuta dRr3ha haiN| munivaroM kI sevA meM ve itane tatpara haiM ki cAhe jaisA roga ho to bhI ve raJcamAtra jugupsA nahIM karate tathA glAnirahita paramabhakti se dharmAtmAoM kI sevA karate haiN| unheM dhanya haiM ! ve caramazarIrI haiN| rAjA ke guNoM kI aisI prazaMsA sunakara vAsrava nAma ke eka deva ko yaha saba pratyakSa dekhane kI icchA huyI aura vaha svarga se utarakara manuSyaloka meM aayaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] udAyanarAjA eka munirAja ko bhaktipUrvaka AhAradAna ne lie par3agAhana kara rahe haiM padhAro, padhAro, padhAro ! rAnI sahita udayanarAjA navadhAbhaktipUrvaka munirAja ko AhAradAna dene lage / -- [161 are, yaha kyA ? kaI loga to vahA~ se dUra bhAgane lage aura bahuta se mu~ha ke Age kapar3A lagAne lage kyoMki ina muni ke kAlekubar3e zarIra meM bhayaGkara kuSTha roga thA aura usase asahya durgandha nikala rahI thI; hAtha-paira kI u~galiyoM se pIpa nikala rahI thI / -- - parantu rAjA ko isakA koI lakSya nahIM thA / vaha to prasannacitta hokara parama bhaktipUrvaka ekAgratA se muni ko AhAradAna de rahe the, aura apane ko dhanya mAna rahe the - ki ahA ! ratnatrayadhArI munirAja kA hamAre ghara Agamana huaa| unakI sevA se merA jIvana saphala huA hai| itane meM acAnaka muni kA jI macalAyA aura ulTI ho gayI; aura vaha ulTI rAjA-rAnI ke zarIra para girii| durgandhita ulTI girane para bhI rAjA-rAnI ko na to glAni utpanna huyI aura na munirAja ke prati raJcamAtra tiraskAra hI AyA; balki atyanta sAvadhAnI se ve munirAja ke durgandhamaya zarIra ko sApha karane lage aura vicArane lage ki are re ! hamAre AhAradAna meM jarUra koI bhUla ho gayI hai, jisake kAraNa munirAja ko yaha kaSTa huA, hama munirAja kI pUrI sevA na kara sake / abhI to rAjA aisA vicAra kara rahe haiM ki itane meM ve muni acAnaka adRzya ho gae aura unake sthAna para eka deva dikhAyI diyaa| atyanta prazaMsApUrvaka usane kahA he rAjan! dhanya hai Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 162] [ samyagdarzana : bhAga-4 tumhAre samyaktva ko tathA dhanya hai tumhArI nirvicikitsA ko ! indra mahArAja ne tumhAre guNoM kI jaisI prazaMsA kI thI, vaise hI guNa maiMne pratyakSa dekhe haiM / he rAjana! muni ke veza meM maiM hI tumhArI parIkSA karane AyA thaa| dhanya hai Apake guNoM ko ! - aisA kahakara deva ne namaskAra kiyaa| I vAstava meM munirAja ko koI kaSTa nahIM huA - aisA jAnakara rAjA kA citta prasanna ho gayA, aura ve bole - he deva ! yaha manuSya zarIra to svabhAva se hI malina hai tathA rogAdika kA ghara hai / acetana zarIra mailA ho, usase AtmA ko kyA ? dharmI kA AtmA to samyaktvAdi pavitra guNoM se zobhAyamAna hai| zarIra kI malinatA ko dekhakara jo dharmAtmA ke guNoM ke prati aruci karatA hai, use AtmadRSTi nahIM hai; dehadRSTi hai / are, camar3e ke zarIra se Dha~kA huA AtmA andara samyagdarzana ke prabhAva se zobhAyamAna hai, vaha prazaMsanIya hai / udAyana rAjA aisI zreSTha bAta sunakara deva bahuta prasanna huA aura usane rAjA ko kaI vidyAe~ dIM tathA aneka vastrAbhUSaNa diye parantu rAjA ko una sabakI icchA kahA~ thI ? ve to samasta parigraha kA tyAga karake varddhamAna bhagavAna ke samavasaraNa meM gae aura munidazA aGgIkAra kI tathA kevalajJAna pragaTa karake mokSa ko prApta hue / samyagdarzana pratApa se ve siddha hue / unheM merA namaskAra ho ! [ yaha choTI sI kathA hameM aisA bodha detI hai ki dharmAtmA ke zarIrAdi ko azuci dekhakara bhI unake prati glAni mata karo tathA unake samyaktvAdi pavitra guNoM kA bahumAna kro| ] * Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [163 E SAGE 4. amUr3hadRSTi-aGga meM prasiddha revatIrAnI kI kathA isa bharatakSetra ke bIca meM vijayArddha parvata sthita hai, usa para vidyAdhara manuSya rahate haiM, una vidyAdharoM ke rAjA candraprabhu kA mana saMsAra se virakta thA, ve rAjyabhAra apane putra ko sauMpakara tIrthayAtrA karane ke lie nikala pdd'e| ve kucha samaya dakSiNa mathurA meM rahe, vahA~ ke prasiddha tIrthoM aura ratnoM ke jinabimboM se zobhAyamAna jinAlaya dekhakara unheM Ananda huaa| usa samaya mathurA meM guptAcArya nAma ke mahA munirAja virAjamAna the, ve viziSTajJAna ke dhArI the tathA mokSamArga kA uttama upadeza dete the| candrarAjA ne kucha dinoM taka munirAja kA upadeza zravaNa kiyA tathA bhaktipUrvaka unakI sevA kii| kucha samaya bAda unhoMne uttara mathurAnagarI kI yAtrA ko jAne kA vicAra kiyA - ki jahA~ se jambUsvAmI mokSa ko prApta hue haiM tathA jahA~ aneka munirAja virAjamAna the; unameM bhavyasena nAma ke muni bhI prasiddha the| usa samaya mathurA meM varuNa rAjA rAjya karate the, unakI rAnI kA nAma revatI devI thii| candrarAjA ne mathurA jAne kI apanI icchA guptAcArya ke samakSa pragaTa kI aura AjJA mA~gI tathA vahA~ ke saMgha ko koI sandeza le jAne ke lie puuchaa| taba zrI AcAryadeva ne samyaktva kI dRr3hatA kA upadeza dete hue kahA ki AtmA kA saccA svarUpa samajhanevAle samyagdRSTi jIva, vItarAga arahantadeva ke atirikta anya kisI ko deva nahIM maante| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 164] [samyagdarzana : bhAga-4 jo deva na ho, use deva mAnanA, vaha devamUr3hatA hai| aisI mUr3hatA dharmI ko nahIM hotii| mithyAmata ke devAdika bAhya meM cAhe jitane sundara dikhate hoM, brahmA-viSNu yA zaMkara ke samAna ho, tathApi dharmI-jIva unake prati AkarSita nahIM hote| mathurA kI rAjarAnI revatIdevI aise samyaktva ko dhAraNa karanevAlI haiM tathA jainadharma kI zraddhA meM ve bahuta dRr3ha haiM, unheM dharmavRddhi kA AzIrvAda kahanA tathA vahA~ virAjamAna surata-muni ki jinakA citta ratnatraya meM magna hai, unheM vAtsalyapUrvaka namaskAra khnaa| -isa prakAra AcAryadeva ne surata munirAja ko tathA revatI rAnI ko sandeza bhejA parantu bhavyasena muni ko to yAda bhI na kiyA; isase rAjA ko Azcarya huA, aura puna: AcArya mahArAja se pUchA ki anya kisI se kucha kahanA hai ? parantu AcArya deva ne isase adhika kucha bhI nahIM khaa| isase candrarAjA ko aisA lagA ki kyA AcAryadeva, bhavyasena