Book Title: Nalvilasnatakam
Author(s): Ramchandrasuri, Vijayendrasuri
Publisher: Harshpushpamrut Jain Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001891/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 06:00 zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA- granthAGkaH 126 5 zrI mahAvIra jinendrAya namaH / / pU. A. zrIvijayAmRtasUribhyo namaH / / kavikaTAramalla - pUjyAcAryadeva zrI rAmacandrasUrIzvara - viracitaM nalavilAsanATakama jood or sampAdaka: saMzodhaka zva tapomUrti-pUjyAcAryadeva zrIvijayakarpU rasUrIzvara paTTadharahAlAradezoddhAraka - pUjyAcAryadeva zrI vijayAmRtasUrIzvarapaTTadharaH pUjyAcAryazrI vijayajinendrasUrIzvaraH 5 varddhamAnapura (vaDhavANazahera) nivAsI zAha lADakacanda jIvarAja-rAjakoTa nivAsI vasA saubhAgyacanda talakacanda ityetayoH sahAyyena prakAzito'yaM granthaH 5 prakAzikA - zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA lAkhAbAvala - zAMtipurI (saurASTra ) **** . cha *** . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( ..... .......................! zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA-granthAGkaH 126 OM zrI mahAvIra jinendrAya namaH // pU. A. zrIvijayAmRtasUribhyo namaH / / kavikaTAramalla-pUjyAcAryadeva ... zrI rAmacandrasUrIzvara-viracitaM nalavilAsanATakam OBOOSESSOOO""" sampAdakaH saMzodhakazca tapomUrti-pUjyAcAryadeva zrIvijayakarpUrasUrIzvara-paTTadharahAlAradezoddhAraka-pUjyAcAryadeva zrI vijayAmRtasUrIzvara __ paTTadharaH pUjyAcAryazrI vijayajinendrasUrIzvaraH ................................................................." varddhamAnapura (vaDhavANazahera) nivAsI zAha lADakacanda jIvarAja-rAjakoTa nivAsI vasA saubhAgyacanda talakacanda ityetayoH sahAyyena prakAzito'yaM granthaH prakAzikAzrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA lAkhAbAvala-zAMtipurI (saurASTra) zrI vAmAcAra manA dila Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA-zrI harSapuSpAmRta jaina granthamAlA lAkhAbAvala-zAMtipurI (saurASTra) ja vIra saM0 2510 vi0 saM0 2040 san 1984 prathamAvRtti pratayaH 750 AbhAra evaM mArgadarzana prAcIna grantha prakAzana yojanAmAM kalikAlasarvajJa pUjya AcAryadeva zrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTadhara kavikaTAramalla pUjyAcAryadeva zrI rAmacandasUrIzvarajI ma. viracita A zrI 'nalavilAsanATakam' pragaTa karIe chIe. A grantha pragaTa karavA mATe hAlAradezoddhAraka pU. A. zrI vijayAmRtasUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara pU. A. zrI vijayajinendrasUrIzvarajI ma. nA sadupadeza thI vaDhavANazahera nivAsI zAha lADakacanda jIvarAjabhAI tathA rAjakoTa nivAsI vasA saubhAgyacanda talakacandabhAIno sahakAra malyo che. ane temanA tarapha thI A grantha pragaTa karatAM Ananda anubhavIe chIe. temaja temano AbhAra mAnI prAcIna sAhitya prakAzana mATe malela temanA sahakAranI anumodanA karIe choe. tA09-6-84 zAka mArakeTa sAme, jAmanagara (saurASTra) li0maganalAla catrabhuja mahetA mudraka : gautama ArTa prinTarsa, neharU geTa bAhara, byAvara (rAja.) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: sampAdakIya : zro arihaMta paramAtmA sarvajJa hoya che temanA jJAnamA kyAMya apUrNatA hotI nathA tethI jaina darzana e sarvajJanu ane satyanudarzana kahevAya che. e darzanano avicchinna pravAha mahAna zrutadharInI paraMparAtho cAle che. AThaso varSa pahelAM thai gayelA pU0 kalikAla savajJa zrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA e mahAn zrutadhara hatA. tema no zrutanI sArvatrika pratibhA jagaprasiddha che. temanA paTTadhara pU0 A0 zrI rAmacandrasUrIzvarajI mahArAja mahAvidvAna kavi ane guru samarpita hatA. temaNe ekaso prabandha racyAno prabodhacitAmaNimAM ullekha che. temAMnA keTalAka grantho vidyamAna che. temano 'nalavilAsanATakam' paNa eka mahAn grantha che. nalavilAsa e nala rAjA ane damayantI mahAsatInA jIvanane vaNI letu nATaka che. jemAM prasaMga sauSThatva, rovakatA bhAvanI utkaTa rajUAta, prasaMganu AbehUba varNana vAcakane prAsaMgika hAsyarasa tathA prAsagika bhAre karuNarasa pedA karI de che. temA sUktio Adi dvArA dharma, zIla, pharaja, sajjanatA Adi guNo ne prApta karavAnI adbhuta rajUAta che. tenA sAta aMka che. uparAMta pahelA aMkamAM Amukha ane chaTThA aMkamAM garbhAGkano samAveza che. prAsaMgika pAtronI goThavaNI rasika che. mA grantha sane 1926mAM gAyakavADa orienTala sIrIjha senTrala lAibrerI baDodarA taraphathI zrI gondekara tathA zrI lAlacanda bI. gAMdhI hastaka sampAdana karAvI prasiddha thaela che. temA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jainettara nala sAhitya, nalavilAsa tathA tenA kartA zrI rAmacandrasUrIzvarajI ma0 tathA temanA sAhitya aMge saMskRtamAM vizada prastAvanA paNa che. nala damayantI aMge jaina jainetara sAhitya puSkala grantho lakhAelA che. jemAMthI haju keTalAka prasiddha paNa thayA nathI. hastalikhita saMgrahamAM rakSita che. jaina grantho-- (1) nalacaritaM - prAkRta gadya. dharmasenagaNi viracita vasudevahiNDI - madhyakhaNDAntagaMta. (2) nalacaritaM - zrI hemacandrAcAryasUrIzvara viracita triSaSTizalAkA puruSa caritrAntargata parva 8 sarga-3 (3) nalAyanaM kubera purANa - bIju nAma, zrI mANikyasUri viracita. (4) nalavilAsa nATakaM - zrI rAmacandrasUri viracita. (5) davadantI caritaM - zrI somaprabhAcArya viracita kumArapAla pratibodhAntargata. (6) nalopAkhyAnaM - zrI devaprabhasUri viracita pAMDava caritrA ntargata. (7) davadantI caritaM naladavadantyupAkhyAnaM zrI vinayacandrasUri viracita zrI mallinAtha mahAkAvyAntargata. (8) davadantIkathA - zrI somatilakasUri viracita zIlopadezamAlAntargata. 11 zrI jinasAgarasUri viracita karpUra prakara TIkAmAM. ( 2 ) damayantI kathA - zrI zubhazIlagaNi viracita bharatezvara bAhubalI TIkAmAM. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) nalacaritaM - zrI devavijayagaNi vihita pAMDava caritA (11) nalacaritaM - zrI guNavijayagaNi viracita gadya neminAtha caritAntargata. ntargata. (12) davadantIcariyaM - prAkRta pATaNa bhaNDAra sUci patramAM. (13) damayantI prabandha - gadya | jaina graMthAvalImAM noMdha che. (14) - padya ** uparAMta harivaMzapurANa pANDavapurANa, neminAthapurANa, triSaSTilakSaNa purANa, jaina naiSadhIya carita, kathAkoSa, kathAvalI, neminAtha caritra, vasudeva kathA, kanakavatI kathA AdimA antargata, svatantra caritra rUpe naladamayantInA AkhyAna che. gujarAtImAM jaina kavioe rAsa, copAi, sajjhAya Adi rUpe paNa nala damayantInu jIvana AlekhyuM che te nIce mujaba upalabdha na dhamAM che. -- rAso naladamayantI rAsa (1) kartA RSivardhanasU. (aMcalagaccha) saM0 1512 (2) kartA - medharAja muni (pA.) racanA saM0 1665 (3) kartA - harSavijaya munirAja racanA 17 zataka (4) kartA - - u0 samayasundarajI racanA saM0 1673 (5) kartA-jJAnasAgarajI racanA saM0 1720 ( 6 ) damayantI rAsa kartA-saMyamarAjasU ziSya racanA saM0 1560 (7) naladavadaMti caritra rAsa (le0 1568) uparAMta jainetara kavio bhAlaNa ( 1545) nAkara (1581 ) premAnanda ( 1728-42) Adie rAsa AkhyAna nala damayantInA jIva aMge AlekhyA che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainetara grantho A grantho saMskRtamAM che. (1-5) nalopAkhyAna-(1) maharSi vyAsa praNota mahAbhAtaramAM, (2) zrI guNADhya kavi viracita bRhatkathAmAM (3) zrI kSemendra kavi viracita bhArata maMjarImAM. (4) zrI kSemendra kavi viracita bRhatkathA maMjarImAM. (5) zrI somadeva bhaTTa kRta kathAsaritsAgaramAM. (6) neSadhIyacaritaM-mahAkavi harSa viracita. (7) naladamayantI kathA campU:-zrI trivikrama bhaTTa kRta. (8) nalodava kAvya-kavi kAlidAsa ? ravideva kRta. (6) nalAbhyudaya:-mahAkavi vAmana bhaTTa bANa viracita. (10) nalacaritanATaka-zrI nIlakaNTha dIkSita kRta. (11) sahRdayAnandaM-zrI kRSNAnanda kavi kRta. (12) rAghava-naiSadhIyaM-zrI haradattasUri viracita. (13) bhaimIpariNayanATakaM-zrI maNDikalarAma zAstrI-nUtana. (14) puNyazlokodaya nATakaM-zrI devIzaraNa cakati nirmita nUtana. (15) naladamayantIyaM--nUtana. (16) nalAnandanATaka-zrI jIva vibudha kRta. (17) nala varNana kAvyaM-zrI lakSmIdhara viracita. (18) nalabhUmiyAlarUpakaM (19) nalavikramanATakaM (bhAvaprakAza nirdiSTa) (20) nalacarita kAvyaM (21) nala yAdavapANDava-rAghavIyaM (22) nalastotraM (23) damayantI pariNaya kAvyaM vigerenI opheTa, kulhara, AparTa, kIlhANa, sUcipatramA noMdha che. __ A baghA caritro AdimAM pAtro prasaMgo vigere keTalAka bhedo che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakAra zrI rAmacandrasUrIzvarajI mahArAja pU0 zrI rAmacandrasUrIzvara mahArAja kalikAla sarvajJa mahAna grantha kartA, saMskRta-prAkRta vyAkaraNAdi kartA, kAvyakoSa triSaSTizalAkApuruSacaritra, yogazAstra, pramANamImAMsA Adi vipula sAhitya nA sarjana pU. hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA mukhya paTTadhara hatA. zrI hemacandrama. ma. nA prasiddha paTTadharo(1) zrI rAmacandrasU ma.