Book Title: Prachin Jain Itihas Part 02
Author(s): Surajmal Jain
Publisher: Mulchand Kisandas Kapadia
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022684/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa dvitIya bhAga / kisanadAsa prakAzaka sUrata mUlacanda kApaDiyA * mAlika digambara u jaina pustakAlaya lekhaka : .bA. sUrajamala jaina indaura . tana sukha. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna-jaina-itihAsa (dUsarA bhAga) na:-1. racayitA-+- ( His zrI0 sUrajamala jaina (haradAnikAsI prakAzaka mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA, mAlika, di0 jaina pustakAlaya, caMdAbAr3I-sUrata / - / " jaina vijaya " pri0 presa-sUratameM mUlacaMda kisanadAsa kApaDiyAne mudrita kiyA / prathamAvRtti ] vIra saM0 2447 [ mUlya 1) saMkhyA 1100 - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prstaavnaa| prAcIna jaina itihAsakA prathama bhAga karIba 5 varSa pahile prakAzita huA thA, usI samaya dUsarA bhAga bhI prakAzita honekI sUcanA dI gaI thI / parantu kaI kAraNoMse dUsarA bhAga usa samaya prakAzita nahIM hone pAyA thA, aba vaha zrIyukta mUlacaMdanI kisanadAsanI kApar3iyAkI kapAse prakAzita ho rahA hai / / hamArA vicAra thA ki isa bhAgameM cauvIsoM tIrthakaroMkA pUrNa varNana de diyA jAya / paraMtu isa bhAgake bahuta bar3hanAnese hama apane vicArake anusAra kArya na kara sake / aba tIsare bhAgameM jaina itihAsa pUrNa ho jAyagA / .. pahale bhAgakI digambara jaina samAnane sAdhAraNatayA acchI kadra kI hai AzA hai ki isa bhAgako bhI jaina samAja apanAkara lekhaka aura prakAzakakA utsAha bddh'aavegii| - isa bhAgameM hamAre prUpha na dekhanese bahuta azuddhiyA~ raha gaI haiM, isake liye pAThakoMse kSamA-prArthanA karate hue hama nivedana karate haiM ki pAThakagaNa kRpAkara zuddhi patrake anusAra pahele isa pustakako zuddha kara leM aura pIche pATha kreN| prArthI-lekhaka / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... viSaya suucii| 1-2 prastAvanA; zuddhipatra......... .... 3 pATha pahilA-bhagavAn vimalanAtha .... 4 pATha dUsarA-pratinArAyaNa madhu, nArAyaNadharma aura baladevatvayaMbhU .... 5 pATha tIsarA-bhagavAn anaMtanAtha .... ....... 6 pATha cauthA-pratinArAyaNa madhusUdana aura baladeva suprabha, nArAyaNa puruSottama 7 pATha pAMcavAM-bhagavAn dharmanAtha .... 8 pATha chaThavAM-pratinArAyaNa-madhukrIDA-nArAyaNa puruSa siMha aura baladeva sudarzana ... 9 pATha sAtavAM-cakravarti maghavA .... 10 pATha AThavAM-cakravarti sanatkumAra ....... 11 pATha novAM-bhagavAn zAMtinAtha 13 pATha dazavAM-bhagavAn kuMthunAtha .... 13 pATha gyArahavAM-bhagabAn arahanAtha .... 14 pATha bArahavAM-arahanAthake samayake anya prasiddha puruSa 15 pATha terahavAM-cakravarti subhauma .. .... ..... 16 pATha caudahavAM--pratinArAyaNa nizuMbha, baladeva, naMdiSeNa, nArAyaNa, puMDarIka ... . 17 pATha paMdrahavAM-bhagavAn mallinAtha ... . 18 pATha solahavAM-cakravarti padma .... 19 pATha satrahavAM-pratinArAyaNa baliMdra,baladeva,naMdimitra nArAyaNadatta35 20 pATha aThArahavAM-bhagavAn munisuvratanAtha ... ..... 36 21 pATha uganIsavAM-cakravarti hariSeNa .... 22 pATha vIsavAM-yajJakI utpatti .... .... 23 pATha ekavIsavAM-eka nyAyo rAjAkA udAharaNa... .. m . . m sm sm . sh s Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pATha bAvIsavAM-rAkSasavaMza aura vAnaravaMza .... 52 25 pATha tevIsavAM-AThaveM pratinArAyaNa rAvaNa va unake baMdhu 60 26 pATha cauvIsavAM-nArada .... .... 27 pATha pacIsavAM-hanumAna .... 28 pATha chabbIsavAM-rAmacaMdra lakSmaNa ... 29 pATha sattAvIsavAM-sItAke pUrvaja, sItAkA janma aura rAmalakSmaNAdikA vivAha 30 pATha aThThAvIsavAM-mahArAja dazarathakA vairAgya, __rAmalakSmaNako banavAsa ... 92 31 pATha uganatIsavAM-rAvaNAdikI aMtima gati ... 129 32 pATha tIsavAM-dezabhUSaNa kulabhUSaNa .... .... 130 33 pATha ekatIsavAM-rAma lakSmaNakA ayodhyA Agamana bharatakA dIkSA grahaNa, rAmalakSmaNakA rAjyAbhiSeka, vaibhava aura digvijaya tathA zatrughnakA mathurA vijaya karanA.... ... 131 34 pATha battIsavAM-sItAkA tyAga, rAmake putroMkA janma 137 35 pATha tetIsavAM-rAmacaMdrake putra anaGgalavaNa aura madanAMkuza tathA pitA putrakA yuddha 142 36 pATha cautIsavAM-sItAkA ayodhyA punarAgamana, agni parIkSA, dIkSA grahaNa aura svargavAsa 146 37 pATha patIsavAM-sakalabhUSaNa .... .... 149 38 pATha chattIsavAM-hanumAnakA dIkSA grahaNa ... 150 39 pATha setIsavAM-lakSmaNake jyeSTha putra.... ... 151 40 pATha aDatIsavAM-rAma lakSmaNake aMtima dina ... 41. pATha uganacAlIsavAM-rAmacaMdra lakSmaNa 42 sUcanA aura pariziSTa-tIrthaMkaroMke cinha .... 171 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatra / azuddhi kapilopura dhAraNa kara zuddhi kapilApura dhAraNa kii| isake inake 9 11 12 10 0 saptako 0 0 rAjA ayodhyAmeM siMhasena rAjA siMhasena . utpatti huI prApti huI pariziSTa 'ka' pariziSTa 'ka' se isa isase laukAMkita lokAMtika calAnese calanese likhe haiM likhA hai suzIlacandra khuzAlacandra saptamIko sahavAmna sahastrAmra bhagavAnke bhagavAn zrAvaka zrAvikA rahakara rAjya rahakara phira rAjya Apake Apako zarada Rtu zarada Rtuke utpatti huI prApti huI usakA rAjAke rAjAoMke rakSitA rakSita chanave hajAra vibhaMgI vibhaMgA bhI AryakArI adhikArI padmAvatIke garbhase mitI padmAvatIke mitI deviyo deviyAM . AY 15 use chanave thI 72 10 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 34 chuTa 39 41 42 42 45 46 48 49 53 53 53 59 59 61 1 dUra phra 62 62 64 65 66 .66 70 72 73 1 18 2 16 N F 9 16 * ~ ~ ~ ~ ~ ~ : * ~ ~ ~ ~ ~ 4 22 11 13 14 11 12 15 21 4 16 14 6 G 6 13 9 2 2 2 13 12 17.4 bhApake padmazrI liye padmanAma pArasI jAnA madhu savArI rucAyeM nizcaya pahilese rAkSakoM ke yojana thI nagara yA lokapati thI zrIvAsa anAvata 39 stuti siddhi (6) 93 rAjI va sarasI para kiyA thA tandarI pramANa prasuti maruta mathura ke AyukA padma bhI liyA padmanAbha pATasI jAnekA madhupiMgalako savAra RcAyeM nizcita pahile rAkSasoMke yojanakI thI nagara thA lokapAla thA / zrIvatsa anAvarta "" stuti kI siddha 29 rAjIva sarasI yaha liyA thA tanUdarI praNAma prasUti maruta mathurA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 75 75 75 76 8 1 83 84 84 89 90 91 5 11 96 99 12 7 13 2 1ra 21 6 91 12 92 3 5 92 4 92 93 94 96 96 96 96 96 15 5 21 1 7 13 16 22 16 4 udhi "" pagamukha kuceSTAo bahu sa0 zatra (7) isa para. indrake sAtha yuddha putra ye sunA janakaki caTakegA bhaTamaMDala janaka ke parAMga mukha ho lanakI durlabhya ujanI jina pratimAko nama skAra karatA thA " parAGmukha kuceSTAoM ko isa pRSTha meM kaI sthAnapara 'bhaTa maMDala' zabda chapA hai usakI jagaha ' bhAmaMDala ' zabda honA cAhiye bhaTa maMDalako taba bhAmaMDalako vidhudaGga bAlyAkhilla bahuta sazastra isa prakAra indrake sAtha kiye huye yuddha putra the sunA ki janaka car3hAvegA bhAmaMDala janaka ne bAlyavasthA bAlyAvasthA sagalA saphalA mUrtiko sajalA saphalA bhumiko he hai parAGmukha karane ke unakI ujjayinI jina pratimA banavA lI thI jisase ki praNAma karate samaya jina prati mAko namaskAra ho vidyudaGga bAlyakhilla Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 () 99 10 aura aura khUba aura khUba 99 16 prasiddhI. prasiddhi 100 5,6,8,10,11,bAlyAkhilla bAlyakhila isa yaha 19 vaidUrya vairya 108 ina dinoM ina dinoM inakA khaDga ho leliyA khaDga leliyA 111 3 jhaNDeke / jhUTheke 112 bhaTamaNDala bhAmaNDala 119 22 apazakuna parantu apazakuna hue parantu 122 hokara gira gaye . hokara lakSmaNa gira gaye 125 rAmapakSake kucha kucha puruSa rAmapakSake kucha puruSa 131 SiyogakA viyogakA 131 12 tithikI tithi AdikI 133 12,1 rAjyabhiSeka * rAjyAbhiSeka 134 dhIratAmeM vIratA kI 140 22 mujhe 12 ina 148 3 dutkRtya duSkRtya 150 kaivalyI kevalI 151 calakara cayakara 152 kudumba kuTumba 152 ho gayA hogayA hogaa| 10 sambaMdhameM yadi kucha sambaMdhameM kucha 158 11 5. prIvakA putra pacAsa grIvakA putra pulasapa huaa| pulastya huaa| vanameM vanakI 160 parAMgamukha parAGmukha pada yuvarAja yuvarAja pada sujhe 14 156 159 4 2. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa dUsarA bhaag| pATha 1. bhagavAna vimalanAtha (terahaveM tIrthakara ) (1) bhagavAna vAsupUjyake mokSa jAneke tIsa sAgara bAda tIrthakara vimalanAtha utpanna hue| Apake janmase eka palya pahilese dharma-mArga baMda ho gayA.thA / (2) jyeSTha vadI dazamIko Apa garbhameM Aye / mAtAne solaha svapna dekhe / indrAdi devoM dvArA garbha kalyANaka utsava huA / garbha meM Aneke chaha mAha pahilese janma hone taka ratnoM kI varSA huI aura deviyoMne mAtAkI sevA kI / (3) ApakA janma kapilopurake rAjA kRtavarmA rAnI jaya - syAmAke yahAM mAgha sudI caturdazIko tIna jJAna yukta huaa| ApakA vaMza ikSvAku aura gotra kAzyapa thA / ___(4) sATha lAkha varSakI Ayu thI / aura sATha hI dhanuSakA suvarNake samAna zarIra thaa| (5) Apake sAtha khelaneko svAse deva Ate the / aura vahIMse Apake liye vastrAbhUSaNa AyA karate the| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 2 (6) paMdraha lAkha varSa taka Apa kumAra avasthAmeM rahe / bAdameM rAjya prApta huA / ApakA vivAha huA thA / (7) Apane nIti pUrvaka tIsa lAkha varSa taka rAjya kiyaa| (8) eka dina bAdaloMko titara vitara ho jAte dekha Apako vairAgya huA usI samaya laukAMtika devoMne Akara stuti kI va indrAdi anya deva Aye / miti mAgha sudI 4 ko eka hajAra rAjAoM sahita dikSA dhAraNa kara devoMne tapa kalyANaka utsava manAyA ! taba bhagavAnako mana:paryaya jJAna utpanna huA | (9) eka dina upavAsa kara dUsare dina naMda nagarake rAjA jaya siMha ke yahAM Apane AhAra liyA taba devoMne rAjAke yahAM paMcAzcarya kiye| (10) tIna varSa taka dhyAna kara jisa vanameM dIkSA lI thI usI vanameM jaMbUvRkSake nIce mAgha sudI 6 ko cAra ghAtiyA karmokA nAza kara kevalajJAna prApta kiyaa| samavazaraNa sabhAkI devoMne racanA kI / aura jJAna kalyANaka utsava mnaayaa| (11) ApakI sabhAmeM isa prakAra manuSya jAtike sabhAsada the... 55 maMdira Adi gaNadhara 1100 pUrva jJAnake dhArI 36530 zikSaka muni 4800 avadhijJAnI 9000 vikriyAriddhike dhArI 5500 kevalajJAnI 5500 manaHparyayajJAnI 3600 vAdI muni 66485 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUmarA bhaag| 103 000 AryikA 200000 zrAvaka 400000 zrAvikAeM (12) Ayuke eka mAsa zeSa rahane taka Apane samasta AryakhaMDameM vihAra kiyA aura vinA icchAke divya dhvani dvArA dharmopadeza Adise prANiyoMkA hita kiyA / . (13) jaba Ayu eka mAsa bAko raha gaI taba divya dhvani honA baMda huA aura sammedazikhara parvata para isa eka mAhameM zeSa karmokA nAza kara ATha hajAra chaha sau muniyoM sahita mokSa pdhaare| indroMne mokSa kalyANaka utsava manAyA / yaha dina ASADha vadI aSTamIkA thaa| pATha 2 / pratinArAyaNa madhu aura nArAyaNa dharma aura baladeva-svayaMbhU / (tIsare baladeva, nArAyaNa aura pratinArAyaNa) (1) dvArikApurIke rAjA rudrake yahA~ tIsare nArAyaNa dharmakA aura tIsare balabhadra svayaMbhUkA janma huA thA / nArAyaNa dharmakI mAtAkA nAma subhadrA aura svayaMbhUkI mAtAkA nAma pRthivIdevI thaa| (2) donoM bhAiyoM (.nArAyaNa aura balabhadra ) meM anupama prema thaa| (3) nagarapurake rAjA madhu jo ki pratinArAyaNa thA aura jisane tIna khaMDa pRthvIko apane AdhIna kiyA thA nAgayaNane Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 4 jiitaa| ina donoMkA paraspara yuddha isaliye huA thA ki kisI rAnAne pratinArAyaNa madhuke liye itake hAthoMse bheMTa bhejI thI usa bheMTako ina donoM bhAiyoMne chur3A lI aura dUtako mAra DAlA / taba nArada dvArA samAcAra suna madhu lar3ane aayaa| aura dharma nArAyaNase hAra kara yuddha meM prANa diye / isake jIte hue tIna khaMDake nArAyaNadharma samrATa hue / pratinArAyaNase hI inhoMne cakra ratnako prApta kiyA thaa| (4) nArAyaNako cakraratne Adi sAta ratna aura baladeka svayaMbhUko cAra ratna prApta hue the| (5) nArAyaNadharmakI solaha hajAra rAniyA thiiN| (6) nArAyaNadharma aura pratinArAyaNa madhu ye donoM sAtaveM narka gaye aura baladeva svayaMbhUne pahile to bhAIke maraNakA bahuta zoka viyA pIche bhagavAn vimalanAthake sabhavazaraNameM dikSA dhAraNa kara mokSa padhAre / pATha 3. bhagavAn anNtnaath| ( caudahaveM tIrthakara ) (1) bhagavAn vimalanAthake nava sAgara bAda caudahaveM tIrthakara anaMtanAthakA janma huA / isake janmase tIna caturthAza palya pahilese dharma mArga baMda hogayA thA / (2) bhagavAn anaMtanAtha kArtika kRSNa pratipadAko garmame 1, 2, 3, kA vizeSa varNana pariziSTa 'ka' meM diyA gayA hai| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| Aye / paMdaraha mAsa taka ratna varSA kI gaI / indrAdi devoMne garbhakalyANaka utsava manAyA / (3) ikSvAku vaMzI kAzyapa gotrake ayodhyAke rAjA ayodhyA siMhasena aura rAnI jayazyAmA devIke Apa putra the / (4) jyeSTha vadI dvAdazIko ApakA janma huaa| Apa tIna jJAna sahita utpanna hue the| indrAdi devoMne janma kalyANaka utsava mnaayaa| (5) ApakI Ayu tIsa lAkha varSakI thI aura pacAsa dhanuSa U~cA zarIra thA / varNa suvarNake samAna thaa| (6) sAr3e sAta lAkha varSa taka kumAra avasthAmeM rahakara paMdaraha lAkha varSa taka rAjya kiyaa| (7) Apake liye vastrAbhUSaNa svargase Ate the| aura sAthameM krIr3A karaneko svargase deva bhI Ate the / (8) eka dina AkAzameM ulkApAta dekhakara Apako vairAgya utpanna huA taba laukAMtika devoMne Akara stuti kii| aura bhagavAn anaMtanAthane apane putra anaMtavinayako rAjya dekara jyeSTha vadI bArasako sahetuka nAmaka vanameM eka hajAra rAjAoM sahita dikSA dhAraNa kI / isa samaya Apako manaHparyaya jJAnakI utpatti huii| (9) do dina upavAsa kara vinItA nagarIke rAjA vizeSake yahAM AhAra liyA / indrAdi devoMne rAjAke yahAM paMcAzcarya kiye| (10) do varSa taka tapa kara caitra vadI amAvasake dina Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 6 pIpalake vRkSake nIce kevalajJAna prApta kiyA / devoMne samavazaraNa sabhAkI racanA kI aura jJAna kalyANakakA utsava kiyA / (11) bhagavAnkI sabhAmeM isa bhAMti caturvidha saMgha thA / 50 jaya Adi gaNadhara 1000 pUrva jJAna dhArI 3200 vAdI muni 39500 zikSaka muni 4300 avadhijJAnake dhArI 5000 manaHparyayajJAnI 5000 kevalajJAnI 8000 vikriyAriddhike dhArI 66050 108000 zriyA Adi AryikA 200000 zrAvaka 500000 shraavikaayeN| (12) AyumeM eka mAsa bAkI rahane taka samasta AryakhaMDameM Apane vihAra kiyA / aura dharmopadeza diyaa| (13) vihAra kara sammeda zikhara parvata para padhAre / vahAM para divya dhvanikA honA baMda huaa| taba eka mAsameM zeSa cAra karmokA nAza kara mitI caitra vadI AmAvasyAko chaha hajAra ekaso sAdhuoM sahita mokSa padhAre / taba indrAdi devoMne nirvANDa, kalyANakakA utsava manAyA / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| pATha . pratinArAyaNa madhusUdana, aura baladeva suprabha nArAyaNa puruSotama / ( cauthe nArAyaNa, pratinArAyaNa aura balabhadra) (1) bhagavAn anaMtanAtha svAmIke tIrthakAlameM kAzI nareza madhusUdana pratinArAyaNa huA aura suprabha baladeva hue va puruSottama nArAyaNa hue| ___(2) baladevakA nAma suprama thA aura nArAyaNakA nAma puruSottama thA / (3) dvArikAke rAjA somaprabhakI mahArAnI jayAvatise balabhadra-suprabha utpanna hue aura mahArAnI sItAse nArAyaNa-puruSottamakA janma huaa| (4) nArAyaNakI Ayu tIsa lAkha varSakI thI aura zarIra pacAsa dhanuSa UMcA thaa| __ (5) nArAyaNa sAta ratnoMke aura balabhadra cAra ratnoMke svAmI the| pratinArAyaNane cakraratna siddha kiyA thA / ina tInoMkI vizeSa saMpattikA varNana pariziSTa 'ka' jAnanA cAhiye / (6) nArAyaNakI solaha hajAra aura pratinArAyaNakI ATha hajAra rAniyAM thiiN| . , eka jagaha uttarapurANameM dvArikAke rAjA aura dUsarI jagaha khaDga purake rAjA likhA hai / 2 isakA nAma Age cala kara uttarapurANakArane hI sudarzanA likhA hai| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 8 __ (7) pratinArAyaNa madhusUdanane vijayAI parvatakI isa ora (dakSiNabAjU) taka rAjya prApta kiyA thA / aura saba rAjAoMko apane vazameM kiyA thaa| (8) madhusUdanane jaba nArAyaNa puruSottamase kara va meMTa mAMgI / taba ve denese nAmaMjUra hue / isa donoMkA paraspara yuddha huaa| madhusUdanane nArAyaNa puruSottama para cakra calAyA para yaha cakra nArAyaNakI pradakSiNA dekara unake hArthoMmeM gayA taba puruSottama nArAyaNane madhusudana para calAyA, aura jisase usakI mRtyu huii| vaha mara kara sAtave naraka gyaa| usake tIna khaDake rAjyake adhi. kArI nArAyaNa puruSottama hue / (9) nArAyaNane AyuparyaMta rAjya kiyaa| phira mara kara naraka gaye / inake dehAMtase bar3e bhAI suprabhane bahuta zoka kiyA / aMtameM somaprabha jinake samIpa dikSA dhAraNa kara mokSa gaye / pATha 5 / bhagavAn dharmanAtha / (paMdrahaveM tIrthaMkara ) (1) caudahaveM tIrthaMkara bhagavAn anaMtanAtha mokSa jAneke cAra sAgara bAda bhagavAn dharmanAtha ( paMdrahaveM tIrthaMkara) utpanna hue| Apake janmase AghApalya pahilese dharma mArga baMda thA / (2) vaizAkha zukla trayodazIko bhagavAn dharmanAtha ratnapurake rAjA bhAnukI rAnI devI suprabhAke garbha meM Aye / Apa kuruvaMzI kAzyapa gotrake the| garbhameM Aneke chaha mAsa pUrvase janma hone Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhAga / taka svargase ratna varSA huI / mAtAkI sevA deviyoMne kii| va indrAdi devoMne garbha meM Anepara garbha kalyANaka utsava manAyA (3) mAgha sudI trayodazIko bhagavAn dharmanAtha tIna jJAna sahita utpanna hue / indrAdi devoMne janmakalyANaka kiyA / (4) ApakI Ayu daza lAkha varSakI thI aura zarIra ekaso assI hAtha U~cA thA, varNa suvarNake samAna thA / (5) DhAI lAkha varSa taka kumAra avasthAmeM rahakara Apa rAjyapada para suzobhita hue| Apake liye vastrAbhUSaNa aura sAtha meM kIr3A karaneko deva svargase Ate the / (6) rAjya karate hue Apane eka dina ulkApAta hotA huA dekhaa| jise dekhakara Apako vairAgya huA / laukAMkita devoMne Akara stuti kii| apane putra sudharmako rAjya dekara mAgha sudI trayodazI ke dina zAlivana meM Apane dikSA dhAraNa kI / indroMne tapa kalyANaka utsava manAyA / bhagavAnko dikSA dhAraNa karate hI mana:paryayajJAnakI prApti huI / bhagavAn ke sAtha ekahajAra rAjAoMne dikSA dhAraNa kI thI / (7) chaha dina taka upavAsa kara pATalIpura ke rAjA dhanyaSeke yahAM AhAra liyA / devoMne rAjAke ghara paMcAzrarya kiye the / (8) eka varSa taka tapa kara zAlivana meM saptachadake vRkSake nIce pauSa sudI pUnamake dina bhagavAnko kevalajJAna utpanna huA / devoM dvArA samavazaraNakI racanA kI gaI / va indrAdi devoMne kevalajJAna kalyANaka utsava manAyA / (9) ApakI sabhA meM isa bhAMti catursaMgha thA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 10 43 gaNadhara 900 pUrva jJAnadhArI 40700 zikSaka muni 3600 avadhijJAnadhArI 4500 kevalI 7000 vikriyAriddhike dhArI 7000 mana:paryaya jJAnI 2800 vAdI muni. 66543) 62400 suvRtA Adi ArthikA 200000 zrAvaka 400000 zrAvikA (11) AyumeM eka mAsa bAkI rahane taka Apane AryakhaMDa meM vihAra kiyaa| phira sammeda zikharapara padhAre / zeSa eka mAhame bacce hue cAra karmoM kA nAza kara mitI jyeSTha sudI cauthake dina bhAThaso no muniyoM sahita mokSa padhAre / indrAdi devoMne nirvANa kalyANakakA utsava manAyA / pATha 6. pratinArAyaNa - madhukrIr3a-nArAyaNa puruSasiMha, baladeva - sudarzana | ( pAMcaveM prati nArAyaNa, nArAyaNa aura balabhadra ) (1) bhagavAn dharmanAthake samaya meM pratinArAyaNa madhu kaiTabhanArAyaNa puruSasiMha aura baladeva sudarzana hue the / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 11 (2) baladeva sudarzana aura nArAyaNa puruSasiMha khagapurake rAjA siMhasenake putra the / baladevakI mAtAkA nAma vijayA devI aura nArAyaNakI mAtAkA nAma aMbikA devI thA / ApakA vaMza ikSvAku thA / (3) prati nArAyaNa madhukrIr3a yA madhukaiTabha (donoM nAma the) hastinAgapura ( kurujAMgala deza ) kA rAjA thA / isane tIna khaMDa pRthvI vijayArddha parvatakI isa ora taka - dAhinI bAjU taka vaza kI thI aura sampUrNa rAjAoM ko AdhIna kiyA thA va cakra ratna prApta kiyA thA / ( 4 ) nArAyaNa puruSasiMha sapta ratna Adi saMpatti ke svAmI hue the aura balabhadrako cAra ratna prApta the / inakI saMpattikA varNana pariziSTa 'ka' meM diyA gayA hai / (5) nArAyaNakI solaha hajAra rAniyA~ thIM aura prati nArAyaNakI ATha hajAra / (6) madhukaiTabha (pra0 nA0 ) ne puruSasiMha ( nArAyaNa ) aura sudarzana (balabhadra) ke vaibhava va bala parAkramake hAla suna kara dUta bhejA aura kara va bheMTa mAMgI jise denese nArAyaNa balabhadrane inakAra kiyA / taba donoMkA paraspara yuddha huA / jisameM nArAyaNa puruSa - siMhane vijaya prApta kI / nArAyaNako mAraneke liye madhukaiTabha ne jo cakra calAyA thA vaha nArAyaNakI pradakSiNA de unake hAthameM jAkara Thahara gayA phira usI cakrakre nArAyaNa dvArA calAne se pratinArAyaNa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 . dUsarA bhaag| kI mRtyu huI aura vaha naraka gayA / nArAyaNakI Ayu daza lAkha varSakI thI aura zarIra peMtAlIsa dhanuSa U~cA thA / (7) lAkhoM varSoM taka rAjya kara aMtameM nArAyaNa-puruSasiMha bhI narka gayA / bhAIkI mRtyuse balabhadrane bahuta zoka kiyA thA / aMtameM zrI dharmanAtha tIrthakarake samIpa dikSA lI aura mukti gye| pATha 7 / cakravarti maghavA / ( tRtIya cakravarti ) tIsare cakravarti maghavA ayodhyAke rAjA sumitra aura rAnI subhadrAke putra the| ApakA vaMza ikSvAku thA / Ayu pAMca lAkha varSakI aura zarIrakI UMcAI eka so sattara hAtha thii| inako cakraratna Adi sAta nirjIva aura sAta sanIva ratna prApta hue the / navanidhiyAM thIM, inakI pUrNa saMpattikA varNana pariziSTa 'kha' meM diyA gayA hai / inhoMne chaha khaNDa pRthvI vijaya kii| battIsa hajAra rAjAoMke ye svAmI the / chanave hajAra rAniyA~ thiiN| lAkhoM varSa rAjyakara antameM abhayaghoSa jinake samIpa dikSAdhAraNa kI aura tapakara mokSa gaye / Apake putrakA nAma priyamitra thA / yahI priyamitra cakravarti madhavAkA uttarAdhikArI huA / madhavA cakravarti bhagavAn dharmanAthake tIrthakAlameM hue the| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 13. pATha 8 / sanatkumAra | ( cauthe cakravarti ) maghavA cakravartike (1) bhagavAn dharmanAthake hI tIrthakAlameM bAda sanatkumAra cauthe cakravarti hue the / ye ayodhyA ke rAjA sUryavaMzI anaMtavIrya aura rAnI sahadevIke putra the / ye bar3e bhArI rUpavAna the / inake rUpakI prazaMsA svarga meM indrAdideva kiyA karate the | sAr3e ikatAlIsa dhanuSa UMcA zarIra thA aura Ayu tIna lAkha varSakI thii| caudaha ratna, nava nidhiyAM Adi sampati jo ki pratyeka cakravartiko prApta hotI hai prApta huI thI / ( dekho pariziSTha 'kha' ) chaTha khaNDako inhoMne vijaya kiyA / battIsa hajAra rAjA inake AdhIna the / chanave hajAra rAniyAM thIM ki eka dina indrase 1 Aye aura chipakara saMtoSa huA / phira (2) inakA rUpa itanA suMdara thA svarga meM inake rUpakI prazaMsA suna do deva rUpa dekhane lage / usa rUpase devoMko bar3A pragaTa hokara cakravartise apane AnekA hAla nivedana kiyA / (2) eka dina cakravartiko saMsArakI anityatAkA dhyAna huA taba apane putra devakumArako rAjya de zivagupta jinake samIpa bahutase rAjAoM sahita dikSA dhAraNa kii| (3) tapa karate samaya inake zarIra meM kuSTa Adi aneka bhayaMkara roga utpanna hue jinase zarIra kI suMdaratA naSTa ho gaI / taba parIkSArtha devoMne vaidyakA rUpa dhAraNa kiyA aura inake samIpa Aye / devoMmeM aura inameM isa bhAMti bAtacIta huI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| deva ( vaidya rUpameM)-svAmin ! maiM bar3A prasiddha vaidya huuN| Apake zarIrameM rogoMkA samUha dekha kara mujhe duHkha hotA hai, AjJA dIjiye ki maiM inheM dUra karUM / sanatkumAra (munIza-pahileke cakravartI)-vaidyavara, ina zArIrika rogoMse merI kucha bhI hAni nahIM hotI / kiMtu janma mRtyuke jo roga haiM ve bahuta duHkha de rahe haiM, yadi ApameM zakti ho to una rogoMko dUra kriye| ____ yaha uttara sunakara deva cupa ho gayA aura phira pragaTa ho kara stuti kI / * (4) aMtameM inheM kevalajJAna prApta huA / aura mokSa pdhaare| noTa-padmapurANameM sanatkumAra cakravartiko nAgapurake rAnA 'likhe haiM aura unakA nAma vinaya likhA hai / aura sanatkumArake vairAgya dhAraNa karaneke saMbaMdhameM likhA hai ki jaba svargase deva rUpa dekhane Aye taba sanatkumAra vyAyAma karake uTe hI the unake zarIra para akhAr3ekI rana lagI huI thI jisa para bhI inakA rUpa devoMko bahuta suMdara lagA / phira jaba ye snAnAdi kara rAja sabhAmeM baiThe taba deva pragaTa rUpase dekhane Aye usa samaya devoMne kahA ki pahile dekhe hue rUpase isameM nyUnatA hai yaha suna kara sanatkumArako vairAgya huaa| ___ * yaha kathA va roga hone kA varNana saMskRtake mUla uttara purANameM nahIM hai| yahAM suzIlacandrajIke anuvAdase lI gaI hai / para yaha kathA jaina samAjameM bhI prasiddha hai / padmapugaNakArane bhI roga honA mAnA hai| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / pATa 9 / bhagavAn zAMtinAtha / ( solahaveM tIrthaMkara aura pAMcaveM cakravarti ) (1) bhagavAn dharmanAthake pauna palya kama tIna sAgara bAda bhagavAna zAMtinAtha hue| dharmanAtha svAmIke torthakAlake aMtima pAva palya taka dharma mArga baMda rahA jise zAMtinAtha svAmIne claayaa| (2) bhagavAnake pitAkA vizvasena aura mAtAkA nAma erAdevI thaa| ye hastinApurake rAjA aura kAzyapa vaMzake the| (3) bhagavAn zAMtinAtha bhAdoM sudI saptako garbhameM Aye / mAtAne solaha svapna dekhe / garbhameM Aneke chahamAsa pahilese janma hone taka devoMne ratnavarSA kI / aura garbhameM Anepara garbha kalyANaka utsava manAyA / mAtAkI sevAmeM deviyA rakhI gaI thiiN| (4) bhagavAn zAMtinAthakA janma jyeSTha vadI caudasako huaa| indrAdi deva bhagavAnko sumeru para le gaye aura janma kalyANaka utsava mnaayaa| janmase Apa bhI matijJAnAdi tIna jJAnayukta the| (5) ApakI Ayu eka lAkha varSakI thI aura zarIra cAlIsa dhanuSa UMcA thA / varNa suvarNake samAna thaa| (6) bhagavAn zAMtinAthakI dUsarI mAtA (vimAtA)ke garbhase cakrAyuddha nAmaka putrakA janma huA yaha ApakA choTA bhAI thaa| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 . dUsarA bhaag| (7) magavAnkA kumAra kAla battIsa hajAra varSakA thaa| usake pUrNa honepara Apa pitAke rAjyAsana para baiThe / (8) bhagavAn zAMtinAtha pAMcaveM cakravarti hue the| isaliye bharata Adi cakravartiyoMko jo caudaha ratna, navanidhi, chaha khaMDa pRthvIkI mAlikI Adi saMpatti prApta huI thI vaha inako bhI huI / ApakI bhI chanave hajAra rAniyA thiiN| (9) pacavIsa hajAra varSa taka cakravarti mahArAjAdhirAjakI avasthAmeM rahakara bhagavAn eka dina kA~ca ( darpaNa ) meM apane do mu~ha dekhakara cakita hue aura apane pUrva bhavake vRttAMta jAna saMsArako anitya samajha vairAgyakA citavana karane lge| taba laukAMtika devoMne Apake vicAroMkI stuti va prazaMsA kI / phira apane putra nArAyaNako rAjya dekara sahastrAmna vanameM Apane dikSA dhAraNa kI / isa samaya indrAdi devoMne garbha kalyANakakA utsava manAyA thA / bhagavAnkA dikSA dina jyeSTha vadI cautha thaa| tapa dhAraNa karate samaya bhagavAnko cothe manaHparyaya jJAnakI prApti huI / bhagavAnke sAtha cakrAyudha Adi eka hajAra rAjAoMne bhI dikSA lI thii| (10) pahile hI pahila do dinakA upavAsa dhAraNa kara usake pUrNa honepara maMdirapurameM rAjA sumitrake yahA~ AhAra liyaa| isapara devoMne rAjAke A~ganameM paMcAzcarya kiye / (11) ATha varSa taka tapa kara pauSa sudI dazamIko bhagavAnake kevalajJAnI hue / taba indrAdi devoMne samavazaraNa sabhA banAI va jJAna kalyANaka utsava kiyA / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 17 (12) bhagavAnkA caturvidha saMgha isa bhAMti thA / 36 cakrAyudha Adi gaNadhara 800 pUrvajJAnake dhArI 4 1800 zikSaka muni 3000 avadhijJAnI 4000 kevalajJAnI 6000 vikriyAridike dhArI 4000 manaHparyayajJAnI 2400 vAdI muni 62036 6030. hariSemA Adi ArthikA 200000 harikIrti Adi zrAvaka 400000 arhadAsI Adi zrAvakA / (13) Ayuke eka mAsa bAkI rahane taka Apane AryakhaMDameM vihAra kiyA / bAda sammedazikhara para padhAra kara eka mAsameM zeSa karmokA nAza kara jyeSTha vadI caturdazIko mokSa padhAre / indrAdi devoMne nirvANa kalyANakakA utsava kiyA / 1-muni, bhAyikA, zrAvaka, zrAvikA ina cAroMkA saMgha (samUha) caturvidha saMgha kahalAtA hai| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| pATha 10. bhagavAna kuNthunaath| (satrahaveM tIrthakara aura chaThaveM cakravarti ) (1) bhagavAn zAMtinAthake mokSa jAneke Adhe patya bAda bhagavAna kuMthunAtha hue the| (2). hastanAgapurake kuruvaMzI rAjA surasenakI rAnI kAMtAke garbha meM bhagavAn kuMthunAtha zrAvaNa vadi dazamIko Aye / mAtAne solaha svapna dekhe / garbhameM Ane para indrAdi devoMne garbhakalyANaka utsava manAyA ! deviyAM mAtAkI sevAmeM rakhI gaIM / Apake garbha meM Aneke chaha mAsa pUrvase janma hone taka svargase ratna varSA hotI thii| (3) bhagavAnkA janma vaizAkha sudI pratipadAko huA / Apa bhI tIna jJAna sahita utpanna hue the / indrAdikoMne meru parvata para lejAnA, abhiSeka va stuta karanA Adi janma kalyANaka utsava kiyaa| (4) Apake sAtha khelaneko svargase deva aura pahirane Adiko vastrAbhUSaNa Ate the| (5) ApakI Ayu paMcAnave hajAra varSakI thI / aura zarIra tIsa dhanuSa UMcA thaa| (6) Apane tevIsa hajAra sAtaso pacAsa varSa taka kumAra avasthAmeM raha kara rAjya prApta kiyaa| (7) Apa isa yugake chaThaveM cakravarti hue haiM / Apako bhI cakra ratna Adi caudaha ratna, navanidhi, chaha khaMDa pRthvIkI mAlikI Adi saMpatti bharata Adi cakravartike samAna prApta huI thii| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcIna jaina itihaas| 19 (8) eka dina vanameM kror3Ake liye Apa gaye the, vahAMse loTate samaya Apane eka muni dekhe jinheM dekhakara Apako vairAgya huA / laukAMtika devoMne Akara ApakI stuti kii| phira putrako rAjya dekara cakravarti bhagavAn . kuMthunAthane eka hajAra rAjAoM sahita vaizAkha sudI ekamake dina dIkSA dhAraNa kI / Apake manaHparyaya jJAna prApta huA / indrAdi devoMne tapa kalyANakakA utsava manAyA / (9) do dina upavAsa kara hastinAgapurake rAjA dharmamitrake yahAM Apane AhAra liyA / devoMne rAnAke yahAM paMcAzcarya kiye / (10) solaha varSa taka tapa kara caitra sudI tInako bhagavAn kevalajJAnI hue / indrAdi devoMne samavazaraNakI racanA Adise jJAna kalyANaka utsava mnaayaa| (11) bhagavAnkI sabhAmeM isa bhAMti caturvidha saMgha thA / 39 svayaMbhU Adi gaNadhara 700 pUrva jJAnadhArI 43150 zikSaka muni 2500 avadhi jJAnI 3200 kevala jnyaanii| 5100 vikriyA dhArI 3300 manaHparyaya jJAnadhArI 2050 vAdI muni 60035 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dUsarA bhaag| - 60350 bhAvitA Adi AryikA 200000 zrAvaka 300000 zrAvikAyeM (12) Ayuke eka mAsa zeSa rahane taka Apane Arya khaMDameM vihAra kiyA phira sammeda zikhara padhAre / vahAM divya dhvani honA baMda huA aura zeSa karmokA eka mAhameM nAza kara vaizAkha sudI pratipadAko Apa mokSa pdhaare| indrAdi devoMne Akara nirvANA, kalyANakakA utsava kiyaa| pATha 11. bhagavAn arahanAtha / (badArahaveM tIrthakara aura sAtaveM cakravarti ) (1) bhagavAn arahanAtha tIrthakara kuMthunAthasvAmIke mokSa jAneke daza bharava varSa kama savA palya bAda mokSa gaye / bhagavAn kuMthunAthake zAsanake aMta samayameM dharma mArga baMda rhaa| (2) bhagavAn arahanAtha somavaMza kAzyapagotrI hastinApurake rAjA mudarzanakI mahArAnI mitrasenAke garbha meM phAlguNa sudI tRtIyAko Aye / Apake garbha meM Aneke chaha mAsa pahilese janma hone taka paMdraha mAsa svargase ratnoMkI varSA huii| mAtAkI sevAke liye devIyA rakhI gaI / devoMne garbhakalyANaka utsava mnaayaa| mAnAne pUrva tIrthakaroMkI mAtAoMke samAna solaha svama dekhe / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 21 (3) bhagavAn arahanAthakA janma mArgazIrSa sudI caturdazIko tIna jJAna sahita huA / indrAdi devoMne meru para bhagavAnakA abhiSeka karanA Adi aneka utsavoM dvArA janmakalyANakakA utsava mnaayaa| (4) bhagavAna ke sAtha khelaneko devagaNa svargase Ate the / aura svargase hI vastrAbhUSaNa AyA karate the| (5) inakI Ayu caurAsI hajAra varSakI thI aura tIsa dhanuSa U~cA zarIra thA / ApakA varNa suvarNake samAna thA / (6) ikavIsa hajAra varSa taka ApakA kumArakAla thA aura ikavIsa hajAra varSa taka Apane maMDalezvara mahArAja hokara rAjya kiyA / phira Apa chaha khaMDa, caudaha