muni ko bhUla gae hoMge? - nahIM, nahIM, ve bhUle to nahIM haiM, kyoMki ve viziSTa jJAna ke dhAraka haiM, isalie unakI isa AjJA meM avazya hI koI rahasya hogaa| ThIka, jo hogA vaha vahA~ pratyakSa dikhAyI degA - isa prakAra samAdhAna karake, AcAryadeva ke caraNoM meM namaskAra karake ve mathurA kI ora cala diye| mathurA meM Akara sarva prathama unhoMne suratamunirAja ke darzana kie, ve atyanta upazAnta aura zuddharatnatraya ke pAlana karanevAle the| candrarAjA ne unase guptAcArya kA sandeza kahA unakI ora se namaskAra kiyaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [ 165 candrarAjA kI bAta sunakara suratamunirAja ne prasannatA vyakta kI aura svayaM bhI vinayapUrvaka hAtha jor3akara zrI guptaAcArya ko parokSa namaskAra kiyaa| eka-dUsare ke prati muniyoM kA aisA vAtsalya dekhakara rAjA atyanta prasanna hue / suratamunirAja ne kahA he vatsa ! vAtsalya dvArA dharma zobhAyamAna hotA hai / dhanya hai una ratnatraya ke dhAraka AcAryadeva ko - ki jinhoMne itanI dUra se sAdharmI ke rUpa meM hameM yAda kiyA / zAstra meM kahA hai ki | - -- ye kurvanti suvAtsalyaM bhavyA dharmAnurAgataH / sAdharmikeSu teSAM hi saphalaM janma bhUtale // ahA! dharma ke dvArA jo bhavya jIva sAdharmIjanoM ke prati uttama vAtsalya karate haiM, unakA janma jagata meM saphala hai| prasannacitta se bhAvapUrvaka bArambAra una munirAja ko namaskAra karake rAjA vidA hue tathA bhavyasena munirAja ke pAsa aaye| unheM bahuta zAstrajJAna thA aura logoM meM ve bahuta prasiddha the / rAjA bahuta samaya taka unake sAtha rahe parantu una munirAja ne na to AcAryasaMgha kA koI kuzala- samAcAra pUchA aura na koI uttama dharmAcarcA kii| muni ke yogya vyavahAra-AcAra bhI unake ThIka nahIM the| zAstrajJAna hone para bhI zAstroM ke anusAra unakA AcaraNa nahIM thaa| muni ko na karaneyogya pravRtti ve karate the / yaha saba pratyakSa dekhane se rAjA ko mAlUma ho gayA ki bhavyasena muni kitane bhI prasiddha kyoM na hoM, tathApi ve sacce muni nahIM / - to phira guptAcArya unako kyoM yAda karate / vAstava meM, una vicakSaNa AcArya bhagavAna ne yogya hI kiyA / Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 166] [samyagdarzana : bhAga-4 isa prakAra surati munirAja tathA bhavyasena muni ko to pratyakSa dekhakara parIkSA kii| aba revatI rAnI ko AcArya mahArAja ne dharmavRddhi kA AzIrvAda bhejA hai, isalie unakI bhI parIkSA karU~ - aisA rAjA ko vicAra aayaa| dUsare dina mathurA nagarI ke udyAna meM acAnaka sAkSAt brahmAjI padhAre haiN| nagarajanoM kI bhIr3a unake darzana ko umar3a par3I tathA samasta nagara meM carcA hone lagI ki ahA, sRSTi kA sarjana karane vAle brahmAjI sAkSAt padhAre haiN| ve kahate haiM ki - maiM isa sRSTi kA sarjaka hU~ aura darzana dene AyA huuN| ___ mUr3ha logoM kA to kahanA hI kyA? adhikAMza loga una brahmAjI ke darzana kara aaye| prasiddha bhavyasena muni bhI kautUhalavaza vahA~ ho Aye, sirpha na gae suratimuni aura na gaI revtiiraanii| jaba rAjA ne sAkSAt brahmA kI bAta kI, taba mahArAnI revatI ne niHzaGkarUpa se kahA - mahArAja! yaha brahmA ho nahIM sakate, kisI mAyAcArI ne yaha indrajAla racA hai, kyoMki koI brahmA isa sRSTi ke sarjaka haiM hI nhiiN| brahmA to apanA jJAnasvarUpa AtmA hai athavA bharatakSetra meM bhagavAna RSabhadeva ne mokSamArga kI racanA kI hai, isalie unheM brahmA kahA jAtA hai; isake atirikta koI brahmA nahIM hai, jisako maiM vandana kruuN| dUsarA dina huA... aura mathurA nagarI meM dUsare daravAje para nAga zaiyyAsahita sAkSAt viSNu bhagavAna padhAre, jinheM aneka zRMgAra aura cAra hAthoM meM zastra the| logoM meM to phira halacala maca gayI, binA vicAre loga daur3ane lage aura kahane lage ki ahA! mathurA-nagarI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [167 kA mahAbhAgyodaya huA hai ki kala sAkSAt brahmAjI ne darzana die aura Aja viSNubhagavAna padhAre haiN| rAjA ko aisA lagA ki Aja jarUra rAnI calegI, isalie unhoMne umaGgapUrvaka rAnI se vaha bAta kI - parantu revatI jisakA nAma, vItarAgadeva ke caraNa meM lagA huA usakA citta jarA bhI calAyamAna nahIM huaa| zrIkRSNa Adi nau viSNu (arthAt vAsudeva) hote haiM, aura ve nau to cauthe kAla meM ho cuke haiN| dasaveM viSNunArAyaNa kabhI ho nahIM sakate, isalie jarUra yaha saba banAvaTI hai, kyoMki jinavANI kabhI mithyA nahIM hotii| isa taraha jinavANI meM dRr3ha zraddhApUrvaka, amUDhadRSTi aGga se vaha kiJcit vicalita nahIM huii| tIsare dina phira eka nayI bAta udd'ii| brahmA aura viSNu ke pazcAt Aja to pArvatIdevIsahita jaTAdhArI zaMkara mahAdeva padhAre haiN| gA~va ke loga unake darzana ko umar3a pdd'e| koI bhaktivaza gae, to koI kautUhala vaza gae, parantu jisake roma-roma meM vItarAga deva kA nivAsa thA, aisI revatIrAnI kA to roma bhI nahIM hilA, unheM koI Azcarya na huA, unheM to logoM para dayA AyI ki are re! parama vItarAga sarvajJadeva, mokSamArga ko dikhAnevAle bhagavAna, unheM bhUlakara mUr3hatA se loga isa indrajAla se kaise pha~sa rahe haiN| vAstava meM bhagavAna arahantadeva kA mArga prApta honA jIvoM ko bahuta hI durlabha hai| ___ aba cauthe dina mathurA nagarI meM tIrthaGkara bhagavAna padhAre, adbhuta samavasaraNa kI racanA, gandhakuTI jaisA dRzya aura usameM caturmukhasahita tIrthaGkara bhgvaan| loga to phira se darzana karane ke lie daur3a pdd'e| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 168] [samyagdarzana : bhAga-4 rAjA ko lagA ki isa bAra to tIrthaGkara bhagavAna padhAre haiM, isalie revatIdevI jarUra sAtha aavegii| parantu revatIrAnI ne kahA ki are mahArAja! isa samaya, isa paJcama kAla meM tIrthaGkara kaise? bhagavAna ne isa bharatakSetra meM eka caubIsI meM caubIsa hI tIrthaGkara honA kahA hai aura RSabhadeva se lekara mahAvIra svAmI taka caubIsa tIrthaGkara hokara mokSa ko padhAra cuke haiN| yaha paccIsaveM tIrthaGkara kahA~ se Aye? yaha to kisI mAyAvI kA mAyAjAla hai| mUr3ha loga, deva ke svarUpa kA vicAra bhI nahIM karate aura yoM hI daur3e cale jAte haiN| basa, parIkSA ho