- je A granthanA kartA temanu jIvana ane sAhitya age Agala kahe zu. (2) zrI mahendrasU. ma.- zrI haima, nekArthasaMgrahanI 14000 zloka pramANa keravAkara kaumudI TIkA temaNe racI che. A TIkA be bhAgamAM saMpAdana karIne A graMthamAlA dvArA traNa varSa pahelAM sau prathama pragaTa karAvI che. (3) paM. zrI guNacandra gaNi-paM. rAmacandra gaNinA te paramaprIti pAtra hatA. bannee sAthe malIne svopazadravyAlaMkAra vRtti tathA nATayadarpaNa vivRti raco che. (4) zrI vardhamAna gaNi-temaNe kumArapAlaprazastikAvyanu vyAkhyAna kayU che. prathama A kAvyanA artha karyA ane pachI Aja kAvyanA temaNe 116 artha karyA che. zrI somaprabhAcAryazroe kUmArapAlapratibodha grantha 1241 mAM banAnyo te grantha A traNe paTTadharoe sAMbhalyo hato. kumArapAla pratibodhamAM temaNe lakhyu cha ke hemasUripadapaGkajahaMsairmahendramunipaiH zrutametat / bardhamAna guNacandragaNibhyAM sAkamAkalitazAstra rahasyaiH / / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zrI hemacandrasU. maM. nA caraNakamalane viSe haMsa samAna tathA zAstranA rahasyonA jANakAra zrI mahendramunIzvare zrI vardhamAna gaNi tathA zrI guNacandra gaNi sAthai A kumArapAla pratibodha grantha sAMbhalyo che. ( 5 ) zrI devacandra muni temaNe candalekhAvijaya prakaraNa racyu cha ( 6 ) zrI yazacandra gaNi- zrI merutuMgasU. mahArAje saM0 1361 mA~ racela prabandhacitAmaNimAM ullekha che. (7) zrI udayacandra - temanA upadezathI zrI devacandrasU. ma. nA ( ziSya zrI kanakaprabha munie haimanyAsasArasamuddhAra karyo che zrI udayacandra muni jIvanabhara vyAkhyAna rUpI jJAnAmRtanI paraba samAna hatA. (8) zrI bAlacandrasU. ma. - e pU. rAmacandrasU. ma. nA haropha hatA. ajayapAlanA prIti pAtra hatA. zrI rAmacandrasU. ma.nA mRtyu mAM temane AcAryapada ApavAnu kAraNa banyu hatu' temaNe 'snAtasyA' stuti banAvI che. zrI siddharAje zrI hemacandrasU. ma. ne eka bAra kahayuM 'Apa sarasvatI putra cho. sarvajJaputra cho ApanI pATane dIpAve tevA vidvAna guNavAna ziSya koNa che ?' sUrijIe kahayu', 'paM. rAmacandra guNavAna ane saMghamAnya che' rAjA paM. zrI rAmacaMdra gaNine vaMdana karI prasanna thayo. eka vAra rAjAe paM. zrI rAmacandra gaNine pUchayu' 'unAlAnA divaso lAMbA kema hoya che. ?' kavie kahayuM 'tame digvijaya karavAthI doDatA ghoDAnI kharIthI uDela dhUlathI AkAzagaMgAmAM kAdava thatAM tyA dho ugo te Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAvA sUryanA ghoDA rokAtA hovAthI divasa lAMbo thAya che' AvI kavitvazaktithI prasanna thai rAjAe temane 'kavikaTAramalla' biruda Apyu. 3 siddharAje bhAi tarIke svIkArela bhane zrI hemacandrasUrIyadvisaMdhAna mahAkAvyanA saMzodhaka mahAkavi zrIpAle siddharAje banAvela sahasraliMga sarovaranI prazasti lakhI te siddharAje kotarAvI hatI. rAjAe te prazastinuM saMzodhana karavA sarvadarzananA paMDito bolAvyA. zrI hemacandrasU mahArAje 'sarvapaMDitamAnya prazastimA~ tamAre kaMi pAMDitya raju na karabu tema kahIne paM rAmacandra gaNine mokalyA. zrIpAla kavinI zaramathI koie kaMDa bhUla ke zaMkA batAvI nahi. prasaMzA karo. siddharAje zrI rAmacaMdra gaNine AgrahathI pUchayaM teNe kA N 'vicAravA yogya che.' badhAe saMmati ApI tyAre gaNivare kA 'A prazastimAM sainyavAcaka dala zabda che tathA kamala zabda nityanapuMsakaliMga che. te be dUSaNa che' te vakhate badhA paMDitoe rAjasainya arthamAM dala zabda nakkI karyo ane 'kamalazabdanu liMgAnuzAsanamA nityaklIbatva kA che. tenoM koNa nirNaya kare ? mATe puliMga thAya athavA na thAya' tema akSarabheva karAvyo. AvA : jabbara vidvAna paM. rAmacandra gaNi hatA. 7 7 teo zabda, pramANa ane kAvyanA lakSaNanA pAraMgata hatA. temane zrI hemacandrasU. ma. e AcAryapadathI alaMkRta karI potAnI pATe sthApyA hatA. temaNe aMka so prabandha racyAno ullekha temanA kaumudI mitrANanda tathA nirbhaya bhImavyAyoga-graMthomAM 'prabandhazatavidhAna niSNAta buddhinA' 'prabandhazatakartR : e vizeSaNo vaDe karyo che. rogathI temanI jamaNI AMkha gai hatI. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU. hemacandrasU. ma. no janma vi. saM0 1145, dAkSA vi. saM. 1450, sUripada vi. saM. 1166, svargavAsa vi. saM. 1229mAM che. siddharAjano samaya vi. saM. 1149 thI 1199 che. kumArapAlano rAjya samaya 1199 thI 1230 che. ajayapAla 1230 mAM gAdIe Avyo. traNa varSa rAjya kayu. jesalameranA bhaMDAramAM vi. saM. 1202 mAM lakhela pU. rAmacandrasU. ma. nA raghuvilAsanI tADapatrIya prata che. vi. saM. 1241mAM racAela 'kumArapAla pratibodha' mAM tathA vi. saM 1295 mAM racAyela gaNadhara sArdhazataka vRttimAM 'nalavilAsa' granthanA avataraNa ApyA che. zrI rAmacandrasU. ma. A traNe rAjAonA samayamAM hatA jethI temano sattAsamaya 1149 thA 1233 vacceno gaNAya. 1230mAM ajayapAla solaMkI rAjA thayo. tene bAlacandra muni sAtha mela hato. kemake - eka vAra rAtre kumArapAla maMtrI AbhaDa sAthai zrI hemacandrasU. ma. sAthai vAta karatA hatA. rAjAe pUchayu - 'mArI gAdI upara kone besADu ?' guru bolyA, 'dharmanI sthiratA mATe tamArA dohitra pratApamallane rAjA karo. jo tamAro bhatrIjo ajayapAla rAjA thaze to A vistArelo dhama nAza pAmaze'. AbhaDa kahe- 'jevo tevo to ya potAno sAro, ajayapAla solaMkI potAno kahevAya. pharI zrI hemasU. ma. bolyA ajayapAla to na thAya to sArUM' A vAta bAlacandra munie sAMbhalIne ajayapAlane kahI. hemacandrasU. ma. nA svargavAsa bAda ajayapAle ApelA bhara thI kumArapAla mRtyu pAmyA. ajayapAla rAjA thayo teNe zrI rAmacandrasU. ma. ne bAlacandramunine AcAryapada ApakA kA sUrijIe gurunI manAi hovAthI nA pADI. rAjA kahe jo padavI na Apo to A tapAvelI tAMbAnI pATa upara beso. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrijI kahe-'jagatane prakAza ApanAra sUrya paNa asta thAya che. je thavAnu hoya te thAya, ema kahI ArAdhanA karI dhagatI pATa upara beso svargavAsa pAmyA.... ajayapAle kumArapAle baMdhAvelA ghaNA maMdira tor3I nAkhyA. bAlacandramunine paNa svagotrahatyAkAraka-ema kahI brAhmaNoe manathI utArI pAmyo te lajjA thI mAlavA gayo bhane temAM mRtyu pAmyo. ajayapAlane jala deva nAmanA pratIhAre charI mArI tamAM jovAta paDI naraka jevI vedanA anubhavI maraNa pAmyo. teNe 1230 thI 1233 mAMtraNa varSa rAjya karyu. __ zrI rAmacandrasU. ma. nuM sAhitya (1) nATyadarpaNam (svopajJa) (2) dravyAlaGkAraH (svopajJa) (3) satya harizcandranATakam (4) nalavilAsanATakam (5) kaumudImitrANandanATakam (6) rAghavAbhyudayam (7) yaduvilAsam (8) nirbhaya bhImavyAyogaH (6) rohiNamRgAGkaprakaraNam (10) kumAravihAra zatakam (11) sudhAkalaza subhASita koza: (12) haimabRhadvRttinyAsaH (53000 zloka pramANa) (13) RSabhapaJcAzikA (14) vyatirekadvAtrizikA (15) apahna ti dvAtrizikA (16) arthAntara0 dvAtriMzikA (17) dRSTAMtagarbhajinastuti (18) zAMtidvAtriMzikA (19) bhaktidvAtrizikA (20) nemidvAtriMzikA (21) udayanavihAra prazasti (22-37) SoDazakA: sAdhAraNajinastavAH (38) jinastotrANi (39) mallikAmakarandaprakaraNam (40) yAdavAbhyudayam (41) raghuvilAsam (42) vanamAlAnATikA (43) yugAdidevadvAtrizikA (44) prasAdadvAtrizikA (45) munisuvratadevastavaH (46) nemistavaH / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 11 nATaka ane ghaNAM prabodho ne paNa racyA che. so prabandhano ullekha che. hastalikhita sAhityamAM kyAMka virala prato paNa paDI haze. keTalAka grantho mAtra bIjA granthomAM nirdeza karAyelA nAmathI ja male che. pU0 rAmacandrasU. ma. nu kAvya Adi uparanu anokhu prabhutva, zAsananA ziromaNi bhAvanu jovana, gurusamarpaNa vigere adbhuta hatA. temanI A 'nalavilAsanATakam' kRtinu sampAdana karatAM Ananda thAya che. prAcIna sAhityanuvAMcana manana vadhe to tethI bhASAdinA jJAna sAthe bhAvano paNa vikAsa thAya ane te dvArA AtmA nisvArtha nirmala bhAvanApUrvaka muktimArgano punota pathika bane eja zubha abhilASA. saM0 2040 jeTha suda 11 li0zanivAra tA0 9-6-84 prakRSTavaktA pU. gurudeva mu. lAkhAbAvala-zAMtipurI A. zrI vijayAmRtasUrIzvara vineya ji. jAmanagara (saurASTra) jinendrasUri Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 pAtra -- paricayaH nala:- niSadhAdhipatiH / damayantI - vidarbhAdhipatibhImarathasya putrI nalanRpasya patnI / kimpuruSaH - nalanRpasyAmAtyaH / kUbara : - yuvarAjo niSadhasya putraH / bhImarathaH- vidarbhAdhipatirdamantyAH pitA / puSpavatI - bhImarathasya patnI damayantyA mAtA / kalahaMsaH - nalavayasyaH / kharamukha:- vidUSakaH / korakaH - rAjabhANDAriko nalasatkaH / siMhalaka: } rAjapuruSau nalaparigrahe / mAkanda: zekharaH - mattamayUrodyAnarakSakaH / lambodaraH - kApAliko ghoraghoNasya ziSyaH / citrasenaH - kalacuripatiH cedipatiH / meSamukhaH - citrasenasya praNidhirghoraghoNanAmadhArI kApAlikaH / koSThakaH - laMbodara nAmadhArI kApAlika, citrasenasya