ratna, navanidhike svAmI hokara cakravarti mahArAjAdhirAja hue| aura ekavIsa hajAra varSa taka cakravarti hokara rAjya kiyaa| ApakI saMpatti bharata Adi cakravartike samAna thI, ApakI chanaMve hamAra rAniyA~ thiiN| (7) eka dina zaradaRtu bAdaloMke dekhate dekhate Apako vairAgya huaa| laukAntika devoMne Akara stuti kii| phira apane putra biMdukumArako rAjya dekara Apane dIkSA dhAraNa kI / Apake sAtha eka hanAra rAjAoMne dIkSA lI thii| dIkSA dina mArgazIrSa sudI dazamI thii| dIkSA samaya Apako caturtha manaHparyaya jJAnakI utpatti huii| ___(8) eka dina upavAsa kara dUsare dina Apane cakrapurake rAjA aparAjitake yahA~ AhAra liyaa| devoMne rAjAke ghara paMcAzcarya kiye / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dusarA bhAga / (9) solaha varSa taka tapa karane para mitI kArtika sudI bArasa ke dina bhagavAn ke cAra ghAtiyA karmoMkA nAza huA / aura kevalajJAna pragaTa huA / taba indrAdi devoMne jJAna kalyANakA utsava manAyA / (10) bhagavAn kI sabhA meM isa bhAMti caturvidha saMgha thA / 30 kuMbhAryya Adi gaNadhara 610 pUrvAga jJAnake dhArI 35835 zikSaka muni 2800 avadhijJAnI 2800 kevalajJAnI 4300 vikriyA riddhidhArI 2055 mana:paryaya jJAnI 1600 vAdI 50030 60000 yakSilA Adi AryikAyeM 160000 zrAvaka 300000 zrAvikA (11) AyumeM eka mAsa zeSa rahane taka Apane samasta ! AryakhaMDameM vihAra kiyA / aura jaba Ayu eka mAsakI raha gaI taba Apa sammedazikhara padhAre / divyadhvani honA baMda huI / isa eka mAsameM bhagavAn zeSa karmoMko nAza kara caitra vadI amAbasako mokSa * padhAre / indrAdi devoMne Akara nirvANa kalyANakakA utsava mnaayaa| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / pATha 12. arahanAtha svAmIke samaya ke anya prasiddha puruSa / (1) bhagavAn arahanAthake kAlameM cakravarti, nArAyaNa, valadeva Adike sivAya jo prasiddha puruSa hue haiM unameM se kucha puruSoMkI jIvana ghaTanA itihAsa meM milatI hai zeSakI nahIM / ina puruSoMkA nAma isa bhAMti haiM- sahasrabAhu, pAratAkhya, kRtavIrya, jamadagni, parazurAma svetarAma / 23 (2) sahasrabAhu ayodhyAkA rAjA thA / aura pAratAkhya kAnyakubjakA rAjA thA / yaha sahasrabAhukA sasura thA, isane apanI putrI citramatI sahasrabAhuko dI thI / (3) jamadagni pAratAkhyakA mAneja zrImatIkA putra thA / zrImatI mara jAneke kAraNa pAratAkhya tApasI hogayA thA / (4) kRtavIrya sahasrabAhu kA putra thA / (5) eka vAra svarga meM pUrva janmake do mitra utpanna hue / ina donoMke pUrva janma ke nAma dRr3hagrAhI aura harizarmA thA / dRr3hagrAhI kSatriya rAjA thA aura harizarmA brAhmaNa thA / rAjA dRr3hagrAhIne jaina sAdhuoM kI dIkSA lI thii| aura harizarmA tApazI huA thaa| donoM marakara svargameM utpanna hue / dRr3hagrAhI rAnA mara kara saudharma deva huA aura harizarmA jyotiSI deva | svarga meM grAhI rAjA jIva saudharmane harizarmAke jIva jyotiSI devase kahA ki dekho hama jina dIkSAke pratApase ucca zreNIke deva hue aura tuma tApasa hue jisake kAraNa nimna zreNIkA deva honA par3A / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dUsarA bhAga / taba vaha kahane lagA ki tApasI sAdhu honA kama phala denevAlA kyoM hai ? aisI tApasiyoMke tapameM kyA azuddhatA hai ? taba saudharma devane kahA ki isakA pratyakSa udAharaNa tumhe maiM pRthvIpara batalAUMgA aisA kahakara donoMne cakavAcakavIkA rUpa dhAraNa kiyA / aura Upara jisa jamadAgni tApasIkA varNana diyA gayA hai usake samIpa Akara paraspara bAteM karane lage / cakabAne kahA ki cakavI tuma yahA~ ThaharanA, maiM abhI AtA hU~ / isa para cakavIne zapatha khAnekA to kiyA / aura kahA ki tuma zapatha lo ki yadi maiM na AU~ to " jamadagnike samAna tApasI hoU~ " cakabAne yaha zapatha asvIkAra kI isa para jamadagni krodhita hokara kahane lagA ki tU mujha samAna tapasvI honA kyoM nahIM cAhatA, taba cakavAne kahA ki mahArAja ! zAstroMkA vacana hai ki ' aputrasya gati nAsti " arthAt jisake putra na ho usakI gati nahIM hotI aura Apake samAna tApasI honese putra nahIM ho sakatA ataeva maiMne Apa samAna hone kI icchA nahIM kI taba jamadagni bhI putrake lobhase vivAha karane ko taiyAra huA aura apane mAmA pAratAkhvake pAsa jAkara kanyA maaNgii| mAmAne kahA ki merI sau putriyoMmeMse jo tujhe cAhe use maiM tere sAtha vivAha kara dUMgA / jamadagni putriyoM ke pAsa gayA para jo samajhadAra aura bar3I thIM unhone to ise nahIM cAhA / eka bAlikA retI meM khela rahI thI use kelAkA phala dikhAyA aura kahA ki tU mujhe cAhatI hai taba usane svIkAra kiyA / phira usIke sAtha pAratAkhyane vivAha kara diyA / jamadagnine usakA nAma reNumatI rakhA / isa reNumatIke do putra hue / parazurAma aura zvetarAma / ye Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 25 donoM bar3e balavAn the / jamadagnike isa prakAra vivAha para utArU ho jAnese saudharmane tApasiyoMke tapakI azuddhatA apane mitrako batalAI ki ina tApasiyoMkA mana kitanA asthira rahatA hai / jamadagnine isa prakArake tApasiyoMke vivAhako pravRtti dharma kahakara prakhyAta kiyA / (6) jamadagnikI strI reNumatIke bar3e bhAI ariMjaya muni eka vAra reNumatIke yahAM Aye aura use samyakta aMgIkAra karAyA aura sarva icchita phala denevAlI eka dhenu (gau) aura eka pharasA (zastra vizeSa) reNumatIko diyA / ____(7) rAjA sahasrabAhu aura usake putra kRtavIrya eka vAra jamadagnike yahAM Aye aura usa dhenuse prApta padArthokA bhojana kiyA / taba kRtavIryane usa dhenuko mAMgA / para reNumatI deneko taiyAra nahIM huI / taba kRtavIrya balapUrvaka use chur3Akara le gayA / aura jamadagniko mAra ddaalaa| (8) jamadagnike-putra parazurAma aura svetarAmane ghara Anepara jaba pitAke mAraneke samAcAra sune to krodhita hokara ve daur3a kara gaye aura mArga meM hI sahasrabAhu aura usake putra kRtavIryako mArA / aura phira ikavIsa vAra pRthvI parase kSatriyoMko niHzeSa kiyA / (9) isI parazurAmake bhayase sahasrabAhukI garbhavatI rAnI citramatIko usake bar3e bhAI sAMDilyane vanameM rakhA jisake garbhase cakravarti sumauma utpanna hue| (10) eka vAra nimitta jJAnIke yaha kahane para ki tumhArA zatru utpanna ho gayA hai aura usakI parIkSA yaha hai ki jisake Age tumhAre mAre hue rAjAke dAMta bhojanake padArtha ho jAve vahI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| tumhArA zatru hogA / isa para parazurAmane sabakA nimaMtraNa kiyA / usameM subhauma bhI Aye / bhomanazAlAke adhikArIne kramazaH dAMta batalAnA zurU kiye / subhaumake pAsa Ate hI ve dAMta sugaMdhita cAvala ho gaye / basa subhauma zatru samajhA gayA / use parazurAmane pakar3avAnA cAhA para niSphala huA / phira donoMkA yuddha huvA / isI yuddha meM subhaumako cakraratna aura rAjaratnakI prApti huI / cakraratnase subhaumane parazurAmako mArA / ___ noTa:-harivaMza purANakArane likhA hai ki parazurAmane 7 vAra kSatriyoM ko mArA thaa| pATha 13. cakravarti subhauma / ( AThaveM cakravarti) (1) AThaveM cakravarti mahArAjAdhirAja subhauma bhagavAn arahanAthake mokSa jAneke do arava battIsa varSa bAda utpanna hue the| __ (2) cakravarti subhauma ikSvAku vaMzI ayodhyAke rAjA sahasrabAhuke putra the / jisa samaya inakA janma huA thA usa samayake pahile hI inake pitA va bhrAtA parazurAmake hAthoM mAre jA . cuke the| . (3) jisa samaya cakravarti garbha meM the usa samaya cakravartikI mAtA (garbhavatI) citramatiko usakA tApasI bar3A bhAI sAMDilya 1-2 sahasrabAhu aura parazarAmakA varNana gata pAThameM diyA gayA hai| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 27 parazurAmake bhayase apane sAtha le gayA aura banameM susiddhArtha nAmaka jaina munise saba samAcAra kahe va rAnI citramatIko biThalAkara munise yaha kahakara ki maiM apane Azramako dekhakara abhI AtA hUM kyoMki vaha sUnA hai aura Akara ise le jAU~gA calA gayA / kucha samaya bAda rAnI citramatIne garbha prasava kiyA aura usase cakravarti subhauma utpanna hue| (4) jisa vanameM cakravarti utpanna hue the vahAMke vana devatAne inheM bharatakSetrake bhAvI cakravarti samajha inakI va mAtA citra. matIkI ucita sevA kI / aura usakI saMrakSAmeM bAlaka subhauma bar3hane lge| (5) ekavAra citramatIke pUchane para muni susiddhArthane kahA thA ki yaha bAlaka solahaveM varSameM cakravarti hogaa| __ (6) kucha samaya bAda sAMDilya apanI bahina aura bhAnenako apane sthAna para le gayA aura pRthvIko sparza karate hue janma honeke kAraNa bAlakakA nAma subhauma rkhaa| (7) parazurAmane ekabAra apane zatruko jAnanekI parIkSAke liye sabakA nimaMtraNa kiyA usameM subhauma bhI gaye the / bhojana karate samaya parazurAma dvArA mAre hue rAnAoMke dAMta sabako dikhalAye / ve dAMta subhaumako dikhalAte hI sugaMdhita cAvala ho gye| basa zatru pakar3a liyA gayA / arthAt subhauma zatru mAnA gayA / parazugamane ise bulAyA para yaha nahIM gayA / taba donoMkA yuddha huA / jaba subhauma nItA nahIM jA sakA taba parazurAmane apanA madonmatta hAthI subhauma para chor3A vaha hAthI subhaumake vaza huA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dUsarA bhaag| aura cakravartike sAta sajIva ratnoMmeMse gajaratna banA usI samaya subhaumako hajAra devoMdvArA rakSitA cakraratnakI prApti huI usake dvArA subhaumane parazurAmako mArA / (8) parazurAmako jItaneke bAda nava nidhiyA aura bA~kIke bAraha ratna utpanna hue / subhaumane chaha khaMDa pRthvIkI vijaya kI aura bharata Adi cakravartike samAna saMpattikA svAmI huA / cakravarti subhaumakI chanave rAniyA~ thiiN| (9) eka dina cakravartike amRtarasAyana nAmaka rasoiyAne kucha padArtha bar3e harSake sAtha cakravartiko parosA / cakravarti, usa naye padArthako na khAkara kevala usa padArthake nAma mAtra sunate hI krodhita huA aura rasoiyAke zatruoMke bahakAne meM Akara use daMDa diyA / rasoiyA krodhita hokara marA aura kucha pUrva puNyake udayase jyotiSI deva huA / vahA~ vibhaMgI avadhijJAnase cakravarti dvArA prApta daMDakA smarNa kara cakravartiko mAraneke liye vyApArI banakara AyA aura svAdiSTa phala cakravartiko khilAye / jaba ve phala na rahe tava cakravartine usase phira maaNge| vyApArI rUpadhArI deva kahane lagA ki ve phala aba to maiM nahIM lA sakatA kyoMki ve to amuka devatAne bar3e ArAdhanase prApta kiye the, yadi ApakI icchA hai to ina phaloMke vanameM calo vahA~ Apa icchAnusAra bhakSaNa kara skeNge| jivhAlaMpaTI subhauma usa Thaga vyApArIke sAtha maMtriyoMke rokanepara thI gayA / idhara puNyakSINa ho jAneke kAraNa cakravartike gharase caudaha ratna aura naunidhiyA naSTa ho giiN| udhara cakravartikA jihAja jaba bIca samudrameM pahuMcA taba vyApArI vezadhArI devane Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 29 rasoIyAkA rUpa dhAraNa kara apanA vaira pragaTa kiyA aura usakA badalA cukAneke liye cakravartike jihAjako samudrameM DubA diyA / cakravartikA aMta huA aura vaha mara kara naraka gayA / (10) cakravarti subhaumakI Ayu sATha hajAra varSakI thI aura zarIra suvarNake raMgake samAna thA va zarIrakI UMcAI aThAvIsa dhanuSakI thii| (noTa) padmapurANakArane subhUmike pitAkA nAma kArtivIrya aura mAtAkA nAma tArA likhA hai / va likhA hai ki subhauma atithi banakara parazurAmake yahAM bhojanako gayA taba parazurAmane dAta pAtrameM rakha batAye so dAta cAvala hogaye aura pAtra cakra huA / isa cakrase supaumane parazurAmako mArA / aura pRthvIko brAhmaNavarNase niHzeSa kI / harivaMzapurANameM bhI subhauma cakravartike pitAkA nAma kArtivIrya aura mAtAkA nAma tArA likhA hai / aura tApasIkA nAma kauzika hai / harivaMza purANameM yaha ullekha nahIM hai ki vaha tApasa subhaumakI mAtAkA bhAI thA / aura na siddhArtha munikA hI kucha ullekha hai| mahApurANakArane bana devatAkI saMrakSaNatAmeM inakA pAlana honA likhA hai para harivaMzapurANameM likhA hai ki ye kauzika nAmA tApasIke mAzramameM hI guptarItise pale the / harivaMzapurANakArane bhI inheM parazurAmake yahAM nimaMtrita hokara jAnekA koI ullekha nahIM kiyA hai kiMtu yaha likhA hai ki inake bhAvI zvasura arijayapurake vidyAdhara rAjA meghanAthako nimittajJAnI aura kevalIkedvArA jaba yaha vidita huA ki usakI putrI padmazrI cakravarti subhaumakI paTTarAnI hogI aura Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. dUsarA bhAga, subhaumake janmAdikA use patA milA taba vaha svayaM hastinApurameM tApasake AzramameM AyA aura subhaumako zastra zIlanameM nipuNa jAnakara jo kucha ke valIke dvArA jAnA thA so saba kahA taba meghanAthake sAtha subhauma parazurAmake yahAM gayA vahAM ise bhojanazAlAke AryakArI jaba bhojana karAne lage taba kSatriyoMke dAMta khorake samAna ho gye| basa zatruke Aneke samAcAra parazurAmako bheje gaye aura parazurAma pharasA lekara mArane Aye / idhara jisa thAlImeM cakravarti bhojana kara rahe the vaha thAlI cakrake samAna hogaI aura usake dvArA subhaumane parazurAmako mArA / aura ikavIsavAra brAhmaNoM ko mArA / harivaMzapurANameM gajaratnakI va subhaumake maranekI ukta kathAkA ullekha nahIM pAyA jaataa| pATha 14. pratinArAyaNa-nizuMbha, baladeva naMdiSeNa, nArAyaNa puNddriik| (chaThaveM pratinArAyaNa, baladeva aura nArAyaNa ) (1) nArAyaNa puMDarIka aura baladeva naMdiSeNa tubhauma cakravartike chaha arva varSa bAda utpanna hue / . (2) nArAyaNa aura baladeba ikSvAkuvaMzI cakrapurake mahArAja varasenake putra the / baladevakI mAtAkA nAma vaijayaMtI thA aura nArAyaNakI mAtAkA nAma lakSmIvatI thaa| (3) nArAyaNakI Ayu sATha hajAra varSakI thI aura zarIra aTThAvIsa dhanuSakA thA / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaam| 31 (4) indrapurake rAnA upendrasenane apanI kanyA padmAvatIkA vivAha nArAyaNa puMDarIkake sAtha kiyA thA / (5) pratinArAyaNa-nizuMbhane tIna khaMDa pRthvI vaza kI thii| yaha puMDarIka aura padmAvatIke vivAhase asaMtuSTa huA aura nArAyaNa baladevase lar3aneko aayaa| (6) yuddha meM jaba nizuMbhane pAra nahiM pAyA taba nArAyaNa para cakra calAyA, vaha bhI nArAyaNake dAhine hAthameM Thahara gayA phira nArAyaNake calAne para usI cakrase nizuMbha mArA gayA aura marakara naraka gyaa| (7) nArAyaNa puMDarIka tIna khaMDake svAmI hue| aura arddha cakrI kahalAye / ye solaha hajAra rAniyoMke svAmI the| tIna khaMDa pRthvIke adhipati hue / inake yahAM sAta ratna utpanna hue the| inake bar3e bhAI baladevako cAra ratna prApta the / (8) nArAyaNa apanI Ayu bhogavilAptoMmeM hI vyatIta kara naraka gaye aura baladeva-naMdiSeNane dikSA lI aura tapa kara AThoM karmoMkA nAza kiyA aura mokSa pdhaare| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 pATha 15. bhagavAn mallinAtha / ( uganIsaveM tIrthaMkara) dUsarA bhAga / (1) bhagavAn mallinAtha aThArahaveM tIrthakara arahanAthake mokSa jAneke dasa arba varSa bAda mokSa gaye / (2) bhagavAn mallinAtha baMga prAntake mithilApurake ikSvAkuvaMzI kAzyapa gotrI mahArAja kuMbhakI mahArAnI padmAvatI ke garbha se mitI caitra sudI pratipadAko garbhameM Aye / Apake garbha meM Aneke chaha mAsa pahilese aura janma hone taka indroMne pitA ke ghara para ratna varSA kI thiiN| deviyoM mAtAkI sevAmeM rahI thI / mAtAne solaha svapna dekhe the / indrAdi devoMne garbha kalyANakakA utsava manAyA thaa| (3) mArgazIrSa sudI gyArasa ke dina ApakA janma huA / janmase hI Apa tIna jJAna dhArI the / indrAdi devoMne janma kalyAthakakA utsava manAyA / (4) Apake liye svarga se vastrAbhUSaNa Ate aura vahIMke devagaNa sAthameM krIr3A karaneko Ate the / (2) ApakI Ayu pacapana hajAra varSakI thI aura zarIra pacIsa dhanuSa U~cA thA / Apake zarIrakA varNa suvarNake samAna thA / (6) Apa so varSa taka kumAra avasthA meM rahe / jaba Apake vivAha kI taiyArI kI gaI aura nagara sajAyA gayA taba Apane ise ADaMbara aura sAdhAraNa puruSoMkA kArya samajha bairAgyakA citavana kiyA / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaam|. 33 ___ (7) vairAgya hote hI lokAMtika devoMne Akara stuti kii| phira Apane zveta nAmaka vanameM tInasoM rAnAoM sahita mArgazIrSa sudI gyArasake dina dIkSA dhAraNa kI / indrAdi devoMne tapa kalyANakakA utsava manAyA / isI samaya bhagavAn manaHparyaya jJAnake dhArI hue / (8) do dina upavAsa kara mithilApurameM naMdiSeNa rAnAke yahAM AhAra liyA taba devoMne rAnAke AganameM paMcAzcarya kiye| (9) magavAn mallinAthane chaha dinameM hI tapakara karmoM kA nAza kiyA aura pauSa vadI pratipadAke dina kevalajJAnake dhArI sarvajJa hue / indrAdi devoMne jJAna kalyANakakA utsava mnaayaa| (10) ApakI sabhAkA caturvidha saMgha isa mAMti thA / 28 vizAkhadatta Adi gaNaghara 550 pUrva jJAnake dhArI 29000 zikSaka muni 2200 avadhijJAnI 1200 kevalajJAnI 1400 vAdI muni 2900 vikriyA riddhike dhArI 1750 manaHparyayajJAnI 400028 55000 baMdhuSeNA Adi AryikA 100000 zrAvaka 30.000 zrAvikAyeM.. .. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| (11). Apake eka mAsa zeSa rahane taka Apane samasta AryakhaMDameM vihAra kiyA aura upadeza diyaa| jaba eka mAsa bhAyu raha gaI taba Apa sammedazikhara para pdhaare| isa samaya divya dhvanikA honA baMda ho gayA thA / isa eka mAsameM bAkIke cAra karmokA nAza kara phAlguna sudI paMcamIko bhagavAn mallanAtha mokSa padhAre / indrAdi devoMne bhagavAnakA nirvANa kalyANaka utsava mnaayaa| pATha 16 ckrvrti-pdm| naubA cakravati / (1) bhagavAn mallinAthake samayameM nauveM cakravarti padma utpanna hue the / inake pitAkA nAma padmanAtha aura mAtAkA aigarANI thaa| inakA vaMza ikSvAku thA / aura ye kAzI dezakI vArANasI nagarIke rAnA the / cakravati padmane digvinaya kara chaha khaMDa pRthvIko vaza kiyA aura cakraratna Adi caudaharatna, nidhi Adi cakravartikI saMpatti prApta kI / inakI pRthvI suMdarI Adi ATha putriyAM thIM jo suketa nAmaka vidhAdharake putroMkI dI thiiN| cakravarti padmazrI chanave haz2Ara rAniyoM ke pati the / ekadina bAda. loMko vikharate dekha saMsArase udApta ho dIkSA leneko taiyAra hue / maMtrIne Apako dIkSA lene se bahuta rokaa| ApakA maMtrI nAstika thA vaha paraloka Adi nahIM mAnatA thA para Apane nahIM mAnA aura apane putrako rAjya de suketa Adi bahutase rAnAoMke sAtha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 35 samAdhigupta nAmaka jinendrase dIkSA lI aura antameM karmo kA nAzakara mokSa prApta kiyaa| inakI Ayu tIsa hajAra varSakI thii| ( noTa ) padmapurANakArane inakA nAma mahApadma likhA hai / aura pitAkA nAma padmaratha aura mAtAkA mayurI likhA hai / aura kahA hai ki inakI putriyoMko vidyAdhara harake le gaye phira unhe cakravartine chudd'aayaa| ina putriyoMne dIkSA lii| ina putriyoM ko bar3A garva thA / ye vivAha karanA nahIM cAhatI thiiN| cakravartine padma nAmaka putrako rAjya dekara viSNu nAmaka putra sahita dIkSA lI thii| - pATha 17 pratinArAyaNa-balindra-baladeva, naMdamitra nArAyaNa-datta (sAtaveM pratinArAyaNa baladeva aura nArAyaNa ) -- (1) ye tInoM zrI bhagavAn mallinAthake hI tIrthakAlameM hue haiM / baladeva naMdamitra aura nArAyaNa-datta banArasake izvAku vaMzI rAnA agnizekharake putra the| naMdamitrakI mAtAkA nAma aparAjitA thA aura dattakI mAtAkA nAma kezavatI thaa| (2) prati nArAyaNa-balindra vijayAI parvatake maMdarapurakA svAmI thA / isane tIna khaNDa pRthvIko apane vaza kiyA thA / isakI ATha hajAra rAniyAM thiiN| . (3) nArAyaNa-dattakI Ayu tevIsa hajAra varSakI thI aura zarIra bAvIsa dhanuSa UMcA thaa| isakA varNa nIlA thaa| aura baladevakA pandro sana.na thaa| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ... dUsarA bhAga, (4) naMdamitra aura dattake pAsa bhadra kSIroda nAmaka eka bar3A balabAna madonmatta hAthI thA use bheMTameM deneke liye pratinArAyaNane maMgAyA taba nArAyaNane usake badalemeM pratinArAyaNakI kanyA mAMgI / vasa donoMkA yuddha huaa| usa samaya nArAyaNadattake mAmA vidyAdhara kezarI vikramane siMhavAhinI garuDavAhinI do vidyAeM donoM bhAikoMko dii| aura yuddha meM nArAyaNa para prati nArAyaNane jo cakra calAyA thA usI cakrake dvArA nArAyaNane balindrako mArA aura vaha naraka gayA / (5) nArAyaNa-datta sAta ratna tIna khaMDa pRthvI aura solaha hajAra rAniyoMke svAmI hue / baladeva naMdamitrako cAra ratna prApta hue the| (6) dattane bhogavilAsameM hI jIvana vyatIta kiyA aura mara kara naraka gayA / baladeva-naMdamitrane sabhUta nAmaka bhagavAnke samIpa tapa dhAraNa kara mokSa prApta kiyaa| pATha 18. bhagavAn-munisuvratanAtha / (vIsaveM tIrthaMkara ) (1) bhagavAn mallinAthake mokSa jAneke caupana lAkha varSa bAda vIsaveM tIrthakara bhagavAn munisuvrata utpanna hue| ye isa bhavase tIsare bhava pahile bharatakSetrake aMgadezameM caMpApurake rAjA the / nAma harivarmA thA / usa bhavameM anaMtavIrya svAmIse dIkSA lekara caudave svarga gaye vahAMse caya kara munisuvratanAtha nAmaka vIsaveM tIrthakara hue| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / (2) bhagavAn munisuvrata, rAjagRhI ( magadha ) ke harivaMzI - mahArAjA sumitrakI rAnI somAdevIke garbha meM zrAvaNa vadI dvitiyAko Aye / Apake garbha meM Aneke chaha mAma pUrvase Apake janma hone taka svargase ratnoMkI varSA hotI rahI / deviyAM mAtAkI sevA meM niyata huI / garbha meM Ane para mAtAne solaha svapna dekhe / indrAdi devoMne garbhakalyANakakA utsava kiyA / 37 (3) ApakA janma mitI vaizAkha vadI 10 mI ko huA / janmase hI Apa tIna jJAnadhArI the / indrAdi devoMne Akara janma kalyANakakA utsava kiyA / (4) ApakI Ayu tetIsa hajAra varSakI thI aura zarIra vIsa dhanuSa UMcA thA / Apake zarIrakA raMga morake kaMThake raMga samAna thA / (5) Apake liye vastrAbhUSaNa svargase Ate the aura vahIM se devagaNa bhI krIDA karane ko AyA karate the / (6) Apa sola hajAra pA~caso varSa taka kumAra avasthAmeM rahe bAda paMdraha hajAra varSa taka Apane rAjya kiyA / (7) eka dina mahArAja munisuvrata megha ghaTAko dekha rahe the / ina ghaTAoMko dekhakara vahA~ eka hastI thA usane apane usa banakI (jahA~ vaha hAthiyoMke sAtha rahA karatA va paidA huA thA ) - yAda se khAnA pInA chor3a diyaa| usakI yaha hAlata dekhakara munisuta mahArAjane avadhijJAnase usa hAthI ke pUrva bhava jAnakara samIpa baiThe hue manuSyoM ko hAthI pUrva bhava batalAte hue kahane lage ki dekho yaha nirbuddhi hAthIkA jIva apane pUrva bhavakI to yAda nahIM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhAga karatA aura banakI yAdake kAraNa bhojana karanA chor3a diyA hai| mahArAjakA saba kahanA hAthIne suna liye aura usI samaya use apane pUrva bhavakA smarNa ho aayaa| phira gRhasthake vrata usa hAthIne dhAraNa kiye| idhara mahArAja munisuvratane vairAgyakA citavana kiyaa| laukAMtika devoMne Akara ApakI stuti kii| phira Apane rAjakumAra vijayako rAjya dekara vaizAkha vadI dazamIko eka hajAra rAjAoM sahita dIkSA dhAraNa kI / indrAdi devoMne tapa kalyANakakA utsava kiyA / isI samaya munisuvratanAtha svAmIko manaHparyayajJAnakI prApti huii| (8) ApakA muni avasthAkA sabase pahilA AhAra rAjagRhImeM vRSabhasena rAjAke ghara huaa| devoMne rAjAke ghara para paMcAzcarya kiye| -- (9) gyAraha mahine tapa kara caitra vadI naumIke dina Apako kevalajJAna prApta huA / samavazaraNa sabhAkI racanA indrAdi devoMne kI aura jJAna kalyANakakA utsava mnaayaa| (10) ApakI sabhAkA caturvidha saMgha isa bhAMti thaa| 18 malli Adi gaNadhara 500 hAdazAMga jJAnake dhArI 21000 zikSaka muni 1800 avadhijJAnI 1800 kevalajJAnI 2200 vikriyA riddhike dhArI .... 1500 manaHparyaya jJAnake dhArI 1200 vAdI muni 30018 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 39 50000 puSpadaMtA Adi AryikA 100000 zrAvaka 300000 zrAvikA (11) eka mAsa AyumeM vAkI rahane taka Apane AryakhaMDameM vihAra kiyA / phira divya dhvanikA honA baMda huA / Apane sammedazikhara para padhAra kara Ayuke avazeSa eka mAsameM bAkIke cAra karmoM kA nAza kiyA aura phaguna vadI ekAdazIko eka hajAra sAdhuoM sahita mokSa padhAre / indrAdi devoMne Akara nirvANa kalyANakakA utsava kiyaa| (noTa) padmapurANakArane bhagavAn munisuvratakI mAtAkA nAma padmAvatI likhA hai / harivaMza purANameM bhI yahI nAma hai / pATha 19. cakravati hariSeNa / ( dazavAM cakravarti) (1) cakravarti hariSeNa tIsare bhavameM bhagavAn anaMtanAthake tIrthakAlakA eka bar3A rAjA huA thaa| para usakA nAma va usake rAjyakA patA itihAsameM nahIM hai / vahAMse vaha svarga gayA aura svargase caya kara hariSeNa huaa| hariSeNa bhogapurake mahArAja ikSvA. kuvaMzI rAnA padma nAmakA putra thA / hariSeNakI mAtAkA nAma airAdevI thA / hariSeNakI Ayu daza hajAra varSakI thI / aura zarIra vIsa dhanuSa UMcA thaa| . . Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| (2) eka bAra cakravati hariSeNa apane pitA padmanAbhake sAtha vanameM gyaa| vahAM anaMtavIrya munise dharmatatva zravaNa kara padmanAbhane hariSeNako rAjya dekara dIkSA lI / aura hariSeNane zrAvakake vrata liye| (3) cakravartike pitA padmanAbhane bahuta tapa kiyA aura tapase karmokA nAza kara kevalajJAna prApta kiyA / jipsa dina padmanAbha kevalajJAnI hue usI dina hariSeNakI zastrazAlAmeM cakraratna, khaDga ratna aura daMDa ratna Adi utpanna hue / vanapAlane padmanAbhake kevalajJAnake samAcAra aura zastrazAlAke adhipatane ratnoMkI utpattike samAcAra eka sAtha kahe / cakravati hariSeNa pahile pitAke kevalajJAnakI pUjAko gyaa| vahAMse Akara ratnoMkI utpattikA harSa manAyA / nagarameM sAta sanIva ratnoMmeMse purohita, gRhapati, silAvaTa aura senApati ye cAra ratna utpanna ho cuke the / tIna sanIva ratna-azva-hAthI aura cakravartikI paTTarAnI hone yogya kanyA vidyAdhara vinayAI parvatase lAye / phira cakravartine chaha khaMDa pRthvIkI digvijaya kI / pUrvake cakravartiyoMke samAna inakI bhI saMpatti thii| aura ye bhI chanave ha nAra rAniyoMke pati the| . (4) eka vAra kArtika mAsakI aSTAnhikAmeM mahA vratakI pUjA kara Apa AkAza dekha rahe the so AkAzameM caMdrako rAhU dvArA grasita dekha Apako vairAgya utpanna huA aura apane putra mahAsenako rAjya de sImaMtaka parvata para zrI nAga munizvarake nikaTa jina dIkSA dhAraNa kI / dIkSA grahaNa karaneke pahile Apane bahuta Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 41 kucha dAna diyA thaa| Apake sAtha bahutase rAjAoMne bhI dIkSA lI thI / aMtameM mRtyu ho jAne para cakravarti hariSeNakA jIva sarvArthasiddhiko gayA / (noTa) padmapurANakAra hariSeNake pitAkA nAma hariketu aura mAtAkA nAma vadrA likhate haiN| inake varNanameM likhA hai ki inhoMne jinamaMdiroMko banavA kara pRthvI pArasI dI thii| ye kapila nagarake rAjA the / - - pATha 20 yajJakI utpatti / dazave cakravarti hariSeNake haka hamAra varSake bAda ayodhyAmeM mahArAnA sagara hue the / inhIke dvArA pazuoMke havana karanevAle yajJa cale haiM / isIke samaya meM atharvavedakI utpatti huI / yajJakI pravRtti aura atharvavedakI utpattike viSayameM jaina itihAsa isa prakAra kahatA hai ki:---- ( ka ) cAraNayugalapura nAmaka nagarakA rAnA suyodhana thaa| isakI rAnIkA nAma atithi thA / inakI eka sulaptA nAmaka kanyA thI / isa kanyAkA svayaMvara suyodhanane kiyA aura usame rAjakumAroMko nimaMtrita kiyaa| ( kha ) sagara bhI jAneko taiyAra huA / para taila lagAte samaya mAtheke vAloMmeM sapheda bAla dikhaneke kAraNa jAnA ucita nahIM samajhA / para maMdodarI nAmaka dhAya aura vizvabhUta mantrIne Akara kahA ki hama Apake Upara prayatnase sula Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dUsarA bhAga / sAko Azakta kara sakeMge Apa avazya padhAreM / ina donoMke kahane meM Akara rAjA sagarane jAnA nizcaya kiyA / idhara vizvabhUta aura maMdodarIne jAkara sulasAko bhI sagarapara Azakta kiyA / para sulasAkI mAtAne apane bhAI podana. pura nareza mahArAja nRganiMgala ke putra madhupiMgalake varamAlA pahanAne kA Agraha kiyA, ise sulasAne svIkAra kiyA | maMdodarIkA AnA jAnA sulapsAkI mAtAne baMda kara diyA taba maMtrI vizvabhUtine madhupiMgalako svayaMvara sabhAmeM hI na Ane denekA SaDyaMtra rcaa| arthAt vara parIkSA saMbaMdhI eka svayaMvara vidhAna nAmaka graMtha likhakara jamIna meM gAr3ha AyA aura kucha dinoMbAda pragaTa kiyA ki yaha mahattva pUrNa grantha pRthvI talase nikalA hai aura bahuta mAnya hai / aura use rAjakumAroM kI sabhA meM par3hakara sunAyA / usameM likhA gayA thA ki jisakI AMkha pIlI ho use na to kanyA denA cAhiye aura na aisoMko svayaMvara meM Ane denA cAhiye / madhupiMgalakI A~kheM pIlI thIM ataeva vaha svayaM vahA~se apane meM yaha durguNa jAnakara lajjita aura krodhita hokara nikala gayA aura hariSeNa guruke nikaTa tapa dhAraNa kiyA / rAjA sagarakA sulasA ke sAtha vivAha ho gayA / aura madhupiMgala saMyamI hokara tapa karane lagA / eka dina vaha kisI nagara meM AhAra lene gayA / vahA~ eka nimittajJAnIne isake zarIra lakSanauko dekhakara kahA ki yaha rAjA honA cAhiye phira yaha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 4 3 bhIkha kyoM mA~gatA hai | isase mAlUma hotA hai ki lakSaNa zAstra satya nahIM hai / taba dUsare nimitta jJAnIne kahA ki nahIM, pahile to yaha rAjA hI thA parantu sagarake maMtrIke jAlake kAraNa ise yaha pada dhAraNa karanA par3A hai / nimitta jJAniyoMkI bAtacIta se madhupiMgalako krodha utpanna huA / aura nizcaya kiyA ki maiM bhaviSya meM isa tapake prabhAva se sagara kA nAza kara sakUM aisI zaktikA dhAraka banUM / ( ga ) marakara madhupiMgala tapake prabhAva se asurakumAra jAtike cauMsaTha hajAra mahiSAsuroMkA adhipati mahAkAla nAmaka mahiSAsura huA / aura avadhijJAna se pUrvabhavake sagara rAjAke vairako jAnakara badalA leneko udyata huA / (gha) vaha vRddha brAhmaNakA rUpa dhAraNa kara va kaI asuroMko ziSyake rUpameM sAtha lekara pRthvI talapara AyA aura vanameM phirate hue kSIrakadaMba ke putra parvata se milA / kSIrakadaMba dhavala pradezake svastikAvatInagarIkA rAjapurohita thA / isake putra kA nAma parvata thA / parvatakI buddhi maMda thI aura arthako viparIta rUpase grahaNa karatI thI / parvata kSIrakadaMba ke pAsa par3hA thA / isake sAtha sAtha svastikAvatIkA rAjaputra aura eka videzI brAhmaNa kumAra nArada bhI kSIrakadavase par3hA thA / ye tInoM sahAdhyAyI bhI the / nArada vidvAn aura dharmAtmA thaa| eka dina kSIrakadaMba apane tInoM ziSyoMke sAtha vanameM gayA thA vahA~ zrutaghara nAmaka 1 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| digambara jaina sAdhu apane tIna ziSyoMko aSTAMga nimittajJAna par3hA rahe the / kSIrakadaMva aura usake ziSyoMke vanameM pahu~cane para zrutadhara munine apane ziSyoMse kSIrakadaMvake tInoM ziSyoMkA bhaviSya puuchaa| ziSyoMne kahA ki vasu nAmaka rAjaputra hiMsA dharmako satya dharma pragaTa karane ke kAraNa naraka jaaygaa| parvata nAmakA ziSya yajJakI pravRtti calAneke kAraNa naraka jAyagA / aura nArada ahiMsA dharmakA pracAra karegA aura sarvArthasidvi jAyagA / isa bhaviSyako kSIrakadaMva bhI suna rahA thA use yaha bhaviSya sunakara bar3A duHkha huA para bhavitavya para zraddhA rakha kara samaya vyatIta karane lgaa| kucha dinoM bAda rAjA vasake pitA mahArAja vizvAsane tapa dhAraNa kiyA aura vasu rAna siMhAsana para baiThA / eka dina vasu vanameM gayA, vahAM para Thokara khAkara AkAzase pakSo girate dekhaa| isane apanA bANa pheMkA vaha bhI Thokara khAkara giraa| vasu yaha bheda jAnane ke liye ba Nake giraneke sthAna para pahuMcA vahAM use AkAza sphaTika nAmaka pASANakA staMbha dikhA jo ki dUsaroM kI dikhAImeM nahIM AtA thA / isa staMbhako vasu apane yahAM lAyA aura usakA siMhAsana banAyA / vaha siMhAsana adhara rahatA thA usa para baiTha kara basu rAjya kArya karane lagA / logoMmeM yaha prasiddhi huI ki mahArAna vamukA siMhAsana nyAya aura satyake kAraNa adhara rahatA hai / aba kSIrakadaMvake pAsa do ziSya raha gye| eka dina ye donoM ziSya vanameM havanakI kASTAdi sAmagrI lene gaye the vahAM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 45 nadIkA jala pIkara moraDiyoMkA samUha lauTa kara A rahA thA / nAradane dUra hI se dekha kara kahA ki parvata ! ina moroMmeM eka mora aura sAta moraDI haiN| Age jAkara jaba ve mora Adi dekhe to mAlUma huA ki nAradakA kahanA satya hai / phira Age cala kara nAradane kahA ki parvata isa mArgase eka aMdhI hathanI jisa para garbhavatI strI savArI thI gaI hai| strI sapheda sAr3I pahane thii| aura usa garbhavatIne saMtAnakA prasava bhI kara diyA hai / nAradakA yaha bhI kahanA satya nikalA / taba parvatane Akara mAtAse kahA ki mujhe pitAne pUrI vidyA nahIM par3hAI, nAradako par3hAI hai| parvatake pitAse usakI mAtAne yaha bAta khii| unhoMne parvatakI