cukI... vidyAdhara rAjA ko vizvAsa ho gayA ki ina revatIrAnI kI jo prazansA guptAcArya ne kI hai, vaha yogya hI hai, vaha samyaktva ke sarva aGgoM se zobhAyamAna haiN| kyA pavana se kabhI meruparvata hilatA hogA? nahIM; usI prakAra samyagdarzana meM meru samAna niSkampa samyagdRSTi jIva, kudharmarUpI pavana dvArA kiJcitmAtra calAyamAna nahIM hote| unheM deva-guru-dharma sambandhI mUr3hatA nahIM hotii| ve yathArtha pahicAna karake sacce vItarAgI deva-guru-dharma ko hI namana karate haiN| revatIrAnI kI aisI dRr3ha dharmazraddhA dekhakara vidyAdhara ko atyanta prasannatA huI aura vAstavika svarUpa meM pragaTa hokara usane kahA - he mAtA! mujhe kSamA kro| maiMne hI cAra dina taka brahmA, viSNu, maheza, Adi kA indrajAla racA thaa| guptAcArya deva ne Apake samyaktva kI prazaMsA kI, isase ApakI parIkSA karane ke lie hI maiMne yaha saba kiyA thaa| ahA! dhanya hai ApakI zraddhA ko! dhanya hai! ApakI Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [169 amUDhadRSTi ko! he mAtA! Apake samyaktva kI prazaMsApUrvaka zrI guptAcArya bhagavAna ne Apako dharmavRddhi kA AzIrvAda bhejA hai| ____ munirAja ke AzIrvAda kI bAta sunate hI revatIrAnI ko apAra harSa huaa| harSa-vibhora hokara unhoMne usa AzIrvAda ko svIkAra kiyA aura jisa dizA meM munirAja virAjate the, usa ora sAta Daga calakara paramabhaktipUrvaka mastaka namAkara munirAja ko parokSa namaskAra kiyaa| vidyAdhara rAjA ne revatImAtA kA bar3A sammAna kiyA aura unakI prazansA karake sArI mathurA nagarI meM unakI mahimA phailA dii| rAjamAtA kI aisI dRr3ha zraddhA dekhakara aura jinamArga kI aisI mahimA dekhakara mathurA nagarI ke kitane hI jIva kumArga ko chor3akara jainadharma ke bhakta bane aura aneka jIvoM kI zraddhA dRr3ha huii| isa prakAra jainadharma kI mahAna prabhAvanA huii| [bandhuoM! yaha kathA hamase aisA kahatI hai ki vItarAga paramAtmA arahantadeva kA saccA svarUpa pahicAno aura unake atirikta anya kisI bhI deva ko - sAkSAt brahmA-viSNu-zaMkara samAna dikhate hoM, tathApi unheM namana na kro| jinavacana se viruddha kisI bAta ko na maano| bhale hI sArA jagata anyathA mAne aura tuma akele raha jAo, tathApi jinamArga kI zraddhA nahIM chodd'naa|] . Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 170] [samyagdarzana : bhAga-4 5. upagUhana-aGga meM prasiddha OM jinedrabhakta seTha kI kathA pAdaliptanagara meM eka seTha rahate the; ve mahAna jinabhakta the; samyaktva ke dhArI the, tathA dharmAtmAoM ke guNoM kI vRddhi aura doSoM kA upagUhana karane ke lie prasiddha the| puNya ke pratApa se ve apAra vaibhava-sampanna the| unake sAta maMjilavAle mahala ke Upara bhAga meM eka adbhuta caityAlaya thA, jisameM ratna se banI huI bhagavAna pArzvanAtha kI manohara mUrti thI, jisake Upara ratnajar3ita tIna chatra the| una chatroM meM eka nIlama-ratna atyanta mUlyavAna thA jo andhakAra meM bhI jagamagAtA rahatA thaa| aba, saurASTra ke pATilaputra nagara kA rAjakumAra--jisakA nAma suvIra thA tathA kusaGga ke kAraNa jo durAcArI aura cora ho gayA thA; usane ekabAra seTha kA jinamandira dekhA aura usakA mana lalacAyA bhagavAna kI bhakti se nahIM, parantu mUlyavAna nIlama ratna kI corI karane ke bhAva se| usane coroM kI sabhA meM ghoSaNA kI ki jo koI jinabhakta seTha ke mahala meM se vaha ratna le AegA, use inAma diyA jaaegaa| sUrya nAma kA eka cora yaha sAhasapUrNa kArya karane ko taiyAra ho gyaa| usane kahA - are ! indra ke mukuTa meM lagA huA ratna bhI maiM kSaNabhara meM lA sakatA hU~, to isameM kaunasI bar3I bAta hai ? lekina, mahala meM ghusakara usa ratna ko curAnA koI sarala bAta nahIM thI; vaha cora kisI bhI prakAra saphala nahIM huaa| anta meM vaha Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [171 eka tyAgI zrAvaka kA veSa dhAraNa karake seTha ke gA~va meM phuNcaa| apane vAk-cAturya se, vrata-upavAsa Adi ke dikhAve se, vaha logoM meM prasiddha hone lagA aura use dharmAtmA samajhakara jinabhakta seTha ne apane caityAlaya kI dekhabhAla kA kAma usako sauNpaa| phira kyA thA; tyAgIjI nIlamaNi ko dekhate hI Ananda-vibhora ho gae aura vicAra karane lage ki kaba maukA mile aura maiM ise lekara bhAga jaauuN| itane meM seTha ko dUsare gA~va jAne kA maukA AyA aura ve usa banAvaTI zrAvaka ko caityAlaya kI dekharekha kI sUcanAe~ dekara cale gae / gA~va se kucha dUra calakara unhoMne par3Ava ddaalaa| __rAta huI, sUryacora uThA, usane nIlamaNi ratna apane jeba meM rakhA aura bhAgA, lekina nIlamaNi kA prakAza chipA na rahA; vaha to andhakAra meM bhI jagamagA rahA thaa| isase caukIdAroM ko sandeha huA aura use pakar3ane ke lie usake pIche daudd'e| are! mandira ke nIlamaNi kI corI karake cora bhAga rahA hai, pakar3o, pakar3o-aisA cAroM ora kolAhala maca gyaa| ___jaba sUryacora ko bacane kA koI upAya nahIM rahA, taba vaha jahA~ jinabhakta seTha kA par3Ava thA, usI meM ghusa gyaa| caukIdAra use pakar3ane ko pIche aaye| seTha saba bAta samajha gae, ki yaha bhAI sAhaba cora haiM, lekina tyAgI ke rUpa meM prasiddha yaha AdamI cora hai-aisA logoM ko patA lagegA to dharma kI nindA hogI-aisA vicArakara buddhimAna seTha ne caukIdAroM ko DA~Tate hue kahA - are! tuma loga kyA kara rahe ho? yaha koI cora nahIM, yaha to 'sajjana-dharmAtmA' haiN| maiMne hI inheM nIlamaNi lAne ke lie kahA thA, tuma logoM ne inheM cora samajhakara vyartha hairAna kiyaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 172] [samyagdarzana : bhAga-4 seTha kI bAta sunakara caukIdAra zarmIndA hokara vApasa cale gae aura isa prakAra eka mUrkha AdamI kI bhUla ke kAraNa honevAlI dharma kI nindA ruka gyii| - ise upagUhana kahate haiM / jisa prakAra eka mer3haka kharAba hone se kahIM sArA samudra kharAba nahIM ho jAtA, usI prakAra kisI mUrkha-ajJAnI manuSya dvArA bhUla ho jAne se kahIM pavitra jainadharma malina nahIM ho jaataa|| ___ jaise mAtA icchA karatI hai ki merA putra uttama guNavAna ho, parantu putra meM koI choTA-bar3A doSa dikhAyI de to vaha use prasiddha nahIM karatI; kintu aisA