caraH, ghoraghoNasyAnucaraH / makarikA - karaGkavAhinI nalaparigrahe / kapiJjalA-vidarbharAjacAmaragrAhiNI damayantyAH sakhI / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhoradhoNa:-kApAlikA, citrasenasya caraH / lambastanI-kApAlikaghoraghoNasya bhAryA / kuraGgakA-vidarbharAjapuruSaH / mukul:-vidrbhraajodyaanrksskH| kauzalikA-damayantyA dAsI / vasudattaH-bhImarathasyAmAtyaH / maGgalaka:--vidarbharAjapuruSaH / mAdhavasenaH--vidarbharAjAntaHpurakaJcukI / bala:-kAzIkSitipatiH / vijyvrmaa--mthuraadhiptiH| dadhiparNa:--ayodhyAdhipatirikSvAkukulInaH / sprnn:--ddhiprnnsyaamaatyH| jiivlk:--ddhiprnnnRppurussH| bAhukaH--dadhiparNasya sUpakAro viparyastarUpadhArI nlH| RtuparNaH--acalapurasvAmI / dhanadevaH--acalapuranivAsI sArthavAhaH / gandhAraH- 1 dhanadevasArthavAhasya mnussyo| piGgalakaH-- bhasmakaH--lambodaraH kApAlikaH : Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH kramaH viSayaH pRSTham 1 . orocom mr - ur or * sampAdakIya pAtra paricayaH 3. anukramaH zuddhipatrakam 1. prathamoGkaH 2. prathame'Gka AmUkham 3. dvitIyo'GkaH 4. tRtIyo'GkaH 5. caturtho'GkaH 6. paJcamo'GkaH 7. SaSTho'GkaH 8. SaSThe'Gka garbhAGkaH 6. saptamoGkaH 10. nalavilAsthAnAM padyAnAM akArAdi-sUcI Our U0 rur m wom 118 134 - - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThaM paMktiH zuddhipatrakam OM azuddhaM rAyaM ! ima kimayarai? 0vADhA0 saroSat 1 99-392222m 2022029. zuddham rAya ! iyaM kimaparaiH ? 0bADhA0 saroSam nitamba0 maka rikayA pratyuttaram bhUyAjjagati yayA na kovi 0pratiravajAta vilaMbIyadi 0magamat mAtaH 0dabhinavAM mAM vA parityaktum / 0rasmAbhiH dharedu (saroSam) nitamba0 makarikA pratyuttam bhUyAjagati yathA navi ko vi 0pratiravaja ta0 vilaMbIyAdi 0magatam bhAtaH 0dabhanavAM mA vA varityaktum / 0rasyAbhiH dhaNedu (sarocam) 105 107 113 / 117 122 128 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // tapAgacchAdhirAja mahArASTra dezoddhAraka pU. A zrI vijayarAmacandrasUribhyo nmH| kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrIzvara-paTTapurandara gurusamarpita kavikaTAramallAcAryadeva zrIrAmacandrasUrivaraviracitaM nalavilAsam / vaidarbhI rItimahaM labheya saubhAgyasurabhitAvayavAm / damayantI vairasyaM dizati girA yA parAM lakSmIm // 1 // (nAndyante) sUtradhAraH-( mapramodam ) kaviH kAvye rAmaH sarasavacasAmekavasati nalasyedaM hRdyaM kimapi caritaM dhIralalitam / samAdiSTo nATye nikhilanaTamudrApaTurahaM prasannaH sabhyAnAM kaTari ! bhagavAneSa sa vidhiH // 2 // tad gRhaM gatvA raGgopajIvinaH praguNayAmi ( iti parikrAmati / puro'valokya) kathamayamita evAbhipatati vayasyo mandAraH ! Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] nalavilAse ( pravizya ) naTaH-bhAva ! dattaH ko'pi sAmAjikairabhinayAdezaH ? sUtradhAraH-dattaH zrImadAcAyahemacandrasya ziSyeNa rAmacandreNa viracitaM nalavilAsAbhidhAnamAdyaM ruupkmbhinetumaadeshH| naTa:-bhAva ! etasyAM rAmacandrakRtau sambhAvyate ko'pi sAmAjikAnAM rasAsvAdaH ? sUtradhAraH-mAriSa ! sambhAvyata iti kimucyate ? yataH pravandhAnAdhAtu navabhaNitivadagdhyamadhurAn kavIndrA nistandrAH kati nahi muraariprbhRtyH| Rte rAmAnAnyaH kimuta parakoTau ghaTayituM rasAn nATyaprANAn paTuriti vitarko manasi naH // 3 // aparaM ca prabandhA ikSuvat prAyo hIyamAnarasAH kramAt / kRtistu rAmacandrasya sarvA svAduH puraH puraH // 4 // naTaH-bhAva ! ayamarthaH satya eva / yataHsaGkhyAyAmiva kAkutstha-yAdavendrapravandhayoH / vardhamAnaiguNairaGkAH prathamAnatizerate // 5 // kintu raghu-yaducaritaM nisargato'pi ramaNIyam , atastatra sukaro rasanivezaH nalacaritaM tu na tathA, tataH sAzaGko'smi / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / sUtradhAraH - mAriSa ! mA zaGkiSThAH zrutInAM pIyUSaM kavikulagirAM kIrtipaTaho rasApIteH pAtraM raghu-yaducaritraM vijayate / paraM kiJcit kiJcinnalalalitamapyetadamRtasravantIM zrotRRNAM zravasi vinidhAtu prabhavati // 6 // naTa: - ( vimRzya ) bhAva ! ayaM kaciH svayamutpAdaka utAho paropajIvakaH / sUtradhAraH - atrArthe tenaiva kavinA dattamuttaram -- janaH prajJAprAptaM padamatha padArtha ghaTayataH parAdhvAdhvanyAn naH kathayatu girAM varttaniriyam / amAvAsyAyAmapyavikalavikAsIni kumudA | 3 nyayaM lokazcandravyatikaravikAsIni vadati // 7 // api ca zapathapratyeyapadapadArthasambandheSu prItimAdadhAnaM janamavalokya jAta khedena tenedaM cAbhihitam - spRhAM lokaH kAvye vahati jaraThaiH kuNThitatamairvacobhirvAcyena prakRtikuTilena sthapuTite / vayaM vIthIM gADhuM kathamapi na zaktAH punarimAmiyaM cintA cetastalarayati nityaM kimapi naH // 8 // naTaH -- ( kSaNaM vimRzya) bhAva ! adya naTI viSAdinI / sUtradhAraH - - jAnAsi kimapi viSAdasya kAraNam ? Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse naTaH-jAnAmi / yA bhavatputrI kuntalA nAma sA bharnA svagRhAnirvAsitA / sUtradhAraH-hu~ ! kuntalA bharnA gRhAnirvAsitA ? naTaH-atha kim / sUtradhAraH-(vimRzya ) avayaM kimapyudbhAvya utAho mudhaiva ? ntt:-mudhaiv| sUtradhAraH-anavasarastarhi viSAdasya / kizca kRtenApi viSAdena sA gRhapravezaM na labhate / yataH na sa mantro na sA buddhirna sa doSNAM parAkramaH / apuNyopasthitaM yena vyasanaM pratirudhyate // 1 // - yadi ca sA niravadyA, tadA tAM punarapi patiH sambhAvayiSyati / naTa:-purApyayamoM jAto'sti / kintu paramaM gRhAdhipatyamavApya sAmprataM sA kamakaravRttyA tiSThatIti naTI viSAdamudvahati / sUtradhAraH-(sAkSepam ) mAriSa ! tvamapyevamabhidadhAsi ! nanu akRtAkhaNDadharmANAM pUrva janmani janminAm / sApadaH paripacyante garIyasyo'pi sampadaH // 10 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / ( nepathye ) vayasya kalahaMsa ! paramezvarasya yugAdidevasya saparyayA vayamatIva zrAntAH / tadAdezaya kharamukham / yenAsmadvizrAmahetuM sacchAyaM kamapyudyAna pradeza mavalokayati / sUtradhAraH - ( samAkarNya ) kathaM nalanepathyadhArI naTo vadati ? tadehi mAriSa vayamapyanantarakaraNIyAya sajjIbhavAma / ( iti niSkrAntau ) Amukham / ( tataH pravizati rAjA kalahaMsAdikazca parivAra: ) rAjA - - ( vayasya kalahaMsa ityAdi punaH paThati ) kalahaMsaH -- ho ! kharamukha ! gaveSaya kamapi devasya vizrAmahetumArAmapradezam / [ 5 ( pravizya ) vidUSakaH -- bho kalahaMsa ! agakarAlavAlavihure ArAmakuhare eyaMmi egAgI bhayAmi, tA na gavesaissaM / rAjA - - ( smitvA ) vayasya ! mahAvIraH khalvasi, tatastvameva (vaM ) vibheSi / 1. bho kalahaMsa ! aneka karAlavyAlavidhure ArAmakuhare etasmin ekAkI bibhemi tanna gaveSayiSyAmi / , Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse vidUSakaH--'sAhu piyavayasseNa sumarAvidamhi / mae jANidaM ahaM bhoyaNalaMpaDo baMbhaNo na gavesaissaM ( iti parikrAmati ) rAjA--(samantAdavalokya kalahaMsaM prati) kaTari ! ArAmamaNDanAnAM tarukhaNDAnAM netrapAtrakalehyaH ko'pi caarimaa| tathAhi ApAkapiJjaraphalotkarapiGgabhAso bhAsvatkaraprasararodhigulucchabhAjaH / kUjatpikI kulakulAyakalApavantaH prINanti pazya pathikAna sahakAravRkSAH // 11 // vidUSakaH-edaM ujjANakelisarasIsIkarAsArasiNiddhacchAyaM tarukhaMDaM, tA ittha edu piavysso| rAjA--(vilokya svagatam ) samucito'yaM prdeshH| pavitrasarasapradezaprakAzanIyaH khalu zubhodakaH svapnaH / (prakAzam , apavAya kalahaMsaM prati ) kimadyApi cirayati naimittikaH ? kalahaMsaH-eSa idAnImAyAti / 1. sAdhu priyavayasyena smArito'smi / mayA jJAtam . ahaM bhojanalampaTo brAhmaNo na gaveSayiSyAmi / 2. etadudyAnakelisarasIsIkarAsArasnigdhacchAyaM tarukhaNDam , tadatraitu priyvysyH| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'ngkH| rAjA-(samantato vilokya ) dAtyuhakukkubhakapiJjalacakravAka sAraGgabhRGgakalakUjitamaJjukuJjAH / udyAnakelisarasInavaphullamallIvallIgRhAGgaNabhuvo ramayanti cetaH // 12 // (pravizya) pratIhAraH-deva ! nivadhAdhipate ! eko brAhmaNo dvAri vrtte| rAjA--(svagatam ) naimittikaH khalvayam / (prakAzam) vayasya ! kSaNamekamidAnoM maGgalAbhidhAyinA bhavatA bhAvyam / vidUSakaH-(saroSam') 'kiM ahaM tae savvadA amaGgalabhAsago jANido ? tA na ittha ciTThIssaM / (iti gantumicchati) rAjA-vayasya ! na gantavyam / vidUSakaH-'na tuha sayAse vi ciTThissaM, kiMtu garuaniavaMbhaNIe calaNassa sevissaM / (iti gantumicchati) kalahaMsaH--kharamukha! yadAdizati devastA kriyatAm / 1. kimahaM tvayA sarvadA'maGgalabhASako jJAtaH ? / tato nAtra sthaasyaami| 2. na tava sakAze'pi sthAsyAmi, kintu nijagurubrAhmaNyAzcaraNI sevissye| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] nalavilAse (vidUSako niHzvasya yathAsthAnamupavizati) rAjA-(svagatam) yathA'yamakANDe kupitaH prasannazca, tathA jJAyate pratyUhagarbhaH svapnArthaH / tathApi yannaimittiko vyAkhyAsyati tat pramANam / (prakAzam ) priyaGkara ! zIghra pravezaya / pratIhArI-yadAdizati devaH (ityabhidhAya niSkrAntaH) ( pravizya ) naimittikaH--svasti mahArAjAya / rAjA--idamAsanamAsyatAm / (naimittika upavizati) adyAsmAbhistriyAmAturyayAmacaturbhAge svapno dRSTaH / yathA kuto'pyAgatyAsmatkaratalamArUDhA prathamamekA muktAvalI, punaH prabhraSTA, punarapyasmAbhirAdAya kaNThe nivezitA / tato vayaM tayA prakAmaM kAntimantaH snyjaataaH| naimittikaH--(vimRzya) deva ! prazastatamo'yaM svapnaH / strIratnalAbhena mahatA pratApena ca phaliSyati / kintu pratyUha(itya?kte sabhayam ) rAjA-daivajJa ! mA bhaiSIryathAjJAtamAvedaya / naimittikaH- kintu pratyUhagarbhaH / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / [ 9 vidUSakaH - ( daNDamudyamya ) 'are dAsie puttA ! nemitti ! kharamuhe vi sannihide piyavayassassa paccUho ? rAjA - astu pratyUhagarbhaH, paryante cecchubhodakaH / naimittikaH kaH sandehaH ? rAjA - daivajJa ! svapnArthaparijJAnapratyayahetuM kamapyacirabhAvinamarthamAvedaya / naimittikaH ---- paramaprItiheturacirAdeva devasya koDa vyarthaH sampatsyate / rAjA - ( vimRzya ) ko'tra bhoH ! ( pravizya ) puruSaH- eSo'smi | AjJApayatu devaH / rAjA - aye ! siMhalaka ! darzaya matprasAdasya phalaM naimittikAya / siMhalakaH - yadAdizati devaH | ( ityabhidhAya sanaimittiko niSkrAntaH) ( nepathye ) ko'tra bhoH ? nivedyatAM niSadhAdhipataye'smadAgamanam / rAjA - ( samAkarNya ) vayasya 1 vilokaya gatvA ko'yam / 1. are dAsyAH putra ! naimittika ! kharasukhe'pi sannihite priyava yasyasya pratyUhaH ? Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] nalavilAse vidUSakaH-'jaM ANavedi bhavaM ( ityabhidhAya niSkramya, sasammramaM pravizya ) bho lahu~ utthehi utthehi, jeNa palAyamha / rAjA--vizrabdhamabhidhIyatAM ki bhayasya kAraNam / vidUSakaH-- ego pisAo duvAre ciTThadi / rAjA--asambhAvanIyo'yamarthaH / kuto nAmAtra bhagavadyugAdidevatAyatanayAvane vane pizAcAnAM sambhavaH ? vidUSakaH--(saroSam ) yugAdidevAvaTeMbheNa tujhe iha jjeva ciTThadha / rAjA-vayasya ! kSaNaM marSaya yAvat samyag nirnnyaami| viSaka:- bho ! tA na nissarissaM / niyavaMbhaNIcalaNasamaraNeNa naTTha maha bhayaM / kalahaMsaH-(vihasya ) atIva brAhmaNIbhakto'yam / rAjA--kalahaMsa ! sthitiriyaM jgtH| 1. yadAjJApayati bhavAn / bho ! laghUttiSThottiSTha, yena palAyAmahe / 2. eka: pizAco dvAre tiSThati / / 3. yugAdidevAvaSTambhena yUyamihaiva tiSThata / 4. bhoH ! tanna niHsariSyAmi, nijabrAhmaNIcaraNasmaraNena naSTaM mama bhayam / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / [11 AtmanyapatyadAreSu prANeSu vibhaveSu ca / ito nRpa ito raGkastulyA prItidvayorapi // 13 // tata utthAya svayaM vilokaya ko'yaM dvAri / ( kalahaMso niSkramya punaH pravizati ) vidUSakaH-'bho rAyaM ! ahaM tuha piTThibhAe ciTThissaM / bIhAmi eAo bNbhrkkhsaao| rAjA-(vilokya) kathaM khaTvAGgasaGgI kApAlikaH ? svAgataM tpodhnaay| kalahaMsaH-mune ! idamAsanamAsyatAm / kApAlikaH-( svagatam ) ayamapi tAvad drssttvyH| kadAcidetadIyamapi caritaM kalacuripatiH pRcchati / (prakAzam) svasti mahArAjAya / rAjA-kutastapodhanaH ? kApAlikaH-sAmprataM vidarbhamaNDalA tu| rAjA-kiyadavadhigamanam ? kApAlika:-jIvitAvadhi / rAjA-(svagatam ) vacanazaThastApasacchadmA cara iva lakSyate / (prakAzam ) dezAvadhiM pRcchaami| 1. bho rAjan ! ahaM tava pRSThabhAge sthAsyAmi, vibhemi etasmAd brahmarAkSasAt / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] nalavilAse kApAlikaH - - navanavatIrthadarzanazraddhAlUnAM tapasvinA kuta eva dezAvadhiH / rAjA - (svagatam ) niyatamayaM caraH / anucitamAcaritamasmAbhiryadasminnanAvRte vane samIpIkRtaH / kadAcidayaM ghAtako'pi syAt / bhavatu tAvat | ( prakAzam ) kuto bhavati dIkSAmaH ? kApAlika:- rAma girinivAsinaH kApAlika cUDAmagaNezcandrazekharAt / vidUSakaH - diTTiyA mahaM sAlo samAgado / so khalu caMdaseharo maha baMbhaNIe piA / kalahaMsaH -- ( vihasya ) mune ! mahopAdhyAyo'sau nipadhAyAM tadamunA bhaginIpatinA bhavadbhine lajjitavyam / kApAlikaH - ( saroSam ) sampadApi niveditamasya mahopAdhyAyatvam / rAjA - (smindA ) alpasampattikatva maheturamahopAdhyAyatve | alpavetanA hi vidyAjIvinaH prAyeNa / devIM vAcamavikreyAM vikrINIte dhanena yaH / kruddheva tasmai sA mUlyamatyalpamupaDhaukayet // 14 // 1. diSTayA mama zyAlaH samAgataH / sa khalu candrazekharo mama brAhmaNyAH pitA / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / [13 kApAlikaH--(sopahAsam ) kimabhidhAno'yaM mahopAdhyAyaH ? rAjA-kharamukhAbhidhAno'yam / kApAlikaH-(sopahAsam) AkArAnurUpamabhidhAnam / rAjA-mune! kimabhidhAnamalaGkaroSi ? / kApAlikaH-lambodarAbhidhAno'smi / vidUSakaH-'AgidIe sarisaM nAma / rAjA-( sasmitam ) vayasya ! sarvasyAbhyAgato gururiti nainaM hasitumarhasi / vidUSakaH--samANe vi baMbhacArittaNe kiM me esa hasadi, ahaM kIsa na hasissaM! rAjA--apayojakaH sAmAnyopanyAsaH parihAsasya / same'pi dehadezatve tUlamapyakSi pIDayet / pASANaghapaNenApi pAdAH kAntimupAsate // 15 // vidaSakaH--bho kAvAliyA ! jai me patthaNaM vihalaM na karesi, tA kiM piM patthemi / 1. AkRtyAH sadRza nAma / 2. samAne'pi brahmacAritve kiM mAmeSa hasati ? ahaM kathaM na hasiSyAmi ? 3. bhoH kApAlika ! yadi me prArthanAM viphalAM na karoSi, tadA kimapi praarthye| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nala vilAse kApAlika:-yathecchaM vijJapaya / vidUSakaH - 'jaha me imaM khaDDa gaM samappesi, tA tuha bahiNIe khaMDaNovagaraNaM musalaM bhodi / 14] kApAlikaH - ( saroSam ) AH pApa ! brAhmaNatruva ! mAmAsAditaparamabrahmANaM tapodhanamavajAnAsi ? eSa te khaTvA - gena ziraH pAtayAmi / vidUSakaH - ( saroSamutthAya ) 'are dAsIputta ! kAvAliyA ! lahu ido ehi, jeNa de ediNA jannopavitteNa matthayaM toDemi / (ubhau niyudhyete ) rAjA - alamalamanucitAcaraNena / kalahaMsa ! nivAraya nivAraya / kalahaMsaH - (parikramya) kimidaM yudhyamAnasya kApAlinaH kakSAtaH patitam ? rAjA - ( vilokya) kalahaMsa 1 kimidam 1 ! kalahaMsaH - deva ! anekavastragranthinibaddhA mAtreyaM kApAlinaH sambhAvyate / rAjA - madhyamavalokaya / ( kalahaMsaH tathA karoti ) 1. yadi me idaM khaTvAGga samarpayasi tadA tava bhaginyAH khaNDanopakaraNaM muzalaM bhavati / 2. are dAsIputra ! kApAlika ! laghu ita ehi, yena ta etena yajJopavItena mastakaM troTayAmi | , Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'ngkH| [15 kApAlikaH-(vilokya sabhayamAtmagatam) hA ! hato'smi / ( yuddhAd viramya prakAzamuccaiHsvaram ) bho bho ! nAlokanIyaM manmantrapustakam / kalahaMsaH-(vilokya) kathaM vastrAntare lekhaH ? rAjA-(gRhItvA vAcayati) svasti / mahArAjacitrasenaM mepamukhaH praNamya vijJApayati yathA sarvamapi yuSmanmanorathAnurUpaM sambhAvyate / imaM ca koSTakahastAt tatpratikRtigrAhya ti / kalahaMsaH ko'yaM citrasenaH ? ko meSamukha 1 kaH koSTakaH 1 kA vA sA ? yasyAH pratikRtiH / rAjA-avyaktasthAnazvAralekho'yaM na zakyate jJAtum / bhavatu tAvat , puro'valokaya / (kalahaMsaH tathA karoti) kApAlika:-(samayamuccaiHsvaram ) tadeva vyAharati / kalahaMsA-(vilokya saharSamAtmagatam ) aho ! strIratna seyaM svapnadRSTA muktaavlii| sa caiva naimittikAveditaH svapnArthajJAnapratyayaheturathaH / (prakAzam) deva ! saphalIkriyatA netranirmANaM lokottaravastudarzanena / rAjA-(vilokya saharSaprakarSam ) aho ! bahUnAM vastUnAmekatra vAsaH Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse vaktraM candro nayanayugalI pATalAmojapugma nAsAnAlaM dazanavasanaM phullabandhUkapuSpam / kaNThaH kambuH kucayugamatho hemakumbhau nitambo - gaGgArodhazcaraNayugalaM vArijadvandvametat // 16 // kizca lAvaNyapuNyatanuyaSTimimA mRgAkSI jAne svayaM ghaTitavAn bhagavAn vidhAtA / svoSitAmapi ciraspahaNIyamaGga vinyAsasaurabhamidaM kathamanyathA'syAH // 17 // (punarvimRzya) mune! ki madam ? kApAlikA-(saroSamiva) yathedaM mauktikaprAyamAbharaNaM, yathA dantapatrAzcitI karNapAzI, tathA jAne dAkSiNAtyAyAH kasyA api yoSitaH pratikRtiriyam / rAjA-(vilokya saspRham ) azeSANAM madhye jalanidhimaNInAM guNajuSaH paraM muktA vyaktaM dadhatu hRdi darpa kimapau ? ayaM yAsAM mallImukulanabadAmadyutiharaH prabhAtAro hAraH svapiti sukhamasyAH stanataTe // 18 // kizcadAsastasya gajAnvayArNavamaNeH stamberamasya svayaM paulomIkRtacitrakaburaradaH so'pybhrmuuvllbhH|| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH __ [17 yaddantAntavinirmite pracalanapresolinI kuNDale kANDIrasmarapANDugaNDaphalakAvasyAzciraM cumbtH||16|| (punaH savinayam ) mune ! sarvathA kathaya kimidam ? kApAlikaH--prANAtyaye'pi kimasatyamAbhASyate ? rAjA-bhavatu tAvat , kathaya kutreyaM samAsAditA ? kApAlika:-atraiva kAnane / rAjA-yadyevaM dhruvamiyaM devatApratikRtiH kA'pi kasyApi yugAdidevadevatAyatanavandanArthamAgatasya tridazasya hastAnipatitA, anena ca samAsAditA / vidUSakaH- 'bho ! dAva pacchA edA jANeyavyA, paDhamaM edAe samIve maM dharedha, jeNa dihidoso se na bhodi / rAjA-(sapramodam ) sAdhu vayasya ! sAdhu sarvathA kelikuzalo'si (dizo'valokya) kA'tra bhoH! karaGkavAhinISu ? (pravizya ) yuvatiH- esA ciTThAmi / rAjA-ayi makarike ! vayasyAya prasAdatAmbUlaM prayaccha / 1. bhostAvat pazcAdeSA jnyaatvy| / prathamametasyAH samIpe mAM gharata, yena dRSTidoSo'syA na bhavati / 2. eSA tiSThAmi / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] nalavilAse makarikA - (tathA kRtvA) 'bhaTTA ! kiM edaM mahayA payateNa avaloIyadi 1 rAjA - AyuSmati ! devatApratikRtiriyam / makarikA - ( vilokya vimRzya ca ) bhaTTA ! na esA 2 devayApaDikidI / rAjA - ( sasambhramam ) tahiM kimetat ? 