buddhi kI maMdatA batalA kara kahA ki mujhe saba ziSya samAna haiM, isakI buddhi hI viparIta hai / taba parI. kSAke liye ATeke do bakare banAkara kSIrakadaMvane parvata aura nArada donoMko diye aura AjJA dI ki jahAM koI na dekha sake aise sthAnapara inake kAnoMko chedakara mere pAsa lAo / parvata vanameM jAkara nirjana sthAna dekha kAna cheda lAyA / para nAradane kahA ki pahile to aisA sthAna hI nahIM milatA jahA~ ki koI na dekha sake / dUsare yadyapi yaha jar3a vastu hai to bhI isameM pazukA bhAva rakha usakI sthApanA kI gaI hai ataeva isake karNa chedanemeM avazya kucha na kucha mere bhAva hiMsArUpa hoMge ataH maiM yaha kRtya nahIM kara sakatA / taba kSIrakadavane apane putrako ayogya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| samajha rAnA vasuse usakI aura usakI mAtAkI pAlanA karaneko kahakara aura apane pada para nAradako viThalA kara dIkSA dhAraNa kI / nArada aura parvata donoM uso nagarameM paThana pAThanakA kArya karane lage / eka dina sarva sAdhAraNake sanmukha donoMkA zAstrArtha isa viSaya para huA ki havanAdimeM ana zabdakA kyA artha karanA cAhiye / nAda kahatA thA ki jinameM utpanna honekI zakti nahIM hai aise jUne nau (nava) ko ana kahate haiM aura parvata ana zabdase pazukA artha karatA thA / para parvatakA artha mAnya nahIM huA / logoMne ise saMghase pRthak kara diyA taba yaha banameM gayA aura ise vahA~ brAhmaNa rUpadhArI ukta mahAkAla nAmaka asura milaa| (Ga) asurane parvatake samAcAra sunakara kahA ki maiM tere zatruko naSTa karU~gA / tUM mere dharmabhAI kSIrakadaMvakA putra hai| ve mere sahAdhyAyI the / aisA kahakara use atharvaveda banAkara pddh'aayaa| isakI sATha hajAra rulA thiiN| jaba vaha par3ha gayA taba mahAkAlane apane sAthI asuroMko sagara rAjAke grAmameM bImArI phailAnekI AjJA dI jise unhoMne tatkAla mAnakara bImArI phailAI / idhara mahAkAla aura parvata sagarake pAsa jAkara kahane lage ki yadi Apa hamAre kahaneke anusAra sumitra nAmakA yajJa karo to rogAdikI zAMti ho jAya / aura atharvavedakI AjhA dikhalAkara yajJake liye sATha hajAra pazu va anya Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 47 sAmigrI ikaTThI karaneke liye sagarase kahA / sagarane . unakA kahanA mAnakara yajJa karanA prArambha kiyaa| usa yajJa para zraddhA dilAne ko mahAkAlane apane sevakoM dvArA phelAye hue rogoMko baMdakara diyA aura yajJameM home hue pazu oMko vimAnameM biThalAkara AkAzameM phirate hue dikhaayaa| taba rAnAne apanI rAnI sulasAko bhI yajJameM homa diyA / para pIchese usake viyogase duHkhI hokara eka jaina sAdhuse pUchA ki maiMne jo yaha kRtya kiyA hai vaha dharma hai yA adharma / jaina sAdhune use adharma batalAyA aura kahA ki terA sAta dina bajapAtase maraNa hogA aura tU naraka jAyagA / ptagarane yaha bAta usa mahAkAla va parvatase khii| unhoMne maina sAdhuko jhUThA siddha karaneke liye sulasAko vimAnameM baiThI huI magarako dikhalAI aura usa banAvaTI sulasAse kahalAyA ki mujhe yajJake prabhAvase svarga milA hai / taba sagarane phira dRr3hatAse yajJa karanA prArambha rakhA aura antameM vaja giraneke kAraNa apane sAthiyoM sahita naraka gayA / (ca) sagarake mantrI vizvAsune sagarakA rAjya liyA aura phira yajJa karanekA vicAra kiyaa| kyoMki ise mI mAraneke liye mahAkAlane sagarakA rUpa va sulatAkA rUpa banAkara svargAke AnaMdake sAtha vizvabhUtako dikhalAyA thaa| jaba nAradane sunA ki vizvabhUta yajJa karanA cahatA hai taba nArada usake pAsa jAkara ahiMsA dharmakA upadeza dene lgaa| parvatane kahA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dusarA bhaag| ki isakA kahanA jhUTha hai hama donoM eka guruke pApta veda par3he the aura unhoMne hiMsAko dharma batalAyA hai / hamAre sAthameM rAjA vasu bhI par3he the / unase pUchA jAya / aMtameM rAjA vasuse pUchanA nizcaya huA aura vizvabhUta parvata Adi vasuke pAsa gaye / vasuko parvatakI mAtAne apane putrakI vinaya karaneke liye kaha rakhA thaa| vasuse pUchate hI usane tInoM vAra parvatakA kahanA satya btlaayaa| usake yaha kahanese jagatameM azAMti utpanna ho gaI, AkAza gar3agar3Ane lagA, raktakI varSA hone lagI aura pRthvI phaTane kA bhayAnaka zabda humA / aura vasu jisa Asana para vaha baiThA thA usa Asana sahita jhUThake kAraNa pRthvImeM ghusa gayA / aura mara kara naraka gayA / para mahAkAlane use bhI vimAnameM baiThA huA AkAzameM logoMko dikhalAyA jisase ki veda aura yajJake Upara azraddhA na ho / vasuko dekha. kara vizvabhUtane prayAgameM jAkara yajJa karanA prArambha kiyaa| isa para mahApura Adi rAjAoMne ina logoM kI niMdA kI aura nAradako dharmakA rakSaka jAna kara giritaTa nAmaka nagara pradAna kiyA / vizvAsuke yajJameM nAradakI AjJAse dinakara deva nAmaka vidyAdharane apanI vidyAse nAgakumAra jAtike devoMko bulAyA aura taba nAgakumAra jAtike devoMne usa yajJameM vighna ddaalaa| usa vighnase bacaneke liye, yajJakuMDake AsapAsa mahA kAlane jinendrakI mUrti rakhanekI sammati parvatako dI / kyoMki jahAM jinendrakI mUrti hotI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 49 / hai vahAM nAgakumAra kucha kara nahIM sakate, taba parvatane cAroM ora jina mUrtiyAM rakhIM / yaha dekha nAgakumAra vighna na kara sake aura isa taraha vizvabhUtakA yajJa bhI pUrNa ho gayA aura vaha marakara naraka gyaa| taba mahAkAla asugne apanA asalI rUpa prakaTa kara kahA ki sagara sulatA aura vizvabhUtase merA baira honeke kAraNa maiMne yaha yajJakI pravRtti calAI hai / para satya dharma ahiMsA hI hai / usake isa kahane kA usa samaya kucha adhika asara nahIM par3A kyoMki yajJako pravRtti cala par3I thI aura pazuoMko svarga jAte dekha kaI logoMne usa mArgapara zraddhA kara lI thI / tathA pazuoM ke havana se yajJa karanA prAraMbha kara diyA thA / noTa:-- padmapurANa meM aura isa kathA meM bahuta aMtara hai / isameM to kSIrakadaMba ziSyoM kA bhaviSya muniyoMse sunakara ghara para AyA hai aura bahuta dinoM bAda vasu rAjAko putrakI va strIkI rakSAkA bhAra sauMpa dIkSA lI aisA likhA hai, para padmapurANameM varNana hai ki bhaviSya sunaneke sAtha hI kSIrakadaMbane dIkSA lI aura kSIrasant strIne guru dakSiNAke badale meM vasuse apane putrakI bAtako kahaneko liye vAdhita kiyA aura vasune vaisA kiyA jisake kAraNa vasu naraka gayA / rAjA sagara, sulasAkA svayaMvara, mahAkAla, asura AdikA aura kSIrakaMdavake dvArA lI huI nArada parvatakI parIkSAkA padmapurANa meM varNana nahIM hai / bhagavad guNabhadrAcAryane to rAjA vasuke pitAkA kSIrakadaMvase pahile se hI dIkSA lenA likhA hai para padmapurANakArane pIchese dIkSA lenA batalAyA hai| donoMmeM vasuke pitA ke nAma meM bhI aMtara hai / padmapurANakArane "yayAti nAma likhA hai aura mahApurANakAra vizvAsu" nAma likhate haiM / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| pATha 21. isa samayake eka nyAyI rAjAkA udAharaNa / ___malayadezameM ratnapura nagarake svAmI mahArAnA prajApati the / inake putra kA nAma candracUla thaa| caMdracUlakA prema maMtroke putra vijayase bahuta thA / lAr3a pyArake kAraNa ina donoMko ucita zikSA na mila skii| ataeva ye donoM durAcArI ho gaye / eka dina isa nagarake kuvera nAmaka eka prasiddha seThane kuberadattA nAma: kI apanI lar3akIkA vivAha usI nagarake vezravaNa seThake putra zrIdattake sAtha karane kA vicAra kiyaa| kisI pApI rAna karmacArIne yaha bAta rAjakumArase kahI aura kuberadattAke rUpakI prazaMsA kii| rAjakumAra usa kanyAko apane AdhIna karane para utArU huaa| yaha dekha vaizyoMkA samudAya mahArAjA pranApatike pAsa phuNcaa| apane durAcArI putrase vaha pahile hI aprasanna thA isaliye isa samAcArase vaha aura bhI adhika krodhita huA aura kotavAlako AjJA do ki donoM yuvakoM ko prANa daNDa diyA jAya / kotavAla isa AjJAko pAlana karane ke liye taiyAra huaa| paraMtu maMtrone nagara vAsiyoM sahita mahArAjAse isa AjJAko lauTAne kI prArthanA kI / kyoMki mahArAjAkA uttarAdhikArI vaha eka hI putra thA / mahArAnAne maMtrIkI prArthanA yaha kaha kara asvIkRta kara dI ki tuma mujhe nyAyamArgase cyuta karanA cAhate ho| phira maMtrIne daMDa denekA bhAra apane zira para liyA / aura apane putra tathA rAjakumArako sAtha lekara vanagiri nAmaka parvata para gayA : vahAM rAjakumArase kahA ki ApakA kAla samIpa hai kyA Apa marane ko taiyAra haiM ? rAja Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 51 kumArane nirbhaya hokara apane ko tatpara batalAyA / phira maMtrI parvata para car3hA / vahAM mahAbala nAmaka gaNadhara muni virAjamAna the unakI vaMdanA kara apane AnekA kAraNa nivedana kiyA / gaNadhara devane kahA ki ye donoM yuvaka tIsare bhavameM nArAyaNa aura baladeva honevAle haiM / unakI tuma ciMtA mata kro| yaha sunakara maMtrIne una donoM kumAroMko gaNadhara devake samIpa upasthita kara dharmopadeza dilAyA jisase zravaNa kara donoM kumAroMne dIkSA dhAraNa kI / maMtrI lauTa gayA aura rAjAse kahA ki maiM eka siMhake samAna nirbhaya vanavAsI puruSake supurda donoM kumAroMko kara AyA huuN| vaha apane kAmameM bahuta tIvra hai / aura usane saba sukha chor3a rakhe haiM / rAjAko yaha sunakara putra viyogakA duHkha umar3hA aura kucha ciMtita ho gayA / phira maMtrIse satya 2 kahaneke liye khaa| maMtrIne jo kucha ghaTanA huI thI Thoka 2 kaha dI use suna rAnA prApati bahuta prasanna huaa| aura svayaM bhI dIkSA leneko udyata huA / apane kulake eka yogya puruSako rAjya dekara usane bhI mahAbala gaNadharase hI dIkSA lii| ve donoM kumAra tapa karane lge| eka bAra gata pAThameM batalAye hue nArAyaNa aura balabhadrako parama aizvaryake sAtha nagarameM praveza karate dekhakara nidAna baMdha kiyA ki hama bhI isI prakAra nArAyaNa balabhadra baneM / Ayuke aMtameM cAra ArAdhanAoMko ArAdha kara donoM kumAra sanatkumAra svargameM utpanna hue / inhIM donoMke jIva isa svargase caya kara nidAna baMdhake kAraNa rAma aura lakSamaNake rUpameM baladeva nArAyaNa hue| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| pATha 22. rAkSasa vaMza aura vAnara vaMza / (1) vidyAdharoMkI jAtimeM hI eka rAkSasa vaMza huA hai| vidyAdharoMkI jAti manuSyoMmeM hI hotI hai / aise manuSyoMkA eka pRthak deza hai aura unakA vidyAe~ siddha karanekA vyApAra hai| . (2) vidyAdharoMmeM nimnalikhita ghaTanAke pUrva isa prakAra prasiddha puruSa hue haiN| nami, ratnamAlI, ratnavajra, ratnaratha, ratnacitra, candraratha, vanajaGgha, vajrasena, vajradaMSTra, vajradhvana, vanadhya, vaja, suvana, vajrabhRt , vajAbha, vajrabAhu, bajrAGka, vajrasuMdara, vajrAsya, vajrapANI, vajrabhAnu, vajravAn , vidyunmukha, suvakra, vidyudaMSTra, vidyutva, vidyuddAma, vidyudvega, dRr3haratha, azvadharmA, azvAbha, azvadhvana, padmanAbhi, padmamAlI, padmaratha, siMhanAti, mRgadharmA, meghAstra, siMhaprabhu. siMhaketu, zazAGka, candrAhUM, candrazekhara, indraratha, cakradharmA, cakrAyudha, cakradhvaja, maNigIva, maNyaGka, maNibhAsura, maNiratha, manyAsa, vimyoSTha, lambinAdhAra, raktoSTha, haricandra, pUrNacandra, balindra, caMdramA, cUr3a, vyomacaMdra, ur3ayAnana, ekacUr3a, dvicUr3a, tricUr3a, vajracUr3a, bhUricUr3a, arkacUr3a, vahninaTI, vahniteja, / ___(3) isa vidyAdhara jAtimeM bhagavAn anitanAthake samayameM pUrNadhana nAmaka prasiddha rAjA huA / usane tilaka nagarake svAmI sulocana nAmaka rAjAkI kanyA utpalamatIse vivAha karanA cAhA para usane nahIM dii| taba donoMmeM yuddha huA / pUrNadhanane sulocanako mArA / taba sulocanake putra vanameM jAkara chipa rahe / idhara Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 53 sagara cakravartIko koI azva usI vanameM ur3A lAyA vahAM suloca. nake putra sahasra - nayanane sagara cakravartI ke sAtha apanI bahina utpalamatIkA vivAha kiyA / cakravartIne sahasra - nayanako vidyAdharoMkI donoM zreNiyoMkA rAjA banAyA / taba usane pUrNadhanase apanA badalA cukAne ke liye yuddha kiyA / yuddhameM pUrNadhana aura usake kaI putra mAre gaye / kevala eka putra meghavAhana nAmaka bacA / vaha bhAga kara bhagavAn ajitanAthake zaraNa meM AyA / indrane use bhayabhIta dekha usake bhayakA kAraNa pUchA taba usane apanA saba vRttAMta kahA / sahasranayana bhI bhagavAn ke samavazaraNa meM AyA / vahAM donoMne apane pitA Adike pUrva bhava vRttAMtako jAna parasparakA vaira chor3a maitrI - dhAraNa kii| taba meghavAhana para prasanna ho kara rAkSakoMke indra bhIma subhImane laGkA ( jo ki lavaNa samudrake pAra hai) aura pAtAla laGkAkA rAjya diyA / laGkA 30 yojana thI / pAtAla laGkAmeM eka alaGkArodaya nagara yA jo ki eka sau sAr3he ikatIsa yojana 13 ( De) kalA caur3A thA / isake sAtha 2 meghavAhanako unhoMne rAkSasa nAmaka vidyA bhI dii| aMtameM meghavAhanane bhagavAn ajitanAtha samavazaraNa meM dIkSA dhAraNa kii| meghavAhanakI strIkA nAma suprabhA thaa| aura putrakA nAma mhaarikss| meghavAhanake dIkSA leneke bAda mahArikSa rAjyAdhikArI huA / mahArikSane bhI zrutasAgara samIpa dIkSA dhAraNa kI / inake bar3e putra amarAkSa rAjA hue aura laghu putra bhAnurakSa yuvarAja / inhoMne bhI apane putrako rAjya dekara dIkSA dhAraNa kI / (4) mahArikSakI kaI pIr3hiyoMke bAda eka rakSa nAmaka rAjA hue / unakI strIkA nAma manovegA thA / isa dampatise rAkSasa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| nAmaka putra utpanna huA / aura apane pitAke pazcAt rAjyakA svAmI huaa| isakI rAnIkA nAma suprabhA thaa| isI rAkSasa nAmaka rAjAke nAmase usakI santAna rAkSasavaMzI kahalAne lgii| isa vaMzameM isa prakAra prasiddha puruSa hue haiM-Adityagati, bRhatkIrti ye donoM rAjA rAkSasake putra the / inameMse pahilA rAjA thA aura dUsarA yuvarAja / donoMkI striyoMke nAma kramazaH sadanapadmA aura puSpanakhA thaa| AdityagatikA putra bhima-prabha huaa| isake 1000 rAniyA~ thIM aura 108, putra jo bar3e balavAna the| unheM purANakAroMne pRthvIke stambhakI upamA dI hai| ina rAjAoMke pazcAta isa prakAra rAjAoMke nAma purANoM meM aura milate haiM-pUnAI, jita-bhAskara, sampada-kIrti, sugrIva, harigrIva, zrIgrIva, sumukha, sucandra, amRtavega, bhAnugata, dvicintagata, indra, indrapramu, megha, mRgIdamana; pavi, indrajita, bhAnuvarmA, bhAnu, murAri, trijita, bhIma, mohana, uddhAraka, ravi, cAkAra, vajamadhya, pramoda, siMha, vikrama, cAmuNDa, mAraNa, bhISma, drupavAha, arimardana, nirvA bhakti, ugrazrI, arhadbhakta, anuttara, gatabhrama, ani, caNDa, laGka, mayUravAhana, mahAbAhu, manojJa, bhAskaraprabha, bRhadgati, bRhadAGkata, arisantrAsa, candrAvarta, mahArava, meghadhvAna, grahakSobha, nakSatradamana, ityAdi / ina saboMkI bAbata pUrANakAra kahate haiM ki ye bar3e balI the, krAntivAna the, dharmAtmA the / aura inakI rAjadhAnI laMkA thii| nakSatradamanakI kitanI hI pIDhiyoM bAda mahArAna dhanaprabha-jinakI rAnIkA nAma padmA thA-kA putra kIrtidhavala huaa| yaha kIrtidhavaka bahuta hI prasiddha aura balavAna rAjA huA thaa| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 55 ___ (5) kIrtidhavalake samayameM eka zrIkaNTha nAmaka vidyAdhara rAjA thaa| isakI bahina devIkA ratnapurake rAnA puSpottarane apane putra padmottarake sAtha vivAha karaneke liye zrIkaNThase kaI bAra nivedana kiyA parantu zrIkaNThane apanI bahina padmottarako na de laGkAke rAjA kIrtidhavalako dI / eka dina zrIkaNTha mumeru parvatake caityAlayoMkI vandanA karake vApisa lauTa rahA thA taba use mArgameM puSpottarakI putrI padmAbhAkA gAnA sunAI diyA / padmAmA usa samaya apane guruke samIpa vINA bajA rahI thii| padmAbhAke madhura kaNTha para mohita hokara zrIkaNTha, padmAbhAke saGgIta-gRhameM AyA / idhara zrIkaNThake rUpako dekhakara padmAbhA usapara Asakta ho gii| padmAbhAko Asakta jAna zrIkaNTha, apane vimAna para car3hA kara AkAza-mArgase padmAbhAko le calA ! jaba puSpottarane sunA taba vaha zrIkaNTha para aura bhI adhika kruddha huA aura usa para car3hAI kara dI / zrIkaNTha bhAgakara apane bahinoI kIrtidhavalakI zaraNameM gayA vahAM bhI puSpottarakI senA phucii| kIrtidhavalane yuddhakI taiyArI kI aura dUtoM dvArA puSpottarako samajhAyA / idhara padmAbhAne bhI kahalA bhenA ki merA pati zrIkaNTha hI hai| dUsareke sAtha vivAha na karanekI mujhe pratijJA hai taba puSpottarane yuddha baMda kara kanyAke sAtha zrIkaNThakA vivAha mArgazIrSa zuklA 1 ko kara diyaa| kIrtidhavalane apane sAle zrIkaNThako usake pUrva nivAsa sthAnapara nahIM jAne diyA aura use bAnara dvIpa diyA / (6) yaha dvIpa samudrake madhyameM tInasau yojanakA thaa| isameM bandara bahuta hI catura aura manohara hote the| purANakAroMne Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dUsarA bhAga / unheM manuSyoMke samAna hAtha-paira vAle likhA hai / vaha rAjA bhI una bandaroMpara bahuta hI prasanna huA / aura usane svayaM kaI pAle tathA unake citra banavAye / rAjA zrIkaNThane ASTArikAmeM devoMko nandIzvara dvIpa jAte dekha nandIzvara jAnekA vicAra kiyaa| aura apane vimAna dvArA gamana kiyA parantu jaba mAnuSottara para parvata se Age usakA vimAna na jAsakA taba usane apanI niMdA kI aura bhaviSya meM naMdizvara jAneke yogya hone kI icchAse dIkSA dhAraNa kI / apanA rAjya bar3e putra vajrakaNThako diyA / (7) vajrakaNThane apane putra indrAyuddha - prabho rAjya dekara vairAgya dhAraNa kiyA / indrAyuddha - prabhake bAda indramati, indramatike bAda meru, meruke pazcAt maMdira, maMdirake anaMtara samIraNagati, aura samIraNagatike bAda amaraprabha vAnara dvIpake uttarAdhikArI hue / amaraprabhane laMkA rAkSasavaMzI rAjAkI kanyA guNavatI se vivAha kiyA / guNavatI jaba ghara para AI aura usane zrIkaNThake banavAye citroMko dekhA taba vaha bahuta ddrii| use Darate dekha amaraprabha apane sevakoM para nArAja huA ki aise citra mere mahala meM kyoM banavAye gaye / parantu jaba use yaha mAlUma huA ki ye citra usake Adi puruSa mahArAja zrIkaNThane banavAye haiM / aura zrIkaNThake bAdake uttarAdhikArI mI maMgalika kAryoM meM una citroMko banavAte rahe haiM taba usane una citroMkI bar3I pratiSThA karanA prArambha kii| yahAM taka ki sabako mukuTa aura dhvajA para bhI baMdaroMkA citra rakhane kI AjJA dI / tathA vijayArddhakI donoM zreNiyoMkA vijaya kiyA / isane jaba dhvajAoM para vAnaroMkA citra rakhanekI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 57 AjJA dI taba isakA vaMza vAnara vaMzake nAmase prasiddha huA / amaraprabha bhagavAn vAsupujyake samayameM huA thaa| (8) amarapramake bAda kapiketu, vikramasampanna, pratibala, gaganAnaMda, khecarAnaMda, girinaMda Adi kramazaH uttarAdhikArI hue| (9) bhagavAn munisuvratanAthake samayameM vAnaravaMzameM mahodadhi nAmaka rAjA huA / aura laMkAkA urattAdhikArI vidyutkeza huA / ina donoMmeM bahuta gAr3hI maitrI thI / vidyutkeza dIkSA dhAraNa kara svarga gyaa| jaba yaha samAcAra mahodadhine sune taba usane bhI dIkSA dhAraNa kii.| (10) vidyutkezakA uttarAdhikArI sukezI aura mahodadhikA praticandra huA / praticandrane bhI apane putra kihikandhako rAjya de aura choTe putra aMdhako yuvarAja banA dIkSA dhAraNa kii| (12) rAjA kihikandhake gale meM Adityapurake rAjA vidyAmaMdirakI putrI zrImAlAne svayamvara maNDapameM vara-mAlA DAlI / isapara vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNIke ratnapura nAmaka nagarake rAjA azanivegakA putra vijayasiMha krodhita huA aura donoMkA yuddha huaa| yuddha meM vijayasiMha mArA gayA / taba vijayasiMhake pitA azanivegane yuddha kiyaa| idhara laGkAke rAjA sukezIne kihikandhakI sahAyatA kI / parantu yuddha meM azanivegane kihikandhake choTe bhAI andhrako mArA / taba vihikandha, sukezIke isa prakAra samajhAnese ki isa samaya zatru balavAn hai ataeva ise nirbala hone taka chipa kara rahanA ucita hai, yuddhase pITha dikhA kara apane mitra sukezIke sAtha pAtAla laGkA calA gayA / kucha dinoM bAda kihikandhane karana Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| taTa nAmaka vanameM kihikandhapura nagara vasAyA aura vahIM rahane lgaa| azanivegake dUta nirdhAtane laGkA le lii| sukezI pAtAla laGkAmeM hI rahatA thaa| sukezIke mAlI sumAlI aura mAlyavAna nAmaka tIna putra hue| ina tInoMne nirghAtako mArakara apanI rAjadhAnI laGkA punaH chur3A lI tathA vimayArdhakI donoM zreNiyoMko jIta liyA / . (13) bAnara vaMzameM kihikandhake sUryaraja aura rakSaraja nAmaka do putra hue / aura sUryakamalA nAmaka putrI huI / jisakA meghapurake rAjA meruke putra mRgAridamanake sAtha vivAha kiyaa| ... (14) mAlI, sumAlI aura mAlyavAn ina tInoM mAiyoMkI eka 2 hajAra rAniyA thIM / sukezIke vairAgya dhAraNa karane para bar3e putra mAlI uttarAdhikArI hue| udhara kihikandhane bhI sUryarajako rAjya dekara dIkSA dhAraNa kI / mAlI aura usake donoM bhAI bar3e balavAna tathA abhimAnI the, inheM indra vidyAdharane yuddha meM jotA / (15) indra, rathanUpurake rAjA sahasrAri vizAdharakA putra thaa| (16) indra bar3A balavAna rAjA thaa| jaba indra garbha meM AyA thA usa samaya usakI mAtAko indrake samAna vilAsa karane. kI icchA huI thI / isIliye isakA nAma bhI indra rakkhA / indrane bhI apane sarva kArya svarga tathA indrake samAna kiye| lokapAloMkI sthApanA kI / aura unake nAma bhI vehI rakkhe jo urva lokake svargake lokapAloMke haiN| apanI sabhAke sabhAsada bhI svarga hI ke samAna niyata kiye / mantrIkA nAma bRhaspati rakkhA / hAthIkA airAvata nAma rakkhA / sArAMza yaha hai ki jaina zAstroMmeM svarga aura usake indrakI vibhUti, sabhA AdikA nisa prakAra varNana hai, usakI nakala vidyAdhara indrane kii| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 59 (17) indrakI sahAyatA ke abhimAna se jaba vidyAdharoMne laMkAke svAmI mAlIkI AjJA mAnane meM AnAkAnI kI taba mAlIne vidyAdharoM para car3hAI kii| vidyAdharoMne indrakI sahAyatA se mAlIko yuddhameM mArA / (18) mAlIke marane para sumAlI aura mAlyavAnkA indrane pIchA kiyaa| aura kucha dUra Age jAkara soma nAmaka lokapAlako laMkA vijaya karanekI AjJA de Apa lauTa AyA / aura apane mAtA pitAke caraNoMpara namaskAra kiyA / mAlI mAre gaye / (19) sumAlI aura mAlyavAn bhAgakara pAtAla laMkA pahuMce / (20) laMkA vijaya kara indrane apanI orase vaizravaNa nAmaka vidyAdharako laMkAkA lokapati banAyA / vaizravaNa bar3A balI zrI / isake pitAkA nAma vizrava thA jo yajJapurakA svAmI thA / isakI mAtA kautukamaGgala nAmaka nagara ke rAjA kAmabaMdukI kanyA kauzikI thii| jisakI choTI bahina kekasIkA vivAha sumAlIke putra ratnazravAke sAtha huA thA / (21) ratnazravA mahAn vidvAna aura dharmAtmA thA / isa puSpaka nAmake vanameM vidyA siddha kI thI / vidyA siddha karate samaya usakI sevA ke liye kAmabiMdune apanI putrI kesIko bheja diyA thA / vanameM ratnazravAko mAnasa-stambhInI vidyA siddha huI / usa vidyA ke dvArA usane usa vanameM puSpAGkita nagara basAyA aura phira kekasIke sAtha vivAha kiyA / kekasI mahAna guNI aura rUpavatI thI / isa dampatimeM paraspara bar3A prema thA / yehI donoM rAvaNa ke mAtApitA haiM / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 dUsarA bhaag| pATha 23 / AThaveM prati nArAyaNa rAvaNa aura unake bandhu / * (1) rAnI kekasIne rAvaNake garbhameM Aneke pahile tIna svapna isa prakAra dekhe the (1) eka siMha anakoM gajendroMke gaNDasthala vidAraNa karatA huA AkAzase pRthvIpara AyA aura rAnIke mukhameM praviSTa hokara kukSimeM Thahara gayA / (2) sUrya rAnIkI godameM AyA / (3) candrako apane sanmukha upasthita dekhA / (2) ina svapnoMke phalameM rAjA ratnazravAne rAnIse kahA ki tere tIna putra hoMge / jo balavAn , dharmAtmA aura bar3e tejasvI hoMge / pahilA putra krUra aura uddhata hogA / (3) jisa samaya rAvaNa garbha meM AyA usI samayase mAtAkI ceSTA krUra ho gaI aura usakA svabhAva uddhata ho gayA / (4) rAvaNa jaba utpanna huA taba usake vairiyoMke yahA~ azubha cinha hue / rAvaNa mahA balavAn sundara aura tejasvI thA / rAkSasa vaMzake mUla puruSa meghavAhanako bhIma indrane jo hAra diyA thA use rAvaNane utpanna honeke pahile hI dina-pAsa rakkhA huA thA so-uThA liyaa| usa hArakI rakSA hajAra deva kahate the / hArakI jyotimeM rAvaNake kaI pratibimba rAvaNake pitAko dikhAI diye ataeva usakA nAma dazAnana prasiddha huA / (5) rAvaNake bAda kumbhakarNa, kumbhakarNake bAda candranakhA aura Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaam| 61 usake pazcAt vibhISaNa utpanna huaa| kumbhakarNa aura vibhISaNa zAnta prakRtike the| rAvaNa bar3A krUra, abhimAnI aura uddhata thaa| (6) eka dina vaizravaNa (jo ki indra dvArA niyukta laGkAkA adhikArI thA) vimAna para baiThA bar3e garvake sAtha AkAza-mArgase jA rahA thaa| usa samaya rAvaNa apanI mAtAkI godamaiM baiThA huA thaa| rAvaNane mAtAse pUchA ki yaha kauna hai ? mAtAne uttarameM kahA ki yaha terI mausIkA beTA hai / aura indrakA karmacArI hai / laGkAmeM indrakI orase rahatA hai / bar3A abhimAnI aura balavAn hai / indrane tere dAdA mAlIko mAra kara hamase laGkA chIna lI hai / tere pitA laGkAko punaH apane adhikArameM lauTA lAnekI ciMtAmeM sadA magna rahate haiM aura tere para unakA bharosA hai / isa para vibhISaNane mAtAse kahA ki-"jananI ! tU yoddhAoMkI mAtA hai / tujhe isa prakAra dUsaroMkI prazaMsA karanA ucita nhiiN| rAvaNa bar3A balavAna hai| isake samAna kisImeM bala nahIM hai / isake zarIrameM zrIvAsa Adi kaI zubha lakSaNa haiM / " rAvaNane kahA " mAtA ? maiM svayaM apanI prazaMsA kyA karU~ ! parantu itanA maiM kahatA hUM ki jitanA bala sampUrNa vidyAdharoMmeM hai, utanA merI eka bhujAmeM hai| (7) isake bAda rAvaNa aura usake sAtha donoM bhAI bhImanAmaka banameM vidyA siddha karaneke liye gye| inake kAryameM jambUdvIpake rakSaka anAnata nAmake devane vighna DAle parantu ina tInoM bhAiyoMne vighnoMkI parvAha nahIM kii| taba rAvaNako aneka vidyAeM siddha huI tathA kummakarNako pAMca aura vibhIkSaNako cAra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 . dUsarA bhAga, vidyAe~ siddha huI / ukta anAvata devane rAvaNake dhairyako dekha kara stuti aura Apattike samayameM smaraNa karane para upasthita honekA vacana diyA / rAvaNakI vidyAsiddhise rAkSasavaMza aura vAnaravaMzameM mahA harSa huA / rAvaNako jo vidyAe~, siddhi huI unameM se kaIe. koMke nAma isa prakAra haiM nabhaH saMcAriNI, kAmadAyinI, kAmagAminI, durnivArA, jagatkaMpA, pragupti, bhAnu mAlinI, aNimA, laghimA, kSomA, manastaM. bhakAriNI, saMvAhinI, suradhvaMsI, kaumArI, vadhpakAriNI, suvidhAnA, tamorUpA dahanA. vipalodarI, zubhapadA, rajorUpA, dina rAtri vidhAyinI, vajodaro, samAkRSTi, adarzinI, ajarA, amarA, anava staMbhI, toyastaMbhinI, giridAriNI, avalokinI, dhvaMsI, dhIrAghorA, bhujaMginI, vIrinI, eka bhuvanA, avadhyAdAruNA, madanAsinI, bhAskarI, bhayasaMbhuti aizAni, viniyA, jamAbaMdhinI, mocanI, bArAhI, kaTilAkRti, citodbhavakarI, zAMti, kauverI, vazakAriNI, yogezvarI, balotsAhI, caMDA, bhIti praviSiNI ityaadi| (8) kumbhakarNakI una pAMca vidyAoMke nAma jo use siddhi huI isa prakAra haiM:-sarva hAriNI, ati saMvardhinI, jaMbhinI, vyomagAminI, aura nidraanii| (e) vibhISaNako jo cAra vidyAeM siddha huI unake nAma isa prakAra haiM:-siddArthA, zatrudamanI, vyAghAtA, AMkAzagAminI / (10) ina tInoM bhAiyoMko vidyA siddha honepara mumAlI, mAlyavAn , ratnazravA, kekasI, sUryaraja, rakSaraja Adi rAvaNake pAsa Aye / aura unhoMne rAvaNakI bahuta 2 prazaMsA kii| rAvaNane Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 63 bhI inako bahuta sevA kI / vidyAoMkI siddhise rAvaNakI kIrti bahuta kucha phaila gaI thii| (11) asurasaGgIta nagarake rAnA mayane apanI putrIkA vivAha rAvaNake sAtha karane kA vicAra kara putrIko lekara rAvaNake pAsa AyA / rAvaNa usa samaya candrahAsya khagakI siddhi kara sumeru parvata para caityAlayoMkI vandanA karane gayA thaa| ataeva rAvaNakI bhaginIne rAjA maya, unakI putrI, aura unake maMtriyoMkA Atithya-satkAra kiyaa| (12) phira rAvaNa Akara saboMse milA / caityAlayameM jAkara pUnana kii| pUnanake anantara jaba rAvaNa, maya Adi Akara baiThe taba rAvaNakI dRSTi mayakI putrI mandodarI para par3I / mandodarI bar3I rUpavatI thI / mandodarIko dekhakara rAvaNa mohita huaa| rAvaNako mohita jAna mayane maMdodarIko rAvaNake sanmukha upasthita kara prArthanA kI ki Apa isake pati honA svIkAra kareM / rAvaNane svIkAra kiyA aura usI dina rAvaNase mandodarIkA vivAha huA / (13) mandodarI rAvaNa kI anya rANiyoMkI paTTarAnI huii| eka dina rAbaNa meghavara parvata para krIr3A karane gayA thA vahA~ chaH hajAra rAnakanyAe~ bhI krIr3A kara rahI thiiN| rAvaNa bhI unake sAtha krIr3A karane lgaa| una kanyAoMmeM aura rAvaNameM paraspara anurAga utpanna ho gayA / ataeva una kanyAoMke sAtha rAvaNane gandharva vivAha kiyA / yaha dekha una kanyAoM ke sAtha jo sevaka Aye the unhoMne una kanyAoMke mAtA pitAse jaba yaha nivedana kiyA taba ve bar3e krodhita hue aura apane sAmantoMko rAvaNako pakar3aneke Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| liye bhenA paraMtu rAvaNane unheM mAra bhagAyA taba ve svayaM kaI rAnA mila kara rAvaNapara car3ha kara aaye| yaha dekha una kanyAoMne rAvaNase chipa jAneke liye khaa| taba rAvaNane kahA tuma merA bala nahIM jAnatI / maiM ina sabako mAra bhagAU~gA / yaha kaha vimAna para car3ha aura AkAza mArgameM yuddha kiyA aura mukhya 2 rAjAoMko nAgapAzameM bAMdha liyA / taba una kanyAoMne rAvaNase prArthanA kara apane gurujanoMko chudd'aayaa| unhoMne bhI rAvaNako bar3A balavAn yoddhA samajha apanI 2 kanyAoMke sAtha rAvaNakA vivAha kara diyA / rAvaNa una chaH hajAra striyoMke sAtha svayaMprabhanagara AyA, vahAM usakA bahuta satkAra huaa| (14) kumbhakarNakA vivAha kumbhapurake rAjA mandodarakI putrI tar3itmAlAse huaa| (15) aura vibhISaNakA jyotiprabha nagarake rAjA vizuddhakamalakI putrI rAjI va sarasIse huaa| jaina purANakAroMkA kahanA hai ki kumbhakarNa aura vibhISaNa bar3e dharmAtmA aura sadAcArI the| tathA kumbhakarNako bahuta hI alpa nidrA thii| (16) kumbhakarNa vaizravaNake rAjyameM utpAta macAne lgaa| taba vaizravaNane sumAlIke pAsa dUta bheja kara kahalAyA ki tuma apane pautrauMko anyAyase roko nahIM to tumhAre liye ThIka nahIM hogaa| dutake isa kathana para rAvaNa bar3A krodhita huA aura use mAraneko taiyAra huA parantu vibhISaNake manA karane para usane dutako na mAra sabhAse bAhara nikAla diyaa| vaizravaNase jaba itane yaha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 65 samAcAra kahe taba rAvaNa va vaizravaNakA yuddha guJja nAmaka parvata para huA / usa yuddha meM rAvaNakI jaya huii| rAvaNane yuddha meM bhiMDipAla nAmaka astra vizeSake AghAtase vaizravaNako mUrchita kara diyA thaa| jaba vaizravaNa Arogya huA taba vaha itanA azakta ho gayA thA ki vaha svayaM kahane lagA ki jisa taraha puSpa rahita vRkSa kisI kAmakA nahIM usI prakAra balarahita sAmaMtakA honA nirarthaka hai / para vicAra kara usane dIkSA dhAraNa kI / vaizravaNake pAsa jo puSpaka vimAna thA use rAvaNane prApta kiyaa| isa prakAra apanI prAcIna rAjadhAnI laMkAko hastagata kara phira vidyAdharoMkI dakSiNa zreNI vinaya kii| (17) dakSiNa zreNI vinaya kara jaba rAvaNa lauTa rahA thA taba rAstemeM hariSeNa cakra ke vanavAye hue maMdiroMkI vaMdanA kI aura vahAM ThaharA / dUpare dina eka madonmatta ganarAjako vazameM kiyA jisakA nAma trailokya-maNDala rakkhA / yahIM para eka dRtane vAnara vaMziyoM aura indrake yama nAmaka lokapAlake paraspara yuddha honeke samAcAra kahe tathA vAnara vaMziyoM kI sahAyatArtha prArthanA kii| yaha samAcAra sunate hI rAvaNa vinA kisIko liye vAnaravazI gajA suryarana aura rakSAjakI sahAyatArtha cala diyA yaha dekha senApati aura senA bhI rAvaNake pIche cala dI / yama bar3A balavAn thaa| usane apane rAjyameM eka nakalI naraka banavA rakkhA thaa| jipsameM vaha zatruoM aura aparAdhiyoMko kaida karavA kara duHkha diyA karatA thA / rAvaNane pahile pahila inI narakako dhvaMza kiyaa| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| aura usase sUrya-raja, rakSaraja tathA anya bandI janoM ko chudd'vaayaa| yaha samAcAra sunate hI yama vizAla sainAke sAtha rAvaNase lar3ane AyA / ghanaghora yuddha huaa| aMtameM rAvaNakI jaya huI / yama apane jamAI aura svAmI indra ke pAsa bhAga gyaa| rAvaNane kihikaMdhapura sUryarajako diyA / vAnara vaMziyoMkI yahI purAnI rAjadhAnI tho / nisako indrane chIna kiyA yA / rakSaranako kihikampurakA rAna diyA / yamake dvArA indrane jaba rAvaNake samAcAra sune taba indra rAvaNase lar3aneko udyata huA / parantu