upAya karatI hai ki usake guNoM kI vRddhi ho| usI prakAra dharmAtmA bhI dharma kA apavAda ho, aisA nahIM karate, lekina jisase dharma kI prabhAvanA ho, vaha karate haiN| kisI guNavAna dharmAtmA meM kadAcit koI doSa A jAe to use gauNa karake usake guNoM kI mukhyatA rakhate haiM aura ekAnta meM bulAkara, unheM prema se samajhAkara jisa prakAra unake doSa dUra hoM aura dharma kI zobhA bar3he, vaisA karate haiN| ___logoM ke cale jAne ke bAda jinabhakta seTha ne bhI usa sUrya cora ko ekAnta meM bulAkara ulAhanA diyA aura kahA - bhAI! aisA pApakArya tujhe zobhA nahIM detaa| vicAra to kara ki yadi tU pakar3A gayA hotA to tujhe kitanA du:kha hotaa| ataH isa dhandhe ko tU chodd'| __ vaha cora bhI seTha ke uttama vyavahAra se prabhAvita huA aura apane aparAdha kI kSamA mA~gate hue bolA ki he seTha! Apane hI mujhe bacAyA hai, Apa jainadharma ke sacce bhakta ho; logoM ke sAmane Apane mujhe sajjana dharmAtmA kahA hai, to aba maiM bhI corI chor3akara Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] sacamuca sajjana dharmAtmA banane kA prayatna kruuNgaa| jainadharma mahAna hai, aura Apa jaise samyagdRSTi jIvoM dvArA vaha zobhAyamAna hai / isa prakAra seTha ke upagUhana guNa ke dvArA dharma kI prabhAvanA huyI / [ 173 (bandhuo ! yaha kathA hameM aisI zikSA detI hai ki sAdharmI ke kisI doSa ko mukhya karake dharma kI nindA ho, vaisA nahIM karanA, parantu premapUrvaka samajhAkara use doSoM se chur3AnA cAhie; aura dharmAtmA ke guNoM ko mukhya karake usakI prazaMsA dvArA dharma kI vRddhi ho, vaisA karanA caahie|) LE pApa karake tujhe kahA~ jAnA haiM ? duniyA meM mAna-sammAna mile, seTha - pada mile, pA~ca-paccIsa karor3a rupaye ikaTThA kare, do - pA~ca kArakhAne lagAye aura bar3A udyogapati kahalAye, parantu bhAI ! isameM terA kyA bar3hA ? pApa karake tujhe marakara kahA~ jAnA haiM ? ahAhA.... ! jisakI mahattA ke Age, siddhaparyAya kI mahattA bhI alpa hai, gauNa hai - aisA apanA trikAlI pUrNAnanda sAgara caitanya dravyasvabhAva kI samajha aura ruci ke lie samaya nahIM nikAlA; bAhara meM vrata, niyama, bhakti, pUjA ityAdi meM dharma mAnakara ruka gayA, parantu vaha zubhabhAva to rAga hai, AtmA kA zuddhabhAvarUpa dharma nahIM hai| Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 174] [samyagdarzana : bhAga-4 AGRA 6. sthitikaraNa-aGga meM prasiddha vAriSeNa muni kI kathA mahAvIra bhagavAna ke samaya meM rAjagRhI nagarI meM zreNika rAjA rAjya karate the| celanAdevI unakI mahArAnI aura vAriSeNa unakA putra thaa| vAriSeNa ke ati sundara battIsa rAniyA~ hote hue bhI vaha bahuta vairAgI tathA AtmajJAna dhAraka thaa| ___ ekabAra rAjakumAra vAriSeNa udyAna meM dhyAna kara rahe the, itane meM vidyuta nAma kA cora eka mUlyavAna hAra kI corI karake bhAga rahA thA; usake pIche sainika bhAga rahe the| 'maiM pakar3A jAU~gA'-isa Dara ke kAraNa hAra ko vAriSeNa ke Age phaiMkakara vaha cora chipa gayA, rAjakumAra ko hI cora samajhakara rAjA ne phA~sI kI sajA dI, parantu jaba badhika ne rAjakumAra para talavAra calAyI, taba vAriSeNa ke gale meM talavAra ke badale puSpoM kI mAlA ho gayI, tathApi rAjakumAra to maunarUpa se dhyAna meM hI the| ___ aisA camatkAra dekhakara cora ko pazcAtApa huaa| usane rAjA se kahA ki maiM hAra kA cora hU~, maiMne hI hAra kI corI kI thI, yaha rAjakumAra to nirdoSa haiN| isa bAta ko sunakara rAjA ne rAjakumAra se kSamA mA~gI aura rAjamahala meM Ane ko khaa| __parantu vairAgI vAriSeNakumAra ne kahA - pitAjI ! isa asAra saMsAra se aba jI bhara gayA hai; rAjapATa meM kahIM bhI merA mana nahIM lagatA, merA citta to eka caitanyasvarUpa AtmA ko hI sAdhane meM Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] magna hai, aba maiM dIkSA grahaNa karake muni hoU~gA / aisA kahakara eka munirAja ke pAsa jAkara dIkSA grahaNa kI aura AtmA ko sAdhane meM magna ho gae / aba, rAjamantrI kA putra puSpaDAla thA, vaha bacapana se hI vAriSeNa kA mitra thA aura usakA vivAha abhI kucha dina pahale huA thA; usakI strI bahuta sundara nahIM thii| ekabAra vAriSeNa muni ghUmate-ghUmate puSpaDAla ke yahA~ pahu~ce aura puSpaDAla ne vidhipUrvaka AhAradAna diyA... isa avasara para apane mitra ko dharma prApta karAne kI bhAvanA munirAja ko jAgRta huI / AhAra karake munirAja vana kI ora jAne lage, vinayavaza puSpaDAla bhI unake pIche-pIche gyaa| kucha dUra calane ke bAda usako aisA lagA ki aba munirAja mujhe rukane ko kaheM aura maiM ghara para jAU~, lekina munirAja to cale hI jAte haiM tathA mitra se kahate hI nahIM ki aba tuma ruka jAo ! puSpaDAla ko ghara pahu~cane kI AkulatA hone lgii| usane munirAja ko smaraNa dilAne ke lie kahA ki bapacana meM hama isa tAlAba aura Ama ke per3a ke nIce sAtha khelate the, yaha vRkSa gA~va se do-tIna mIla dUra hai, hama gA~va se bahuta dUra A gae haiN| - [ 175 yaha sunakara bhI vAriSeNa muni ne use ruka jAne ko nahIM khaa| ahA ! parama hitaiSI munirAja, mokSamArga ko chor3akara saMsAra jAne kaise kaheM ? munirAja kI to yahI bhAvanA hai ki merA mitra bhI mokSamArga meM mere sAtha hI Aye - he sakhA, cala na hama sAtha caleM mokSa meM, chor3e parabhAva ko jhUleM Ananda meM; Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 1761 [samyagdarzana : bhAga-4 jAU~ maiM akelA aura tujhe choDa dU~? cala na tU bhI mere sAtha hI mokSa meN| ahA, mAnoM apane pIche-pIche calanevAle ko mokSa meM le jA rahe hoM - isa prakAra parama nispRhatA se muni to Age hI Age cale jA rahe haiN| puSpaDAla bhI saGkocavaza unake pIche-pIche calA jA rahA hai| calate-calate ve AcArya mahArAja ke pAsa pahu~ce aura vAriSeNamuni ne kahA - prabho! yaha merA bacapana kA mitra hai, aura saMsAra se virakta hokara Apake pAsa dIkSA lene AyA hai| AcArya mahArAja ne use nikaTa bhavya jAnakara dIkSA de dii| ahA, saccA mitra to vahI hai jo jIva ko bhava-samudra se pAra kre| mitra ke Agrahavaza puSpaDAla yadyapi muni ho gayA aura bAhya meM muni ke yogya kriyAyeM bhI karane lagA, parantu usakA citta abhI bhI saMsAra se