3 makarikA jar3a me pAritosiaM kiMpi bhaTTA paya - cchadi, tA kahemi / rAjA - ( sAdaram ) niSadhAM tubhyaM pAritoSikaM dAsyAmi / bhRzamAvedaya / makarikA- 'bhaTTA! esA vidabbhAhivaiNo bhImarahassa puttIe damayaMtIe paDikidI | rAjA - kathaM punarjJAtavatI bhavatI ? makarikA- 'bhaTTA ! ku' DiNapure meM mAdikulaM / tadahaM savvaM pi vidavbhavuttaMtaM jANemi / 1. bharta: ! kimetat mahatA prayatnenAvalokyate ? 2. bharta: ! naiSA devatApratikRtiH / 2. yadi me pAritoSikaM kimapi bhartA prayacchati, tadA kathayAmi / 4. bharta ! eSA vidarbhAdhipaterbhImarathasya putryA damayantyAH pratikRtiH / 5. bharta: ! kuNDinapure me mAtRkulam, tadahaM sarvamapi vidarbha vRttAntaM jAnAmi / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH [ 16 rAjA-(svagatam ) sambhavatyetat / uktaM cAnena kApAlikena yathA'haM sAmprataM vidrbhmnnddlaadaayaatH| (prakAzam) mune ! damayantIpratikRtiriyam ? kApAlikaH-brahmacAriNo vayam, na yoSitkathA prthyaamH| rAjA-(saroSam ) pAkhaNDicANDAla ! kaukkuTika ! tApasachamA praNidhirasi / kotra bhoH 1 (pravizya ) daNDapANiH puruSaH-eSo'smi / rAjA-aye bhIma ! enaM niyamya kArAyo kSipa / puruSaH-yadAdizati devaH (ityabhidhAya kApAlike jaTAsu gRhItvA bhImo niSkrAntaH) / kalahaMsaH-mUrtyA zAntAtmevAyaM paramatIva duSTaH / * bhadrayA mudrayaiva pratihatamamUdRzAM pAkhaNDinAM zAntAtmatvam / api cazAntAtmA'pi khalaH khalaH kathamapi vyArUDhavADhAvamo bhedasyApi sato na vama critujngghaalkelikrmH| indoH kRndasitaizcitApi parito doSaiva doSA karai zchannasyApi payodharaiH pratidizaM nAhnaH dhiyaM gAhate // 20 // (punarvimRzya) makarike ! satyaM mAnuSIpratikRtiriyam ? OM raudryaa| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] nala vilAse makarikA- 'kiM annahA bhaTTa (TTi) No vinnavIyadi 1 rAjA kAmaM kAmaM kusumadhanuSo'pyAvahantI sazoke loke'pyasmin yadi mRgadRzAmIdRzI rUpalakSmIH / klezAkIrNe tapasi vipulasvarga bhogotsukAnAM mandIbhUtA khalu tadadhunA prANabhAjAM pravRttiH // 21 // ( punarvimRzya) vayasya ! tvatprayatnakRto'yamasmAkaM ratnalAbhaH / ko'tra bhoH ? puruSaH- epo'smi / rAjA - aye mAkanda ! kharamukhAya kanakAlaGkAra prayaccha / ( pravizya ) ( yadAjJApayati deva ityabhidhAya mAkando niSkrAntaH ) vidUSakaH - ji mae jidaM mae / (UDUrvabAhuH 2 pranRtyati ) rAjA - ( smitvA ) saMyoge zrIrmado bhoge vaikalyasya nibandhanam | tatastu vastucintAyAM zaktyA zrI rAdhikA madAt ||22|| ( punaH sAbhilASaM pratikRtimavalokya svagatam ) viphala eva mamAvatAro jagati yadetayA saha salIlamatropavane na viharAmi / ( prakAzam ) makarike ! damayantI kanyakA 1 1. kimanyathA bhartu vijJapyate ? 2. jitaM mayA jitaM mayA / # Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH makarikA - 'atha iM / rAjA - anugRhIto'smi vedhasA ( punarapavArya ) kalahaMsa ! trijagato'pyasulabhaM vastu sampAdayituM na zaknoSi ? kalahaMsaH - kimaparamucyate 1 yadi matprANairapi sampadyate, tadA sampAdayAmi | 1. atha kim / ( nepadhye tUyadhvani: ) kalahaMsaH - deva ! yugAdidevadevatAyatana sandhyAbalipaTahadhvanirayam / rAjA -- (svagatam ) aho ! paramaM zakunam / ( punavimRzya ) preSayAmyenaM damayantyAH pArzve / iyaM ca makarikA vidarbhabhASAveSAcArakuzalA sahaiva yAtu / ( punarnepathye ) bho bho gandharvalokAH ! svakAryANi kRtvA zIghramAgacchata yugAdideva sandhyAsaGgItaka manuSThAtum / rAjA - ( sapramodamAtmagatam ) aho ! prayojanasamarthaH zabdapAtaH / dhruvamayaM kalahaMsaH prayojanamAdhAya zIghramAyAsyati / bhavatu / ( prakAzam ) kalahaMsa ! citrakarmAlaGkamaNAnyupakaraNAni praguNayitu N vraja / makarike ! vaidarbhI pratikRtiM tvaM gRhANa | vayasya ! darzaya panthAnaM yena sandhyAvidhimAdhAya saudhamalaGkurmahe / [ 21 ( iti niSkAntAH sarve ) // prathamo'GkaH // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] nalavilAse dvitiiyo'ngkH| ( nepathye ) svAgataM kalahaMsAya saparicchadAya / ( tataH pravizati kalahaMsaH makarikAprabhRtizca parivAraH) kalahaMsaH--kathaM mattamayUrodyAnarakSakaH zekharo'smadAgamanamanumodate ? (pravizya ) zekharaH-Arya kalahaMsa ! yuSmadAgamanotkaNThito'tIva devo varttate / tadahaM gatvA nivedayiSyAmi / ( iti niSkrAntaH) kalahaMsaH--ayi makarike ! kaccididamabhihitA tvayA lambastanI ? yathA yAvad vayaM tvadAgamanaM devAya vijJApayAmaH, tAvat tvayA mattamayUrodyAna eva sthAtavyam / makarikA--'adha iN| kalahaMsA-api praguNIkRtAni *devasyopAyanIkartuM vidarbhamaNDalodbhavAni vastUni / __ makarikA--savvamAcaridaM / ( nepathye) bho bhoH sabhAcAriNaH ! praguNIkriyatA siMhAsanam / aho gandharvalokAH ! prArabhyatA saGgItakam / idAnImAsthAnamalaGkariSyati devH| 1. atha kim / OM syopnynii| 2. sarvamAcaritam / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [23 kalahaMsaH kathamayamamAtyaH kimpuruSo vadati ? (nepathye) 'ido ido piyavayassa ! / kalahaMsaH-makarike ! yathA'yaM kharamukho vyAharati, tathA jAne samAyAti devaH / tadAsthAnamupasAva / (iti parikrAmataH) (tataH pravizati siMhAsanastho rAjA, kimpuruSa-kharamukhAdikazca parivAra: ) rAjA-(smRtvA vipakaM prati) vayasya ! prAptaH kanakAlaGkAraH? (pravizya ) zekhara:-deva ! prAptaH / rAjA-(sasambhramam ) kaH prAptaH ? zekharaH-deva ! diSTayA vardhase / prApto mattamayUrodyAnaM saparicchadaH klhNsH| kimpuruSaH-na kevalamudyAnaM sabhA ca / ( kalahaMsa upasRtya makarikayA saha praNamati) rAjA-(bAhubhyAmAzliSya) api kuzalavAn kalahaMsa ? kuzalavatI makarikA ? kalahaMsaH-devasya pratApena / rAjA-(sautsukyam ) samarthitamanorathaH samAyAto'si ? kalahaMsA-na smrthitmnorthH| 1. ita itaH priyavayasya ! / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] nalavilAse . rAjA-hatAH smaH / kalahaMsaH-kizca sambhAvitamanorathopAyaH samAyAto'smi / - rAjA-(saharSam ) anugRhItAH smaH / upAyasambhAvanAyAmupeyamapi sambhAvyate / bhAtu tAvat / dRSTavAnasi vidarbharAjAtmajAm __kalahaMsaH-deva ! adRSTavidarbharAjAtmajasya kalahaMsasya vidarbhagamanaM niSphalam / rAjA-na kevalamadRSTavidarbharAjAtmajasya kalahaMsasya vidarbhagamanaM niSphalam , janmApi / tadalaM vAcAlatAvistareNa / prathamaM tAvad damayantItanucArimANaM samAsato vijJapaya / kalahaMsaH-ayaM samAsaH / rAjA--( sapramodam ) vaidarbhItanuvarNanAM rasaghanazrotavyasImAmimA___ mAkarNya zravaNau ! yuvAM gamayathaH svaM janma tAvatphalam / trailokyAdbhutarUpadarzanasuvAsamparka hetuH punaH puNyaM vA nayane ! phaliSyati vapulAvaNyapuNyotsave // 1 // ___ kalahaMsa ! sAvadhAno'smi / kalahaMsaH-deva ! kAvyaM cet sarasaM kimarthamamRtaM vaktraM kuraGgIdRzA cet kandarpavipANDugaNDaphalakaM rAkAzazAGkena kim ? Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [ 25 svAtantryaM yadi jIvitAvadhi sudhA svabhUrbhuvo vaibhavaM vaidarbhI yadi baddhayauvanabharA prItyA saratyA'pi kim // 2 // rAjA - ( saharSamAtmagatam) yadi sayauvanAyAM vidarbharAjatanayAyAM rati- prItyoH punaruktArthatA, tadAnImeva sthAne nalasyotkalikAkApeyam | ( punardizo'valokya) kathamAsthAnIjanavalakolAhalena karNayoH sapratyUho vidarbharAjAtmajAlAvaNyasaurabhavarNanAmRtAsvAdaH 1 ( prakAzam | saroSat ) maJjIrANI raNanti vArayata huM vArAGganAzrAmara grAhiNyo maNikaGkaNAvalijha (ra) NatkAraM ciraM rakSata | pUrNa paJcamagItirItibhiraho ! gandharvalokAH / kathaM vaidarbhIguNasaGkathAM kharatarai muSNItha pApAH ! svaraiH // 3 // kalahaMsaH - api ca deva ! Off vizvasya zravaNendriyaM saphalatAM netu purA bhAratI vAcAM rUpamupAsya nirmitavatI vAsaM vidarbhakSitau / baddheSva narendrabhImatanayAveSaM vidhRtyAdhunA sAphalyaM nayanendriyaM gamayituM devI smarasya priyA // 4 // vidUSakaH - ' hI hI bho kalahaMsa ! suThu tae damayaMtIe aMgacaMgattaNaM samAseNa kahida, tA satthi bhavade bhodu / 1. aho aho ! bhoH kalahaMsa ! suSThu tvayA damayantyA aGgacaGgatvaM samAsena kathitam / tat svasti bhavate bhavatu / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] nala vilAse kalahaMsaH - ( sasambhramam ) kathamAryaH kharamukhaH 1 kharamukha ! namaste / vidUSakaH - 'maha samANavihavo hohi / makarikA - aJja 1 paNamAmi / 3. vidUSakaH- mama sarisaM rUviNaM paI lahasu / rAjA - (smitvA) aho ! paramasampattiheturAzIrvAdaH / vidUSakaH - bho ! tae maha jogaM na kiM pi vidanbhamaMDalAdo ANIdaM 1 kalahaMsaH - astyAnItam / rAjA - ( smitvA sautsukyam ) alamaprastutena / savistaraM vidarbharAjatanayAsvarUpamAvedaya / kalahaMsaH - deva ! calakamalavilAsAbhyAsinI netrapatre dazanavasana bhUmibandhujIvaM dunoti / smarabhara parirohatpANDimAgUDharUDha dyutivijitamRgAGkA modate gaNDabhittiH // 5 // 1. mama samAnavibhavo bhava / 2. Arya ! praNamAmi / 3. mama sadRzaM rUpiNaM pati labhasva / 4. bhoH ! tvayA mama yogyaM na kimapi vidarbha maNDalAdAnItam ? Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [ 27 rAjA - yathAyaM kalahaMso varNayati, tathaiva yadi tasyA aGgasannivezo yadi ca bhagavAnanukUlo virazcistadA na niSadhAdhipateraparo bhUrbhuvaHstratraye'pi puNyaprAgalbhyavAn / vidUSakaH - bho kalahaMsa ! tAe kannagAe maha vattA kAvi pucchidA ? makarikA - pucchidA / vidUSakaH - ( saharSam ) kiM tAe bhaNidaM ? makarikA - edaM bhaNidaM, so gaddahamuho kiM karedi ? vidUSakaH - ( saroSam ) huM sA maM gaddahamuhaM bhaNadi, tA na tassa vannaNaM suNissaM / kalahaMsaH - - aparaM ca / kArkazyabhUH stanataTI na girAM vilAsaH kezAH parAM kuTilatAM dadhate na cetaH / tasyAH kuraGgakadRzo nRpacakrazakra ! jADya gatau na tu matau vidhRtAvakAzam // 6 // kimpuruSaH - (svagatam ) dhruvamIdRzasya strIratnasya samprAptirbharatArddha rAjyamupanayati / 1. bhoH kalahaMsa ! tayA kanyakayA mama vArtA kA'pi 2. pRSTA / 3. kiM tayA bhaNitam ? 4. etad bhaNitam sa gardabhamukhaH kiM karoti ? " 5. huM ! sA mAM gardabhamukhaM bhaNati, tato na tasyA varNanaM zroSyAmi / pRSTA ? Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] nalavilAse kalahaMsaH-api ca svayaM vimRzya so'yamavayavAnA saundaryalezo devAya vijJapitaH / paramArthena tuvadanazazino netrAmbhojadvayasya kapolayoH stanakalazayordoSNo bhenitambataTasya ca / tanutanulatAjyotsnAvIcInimagnadRzA mayA na khalu kalito doSaH kazcid guNo na ca kazcana // 7 // vidUSakaH-(sahapam) 'hI hI bho ! tIe ayaM jeva mahato doso jaM sarIre teeNa pikhidu pi na sakIyadi / rAjA-( saspRhamAtmagatam ) AH ! ki bhaviSyati sa ko'pi kadApi vizva___ kalyANakandajaladapratimo muhUrtaH / yasmin vidabhaMtanayAvadanendusaGgA. dutphullamakSikumudaM tadidaM mama syAt // 8 // kalahaMsaH - kizcinninimeSanetraviSaya eva vaidarbhIrUpaprakaraH pratyakSIkRto'pi na zakyate vAcA varNayitum / rAjA-saprazrayamAtnagatam) nirnimeSanetraviSaya eva vaidarbhIrUpaprakarSa iti padamasmAkamupazratiH / dhravaM bhaviSyati tadarzanaM nH| 1. aho aho ! bho: ! tasyA ayameva mahAn doSo yat zarIre tejasA prekSitumapi na zakyate / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [ 29 kimpuruSaH-(sAsUyamiva) tadasti kiM kimapi yatkavigirAmapyagocaraH ? rAjA-(saroSamamAtyaM prati)ayuktamabhidadhAsi / yataHadhikA varNanA vAva kvacid vayaM tato'dhikam / vaNyasyAkAnti-kAntibhyAM dvayamapyupapadyate // 6 // atyantakamanIyaM hi stotuvAco'pi nezate / svarUpataH sudhAsvAdaM vaktuM brahmApi na kSamaH // 10 // tadalamativistareNa / kalahaMsa ! kathaya tAvaditaH sthAnAd gatena kimAcaritaM tvayA ? kalahaMsaH-deva ! deva pratikRti damayantIpratikRti cAdAya devapAdAna praNamya katipayairevAhobhirahaM kuNDinamadhigatavAn / rAjA-( satvaram ) tatastataH / kalahasaH-anantaramanayA makarikA svAbhijanadvAreNa kathamapyAtmanaH kanyAntaHpure pravezaH kRtH| rAjA-( saspRham') AyuSmati makarike ! tatrabhavatI bhavatI prathamaM vaidarbhI dRSTavatI makarikA- 'adha iN| raajaa-ttsttH| 1. atha kim / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30] nalavilAse makarikA- 'tado paDidiNaM sevAvavaeseNa damayaMtIpAsaM gacchAmi, jadhAvasaraM ca devassa rUva-lAvaNNa-vikkamasamalaMkidaM caridaM vinnavemi / rAjA-( satvaram ) ttsttH| makarikA- 'egadA harisidahiyayAe damayaMtIe jaMpidaM jadhA-tumaM jjeva egA nisaDhAhivaiNo iha atthi ? Adu anno vi ko vi 1 tado mae bhaNidaM anno vi savvarahassahANaM duDhiyaM piva hidayaM nisaDhAhivaiNo piyavayasso kalahaMso nAma asthi / kimpuruSaH-makarike ! vAgminI khalvasi / sarvarahasyasthAnaM dvitIyamiva hRdayaM vadantyA vayA rahasyAlApeSu niHzaGkA kRtA raajputrii| rAjA-tatastataH / kalahaMsaH-asvasthazarIrA damayantIti praghoSaM vidhAya vaidyavyAjenAhamanayA vidarbhaduhiturabhyarNa nItaH / 1. tataH pratidinaM sevAvyapadezena damayantopAgaM gacchAmi, yathAvasaraM ca devasya rUpa lAvaNya-vikramasamalaMkRtaM carita vijJapayAmi / 2. ekadA harSita hRdayayA damayantyA jalpitaM yathA-tvamevaikA niSadhAdhipaterihAsi, athavA'nyo'pi ko'pi ? tato mayA Nitamanyo'pi sarvarahasyarathAna dvitIyamiva hRdayaM niSadhAdhipateH priyavayasyaH kalahaMso nAmAsti / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [31 rAjA-( sapramodam ) makarike ! caturA'si vikaTakapaTanATakaghaTanAsu / (vimRzya ) sarvathA kaitavaM nindyaM pravadantu vipshcitH| kevalaM na vinA tena duHsAdhaM vastu sidhyati // 11 // kimpuruSaH-deva ! kimaparamucyate ? kAmaM zAThyavyapohena paralokaH prrohtu| ihalokapratiSThA tu zAThyapa(puNyeva nizcitam // 12 // kalahaMsaH--deva ! nirmAyo yaH kRpAluryaH satyo yaH sanayazca yaH / prAyeNa tatra lokasya klIvabuddhirvijRmbhate // 13 // rAjA-(satvaram ) ttsttH| kalahaMsaH-samalaGkRtAsane mayi rAjaputrI salIlamidamabhihitavatI-sa bhavAn kalahaMso'si ? rAjA-aho ! girAM madhurimA / ttH| kalahaMsaH -mayoktam-yathA jAnAti devI / tato rAjaputrI 'samAsato vivakSitamarthamAvedaya' iti nigaditavatI / anntrmhmuktvaan| rAjA-(sautsukyam ) kimuktavAnasi ? kalahaMsaH-idamuktavAnasmi / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] nalavilAse zauNDIreSu bhayojjvaleSu zubhagottaMseSa ca grAmaNI devo naiSadhabhUpatiH zrutamidaM svarbhUrbhuvo bhUrizaH / etacca prathitaM vidarbhatanayA yad vizvavizvasphuracchauryAdiprasaraM varaM spRhayati brUmaH kimanyat tataH ? // 14 // rAjA-(svagatam ) AH ! kimataH paraM rAjatanayAbhidhAsyatIti yatsatyamAkulo'smi / bhavatu (prakAzam ) tataH kimuktavatI ? kalahaMsA-rAjatanayA na kiMcit / rAjA-(sakhedamAtmagatam ) hA ! hatAH smH| kalahaMsaH-kintu kapijalA nAma vidarbharAjacAmaragrAhiNI samIpasthitedamuktavatI / / rAjA-(saMsambhramam ) kimAha sma sA ? kalahaMsaH-idamAha sma sA / anurUpaM yoga ba.tu mIhate sa bhagavAn klhNsH| rAjA-(saharSamAtmagatam) iyatpratyuJjIvitAH smaH / jAnAti tAvadetatparikaraloko yathA damayantyA niSadhapatiranurUpo varaH / (prakAzam ) tatastataH / kalahaMsaH-anantaraM ca smitaM kullA rAjatanayA devasya pratikRtipaTaM mama karatalAdAdAya punaH pratikRti punaH pulakakorakitamAtmAnaM suciramAlokitavatI / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [33 rAjA-( sasambhramam ) lakSitaH ko'pyavalokanasyAbhyupAyaH kalahaMsena ? vidUSakaH-(saroSam ) 'bho ! kiM pucchesi 1 pulakideNaM aMgeNaM jeva nivedidN| kalahaMsaH-lakSitaH kapiJjalAvacanAt / rAjA-(sasambhramam ) kiM tat kapiJjalAvacaH ? kalahaMsaH-idaM vaco yathA devi ! kimarthamatyarthamAyAsyate punaH punaravalokanena dRSTiH 1 sarvathA'nuharatyevaiSA prtikRtideviivpussH| rAjA-sAdhu kapijale ! bhAvajJAnakuzale ! sAdhu, tatastataH / __kalahaMsaH-atrAntare ca devI pratikRtyA saha nirUpyate na punamUlarUpeNeti vadantI makarikA kApAlikAnItAM pratikRti rAjapucyA darzitavatI / rAjA--samIcInamAha makarikA ! yathA mukhyasya saundarya pratibimbasya no tathA / sUryAcandramasau vArisaGkrAntau klAntatejasau // 15 // kalahaMsaH-tato makarike ! matkaralikhiteyaM pratikRtiH kutastavaitasyAH prAptiriti saroSaM rAjaputrI vyAharat / 1. bhoH ! kiM pRcchasi ? pulakidenAGagenaiva niveditam / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] nalavilAse rAjA-(sabhayam) ko'yamutpAtaH ? tatastataH / kalahaMsaH-anantaraM ca kapiJjale !pratikRtimetAM tAtAya darzaya, citrapaTametaM ca devatAgRhe nighehItyabhidhAya rAjatanayA mAM visRssttvtii| rAjA-(sabhayam ) kathaM na kimapi pratyuttaram ? kalahaMsaH-kintu devapratikRtipaTasya devatAgRhavimocanena dattameva rAjapucyA pratyutta m / rAjA-vAcikaM zrotumicchAmi / makarikA- 'idaM pacchA mama kahidaM / jahAiha asthi ghoraghoNo jahatthanAmA kavAlio ego| dUrattaNassa kavaDittaNassa paDhamaM paiTTANaM // 16 // laMbatthaNI tti nAma bhajA tassatthi khujjtnnul(j)tttthii| sayalANaM dosANaM ThANaM duI ya mihuNANaM // 17 // rAjA-( kalahaMsaM prati) asaMskRtavAgiyaM makarikA na sphuTamarthamAvedayati / tatastvameva kathaya / 1. ida pazcAt mama kathitam / yathA ihAsti ghoraghoNo yathArthanAmA kApAlika ekaH / krUratvasya kApaTyasya prathamaM pratiSThAnam / / lambastanIti nAma bhAryA tasyAsti kubjatanuyASTiH / sakalAnAM doSANAM sthAnaM dUtI ca mithunAnAm / / - Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'Gka kalahaMsA-ghoradhoNena ca bhImarathAya sandiSTam , yatheyaM damayantI kalacuripaterbhAryA bhaviSyati / / rAjA-(sabhayamAtmagatam) muSitAH smaH (prakAzam) sa ghoraghoNaH kimatIndriyamartha