maMtriyoMne rAvaNake balakI prazaMsA kara indrako isa yuddhase parAGgamukha kiyA / isa prakAra rAvaNakA prabhAva dina pratidina bar3hatA gyaa| yamako jIta kara rAvaNa aneka rAnAoMke sAtha laMkAmeM Aye / sarva pranA rAvaNake pApta Akara rAvaNakI prazaMsA karane lgii| ___(18) eka dina rAvaNa rAnA pravarakI putrI tandarIse vivAha karaneke liye gayA huA thaa| isa avasarameM rAnA meghavabhakA putra kharadUSaNa Akara rAvaNakI bahina candranakhAko hara le gayA / kharadUSaNa balavAn aura caudaha sahasra vidyAdharoMkA svAmI thaa| ise prabala samajha kumbhakarNa vibhISaNane pIchA nahIM kiyaa| rAvaNa jaba ghara AyA aura yaha samAcAra sunA taba krodhita ho aura vinA kisIko saMga liye kharadUSaNako mArane jAne lgaa| maMdodarIne unheM usa samaya manA kiyA aura kahA ki tumhArI bahina jaba kharadUSaNa hara le gayA aisI avasthAmeM use mAranese candranakhA vidhavA ho jaaygii| ataeva aba kharaduSaNakA pIchA karanA ucita nahIM / yaha sammati rAvaNa mAna gayA / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 67 __(19) ighara vAnara vaMziyoMmeM sUryarajake yahAM bAlI aura . sugrIva nAmaka do putra tathA zrIprabhA nAmaka kanyA utpanna huii| sUryaraja bAlIko rAja dekara muni ho gaye / bAlI bar3A balavAn aura dharmAtmA thaa| ise devazAstra guruke sivAya anyako praNAma na karanekI pratijJA thii| balake kAraNa yaha rAvaNako bhI kucha nahIM samajhatA thaa| isI liye kruddha hokara rAvaNane dUtake dvArA bAlIse kahalAyA ki tuma yAto merI AjJA mAnoM, pramANa karo, aura apanI bahina zrIprabhA mujhe do athavA yuddha kro| bAlIne praNAma karane kI bAtake sivAya anya saba svIkAra kiyaa| parantu rAvaNa ne svIkAra na kara bAlIpara car3hAI kii| bAlI bhI yuddha ke liye udyata huA parantu mantriyoMne use rokaa| usa samaya bAlIne apane ya udgAra nikAle-" maMtrigaNa ! maiM AtmazlAghA nahIM karatA parantu maiM isa rAvaNako aura isakI senAko bAye hAthakI hathelIse cUra kara sakatA huuN| parantu maiM vicAra karatA hUM ki isa kSaNika jIvanake liye maiM nirdaya karma kyoM karU~ ? / mere jina hAthoMne bhagavAn jinendrako praNAma kiyA, bhagavAn jinendrakI pUjA kI, aura dAna kiyA, tathA pRthvIkI rakSA kI, ve hAtha dUsareko praNAma kaise kara sakate haiM ? jo hAthoMko jor3akara dUsaroM ko praNAma karatA hai vaha to kiMkara hai-gulAma hai| usakA jIvana aura aizvarya nirarthaka hai / " yaha kaha kara bAlIne apane choTe bhAI sugrIvako rAjya dekara zrIgaganacaMdra munike dvArA dIkSA lii| aura vikaTa tapa karane lge| sugrIvane rAvaNakI AjJA mAnanA svIkAra kiyA aura apanI bahinakA rAvaNake sAtha vivAha kiyA / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dUsarA bhAga / 1 (20) rAvaNane vidyAdharoMkI sampUrNa suMdara 2 kanyAoMke sAtha vivAha kiyaa| eka dina rAvaNa nityaloka nagarake rAjA nityalokajinakI rANIkA nAma zrIdevI thA - kI putrI ratnAvalI se vivAha kara nava vadhUko sAtha le puSpaka vimAna dvArA ArahA thA / kailAza parvata para Ate hI jina maMdira aura vAlI munike prabhAvase vimAna Age na cala sakA / vAlI muni usa samaya vahAM tapa kara rahe the / rAvaNa vimAna aTakanekA kAraNa apane maMtrI mArIcase pUMchA | maMtrIne kahA anumAna hotA hai ki yahAM koI sAdhu dhyAna kara rahe haiM / ataeva yAto nIce utara kara unakI vaMdanA karo athavA vimAna lauTa kara dUsare mArgase le calo / taba rAvaNa nIce utarA / vAlI muniko dekha kara rAvaNako pUrva zatrutA smaraNa ho AI aura vAlI munirAjakI niMdA karane lagA / tathA vidyAbalase parvatake nIce baiTha parvatako ukhAr3anA cAhA | parvata DagamagAne lagA / usa samaya munirAjane parvata parake jina maMdiroMkI rakSAke vicArase apanI kAya Rddhiko kArya meM pariNata karanA ucita samajha apane paira ke aMguSThako parvata para dhIre se dabAyA / unake aMguSTha dabAne mAtra se jo rAvaNa parvatako ukhAr3a pheMkane kA vicAra kara rahA thA vaha parvatake bhArase davane lagA / A~kheM pa. Ta kara bAhara khAnekI dazA meM huIM, netroMse AMsU girane lage / taba rAvaNakI strI, maMtrI Adine kSamA prArthanA kI jisase munirAja ne apane aMguSThako DhIlA kiyA phira rAvaNane parvatake nIce se nikala kara vAlI munikI stuti aura aparAdhakSamAkI prArthanA kii| usa samaya bhakti ke vaza ho rAvaNane apanI bhujA meM se Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 69 basa nikAla kara usase vINA bajAI / isa ghaTanAke pUrva samaya taka rAvaNa " rAvaNa na kahalA kara dazAnana kahalAtA thA / parantu isa ghaTanAmeM parvatake bhArase jaba use rudana karanA par3A tabase vaha "rAvaNa " khlaayaa| vAlI munine yadyapi jina maMdira kailAza parvata tathA jIvoMkI rakSAke liye kAya Rddhi dvArA rAvaNase kailAza parvatakI rakSA kI thI to bhI yaha kArya muni dharmake viruddha thaa| isaliye apane guruse Apane prAyazcitta liyA aura ghora tapa kara kevala jJAna prApta kiyA / (21) isa samaya rAvaNane jo stuti gAna kiyA thA usase prasanna hokara dharaNendra vahAM AyA aura rAvaNase kahA ki stuti gAnase maiM bahuta prasanna huA I isa liye vara mAMgo / rAvaNane kahA ki jinendra-bhaktise adhika aura koI vastu nahIM jo maiM mA~gU / dharaNedrane kahA ki yaha ApakA kahanA ThIka hai, jinendra-bhaktise hI manuSya bar3e 2 sAMsArika pada aura paramparA mokSa prApta kara sakatA hai, to bhI hamArA tumhArA milana nirarthaka na jAve; isaliye amogha vinayA nAmaka zakti maiM tumheM detA huuN| tuma ise grahaNa kro| rAvaNane dharaNedrake dvArA dI huI zakti grahaNa kI / aura karIba 1 mAsa taka kailAza parvata para rhaa| (22) (ka) kailAzase Akara rAvaNa digavinayake liye 'nikalA / saMpUrNa rAkSasavaMzI aura vAnaravaMzI vidyAdharoMne rAvaNakI AdhInatA svIkAra kii| (kha) phira rAvaNa rathanapurake svAmI indrako vinaya karane calA / pAtAla laMkAmeM jAkara DerA diyaa| vahAMke Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dUmarA bhaag| svAmI svadUraSaNane-jo rAvaNakA bahinoI thA-rAvaNako ratnoMkA argha diyA aura AdhInatA svIkAra kara apanI senA rAvaNakI sevAmeM upasthita kii| kharadUSaNako rAvaNane apane hI samAna senApati banAyA / kharadUSaNakI senAmeM hiDamba, haihiDaMba, vikaTa, strijaTa, haya, mAkoTa, sunaTa, TaMka, kihikandhAdhipati, sugrIva, tripura, malaya, hemapAla, kola, vasundara, Adi aneka rAjA the| rAvaNakI senA eka hajAra akSauhiNIse bhI kucha adhika ho gaI thii| (ga) kharadUSaNa pAtAlalaMkAke candrodara nAmaka vidyAdharake mara jAne para vahAMkA adhikArI bana gayA thaa| aura usakI strI anurAdhAko nikAla diyA thaa| anurAdhA usa samaya garbhiNI thI / ataeva bar3e kaSToMse vaha bana 2 bhaTakatI phirI aura isI prakArakI duHkhamaya sthitimeM usane prasuti kii| usake putra utpanna huA / putrakA nAma virAdhita rakkhA gyaa| jaba yaha bar3A huA taba apane zatru kharadUSaNase badalA lene kA prayatna karane lgaa| parantu isakA koI sahAyaka nahIM thaa| jahAM jAtA vahAM isakA koI sanmAna nahIM krtaa| lAcAra ninendrake maMdiroMkI vaMdanA karanA tathA taTastha hokara AkAza mArgase pRthvIke saMgrAmAdiko dekha kara hI manovinoda karanA isane ucita smjhaa| . (gha) pAtAla laMkAse cala kara rAvaNa viMdhyAcala parvata parase hotA huA narmadAke taTa para AyA / aura vahAM DerA diyA / isake Derese kucha UMcAsa para mAhismatI nagarIkA rAjA sahasrarasmi Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 71 jalayantra ke dvArA jala bAMdha kara apanI rAniyoM sahita krIDA kara rahA thA / prAtaHkAla jaba rAvaNa jinendrakI pUjA karane lagA taba sahasrarasmike jalayaMtroMse baMdhA huA jala chUTa gayA aura jalapravAha bar3e vega se rAvaNake sthAna para AyA / rAvaNane jinendrakI pratimAko mastaka para rakha kara sahasra rammiko pakaDane kI AjJA dI aura Apa phira jinendrakI pUjA karanemeM laga gayA / AjJA pAkara kaI rAjA, senA sahita sahasrarasmiko pakar3ane gaye / pahile ramat senA AkAza mArga se mAyAmayI zastrAstroMke dvArA yuddha karatI thI / parantu devavANIke dvArA devoMne ise anyAya yuddha kahA kyoMki sahasrarasmi bhUmigocarI thA aura bhUmi parase yuddha kara rahA thA / tatra rAvaNakI senA lajjita ho pRthvI para AI; donoMmeM ghora yuddha huA / sahasrarasmikI senA pahile haTI parantu phira sahasrarasmike yuddha ke liye svayaM udyata hone para usane rAvaNakI senAko haTAyA | rAvaNakI senA karIba 1 yojana pIche haTa gaI / yaha saMvAda suna rAvaNa svayaM AyA / aura yuddha kara sahasrara smiko jItA pkdd'aa| usa samaya sandhyA ho gaI thI / rAtri meM sahasrarasmi kaida rahA / sahasrarasmike pitA zatabAhune- jinhoMne muni dIkSA le lI thI - jaba sahasrarasmike kaida honekA vRttAMta sunA taba svayaM rAvaNa ke pAsa Aye / rAvaNane muni zatabAhukI bahuta abhyarthanA kI / zatabAhune sahasrarammiko chor3aneke liye kahA / rAvaNane sahakharasmiko chor3a kara unase kahA ki maiM ApakI sahAyatA se indrako jItUMgA aura phira tumhArA merI patnI maMdodarIkI choTI bahina ke Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 dUsarA bhaag| sAtha vivAha karA duuNgaa| parantu sahasrarasmine kahA ki mujhe aba vairAgya ho gayA hai. isaliye maiM aba ina sAMsArika kAryoMmeM pravRtta nahIM honA cAhatA / yaha kaha kara apane pitA muni zatabAhuse dIkSA lI aura apane mitra ayodhyAke svAmI araNyake pAsa dIkSA grahaNake samAcAra bheje / araNyane bhI sahastrarasmike dIkSA grahaNake samAcAra suna dIkSA lI kyoMki donoM mitroMmeM eka sAtha dIkSA lenekI pratijJA thii| (Ga, yahAMse rAvaNa phira Age uttara dizAkI ora bar3hA / mArgameM sampUrNa rAnAoMko vazameM karatA, calatA thaa| jina maMdira banavAtA thA / jIrNoddhAra karatA thA / hiMsakoMko daNDa detA thA / daridriyoMko dAna detA aura jainiyoMse prema karatA thaa| (ca) mArgameM rAjapura nAmaka nagara milA / vahA~kA rAjA marUta yajJa kara rahA thA / devarSi nArada AkAza mArgase jA rahe the / unhoMne rAjapurameM vizeSa cahala pahala dekhI / nAradakA svabhAva kautUhalI thaa| ve pRthvI para utare / jaba unhoMne dekhA ki rAjA yajJa kara rahA hai aura usameM pazuoMkA havana kara rahA hai taba nAradane rAjAse yajJa na karaneke liye kahA / isa para rAnAne kahA ki hama kucha nahIM samajhate / hamAre yajJAcArya samvartase Apa dhArmika carcA kro| taba nArada aura sambartameM vivAda huA / jaba samvarta nAradako na jIta sakA taba kaI yajJakartA brAhmaNoM ke sAtha nArada para AkramaNa karane lagA / nAradane bhI apane zArIrika aMgoM dvArA unake prahAroMko bacAyA aura svayaM prahAra kiyaa| parantu prahAra karanevAle adhika the isaliye nAradake prANa saMkaTameM A pdd'e| idhara rAvaNakA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 73 dUta rAjapurake rAjAke pAsa AyA thA, usane jaba yaha hAla dekhA. taba vaha daur3A huA rAvaNake pAsa gyaa| aura nAradako yajJakartAoM dvArA duHkha pahuMcAneke samAgara kahe / rAvaNane apane kaI sAmantoMko nAradakI rakSAke liye bhenaa| aura svayaM bhI tena bAhanoM para car3ha kara vahAM pahuMcA / nAradako unase bacAyA aura yajJakartAoMko bahuta pITane lagA / yajJakartA, rAvaNase vinaya anunaya karane lage aura Agese aisA na karanekI pratijJA kI : taba nAradane rAvaNako samajhA kara yajJakartAoMko chur3AyA / rAjApura narezane bhI rAvaNakI stuti kara AdhInatA svIkAra kI aura apanI putrI kanakaprabhAkA rAvaNase vivAha kiyaa| rAvaNa vahAM eka varSa taka rahA / kanakaprabhAse kRtacitrA nAmaka putrIkA janma huaa| (cha) rAvaNako isI bIcameM itanA samaya laga gayA ki kRtacitrA vivAha yogya ho gaI thii| isaliye rAvaNane maMtriyoMse salAha lI ki kRtacitrAkA vivAha kisake sAtha karanA ucita hai / kyoMki indrake sAtha yuddha karanemeM jItanekA kucha nizcaya nahIM ataeva kRtacitrAkA vivAha kara DAlanA ucita hai| taba mathurake nareza harivAhanane apane putra madhuko bulA kara rAvaNako dikhlaayaa| madhu vidvAn , rUpavAna, catura aura vinayI thaa| rAvaNakA bhakta thA / rAvaNane use pasaMda kiyaa| maMtriyoMne bhI usIke liye sammati dI / ataeva rAvaNane kRtacitrAkA vivAha madhuke sAtha kara diyA / madhuko asurendrake dvArA trizUlaratnakI prApti bhI huI thii| kyoMki asurendra aura madhu donoM pUrva Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhAga / janmake mitra the / asureMdra pUrvajanma meM daridrI thA aura madhu rAjA thA / madhuke jIvane daridramitrako dhana dhAnyAdi sAmagrI se pUrNa kara apane samAna banA liyA thA / pUrvajanmakI isa kRpA ke badale meM asureMdrane madhuko trizUlaratna diyA thA / (ja) kRtacitrAkA vivAha kara rAvaNa senA sahita Age bar3hA / aura kailAza parvatake nikaTa pahuMcA / gaMgAke taTapara DerA DAlA / yahAM taka Ane meM rAvaNako 19 varSakA samaya lagA / yahIMse indrase yuddha karanA thA | kyoMki indrakA naladUMvara nAmaka lokapAla isI sthAna ke samIpa udhipurameM rahatA thA / jaba lokapAlane rAvaNakA AnA sunA taba usane indrako dUtoM dvArA patra bhejA / indra pANDuka vanake caityAlayoMkI vaMdanAko jA rahA thA / naladUMvara ke dUta use mArgahI meM mila gaye / indrane uttara diyA ki tuma nagarakI rakSA karo | maiM 1 bahuta zIghra darzana karake lauTatA huuN| taba naladUMvarane nagarake AsapAsa sau yojana U~cA aura tIna yojana caur3A vajrazAla nAmaka koTa banavAyA / isakI burje sarpAkRtikI thiiN| isameM se agnike phuliGge nikalate the / eka yojana meM aise yantra banA diye the jo manuSyoMko jItA hI nigala jAte the / rAvaNa mantriyoM sahita isa yantra racanAko tor3aneke vicAra meM lagA / idhara naladUMvara kI strI rAvaNa para Asakta thI / usane rAvaNake pAsa apanI dUtI bhejI / rAvaNane pahile to dUtIko yaha duSkRtya karaneke liye asvIkAra kiyA / parantu vibhISaNa Adi mantriyoMne kahA ki rAjA chalakapaTa karake bhI apanI kArya siddhi karate haiM / ataeva naladU~varakI strIko yahAM bulA lo | vaha Apa para Asakta hai / ataeva nagaravijayakA mArga - 74 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 75 Apako sambhava hai ki vaha batalA de / rAvaNane yahI upAya kiyaa| aura usakI sakhIse kahA ki tumhArA kahanA hameM svIkAra hai| use yahAM le Ao / upArambhA (nala(varakI strI) rAvaNake pAsa AI aura sambhoga karanekI icchA pragaTa kI / rAvaNane kahA ki merI icchA urlaghipura nagarameM tumhAre sAtha ramanekI hai / ataeva nagarake koTako naSTa karanekA upAya batAo / taba usane AsAla nAmaka vidyA dI / aura nAnAprakArake divyAstra diye, jinake dvArA rAvaNane usa racanAko naSTa kiyaa| naladUMbara rAvaNako nagara jItate dekha yuddhake liye sanmukha huA / donoM orase yuddha huA para vibhISaNane use pakar3a liyA / rAvaNane naladUMbarakI stro upArambhAko bahuta samajhA kara duSkRtyase parAMgamukha kiyA / usakI bAta gupta rakkhI / naladUbara apanI stra kI kuceSTAoMo nahIM jAna sakA / naladUMbarane rAvaNakI AdhInatA svIkAra kii| rAvaNane use chor3a diyaa| yahAM rAvaNake kaTakameM sudarzanacakra-ratna utpanna huaa| (jha) isa taraha naladUMbarako jIta rAvaNa Age bar3hA aura vaitAvya parvatake samIpa DerA DAlA / indrane rAvaNako samIpa Ate dekha pitAse kahA ki maiMne kaI vAra rAvaNako naSTa kara DAlanekA vicAra kiyA parantu Apa manAhI karate rahe, aba zatru prabala ho gayA hai| aba kyA upAya karanA cAhiye ? indra ke pitA sahastrArane kahA ki tuma zIghratA mata karo, maMtriyoMse sammati milA lo| hamArI samajhase rAvaNa prabala hai usase yuddha karanA ucita nhiiN| usase mila lenA hI ThIka hai aura apanI rUpavatI kanyAkA bhI usake sAthaM pANi grahaNa karanA ThIka hai / isa para indrako krodha utpanna Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| huA / usane pitAke vacanakA tiraskAra karate hue kahA ki saMgrAmameM prANa denA ucita hai parantu kisIke Age namra honA ucita nahIM / yadyapi hama donoM vidyAdhara honeke nAte barAbara haiM parantu vidyA, buddhi aura balameM hama rAvaNase adhika haiM / aisA kaha kara AyudhazAlAmeM nA yuddhI taiyArI karane lgaa| rAvaNa aura indrameM ghora yuddha huaa| aMtameM indrako rAvaNane pakaDA / taba indra ke pitAne rAvaNase mila kara indrako chudd'aayaa| isa para indra bahu udAsa huA aura use vairAgya utpanna ho gayA / itanemeM vahAM cAraNa muni Aye / unase indrane dIkSA dhAraNa kI / (Ja) isa prakAra indrako jIta kara rAvaNa caityAlayoMkI vaMdanAke liye gayA / mArga meM anaMtavIrya kevalokI gaMdhakuTI dekha vahAM kevalo bhagavAnke darzanArtha rAvaNa gayA / kumbhakarNa, vibhISaNa Adi bhI sAthameM the| kumbhakarNane dharmakA vizeSa vyAkhyAna sunanekI nijJAmA pragaTa kI / rAvaNAdine upadeza sunA taba dharmaratha munine rAvaNase kucha pratijJA leneke liye kahA / taba rAvaNane yaha pratijJA lI ki jaba taka koI para strI mujhe na cAhegI, maiM usake sAtha saMbhoga nahIM kruuNgaa| kumbhakarNane jinendrakA abhiSeka prati dina karane tathA muniyoMke AhArakA samaya Tala jAne para AhAra karanekI pratijJA lI / vibhISaNa aura hanumAnane zrAvakake vrata dhAraNa kiye| .. ..(23) rAvaNake 18000 rAniyAM thIM / rAvaNa pratinArAyaNa the / aura inakA janma bhagavAn munisuvratanAthako mokSa ho jAneke bAda huA thaa| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 77 pATha 24. nArada ( 1 ) 1 eka bahmaruci nAmaka brAhmaNa thA / usakI strIkA nAma kurmI thA / vaha brAhmaNa tApasI ho gayA / aura vana meM jAkara kanda - phala phalAdise udara nirvAha karatA huA rahane lagA / usakI strI usake sAtha rahatI thI / vahAM use garma rahA / eka samaya kucha muni vahA~ Aye / tApasI brahmaruci apanI strIke sAtha unake pAsa gayA / strIko garbhiNI dekha mukhya munirAjane tApasIse kahA ki bhAI ! jaba tUne saMsArako chor3a vanameM rahanA svIkAra kiyA hai phira kAmAdikA sevana kyoM karatA hai ? munike upadeza se usane munivrata svIkAra kiyA / strIne bhI zrAvakake vrata liye aura vanameM hI rahane lagI / dazaveM mAsa putra prasava kiyA / putra lakSaNoM me dharmAtmA aura puNyAtmA pratIta hotA thA / kurmIne vicAra kiyA ki jIvoMkA iSTAniSTa karmAdhIna hai| mAtAkI goMda meM rahate bhI putra maraNako prApta ho jAyA karate haiM to yadi maiM isa patra ke sAtha bhI rahUM to bhI kucha lAbha nahIM / jo kucha isake bhAgyameM honA hogA vaha hogA yaha vicAra kara putrako vanameM chor3a alokanagara meM Akara indramAlinI nAmaka AryikA se dIkSA lI / idhara usa putrako jrabhbha nAmaka deva uThA kara le gayA / aura usakA lAlana pAlana kara vidyA par3hAI / vaha bar3A vidvAn huA / use yuvA avasthA meM hI AkAzagAminI vidyA siddha huI / aura usane kSullake vrata dhAraNa kiye| parantu usakA svabhAva na to Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| adhika vairAgyamaya thA aura na gRhasthAvasthAkA hI premI thA / mahAzIlavAn thA / kautUhalI thA / kalahapriya thA / gAnekA bahuta baDA zaukIna thaa| isakA rAjA mahArAjAoM para bahuta prabhAva par3atA thaa| puruSa striyoMmeM bahuta ipsakA sanmAna thA / sadA AkAzamArgameM bhramaNa kiyA karatA thA / loga ise devarSi kahakara pukArate the / isakA dUsarA nAma nArada thaa| inakI gaNanA 163 mahA puruSoMmeM hai / ye mokSagAmI haiM / para isa paryAyase naraka gaye haiM kyoMki yaha kalahapriya the / sthAna 2 para inake sambandhameM no varNana AyA hai usase pAThaka inake svabhAvakA paricaya paajaaveNge| pATha 25. hanumAna / (1; vinayAI parvatako dakSiNa zreNI meM Adityapura nAmaka nagara thaa| vahAMke rAjAkA nAma prahlAda thA / unakI rANI ketumatI thI / rAnA prahlAda jainI aura rANI ketumatI nAstika tho| inake putrakA nAma pavanaJjaya thaa| pavanaJjayakA dUsarA nAma vAyukumAra bhI thaa| (2) pavanaJjayake sAtha mahendrapurake rAjA mahendra ne apanI putrI aJjanIkA vivAha karanekA vicAra kiyA / rAjA mahendra kailAza parvata para Aye / prahlAda bhI unheM vahAM A mile| taka rAjA mahendrane apane vicAra pragaTa kiye / rAnA prahlAdane unake kathanako svIkAra kiyA / jyotiSiyoMne tIna dinake bAda hI mAna Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 prAcIna jaina itihAsa | sarovara ke taTa para pavanaMjaya aura aJjanAke vivAhakA muhUrta diyA / (3) pavanaJjaya ne jaba apane vivAhakA samAcAra sunA taba unheM aJjanAko dekhane kI prabala icchA huI / apanI icchA ko unhoMne prahasta nAmaka mitrase pragaTa kI / aJjanA bar3I viduSI, rUpavAn aura citrakalA - pravINa nArI thI / pavanaJjaya aura prahasta vimAnoMdvArA aMjanAko dekhaneke liye gaye ! aMjanA usa samaya apanI dAsiyoM ke sAtha mahalake jharokhoM meM baiThI huI thii| isake rUpako dekhakara pavanaMjaya santuSTa huA / usa samaya dAsI vasaMtatilakAne pavanaMjaya ke sAtha pANigrahaNa honeke kAraNa aMjanAke bhAgyako sarAhA / parantu dUsarI dAsIko pavanaMjayakI prazaMsA acchI nahIM lagI ! usane kahA ki pavanaMjaya ayogya vara hai / yadi vidyutprabhakumArase sambandha hotA to ucita thA / pavanaMjayako dAsIke ina vacanoM se krodha utpanna ho AyA / aura vaha dAsI tathA aMjanAko mAranekA vicAra karane lgaa| parantu prahasta mitrake anurodhase usane apane krodhakA saMvaraNa kiyA aura Dere para Akara apane nagarako jAne ke liye udyata huA taba pitA aura zvasurane bahuta rokA / aMta meM - yaha nizcaya kara ki vivAha karake aMjanA ko chor3a dUgA vahIM Thahara gayA / (4) mAnasarovara para vivAha huA / pavanaJjaya apane nizcayake anusAra aMjanA se sambaMdha nahIM rakhatA thA / aMjanA patikI aprasannatA se sadA dukhI rahatI thii| vaha mahA satI aura prativratA thI / isa duHkhake kAraNa yahAM taka zakti hIna ho gaI thI ki Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| apane patikA citra banAte samaya bhI vaha lekhanIko sthira nahIM rakha sakatI thii| ___(5) kitane hI varSoM ke bAda eka vAra rAvaNane varuNase yuddha ThAna rakkhA thA / aura varuNake putrane khara-dUSaNako pakar3a liyA thaa| isa kAraNa rAvaNane apane kaI AdhIna rAnAoMko sahAyatArtha bulAyA thA / ataH pralhAda jAneko udyata hue / parantu pavanaMjayane pitAse kahA ki mere hote hue Apako jAnA ucita nhiiN| vizeSa anurodhase pitAkI AjJA prApta kara pavanaMjaya rAvaNakI sahAyatArtha cale / usa samaya patike darzanArtha aMjanA dvAra para aaii| isa para pavanaMjaya bahuta kruddha huA / pavanaMnaya senAke sahita cale aura mAnasarovara para DerA DAlA / vahAM cakavIko cakavAke viyo. gase duHkhI dekha unheM aMjanAke duHkhakA bhAna huA aura aba ve aMjanAse milaneke lie vikala hone lge| parantu pitAse vidA ho kara Aye the isase kisa prakAra ghara lauTanA, isa para vicAra karane lge| bhitra prahastase sammati lI / aMtameM bahAnA karake jAnekA nizcaya kiyaa| (6) tadanusAra mudgara nAmaka senApatiko senAkA bhAra kara donoM mitra cetyAlayoMkI vaMdanAke bahAne apane ghara Aye / vahAM aMjanA aura pavanaMjayakA saMyoga huaa| prAtaHka la jaba pavanaMjaya jAne lage taba aMjanAne garbhakI AzaMkA pragaTa kA aura mAtA pitAse apane Aneke samAcAroMko kahaneke liye pavanaMjayame anurodha kiyA ! para pavanaMjaya vaisA karanA ucita na samajha saranA kaMkaNa aura mudrikA aMjanAko de zIghra AnekA vacana de kara cale gye| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 89 .. (7) aMjanAko garma rahA / pabanaMjayako mAtAne aMjanA para vyabhicArakA doSa lagAyA / aura krUra nAmaka karmacArIke sAtha aMjanAko usake pitAke nagarake samIpa vanameM chur3A diyA / (8) aMjanA pitAke yahAM gaI parantu usakI aisI sthiti dekha pitAne bhI durAcAriNI samajha apane nagarase nikalavA dI / dUsare riztedAroMne bhI use Azraya nahIM diyA / taba apanI sakhI vasaMtamAlAke sAtha vanameM calI gaI / (9) vana mahA-bhayaMkara thA / kisI guphAmeM rahanekA vicAra kara donoM eka guphAmeM pahuMcI / usameM eka cAraNa RdvidhArI munike darzana hue| donoMne vaMdanA kara aMjanAke karmoMkA vRttAMta pUchA / munine saba vRttAnta kaha dhIrana baMbAyA aura AkAza mArgase cale gaye / donoM bAlA vahAM rahane lagIM / eka rAtriko vahAM siMha AyA / vasantamAlA sa0 zastra thii| usane aJjanAke rakSakakA kArya kiyA; parantu bhayabhIta donoM thiiN| yaha dekha apanI strIke anurobase usa guphAke rakSaka eka gandharva devane aSTApadakA rUpa dhAraNa kara siMhako bhagAyA aura ina donoMkA bhaya dUra kiyA / (10) usa guphAmeM donoM bAlAe~ munisuvratanAthakI pratimA virAjamAnakara usako bhakti karane lgiiN| usI guphAmeM aJjanAkI prasUti huI / bAlakake janmase a~dherI guphA prakAzita ho gaI / bAlaka bar3A zubha lakSaNavAlA thA / use dekhanese aJjanAko parama santoSa huA / aJjanAke putrakA janma caitra mudI 8 (aSTamI) ko arddharAtrike samaya huaa| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhAga / jAte dekha karane lagI / vimAna nIce 82 saba vRttAnta (11) dUsare dina AkAzamArgase eka vimAna inheM phira bhaya huA | aJjanA bhayake kAraNa rudana eka abalAkI Akrandana dhvani suna vimAnavAloMne utArA / aura usa guphAmeM Akara bar3I namratA se pRchA / ve hanuruddha dvIpa ke svAmI rAjA pratisUrya the jo ki aJjanAke mAmA the / jaba unhoMne apanA vRttAnta pragaTa kiyA taba aJjanAko parama harSa huA / aJjanAkA dukhamaya vRttAnta suna pratisUrya ne unheM apane gharapara calane ke liye kahA / aJjanA aura usakI sakhI donoM pratisUryake vimAnapara ArUr3ha ho calIM / putrako khilA rahI thI ki (12) mArgameM aJjanA apane usake hastase bAlaka chUTa par3A aura nIce jamInapara A girA / saba vilApa karane lage / aJjanA vikala ho gii| phira vimAna nIce utArA gayA / aura bAlakako dekhA to eka parvata para bAlaka par3A huA ha~sa rahA hai / bAlakake AghAtase parvatake khaNDa 2 ho gaye the / kyoMki yaha caramazarIrI thA aura kAmadeva thA / bAlaka 1 kA yaha pratApa dekha saba prasanna hue aura ise bhAvI siddha samajha kara pratisUryane saha-kuTumba tIna pradakSiNA de namaskAra kiyA / vahAMse bAlakako uThA vimAnake dvArA hanurUha dvIpa phuNce| vahAM bahuta utsava kiyA gayA / aura parvata para girane tathA parvata khaNDa karaneke kAraNa bAlakakA nAma zrIzaila rakkhA | aura hanurUha kSetra meM Aneke kAraNa dUsarA nAma hanumAna bhI rakhakhA / isa prakAra hanumAnakA janma huA / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 83 ___(13) idhara hanumAnake pitA pavanaMjayane varuNako jItA aura use rAvaNakI zaraNameM lAye / isa para yuddha samApta hone para jaba pavanaJjaya ghara para Aye taba mAtApitAdikA abhivAdana kiyaa| mitrako aJjanAke mahaloMmeM bhenA / parantu vahAM jaba use na dekhA taba idhara udhara talAza kara donoM mitra rAnA mahendrake yahAM gaye / vahAM bhI jaba na pAI taba vanameM gaye / aura hAthI va vastrAbhUSaNakA tyAga kara viyogI yogIkA rUpa dhAraNa kiyA / aura apanA samAcAra mitrake dvArA pitAke pAsa bhejaa| __(14) pitA, zvasura, mAmA Adi kuTumbI pavanaJjayake pAsa Aye / mAtA pitAne samajhAyA para pavanaM naya na mAne / taba mAmA pratisUryane jaba aJjanAke samAcAra kahe taba unakA citta zAnta huaa| aura sahakuTumba hanurUha dvIpa gaye / vahAMse anya saba cale Aye / pavanaJjaya, hanumAna, aJjanA vahIM rahe / (15) idhara varuNane phira rAvaNake viruddha zira uThAyA / . ataH rAvaNane apane AdhInastha rAjAoMkA smaraNa phira kiyA / taba pratisUrya aura pavanaJjaya, hanumAnako rAjya de yuddha meM jAneko taiyAra hue / parantu hanumAnane vaisA na karane diyA aura svayaM yuddhameM gayA / rAvaNane isakA bahuta satkAra kiyaa| yuddha meM adbhuta vIratA dikhAI / zatruke putroMko bandI kiyaa| yuddha samApta honeke bAda rAvaNane apanI bahina candranakhAkI putrI anaGgakusumAke sAtha hanumAnakA vivAha kiyA / aura karNakuNDalapurakA rAjya diyA / (16) kihakaMpurake rAnA nalakI putrI haramAlatIke sAtha bhI hanumAnakA vivAha huaa| yahAM eka hajAra striyoM ke sAtha Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| hanumAnane vivAha kiyA / yaha bAta dhyAnameM rakhanA cAhiye ki pUrvakAlameM kanyAoMkA vivAha pUrNa yuvAvasthAmeM huA karatA thaa| vartamAna kAlake samAna abodha bAlikAeM nahIM byAhI jAtI thiiN| jahAM 2 vivAhakA prasaGga AyA hai purANakAroMne kanyAoMke yauvanakI prazaMsAmeM bahuta kucha likhA hai| sAthameM pahilekI kanyAeM prAyaH apane patiko svayaM cunatIM thiiN| isake liye yAto svayaMvara kiyA jAtA thA yA citrakA upayoga hotA thaa| rAjA sugrIvakI putrI padmarAgAko jaba kaI rAja-kamAroMke citra dikhalAye gaye taba vaha hanumAnake citrako dekha kara unake sAtha vivAha karaneko svIkRta huI / isI taraha padmarAgAkA citra hanumAnane dekha kara vivAha karanA svIkAra kiyaa| - (17) indrake sAtha yuddha meM bhI hanumAna rAbaNake sAtha the| (18) jaba digvijaya kara rAvaNa lauTa rahA thA taba hanumAnane anaMtavIrya zruta kevalIke pAsase zrAvakake vrata liye / (noTa) hanumAnakA isase AgekA varNana prasaMgAnusAra diyA jaaygaa| pATha 26. rAmacandra-lakSmaNa / ( AThaveM baladeva aura nArAyaNa ) tathA unake sAthI anya prasiddha puruSaH(1) mahArAja dazaratha rAjA araNyake putra ye / jaba rAjA araNyane putra anaMtavIryake sAtha dIkSA lI taba rAjya-bhAra dazara Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcIna jaina itihaas| 85 yako diyA / dazarathane darbhasthalake rAjA kauzalakI putrI kauzalyA aura kamalazaMkula nagarake rAnA subaMdhukI putrI sumitrA aura mahArAna nAmaka rAjAkI putrI suprabhAse vivAha kiyaa| (2) dazaratha bar3e dharmAtmA the / unhoMne apanI mAtAke bana. cAye maMdiroMkA jIrNoddhAra karAyA / dazarathako samyagdarzana ho gayA thA / dazarathane navIna maMdira bhI bahutase banavAye the| (3) eka dina nAradane Akara dazarathase kahA ki rAvaNase kisI nimittajJAnIne kahA hai ki dazaratha aura janakakI saMtAnake dvArA rAvaNakA maraNa hogaa| isa para vibhISaNane Apa donoMko ( dazaratha aura janakako ) mAranekA praNa kiyA hai / isa para ina donoM rAjAoMko nAradane rAjyase nikala jAnekI salAha dI aura maMtriyoMne apane 2 rAjAoMke putale isa prakArake banavAye jo inhIMke rUpa-raMgake the / tathA unameM zArIrika komalatA thI; aura kRtima rakta bhI thaa| una putaloMko mahaloM meM rakha kara yaha prasiddha kara diyA ki mahArAja bImAra haiM / rAvaNake dUta rAjAoMkI bImArIkA vRttAMta le kara vibhiSaNake pAsa Aye / vibhISaNane Akara donoM putaloMkA sira kATa samudrameM DAlA / aura rAvaNake mAre jAneke mayase nizcinta ho gyaa| parantu pIche isa ghora pApakA vicAra kara pazcAttApa kiyA aura Agese aisA kukarma na karanekI pratijJA kii| (4) dazaratha aura janaka ghUmate 2 kautukamaMgala nagara phuNce| vahAMke rAjA zubhamati aura rAnI pRthuzrIkI putrI kaikayIkA svayaMvara ho rahA thA / kaikayI bar3I viduSI kanyA thii| nATyazAstra, yuddhazAstra, saGgItazAstra, SaDdarzana Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| aura vyAkaraNameM nipuNa thii| ye donoM rAjA bhI svayaMvarameM eka ora jAkara khar3e ho gaye / kaikayIne lakSaNoMse dazarathako kisI bar3e kulakA aura pratApI samajha unake galemeM varamAlA ddaalii| isa para anya kaI upasthita rAjakumAra bar3e aprasanna hue| aura yuddha karaneko taiyAra hue| inameM hemaprabha mukhya thA / dazarathane yuddha kiyA / kaikayIne unake rathake sArathIpanekA kArya kiyaa| kaikayIne isa caturatAse sArathIkA kArya kiyA ki eka mAtra dazarathane haz2AroM yoddhAoMko jItA / kaikayIke isa kAryase prasanna ho dazarathane use vara mAMganeke liye kahA / kaikayIne kahA ki Ava. zyakatA par3anepara isa varakA upayoga kruuNgii| dazarathane svIkAra kiyaa| (5) rAvaNadvArA AI huI vipatti dUra hojAnepara dazaratha rAjyameM A gaye / yahA~ rAmacandakA janma kauzalyAke garbhase huaa| garbhake samaya kauzalyAko cAra svapna Aye / pahile svapnameM airAvata hAthI dekhA / dUsare svapnameM kezarIsiMha, tIsare aura cauthemeM kramazaH sUrya aura pUrNa candra dekhe / ina svapnoMke phalake liye rAnI patike pAsa gaI / patine kahA ki ina svapnoMparase vidita hotA hai ki tumhArI kukSise mokSagAmI, paramabalavAn putra utpanna hogA / samacandrake janma samaya bahuta bar3A utsava manAyA gayA / ... (6) sumitrAke garbhase lakSmaNa utpanna hue / inake garbha meM Ate samaya sumitrAne bhI utkRSTa svapna dekhe the| jisa dina dazarathake ghara lakSmaNakA janma huA usI dina rAvaNake ghara azubha Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 87 ghaTanAe~ huii| (7) phira kaikayIse bharata aura supramAse zatrughna utpanna 8) jaba ye cAroM putra bar3e hue taba inheM par3haneke liye gurUko sauMpA / inakA-bANavidyAkA guru ArinAmaka eka brAhmaNa thaa| pATha 27. sItAke pUrvaja, sItAkA janma aura rAmalakSmaNAdikA vivAha / (1) bhagavAn munisuvratanAthake putra rAnAsuvratane bahuta samaya taka rAjya kiyaa| phira apane putra dattako rAjya de kara dIkSA lI aura mokSa gaye / (2) dattakA putra elAvardhana, elAvardhanakA zrIvardhana, zrIvardhanake zrIvRkSa, zrIvRkSake saJjayanta, saJjayantake kuNimA, kuNimAke