chUTA na thaa| bhAvamunipanA abhI use nahIM huA thA; pratyeka kriyA karate samaya use apane ghara kI yAda AtI thii| sAmAyika karate samaya bhI bAra-bAra use apanI patnI kA smaraNa hotA thaa| vAriSeNamuni usake mana ko sthira karane ke lie usake sAtha hI rahakara use nirantara uttama jJAna-vairAgya kA upadeza dete the, parantu puSpaDAla kA mana abhI dharma meM sthira nahIM huA thaa| ___ aisA karate-karate 12 varSa bIta ge| ekabAra ve donoM munivara mahAvIra bhagavAna ke samavasaraNa meM baiThe the, usa samaya indroM ne bhagavAna kI stuti karate hue kahA ki - he nAtha! isa rAja-pRthvI ko chor3akara Apa muni hue, jisase pRthvI anAtha hokara Apake viraha meM jhUratI hai aura usake A~sU isa nadI ke rUpa meM baha rahe haiN| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [ 177 ahA ! indra ne to stuti dvArA bhagavAna ke vairAgya kI stuti kI lekina jisakA citta abhI vairAgya meM nahIM lagA thA, usa puSpaDAla ko to vaha zloka sunakara aisA lagA ki are ! merI strI bhI isa pRthvI kI bhA~ti 12 varSa se mere binA duHkhI hotI hogii| maiMne bAraha varSa se usakA mu~ha bhI nahIM dekhA, mujhe bhI usake binA caina nahIM par3atA; isalie calakara usakI khabara le AU~ / kucha samaya aura usake sAtha rahakara phira dIkSA grahaNa kara luuNgaa| - - aisA vicArakara puSpaDAla to kisI se pUche - tAche binA ghara kI ghara cala diyaa| vAriSeNa muni usakI gatividhi ko samajha gaye; hRdaya meM mitra ke prati dharmavAtsalya kI bhAvanA jAgRta huyI ki kisI prakAra mitra ko dharma meM sthira karanA cAhie / - aisA vicAra kara vaha bhI usake sAtha cala die, aura use sAtha lekara apane rAjamahala meM aaye| mitrasahita apane putra ko mahala meM AyA dekhakara celanA rAnI ko Azcarya huA ki kyA vAriSeNa, munidazA kA pAlana na kara sakane se vApisa AyA hai| aisA unheM sandeha huA / usakI parIkSA ke lie eka sone kA Asana aura eka lakar3I kA Asana rakhA, lekina vairAgI vAriSeNamuni to vairAgyapUrvaka lakar3I ke Asana para baiTha gye| isase vicakSaNa celanAdevI samajha gayI ki putra kA mana to vairAgya meM dRr3ha hai, usake Agamana kA anya koI prayojana hogaa| -- vAriSeNamuni ke Agamana se gRhasthAzrama meM rahI huIM 32 rAniyA~ unake darzana karane ko aayiiN| rAjamahala kA adbhuta vaibhava aura aisI sundara 32 rAniyoM ko dekhakara puSpaDAla to Azcarya meM par3a Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 178] [samyagdarzana : bhAga-4 gayA, ki are! aisA rAjavaibhava aura aisI 32 rAniyoM ke hone para bhI rAjakumAra unakI ora dekhate hI nhiiN| unakA tyAga kara dene ke bAda unakA smaraNa bhI nahIM krte| AtmasAdhanA meM apanA citta jor3a diyA hai| vAha, dhanya hai inheM! aura maiM eka sAdhAraNa strI kA moha bhI nahIM chor3a sktaa| are! merA bAraha-bAraha varSa kA sAdhupanA vyartha gyaa| vAriSeNamuni ne puSpaDAla se kahA - he mitra! aba bhI tujhe saMsAra kA moha ho to tU yahIM ruka jA aura isa vaibhava kA upabhoga kara! anAdi kAla se jisa saMsAra ko bhogate hue tRpti na huyI, use tU aba bhI bhoganA cAhatA hai, to le, tU isa sabakA upabhoga kr| vAriSeNamuni kI bAta sunakara puSpaDAla atyanta lajjita huA, usakI A~kheM khula gaIM aura usakA AtmA jAgRta ho gyaa| rAjamAtA celanA saba paristhati samajha gaIM aura puSpaDAla ko dharma meM sthira karane hetu bolI - are munirAja! AtmA-sAdhanA kA aisA avasara bArambAra prApta nahIM hotA; isalie tuma apanA citta mokSamArga meM lgaao| yaha sAMsArika bhoga to isa jIva ne ananta bAra bhoge haiM, iname kiJcit sukha nahIM hai; isalie inakA moha chor3akara munidharma meM apane citta ko sthira kro| __ vAriSeNa munirAja ne bhI jJAna-vairAgya kA sundara upadeza diyA aura kahA ki he mitra! aba apane citta ko AtmA kI ArAdhanA meM dRr3ha karo aura mere sAtha mokSamArga meM clo| ___ puSpaDAla ne kahA - prabho! Apane mujhe munidharma se Digate hue bacAyA hai, aura saccA bodha dekara mokSamArga meM sthira kiyA hai; ataH Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [179 Apa sacce mitra haiN| Apane dharma meM sthitikaraNa karake mahAna upakAra kiyA hai| aba merA mana sAMsArika bhogoM se vAstava meM udAsa hokara AtmA ke ratnatrayadharma kI ArAdhanA meM sthira huA hai| aba mujhe svapna meM bhI isa saMsAra kI icchA nahIM hai| aba to antara meM lIna hokara AtmA ke caitanyavaibhava kI sAdhanA kruuNgaa| isa prakAra prAyazcita karake puSpaDAla phira se munidharma meM sthira huA aura donoM muni, vana kI ora cala die| (vAriSeNa munirAja kI kathA hameM aisI zikSA detI hai ki - koI bhI sAdharmI-dharmAtmA kadAcit zithila hokara dharmamArga se DigatA ho to usakA tiraskAra na karake, premapUrvaka use dharmamArga meM sthira karanA caahie| sarva prakAra se usakI sahAyatA karanI caahie| dharma kA ullAsa jAgRta karake, jainadharma kI mahimA samajhAkara yA vairAgya dvArA use dharma meM sthira karanA caahie| tathA apane AtmA ko bhI dharma meM vizeSa-vizeSa sthira karanA caahie| kaisI bhI pratikUlatA Aye parantu dharma se nahIM ddignaa|) * jahA~ duHkha kabhI na praveza rukatA, vahA~ nivAsa hI rAkhiye; sukhasvarUpa nija Atma ko basa, jJAtA hokara jhA~kiye // Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 180] [samyagdarzana : bhAga-4 7. vAtsalya- aGga meM prasiddha viSNakumAra muni kI kathA lAkhoM varSa purAnI munisuvrata tIrthaGkara ke samaya kI yaha bAta hai| ujjaina nagarI meM taba zrIvarmA nAma ke rAjA rAjya karate the| unake bali Adi cAra mantrI the; jo dharma kI zraddhA se rahita-nAstika the| ekabAra ujjaina nagarI meM sAta sau muniyoM ke saMghasahita akampanAcArya pdhaare| lAkhoM nagarajana muniyoM ke darzanArtha gae; rAjA ko bhI unake darzanoM kI abhilASA huI aura mantriyoM ko bhI sAtha calane kA khaa| yadyapi bali Adi mithyAdRSTi mantriyoM ko jaina muniyoM ke prati zraddhA nahIM thI, parantu rAjA kI AjJA hone se unheM bhI sAtha jAnA pdd'aa| rAjA ne muniyoM ko vandana kiyA parantu jJAna-dhyAna meM lIna munirAja to mauna the| muniyoM kI aisI zAnti aura nispRhatA dekhakara rAjA to prabhAvita