jAnAti ? kalahaMsaH-dAmbhiko'yaM na kimapi jAnAtIti tatratyAH kathayanti / mayA punagaveSayatApi na ko'pi dambho lkssitH| rAjA--atrArthe tatratyAH pramANaM na bhavAn / yataHAgantuko'nurAgaM netumavijJAtadUSaNaH shkyH| vijJAtadRSaNaH khalu janastu zakyo na sahavAsI // 18 // kintu kathaya sahavAsyapi rAjA kena hetunA tasya dambhaM nAvadhArayati / kalahaMsaH--rAjJo vyAmoho ghoraghoNasya ca bhAgyamanavadhAraNe hetuH| rAjA--upapannamidam-- janminAM pUrvajanmAptabhAgyamantrAbhimantritaH / acetano'pi vazyaH syAt kiM punaryaH sacetanaH 1 // 16 // ttsttH| kalahaMsaH--tato rAjApi kApAlikapratyayena svaduhitaraM citrasenAya dAtumicchati / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse raajaa--ttsttH| kalahaMsaH--tato damayantyA makarikA'bhihitA yathA yadi niSadhAdhipatirlambastanoM kathamapyanukUlayati, tadA punarapi sA tAtaM kadAgrahAnnivatayati, mAM ca niSadhAdhipataye dApayati / rAjA-(satvaram ) kiM punarlambastanI sahaiva nAnItA ? kalahaMsaH--AnItA'sti / rAjA--kvAsau ? kalahaMsaH-asti mttmyuurodyaane| rAjA--aye zekhara ! lambastanoM zIghramAkAraya / zekharaH--yadAdizati devaH (ityabhidhAya niSkrAntaH) ( tataH pravizati kaTitaTaM nartayantI lambastanI ) rAjA--(vilokya) AkRtyA kRtyeva lakSyate / kalahaMsaH- (apavArya) na kevalamAkRtyA karmaNA:pIyaM kRtyaa| ( punarvidUSaka prati ) tavApi yogyamidaM mayA vidarbhadezAdAnItam / vidUSakaH-( vilokya sabhayakampam ) 'bho rAyaM ! ahaM eyAo ThANAo uhissaM / rAjA--kimiti ? 1. bho rAjan ! ahametasmAt sthAnAdutthAsyAmi / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [37 vidUSakaH-- 'jai esA lamahisI kaDiyaDaM nacAvaMtI mamovari paDedi, tA dhuvaM maM mAredi / rAjA--vayasya ! asmAsvanugraheNa rAjaputryeyaM praSitA, tadetAmavajJAtuM nArhasi / vidUSakaH- 'bho ! na mae edAe avannA kIradi, kintu appaNo rkkhaa| rAjA-(saroSamiva) sarvathA parihAsAvasaraM na vetsi| vidUSakaH-(niHzvasya) jadi mae mudeNa kAvi phalasiddhI bhodi, tA bhodu, iha jjeva cihissaM / rAjA-lambastani ! idamAsanamAsyatAm / vidUSakaH- bhodI laMbatthaNIe dubalaM khu edaM AsaNaM / tA tumae sAvahANAe uvavisiyavvaM / ( kalahaMsaH saMjJayA vidUSakaM vArayati ) rAjA-lambastani ! kuzalavatyasi ? 1. yoSA sthUlamahiSI kaTitaTa nartayantI mamopari patet , tadA dhravaM mAM mArayet / 2. bho ! na mayatasyA avajJA kriyate, kintvAtmano rakSA / 3. yadi mayA mRtena kA'pi phalasiddhirbhavati, tadA bhavatu, ihaiva sthAsyAmi / 4. bhagavati ! lambastanyA durbalaM khalvetadAsanam, tatastvayA sAva dhAnayA upaveSTavyam / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] nalavilAse lambastanI-(mukhaM nartayitvA ) 'attaNo jogassa apasAdeNa / vidUSakaH- 'bhodI ! kiM aidubbalA si ? lambastanI-- maggaparissameNa / vidUSakaH- "bho kalahaMsA! kittiehiM goNehi muhiM vA esA idha saMpattA ? (kalahaMso vihasyAdhomukhastiSThati) rAjA--(samayamAtmagatama) dhravamayametAM darAtmA kopayiSyati / bhavatu (prakAzam ) lambastani ! akuTilahRdayaH prakRtiparihAsazIlo'yaM brAhmaNaH / tadasya vacobhina kopitvym| lambastanI-(kaTitaTaM karatalenAhatya, mukhaM vakrIkRtya) "nAhamIdisANaM gaddahamuhANaM uttaraM demi / rAjA-(vihasya) mahAprabhAvA zrUyate bhavatI / tadAvedaya kimapi / 1. Atmano yogasya prasAdena / * psaaenn| 2. bhagavati ! kimatidurbalA'si ? 3. mAgaMparizrameNa / 4. bho kalahaMsa ! kiyadbhirguNairmUTakare [4] SA'tra samprAptA ? 5. nAhamIdRzAnAM gardabhamukhAnAmuttaraM dadAmi / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH [ 36 lambastanI-(sagarvam ) 'bho mahArAya ! aputtANaM putvaM demi, aNAyArasaMjAde gabbhe pADemi, dullahaM pi piajaNaM saMpADe mi / kiM bahuNA ? jaM tihuyaNe vi asajjhaM taM sAhemi / - rAjA--(apavArya kalahaMsaM prati) aho dhRSTatA ! aho nirlajjatA ! vimRza, saMvadati kimapyetaduktam ? kalahaMsaH--na kimapi, garbhapAtaM punarjAnAti / rAjA--(savicikitsam ) adRzyamukheyaM tarhi / vidUSakaH- bhodI ! egaM dAva me saMsayaM bhaMjehi / maha caMbhaNIe mAyA thUlakuTTiNI jA pATaliputte vasadi, sA kiM tumaM Adu annA kA vi ? rAjA--[ saroSam ] ayi mukharabrAhmaNa ! nAdyApi parihAsAd viramasi / (punarlambastanoM prati) bhaviSyati naH kimapi bhavadarzanaphalam ? lambastanI- 'avassaM bhavissadi / rAjA--(apavArya) tarhi vidarbhajAM sampAdaya / 1. bho mahArAja ! aputrebhyaH putraM dadAmi / anAcArasajAtAn garbhAn pAtayAmi / durlabhamapi priyajanaM sampAdayAmi / ki bahunA ? yat tribhuvane'pyasAdhyaM tat sAdhayAmi / 2. bhagavati ! ekaM tAvanme saMzayaM bhakSva / mama brAhmaNyA mAtA sthUlakuTTinI yA pATaliputre vasati, sA kiM tvamathavA'nyA kA'pi ? 3. avazyaM bhaviSyati / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 1 nalavilAse 1 lambastanI - 'ittha ko vi kiM saMdeho ? esA saMpADemi rAjA - ( saharSam ) ko'tra bho bhANDAgAriSu / ( pravizya ) puruSaH-- eSo'smi / rAjA -- aye koraka ! etasyAH sarvAGgINaM kanakAbharaNaM prayaccha / korakaH -- AdezaH pramANam ( ityabhidhAya niSkrAntaH) rAjA --lambastanI ! tvamapi svadeze vijayasva | lambastanI - satthi mahArAyassa (ityabhidhAya kaTitaToM nartayantI niSkrAntA) | rAjA - (smRtimabhinIya) amAtya ! lambodaraH kApAlikaH kathaM vartate ? kimpuruSaH-- deva ! lambodaro yuvarAjakUbareNa krIDApAtraM tu nIto'sti / rAjA -- evam (vimRzya ) duSTasaGgaH kumArasya so'ya tejaHkSayAvahaH / mArtaNDamaNDalasyeva saiMhikeyasamAgamaH || 20 || kalahaMsaH -- durAtmanaH kApAlikasya saMsargAd duSprakRti rapi kA'pi kumArasya sambhAvyate / 1. atra ko'pi kiM sandehaH ? eSA sampAdayAmi | 2. svasti mahArAjAya / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH kimpuruSaH-pratihato'yaM vitarkaH / yataH-- zubhA vA lokasya prakRtirazubhA vA sahabhavA __ pareSAM saMsargAna khalu guNa-doSau prabhavataH / apAM patyumadhye satatamadhivAse'pi mRdutAM na yAnti grAvANaH spRzati na ca pAthaH paruSatAm // 21 // api ca devasya niSadhasyApi santatiduprakutirbhavatIti zraddhAlavo'pi na pratipadyante, kimaGga ! hRdayAlava ? kalahaMsA-(saroSam ) pratihatatamo'yaM vitarkaH / bhajante kAryANi prakRtivibhavaM kAraNagataM pravAdo lokAnAM dhruvamayamanekAntakaluSaH / mRdutvaM tat kizcijaladapayasA vizvaviditaM sa kazcinmuktAnAmatha ca kila kAThinyanikaSaH // 22 // rAjA-kimaparamucyate ? asau pAkhaNDicANDAlo yuvarAjasya nizcitam / mAtApitApakArIva vindhyasyonnatighAtakaH // 23 // (nepathye) akhilAnAM bisinInAM kamalamukhAnyekahelayA draSTum / gaganAcalagarbhamasAvadhirohati kamalinInAthaH // 24 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] nalavilAse rAjA-(svagatam ) kathamayaM mAgadho madhyandinavarNanApadezena priyAmukhadarzanaM pizunayati ! bhavatu (prakAzam) kalahaMsa ! darzaya mArga, yena madhyAhnasnAnAya vrajAmaH / ( iti niSkrAntAH sarve ) // dvitIyo'GkaH / / tRtiiyo'ngkH| (tataH pravizya ) kuraGgakaH-(uccaiHsvaramAkAze) aye mukula ! mukula ! bakulaprabhRtIni praguNaya surabhikusumAni / upanaya pAkAtAmrAmrapramukhAni phalAni / nanu paJcavANAyatanamidAnI devI damayantI sagandharvalokA samalaGkariSyati / (pravizya ) mukula:-Artha kuraGgaka ! sarva praguNameva pUjopakaraNam , kintu kathaya kinimitto'yamadya sakale'pi rAjakule saMrambhaH 1 kuraGgAkA-(saroSamiva) aye sarala mukula ! vaidezika iva lakSyase / etadapi na jAnAsi, nanu devyA damayantyAH zvaH svayaMvaravidhiH / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtoyo'GkaH mukula: - zvaH svayaMvara vidhi: ? kuraGgakaH -- atha kim / mukula: - ( vicintya ) nanu damayantIM cedipataye citrasenAya dAtumabhilASuko vidarbhapatirAsIt / kuraGgakaH -- AsIt pratikRtidarzanAt pUrvam / mukula: - ( sasambhramam ) vitatamAvedaya / kuraGgakaH -- tAM niSadhAdAgatAM damayantIpratikRtimAlokya kathamiyaM niSadhAya gateti gaveSayatA devena jJAtaM yathAghoraghoNaH kApAliko damayantIpariNayanotkaNThitasya citrasenasya meSamukhanAmA praNidhiH / so'pi lambodaro'syAnucaraH koSTakanAmA cAra eva / [ 43 mukula: -- ( satvaram ) tatastataH / kuraGgakaH- tato dharmakarmaviplavamavadhArya chinnakaNauSThanAsikayA lambastanikayA saha gardabhamAropya devena ghoraghoNo nirviSayaH kRtaH / mukula: -- ( sAzcaryam ) pazya malinakarmA'pi kiyatIM pratiSThAmadhiropito devenAyaM ghoraghoNaH / kuraGgakaH - vismayanIyaM naivaitat / AstAM kSayaM kimiha pAtakino na yAnti yAnti zriyaM samadhikAM kimu dhArmikebhyaH / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] nalavilAse tenAsamaJjasamasau racayan vizaGko lokazciraM manasi vAci tanau ca hRSyet // 1 // mukula:--sAmprataM kAsau ? kuraGgakaH-~sAmpratamaso niSadhAmadhivasatIti zrayate / (nepathye) bhoH ! kaH sAmprataM niSadhAmadhivasati ? kuraGgakaH(praNamya) deva ! kApAlikaghoraghoNaH / rAjA--(svagatam ) lambodaropajanitavAsanena yuvarAjakUbareNa samAhUtaH / bhavatu (prakAzam ) bho bhoH sainyAH ! bahiH sthAtavyaM