mahAratha, mahArathake pulomaI Adi aneka rAjAoMke pazcAt mahArAja vAsabaketu hue / ye mithilA nagarIke rAjA the / inakI rANIkA nAma vipulA thA / inase mahArAjA janaka utpanna hue / (3) mahArAna janakako rANIkA nAma videhA thaa| inase pUtra aura putrIkA eka sAtha janma huA / parantu putrako usake pUrva janmakA verI eka deva Akara le gayA / pahile to vaha dveSase mAraneke abhiprAyase le gayA thA parantu pIche isa kArya ko burA samajha apane pAsase AbhUSaNa pahinAkara navanAta bAlakako pRthvI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhAga / 88 para rakha gayA / putraharaNase videhako bahuta kaSTa huA | janakane dazarathakI sahAyatAse bAlakako bahuta DhUMDhAyA parantu nahIM milA / janaka bahuta choTe rAjA the / sambhava hai ki ve kevala mithilA nagarIke hI rAjA hoN| kyoMki unheM choTI 2 bAtoM meM mahArAja dazarathakI sahAyatA lenI par3atI thI / a (4) putrIkA nAma sItA rakkhA gayA / use deva dvArA chor3e hue bAlakako rathanUpurakA rAjA caMdragati nAmaka vidyAdhara le gayA aura use putra samAna rakkhA / nagara meM yaha ghoSaNA kI ki rAnIko gupta garbha thA, usase putra utpanna huA hai / aura bahuta utsava manAyA / (5) sItA parama suMdarI thI / jaba sItA yuvA avasthAmeM AI taba janakane rAmacandra ke sAtha isakA vivAha karanA cAhA / kyoMki mahArAja janaka rAmacaMdra ke guNoMpara usa samaya se bahuta mohita ho gaye the jaba arddha barbaradezake mlecchoMne AryAvarta para AkramaNa kiyA thA / mleccha bar3hate 2 jaba janakakI rAjya sImApara Aye taba janaka aura unake bhrAtA kanakane yuddha kiyA aura mahArAja dazaratha se bhI sahAyatA mAMgI / dazarathane apane putra rAma, lakSmaNako senA sahita bhejA / jisa samaya janaka aura kanaka mlecchoM se yuddha karate 2 mlecchoMke prabala AkramaNake kAraNa pIche haTa rahe the, usI samaya unheM rAmakI sahAyatA milI / rAmacaMdrane ghanaghora yuddha kiyA aura una mlecchoMkA nAza kiyA / unake bhAga samaya mleccha senAmeM kevala daza savAra hI zeSa raha gaye the / mleccha mahA duSTa the, mAMsa bhakSI aura bar3e atyAcArI the, unakA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 89 raGga kAlA aura tAmra varNa thA / dAMta kor3hIke samAna the / gerU Adike raGgase zarIra raGgate the / chAla pahinate the / vRkSoM ke pattakA chatra unapara phiratA thA / jaba ina bhayAnaka puruSoMse rAmacaMdrane janakakI rakSA kI tatra janakane rAmake guNoMpara mugdha ho sItAkA unake sAtha vivAha karanA cAhA / (6) nAradane jaba sunA janaka ki sItAkA rAmake sAtha vivAha karanA cAhatA hai / taba nArada sItAko dekhane gaye / sItA usa samaya apane nivAsa gRhameM kAMca meM muMha dekha rahI thI / nArada sItA ke pIchese Aye / kAMca meM jaTAdhArI, aparicita sAdhuvezadhArI puruSakA pratibimba dekha sItA Darakara vahAMse bhAgI / nArada bhI mahaloM meM sItA ke pIche jAne lage / parantu dvArapAloMne rokA aura pakar3aneko taiyAra hue| nArada AkAza mArga meM cale gaye / (7) aba nAradako bar3A krodha utpanna huA aura ve sItAse IrSA karane lage / unhoMne sItAkA eka citrapaTa taiyAra kiyA / aura use bhAmaNDala (jo ki sItAkA bhAI thA jise deva lejAkara pRthvI para chor3a gayA thA aura candragati vidyAghara ne apanA putra mAnA thA) ko dikhalAyA / yadyapi bhAmaNDala usakA bhAI thA / parantu use yaha vidita nahIM thA / vaha apaneko candragati vidyAgharakA putra mAnatA thA / bhAmaNDala sItA para Azakta huA / jaba yaha samAcAra candragatiko vidita hue to unhoMne capalavega vidyAdharako janakake lAne ko bhejA / usa vidyAdharane ghor3ekA rUpa dhAraNa kara apane Upara janakako biThalA candragatike pAsa AkA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ... dUsarA bhaag| zamArgase ur3A laayaa| candragatine apane putrake lie sItAko mAMgA / janakane kahA ki maiMne rAmacandrako denA svIkAra kiyA hai| isa para bahuta vAdavivAda huaa| aMtameM yaha nizcaya huA ki vidyAdharoMke pAsa jo vajAvarta aura sAgarAvarta nAmaka dhanuSa hai unameM se jo vajrAvarta dhanuSako caTakegA vahI sItAkA pati hogaa| donoM dhanuSa janakake yahAM pahu~cAye gye| (8) janakane svayaMvara kiyA / ikSvAkuvaMzI, nAgavaMzI, somavaMzI, ugravaMzI, harivaMzI, krUravaMzI, rAjAgaNa upasthita hue| janakane kramazaH vajrAvartake pAsa rAnAoMko menA parantu una dhanuSoMkI vikarAlatA dekha saba bhayabhIta hokara vApisa A jAte the / dhanuSameMse vijalIke samAna cAroM orase agnikI jvAlA nikalatI * thI, mAyA racita sarpa phUMkAra karate the| jaba kisI rAjAkA sAhasa nahIM huA taba rAmacaMdrane usa dhanuSako caDhAyA / rAmacaMdrake dekhate hI vaha dhanuSa zAnta ho gayA thaa| usako car3hAte samaya bar3A bhayAnaka zabda huA thaa| aba sItAne rAmake galemeM varamAlA ddaalii| (9) lakSmaNane sAgarAvarta dhanuSa caDhAyA / lakSmaNake kRtya para mohita ho vidyAdharoMne apanI 18 kanyAoMke sAtha lakSmaNakA vivAha kiyaa| (10) rAmakA pratApa aura bala dekha bharata mana hI mana vicArane lage ki hama eka mAtA-pitAke putra aura eka kulake hote hue bhI inake samAna bala aura pratApa mujhameM nahIM hai / sItA adbhuta suMdarI aura paramapuNyAtmA hai ! bharatakI mukhamudrAse Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 91 sItAne bharatakA abhiprAya jAna rAmase kahA ki nAtha ! marata mana hI mana udAsa ho rahA hai / kahIM virakta na ho jAya / ataeva mere kAkA kanakakI putrIkA svayaMvara karake usake dvArA inake gale meM varamAlA DalavA denA ucita hai / sItAkA kathana sabane svIkAra kiyA / tadanusAra kanakane apanI putrI lokasuMdarIkA svayaMvara kiyA / loka suMdarIne bharatake galemeM varamAlA DAlI / phira sItA aura lokasuMdarIkA kramazaH rAma aura bharatake sAtha vivAha huA / (11) jaba inake vivAha samAcAra bhaTamaMDalane sune taba vaha sItAko haraneke liye tatpara huA / mAtA pitAne bahuta samajhAyA para na mAnA aura maMtrIgaNa sahita astra zastroMse susajjita ho sItAko haraneke liye calA / jaba vaha usa sthAna para AyA jahAM deva ise janmate hI uThA kara rakha gayA thA / bhaTamaMDalako jAti smaraNa huA / usane apane pUrbabhava tathA vartamAna bhavake vRttAMta jAna liye / jAtismaraNa hote hI bhaTamaMDala mUrchita ho gayA / maMtrIgaNa caMdragati ke pAsa le Aye / jaba bhaTamaMDala mUrchA - rahita huA taba usane apanA saba vRttAMta pitA se kahA aura bhaginI sItA ke sAtha vivAha karanekI apanI icchAkI niMdA karane lagA / caMdragatine saMsArakI pApamaya tathA bhramapUrNa dazA dekha tapa karanekA nizcaya kiyA / aura sarvamUrti AcAryake pAsa dIkSA lene AyA / usa samaya sarvamUrti muni cAturmAsake kAraNa ayodhyA ke samIpavAle mahendrodaya nAmaka vanameM Aye hue the / caMdragati bhI vahAM AyA / vahIM usane dIkSA grahaNa kI tathA bhaTamaMDalako rAjya diyA aura kahA ki tumhAre pUrva mAtA-pitA tumhAre liye duHkhI hoMge; tuma Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| bhAga unase milo / dazaratha bhI caMdragatike dIkSAgrahaNa utsavameM zAmila hue / rAmacaMdra, lakSmaNa, sItA Adi bhI Aye / mahArAnA janaka bhI Aye / vahIM bhaTamaMDalakA sabase paricaya huA / bhaTamaMDalane pitA janakase apane nagarako calaneke liye kahA / janakake bhAI kanakako rAjya diyA aura bhaTamaMDalake sAtha gaye / bhaTamaMDala eka mAsa taka ayodhyA rahe the ! pATha 28. mahArAja dazarathakA vairAgya, rAma lakSmaNako vnvaas| (1) kucha dinoM bAda rAjA dazaratha phira AcArya sarvabhUtike pAsa vandanArtha gaye / vahAM apane pUrvabhava tathA dharmopadeza suna cittameM vairAgya utpanna huaa| ghara Akara mantrI, sAmanta tathA kuTumbiyoMkA darabAra kara usameM vairAgya grahaNa karanekI icchA pragaTa kii| kucha logoMne manA kiyA parantu nahIM mAnA / pitAkI icchA dekha bharatane bhI vairAgya dhAraNakI kAmanA kii| kaikayIne jaba pati putrako vairAgya lete dekhA taba putrako vairAgyase parAMgamukha karaneke liye rAjasabhAmeM AI aura Adhe siMhAsana para baitthii| rAnA dazarathako vairAgya na lene ke liye smjhaayaa| jaba unhoMne nahIM mAnA taba apanA vara cAhA / rAnAne kahA ki " mAMgo, tumheM kyA cAhiye ?" taba rAnIne kahA ki rAjya mere putrako do / dazarathane svIkAra kiyA / aura rAmacandrako bulAkara kahA ki " beTA ! maiMne terI kaikayI mAtAke kAryase prasanna ho eka Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 93 bAra kahA thA ki jo cAho so mAMgo taba kaikayIne kahA thA ki abhI mujhe AvazyakatA nahIM hai, Apa apanA bacana rakkheM; jabaAvazyakatA hogI taba mAMgUMgI / so Aja jaba usane mujhe aura apane putra bharatako vairAgya lete dekhA taba mohase vihvala ho putrako vairAgya se parAGgamukha honeke liye mujhase vara mA~gA hai, ki maiM bharatako rAjya dR / yadyapi nIti aura nyAyake anusAra tumheM rAjya denA cAhiye parantu apane bacanakI rakSA tathA kaikayIkI rakSA ke liye mujhe aisA karanA par3atA hai / agara na karUM to kaikayI prANa tyAga karegI / tuma suputra ho, AzA hai ki svIkAra: karoge / " rAmacandrane uttara diyA- "pUjyavara ! putrakA dharma yahI hai ki pitAke pAvitryakI rakSA kare / hamAre hote yadi Apake bacana bhaMga hue to hamArA honA na honA samAna hai / Apa merI cintAko chor3o, maiM aba kahIM anyatra jAkara rahUMgA / aisA kaha pitA ke caraNoMmeM namaskAra kara anyatra jAneko tatpara hue | (2) rAmako jAte dekha dazarathako mUrchA aagii| phira mAtA ke pAsa gaye / mAtAne bhI bahuta rokA, sAtha calane kA haTha kiyA, parantu sabako samajhAkara jAneko udyata hue / patiko jAte dekha sItA bhI udyata huii| usane bhI sAsu-vasurase vidA maaNgii| isa ghaTanA se lakSmaNako krodha utpanna huA / aura mana hI mana pitAkI nindA karane lage / parantu phira yaha vicAra kara ki mujhe ina vicAroM se kyA ? pitAjI dIkSA leneko udyata hue haiM aise samaya meM mujhe aise vicAra karanA anucita hai / ataeva zAnta hue aura Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ dUsarA bhaag| rAmacandrake sAtha jAneko udyata hue / jaba ye donoM bhAI sItAke sahita cale, taba mAtApitA, bhAI inake sAtha 2 jAne lge| rAmane mAtApitAko bahuta kucha samajhA kara dhairya baMdhAyA aura lauTA diyaa| nagarake loga hAhAkAra karane lge| rAmacandra ke jAnese sarva jana duHkhI hue / sAmanta, mantrI Adi bar3A pazcAtApa tarane lge| sAmantoMne bheTe dIM parantu rAmane kucha bhI svIkAra nahIM kiyA / rAma lauTAne kI ceSTA karate para koI nahIM mAnatA / antameM nagarake bAhara Akara arhanAtha svAmIke maMdirameM darzanArtha gaye aura vahIM rAtribhara ThaharanA nizcita kiyA / rAtriko phira mAtA yahAM para aaii| antameM sabakoM sote hue chor3a arddharAtrike samaya tInoM janeM uThakara cala diye| (3) parantu kucha logoMkI usa samaya bhI nidrA khula gaI aura ve rAmacaMdrake pIche ho liye / unheM rAmacaMdrane bahuta smjhaayaa| kucha to mAna kara lauTa Aye, kaI sAtha hI meM rahe / jaba pariyAtrA nAmaka vanameM pahuMce taba phira sAthiyoMko samajhAyA usa samaya bhI kucha apane 2 sthAnoMko lauTa gaye aura kaI phira bhI sAthameM raha gaye / isa vanameM eka mahAbhayaGkara athAha nadI thii| usake AsapAsa bhIlAdi jaMgalI manuSya rahA karate the / jaba isa nadIke tIrapara rAmacaMdrAdi pahuMce taba unake sAthI nadIko dekhakara bar3e cintita hue / aura rAmase prArthanA karane lage ki Apa hameM pAra lgaao| parantu rAmane lanakI eka bhI nahIM sunI / rAma lakSmaNa, sItA tInoM nadI pAra karane lge| puNyake pratApase nadIkA jala kamara 2 raha gayA / yaha dekha isa taTapara khar3e hura Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 95 1 sAthI saba Azcarya karane lage aura lauTane lage / vidagva-vijaya, merukrUra, zrInAgadamana, dhIra, zatrudamana Adi rAjAoMne dIkSA lI / kaIekoMne zrAvakoM ke vrata liye / (4) rAmake vana cale ja neke pazcAt dazarathane sarvabhUti munike pAsase dIkSA dhAraNa kI aura tapa karane lage / parantu inheM kabhI 2 putroMkA smaraNa ho AyA karatA thA / antameM saMsAra bhAvanAkA bAra 2 citavana karane se dazarathakA moha chUTA | (5) idhara rAmacandrakI mAtA kauzalyA aura lakSmaNakI mAtA sumitrA putra zokase vihvala rahane lagIM / jaba kaikayIne apanI ina sapatniyoMkI yaha dazA dekhI taba use karuNA utpanna huI / usane putra bharata se kahA ki beTA, yadyapi tumhArI bar3e 2 rAjA sevA karate haiM paraMtu rAma, lakSmaNake vinA rAjyakI zobhA nahIM hai, ve parama guNavAn aura pratApI haiM, unheM zIghra jAkara lAo / maiM bhI unheM lauTA lAneke liye tumhAre pIche AtI hUM / bharata isa AjJAse parama saMtuSTa hue / aura rAmako lauTA lAne ke liye 1000 savAroM tathA kaI rAjAoM sahita rAmake pAsa gaye / chaH dinoM meM rAmacandra ke pAsa pahuMce / kaikayI bhI pahuMca gaI bahuta kucha kahA parantu rAma nahIM lauTe / pratyuta bharatakA apane hAthase vanameM rAjyAbhiSeka bhI kara diyA / bharata Adi lauTa Aye | bharatane ghara Akara dyutimaTTArakakI sAkSIse pratijJA lI ki abakI bAra rAmacandrakA milana hote hI maiM dIkSA dhAraNa karUMgA / tathA zrAvaka ke vrata liye / bharata dharmAtmA the / 1 + Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9.6 dusarA bhAga saMsArakI ora bAlyavasthAse hI unakI ruci kama thI / ve dina meM tInavAra jinendrakA darzanapUjana karate the va dAna dete the / (6) rAma calate 2 tApasiyoMke Azrama meM phuNce| tApasiyoMke Azrama meM striyAM bhI rahA karatI thIM / una logoMne rAmakA bahuta AviSya satkAra kiyA / vahAMse rAmacandra mAlavadezameM Aye / isa samaya ghara chor3e 4 // mAsake anumAna ho gayA thA / mAlavadeza kI sagalA saphalA mUrtiko dekhakara inheM parama santoSa huA parantu isa dezakI sImA meM kucha dUra taka AnAne para bhI jaba inheM bastI nahIM milI taba inheM kucha sandeha huA ki isa paramAnanda dAyinI bhUmimeM manuSyoM kI bastI kyoM nahIM ? Akhira eka vRkSake nIce baiThakara lakSmaNako AjJA dI ki vRkSapara se car3hakara dekho ki kahIM AsapAsa bastI hai yA nahIM | lakSmaNane dekhakara kahA ki nAtha ! samIpameM nagara to bahuta vizAla dikha rahA hai, parantu he ujAr3a / manuSya eka bhI nahIM dikhAI detA / kevala eka daridrI puruSa zIghratA se idhara A rahA hai| rAmane lakSmaNake dvArA usa daridrIko bulavAkara pUchA ki nagara ujAr3a kyoM hai / usane kahA ki ujja - nIke rAjA siMhodarakA sAmanta vajrakarNa yahAM rahatA hai / isa nagarakA nAma dazAMgapura hai | rAjA vajrakarNa bahuta durAcArI thA / parantu eka dina jaina sAdhuke upadezase isane durAcAroMko chor3a pratijJA kI ki meM sivAya jinendrake anyako namaskAra na karUMgA / parantu apane svAmI siMhodara ke bhayase usane yaha cAla calI ki aMgUThI meM eka jina pratimAko namaskAra karatA thA / kisIne yaha rahasya siMhodarase kaha diyA / siMhodarane vajrakarNako bulAyA | parantu Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | mArga hI vajrako siMhodarake kopakA kAraNa mAlUma ho jAnese vaha apane nagarako lauTa aayaa| aura apanI rakSAkA prabandha kara rahane lagA / siMhodarane Akara nagara ghera liyA hai| isaliye yaha nagara ujAr3a dIkha rahA hai / isa ujar3e hue nagarase bartana Adi idhara-udhara par3I huI vastue~ maiM uThAne jA rahA hU~ / rAmacaMdrane usa daridrIko ratnoMkA hAra diyA | aura Apa usa nagara meM pahuMce / nagara ke bAhara candraprabhuke maMdira meM Thahara lakSmaNako bhojanasAmagrI lene bhejA / nagarake bAhara siMhodarakA kaTaka thA / inase siMhodarake dvArapAla Adi burI taraha peza Aye / unheM nIca samajha lakSmaNa nagarakI aura jAne lage / dvAra baMda thA / vajrakarNake sAmanta dvArapara khar3e the aura svayaM vajrakarNa dvArake Upara baiThA huA thA / dvAra-rakSakoMne lakSmaNa se pUchatAcha kii| inakA sundara rUpa aura AkRti dekhakara vajrakarNane sAdara inhe bulAyA aura saba samAcAra pUMchakara bhojanakI prArthanA kii| inhoMne kahA ki hamAre bar3e bhrAtA abhI caMdraprabhu svAmoke maMdira meM Thahare haiM unake vinA hama bhojana nahIM kara sakate / taba vajrakarNane bhojanakI saba sAmagrI banAkara seva - koMke sAtha bhejI / rAmacaMdra, lakSmaNa, aura sItAne bhojana kiyA / bhojana ke pazcAt rAmacaMdrane lakSmaNase kahA ki vajrakarNa sajjana aura dharmAtmA hai / usakI rakSA karanA apanA dharma hai / ataH tuma jAkara siMhodarase yuddha karo / lakSmaNa, rAmacandrakI AjJAnusAra siMhodara ke pAsa bharatake dUta banakara gye| aura kahA ki - "bharata mahArAja ne kahA hai ki tuma vajrakarNase virodha mata rakkho / " siMhodara ne uttara diyA ki bharatako isameM hastakSepa karanekI kyA 97 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| AvazyakatA hai ? vaha hamArA sevaka hai / usake aparAdha para daNDa denA hamArA kAma hai / bharatako isake bIcameM par3anA anucita hai| lakSmaNane kahA ki vajakarNa sajana aura dharmAtmA hai / tumhe usase prIti kara lenA ucita hai / anyathA tumhArA malA nahIM / isa prakAra kucha dera taka kahA sunI honeke pazcAt siMhodarakI AjJAnusAra usake sAmaMta lakSmaNase yuddha karane lge| lakSmaNane sabako parAsta kiyA / phira siMhodara svayaM yuddha karane AyA / usase bhI lakSmaNane yuddha kiyA aura use bA~dha liyA / siMhodarake baMdhate hI usakI senA titara-vitara ho gii| rAnIne Akara lakSmaNase apane pati siMhodarakI bhikSA mAMgI / lakSmaNa sabako rAmake pAsa lAye / siMhodara rAmase prArthanA karane lagA ki kRpayA mujheM chor3a do aura Apa jaisA ucita samajho, mere rAjyakI vyavasthA kara do| rAmacandrane bajrakarNako bulaayaa| vajakarNane Akara siMhodarako chor3anekI rAmase prArthanA kii| rAmane donoMmeM mitratA karavAkara tathA siMhodarakA AdhA rAjya vajrakarNako dilabAkara siMhodarako chor3a diyA / vajrakarNane vighudaGgako senApati banAyA / (7) vajakarNane apanI ATha kanyAoMkA lakSmaNake sAtha vAgdAna kiyA tathA siMhodara Adi rAjAoMne bhI apanI 300 ka yAyoMkA vAgdAna kiyA / lakSmaNane ina kanyAyoMke sAtha vivAha nahIM kiyA yahI uttara diyA ki hama rA sthAna nizcita ho jAne para hama vi. vAha kareMge / ra macandra jahA~ jAte vahA~ hI aise mila jAte ki va ke nivAsI Apako anyatra nahIM jAne dete the / dazaGga naga Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 99 rameM bhI aisA hI huA / taba lAcAra hokara eka dina AdhI rAtake samaya Apa isa nagarase cala diye / aura nalakUbara nagara pahu~ce / (8) vahAke nareza bAlyAkhilla kI putrI kalyANamAlA puruSa veSase rAjya kara rahI thii| jaba usa nagarako eka sarovarI para lakSmaNa pAnI lene gaye taba kalyANamAlA bhI ghUmate ghUmate udhara A nikalI / vaha ina para Asakta ho gaI / lakSmaNa ko bulA kara saba vRttAnta pUchA aura kahA ki yahIM raho / jaba unhoMne kahA ki mere sAtha mere bhrAtA aura bhAbI bhI haiM taba kalyANamAlAne unheM bhI bulAyA aura aura khUba AdarasatkAra kiyA / bhojanake pazcAt kalyANamAlAne jaba apanA strI veSa dhAraNa kiyA taba rAmane kAraNa pUchA ki tumane puruSa veSa kyoM le rakkhA hai ? kalyANamAlAne kahA ki yaha rAjya siMhodarake AdhIna hai / usase yaha sandhi hai ki mere pitAke yahA~ putra hogA to use rAjya milegA anyathA pitAke pazcAt rAjya siMhodara lelegaa| jaba merA janma huA taba pitAne putra utpanna honekI prasiddhI kI / isaliye maiM puruSa veSameM huuN| mere pitAko mleccha loga pakar3a legaye haiN| isa samaya rAjyakArya maiM hI calA rahI hUM / pitAke viyogase mAtA bahuta dukhI haiM / yadi Apa hamArI sahAyatA kareM to bar3I kRpA hogii| yaha kahate 2 kalyANamAlA duHkhake bhAvezase bhUrchita ho gaI / sItAne use godImeM lekara zItopacAra kiyA / mUrchA dUra hone para rAma, lakSmaNane dhairya baMdhAyA / tIna dinoM taka vahAM rahe / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| phira gupta rItise-kyoMki kalyANamAlA unheM Ane nahIM detI thI-cala diye| (9) mekalA nadIko pAra kara vindhyATavImeM phuNce| vahAM mlecchoMse yuddha kara unheM parAsta kiyA / mlecchoMkA adhipati rAmake pAsa Akara apanI kathA kahane lagA / rAmane bAlyAkhilako chor3ane kI AjJA dI aura kahA ki tuma bAlyAkhillake mantrI hokara usakA rAjyakArya saMbhAlo tathA isa pApa-karmase virata ho| usane bAlyAkhillako chor3a diyaa| aura Apa mantrI hokara rahane lgaa| isakA nAma raudrabhUta thA / isake mantrI ho jAnese mlecchoM para bhI bAlyAkhillakI AjJA calane lgii| yaha dekha siMhodara bAlyAkhillase aba Dara kara calane lgaa| jaba bAlyAkhilla apane rAjA maiM pahuMcA taba kalyANamAlAne bahuta utsava manAyA / (10) isa prakAra eka kanyA aura rAjyakA uddhAra kara rAmacaMdra Age cle| aura eka aise manojJa dezameM pahuMce jisake madhyameM tAptI nadI bahatI thii| isa dezake eka nirjana vanameM sItAko bahuta jorase tRSA lagI / vahA~ jala nahIM thA / taba dhairya ba~dhAte hue sItAko aruNa nAmaka grAmameM lAye / yahAM kRSaka-varga rahatA thA / brAhmaNa bhI rahate the| eka brAhmaNakI agnihotrazAlAmeM ye tInoM Thahara gaye / brAhmaNIne inakI bahuta kucha sevA kI aura jala pilAyA / jaba vaha brAhmaNa AyA aura inheM agnihotrazAlAmeM Thahare dekhA taba inase aura brAhmaNIse lar3ane lgaa| lakSmaNako bar3A krodha AyA ! usane brAhmaNako uThA kara ghumAyA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 101 aura auMdhA kara diyA / rAmacandrane kahA ki jina zAsanakI AjJAnusAra brAhmaNa jaina sAdhu Adiko kaSTa denA anucita hai taba brAhmaNako lakSmaNane chodd'aa| (11) phira Apa tInoM vahAMse cala diye / rAstemeM varSA hone lgii| taba Apa eka vaTa vRkSake nIce Thahara gaye / usa vRkSake rakSaka yakSane apane svAmIse kahA ki koI parama pratApI puruSa vRkSake nIce Aye hue haiM / usane Akara dekhA aura inheM balabhadra nArAyaNa jAnakara inake liye vidyAbalase sundara mAyAmayI nagarakI racanA kI / isa yakSakA nAma nUtana thA / (12) rAmacandrake kAraNa isa nagarakA nAma rAmapura prasiddha huA / usa agnihotrI brAhmaNane jisane apanI zAlAse inheM nikAlA thA, Akara jaGgalameM nagara dekhA taba use Azcarya huA / usane saba hAla pUchA / eka strIne uttara diyA ki mahA pratApI rAmacaMdrake kAraNa yaha saba huA hai / ve bar3e dAnI haiM / aura zrAvakoMko bahuta dAna dete haiM / taba usane apanI strIke sahita cAritra zUra nAmaka munike pAsa zrAvakake vrata liye aura phira apane putrako kaMdhe para biThalA rAmake pAsa AyA / maMdiroMke darzana kara naba rAmake mahiloMmeM gayA taba lakSmaNako dekhate hI bhAgA / rAma, lakSmaNane bulA kara use dhairya baMdhAyA aura khUba dAna diyA / sajjana puruSa apane zatru para bhI upakAra vinA kriye nahIM rahate, yahI rAmacaMdra kI isa kathAse zikSA milatI hai / astu, kucha dinoM taka usa nagarameM raha kara rAmacaMdrAdi Age jAneko udyata hue / taba Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dUsarA bhAga usa yakSa rAmacaMdrako hAra, lakSmaNako maNikuNDala, aura sItAko cUr3AmaNi, bheMTameM dI / " (13) vahAM se cala kara rAmacaMdra vijayapura nagara ke samIpa bAlodyAna meM Thahare | yahAMkA rAjA pRthvIdhara thA / rAnIkA nAma indrANI aura putrIkA vanamAlA thA / vanamAlAne lakSmaNake rUpa, guNakI prazaMsA suna rakkhI thI isaliye vaha mana hI mana lakSmaNa para Asakta thI / jaba yaha sunA gayA ki dazarathane dIkSA lI aura lakSmaNa vanako gaye taba usake pitAne indranagara ke yuvarAja bAlamiant vanamAlA denA cAhI / parantu vanamAlA isa sambandhase aprasanna thI / aura usane praNa kara liyA thA ki maiM isa sambandha hone ke * 1 pahile prANa tyAga dUMgI / isane upavAsa karanA zurU kara diyA / eka dina rAtriko vana-krIr3AkI AjJA mAMga vanamAlA apane sevakoM sahita vana meM pahuMcI / jaba usake sevaka so gaye taba Apa prANa dene kI icchAse apane sevakoMko chor3a Age gaI / daivayogase rAma, lakSmaNa yahAM Thahare hue the / lakSmaNane patra - puSpoMkI zayyA para rAmako sulA diyA thA aura Apa jAga rahe the / jaba vanamAlAko dUrase jAte dekhA taba yaha samajhA ki zAyada ise koI kaSTa hogA jabhI yaha strI akelI vanameM AI hai / Apa bhI pIche 2 gaye / jaba vanamAlA kapar3ese phAMsI lagA kara prANa dene ko taiyAra huI taba usane kahA ki he vanake rakSaka devo ! yadi lakSmaNa ghUmate ghUmate yahAM AyeM to kahanA ki vanamAlAne tumhAre viyoga se yahAM prANa tyAga kiye haiM / isa janmameM to saMyoga nahIM huA parantu AgAmImeM tumhAre saMyogakI usakI utkaTa icchA hai / lakSmaNa chu Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAna jaina itihAsa / 103 hue yaha saba dekha suna rahe the / vanamAlAkA kathana samApta hote hI lakSmaNa pragaTa hue aura use apanA paricaya diyA / vanamAlA bar3I prasanna huI / aura donoM rAmake pAsa Aye / idhara vanamAlA ke sevaka bhI DhU~r3hate 2 rAma, lakSmaNake pAsa A pahu~ce / vanamAlAko yahA~ baiThI dekha aura rAmAdikA paricaya pA nagara meM gaye / vahAM apane svAmI se saba vRttAnta kahA / usane bar3I prasannatA se rAmacandra, lakSmaNa aura sItAkA nagara praveza karAyA / (14) yahAM para rAmacaMdra, lakSmaNane sunA ki nandyAvartake rAjA ativIryane bharatako likhA hai ki tuma mere AdhIna hokara raho | isa para zatrughnane ativIryake dUtakA bar3A apamAna kiyA tathA raudrabhUta ( pRthvIdharakA mantrI ) ke sAtha ativIryakI senAmeM dhAr3A DAla kara usake 700 hAthI aura kaI hajAra ghor3e lUTa lAye / isa para donoMkA paraspara yuddha honevAlA hai| ativIryane pRthvIdharako sahAyatArtha bulAneke liye dUta bhejA thA / dUtake dvArA yaha saba samAcAra jAna pRthvIghara ke putrako sAthameM le rAma, lakSmaNa aura sItA nandyAvarta gaye / sItAne kahA ki raghukulakA apamAna karanevAle ativIryako avazya hI daNDa denA ucita hai / rAma, lakSmaNa ne sItAko unakI icchA pUrI honekA AzvAsana de vicAra kiyA ki yuddha karanese to donoM orakI senA nirarthaka mArI jAvegI / ataeva donoMne nRtyakAriNIkA rUpa dhAraNa kiyA aura ativIryakI sabhA meM pahuMce / inake nRtya aura gAyana se ativIrya va usakI sabhA jaba mohita ho gaI taba lakSmaNa ne kahA ki ativIrya ! balavAn bharatase tU kyoM yuddha karatA hai, dekha, mArA jAyagA ! Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dUsarA bhaag| isa prakAra use krodha utpanna karanevAlI jaba bAteM kahIM tagha krodhita ho inheM mAraneko udyata huA / basa, caTa lakSmaNane siMhAsana para car3ha ativIryako bAMdha liyA aura usake sabhAsadoMse kahA ki yAto bharatakI AdhInatA svIkAra karo anyathA tumhArI bhalAI nahIM / taba saba sabhAsadoMne bharatakI jaya bolii| ativIryako bAMdha kara Dere para lAye / aura bharatake AdhIna rahanekA Adeza kiyA / parantu usane saMsArako aptAra jAna dIkSA dhAraNa kii| aura apane putra vijayarathako rAja diyA / rAma, lakSmaNane vijayarathakA abhiSeka kiyaa| vijayarathane apanI bahina parama suMdarI ratnamAlAkA lakSmaNake sAtha vivAha kiyaa|| tathA bharatase bhI jAkara milA / aura unheM bhI apanI dUsarI bahina vijayasuMdarI dii| isa prakAra gupta rItise rAma, lakSmaNa ne bharatakA kaSTa dUra kiyaa| kyoMki bharatase ativIrya balavAn rAjA thA / bharatako apanA uddhAra karanevAlI nRtyakAriNiyoMkA rahasya pragaTa nahIM hone pAyA / vaha inheM koI devI hI samajhate rahe / isa prakAra zAMti ho jAne para bharata gRhasthAvasthAke apane zatru ativIrya munikI vaMdanAko gaye / aura vaMdanA kara ayodhyA lauTa aaye| rAmacaMdra bhI pRthvIdharake rAjyameM lauTa Aye / aura vahAM kucha dinoM taka rahe / lakSmaNane vanamAlAko apane jAneke sambandhameM samajhA bujhA kara dhairya bNdhaayaa| aura phira eka dina chupI rotise tInoM uTha kara cale gaye / (15) aura domAMjali nagarake pAsa vana meM jAkara Thahare / vahA~ lakSmaNane bhojana banAyA / dAkhoMkA rasa taiyAra kiyA / aura Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 105 tInoMne use khAyA / lakSmaNa rAmacandrakI AjJA lekara nagara dekhane gaye / vahAM sunA ki nagarake rAjA zatrudamana apanI putrIkA vivAha usake sAtha karegA jo usake hAthakI zaktikI coTako jhela skegaa| lakSmaNa bar3e balavAn the / aura aisI 2 bAtoMko kucha nahIM samajhate the| ve kAyara nahIM the, jo Apattike bhayase Dara jAte / kintu lakSamaNa vIra the aura ve svayaM ApattiyoMko bulAte the / Apake isI sAhasakA pratApa thA jo jAte the ApattiyoMke agnikuNDameM, parantu vahI Apatti agnikuNDa unake liye sarovara ho jAtA thA jisameM se sukhadAyI ratnoMko ve pAte the| apane isI svabhAvake anusAra Apa rAjasabhAmeM jA pahuMce aura rAjAse kahane lage ki zakti claao| jitapadmA bhI nahIM baiThI thii| vaha inhe dekhakara mohita ho gaI aura zakti laga jAnekI AzaMkAse inheM izArese zaktikI coTa jhelaneke liye manAI karane lgii| inhoMne bhI kahA ki bhaya mata karo / merA kucha nahIM bigar3a sktaa| inakA Agraha dekha zatrudamanane pAMca zaktiyAM claaiiN| inhoMne do zaktiyoMko donoM hAthoMmeM jhelA doko bagaloMmeM aura ekako dAMtoMse dbaayaa| inakI bala-parIkSA kara lene para zatrudamanane jitapadmAke vivAhake liye khaa| parantu inhoMne kahA ki mere jyeSTha-bhrAtA-jo ki samIpa hI haiM-ko AjJAke vinA maiM nahIM kara sakatA / taba saba mila kara rAmacaMdrake samIpa Aye aura unakI bhakti karane lage / yahAM taka ki zatrudamana rAjA to unake sAmane nRtya hI karane lgaa| jitapadmAkA vivAha huA / rAma, lakSmaNAdi kucha dinoM taka yahAM rahe / eka dina lakSmaNane jitapadmAko Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dUsarA bhAga / Ageko cala diye / samajhA bujhA diyA aura tInoM gupta rItise (16) aura vahAM se cala kara vaMzasthala nagara Aye / isa nagara ke pAsa eka vaMzadhara nAmaka parvata thA / rAtri ke samaya usa parvata para ghara aura bhayAnaka zabda huA karate the / ataeva nagaravAsI nagara chor3a kara cala diyA karate the / jaba ye nagara meM Aye taba zAma hone ko thI / nagaravAsI nagara chor3a 2 kara anyatra jA rahe the / rAmane nagaravAsiyoMse jAnekA kAraNa pUMchA / kAraNa jAnane para parama sAhasI rAma, lakSmaNane usI parvata para rAtriko rahanekA vicAra kiyA / sItAne bhAvI bhayakI AzaMkA se rAtri meM parvata para rahane kI manAI kI / parantu vIra bhrAtAoMne nahIM mAnA aura parvata para gaye | vahAM yugala parama tapasvI sAdhuoMke darzana prApta hue / pUjana, vaMdana ke pazcAt sItAne nRtya kiyA / inhIM muniyoM para eka daitya pratidina upasarga kiyA karatA thA / usIkA parvata para bhayA - naka zabda hotA thA / inhoMne apane hI balase usa daityake upasargako naSTa kiyA / upasarga dUra hote hI donoM sAdhu-zreSThoM ko kaivalya-jJAna utpanna huA / aura samava- zaraNakI racanA huI / (17) samavazaraNa meM dezabhUSaNa kulabhUSaNakA pitA jo marakara garur3endra huA thA, AyA / usane jaba yaha sunA ki mere pUrva janmake putroMkA upasarga rAma-lakSmaNane dUra kiyA hai taba vaha bar3A prasanna huA aura inase kahA ki ApakI jo icchA ho so mAMgo | inhoMne uttara diyA ki hameM kisI bAtakI icchA nahIM hai | yadi ApakA Agraha hI hai to yadi hama para koI vipatti kabhI Ave to hamArI sahAyatA karanA / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 107 (18) isa parvata para rAmacandrane bahutase jina mandira banavAye / phira yahAMse Age cale | Apane daNDaka vanameM karanakhA nadIko jAnekA vicAra kiyA / usa samaya usa vana meM bhUmi - gocarI nahIM jA pAte the / parantu Apake sAhasake Age kyA kaThina thA / isI sAhasa ke bala dakSiNa dizAke samudrakI ora jA kara vahAMse daNDaka banameM gaye / aura karanakhA nadIke taTa para pahuMce / sukumArI sItAke kAraNa Apa bahuta dhIre arthAt pratidina kevala eka koza hI calA karate the / vanameM pahu~ca kara Apane bhojana sAmagrI ke liye miTTI aura bAMsake baratana banAye aura unameM phalaphUloM kA AhAra banAyA / vaha muniyoMke AhArakA samaya thA / ataeva Apa muni - AgamanakI pratIkSA karane lage / bhAgyodayase usa vIhar3a vanameM do cAraNa RddhidhArI sAdhu jinake nAma kramazaH sugupti aura gupti the vahIM A pahuMce / ye muni tIna jJAnake ghArI the aura mAsopavAsa karate the / jaba rAma lakSmaNa aura sItA sAdhu dvayako navadhA bhakti pUrvaka AhAra deneko udyata hue usI samaya pAsake vRkSapara baiThe hue gRddha pakSIko jAti smaraNa ( pUrva janmakA jJAna ) huA aura vaha ur3akara muniyoMke caraNoM meM A par3A usake par3ane kA ghora zabda huA tathA usa badala gayA / usakA varNa suvarNa samAna ho gayA / muniyoMne AhAra grahaNa kara usa deza diyA aura zrAvakake vrata diye / tathA rAma, rahane kI AjJA dI / rAmane isa pakSIkA nAma jaTAyU rakkhA pakSIkA varNa bhI aura vaidUryake pakSIko upa lakSmaNake sAtha Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dUsarA bhaag| yahAM para rAmacaMdrane eka ratnamaya ratha banAyA aura tInoM isI para yAtrA karane lge| (19) yahAMse calakara koMcavA nadI pAra kI aura daNDakagirike pAsa Thahare / ina dinoM mukhya AhAra phalAdikakA hI thaa| yahAM para nagara basAnekA vicAra kiyA parantu varSA Rtu samIpa