huA parantu mantriyoM ko acchA nahIM lagA; ve duSTabhAva se kahane lage ki-mahArAja! ina jaina muniyoM ko kucha bhI jJAna nahIM hai, isalie ye mauna rahane kA DhoMga karate haiN| isa prakAra nindA karate hue cale jA rahe the ki rAste meM zrutasAgara nAma ke muni mile, unase munisaMgha kI nindA sahana nahIM huyI, isalie mantriyoM ke sAtha vAda-vivAda kiyaa| ratnatrayadhAraka munirAja ne anekAntasiddhAnta ke nyAyoM dvArA mantriyoM kI kuyuktiyoM kA khaNDana karake unheM mauna kara diyaa| rAjA kI upasthiti meM hAra jAne se mantriyoM ko apamAna lgaa| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [181 apamAna tathA krodha se bhare hue ve pApI mantrI rAtri ke samaya muni ko mArane gye| dhyAna meM lIna munirAja para talavAra uThAkara jahA~ mArane ko udyata hue ki vahA~ acAnaka unake hAtha jahA~ ke tahA~ raha ge| are! prakRti bhI aisI hiMsA nahIM dekha skii| talavAra uThAyA huA hAtha jyoM kA tyoM raha gayA aura unake paira jamIna se cipaka ge| prAta:kAla logoM ne yaha dRzya dekhaa| jaba rAjA ko mantriyoM kI duSTatA kI khabara par3I, taba rAjA ne unheM gadhepara baiThAkara nagara se bAhara nikAla diyaa| yuddha-kalA meM pravINa bali Adi mantrI ghUmate -phirate hastiAnapura pahu~ce aura vahA~ rAjA ke mantrI bana ge| ___ hastinApura nagarI bhagavAna zAntinAtha, kunthunAtha tathA aranAtha ina tIrtha tIrthaGkaroM kI janmabhUmi hai| yaha ghaTanA jaba ghaTita huyI, usa samaya hastinApura meM cakravartI ke putra padmarAjA rAjya karate the| unake bhAI muni ho gae the, unakA nAma viSNukumAra thaa| ve Atma ke jJAna-dhyAna meM magna rahate the| unheM aneka RddhiyA~ pragaTa ho gayI thIM, parantu RddhiyoM ke prati unakA lakSya nahIM thaa| unakA lakSya to kevalajJAnalabdhi sAdhane para kendrita thaa| siMharatha nAma kA eka rAjA, hastinApura ke rAjA kA zatru thA aura bahuta samaya se parezAna karatA thaa| padmarAjA use jIta nahIM pAte the| anta meM bali mantri ne yuktipUrvaka use jIta liyaa| isase prasanna hokara rAjA ne unheM vacana mA~gane ko kahA, lekina bali ne kahA-jaba AvazyakatA hogI, taba mA~ga leNge| idhara akampana AcArya sAta sau muniyoM ke saMghasahita deza meM vihAra karate-karate tathA bhavya jIvoM ko vItarAgI dharma kA upadeza Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 182] [samyagdarzana : bhAga-4 dete-dete hastinApura meM aae| akampana munirAja ko dekhakara bali mantrI bhayabhIta ho utthaa| use Dara lagA ki ina muniyoM ke dvArA yadi hamArA ujjaina kA pApa pragaTa ho jAegA, to yahA~ se bhI rAjA hameM apamAnita karake nikAla degaa| krodhavaza apane vaira kA badalA lene ke lie ve mantrI vicAra karane lge| ___ anta meM una pApI jIvoM ne saba muniyoM ko jIvita hI jalA dene kI eka duSTa yojanA bnaayii| rAjA ke pAsa jo vacana mA~ganA bAkI thA, vaha unhoMne mA~gA aura kahA - he mahArAja! hameM eka mahAna yajJa karanA hai, isalie hameM sAta dina ke lie rAjya diijie| apane vacana kA pAlana karane ke lie rAjA ne una mantriyoM ko sAta dina ke lie rAjya sauMpa diyA aura svayaM rAjamahala meM jAkara rahane lge| ___ basa! rAjya hAtha meM Ate hI una duSTa mantriyoM ne 'narabali yajJa' karane kI ghoSaNA kI... aura jahA~ muni virAjamAna the, unake cAroM ora hiMsA ke lie pazu, durgandhamaya haDDiyA~, mA~sa, camar3e ke Dhera lagA die aura unheM prajjvalita karake bar3A kaSTaprada vAtAvaraNa banA diyaa| muniyoM ke cAroM ora agni kI lapaTeM uThane lagIM aura isa prakAra muniyoM para ghora upasarga A pdd'aa| ...parantu mokSa ke sAdhaka vItarAgI muni! agni ke bIca bhI zAnti se AtmA ke vItarAgI amRtarasa kA pAna kara rahe the| bAhara bhale agni jala rahI thI, parantu unhoMne antara meM raJcamAtra bhI krodhAgni pragaTa na hone dii| agni kI lapaTeM unake samIpa calI A rahI thI; logoM meM cAroM ora hAhAkAra maca gyaa| hastinApura ke Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] [183 jainasaMgha ko bar3I cintA aura duHkha ho rahA thA / muniyoM kA upasarga dUra na ho, taba taka ke lie saba zrAvakoM ne anna-jala kA tyAga kara diyaa| - are, mokSa ke sAdhaka sAta sau muniyoM ke Upara aisA ghora upasarga dekhakara prakRti bhI prakampita ho uThI! AkAza meM zravaNa, nakSatra mAno kA~pa rahA ho ! aisA eka kSullakajI ne dekhA aura unake mukha se hAhAkAra nikala pdd'aa| unhoMne AcArya se bAta kI / AcArya mahArAja ne nimittajJAna se jAnakara kahA ki - are ! isa samaya hastinApura meM sAta sau muniyoM ke saMgha para balirAjA ghora upasarga kara rahA hai aura muniyoM kA jIvana bhaya meM hai / kSullakajI ne pUchA prabho! unheM bacAne kA koI upAya ? AcArya ne kahA hA~, viSNukumAra muni unakA upasarga dUra kara sakate haiM, kyoMki unheM aisI vikriyARddhi pragaTa huI hai ki ve apanA rUpa jitanA banAnA cAheM banA sakate haiM, parantu ve apanI AtmasAdhanA meM lIna haiM, unheM apanI Rddhi kI aura muniyoM ke upasarga kI khabara bhI nahIM hai / - yaha bAta sunakara AcArya kI AjJA lekara kSullakajI zIghra hI viSNukumAra muni ke pAsa gae aura unheM sArA vRttAnta sunAyA tathA prArthanA kI ki he nAtha! Apa vikriyARddhi dvArA muniyoM ke isa upasarga ko zIghra dUra kareM / yaha bAta sunate hI viSNukumAra muni ke antara meM sAta sau muniyoM ke prati parama vAtsalyabhAva pragaTa huA / vikriyARddhi kI parIkSA hetu unhoMne apanA hAtha lambA kiyA to vaha mAnuSottara parvata taka samasta manuSyaloka meM phaila gyaa| ve zIghra hI hastinApura A Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 184] [samyagdarzana : bhAga-4 pahu~ce aura apane bhAI se - jo ki hastiAnapura kA rAjA thA - kahA-are, bhAI ! tere rAjya meM yaha kyA anartha ho rahA hai? padmarAjA ne kahA - prabho! maiM lAcAra hU~, abhI mere hAtha meM zAsana kI bAgaDora nahIM hai| __ apane bhAI se sArI kahAnI sunakara viSNukumAra muni ne sAta sau muniyoM kI rakSA ke hetu kucha samaya ke lie munipanA chor3akara eka vAmana (Thigane) brAhmaNa paNDita kA rUpa dhAraNa kiyA aura balirAjA ke pAsa jAkara atyanta madhura svara meM uttama zloka bolane lge| balirAjA unake divya rUpa aura madhura vANI se atyanta prabhAvita huA aura kahane lagA ki Apane Akara hamAre yajJa kI zobhA meM vRddhi kI hai, jo cAheM mA~ga leM;-aisA kahakara balirAjA ne vidvAna brAhmaNa kA sammAna kiyaa| ahA! acAnaka munivara, jagata ke sAtha... unheM apane sAta sau sAdharmiyoM kI rakSA ke hetu yAcaka bananA pdd'aa| aisA hai dharma vAtsalya! mUrkha rAjA ko kahA~ khabara thI ki vaha jinheM yAcanA karane ko kaha rahA thA, ve hI munirAja use dharma pradAna karake hiMsA ke ghora pApa se chudd'aayeNge| - brAhmaNa veSadhArI viSNukumAra muni ne rAjA se tIna Daga dharatI maaNgii| rAjA ne prasanna hokara dharatI mApa lene ko khaa| basa, ho cukA! rAjA Upara dekhatA hai itane meM to viSNukumAra ne apane vAmana zarIra ke badale virATa rUpa dhAraNa kara liyaa| viSNukumAra muni kA virATasvarUpa dekhakara rAjA cakita ho gyaa| usakI samajha meM nahIM AyA ki yaha kyA ho rahA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga -4] virATasvarUpa viSNu munirAja ne eka paira manuSyaloka ke eka chora para aura dUsarA dUsare chora para rakhakara balirAjA se kahA bola, aba tIsarA paira kahA~ rakhU~ ? tIsarA paira rakhane kI jagaha de, nahIM to tere sira para rakhakara tujhe pAtAla meM utAre detA hU~ / [ 185 -- munirAja kI vikriyARddhi se cAroM ora kolAhala maca gayA, sArA brahmANDa kA~pa uThA / devoM aura manuSyoM ne Akara viSNukumAra muni kI stuti kI aura vikriyA sameTa lene kI prArthanA kii| bali-rAjA tathA cAroM mantrI munirAja ke caraNoM meM girakara apanI bhUla kI kSamA mA~gane lage - prabhu kSamA karo ! hamane Apako pahicAnA nhiiN| viSNu munirAja ne kSamApUrvaka unheM ahiMsAdharma kA svarUpa samajhAyA tathA jaina muniyoM kI vItarAgI kSamA kI mahimA batalAkara Atmahita kA parama upadeza diyA / use sunakara unakA hRdayaparivartana ho gayA aura ghora pApa kI kSamA mA~ga kara unhoMne Atmahita kA mArga grahaNa kiyaa| ahA ! viSNukumAra kI vikriyARddhi bali Adi mantriyoM ko dharma-prApti kA kAraNa bana gyii| una jIvoM ne apane pariNAma kSaNabhara meM badala lie| are! aise zAnta-vItarAgI muniyoM para hamane aisA upasarga kiyA, hameM dhikkAra hai ! aise pazcAtApapUrvaka unhoMne jainadharma aGgIkAra kiyaa| isa prakAra munirAja ne balirAjA Adi kA uddhAra kiyA aura sAta sau muniyoM kI rakSA kii| cAroM ora jainadharma kI jaya-jayakAra hone lagI / zIghra hI vaha hiMsaka yajJa roka diyA gyaa| muniyoM kA upasarga dUra huA aura zrAvaka parama bhaktibhAva se muniyoM kI sevA meM laga ge| viSNukumAra svayaM vahA~ jAkara muniyoM kI vaiyAvRttya kI aura muniyoM ne bhI viSNukumAra ke vAtsalya kI prazaMsA kI / ahA ! vAtsalya kA vaha Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 186] [samyagdarzana : bhAga-4 dRzya adbhuta thaa| bali Adi mantriyoM ne bhI muniyoM ke pAsa jAkara kSamA mA~gI aura bhaktibhAva se muniyoM kI sevA kii| ___ upasarga dUra huA, isalie ve muni AhAra ke lie hastinApura nagarI meM pdhaare| hajAroM zrAvakoM ne atizaya bhaktipUrvaka muniyoM ko AhAradAna diyA; usake bAda zrAvakoM ne bhojana grahaNa kiyaa| dekho, zrAvakoM ko bhI kitanA dharma prema thA! dhanya ve zrAvaka aura dhanya ve saadhu| ___ jisa dina yaha ghaTanA huyI, usa dina zrAvaNa zuklA pUrNimA thii| viSNukumAra munirAja ke mahAna vAtsalya ke kAraNa sAta sau muniyoM kI rakSA huyI, jisase yaha divasa rakSAparva ke rUpa meM prasiddha huA aura vaha Aja bhI manAyA jAtA hai| munirakSA kA kArya pUrNa hone para zrI viSNukumAra ne veSa chor3akara phira se nirgrantha munidazA dhAraNa kI aura dhyAna dvArA apane AtmA ko zuddha ratnatrayadharma ke sAtha abheda karake aisA vAtsalya kiyA ki alpa kAla meM kevalajJAna pragaTa karake mokSa pdhaare| _[viSNukumAra munirAja kI kathA hameM aisI zikSA detI hai ki dharmAtmA sAdharmIjanoM ko apanA bandhu mAnakara unake prati atyanta prItirUpa vAtsalya rakhanA cAhie, unake prati Adara-sammAnapUrvaka hara prakAra se unakI sahAyatA karanI cAhie, una para koI saGkaTa A gayA ho to apanI zakti anusAra usakA nivAraNa karanA caahie| isa prakAra dharmAtmA ke prati atyanta snahepUrNa bartAva karanA caahie| jinheM dharma kA prema ho, unheM dharmAtmA ke prati prema hotA hai; dharmAtmA ke Upara AyA saMkaTa ve dekha nahIM skte|] * Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [187 8. prabhAvanA - aGga meM prasiddha __ vajrakumAra muni kI kathA ahichatrapura meM somadatta nAma ke mantrI the; unakI sagarbhA patnI ko Ama khAne kI icchA huii| vaha mausama Ama pakane kA nahIM thA, tathApi mantrI ne vana meM jAkara khoja kI to sAre vana meM eka Ama vRkSa para sundara Ama jhUla rahe the| unheM Azcarya huaa| usa vRkSa ke nIce eka jaina muni birAjamAna the, usake prabhAva se vRkSapara Ama paka gae the| mantrI ne bhaktipUrvaka namaskAra karake munirAja se dharma kA svarUpa sunA to atyanta vairAgyavaza usI samaya dIkSA lekara muni ho gae aura parvatapara jAkara AtmadhyAna karane lge| somadatta mantrI kI strI yakSadattA ne putra ko janma diyaa| vaha putra ko lekara munirAja ke pAsa gayI, lekina saMsAra se virakta muni ne usake sanmukha dRSTi na kI, ataH krodhapUrvaka vaha strI bolI-yadi sAdhu honA thA to tumane vivAha kyoM kiyA? merA jIvana kyoM bigAr3A? aba isa putra kA pAlana-poSaNa kauna karegA? aisA kahakara munirAja ke caraNoM meM bAlaka ko rakhakara calI gyii| isI bAlaka kA nAma vajrakumAra hai| usake hAtha meM vajra kA cihna thaa| are ! vana meM bAlaka kI rakSA kauna karegA? / ThIka usI samaya divAkara nAma kA vidyAdhara rAjA tIrthayAtrA karane ko nikalA, vaha muni ko vandana karane AyA, aura atyanta tejasvI usa vajrakumAra bAlaka ko dekhakara uThA liyaa| aise putraratna kI prApti hone se rAnI bhI prasanna huyii| ve usa bAlaka ko apane Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 188] [samyagdarzana : bhAga-4 sAtha le gae aura putra kI taraha usakA pAlana-poSaNa karane lge| bhAgyavAna jIvoM ko koI na koI yoga prApta ho hI jAtA hai| vajrakumAra yuvA hone para pavanavegA nAma kI vidyAdharI ke sAtha usakA vivAha