AgaI thii| isaliye varSA Rtuke bAda yaha vicAra kAmameM lAnekA saMkalpa kara yahAM hI rahane lage / eka dina lakSamaNa vanameM krIr3Akara rahe the ki eka adabhuta prakArakI sugandha AI / Apa usapara mugdha hokara nigharase sugandha A rahI thI usI ora cala par3e / kucha dUra Age eka bAMsake bIDeke Upara sUryahAsya khaDga dikhAI diyA / jhapaTa kara Apane use le liyA aura usakI AjamAisa karaneke liye usI bAMsake bIr3e para claayaa| bIr3eke andara kharadUSaNa (rAvaNakA bahinoI) kA putra zambuka usI sUryahAsyakI prAptike artha tapasyA kara rahA thA / ataeva bIr3eke sAtha 2 usakA bhI sira kaTa gayA / ___ (20) zambukakI mAtA pratidina putrako bhojana dene AtI thii| jaba usane apane putrakI yaha dazA dekhI taba use bar3A kaSTa huaa| aura apane putrake zatruko vahIM khonane lagI / usane ina donoM bhAiyoMko jaba dekhA taba apane putrake saMbandhameM kahanekI bajAya ina para Asakta ho gaI / aura apaneko kumArI batalAkara pANigrahaNakI icchA pragaTa kii| parantu catura rAma, lakSmaNa usake jAlameM nahIM Aye / jaba usane apanA jAla ina para calate nahIM dekhA taba pati kharadUSaNake pApta Akara kahane lagI ki rAma, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 109 lakSmaNane putrako mArakara sUryahAsya khaDga ho leliyA tathA mere jAne para mujhase bhI kuceSTAe~ kIM / vasa kharadUSaNane yuddha kI taiyArI kI aura Apa yuddhake liye gayA / tathA rAvaNa ke pAsa bhI sahAyatArtha samAcAra bheje / (21) isase yuddha karaneko rAmacaMdra jAne lage / parantu lakSmaNane kahA ki Apa yahIM para rahe / sItAkI rakSA kreN| maiM jAtA huuN| AvazyakatA par3ane para maiM siMhanAda karUMgA taba Apa re / kSddha karane lage / lakSmaNase kharadUSaNa ke zatru caMdrodayakA putra virAdhita A milaa| udhara rAvaNa kharaduSaNakI sahAyatArtha A rahA thA / mArga meM sItAko dekhakara vaha Asakta ho gayA / taba usane avalokinI vidyAke dvArA - rAma, lakSmaNane paraspara meM jo siMhanAdakA saMketa kiyA thA, use jAnakara siMhanAda kiyA / rAma bhrAtApara zatrukA adhika dabAva sabhajha sItAko puSpa vATikA meM chipA aura jaTAyUko pAsa meM rakha yuddhakSetrameM gaye / rAvaNane maukA pAkara sItAko vimAna meM rakkhA / rAvaNase jaTAyU yuddha karane lagA ! parantu balavAn rAvaNake Age usa pakSIkA bala kahA~ taka cala sakatA thA / rAvaNakI thappar3a se vaha adhamarA ho pRthvIpara A girA / udhara rAma jaba lakSmaNake pAsa pahu~ce, taba lakSmaNane kahA- Apa Aye ? rAmane uttara diyA ki tumane to siMhanAda kiyA thA isase AyA hUM phira lakSmaNane uttara diyA ki maiMne siMhanAda nahIM kiyA / yaha kisIne dhokhA diyA hai / Apa zIghra sthAnapara lauTa jAya maiM bhI zatruko jItakara AtA hU~ / rAma turanta hI lauTa Aye / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dUsarA bhaag| (12) rAma sItAko sthAna para na dekha vihvala ho DhU~Dhane lage / aura jaba sItA nahIM milI taba rAma aura adhika adhIra hue / ve vRkSa, nadI Adise sItAkA patA pUMchate the| itanemeM lakSmaNa bhI kharadUSaNa aura dUSaNako mAra yuddha meM vijaya prAptakara pAtAla laGkAkA rAjya apanI orase virAdhitako de rAmake pAsa Aye / jaba sItA-haraNakA sambAda sunA taba lakSmaNako bhI bahuta duHkha huA / unhoMne usI samaya virAdhitako sItAkA patA lagAnekI AjJA dI / parantu sItAkA patA nahIM lagA / taba virAdhitane kahA ki Apa pAtAla laGkA padhAre vahAMse patA lagAveM / zAyada kharadUSaNakA sAlA rAvaNa tathA usake putra kharadUSaNakA badalA leneke liye yahAM yuddha karaneko Age / ataH pAtAla laMkA hI caleM / taba rAma lakSmaNa pAtAla laMkA gaye / vahAM kharadUSaNake putra sundarane yuddha kiyA / lakSmaNane use bhI jiitaa| taba vaha apanI mAtA sahita rAvaNake pAsa calA gayA / rAma, lakSmaNa pAtAla laMkAmeM rahane lge| (23) sugrIvakI strI sutArA para sAhasagati nAmaka vidyAghara pahilese hI Asakta thaa| parantu sutArAke pitAne use na dekara sugrIvako dI thI / eka dina sugrIva kahIM anyatra gayA huA thA ki maukA pAkara sAhasagatine sugrovakA rUpa dhAraNa kara liyA aura sugrIvake ghara A gayA / idhara asalI sugrIva bhI A gayA / aba donoM meM paraspara jhagar3A calA / eka dUsareko nakalI batAne lge| taba sugrIvakA putra mahaloM para paharA dene lgaa| vaha domese ekako bhI nahIM Ane detA thaa| asalI supIkako Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaam| 111 bar3I cintA huI / vaha hanumAnake pAsa gyaa| hanumAna usako rakSAke liye Aye / parantu jaba donoMko eka samAna dekhA taba yaha samajhakara ki kahIM jhaNDe ke dhokhemeM saccA na mArA jAya; vinA kucha kiye pIche lauTa gaye / sugrIva usa samaya taka rAmake viruddha thA / vaha rAmacaMdrako kAmI samajhatA thaa| isaliye ki kahIM tIsarI Aphata na A jAya, vaha rAmake pAsa nahIM jAtA thA / parantu aMtameM rAmake pAsa jAnA nizcaya kiyaa| virAdhitase mitratA kara rAmase milA / rAma aura sugrIvane paMcoMke sanmukha pratijJA kI ki hama donoM apanI mitratA Ananma nibaaheNge| sugrIva ne yaha bhI praNa liyA ki merI vipatti dUra honAne para maiM sItAkA patA 7 dina meM lagA dUMgA ! rAma sugrIvakI rAjadhAnI kihi kindhA para gye| vahAM unakI AjJAnusAra donoM sugrIvoMmeM paraspara yuddha huaa| asalI sugrIba pahile hAra gyaa| phira rAmacaMdra svayaM sugrIvakI orase nakalI sugrIvase lar3e / gamako dekhate hI nakalI sugrIvake zarIrase batAlI vidyA calI gii| aura asalI sAhasagatikA rUpa nikala AyA / taba usake orakI senA bhI usase bichur3a maI / rAmane use mArA / aura sugrIvane apanA rAjya aura apanI strI pAI / phira apanI teraha kanyAoMkA rAmake sAtha pANigrahaNa kiyA / ina kanyAoMne pahilese hI pratijJA kara lI thI ki hama vidyAdharoMke sAtha vivAha na kreNgii| . (24) sugrIvakI jaba vipatti dUra ho gaI taba usane 7 dinameM sItA DhUMr3hanekI jo pratijJA kI thI use bhUla gayA / lakSmaNa isa bAta para bahuta krodhita huaa| taba sugrIvane apane Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dUmarA bhaag| sevakoMko bhejA aura svayaM bhI gayA / mArgameM ratnajaTI vidyAdharake dvArA sugrIvako sItAkA patA laga gyaa| ratnanaTIko lekara sugrIka rAmake.pAsa AyA / (24) ratnajaTI, bhaTamaNDala (sItAke bhAI )kA sevaka vidyAdhara thaa| jisa samaya rAvaNa sItAkA haraNa kara liye jA rahA thA usa samaya ratnajaTI bhI usI mArgase AtA thA ratnanaTIne jaba sItAkA vilApa sunA taba vaha rAvaNake samIpa AyA aura rAvaNase bahuta kahA-sunI kI / isa para rAvaNane usakI vidyAe~ haraNa kara lI / taba vaha vidyAdharase bhUmigocarI ho nIce girA aura kampU parvata para rahane lgaa| (26) rAma saba vRttAnta pUchakara vicAra karane lage ki Age kyA karanA cAhiye / kaI vidyAdharoMne rAma, lakSmaNako samajhAyA ki rAvaNa mahA balavAn hai| usase yuddha karanA ucita nahIM / aba sItAkI AzA chor3akara hameM apane anya kAryose laganA cAhiye / Apa hamAre svAmI bana kara rho| hama Apake sAtha vidyAdharoMkI sundara 2 kanyAoMkA vivAha kara deMge / ityAdi kaI vAtoMse rAma lakSmaNako samajhAyA / sugrIvake mantrI jAmbUnaMdane kahA ki eka vAra rAvaNane bhagavAn anantavIrya kaivalIke samavazaraNameM apanI mRtyukA kAraNa pUMchA thA, taba use uttara milA thA ki jo koTizilA uThAvegA usIke hAthoMse terI mRtyu hogii| yaha vRttAMta suna pahile rAma lakSmaNa apane sAthiyoM sahita vimAna meM baiTha koTizilAkI yAtrArtha gaye / vahAM koTizilAkI vaMdanA kara lakSmaNane use ghuTanoM taka utthaayaa| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 113 AkAzase devoMne jayadhvani kii| vahAMse Akara balavAn , parama pratApo, zUravIra, rAma, lakSmaNane vidyAdharoMkI eka na mAnI aura nizcaya kiyA ki laMkAke samAcAra leneko hanumAna bheje jAya / hanUmAna bulAye gye| rAmase milakara hanumAnako bahuta prasannatA huii| (27) jaba hanumAna, rAmakI AjJAse sItAke samAcAra lene laGkAko cale taba mArgameM rAjA mahendrase yuddha kiyaa| ye hanumAnake nAnA the| unheM jItakara Age cale / eka dadhimukha nagarake vanameM agni jala rahI thii| usI vanameM do muni ( cAraNa RdvidhArI ) tapa kara rahe the / aura tIna kanyAe~ tapa kara rahI thiiN| hanumAnane samudrase AkAza mArgadvArA jala maMgavAkara varSA karavAI aura agni zAnta kii| phira muniyoMkI bandanA kara kanyAoMse tapakA kAraNa puuNchaa| unhoMne kahA ki hamAre pitA isI vanake samIpavAle nagarake rAnA haiN| kisI munine unase kahA thA ki jo sahapragati vighAgharako mAregA vahI inakA pati hogaa| eka aMgAraka nAmaka rAjA hamapara Asakta thaa| parantu pitAne usake sAtha pANigrahaNa nahIM kiyA / taba hama sAhasagatikA vRttAMta jAnaneke liye manogAminI vidyA siddha karane yahAM AI huI haiN| agni lagane para bhI nizcala vRttise rahaneke kAraNa una kanyAoMko vidyAkI siddhi huI / hanumAna, sAhasagatike mAranevAle rAmakA patA batalA kara laMkAkI ora cala diye| aura kanyAoMkA pitA kanyAoMko lekara rAmake pAsa gayA aura vahAM jAkara unakA vivAha kara diyaa| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| (28) idhara rAvaNake mantriyoMne rAvaNakI yaha dazA dekha nagarako zatruoMse bacAneke liye usake AsapAsa kaI prakArake mAyAmayI yantra banAye / eka bar3A bhArI koTa banAkara dvAra para eka putalI banAI / usake AsapAsa sarpa banAye jo sanmukha AnevAloMko nigala jAveM; phUtkAra kareM aura isa prakArakA viSa chor3eM jisase andhakAra phaila jAve / kahA gayA hai ki yaha vidyA balase banAye gaye the| jaba hanumAna laGkAke samIpa Aye taba ina mantroMke dvArA unake vimAnakI gati rukii| isa para unhoMne bakhtara pahina kara usa putalIke mu~hameM praveza kiyA / aura usakA udara cIra diyA tathA gadA prahArase koTakA patana kiyA / jipta samaya yaha tilisma TUTA bar3I bhArI dhvani huii| tilisnake TUTane hI usa koTakA rakSaka vajramukha, hanumAnase yuddha karaneko udyata huaa| vIra hanumAnane use bhI maaraa| phira usakI kanyA laGkAsundarI hanumAnase yuddha karane lagI / yadyapi vaha yuddha karatI thI parantu mana hI mana hanumAna para Asakta thI / antameM usane apane premake samAcAra eka patrameM likha aura usa patrako bANameM bAMdha hanumAnako mArA / hanumAnane usa patrako par3ha kara yuddha banda kiyaa| phira donoMkA paraspara saMyoga huA / ___(29) apanI senAko laGkAsundarIke pAsa chor3a hanumAnane thor3ese sevakoM sahita laGkAmeM praveza kiyaa| pahile vibhISaNake pAsa gayA aura rAvaNa ko samajhAneke liye kahA; parantu vibhISaNane kahA ki merA kahanA nahIM maantaa| isa samaya sItAko gyAraha dina binA jala, bho nanake ho gaye the / phira hanumAna pramada vanameM Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 115 -gayA; jahAM ki sItAko rAvaNane rakha chor3A thaa| sItAko dUrase dekhate hI usake paramazIlake kAraNa hanumAnake hRdaya meM bar3I bhakti utpanna huI / usa samaya hanumAna apanA rUpa badala kara sItAke pAsa gaye aura rAmacaMdrakI mudrikA sItAke pAsa DAlI / sItA use dekha paramaprasanna huI / use prasanna hote dekha rAvaNane sItAke samIpa jo dUtiyAM rakkhI thIM ve daur3I huI rAvaNake pAsa gaI aura lagIM ki Aja sItA prasannadila ho rahI hai / isapara rAvaNa bhI - bahuta prasanna huA aura usane mandodarI Adi apanI rAniyoM ko Ararat rare prasanna karaneke liye bhejA / unane Akara rAvakI prazaMsA kI aura usapara Asakta honeke liye kahA / isapara hanumAna bahuta krodhita huA / aura inheM khUba phaTakArA / mandodarIse kahA ki tU zIlavAn hokara apane patiko kumArgase to nahIM rokatI, ulaTI eka pativratAkA zIlabhaGga karanA cAhatI hai / taba mandodarIne rAvaNakI bahuta prazaMsAkara rAma lakSmaNakI nindA kI / isapara krodhita ho sotAne kahA ki mAlUma hotA hai ki rAvaNakA patana zItra honevAlA hai / sItAke mukha se yaha nikalate hI rAvaNa-. kI rAniyAM sItAko mArane daudd'iiN| hanumAnane bacAyA / taba ve rAvaNa ke pAsa calIM gaIM / hanumAnane sotAse bhojana kI prArthanA kI / sItAne pratijJA bhI yahI kara rakkhI thI ki jabataka rAmake samAcAra nahIM AveMge, tabataka maiM bhojana nahIM karU~gI ! aba hanumAnakI prArthanApara sItAne bhojana karanA svIkAra kiyA vAsIko bhojana banAne kI AjJA dekara hanumAna vibhISaNa ke 1 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dUsarA bhAga / yahAM bhojana karane cale gaye phira vahAMse Akara sItAse kahA ki Apa mere kandhe para baiTho, maiM Apako rAmake pAsa le calUMgA / (30) sItAne kahA ki binA patikI AjJAke maiM yahAM se nahIM jA sakatI aura tuma zIghra jAo / sItAne apanI cUDAmaNI hanumAnako dI / idhara rAvaNake pAsa jAkara mandodarIne hanumAnake samAcAra kahe aura kahA ki usane hamArA apamAna kiyA hai / taba rAvaNa ne hanumAna ke pakar3aneko senA bhejI / vaha senA sa-zastra thI, parantu hanumAna ke pAsa koI zastra nahIM thA / taumI hAthase,. pairase, kandhe se, mukkoM se, pattharoMse jhAr3oMko ukhAr3akara unase senA - ko tittara vittarakara diyA / bar3e 2 makAna dharAzAyI kara DAle / bajArako raNakSetra banA diyA / yaha hAlata dekha meghanAda iMdrajIta hanumAna se yuddha karane Aye / bar3I kaThinatAse hanumAna nAgapAza meM bAMdhe gaye / baMdha jAne para rAvaNake pAsa lAye gaye / usa samaya rAvaNake pAsa hanumAna ke viruddha loga prArthanA kara rahe the / hanumAnake Ane para rAvaNane hanumAna se bahuta kuvacana kahe / parantu dhIravIra nirbhaya hanumAna ne bhI usakA pratyuttara diyA / isa para krodhita ho rAvaNane AjJA dI ki ise bAMdha kara zahara meM ghumAo / jagaha 2 isakI nindA karo / lar3akoMse dhUla ddlvaao| kuttoMko bhu~kAo / sevakoMne isI prakAra karanA prArambha kiyA / parantu balavAn hanumAna bandhana tor3a AkAzameM ur3a gayA / aura phira utpAta karanA prArambha kiye / rAvaNake kaI mahala dharAzAyI kara DAle / laGkAkA koTa naSTa bhraSTa kara diyA / aura phira apanI senA meM Akara vahAM kiSkindhApura AyA / sugrIva, rAma aura lakSmaNase laGkAke sampUrNa Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 117 samAcAra kahe / sItAkA cUr3AmaNi rAmako diyA / laGkAke samAcAroMse duHkhI aura krodhita hokara rAma lakSmaNa yuddha karaneke liye laGkAkI ora cle| ___(31) Apake sAtha aneka vidyAdhara bhI apanI 2 senAke sAtha cale / sItAke bhAI bhAmaNDalako bhI bulAyA thA, vaha bhI calA / rAmakI senAkA senApati bhUtanAda nAmaka vidyAdhara banAyA gyaa| rAmakI ora do hajAra akSauhiNI senA thii| (32) usa samaya senAke nau bheda hote the| ve isa prakAra haiM: 1 patti, 2 senA, 3 senAmukha, 4 gulma, 5 vAhinI, 6 pratanA, 7 camU , 8 anIkinI aura 9 akSauhiNI / ina bhedoMkI saMkhyAkA pramANa isa prakAra hai: 1 patti:-jisameM eka ratha, eka hAthI, pA~ca piyAde, aura tIna ghor3e hoM use 'patti' kahate the / 2 senA:-jisameM tIna ratha, tIna hAthI, pandraha piyAde, aura nau ghor3e hoM, use 'senA' kahate the / 3 senAmukhaH-jisameM nau ratha, nau hAthI, paiMtAlIsa piyAde aura sattAIsa ghor3e hoM, use 'senAmukha' kahate the| 4 gulmaH-sattAIsa ratha, sattAIsa hAthI, eka sau paiMtIsa piyAde aura ikyAsI ghor3evAlI senA "gulma' kahalAtI thii| 5 vAhinI:-ikyAsI ratha, ikyAsI hAthI, cArasau pA~ca piyAde aura do sau tiratAlIsa azvavAlI senA 'vAhinI' kahalAtI thii| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dusarA bhAga / 6 pratanAH - jisameM do sau tiratAlIsa ratha, itane hI hAthI. bAraha se pandraha piyAde, aura sAtasau untIsa ghor3e hote the, use 'pratanA' kahate the / 7 camUH - sAtasau untIsa ratha, sAtasau untIsa hAthI, chattIsasau paiMtAlIsa piyAde aura ikavIsa sau sattAsI ghor3evAlI senA 'camU' kahalAtI thI / 8 anIkinI : - ikavIsa sau sattAsI ratha, itane hI hAthI, daza hajAra nausau paiMtIsa piyAde, aura chaH hajAra pA~casau ikasaTha ghor3evAlI senA 'anIkinI' kahalAtI thI / 9 akSauhiNIH- daza anIkinIkI eka akSauhiNI hotI hai| usakI saMkhyA isa prakAra hai: - ikvIsa hajAra AThasau sattara ratha, itane hI hAthI, eka lAkha nau hajAra tInasau pacAsa piyAde, aura paiMsaTha hajAra chaH sau daza ghor3e eka 'akSauhiNI' senA meM hote the / (33) isa prakAra kI do hajAra senA rAmakI ora thI / isameM eka hajAra to bhAmaNDala hI kI thI, zeSa bhinna 2 vidyAdharoMkI thI / kiSkindhApurase calakara belandhApurameM Dere DAle / yahA~ nalase belandhApurake rAjA samudrase yuddha huA / samudra hArA; nala samudrako bA~dhakara rAmake samIpa lAyA / rAmane samudrako chor3a use rAjya de diyA / isa dayAse prasanna ho samudrane apanI satyazrI, kamalA, guNamAlI, ratnacUr3A nAmaka kanyAeM lakSmaNako diiN| yahA~ eka.. rAtri rahakara suvela parvata para gaye / yahA~ kesavela nagara ke rAjAko jiitaa| phira Age bar3he aura laGkAke samIpavAle haMsadvIpameM Dere DAle ! . Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 119 (34) rAvaNane rAmako samIpa Ate dekha apanI senA taiyAra kI / bar3e 2 yoddhA, rAjA, mahArAjA rAvaNakI senAmeM Akara mile / isa samaya phira vibhISaNane rAvaNako smjhaayaa| isa para rAvaNa ke putra indrajItane vibhISaNase kahA ki tuma kAyara ho / taba vibhISaNane khUba phttkaaraa| isa para rAvaNa, vibhISaNa se yuddha karaneko udyata ho gayA / vibhISaNa bhI eka makAnakA stambha ukhAr3a kara yuddhako udyata huA / para mantriyoMke samajhAnese yuddha to nahIM huA kintu rAvaNane vibhISaNako nagarase nikala jAnekI AjJA dii| vibhISaNa, rAmakI senAmeM jAkara mila gayA / vibhISaNa ke sAtha 30 akSauhiNI dala thA / (35) rAvaNakI senAmeM r3hAI karor3a rAkSasavaMzI kumAra the / jisa samaya rAvaNa kI senA rAmakI senAse yuddha karaneko calI aura yoddhA gaNa apane gRha se nikalane lage taba kisI yoddhAko usakI strIne apane hAthoMse vastra pahinAye, kisIne apane patiko zastrAstroM se sajAyA / prAyaH saba striyAM apane vIra patiyoMse kahane lagIM ki yuddha meM zatruoMko jItakara AnA / bhAgakara mata AnA ! tujhAre ghAvoM sahita zarIrako dekha kara hameM prasannatA hogI ! ahA ! kaisI vIratAkA samaya thA / kahA~ AjakA bhArata ! jisameM kAyaratA aura nirbalatAkA sAmrAjya chA rahA hai / yuddha ke nAmase loga jaGgaloM meM chipate haiM / striyAM mAthA dhunatI haiM / he bhAratabhUmi ! hamAre ve vIratAmaya, sAhasamaya, dhairyamaya dina phira kaba phireMge ? (36) jaba rAvaNakI senA calI taba mArga meM bahuta apazakuna parantu rAvaNane usakI kucha parvAha na kI / aura yuddha - kSetra meM 1 1 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dUsarA bhAga / 1 pahu~ca kara donoM senAoMkI khUba muThamer3a huii| kabhI rAvaNakI aura kabhI rAmacandrakI senA dabane lagI / donoM orake vIra ghanaghora yuddha karane lage / jaba rAvaNakI senA dabatI taba vaha svayaM udyata hotA parantu kabhI kumbhakaraNa aura kabhI indranIta use roka dete aura svayaM lar3ate / kabhI rAvaNake pakSa ke yoddhA rAma pakSa ke yoddhAoMko bA~dha lete, kabhI rAma pakSake apane yoddhAoM ko chur3A kara rAvaNake yoddhAoMko bA~dha lete / dina bhara yuddha hotA aura sUryAsta hote hI yuddha banda ho jAyA karatA thA / usa samayakI yahI paddhati thI / isa yuddha meM kisI 2 yoddhA ke ratha meM siMha bhI jote gaye the / (37) dezabhUSaNa, kulabhUSaNa ke samavazaraNa meM jima garur3endrane samaya par3ane para sahAyatAkA bacana diyA thA, rAmane usa garur3andrakA smaraNa kiyA / usane apane eka adhInastha devake dvArA, jalabANa, agnibANa, aura pavanabANa bhena vidyatcakra nAmaka gar3hA lakSmaNake liye aura hala - mUmala rAmake liye bheje / (38) rAvaNakI senA ke yoddhAoMke nAma isa prakAra haiMmArIcasiMha, jaghanya, svambhU, zambhU, vajrAkSa, vajrabhUti, nakramakara, vajraghoSa, ugranAda, sundAnakumbha, kumbha, sandhyAkSa, vibhramakrUra, mAlyavAn, jambU, zikhIvIra, Urddhaka, vajjodara, zakraprabha, kRtAMta, vigodhara, mahAmaNI, asaNIghoSa, candra, candranakha, mRtyubhISaNa, dhUmrAkSa, mudita, vidyutazrI, mahAmArIca, kanakakrodhanu, kSobhaNadrandha, uddAma, DiNDI, DiNDama, DiNDava, pracaNDa, Damara, caNDa, kuNDa, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 121 hAlAhala, vidyAkauzika, vidyAvikhyAka, sarpabAha, mahAdyuti, zaMkha, prazaMkha, rAnamitra, aJjanaprabha, puSpa krUra, mahArakta, ghaTAzra, puSpakhecara anaGgakusuma, kAmavarta, smarAyaNa, kAmAgni, kAmarAzi, kanakaprabha, zazimukha, saumyavakra, mahAkAma, hema gaura, kadamba, viTapa, bhImanAda, bhayAnAda, zAdUlasiMha, balAGga, vighuda Gga, lhAdana, capala, cAla, caJcala, hasta, prahasta / (39) rAmakI senAke yoddhAoMke nAma isa prakAra haiM:nayamitra, candraprabha. ratiMbaIna, kumudAvarta, mahendra, bhabhramaNDala, anudhara, dRr3haratha, protikaNTha, mahAbala, samunnatabala, sarvajyoti, sarvapriya bala, savasA, sarva, zaramabhaTa, AbhraSTi, niviSTha, santrAsa, vighna, sUdana, nATa, vakhara, kaloTa, pAlana, maNDala, saGgrAma, capala, prastAra, himavAn , gaGgapriya, lava, dupreSTa, pUrNacandra, vidhisAgara, ghoSa, priyavigraha, skandha, candana, pAdapa, candrakiraNa, pratidhAna, mahAbhaikha, kIrtana, duSTasiMha, kuSTasamAdhi, bahula, hala, indrAyudha, gatatrAsa, saGkaTapahAra, vidyutkarNa, balazIla, suyajJa, racanadhana, sammeda, vicala, sAla. kAla, kSatravara, aGgana, vikAla, lAla, kakAlo, maGga, bhaGgobhiH, uracita, utaraMga, tilaka, kIla, muSeNa, cAla, karana, valI, bhImarava, dharma, manohara, mukha, sukha, kamanasAra, ratnanaTI, zivabhUSaNa, dUSaNakAla, vighaTa, virAdhita, manUraNa, raNa'nikSema, velA, AkSeyI, mahAdhara, nakSatra, lubdha, saMgrAma, vinaya, jaya, nakSatrabhAla, kSoda, ativijaya, vidyudvAha, marudvAha, sthANu, meghavAhana, raviyANa, pracaNDAli, yuddhAvarta, vasanta, kAnta, kaumudi Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dusarA bhaag| nandana, mUri, kolAhala, heDa, bhAvita, sAdhu, vatsala, arddhacandra, jina, premasAgara, sAgara, uraGga, manojJa, jinapati, nala, nIla aadi| (10) aba rAma, lakSmaNane svayaM yuddha karanA prArambha kiyaa| ghanaghora yuddha huA / rAma, lakSmaNakI senAne kumbhakaraNa, indranIta meghanAdako bAMdha liyA / rAvaNane lakSmaNapara zaktikA prahAra kiyaa| zakti laganese aceta hokara gira gaye / rAmane rAvaNase usa dina yuddha banda karaneko kahA / yuddha banda ho gayA / lakSmaNakA upacAra hone lagA / rAma bahuta zokAkula hue| kisIko AzA nahIM rhii| rAvaNa, lakSmaNakI yaha dazA dekha bar3A harSita huaa| parantu apane bhAIyoM va putroMko zatruke hAthameM gaye jAna dukhI bhI huaa| rukSmaNake AsapAsa cAroM ora sAta 2 pahare biThalAye aura lakSmaNako zakti dUra karaneke vicAra kiye jAne lge| itane meM eka yuvaka aayaa| bhAmaNDalane use jAnese roka diyA / parantu jaba usane lakSmaNakI rakSAkA upAya batalAnekA AzvAsana diyA taba bhAmaNDala use rAmake pAsa le gaye / rAmake darzanakara usane kahA ki eka vAra mujhe bhI zakti lagI thI, taba ayodhyAke. svAmI bharatane mujhapara droNamegha rAnAkI putrI vizalyAke snAnakA jala sIMcA thA usase maiM zakti rahita huA thA / ekavAra ayodhyAmeM kaI prakArakI bimAriyAM deva dvArA phailAI gaI thiiN| kyoMki eka vyApArI apane bhaiMsepara bhati mAra lAda kara ayodhyAko AyA thA aura vaha bhaisA ati bhArake kAraNa ghAyala hokara marAthA marakara vaha bAyukumAra nAtikA deva huaa| usane apane pUrva bhavakA smaraNakara ayodhyA vAsiyoMse kupita ho ayodhyAmeM bImAriyAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 123 phailAI / taba bharatane droNamukha rAjA ko bulAyA aura upAya pUchA / usane apanI putrI vizalyAke snAna jalase ayodhyAke roga dUra kiye aura usI jalase mahArAja bharatane merI zakti dUra kI / so Apa vizalyAke snAnakA jala zIghra maMgAve / taba zIghragAmI vimAnapara car3hakara bhAmaNDala, hanumAna, aGgada ayodhyAko gaye aura bharatase saba hAla kahA / apane bhAiyoMpara vipatti AI huI dekha bharata yuddhArtha udyata hue; para hanumAna Adike samajhAnepara ruke / aura apanI mAtAke sahita droNamukhake pAsa gaye / aura vizalyAko laGkA bhejanekI prArthanA kI / hanumAna Adi vizalyAko laGkA le gaye / jyoM 2 vizalyA, lakSmaNake samIpa pahu~catI thI tyoM 2 lakSmaNakA svAsthya ThIka hotA jAtA thA / jaba vaha samIpa pahuMca gaI taba vaha zakti rUpiNI devI lakSmaNake zarIrase nikala kara bhAgane lgii| hanumAnane use pakar3a liyaa| usane kahA isameM merA aparAdha nahIM; hameM jo siddha karatA hai usIke zatrukA maiM saMhAra karatI huuN| rAvaNako asuredrane mujhe dI thI so usakI AjJAnusAra maiMne kiyA / taba tattvavettA hanumAna ne use chor3a diyA vizalyAke jalase zatrupakSake yoDAoMko bhI rAmane lAbha phuNcaayaa| phira lakSmaNakA vizalyAke sAtha vivAha huA / jaba yaha samAcAra rAvaNa va usake maMtriyoMne sune to rAvaNako kucha bhI cintA nahIM huI; para mantrIloga ciMtA karane lage aura saMdhike liye Agraha karane lage / rAmake pAsa dUta bhejA gyaa| dUtake dvArA kahalAyA gayA ki yadi rAvaNakA saba rAjya aura laGkAke do bhAga lekara sItAko aura rAvaNake pakar3e hue kuTumbiyoMko rAma denA svIkAra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| kareM to rAvaNa sandhi karaneko taiyAra hai / parantu rAmane yaha nahIM mAnA aura usa dUtako rAjasamAse nikAla diyaa| unhoMne kahA ki hameM rAjyase kyA prayo nana ? hameM sotA cAhiye / (41) rAvaNa Ageke yuddha ke liye vicAra karane lgaa| aSTAnhikAke dina honeke kAraNa yuddha banda thA ! rAvaNane baharU. piNI vidyA siddha karanA prArambha kiyA / apane mahala meM jo zAntinAthakA mandira thA use khUba snaayaa| nityapUjanakA bhAra mandodarIko diyA aura nIce likhI ghoSaNA karAnekI AjJA mandodarIko dekara Apa vidyA siddha karane baiThAH "saba loga dayAmeM tatpara raheM; yama-niyamake dhAraka baneM; sampUrNa vyApAroMko chor3a kara jinendra pUnA kareM; arthI logoMko manavAMchita dhana diyA jAya; ahaGkAra chor3a diyA jAya; garva na kiyA jAya; upadraviyoMke upadrava karanepara use zAMti pUrvaka sahana kiyA jAya / merA niyama pUrNa hone taka jo ina AjJAoMko bhaMga karegA vaha daNDakA pAtra hogaa| " isa prakArakI rAjyameM ghoSaNA karavAkara rAvaNa jaba vidyA siddha karane baiTha gayA taba kaI ekone rAmako kahA ki yaha suavasara hai / sahajameM laGkA para kabjA kara liyA jA sakatA hai / parantu vIra rAmane kahA aisA karanA anyAya karanA hai| ata eva unhoMne use asvIkAra kiyaa| taba lakSmaNakI sammatise kucha logoMne laGkAmeM upadrava macAyA / una upadraviyoMko yakSezvaroMne bhagAyA aura rAma lakSmaNako ulAhanA diyA / lakSmaNane kahA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 125 ki rAvaNane hamArA aparAdha kiyA hai use hama vidyA siddha karane denA nahIM cAhate / taba unhoMne kahA ki ApakA dveSa rAvaNase hai, nagaravAsiyoMse nahIM ataeva rAvaNako satAo, nagara nivAsiyoMko nahIM / lakSmaNane yaha svIkAra kiyaa| phira rAmapakSake kucha kucha puruSa rAvaNake mahaloMmeM rAvaNako krodha utpanna karaneke liye gaye tAki use vidyA-siddhi na ho sake / sugrIva kA putra aGgada kaI puruSoM ke sAtha rAvaNake mahaloMmeM gayA / rAvaNake mahala ratnoMse susajjita the / sphaTikakI chateM thiiN| unake citrAdikoMko dekha kara inheM sAkSAt sanIva prANiyoMkA bhrama hotA thaa| bar3I kaThinatAse zAntinAthake mandirameM pahuMce / vahAM bhagavAnkI stuti kara rAvaNako dhyAnase DigAnekA prayatna karane lage / usakI mAlA chur3Ate, usake kapar3e utArate, usakI striyoMko pakar3a lAte, unheM becane ke liye apane subhaToMko Adeza karate, do striyoMkI coTiyAM parasparameM bAMdha dete; Adi kaI prakArakI ceSTAeM kii| bhagavAnke mandira meM bhI sugrIvake putra aura rAmapakSake yoddhAoMne isa prakAra atyAcAra kara apanA nAma sadAke liye kalaMkita kiyA hai / astu, parantu rAvaNa ina vinnoMse nahIM DigA / taba bahurUpiNI vidyA siddha huI / parantu siddha hote samaya vidyAne yaha kaha diyA ki maiM cakravartI aura nArAyaNakA kucha nahIM kara sakU~gI / jaba rAvaNa dhyAnase uThA taba rAniyoMne aGgadakI zikAyata kI / rAvaNane samajhA bujhA kara sabako zAnta kiyA / phira rAvaNa, vimAnameM car3ha kara sItAke pAsa gayA / aura use samajhA kara kahA ki rAmakA yuddha meM zIghra hI nipAta hogaa| ataeva Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dUsarA bhAga sunI / aura kahA ki 1 mujhase prema kara / parantu sItAne eka na yadi tere hAthase rAmakA maraNa ho to anta samaya unase merA sandeza isa prakAra kahanA ki :- "sItA, tumhAre viyoga se bahuta duHkhI hai / tumhAre darzanoMkI abhilASAse usake prANa Tika rahe haiM / " isa prakAra sandeza kaha kara sItA mUrchita ho gaI / usa dazAko dekha kara rAvaNakA hRdaya pighalA aura vaha vicAra karane lagA ki maiMne acchA nahIM kiyA / vibhISaNakA upadeza bhI nahIM 1 mAnA / aba yadi sItAko detA hUM to merI nirbalatA siddha hotI maiM hai / aba rAvaNa ke vicAra badale parantu badanAmIkA bhaya lagA huA thA / ataeva usane nizcaya kiyA ki rAma lakSmaNako yuddhameM jIta kara sItAko vApisa kara dUMgA to merI zobhA hogI / jaba vaha lauTa kara ghara AyA tatra rAvaNa kI striyoMne phira aGgadakI duSTatAkA vivecana kiyaa| abakI bAra rAvaNako ko AgayA aura vaha phira jora-zora se yuddha karaneke liye udyata huA / jaba vaha darabAra meM gayA aura vahA~ apane bhAI kumbhakaraNa aura putra indrajItako na dekhA to usake krodhameM Ahuti par3I / darabArase AyudhazAlA meM gyaa| usake sAtha usakI paTTarAnI mandodarI thI / mandodarI para bhI chatra, caMvara Adi upakaraNa lagAye jAte the / AyudhazAlA meM jAte samaya apazakuna hue / mandodarIne samajhAyA / apanI prazaMsA aura sotAkI aprazaMsA kara rAmakA bhaya batalAyA parantu rAvaNane eka na mAnI / AyuvazAlAkA nirIkSaNa kara mahaloMmeM A gayA / aura dUsare dina kaI zastravidyAoMkA jAnakAra, dhIra vIra rAvaNa yuddha karane calA ! mArgameM aneka apa Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArcana jaina itihaam| 127 zakuna hue| parantu eka kI bhI parvAha na kara yuddhakSetrameM A ddttaa| donoM orase ghanaghora yuddha huaa| donoM orake yoddhAoMne ghanaghora yuddha kiyA / inameM kaI yoddhA aNuvratoMke dhArI bhI the| bahuta ghanaghora yuddha honeke bAda rAvaNane lakSmaNapara cakra claayaa| rAmakI orake kaI yohA usa cakrase lakSmaNakI rakSA karaneko taiyAra hue / parantu vaha cakra svayaM hI lakSmaNakI tIna pradakSiNA dekara lakSmaNake hAthoMmeM A gyaa| aura phira lakSmaNane usa cakrako rAvaNapara calAyA so rAvaNa kA urUsthala chedakara rAvaNako prANa rahita kiyaa| (12) rAvaNakI parAjaya huI / senAmeM hAhAkAra maca gyaa| bibhISaNa Adi zoka karane lage / bhrAtRpremake AvezameM bibhISaNa AtmaghAta karaneko taiyAra hue / parantu rAmAdine samajhAkara unheM zAMta kiyA / phira rAma, lakSmaNa rAvaNake mahaloM meM gaye aura rAvaNakI zokAkula rAniyoMko samajhAkara padma sarovarake taTa para sugaMdhita vastuoMse rAvaNa kA zavadAha kiyA / (43) rAmane rAvaNake kuTumbiyoM tathA sambandhiyoMko chor3anekI AjJA dii| kaI logoMne gamako aisA na karaneke liye samajhAyA / kyoMki uheM bhrama thA ki chUTa jAnepara zAyada phira yuddha ho / parantu nirbhaya rAmane na mAnakara kumbhakaraNa, idrajIta, meghanAda, maya Adiko chor3a diyA / rAvaNake maraNase ina logoMke pariNAma vItarAgatAmaya ho gaye the / ataeva inhoMne vairAgya dhAra. NakA vicAra kiyA ! rAmane rAjyAdi sampadA leneke liye ina logoM ko bahuta kucha samajhAyA; para inhoMne nahIM mAnA / uptI dina Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .128 dUsarA bhAga / pichale pahara 56 hajAra muniyoMke saGgha sahita anantavIrya AcArya laGkAmeM Aye | aura vahIM bhagavAn anantavIryako kaivalya jJAna utpanna huA / (28) rAmacandra ke sAtha vAnaravaMzI aura rAkSasavaMzI vandanAke liye gaye | kummakaraNa, indrajIta, meghanAdane dIkSA dhAraNa kii| mandodarIne zazika Arthika se dIkSA lii| jisa dina mandodarI dIkSita huI, usa dina ar3atAlIsa haz2Ara striyoMne AryikAke vrata liye the / (45) kevalIkI vandanA karaneke pazcAt rAma, lakSmaNane apane sAthiyoM sahita laGkAmeM praveza kiyA / sItAse mile / rAmake sAthI hanumAna, sugrIva, Adine sItAko bheMTeM dIM / lakSmaNa pAMvoM par3e / phira parama harSake sAtha rAvaNake mahaloM meM jo zAntinAthakA mandira thA usakI vandanAko gaye / vahA~ vibhISaNane apane pitAmaha sumAlI aura mAlyavAnko tathA pitA ratnazravAko rAvaNakA zoka na karaneke liye samajhAyA / aura apane mahaloM meM jA apanI vidagdhA nAmaka paTTarAnIko rAma, lakSmaNake pAsa bhejakara bhojanakA nimantraNa diyaa| pIche vibhISaNa bhI nimantraNa dene ko AyA / rAma, lakSmaNa vibhISaNakI paTTarAnI ke sAtha hI vibhISaNake mahaloMmeM padhAre aura vahAM bhojana kiyA / vibhISaNane khUba satkAra kiyA / (46)rAma, lakSmaNake rAjyAbhiSekakI taiyAriyAM huIM / pahile to ina donoM bhAiyoMne yaha kahakara abhiSeka karAnA ucita Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 129 nahIM samajhA ki hamAre pitA bharatako rAjya de gaye haiM, isaliye hama jo kucha rAjya prApta kareMge vaha saba bharatakA hai / parantu jaba bahuta haTha kiyA gayA aura yaha kahA gayA ki Apa hI nArAyaNa balabhadra haiM, ApakA abhiSeka honA ucita hai, tava svIkAra kiyA / abhiSekake anantara lakSmaNane mArgameM jina 2 kanyAoMke sAtha vivAha kiyA thA una 2 kanyAoMko lAneke liye virAdhitako bhenA / aura rAmacandrakA bhI candravarddhana Adi kitane hI nRpatiyoMkI kanyAoMke sAtha vivAha huA / laGkAkA rAjya vibhISaNako diyA gyaa| pATha. 