huA aura usane bahuta se rAjAoM ko jIta liyaa| kucha samaya bAda divAkara rAjA kI rAnI ne eka putra ko janma diyaa| apane hI putra ko rAjya mile, isa lAlasA meM vaha vajrakumAra se dveSa karane lgii| ekabAra vaha gusse meM bolI ki are! yaha kisakA putra hai ? yahA~ Akara mujhe vyartha hairAna karatA hai| yaha sunate hI vajrakumAra kA mana udAsa ho gyaa| use vizvAsa ho gayA ki mere sacce mAtA-pitA dUsare haiN| ataH usane vidyAdhara se vAstavika sthiti jAna lii| use jJAta huA ki mere pitA dIkSA grahaNa karake muni ho gae haiN| vaha zIghra hI vimAna meM baiThakara muni ke pAsa gyaa| __dhyAnastha somadatta munirAja ko dekhakara vaha atyanta prasanna huA, usakA citta zAnta huA, vicitra saMsAra ke prati use vairAgya utpanna huA aura pitA ke pAsa se mAnoM dharma kA uttarAdhikAra mA~gatA ho! - aisI parama bhakti se vandana karake kahA - he pUjya deva! mujhe bhI sAdhudIkSA do! isa saMsAra meM mujhe AtmA ke atirikta anya kucha bhI sAra nahIM lgtaa| divAkara deva ne use dIkSA na lene ke lie bahuta samajhAyA, parantu vajrakumAra ne dIkSA hI grahaNa kI; ve sAdhu hokara AtmA kA jJAna-dhyAna karane lage aura deza-dezAntara meM ghUmakara dharmaprabhAvanA karane lge| ekabAra unake pratApa se mathurAnagarI meM dharmaprabhAvanA kI ____Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [189 eka mahAna ghaTanA huyii| kyA ghaTanA huyI-use dekhane ke lie apanI kathA ko mathurAnagarI meM le calate haiN| mathurAnagarI meM eka garIba bAlikA jUThana khAkara peTa bharatI thI, use dekhakara eka avadhijJAnI muni bole ki dekho, karma kI vicitratA ! yahI lar3akI kucha samaya meM rAjA kI paTarAnI hogii| muni kI yaha bAta sunakara eka bauddhabhikSuka use apane maTha meM le gayA aura usakA pAlana-poSaNa karane lgaa| usakA nAma buddhadAsI rakhA aura use bauddhadharma ke saMskAra die| jaba vaha yuvatI huI, taba usakA atyanta sundararUpa dekhakara rAjA mohita ho gayA aura usake sAtha vivAha karane kI mA~ga kii| parantu usa rAjA ke urvilA nAma kI eka rAnI thI jo jainadharma kA pAlana karatI thI, isalie maTha ke logoM ne kahA ki yadi rAjA svayaM bauddhadharma svIkAra kareM aura bauddhadAsI ko paTarAnI banAyeM to hama vivAha kara dete haiN| kAmAndha rAjA ne to binA vicAre yaha bAta svIkAra kara lii| dhikkAra hai viSayo ko! viSayAndha jIva satyadharma se bhI bhraSTa ho jAtA hai| __ aba buddhadAsI rAjA kI paTarAnI huyI, ata: vaha bauddhadharma kA bahuta pracAra karane lgii| eka bAra urvilArAnI joki jainadharma kI paramabhakta thI, usane prati varSa kI bhA~ti aSTAhnikA parva meM jinendra bhagavAna kI vizAla adbhuta rathayAtrA nikAlane kI taiyAra kI, parantu bauddhadAsI se yaha sahana na huaa| usane rAjA se kahakara vaha rathayAtrA rukavA dI aura bauddha kI rathayAtrA pahale nikAlane ko Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com 190] [ samyagdarzana : bhAga-4 khaa| are ! jainadharma ke parama mahimA kI use kahA~ khabara thI ? gAya aura Aka ke dUdha kA antara mandAdha puruSa kyA jAnegA ? jinendra bhagavAna kI rathayAtrA meM vighna hone se urvilArAnI ko bahuta duHkha huA aura jaba taka rathayAtrA nahIM nikalegI, taba taka ke lie anazanavrata grahaNa karake vaha vana meM somadatta aura vajrakumAra muni kI zaraNa meM pahu~cI aura prArthanA karane lagI ki he prabho ! jainadharma ke Upara Aye hue saMkaTa ko Apa dUra kreN| rAnI ko bAta sunakara vajrakumAra munirAja ke antara meM dharmaprabhAvanA kA bhAva jAgRta huA / isI samaya divAkara rAjA Adi vidyAdhara vahA~ muni ko vandana karake Ae; vajrakumAra muni ne kahA - rAjana ! tuma jainadharma ke parama bhakta ho aura mathurA nagarI meM jainadharma para saGkaTa AyA hai, use dUra karane meM tuma samartha ho / dharmAtmAoM ko dharma kI prabhAvanA kA utsAha hotA hai, ve tana se - mana se - dhana se zAstra se - jJAna se - vidyA se sarvaprakAra se jainadharma kI vRddhi karate haiM aura dharmAtmAoM ke kaSToM ko dUra karate haiM / divAkara rAjA dharmapremI to the hI, aura munirAja ke upadeza se unheM preraNA milI, zIghra hI munirAja ko namaskAra karake urvilArAnI ke sAtha samasta vidyAdhara mAthurA Aye aura dhAmadhUmapUrvaka jinendradeva kI rathayAtrA nikaalii| hajAroM vidyAdharoM ke prabhAva ko dekhakara rAjA aura bauddhadAsI bhI Azcaryacakita hue aura jainadharma se prabhAvita hokara AnandapUrvaka unhoMne jainadharma aGgIkAra karake apanA kalyANa kiyA tathA satyadharma prApta karAne ke lie urvilarAnI kA upakAra maanaa| urvilArAnI ne unheM jaina dharma ke vItarAgI deva - guru kI Shree Kundkund - Kahan Parmarthik Trust, Mumbai. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.vitragvani.com samyagdarzana : bhAga-4] [191 apAra mahimA smjhaayii| mathurA nagarI ke hajAroM jIva bhI aisI mahAna prabhAvanA dekhakara Anandita hue aura bahumAnapUrvaka jainadharma kI upAsanA karane lge| isa prakAra vajrakumAra muni aura urvilArAnI dvArA jainadharma kI mahAna prabhAvanA huyii| [vajrakumAra muni kI kathA hameM jainadharma kI sevA karanA aura atyanta mahimApUrvaka usakI prabhAvanA karanA sikhAtI hai| tanamana-dhana se, jJAna se, zraddhA se, sarvaprakAra se, dharma ke Upara AyA saMkaTa dUra karake dharma kI mahimA aura usakI vRddhi karanA caahie| vartamAna meM to mukhyataH jJAna-sAhitya dvArA dharma-prabhAvanA karanA yogya hai|] . prabhu! harSa aura utsAha to... jisa prakAra zarAbI manuSya ko zrIkhaNDa kA svAda, gAya ke dUdha jaisA lagatA hai; usI prakAra jisane bhrAntirUpa zarAba pI hai - aise ajJAniyoM ko viSayoM aura rAga meM sukha lagatA hai; andara bhagavAna AtmA meM viSayAtIta atIndriya sukha bharA hai, vahA~ vaha najara nahIM krtaa| bhAI! tUne guru ke upadeza kI asvIkRti kI hai, marakara tU kahA~ jAegA? are re! cIMTI, kauA aura kutte kA yaha avatAra! aho ! yaha to eka bAra saMsAra kA harSa aura utsAha TUTa jAe - aisI bAta hai| prabhu! harSa aura utsAha to andara AnandasvabhAvI nija AtmA meM karane jaisA hai| Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust, Mumbai.