29 rAvaNAdikI aMtima gati / (1) rAvaNa, mara kara narka gye| (2) indranIta aura kumbhakaraNa kevalI hokara narmadA taTase mokSa gye| . . (3) meghanAda bhI kaivalya-jJAnako prApta hokara mokSa sidhaare| (4) jambUmAlIkA dehAvasAna tUrNI parvata para huA aura ve ahamindra hue| (5) rAvaNakA mantrI mArIca svarga gyaa| (6) mandodarIke pitA maya muniko sarvoSadhi RddhikI prApti huii| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| pATha 30 dezabhUSaNa-kulabhUSaNa / (1) ye donoM bhrAtA the / (2) ye siddhArtha nagarake rAjA kSemandhara, rAnI vimalAke putra the / (3) inake pitAne inheM sAgaraghoSa nAmaka vidvAnke sipurda zikSAke liye kiyA / zikSA samApta kara jaba ye ghara para Agaye taba pitAne inake vivAhake liye yogya kanyAe~ bulAI / ye donoM bhrAtA una kanyAoMko dekhane jAne lage / jharokhemeM inakI bahina kamotsavA baiTho thii| vaha parama suMdarI thii| isako dekha kara donoM bhrAtA usa para mugdha ho gaye / aura yahAM taka donoMke manameM vicAra huA ki jisake sAtha isakA vivAha na ho vahI dUsareke prANa le / parantu usI samaya dUtane kahA ki rAjA kSemaMdharakI jaya ho jinake do putra aura jharokhemeM baiThI huI kamalotsavA Adi putro haiN| jaba inheM bhAna huA ki hAya ! hamArA duSTa mana bahina para Asakta huA thaa| taba inheM vairAgya utpanna huA / (4) vairAgya dhAraNa karane para inheM AkAzagAminI Rddhi prApta huI / ghora tapa aura pUrva janmake zatru daityake dvArA kiye gaye upasarga sahana karane ke bAda inheM kaivalya jJAna huA / (5) bhagavAn munisuvratanAtha-svAmIke bAda eka anaMtavIrya ke valI hue the| unake bAda ina donoMko kaivalya-jJAna huA / (6) inakA pitA kSemaMbara bhI mara kara gahar3endra huaa| aura vaha bhI inake samavazaraNa meM aayaa| (7) yahAMse donoM kevalI vihAra kara gaye aura sthAna 2 para upadeza diyA / aMtameM isI parvatase nirvANa kI prApti kii| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 131 pATha 31 rAma lakSmaNakA ayodhyA meM Agamana, bharatakA dIkSA grahaNa, rAma lakSmaNakA rAjyAbhiSeka, vaibhava aura digvijaya tathA zatrughnakA mathurA vijaya karanA / (1) rAmacandra aura lakSmaNakI mAtA apane putroMke piyogakA - bahuta duHkha karane lagIM / pratidina kSINa hotIM jAtI thIM aura prAyaH sadA azrupAta karatI rahatIM thIM / nAradane Akara unheM - samajhAyA aura phira rAma, lakSmaNake pAsa Akara unakI mAtAke samAcAra kahe / taba rAma lakSmaNa ayodhyA jAneko udyata hue / parantu bibhISaNane unheM haTha karake solaha dinake liye aura rokA / aura unakI kuzalatA, AnekI tithikI sUcanA ayodhyA bhijavA dI / (2) solaha dinoMke bhItara hI rAmake svAgatArtha bahuta kucha taiyAriyAM ayodhyA meM ho gii| navIna jina maMdira bana gaye / kaI mahala banavAye gaye / 1 (3) chaH varSa laGkA meM vyatItakara rAma, lakSmaNa ayodhyA meM Aye | Apake sAtha hanumAna, bhAmaNDala, sugrIva Adi bhI the / mAtAoMko rAniyoM sahita donoM bhrAtAoMne praNAma kiyA / bharatase mile | ayodhyA meM ratnadRSTi huI jisake kAraNa nirdhana, dhanI ho gaye / (4) rAmake yahAM isa prakAra vibhUti thIH - ratha aura hAthI bayAlIsa lAkha, ghor3e nau karor3a, pAMyadalasenA bayAlIsa karor3a, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dUsarA bhAga tIna khaNDake vidyAdhara aura manuSya sevaka / rAmacaMdrake nijake. cAra ratna isa prakAra the; hala, mUsala, ratnamAlA aura gadA / (5) lakSmaNa ke sAta ratna the:- zaMkha, cakra, gadA, khaDga, daNDa, nAgazayyA, kaustubhamaNi / ApakI sabhAkA nAma vaijayantI thA / nATakagRhakA nAma varddhamAnaka thA / Apake aneka prakArake zIta uSNa, Adi RtuoMke upayogI mahala the| Apake pAMvoMkI khar3AUoMkA nAma viSamocikA thA / jinake dvArA Apa AkAza mArgase gamana kara sakate the / pacAsa lakSa kRSi kAryake upayogI hala the / eka karor3a se adhika gAyeM thIM / (i) rAma, lakSmaNake AjAne para bharata apanI pratijJAnusAra tapa karaneko udyata hue / rAma, lakSmaNane, unakI mAtAoM aura bhAviyoMne bahuta samajhAyA, para ve rAz2I nahIM hue / eka dina una kI bhAviyAM unheM saMsAra meM Asakta karaneke liye sarovara para le gaI aura vahAM jala krIr3A karane lagIM / bharata kucha dera taka to sAdhAraNa dRSTi se dekhate rahe / phira pUjana karane lage / itane meM trailokya - maNDana nAmaka hAthI chUTa gayA aura upadrava macAtA huA jahAM bharata the vahAM A khar3A huA / inakI bhAviyA~ bhI bhayake kAraNa jalase nikala inake pAsa A khar3IM huIM / vicalita hAthIko bharatake samIpa dekha kara bharatakI mAtA va anya puruSa ghabar3Aye / parantu dhIravIra bharata nirbhaya ho kara hAthIke sanmukha khar3e ho gaye inheM dekha kara hAthI zAnta ho gayA / hAthIko usa samaya pUrvabhavakA jJAna ho gayA thA / bharata aura sItA tathA lakSmaNakI paTarAnI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaam| 133 vizalyA hAthI para car3hakara nagarameM AI / khUba dAna diyA gayA / sAdhuoMko bhojana karavAyA phira kuTumbiyoMko bhojana - karavA kara bharatane bhojana kiyA / ___(7) bharatane dezabhUSaNa kevalIke samIpa dIkSA dhAraNa kii| Apake sAtha eka hajArase kucha adhika rAnA aura dIkSita hue / (8) bharatake dIkSA lenepara inakI mAtAne vahuta zoka kiyA / parantu phira unhoMne bhI AryikAke vrata liye / bharata ghanaghora tapa karake kevalI hue aura mokSa pdhaare| (9) bharatakI mAtA mahArAnI kaikayIne AryikAke vrata liye| Apake sAtha 300 striyAM aura dIkSita huii| (10) bharatake dIkSA grahaNa kara lenepara prajA rAmake pAsa Akara rAjyabhiSekakI prArthanA karane lagI / rAmane kahA ki lakSmaNa nArAyaNa haiM unakA abhiSeka karanA ucita hai / pranA unake pAsa gaI / parantu bhrAtRbhakta lakSmaNane asvIkAra kiyA / antameM donoM bhrAtAoMkA rAjyAbhiSeka kiyA gyaa| donoMkI paTarAniyoM sItA aura vizalyAkA bhI abhiSeka kiyA gyaa| rAjyabhiSekake samaya rAma, lakSmaNane jo jahAMke rAjA the, unheM vahIMke rAjA mAne / jinakA rAjya haraNa ho gayA thA unheM rAjya diyaa| (11) apane laghu-bhrAtA zatrughnase rAmane kahA ki tumheM kahAMkA rAjya cAhiye ! zatrughnane mathurAkA mAMgA / mathurAM usa samaya mahArAja madhukI rAjadhAnI thii| madhu mahAbalavAn rAjA thaa| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhAga anucita hai / rAjya aura 134 1 rAmane kahA- madhu balavAn hai, usase jhagar3A karanA parantu zatrughnane nahIM mAnA taba rAmane mathurAkA AzIrvAda diyA / lakSmaNane samudrAvarta dhanuSa diyA / (12) rAma, lakSmaNase mathurAkA rAjya tathA kuTumbiyoM se AzIrvAda lekara zatrughna mathurAkI ora cale / sAthameM bar3I senA thI / senAkA senApati kRtAntavakra thA / jaba mathurA ke samIpa pahu~ca gaye taba yamunA nadI ke taTapara Dere DAle | gupta- caroMko nagara meM bhejakara madhukI sthiti kA patA mNgvaayaa| idhara zatrughna ke maMtrI zatrughnakI' vijaya ke sambandha meM cintA karane lage / kyoMki madhukI vIratA meM bar3I bhArI khyAti thI | parantu kRtAntavakrane sabako nisaMzaya kara diyA / gupta - caroMne Akara sUcanA dI ki madhu apanI rAnI jayaMtI ke sAtha krIr3A karatA huA upavanameM par3A hai| rAjya kI ora dhyAna nahIM detA / maMtriyoM kI nahIM sunatA / yaha samaya acchA samajha zatrughna ne rAtoMrAta nagara para adhikAra kara liyA aura prajAko nirbhaya rahane tathA rakSA karanekA AzvAsana dekara santuSTa kara diyA / yaha hAlata dekha madhu car3ha AyA | madhuke putrako kRtAntavakrane mArA / taba madhu bar3e kroghase yuddhako udyata huA / zatrughna aura madhuse ghanaghora yuddha huA / zatrughnake zastraprahAra se bar3e 2 yoddhA marane lage / madhukA bakhtara cheda DAlA / yaha hAlata dekha madhuko vairAgya ho gayA aura apanI ora se yuddha banda: kara diyA | madhuko zAMta dekha zatrunnane bhI yuddha banda kara diyA / aura jaba madhune sanyAsa dhAraNa kara liyA taba zatrughnane praNAma kara maghuse kSamA maaNgii| zatruko mathurA para ghaniSTha prema thA / kyoMki Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 135 zatrughnake kaI pUrvajanmoMkI yaha nagarI janmabhUmi thii| madhuke svargagamana karane para madhuke mitra camarendrane mathurAmeM kaI prakArake roga phailAye / usase prajA jahAM tahAM bhAga gii| zatrughna bhI ayodhyA cale gye| kucha dinoM bAda mathurAmeM saptaRSiyoMkA zubhAgamana huA jisase marI roga naSTa ho gayA / ina RSiyoMne mathurAmeM hI cAturmApta kiyA thaa| rahate mathurAmeM the| parantu bhojanake liye anya nagaroMmeM jAyA karate the / roga zAMta hone para zatrughna mathurAko lauTa Aye / unakI mAtA bhI sAtha thiiN| donoMne RSiyoMkI vaMdanA kI aura mathurAmeM rahanekA savinaya Agraha kiyA / parantu RSiyoMne kahA ki yaha dharmakAla hai / isa kAlameM logoMkA kalyANa karanA hamArA kartavya hai| paMcamakAla zIghra pragaTa honevAlA hai| ataeva hama eka sthAna para nahIM raha skte| aisA kaha mathurAse vihAra kara gye| jAte samaya ayodhyAmeM sItAke yahA~ AhAra liyaa| (13) vijayAIkI dakSiNa zreNImeM eka ratnaratha nAmaka rAjA thA / usake yahAM eka dina nArada gaye / ratnarathane apanI kanyAke liye varake sambandhameM pUchatAcha kii| nAradane kahA ki lakSmaNake sAtha kanyAkA vivAha kara do / ratnarathake putroMne kahA " lakSmaNa hamArA zatru hai| tU dhUrtatA karatA hai / " aisA kaha nAradako mAraneke liye udyata hue / parantu nArada zIghratAse AkAza mArgase lakSmaNake pAsa Aye / saba vRttAnta kahe tathA ratnarathakI putrIkA citra btlaayaa| usa citraparase mohita ho lakSmaNa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13.6 dUsarA bhAga / ratnarathase yuddha karaneko udyata hue| donoMmeM yuddha huA / rAma, lakSmaNakI vijaya huI | taba manoramA ( ratnasthakI kanyA) lakSmaNake pAsa AI / ise dekha lakSmaNakA krodha zAMta huA / ratnaratha bhI apane putroM sahita rAma, lakSmaNake pAMvoM par3e / nAradase kSamA mAMgI / manoramA ke sAtha lakSmaNakA aura zrIdAmA ke sAtha rAmakA ratnarathane vivAha kiyA / (14) isake bAda rAma, lakSmaNane vidyAdharoMkI dakSiNa zreNIko jItA / dakSiNa zreNIkI mukhya rAjadhAniyAM isa prakAra thIM: - raviprabha, dhanaprabha, kAJcanaprabha, meghapabha, zivamaMdira, gaMdharvajIta, amRtapura, lakSmIdharaprabha, kinnarapura, meghakUTa, matye nIta, cakrapura, rathanUpura, bahurava, zrImalaya, zrIgRha, arijjaya, bhAskaraprabha jyotiSapura, caMdrapura, gaMdhAra, malaya, siMhapura, zrIvijayapura, bhadrapura, yakSapura, tilaka, sthAnaka ityAdi rAjadhAniyAM rAma lakSmaNane vazameM kI / (15) lakSmaNa kI solaha hajAra rAniyAM aura ATha paTTarAniyAM thIM / paTarAniyoMke nAma isa prakAra haiM: 1 vizalyA, 2 rUpavatI, 3 vanamAlA, 4 kalyANamAlA, 5 ratimAlA 6 jinapadmA, 7 bhagavatI, aura 8 manoramA / rAmakI striyoMkI saMkhyA ATha hajAra thI / aura paTTarAniyAM cAra 1 thIM / prathama sItA, dUsarI prabhAvatI, tIsarI ratiprabhA, aura cauthI zrIdAmA | (16) lakSmaNake putroMkI saMkhyA 250 thI / unameM se kucheka ke nAma isa prakAra haiM: - vRSabhadharaNa, candrazarabha, makaradhvaja, harinAga, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 137 zrIdhara, madana, mahAkalyANa, vimalaprabha, arjunaprabha, zrIkezI, satya - kezI, supArzvakIrti, ityAdi / saba putra bar3e balavAn aura zastrAstra vidyA- paTu the| (17) rAma, lakSmaNake AdhIna narezoMkI saMkhyA solaha hajAra thI aura raghuvaMzI rAjakumAroM kI saMkhyA sAr3he cAra karor3a thI / pATha 32 sItAkA tyAga, rAmake putra lavAGkuzakA janma / (1) garbhavatI hone ke pazcAt sItAne eka rAta meM do strama dekhe / pahile svapna meM do aSTApada dekhe aura dUsare meM apane Apako puSpaka vimAna se girate dekhA / apane pati rAmase phala pU~chane para unhoMne kahA ki pahile svapna kA phala to yaha hai ki tujhAre garbhase yugala putroM kI utpatti hogii| dUsarA svapna aniSTAkAraka hai, parantu dAna puNya karane se saba acchA hI hogA | jaba vasanta Rtu AI taba rAma, lakSmaNa, sItA Adi vanoMmeM gaye / garbha bhArake kAraNa sItA dina para dina kRza hotI jA rahI thI / vanameM eka dina rAmane sItAse pU~chA ki kyA icchA hai ? sItAne kahA ki mujhe sthAna 2 ke jina maMdiroMkI tathA bar3e samArohase jina pUjana karane kI icchA hai| basa pratyeka sthAnake jina maMdira dhvanA, chatra, toraNAdise sajAye gaye / pUjana prabhAvanAkA samAroha kiyA gayA / tIrthoM para bhI Ayojana huA aura mahendrodaya nAmaka udyAna meM bhI jina maMdira suzobhita kiyA gayA taba rAma, lakSmaNa, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| sItA saha kuTumba tathA anyAnya rAjAgaNa sahita mahendrodaya udyAna meM gaye aura vahAM jala krIr3A kara phira rAma, sItA Adine bar3e samArohake sAtha pUjana va nRtya kiyA / (2) rAma, lakSmaNa usI udyAnameM Thahare hue the ki nagarake kucha puruSa Apake pAsa Aye / unameMse mukhiyoMke nAma ye haiM:vijayasurAnI, madhumAnava, suloghara, kAzyapa, piGgala ityAdi / nava ye rAmake pAsa Aye taba sItAkI dAI AMkha phurkii| sItA ciMtA karane lgii| parantu anya rAniyoMke kahanese ki bhAgya para vizvAsa rakkho aura dAna--dharma karo, sItA kucha zAMta huI aura apane bhadrakalaza bhaNDArIko AjJA dI ki mere garbhase santAnotpatti hone taka kimicchika dAna diyA jAya / idhara nagaravAsI nipsa prArthanAke liye Aye the use kahanekA unheM sAhasa nahIM hotA thA / taba rAmake bahuta samajhAne aura prANadAna dene kA vacana dene para unhoMne kahA ki nAtha ! nagarameM svecchApUrvaka pravRttikI vRddhi hotI jAtI hai / samAjakA kucha bhaya nahIM rahA hai / nirbalakI strIko savala hara le jAtA hai / donoMkA saMyoga hotA hai / nirbala kisI anyakI sahAyatAse apanI strIko chur3A lAtA hai aura phira use ghara hI meM rakhakara usake sAtha strI vyavahAra rakhatA hai / yadi adhika kahate haiM to uttara milatA hai ki mahArAjA rAmacaMdrane bhI to aisA hI kiyA hai / yaha dharmake viruddha mArga hai| nivedana hai ki isakA Apa ucita prabandha kareM / yaha suna kara rAma ciMtAmeM pdd'e| ve sItAke sambaMdhameM nagara vAsiyoMke mAva tAr3a gaye / rAma mana hI mana kamI to sItAkI pavitratA aura premakA vicAra karate, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 139 aura kabhI striyoMke svabhAvakA vicAra kara saMdeha karane lagate aura kabhI lokanindAkA dhyAna kara hRdayameM Dara jAte / antameM sItAko vanavAsa denekA vicAra kara rAmane lakSmaNako bulAyA | aura sarva vRttAMta kahe | lakSmaNa, sItA para doSa lagAnevAloM para krodhita hue, parantu rAmane unheM samajhAyA / aura kahA ki hamArA kula prAcIna kAla se pavitra aura UMcA rahA hai / usa pavitratAko banAye rakhaneke liye maiMne nizcaya kiyA hai ki sItA nikAla dI jAya / lakSmaNane sItAko kaSTa deneke liye bahuta manA kiyA / rAmase kahA ki TokalAnakI parvAha nahIM / lokasampradAya vicArazIla nahIM hotaa| usake vicAroM aura usakI kI huI niMdA para hameM dhyAna nahIM denA cAhiye / para rAmane lakSmaNakI vicAra- pUrNa bAtoMko nahIM mAnA / aura kRtAMtavaka senApatiko AjJA dI ki sItAko sarva siddhakSetroMke darzana karavAkara siMhanAda nAmaka vanameM chor3a Ao / jina rAmane sItAke liye rAvaNase ghora yuddha kiyA / jina rAmane sItAke viyoga meM AMsU taka DAle, unhIM rAmane apane laghubhrAtA ke samajhAne para bhI mUrkha loka-samAjake Age Atma samarpaNa kara diyA aura apanI Atma-nirbalatA pragaTa kara sItAkA tyAga kiyaa| koI cAhe ise bhAgyakI ghaTanA kahe, cAhe anya kucha parantu hama ina saba bAtoMke sAtha sAtha isameM rAmacaMdrakI nirbalatAkA aMza adhika pAte haiM aura jaba hama unake anya kRtyoM ko dekhate haiM taba unake samAna vIrameM isa prakAra kI Atma-nirbalatAkA pAyA jAnA hameM AzcaryAnvita karatA hai / kucha bhI ho, rAmane apane vIratAmaya caritra meM isa nirbalatAko sthAna Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| dekara jIvanakI zRMkhalA, vizRMkhalita kara dI / hama yahAM para lakSma'Nake AtmabalakI prazaMsA kareMge aura sAthameM yaha bhI kaheMge ki jaba hama lakSmaNakA caritra par3hate haiM taba vidita hotA hai ki unakI jIvana zRMkhalA kahIM bhI vizRkhalita nahIM huI / Adise aMta taka ekasI hI rahI / aura yaha unake jIvanakI eka bar3I bhArI vizeSatA thI / rAmacaMdra isa vizeSatAse vaJcita rahe / astu, kRtAMtavaka sItAko chor3a AyA / (3) chor3ate samaya sItAko bahuta duHkha huaa| parantu patibhaktiparAyaNa sItAne apane svAmI rAmake liye kisI prakAra apamAna janaka zabdoMkA prayoga nahIM kiyaa| sItAne kRtAMtavakrase yahI kahA ki:-kRtAMtavakra ! svAmIse kahanA ki sItAne kahA hai mere tyAgake sambandhameM Apa kisI prakArakA viSAda na karanA, dhairya sahita sadA prajAkI rakSA karanA, pranAko putra samAna samajhanA, samyagyazenakI sadA ArAdhanA karanA, rAjyasampadAkI apekSA samyagdarzana kahIM zreSTha hai / abhaya jIvoMke dvArA kI jAnevAlI nindAke bhayase samyagdarzanakA tyAga nahIM karanA / jagat kI bAta to sunanA parantu karanA vahI jo ucita ho / kyoMki vaha gADarI pravAha ke samAna hai| dAnase sadA prema rakhanA, mitroMko apane nirmala svabhAvase prasanna rakhanA, sAdhuoM. tathA AryikAoMko prAsuka AhAra sadA denA, caturvidha saMghakI sevA karanA, krodha, mAna, mAyA, lomako inake vipakSI guNoMse jItanA / aura maiMne kabhI avinaya kI ho to sujhe kSamA karanA / " aisA kaha vaha satI sAdhI sItA rathase utara mUrchita ho pRthvI para gira pdd'ii| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 141 sItAkI isa dazAse kRtAntavakra bhI bahuta duHkhI huaa| aura jisa parAdhInatAke kAraNa use yaha kRtya karanA par3A / usa parAdhInatAkI vaha niMdA karane lagA / atameM sItAko chor3a vaha calA gayA / hoza Ane para sItA rudana karane lgii| (4) isI vanameM puMDharIkapUrakA rAjA vajranaMgha apanI senA sahita hAthI pakaDane AyA thaa| so usake sainikoMne jaba sItAkA rudana sunA taba ye loga usake pAsa gaye / sItA inheM dekha bhaya karane lagI / parantu sainikoMne sotAko dhairya ba~dhAyA aura kahA ki rAjA vajrajaMgha paramaguNI aura zIlavAn haiM, vaha ApakI sahAyatA kregaa| aisA kaha sainikoMne vajanaMghase jaba sItAke samAcAra kahe taba vaha sItAke pAsa AyA aura sItAko sarva vRttAnta pU~cha kara kahane lagA ki tuma merI dharma-bhaginI ho; mere ghara para calo / vahIM Anandase rhnaa| vajrajaMgha puMDharIka nagarIkA rAjA thaa| isake pitAkA nAma dvAradavAya aura mAtAkA subandhu thaa| somavaMzI thA / vajraghakI isa prakAra anacItI sahAyatAse sItA gadda ho gaI aura vajanaMghako dhanyavAda de usake sAtha calaneko udyata huI / vanajaMgha sItAko pAlakImeM biThalA kara puMDharIkapurako le gyaa| mArga meM pranAne bhI sItAkI abhyarthanA kI / puMDharIkapurameM bhI sItAkA prajAne bahuta bhArI svAgata kiyaa| nagara sjaayaa| dvAra banavAye / dAna diyA / pUjana huI / maharAja vajanaMdhake kuTumbiyoMne bhI sItAkA paramaharSake sAtha svAgata kiyA / aura sevAmeM tatpara rhe| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| - (5) zrAvaNaM sudI 15 ko zravaNa nakSatrameM rAmacandrake donoM putroMkA janma. mahArAjA vajranaMdhake gRha para huA / ekakA nAma anaGga lavaNa aura dUsarekA madanAMkuza nAma rakkhA / ye donoM bar3e sundara aura zaktivAn the| pATha 33. rAmacaMdrake putra anaGgalavaNa aura madanAMkuza tathApitAputrakA yuddh| (1) anaGga-lavaNa aura madanAMkuza kumAra--rAmacaMdrake putra the / ye parama pratApI, tejasvI, sundara aura mahA balavAn caramazarIrI the| (2) jaba ye bar3e hue taba puMDharIka nagarImeM inake bhAgyodayase eka kSullakavatadhArI zrAvakakA zubhAgamana huaa| ye khaNDa vastrake dhArI, vairAgI aura zAnta pariNAmI the / inakA nAma siddhArtha thA / ye donoM kumAroM para sneha karane lage / aura par3hAne lge| inhIMne kumAroMko zastrAstrakI bhI zikSA dI / dUsareke zastroMkA nivAraNa aura apane zastroM ke prahArakI vidhimeM kumAroMko siddhArtha (kSullaka ne pAraGgata kara diyA / (3) jaba ye donoM kumAra zikSita ho gaye taba vanaMghane apanI kanyA zazibhUtA aura anya battIsa kanyAoMke sAtha anaGgalavaNakA vivAha kara diyA tathA madanAMkuza kumArake liye pRthvIpurake rAjA pRthuke pAsa dRta bhejakara kahalAyA ki tuma apanI kanyA madanAMkuza kumArako do| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 143 taba sItAke (4) parantu pRthu isa saMdeza para krodhita ho kahane lagA ki maiM apanI kanyA ajJAta kula zIlavAna puruSoMko nahIM denA cAhatA / isa para donoM rAjyoMmeM yuddha huA / rAjA vajrajaghane pRthuke mukhya sahAyaka vyAghrarathako bA~dha liyA / taba pRthune podanApura narezako sahAyatArtha bulAyA / vajraghane bhI apane putroMko bulAyA / kumAra yuddhArtha jAneko prastuta hue / sItAne yaha ki abhI avasthA bahuta choTI hai / parantu donoM vIroMne nahIM mAnA / mAtAko uttara diyA ki hama yoddhA haiN| choTI cinagArI bar3e 2 banoMko bhasma kara DAlatI hai / jo vIra hote haiM ve hI pRthvIkA upabhoga kara sakate haiM / apane putroMke isa uttarase prasanna ho mAtA sItAne AzIrvAda dekara vidA kiyaa| donoM kumAroMke sAtha pRthukA ghanaghora yuddha huA / jaba pRthu bhAgane lagA taba kumAroMne kahA ki bhAgate kahA~ ho ? hamArA kula zIla dekhate jAo / jaba inase pIchA chur3AnA use kaThina mAlUma huA tatra hAtha jor3a kara inake Age khar3A ho gayA aura apanI kanyA kanakamAlAkA madanAMkuza kumAra ke sAtha vivAha kiyA / (5) phira donoM bhAI digvinayako nikale / sosuhya deza, magadha deza, aMga deza aura vaMga dezako jItakara podanApurake rAjA ke sAtha lokAkSa nagara gaye aura usa orake bahutase rAjA'oMko jItA | kuberakAnta nAmaka mahAbhimAnI rAjAko apane AdhIna kiyA / phira lampAka deza, vijayasthala, RSi kuntala deza, ko jItate hue sAlAya, nandi, nandana, sthala, zalabha, anala, bhIma, bhUtarava ityAdi aneka dezAdhipatiyoM ko vaza kara sindhu dInoM bAlaka kaha kara rokA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dUsarA bhAga / nadI pAra gaye / samudra taTake aneka rAjAoMko jItA / bhIru deza, pavanakaccha, cAraba, trajaTa, naTa, sakra, kerala, nepAla, mAlava, arala, sarvaratra, zirapAra, zaila gozIla, kuzInAra, sUrapAra, kamanarta, vidhi, zUrasena, balhIka, ulUka, kauzala, gAndhAra, saubIra, andhra, kAla, kaliGga ityAdi aneka dezoM para vijaya patAkA phaharAte hue donoM kumAra puMDharIka nagarImeM vApisa Aye / apane 1 vijayI yugala kumAroMko dekhakara mAtA sItA parama prasanna huI / aura nagara meM bahuta utsAha se kumAroMkA svAgata huA / (6) eka dina nArada kRtAntavakra senApati se sItAko jisa sthAna para chor3A thA, usa sthAnakA patA pU~cha kara sItAko DhU~Dha rahe the aura ye donoM kumAra bhI usI vanameM vana-krIr3Atha Aye the / jaba inhoMne nAradako dekhA to bhaktivaza praNAma kiyA / nAdane AzIrvAda diyA ki tuma rAma, lakSmaNake samAna bano / taba yugala kumAroMne pU~chA ki rAma, lakSmaNa kauna haiM ? nAradane rAma, lakSmaNa aura sItAkA saba vRttAnta kahA / phira kumAroMne pU~chA ki ayodhyA kitanI dUra hai ? nAradane kahA ki 160 yojana / yaha suna anaGgalavaNa bole ki maiM rAma, lakSmaNase yuddha karU~gA / aisA kaha vajragaMdhase kahA ki senA taiyAra karAo / kumAroMke vidyA - guru siddhArtha nAradase kahane lage ki kuTuMbiyoM meM paraspara yuddha ThanavA kara Apane acchA nahIM kiyA / sItA bhI rone lgiiN| aura kahA ki tumhArA dharma nahIM hai ki yuddha karo / kumAroMne uttara diyA ki pitAjIne Apako binA nyAya banavAsa diyA hai| unheM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna janai itihAsa / 145 1 1 bahuta abhimAna hai; hama unakA abhimAna cUrga kareMge / aisA kaha donoM kumAra yuddhArtha udyata hue| apane sAtha bahuta bar3I senA lI / gyAraha haz2Ara rAjA inake sAthI bane aura yuddhake liye cale | (7) para cakrako car3hAI karate dekha rAma, lakSmaNa bhI udyata hue aura pAMca hajAra rAjAoM sahita lar3ane lage / donoM ora ghora yuddha huA / sItAke bhAI bhAmaNDala bhI rAmakI sahAyatArtha Aye / parantu jaba nAradane sampUrNa vRttAnta kahA taba yuddhameM sammilita na ho sItA ke pAsa gaye aura unheM vimAna meM biTalAkara yuddha kSetrameM lAye | aura yuddha dekhane lge| donoM ora se ghanaghora yuddha huA / kumAroMkA prahAra isa rIti se hotA thA ki jisase rAma, lakSmaNake marma sthAnapara kisI prakArakA AghAta na hone pAve / kyoMki donoM kumAra apane isa pUjyoMse paricita the / parantu rAma lakSmaNa inheM nahIM jAnate the bhAga nahIM liyaa| kyoMki unheM bhI ina sparika sambandha jJAta ho gayA thaa| donoM kumAra bar3I caturatAse yuddha karate the / rAmake hala, mUsaloMne kAma denA chor3a diyA / lakSmaNakA cakra lauTa AyA taba inheM saMdeha huA ki mAlUma hotA hai ki balabhadra, nArAyaNa ye hI donoM haiM, hama nahIM haiM / taba donoM kumAroM ke guru kSuka pravara siddhArthane Akara kahA ki Apa saMdeha mata karo : balabhadra, nArAyaNa to Apa hIM haiM / parantu ye zrImAn rAmacandra ke putra haiM / isaliye Apake zastra kucha kAma nahIM de rahe | hanumAnane bhI yuddha meM donoM zatruoMkA pAra 1 1 haiM / jaba yaha gupta rahasya rAma, lakSmaNako mAlUma huA taba unhoMne zastra paTaka diye aura donoM kumAroMke pAsa Aye / pitA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dUsarA bhaag| aura kAkAko zastra DAlate dekha kumAroMne bhI zastra DAla diye aura pitA tathA kAkAke caraNoMpara par3e / sItA yaha dekha puMDharIkapurako calI gii| donoM kumAroMkA ayodhyA nagara praveza bar3e mAnaMda utsAhake sAtha karAyA gyaa| pATha 34. sItAkA ayodhyA punarAgamana, agniparIkSA, dIkSA grahaNa aura svargavAsa / (1) jaba sItAke yugala kumAra ayodhyAmeM A gaye taba sugrIva, hanumAnAdine sItAko bulAne ke liye rAmase kahA / rAmane kahA ki jaba sItAkA tyAga kiyA gayA hai tava vinA parIkSAke aba usakA grahaNa karanA anucita hai / saboMne kahA ki Apa jo ucita samajheM vaha parIkSA kara leM; para bulAveM avazya / taba rAmane svIkAra kiyA / .. (6) saba AdhInastha rAjA bulAye gaye aura sItAko lene hanumAna, mugrIvA di gaye / rAjasabhAkA adhivezana huA ! sItA AI aura rAmake Age khar3I ho gaI / samako sImAke dekhate hI krodha utpanna huA ki yaha bar3I DhaMTha strI hai, jo tyAga dene para bhI phira A gaI hai| sItAne rAmakA bhAva samajha liyA aura krodhamizrita vinayake sAtha kahA ki Apa bar3e nirdayI haiM / mere para atyAcAra karate haiM / loka samUhake kahane para Apane mujha niraparAdhAkA tyAga kiyA hai / Apako tyAga hI karanA thA to Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaam| 147 AryikAke pAsa mujhe chur3avAte / astu, aba Apa ucita samajheM vaha merI parIkSA krleN| rAmane AjJA dI ki sItA ! tuma rAvaNake gRhameM kaI mAsoM taka rahI ho ataeva tumhArI zIla parIkSAke artha nirdhArita kiyA jAtA hai ki tuma agnimeM praveza karo / yadi tuma zIlavAn hogI to agnise tumhArI kucha bhI hAni nahIM honekI / satI, sAdhvI sItAne yaha parIkSA denA svIkAra kiyaa| parantu dUsare loga isa kaThina parIkSAko sunate hI vilacita ho gaye / aura rAmase kahane lage ki sItA pavitra hai / aisI kaThina parIkSA lenA ucita nahIM; para rAmane nahIM mAnA / taba tInasau hAtha lambA-caur3A agnikuNDa banAyA gayA / (3) usI rAtriko sakala-bhUSaNa munike kaivalya jJAnakI pUnA'rtha indra jA rahe the / mArgameM agnikuNDakA Ayojana dekha meghaketu nAmaka devane indrase kahA ki, dekhie ! pativratA, parama zIlavAn sItAkI parIkSAke liye yaha prANaghAtI bhayaGkara Ayojana ho rahA hai / isase sItAkI rakSA karanA ucita hai / indrane kahA ki maiM kevalajJAnakI pUjA'rtha jAtA hUM, tuma sItAkI rakSA karo / taba vaha deva vahIM Thahara gyaa| (3) jaba agnikuNDameM candanAdike dvArA bhayAnaka agni prajvalita ho gaI, jise dekha sItAke bhaviSyakI logoMko cintA hone lagI aura bar3e 2 dhIra vIroMkA dhairya cyuta huA / rAma, lakSmaNa taka rone lage, taba sItAne paJca parameSThIkA smaraNa kara dhairya yukta mudrAse gambhIra svarameM kahA ki yadi maiMne manase, vacanase, kAyAse Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dusarA bhAga jAgRtAvasthAmeM athavA svapnAvasthA taka meM raghunAtha rAmacandrake. sivA anya puruSase patikA bhAva kiyA ho to yaha agni mere isa zarIrako bhasma kara de / mere satkRtya aura dutkRtyakI sAkSI rUpa yahI agni hai / basa, itanA kahakara sItA kuNDameM jA kUdI, jana-samUhakI AMkheM muMda gaIM / sahastroM mukhoMse hAya 2 kI aspaSTa dhvani nikala par3I / parantu usI kSaNameM vaha agnikuNDa, jalakuNDa ho gayA / usa Upara baiThe hue devane yaha saba lIlA kara DAlI / jalakuMDameM kamala khile hue the / eka bar3e kamalapara siMhAsana thA usa para sItA birAjamAna thiiN| aba jala bar3hane lagA aura yahAM taka bar3hA ki logoMke kaMTha taka A lgaa| kaI DUbane lage / phira zora macA aura " mAtA rakSA karo ! "" " rakSA karo ! " kI dhvAne hone lagI / sItAne phira gambhIra svarameM kahA ki isa bikaTa samayameM jisane merI sahAyatA kI hai, usase prArthanA hai ki vahI ina logoMkI bhI rakSA kare / vaisA hI huaa| daivIlIlA saMvaraNa ho gii| (4) sItA, rAmake samIpa AI / rAmane gRha calaneke liye kahA, parantu Atma-kalyANAmilApinI sItAne apane sirake kezoMkA loMJca kiyA aura pRthvImati AryikAke nikaTa dIkSA lii| aba rAma, sItAke viyogase phira duHkhI hone lage aura kahane lage ki agnikuMDase sItAkI rakSA kara deboMne bar3A upakAra kiyA / parantu use mujhase chur3Akara acchA nahIM kiyA, maiM devoMse yuddha karUMgA / lakSmaNane bahuta kucha samajhAyA / phira sakala-bhUSaNa svAmI ke samavazaraNameM jAkara sambodhako prApta hue / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 149 rAmako isa samavazaraNa meM hI yaha vidita huA ki maiM isI bhavameM mokSa jAUMgA / (9) rAma, lakSmaNa eka vAra sItAkI vandanArtha gaye / sItA tapazcaryA ke kAraNa kuza ho rahI thI / sItAkI isa avasthAko aura pUrva vaibhavakI avasthAko dekhakara rAma, lakSmaNane bahuta pazcAtApa kiyaa| phira donoMne praNAma kiyA aura ghara lauTa Aye / sItAne ghora tapa kiyA; jisake phalase strIliGga chedakara acyu-tendra huI / pATha 35 sakalabhUSaNa | nAma ye vijayArdha parvatakI uttara zreNIke vidyAdhara rAjA | inake pitAkA nAma siMhavikrama aura mAtAkA zrI thaa| inake 800 rAniyAM thiiN| paTarAnIkA nAma kiraNamaNDalA thA, jo citrakalA meM nipuNa thI / anya rAniyoMke kahane se kiraNamaNDalAne apane mAmA ke putra hemasikhakA citra dIvAla para banAyA / citrako dekha sakalabhUSaNako kiraNamaNDalAke caritra meM saMdeha huA / parantu jaba anya rAniyoMne kahA ki yaha hamane Agrahase banavAyA thA taba sandeha miTA / eka dina phira kahIM rAtriko kiraNamaNDalAke mukha se svapna meM acAnaka hemasikhakA nAma nikala gayA / aba to sakalabhUSaNakA saMdeha phira tAjA ho gayA / isa para unhoMne vairAgya dhAraNa kara munivrata le liye| kiraNamaNDalA bhI AryikA ho gaI / parantu usake hRdaya meM pati dvArA lage hue Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusarA bhaag| lAMchanakA dveSa banA rahA / vaha pavitra aura suzIla thii| isalie isa jhUThe doSakA dveSa usake hRdayase nahIM nikalA / vaha mara kara rAkSasI huI / aura phira sakalabhUSaNa munike tapameM upasarga kiyA, jise sahana karanese karmokA nAza huaa|aur sakalabhUSaNa kaivalyo hue| pATha 36. hanumAnakA dIkSA grahaNa / eka samaya vasanta RtumeM hanumAnako jina darzanakI icchA utpanna huI / ataH ve rAniyoM aura maMtriyoM sahita sumeru parvataH para gaye / vahAM rAniyoM sahita pUjana kara gharako lauTe A rahe the| mArga meM saMdhyA ho jAnese suradundubhI parvata para Thahara gye| parasparameM bAteM kara rahe the ki unheM AkAzameM eka tArA TUTatA hudhA dikhalAI diyA / bapsa, Apako saMsArakI asAratAkA dhyAna AyA aura dIkSA leneko udyata ho gaye / dUsare dina cailavAna nAmaka vanameM santa-cAraNa nAmaka cAraNa RddhidhArI munise digambarI dIkSA dhAraNa kI / inake sAtha sAtasau pacAsa anya rAnA oMne bhI dIkSA lI / antameM ghora tapase karmoko naSTa kara tuGgIgiri nAmaka parvatase hanumAna mokSa gaye / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 151 pATha 37. lakSmaNake jyeSTha putra / eka samaya kAJcana nagarake rAjA kAJcanarathane agnI do putriyoMkA svayaMvara kiyA thaa| una putriyoMne rAmacandra ke kumAroM ke gale meM varamAlA DAlI / isa para lakSmaNake jyeSTha putroMke sivAya anya putra bahuta aprasanna hue| aura sItAke putroMse yuddha karaneko udyata ho gye| taba unheM lakSmaNake jyeSTha ATha putroMne bahuta kucha samajhA kara zanta kiga / aura jagatkI yaha sthiti dekha mAtApitAkI AjJAse AThoM putroMne dIkSA dhAraNa kI / inake dIkSA guru mahAbala nAmaka munirAja the| karmokA kSaya kara lakSmaNake *AThoM putra mokSa gye| pATha 38 rAma lakSmaNake aMtima dina (81) eka bAra svargakI sabhAmeM saudharma indra kaha rahA thA ki abakI bAra yadi maiM yahAMse calakara manuSya yoni prApta karUM to avazya apane kalyANakA prayatna kruuN| eka devane kahA ki yaha saba kahanekI vAte haiN| jaba manuSya yoni prApta ho jAtI hai taba kucha yAda nahIM rahatA / dekhiye ! jaba rAmacaMdra yahAM the taba apane kalyANArtha manuSya honekI kitanI tIvra icchA pragaTa karate the / parantu aba saba bhUla gaye / indrane uttara diyA ki rAma bhUle nahIM haiM kiMtu unheM lakSmaNake sAtha itanA bhArI sneha hai ki ve Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| - lakSmaNako chor3a nahIM sakate / yaha vAta suna devoMne rAma, lakSmaNake snehakI parIkSA karanekI tthaanii| aura madhyalokameM Akara rAmacaMdrake yahAM mahaloMmeM aisI kucha mAyA phailAyI ki rAniyAM rone lagIM / maMtrI zokAkula ho gye| phira lakSmaNako saMdeza bhejA ki rAmacaMdrakA dehAMta ho gyaa| itanA kahate hI lakSmaNa hAya kara gira par3e aura prANa pakherU ur3a gye| aba vAstavameM zoka chA gayA / sArA kudumba rone lgaa| rAjadhAnI zokapUrNa ho gii| rAma bhI sunate hI lakSmaNake pAsa Aye parantu unheM vizvAsa nahIM huA ki lakSmaNakA dehAMta ho gayA / ve to yahI kahate the ki bAlaka hai / gumsA ho gayA hai / ataeva ve lakSmaNa ke sAtha aisI bAteM karane lage jaise ki koI kisI rUTe hueko manA rahA ho / vibhISaNa, virAdhita, sugrIva jaba jaba samajhAte aura kahate ki lakSmaNakA dehAMta ho gayA hai taba 2 rAmacaMdra unheM kahate ki tumhAre kuTuMbiyoMkA dehAnta ho gyaa| isa taraha sneha meM vihvala ho gaye the| idhara rAmacaMdrakI yaha sthiti dekha zambUkake bhAI suMdarake putrane rAvaNake nAtI arthAt indrajItake putra vajamAlIko uskAyA ki yaha samaya vaira nikAlanekA ThIka hai / basa, yuddhakI taiyArI kara ayodhyA para car3hAI kara dii| jaba rAmase kahA gayA taba lakSmaNake zavako kandhe para rakhakara tIra kamAna hAthameM le rAmacaMdra yuddhako nikale / parantu svargase do devoMne Akara sahAyatA kI / ayodhyAkA bhayAnaka svarUpa banAkara aura agaNita senA mAyAmaya dikhalA kara zatruoMko bhagA diyaa| ye donoM deva pUrva janmake jaTAyu pakSI aura kRtAntavaka senApatike jIva the / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 153 'phira rAmacaMdra zavako liye 2 idhara udhara bhaTakane lage / vibhISaNa Adi rAjA bhI unake sAtha the / ukta do devoMne rAmako samajhAnekA prayatna kiyaa| kabhI sUkhI bAlU pairate the; kabhI sUkhe lakkar3ako nhilAte the / jaba rAmacaMdra kahate ki yaha kyA mUrkhatA karate ho taba ve kahate ki Apa bhI to mUrkhatA kara rahe ho jo zavako liye 2 phirate ho / para gamake dhyAna meM kucha nahIM aataa| eka bAra una devoMne eka mRta zarIrako lAkara use nihalAyA aura tilaka vagairaha lagAyA taba phira rAmane unase kahA / unane kahA ki Apa bhI aipA hI kara rahe haiM / aba rAmakA bhrama dUra huA aura unhoMne sarayU nadI ke taTapara lakSmaNake zavakA dAha kiyA / una devoMne apanA svargIya rUpa pragaTakara rAmacaMdrase saba vRttAMta kahA, jise sunakara rAma bahuta prasanna hue / lakSmaNakA zaba dAha karane ke pazcAta rAmako vairAgya ho gyaa| unhoMne apane sabase choTe bhAI zatrughnako rAjya saMbhAlanekI AjJA dii| paraMtu unhoMne bhI vairAgya dhAraNa karane kA vicAra pragaTa kiyA / taba apane nAtI anaGgalavaNake jyeSTha putrako rAjyakA bhAra diyaa| unake putra anaGga lavaNAdine dIkSA dhAraNa kI / paraMtu rAmacandra, putrakI dIkSAke kAraNa kucha bhI ciMtita nahIM hue / rAmake samAna vibhIghaNane apane putra subhUSaNako, sugrIvane aGgadako apanA rAjya diyA itane hI meM arhadAsa seTha rAmake pAsa Aye / rAmane cAroM saMghake kuzala samAcAra pUMche taba unhoMne kahA ki yahAM bhagavAn munisuvratake kulotpanna suvrata nAmaka muni Aye haiM, jo cAra jJAnake dhArI haiN| yaha samAcAra suna saba ukta munikI vaMdanAke liye Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dUsarA bhAgA gaye aura rAmane bibhISaNa, sugrIva, zatrughna Adi kucha adhika . solaha haz2Ara rAjAoMke sahita dIkSA lI / aura sattAIsa hajAra striyoMne AryikAkI dIkSA lI / dIkSA lekara Apane pahile pAMca upavAsa kiye / chaThaveM dina jaba Apa nandasthalI nagarameM pAraneke liye gaye taba vahAM bar3A AnaMda huaa| kolAhala hone lgaa| hAthI, ghor3e chUTa gaye / yaha dekha rAjAne pranAko AjJA dI ki tuma vidhi nahIM jAnate ho| isaliye rAmamuniko AhAra mata denA maiM dUMgA / aura apane sAmantoMko rAmacaMdra ke pAsa bhejakara bhojanArtha unheM bulAyA / isa aMtarAyake kAraNa rAma phira vanameM lauTa gaye / aura phira pAMca dinakA upavAsa dhAraNa kiyA tathA pratijJA kI ki yadi banameM hI pAranA milegA to AhAra karUMgA anyathA nahIM / jisa dina rAmake ye pichale pAMca upavAsa pUrNa hone vAle the usI dina eka pratinanda nAmaka rAjAko eka ghor3A le bhaagaa| aura vaha usI vanake sarovara meM rAjAko sAtha liye hue pha~sa gyaa| taba ukta rAjAkI rAnI bhI sAmaMtoMko sAtha lekara, ghor3epara baiTha rAjAke pIche bhAgI, aura rAjAke pAsa pahuMca sarovarameMse use nikAlA / phira bhojana banAyA / upavAsa pUre ho jAneke kAraNa rAma bhI AhArArtha udhara nikala Aye / rAjA, rAnIne AhAra diyA, jisake kAraNa paMcAzcarya hue| vihAra karate karate rAma koTizilA para pahuMce, vahAM Apane ghora tapa kiyA / rAmakI yaha sthiti dekhakara sItAke jIvane svargameM vicAra kiyA ki yadi rAmakA dehAMta hokara yahAM svarga meM janma ho to hama donoM mitra hokara raheM / isa vicArase rAmake dhyAnako ucca sthi. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 155 timeM na pahuMcane deneke liye vaha rAmake pAsa koTizilA para AyA aura sItAkA rUpa dhAraNa kara tathA anya vidhAgharoMkI striyAM mAyAmaya banAkara rAmacaMdrase premake liye prArthanA karane lgaa| parantu rAma apane dhyAnase calAyamAna nahIM hue| ataeva cAra ghAtiyA karmokA nAza huA aura mAgha sudI 12 kI pichalI rAtrimeM Apako kaivalya jJAna prApta huaa| devoMne pUjana kI, gandha kuTIkI racanA kI aura vihArakI prArthanA kI ! vihAra huA / sthAna 2 para upadeza diyA gayA / aMtameM nirvANako padhAre / rAmacaMdrakI Ayu 17000 varSakI thii| zarIra 16 dhanuSa UMcA thaa| Apane 50 varSa tapa kara karmoM kA nAza kiyA aura mokSa prApta kii| (2) apane pitAko lakSmaNake zokameM vihvala hote dekha anaGga-lavaNako bahuta vairAgya huA / aura dIkSA dhAraNa kara donoM kumAra mokSa pdhaare| aura kumAGga lavaNako bahatako lakSmaNake pATha 39. rAmacandra-lakSmaNa / [ gata pAThoMmeM rAma, lakSmaNa tathA rAvaNakA jo varNana kiyA gayA hai, vaha padmapurANake AdhArase kiyA gayA hai / anya pAThoMmeM to jahAM jahAM padmapurANa aura uttara purANake kathanameM hamane aMtara pAyA vahAM vahAM noTa AdimeM usakA ullekha kara diyA hai; para rAma, lakSmaNAdike varNanameM donoM zAstroMmeM itanA bhArI aMtara hai ki use sthAnake sthAna para batalA denA eka prakArase kaThina hai / ataH donoM zAstroMke varNanako bhinna bhinna do svataMtra pAThoMke dvArA denA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dUsarA bhAga / ucita samajhA gayA / ataH isa pATha meM uttarapurANake AdhArase rAmAdikA varNana diyA jAtA hai| ina do zAstroM meM itanA bhArI aMtara kyoM hai ? isakA abhI koI zAstrIya AdhAra nahIM milA hai, kevala yuktiyoMse hI isakA samAdhAna kiyA jAtA hai / zrImAna syAdvAdavAridhi, svargIya paM0 gopAladAsajIne ekavAra isakA samAdhAna jainamitra patra dvArA isa prakAra kiyA thA ki ina virodhase jaina dharma tAttvika vivecana para kucha prabhAva nahIM par3atA / - kyoMki tAttvika vivecanameM puNya aura pApa ye do padArtha mAne haiN| ina do padArthoM ke udAharaNa svarUpa rAma rAvaNAdikI kathAeM haiM / ina kathAoM meM yadi kisI vyakti mAtApitAdike sambaMdha meM yadi kucha aMtara bhI huA to mI usase puNya pApake svarUpameM kucha bAdhA nahIM AtI / yukti aura siddhAMtakI dRSTise paMDitajIka yaha kathana pUrNatayA mAnya hai / aura dharma mArgameM yukti va siddhAMta kA hI adhika mahattva hai; para itihAsakI dRSTise ina yukti para adhika AdhAra nahIM rakhA jA sktaa| kucha bhI ho jaba taka isa virodhake sambaMdha meM koI prAcIna zAstrIya AdhAra nahIM milatA taba taka hameM paM0 gopAladAsajIkI yukti para zraddhA rakhakara apane graMthoM kA paThana pAThana karanA hI ucita hai / aura yaha satya bhI hai ki isa prakArake virodhase hamAre kalyANake mArga meM kucha bAdhA utpanna bhI nahIM ho sakatI / ] , sagarakA rAjya na rahane para dazaratha apane putra rAma lakSmaNa sahita ayodhyA meM aaye| pahale banArasa meM rAjya karate the / ayodhyA hI meM bharata aura zatrughna utpanna hue / ina donoMkI mAtAoMke / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 157 nAma utta'pura Na nahIM hai / rAjA janaka mithilAke rAnA the, rAnIkA nAma vasudhA thA / inakI putrIkA nAma sItA thA / vaha jaba yuvA huI taba aneka rAjAoMne use mAMgA, para janakane kahA ki maiM use hI dUMgA jisakA daiva anukUla hogA / eka dina nAjA janakane sabhAmeM kahA ki sagara, sulamA, vizvAsu ji / yajJake kAraNa svargameM gaye haiM apaneko bhI vaha yajJa karanA cAhiye / isa para kuzalamati nApatine kahA ki isa kAryameM nAgakumAra jAtike deva paraspara matsaratAke kAraNa vighna DAlA karate haiM / aura vidyAdharoMke Adi puruSa nami, vinami para nAgakumArake ahamiMdrakA upakAra hai isaliye ve bhI unakI sahAyatA kareMge / yajJakI navIna paddhati mahAkAla nAmaka asurane calAI hai usake zatru bhI vighna kareMge isaliye isa kArya meM balavAna sahAyakoMkI AvazyakatA hai| yadi dazasthake putra rAma lakSmaNa sahAyaka ho jAve to yaha kArya ho sakatA hai| unheM Apa yadi sItA denA svIkAra kareMge to ve avazya rahAyaka hoMge / janakane dazarathako isI abhiprAyakA patra likhA / tathA anya rAjakumAroM ko bhI bulAyA / dazarathane sabhAmeM pUchA taba AgamasAra nAmaka maMtrIne yajJakA samarthana kiyA aura kahA ki rAma lakSmaNako yajJakI sahAyatArtha bhejanese donoM bhAiyoMkI acchI gati hogii| parantu atizayamati maMtrIne isakA virodha kiyA ki yajJa karanese dharma nahIM hotaa| mahAbala senApatine kahA ki yajJameM pApa ho athavA puNya isase hameM prayojana nahIM / hameM apane kumAroM kA prabhAva rAnAoMmeM pragaTa karanA cAhiye / dazarathane kahA ki yaha vicAraNIya bAta hai| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dUsarA bhaag| aura maMtrI senApatiko vidAkara purohitako bulAyA / aura isI sambandhameM pUchA / purohitane nimitta zAstra tathA purANoM ke anusAra kahA ki yajJameM hamAre donoM kumAroMkA mahodaya pragaTa hogA, yaha niHsaMdeha hai / kyoMki ye hamAre kumAra AThaveM balabhadra nArAyaNa haiM aura ye rAvaNa nAmaka prati nArAyaNako mAregeM / purohitane rAvaNake pUrvabhava kahakara kahA ki meghakUTa nagarakA rAjA sahasragrIva thA use usake bhAIke valavAna putrane nikAla diyaa| sahasragrIva vahAMse nikalakara laMkAmeM AyA aura vahAM tIsahanAra varSataka rAjya piyA usakA putra zatagrIva, isane 25 hajAra varSa taka rAjya kiyaa| isakA putra pacAsagrIva thA isane 20 hajAra varSa rAjya kiyaa| 50 grIvakA putra pulasapa huA / isane 16 hanAra varSa rAjya kiyaa| isakI rAnIkA nAma meghazrI thA / inake dazAnana nAmaka putra huA / isakI Ayu 14000 varSako hai / eka dina yaha dazAnana apanI rAnIke sAtha vanameM kor3A karane gayA thaa| vahAM vinayAI parvatake acelaka nagarake svAmI rAnA amitavegakI putrI maNimati vidyA siddha kara rahI thii| usa para yaha dazAnana Azakta ho gayA aura usakI vidyA haraNa kara lo| vaha vidyA siddhake artha bAraha varSase upavAsakara rahI thI ataH kaza ho gaI thii| usane nidAna kiyA ki maiM isa dazAnanako hI AgAmI bhavameM putrI hokara ise maaruuNgii| marakara vaha maMdodarIke yahAM putrI huI / janmake samaya bhUkampa Adi hue| nimitta jJAniyoMne kahA ki yahI rAvaNake nAzakA kAraNa hogii| yaha suna rAvaNako bhaya huA aura mArIcako AjJA dI ki vaha putrIko kahIM chor3a aave| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 159 mArocane maMdodarIke pAsa jAkara rAvaNakI bAta kahI ! maMdodarIne duHkhake sAtha eka saMdUkameM bahutasA dravya tathA lekha aura putrIko rakhakara mArIcase kahA ki ise nirupadrava sthAnameM rakhanA / mArIca use lekara mithilA dezake nikaTa vanameM jamInameM gAr3a AyA / usI dina bahutase loga vahAM ghara banAne kA sthAna dekha rahe the| so halakI nokase vaha saMdUka niklii| logoMne vaha rAjAke yahAM phuNcaaii| rAmAne use dekhakara vasudhA rAnIko dii| vasudhAne usakA pAlana chipe chipe kiyA aura usakA nAma sItA rakhA gayA / janakane jo yajJa karane kA vicAra kiyA hai, usa yajJameM rAvaNa nahIM AvegA kyoMki use mAlUma nahIM hai| isase janaka rAmako sItA arpaNa kareMge ataH donoM kumAroM ko vahAM avazya bhejanA ucita hai / isa para rAma, lakSmaNako senA sahita dazarathane bhejaa| rAma lakSmaNakA janakane bahuta svAgata kiyaa| rAjAoMke samakSa janakake yajJakI vidhi pUrNa ho jAne para janakane rApake sAtha sItAkA vivAha kara diyaa| kucha dinoM taka rAma, lakSmaNa janakake yahAM hI rhe| phira dazarathake bulAne para donoM bhAI ayodhyA Aye / ayodhyA rAmakA mAta aura rAjakanyAoMke sAtha aura lakSamaNakA solaha rAjakanyAoMke sAtha vivAha kiyA / phira rAma lakSmaNane banArasa nAkara rAjya karane kI icchA pragaTa kI / pahile to dazarathane isakA virodha kiyA phira ina donoMke Agrahase rAmako rAjya mukuTa pahanA kara aura lakSmaNako yuvarAna pada dekara vidA kiyA / rAma lakSmaNa bana rasa meM sukha pUrvaka rahane lge| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dUsarA bhAga eka dina rAvaNa apanI sabha meM baiThA huA thA / zatruoM ko rulAne ke kAraNa isakA nAma rAvaNa par3A thA / isa sabhA meM nAradaH gaye / nAradane sItAke rUpakI prazaMsA kI aura kahA ki vaha tumhAre yogya hai | janakane tumheM na dekara bahuta anucita kiyA hai / rAvaNa kAmAMdha hokara sItAke haraNakA vicAra karane lagA / mArIca maMtrI se salAha pUchI parantu mArIcane kahA ki yaha kArya ucita nahIM / rAvaNane nahIM mAnA taba mArIcane kahA ki kisI dUtIko bhejakara usake manakA bhAva jAnanA cAhiye ki vaha Apa para Azakta hai yA nahIM / yadi vaha azakta ho to vinA adhika kaSTake hI bulA lI jAya / yadi nahIM to javaradastI haraNa kI jAya / rAvaNane isa upAya ke anusAra sUrpaNakhA dUtIko banArasa bhejA / usa samaya rAma, lakSmaNa citrakUTa vanameM banakrIr3A kara rahe the / rAmake rUpako dekha kara sUrpaNakhA svayaM mohita ho gaI / eka jagaha azoka vRkSake nIce sItA apanI sakhiyoM sahita baiThI thii| sUrpaNakhA vRddhAkA rUpa dhAraNa kara unake manakA bhAva jAnane AI / usa vRddhAko dekhakara dUsarI sakhiyAM haMsane lagIM / aura pUchA ki tuma kauna ho ? usane kahA ki maiM isa banake rakSakakI mAtA hUM / tuma bar3I puNyavAn ho mujhe batAo tumane kaunasA puNya kiyA hai jisase aise mahA puruSoMkI strI huI ho, maiM bhI vahI puNya karake inakI strI banUMgI aura dUsarI striyoMse unheM parAMgamukha karUMgI / isa kathana para saba ha~sa par3IM / bahuta kucha ha~sI ke bAda sItAne kahA - bur3hiyA tU isa strI paryAyako acchI samajhatI hai, yaha terI bhUla hai / sItAne strI paryAyake doSa batAkara apane hI patimeM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaam| 111 santoSa rakhanekA upadeza diyA ki satItva hI strI paryAyameM eka amUlya vastu hai / satI striyAM apane satItvake pratApase satva haraNa karanevAleko bhasma taka kara sakatI haiN| usakI ina bAtoMse sItAkA ahola pitta samajha sUrpaNakhA vahAMse gaI / aura rAvaNase saba hAla kahA / tathA vahAMke bhoga, bala AdikI bhI prazaMsA kii| taba rAvaNane kahA tUM catura nahIM hai / tujhe strIkA svabhAva nahIM mAlUma / aisA kaha puSpaka vimAna dvArA mArIca maMtrIke sAtha vaha svayaM bhAyA / citrakUTa banameM Akara rAvaNakI AjJAse mArIca ne maNiyoMse bane hue hariNake bacce kA rUpa bA liyA / aura sItAke sAmanese nikalA / sItAne rAmase kahA ki dekhie kaisA pyArA aura Azcarya janaka ha raNa hai ? rAmane bhI Azcarya kiyA aura use pakar3ane caleM / vaha kabhI bhAgatA kabhI thama jAtA kabhI chalAMga mAratA thaa| isa taraha vaha rAmako bahuta dUra le gayA / rAma kahate the ki yaha mAyAmaI hariNa hai isake pIche jAnA nirarthaka hai / to bhI pakar3aneko jAte ho the / aMtameM vaha AkAzameM ur3a gayA rAma dekhate hI raha gaye / idhara rAvaNa rAma kA rUpa dhAraNa kara AyA aura sItAse kahA ki calo ghara caleM, zAmakA samaya ho gayA hai / puSpaka vimAnako pAlakI banAliyA aura usameM sItAko viThAkara laMkA lAyA / aura eka vanameM rakha kara apanA rUpa prakaTa kara diyA tathA sItAko usake lAnekA kAraNa batalAyA / sItA yaha dekhakara mUrchita ho gaI / rAvaNane use AkAza gAminI vidyA naSTa ho jAneke bhayase abhI taka sparza nahIM kiyA thA / dRtiyoMko mena kara usakI mUrchA dUra karAI / dUtiyoMne bahuta samajhAyA ki tU Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dUsarA bhAga rAvaNako svIkAra kara para sItAne muMhator3a uttara diyA / aMtameM sItAne vidhavAke samAna rUpa dhAraNa kara pratijJA kI ki jaba taka rAma kSema kuzalake samAcAra na suna luMgI taba taka na to bolUMgI aura na khaauuNgii| vaha saMsArakI asAratAkA citavana karatI huI vahAM apanA samaya vyatIta karane lagI / laMkAmeM rAvaNake liye aniSTa kAraka utpAta hone lage / usakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| rAvaNako usakA phala nahIM mAlUma thA ataH vaha bahuta prasanna huA ! maMtriyoMne usake isa parastrI haraNa rUpa kRtyakA bahuta virodha kiyA, para vaha nahIM maanaa| usane kahA dekho sItA ke Ate hI mere yahAM cakraratna utpanna huA yahI zubha lakSaNa hai / udhara rAma hariNake pIche 2 banameM bahuta dUra cale gaye the / rAtri ho gaI thii| rAmake zivira meM sItA aura rAmako na dekha unake karmacArI bahuta ghabar3Aye / subaha hote hI jaba rAma Aye taba unhoMne sItAko na dekha karmacAriyoMse pUchA / una logoMne kahA hameM nahIM mAlUma sItA kahAM hai ? yaha suna rAma mUrchita ho gaye / sItA ko bahuta DhUMDhA para patA nahIM calA / usakA eka or3hane kA kapar3A milA use logoMne rAmako lAkara diyA / rAma saba bAta samajha gaye aura lakSmaNake sAtha ciMtA karane lage / itane hI meM dazaratha mahArAjakA dUta rAmake pAsa AyA / usane ka ki dazarathako svapna AyA hai ki candrakI strI rohiNIko rAhu hara le gayA hai aura caMdramA akelA raha gayA hai| isakA phala pUchane paranimittajJAniyoMne kahA hai ki sItAko rAvaNa hara legayA hai| aura rAma akele raha gaye haiM, yaha samAcAra dazarathane bhejA hai 1 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa | 163 aura yaha patra diyA hai| rAmane patrako mastakase lagA kara par3hA / usameM likhA thA ki yahAMse dakSiNakI ora samudra meM chappana mahA dvIpa haiM ve cakravartIkI AjJAmeM to saba rahate haiM aura nArAyaNakI AjJAmeM Adhe rahate haiM inameM laMkA mahA dvIpa hai jo ki trikUTAcala parvatase suzobhita hai / usameM Ajakala rAvaNa rAja kara rahA hai / vaha duSTa rAjA hai / usane sItAkA haraNa kiyA hai / aura apane nagara meM le jAkara rakhA hai / isa liye jaba taka usake chur3A nekA udyoga hama kareM taba taka vaha apane zarIrakI rakSA karatI rahe, yaha samAcAra sItAke pAsa bheja denA ucita hai / rAmakA isa patrake par3hane se zoka to dUra ho gayA; parantu rAvaNa para krodha AyA / isI samaya do vidyAdhara rAmase milane Aye unameM se eka apanA paricaya isa prakAra diyA ki vijayArddhakI dakSiNa zreNI meM kilakila nAmaka nagara ke rAjA valIndra the / unakI rAnIkA nAma priyaMgu suMdarI thA / unake do putra vAli aura sugrIva / jaba pitAne dIkSA lI taba vAliko rAjA aura mujhe sugrIvako yuvarAja banAyA ! parantu kucha kAla bAda mere bar3e bhAIne mujhase merA pada chIna gharase nikAla diyA / aura mere sAthameM Aye hue ina yuvakakA nAma ativega hai / yaha vidyutkAMtA nagarake rAjA prabhajana vidyAdharakI rAnI aMjanAkA putra hai / yaha tInoM tarahakI vidyAeM jAnatA hai / akhaMDa parAkramI hai / eka vAra vidyAdharoMke kumAra apanI 8 vidyAoMkI zaktiyoMkI parIkSA karane vijayArddha parvatake zikhara para gaye / vahAM inane apane bAyeM padase sUryamaMDalako vidyAke jora se Thokara mArI | phira apanA zarIra trasareNuke samAna banA liyA / isase = Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhaag| loga bar3e prasanna hue| aura inakA nAma hanumAna bhI rakhA / yaha mere prANoMse bhI pyArA mitra hai / isake sAtha hama sammedazikharakI vaMdanA karane gaye the vahAM siddhakUTa para nArada Aye unase maiMne pUchA ki merA pada yuvarAna pIchA milegA yA nhiiN| unhoMne kahA ki rAma lakSmaNa zIghra hI balabhadra nArAyaNa hone vAle haiM so tuma yadi unake kAma Ao to ho sakatA hai aura vaha kAma yaha hai ki rAvaNa sItAko hara legayA hai tuma yadi patA lagAdo to ThIka hai / yaha suna hama Apake pAsa Aye haiM / phira hanumAnane kahA ki bhApa sItAke cinha batalAveM maiM DhUMDha kara lAUMgA / rAmane cinha batAe aura apanI aMgUThI dii| hanumAna use lekara laMkAko cale / laMkA bar3I susajita nagarI thI usake maNiyoMke bane hue koTa aura 32 darvAje the / hanumAna bhramarakA rUpa dhAraNa kara pahile rAvaNakI sabha meM gaye jaba vahAM sItA nahIM dekhI taba antaHpurake pIcheke darvAjese koTa para car3hakara dekhA to naMdanavana pAsa dikhalAI diyA ataH ve vahAM gye| vahIM zIzamake vRkSake nIce sItA baiThI huI thii| kaI dUtiyAM use samajhA rahIM thIM / hanumAna vRkSapara jA baiThe / phira rAvaNa AyA / usane bhI samajhAyA para sItA nahIM mAnI / maMdo. darIne Akara rAvaNa ko samajhAyA ki yaha kArya ucita nahIM para rAvaNane nahIM mAnA / rAvaNa calA gayA / mandodarIko sItAko ceSTAse mAlUma huA ki zAyada yaha merI hI putrI hai / usake hRdayameM prema umar3A / aura stanoMse dUdha jharane lagA / maMdodarIne sItAko yahI upadeza diyA ki tU apanA zIla bhaMga mata kara / aura zarIra rakSArtha bhojana avazya kara / maMdodarIke jAnepara Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihaas| 169 rakSakoM ko vidyAke balase nidrAmeM magnAra hanumAna baMdarake rUpameM sItAse mile / aura rAmake saba hAla tathA saMdeza kahe / pahale to sItAko saMdeha huA para phira vaha nisandeha ho gaI / aura bhojana karanA svIkAra kiyA / hanumAna vahAMse ravAnA hokara rAmake pAsa Aye, saba samAcAra rAmase kahe / rAmane Age kyA karanA ucita hai, isakA vicAra maMtriyoMse kiyA / rAmane hanumAnako senApatikA pada diyA / aura sugrIvako yuvarAna banAyA. maMtrIne kahA ki pahile rAjanItike anusAra zAma bhedase hI kAma lenA cAhiye aura isaliye hanumAnako dUta banAkara rAvaNake pAsa bhejanA ucita hai / taba manovega, vinaya, kumuda aura ravigati rAjAke sAtha hanumAnako dUta banAkara bhenA / aura 'vibhISaNako bhI rAmne saMdeza bhejA / hanumAnane bibhISaNase rAmakA saMdeza kahA ki Apa dharmake mAnanevAle vidvAn , dUradarzI aura rAvaNake hitaiSI haiM / rAvaNane yaha kAma ucita nahIM kiyA hai ataH Apa unheM majhAveM / hanumAnane yaha saMdeza kahakara svayaM rAvaNase milanekI icchA pragaTa kI / bibhISaNa hanumAnako rAvaNake pAsa le gayA / hanumAnane mIThe vacanoMse rAvaNako bahuta kucha sItA vApisa karaneke liye samajhAyA para vaha na mAnA / kintu hanumAna ko rAjasabhAse nikala jAnekI AjJA dii| taba hanumAna lauTa kara rAmake pAsa Aye / rAma saba samAcAra suna yuddhako tayAra hue, aura citrakUTa vanameM pahuMce / varSARtu vahIM vyatIta kii| vahAM vAli vidyAdharane kahalavAyA ki yadi Apa mujhase sahAyatA lenA cAheM to hanumAna, sugrIvako nikAla deM maiM abhI sItAko Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dusarA bhAga + chur3A lAUMgA | rAmane maMtriyoMkI sammati se yaha vicAra nizcita kiyA ki yadi isakI prArthanA svIkAra nahIM kareMge to yaha rAvaNakA sahAyaka ho jAyagA ataH pahile ise hI mAranA ucita hai aura usake dUtase kahA ki tumhAre yahAM jo mahAmegha hAthI hai vaha hameM do aura hamAre sAtha laMkA calane ko taiyAra hoo phira tumhAre kathana para vicAra kiyA jAyagA / vAli isa uttarase bar3A kruddhaH huA | ataH rAma, lakSmaNake sAtha usakA yuddha huA aura vaha mArA gayA / tatra sugrIvako usakA rAjya diyA / sugrIva apanI kiSkiMdhA nagarI meM rAmako lAyA / aura manohara nAmaka udyAnameM tthhraayaa| yahAM rAmake pAsa 14 akSohiNI senA ho gaI thI / lakSmaNane zivaghoSa munike mokSasthala jagatpAda parvata para sAta dinakA upavAsa dhAraNa kara pUjA kI aura prajJapti nAmaka vidyA siddha kii| sugrIvane bhI aneka vrata upavAsa kara sammeda parvatako siddhazilA para vidyAoMkI pUjA kI tathA aneka vidyAdharoMne bhI vidyAoMkI pUjA kI aura phira senA laMkAke liye ravAnA huI / idhara rAvaNako kuMbhakarNa Adi bhAiyoMne sItA dene ko bahuta samajhAyA; para vaha nahIM mAnA / vibhISaNane bhI bahuta kucha kahA para vaha bilkula na mAnA aura use apane rAjase nikAla diyA / taba vibhISaNa rAmase Akara milA / rAmake yahAM usakA bahuta Adara satkAra huaa| jaba rAmakI senA samudra ke kinAre pahuMcI taba hanumAnane rAmase laMkAmeM upadrava Adi karanekI AjJA maaNgii| jaba rAmane sAjJA de dI taba aneka vidyAdharoMke sAtha hanumAna Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa / 117 . laMkAmeM gyaa| aura vahAM vana udyAna vagairaha naSTa kiye, va unake rakSakoMko mArA aura laMkAmeM Aga lagAI / phira lauTa kara yuddhArtha apanI senA taiyAra kara rakhI / vibhISaNase rAmane pUchA ki rAvaNa yuddha karane kyoM nahIM AyA ? taba vibhISaNane kahA ki vaha bAlikA paraloka gamana va sugrIva, hanumAnake abhimAnake samAcAra suna AdityapAda parvata para ATha dinoMkA upavAsa dhAraNa kara rAkSasa Adi vidyAeM siddha karane baiThA hai indrajIta usakA putra usakA rakSaka hai / isameM vighna DAlanA cAhie / isaliye rAma lakSmaNane prajJapti vidyA dvArA bahutase vimAna banA apanI senA laMkAke bAhara pahuMcAI / aura kaI vidyAdharoMko parvatapara lar3ane menA usa samaya pahilekI siddha vidyAoMse va devatAoMse indranIta aura rAvagane yuddha karaneke liye kahA; para unhoMne kahA ki ApakA puNya kSINa ho jAnese hama yuddha nahIM kara sakate / taba rAvaNa svayaM yuddha ke liye taiyAra huA / aura sukuMbha, nikuMbha, kumbhakarNa Adi bhAI indra nIta, iMdrakIrti, indravarmA Adi putra, mahAmukha, ati kAma, kharadUSaNa, dhUma Adi vidyAdharoMke sAtha yuddha karane nikalA / donoM orase kaI dinoMtaka ghanaghora yuddha hotA rahA / antameM AkAzameM bhI yuddha huA / rAvaNakA jaba koI vaza nahIM calA taba usane cakra - calAyA / cakra. lakSmaNake hArthomeM Akara Thahara gayA, lakSma gane usIse rAvaNakA sira kATA / rAvaNa maskara pahale naraka gyaa| rAmane vibhISaNako rAvaNakA rAjya aura saba saMpadA dI tathA maMdodarIko samajhA bujhA diyA / rAma lakSmaNa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dUsarA bhAga / tIna khaNDoM ke svAmI hue / sItA unheM mila gaI / phira laMkAse ravAnaha hokara rAma lakSmaNa mITha nAmaka parvatapara tthhre| vahAM vidyAdharoMke rAjAoMne donoMkA 1008 kalazoMse abhiSeka kiyA aura lakSmaNane vahIM koTizilA uThAI / usase prasanna ho rAmane siMhanAda kiyA | vahAM ke rahanevAle sunaMda nAmaka bhAiyoMkI pUjA kI aura sAnaMda nAmaka talavAra dI / phira donoM bhAI gaMgA ke kinAre 2 gaye samudra meM milatI hai vahAM Dere DAlakara bar3e dvArase lakSmaNa samudra meM gaye aura magadhadevake nivAsa sthAnako nizAnA banAkara apane nAmakA bANa chor3A / magadhane apaneko bar3A puNyavAna samajha lakSmaNa cakravartIkI stuti kI tathA ratnoMkA hAra mukuTa aura kuMDala bheTameM diye / phira samudra ke kinAre 2 jAkara vaijayaMta dvArapara varatanu nAmaka devako vaza kiyA / usane kaTaka, aMgada, cUr3AmaNi, hAra, karadhanI bheTameM dI / phira donoM bhAI pazcimako ora jAkara siMdhu nadIke bar3e dvArase samudrameM ghuse aura prabhAsa nAmaka devako vijaya kiyA / usane sapheda chatra tathA vahAMkI uttamottama vastue~ aura anya AbhUSaNa diye / isake bAda siMdhu nadIke kinAre 2 jAkara pazcima kI orake mleccha khaMDa nivAsiyoMko tathA vahAMkI uttamottama vastueM apane AdhIna kIM / vidyAgharoMko baza kara hAthI, ghor3e, zastra, kanyAeM, ratna Adi prApta kiye / vahAMse calakara pUrva khaMDake mleccha dezoMke rAjAoMko vaza kiyA / isa prakAra 42 varSameM digvijaya kara ayodhyA meM bahutase deva, vidyAdhara rAjA Adike sAtha praveza kiyA / zubha muhUrtameM samrATa 1 yakSane una donoM lakSmaNako bheTameM aura jahAM gaMgA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna janai itihAsa | 169 padakA abhiSeka huA / inake AdhIna solaha haz2Ara mukuTabaMdha rAjA the| aura solaha haz2Ara deza AdhIna the / 9890 droNamukha, 29000 pattana, 11000 karvaTa, 12000 maTaMva aura 8000 kheTaka the / 480000000 grAma the / 28 dvIpa the / 4200000 hAthI, 90000000 ghor3e aura 420000000 paidala senA thI, 8000 gaNabaddha jAtike deva bhI inake AdhIna the / balabhadrake 4 ratna aura nArAyaNa lakSmaNake 7 ratna the / pratyeka ratnake eka hajAra 2 deva rakSaka the / eka dina manohara vanameM donoM bhAiyoMne zivagupta nAmaka jinarAjake darzana aura unakI pUjA kii| aura dharmakA svarUpa pUchA / tathA zrAvakake vrata liye / lakSmaNa narakAyu baMdha kara cukA thA / ataH use samyaktva nahIM huA / phira donoM bhAI ayodhyAkA rAjya bharata va zatrughnako de Apa banArasa Akara rahane lage / aura bhogavilAsameM lIna ho gye| rAmake vijayarAma nAmakA putra huA / aura lakSmaNake pRthvIcaMdra nAmaka putra huA / kucha dinoM bAda lakSmaNane nAgazayyA para soye hue svapna dekhe ki masta hAthI dvArA bar3akA vRkSa ukhar3A hai / rAhu dvArA grasita sUrya rasAtalameM calA gayA hai aura cUnese pute hue mahalakA eka aMza gira gayA hai / rAmase lakSmaNane una svapnoMko nivedana kiyA / rAmane purohitase pRchA / purohitane kahA ki pahilekA phala asAdhya rogase lakSmaNakA rogI honA hai, dUsarekA phala bhogopabhogakI vastuoMkA nAza hai aura tIsarekA phala rAmakA tapovanameM jAnA hai / yaha phala suna dhIravIra rAma adhIra Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUmarA bhAga, na ho dAnAdi karane lge| rAjyameM jIva vadha nahIM honekI ghoSaNA karAI / kucha dinoM bAda lakSmaNa asAdhya rogI hue aura mAghakRSNa amAvazake dina unakI mRtyu huI / zokase saMtapta rAmane jJAnavAn honeke kAraNa apane Apako saMbhAlA aura dAha kiyA / tathA lakSmaNake putra pRthvIcandrako rAjya diyaa| aura unake vijayarAma Adi sAta putroMne jaba rAjyalakSmI lenekI anicchA pragaTa kI taba AThaveM putra anitarAmako yuvarAja pada de mithilA dezakA rAjya diyA / phira ayodhyAke samIpa siddhArtha vanameM zivagupta kevalIse rAmane hanumAna, sugrIva, vibhISaNa Adi pAMcasau rAjAoMke sAtha dIkSA lI / sItA, pRthvI, suMdarI Adi ATha rAniyoMne bhI zrutavatI ArthikAse dIkSA lii| pRthvI, suMdara aura ajitajayane zrAvakake vrata liye tathA rAjadhAnImeM praveza kiyA / sAr3he tInasau varSAtaka tapa karane para rAmako kevalajJAna utpanna huA aura chahasau varSa kevali avasthAmeM vyatIta kara phAlguna zukla 14 ke dina sammedazikharase hanumAna Adike sAtha nirvANa prApta hue / vibhISaNa sarvArthasiddhi gaye / aura lakSmaNa 4the naraka gaye / tathA sItA, pRthvI, suMdarI Adi rAniyA acyuta svargameM deva huii| Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa ka, kha, kI suucnaa| -HOK-- pRSTha 4 aura 12 meM jo pariziSTa 'ka' 'kha' kA ullekha kiyA gayA hai usake liye nivedana hai ki pahile ina pariziSToMmeM cakravartI, balabhadra, nArAyaNa aura pratinArAyaNakI saMpatti AdikA varNana denekA vicAra thA; parantu pahale bhAgameM yaha varNana diyA jA cukA hai tathA balabhadra, nArAyaNa aura pratinArAyaNakI saMpattikA varNana isI bhAgameM rAma, rAvaNake pAThoMmeM bhI kiyA gayA hai, ataH pRthak rUpase pariziSToMmeM varNana karanA ucita nahIM samajhA gayA / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 'ga' zrI tIrthaMkaroMke cinh| -80 nAma cinha barAha bajradaMDa mRga zrI vimalanAtha zrI anaMtanAtha zrI dharmanAtha zrI zAntinAtha zrI kuMthunAtha zrI arahanAtha zrI mallinAtha zrI munisuvratanAtha ana (bakarA) machalI kalaza kachuvA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- _