bahiH sthAtavyam / na khalu sahakAranikarAbhirAmaH soDhumalamayamArAmazcakrAvamadam / kurAkaH-(mukulaM prati) ehi svasthAnaM vrajAmaH / (iti praNamya niSkrAntau) rAjA--aho ! vasantAvatAravyatiSagaraGgatparibhogamakhilaM jagat / parimalabhRto vAtAH zAkhA navAGkurakoTayo __madhukararutotkaNThAbhAjaH priyAH pikapakSiNAm / viralaviralasvedoddArA vadhUvadanendavaH / prasarati madhau dhAnyAM jAto na kasya guNodayaH 1 // 2 // (dizo'valokya) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'Gka abhinabhaH prasRtainavamallikAkusumapujjarajobhirayaM madhuH / yavanikAM vidadhAti viyoginAM shshikrvytissnggnivRttye|| 3 // kalahaMsa ! viditavRttAntaH sa bhavAn vidarbhANAm / tad vilokaya kimapyatiramaNIyamatra kusumAkarodyAne'smAkamAvAsasthAnam / kalahaMsaH-yadAdizati devaH / vidUSakaH-'hI hI ! paDipunnA me baMbhaNIe mnnordhaa| satthivAyaNagaM pi kiM pi dANaM me rAyaduhiyA pddivaadyssdi| adhavA na satthivAyaNaM karissaM, sA maM gaddahamuhaM bhaNadi / bhodI mayarie ! NaM pucchAmi, sabakajje vi vidabbhaputtI maM gaddahamuhaM vAharadi ? makarikA-(smitvA) 'na paraM gaddahamuhaM, makkaDakannaM vaMkapAyaM ca / vidUSakaH- 'halA muhare ! sumaresi edaM bhaNidaM ? rAjA-(svagatam) 1. aho aho ! pratipUrNA me brAhmaNyA manorathAH / svastivAcana kamapi kimapi dAnaM me rAjaduhitA pratipAdayiSyati / athavA na svastivAcanaM kariSye, sA mAM gardabhamukhaM bhaNati / bhavati makarike ! tvAM pRcchAmi-sarvakArye'pi vidarbhaputrI mAM gardabhamukhaM vyAharati ? 2. na paraM gardabha mukham , markaTakaNaM vakrapAdaM ca / 3. are mukhare ! smarasi etad bhaNitam ? Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse AmantritA vayamataH pramadaH pare'pi santyAgatAH kSitibhujo'tha viSAdatApaH / aGga vidhAnamiva sandhiSu rUpakANAM tulyaM svayaMvaravidhiH sukha-duHkhahetuH // 4 // kalahaMsaH-ayaM taruNataraNi-kiraNakaraNidhAri-cArupravAla-paTalapulakitAnekazAkhApratAna-vinivAritAtapapracAraH sahakArastadAsyatAmasyAlavAlavArizIkarAsAropagUDhArUDha-haritopajAtaparabhAge mUlabhAge devena / rAjA-(tathA kRtvA) kalahaMsa ! pazya sahakArazAkhAsanIDe niidde| priyatamAvadanenduvilokitai rasuhitaH kalakaNThayuvA navaH / pratimuhuH pratigatya nabhastalAd valati yAti valatyatha yAtyatha // 5 // api ca-- uttaMsakautukanavakSatadakSiNAzA zAkhAgrapallavalavA sahakAravIthI / seyaM samAdizati naH sphuTamaGganAnAM sadyaH salIlagatamazcitayauvanAnAm // 6 // kalahaMsaH Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [ 47 svidyanitambabharapUranimagnapANi bhAgAtinimnapadapaddhatibandhurAgI / strINAM na kevalamasau sahakAravIthI yAtaM dizatyavanirapyavanIzacandra ! // 7 // rAjA--(karNa dattvA svagatam) kathamanakSaragItadhvani ? (prakAzam ) kalahaMsa ! zRNoSi kimapi ? vidUSakaH- 'cIrIyANaM mahuraM rasidaM suNemi / rAjA-dhig mUrkha ! nanveSautkarNayan vanavihArikuraGgayUthA nyAzleSayan virahakAna klikaaklaapaiH| sampUrNapaJcamakalAsubhagambhaviSNuH kau~ vinidrayati mudritagItanAdaH // 8 // kalahaMsaH--yathA''dizati devaH / rAjA--ahaha ! sahadayahRdayApahArihAritama(mA)zeSaviSayazekharo gotanAdaH / kalahaMsa ! ajalpyaM jalpAmaH kimapi kila pASANasuhRdAM sadA teSAM bhUyAJjagati puruSANAmajananiH / asAraM saMsAraM vidadhati na sAraM pratimuhuH pivanto ye sUktIratha ca kalagItImadhumucaH // 6 // 1. cIrIkANA madhuraM rasitaM zRNomi / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] nalavilAse api ca-- na gItazAstramarmajJA na tattvajJAzca ye kila / apaurapazudezyebhyastebhya pumbhyo namo nmH||10|| kalahaMsA--deva ! AstAM marmaparijJAnaM yeSAM gItaspRhA'pi na / kuraGgebhyo'pi hIneSu martyatvaM teSu vaizasam // 11 // rAjA-alamalamativistareNa / jAnIhi kutastyo'yaM pazcamodgArasAraH samucchalati gItAmRtAsAraH ? kalahaMsaH-(kizcit parikramya pazyati ) deva ! davIyasi kAnanoddeze bahalapallavAvilAnekatilakacampakaprabhRtitarutirohitaM devatA''yatanam / rAjA-na kevalaM devatAyatanaM paNyAGganAcakra ca saGgItakamAdadhAnamavalokayAmi / ( sarve nipuNamavalokayanti) kalahaMsa ! pazya pazya / prehAvighaTTanaruSA kalahAyamAna do 'llikaGkaNaraNatkRtipItagItam / nRtyaM kuraGgakadRzAM vilasadvilAsa mullAsayet smaramate dRSado'pi rantum // 12 // (vimRzya) kalahaMsa ! Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH sarveSAmapi santi vezmasu kutaH kAntAH kuraGgIdRzo nyAyArthI paradAraviplavakaraM rAjA janaM bAdhate / AjJAM kAritavAn prajApatimapi svAM paJcavANastataH kAmArttaH kra jano vrajet parahitAH paNyAGganAH syurna cet // 13 // punaH kAma sarvasvagarbham / yadi vAzRGgArasaurabharahasyajuSAM vidhAtu paNyAGganAH samucitaM kimu netrapAtram ? kurvanti yAH kusumakArmukajIvitasya zarma zriyo ratibhuvaH kila mUlyamAtram // 14 // kalahaMsaH--evametat / viceSTayA yathA kila kulasudRzo dRSTayApi lajante / saiva ca yAsAM dezyA vezyAstAH kiM kRtI spRhayet 1 || 15 || rAjA - kalahaMsa ! nirUpaya, kimasti kA'pyasmin paNyAGganAraGge vidarbhaduhituH sakhI vA ceTI vA ? kalahaMsaH - yadAdizati devaH / ( iti parikrAmati) vidUSakaH - 'bho ! na gaMtavvaM, accharApeDayaM khu edaM, na mANusIpeDayaM / [ 49 rAjA - ( saroSama ( kharamukhavacanamapi bhavAn karNe karoti ! anargalavadano'yaM brAhmaNaH, tad gamyatAm / 1. bhoH ! na gantavyam, apsaraH peTakaM khalvetat, na mAnuSIpeTakam / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] nalavilAse vidUSakaH- 'jai vi ahaM aNaggalavayaNo baMbhaNo, tahAvi edassa kalahaMsassa egAgiNo paramahilANaM majjhe gamaNaM na samucidaM / tA esA mayariyA gacchadu / rAjA-(vihasya) vayasya ! cirAdupapannamabhihitavAnasi / makarike ! tvaM brj| makarikA-(katicita padAni gatvA pratinivRtya sarabhasam ) 'bhaTTA ! diTThiyA diTThiyA* | rAjA-kiM kiM sumukhi ? makarikA- 'esA kavijalAdattAvalaMbA devI dama. yantI saMgIdayaM kArayaMtI kAmAyadaNamaMDave ciTThadi / rAjA-(sarabhasamavalokya ) makarike ! eSA devI dmyntii| kalahaMsaH-satyametadanubhRtaM tahiM rUpadarzanamAtrakeNApi niSadhAdhipatinA nijasya janmanaH phalam / vidUSakaH- 'bho ! jadhA esA puNo puNo ido diTTi 1. yadyapyahamanagarlavadano brAhmaNaH, tathApyetasya kalahaMsasyakAkina: paramahilAnAM madhme gamanaM na samucitam ; tadeSA makarikA gacchatu / 2. bharta: ! diSTa yA diSTayA / 3. eSA kapiJjalAdattAvalambA devI damayantI saMgItakaM kArayantI kAmAyatanamaNDape tiSThati / 4. bha : ! yathaiSA punaH punarito dRSTi prasthApayati, tathA jAne mAM navayauvanaM brAhmaNaM nirUpayati / bhaTThA diTThiyA / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [51 paTTavedi, tadhA jANe maM navajutraNaM baMbhaNaM nirUvedi / ___ makarikA-(apavArya) 'paDihado si / rAjA-sahakAratirohitAstiSThAno yeneyaM svairaM viharati, vadati, vilokayati c| (sarve tathA kurvanti / tataH pravizati yathAnirdiSTA damayantI) damayantI-- sahi kavijale ! kusumAyare nisiDhAvaiNo AvAsaM jANiya kAmapUyAvavaeseNa ahaM dAva iha samAgadA / gavesido ya mae tarunirUvaNAmiseNa sayalo vi aaraamo| paraM na vi ko vi kahiM pi dittttho| tA kiM nedaM, kiM na ki pi payariyAmaMtasarisaM bhavissadi ? kapiJjalA- bhaTTiNI ! mA uttama, ArAma parimalaNasaMkAe na ko vi majme pittttho| kiM na pikkhadi devI ArAmaparisaresu samAvAsidaM sinnaM 1 avi ya sahayAravIhiyAe mANusAiM pi dIsaMti / 1. prtihto'si| 2. sakhi kapilale ! kusumAkare niSadhapaterAvAsaM jJAtvA kAma pUjAvyapadezenAhaM tAvadiha samAgatA / gaveSitazca mayA tarunirUpaNAmiSeNa sakalo'pyArAmaH, paraMna ko'pi kvApi dRSTaH / tat kiM nvetat. kiM na kimapi makarikAmantrasadRzaM bhaviSyati ? 3. bhatri ! mA uttAmya, ArAmaparimardanazaGkayA na ko'pi madhye praviSTa: / kiM na prekSate devI ArAmaparisareSu samAvAsitaM sainyam ? api ca sahakAravIthikAyAM manuSyA api dRzyante / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] nalavilAse rAjA - kathamasmAn kapiJjalA darzayati / ahaha pazca ! bANavANaH kaTAkSavikSeSaH ! bhaya taralakuraGgInetra sabrahmacArI vikacakuvalayazrIreSa dRSTervilAsaH / pariNataparivodhodbodhadhAmnAM munInA mapi manasi vikArodvAramAviSkaroti // 16 // kapiJjalA- 'bhaTTiNi ! jAva ko vi kudo visamAgacchadi, dAtra mayaNassa pUyaM nivanehi / kosalie ! uvarohi bhaTTiNIpUovagaraNaM / damayantI- 'ahaM sayaM uvanviNiya kusuma' iM mayaNaM pUyaissaM / tA ciTThadu kosaliyA, payaTTAveha dAva saMgIyaM / rAjA-yatheyaM paJcamasya suliSTamUrchanA tAneSu pratimuhuH sukhAyate, tathA jAne gItamarmajJA / aviditama karmasu na zarma tajjanma cumbati prAyaH / akalitahRdayastrINAM smaropaniSado bahiH plavate ||17|| ( satvaram ) makarike ! prabhavasi rAjaputrImiha samAnetum ? 1. bha ! yAvat ko'pi kuto'pi samAgacchati tAvat madanasya pUjA nivartaya / kauzalake ! upanaya bhartIpUjopakaraNam / 2. ahaM svayamupacIya kusumAni madanaM pUjayiSyAmi / tatastiSThatu kauzalikA, pravartayata tAvat saMgItam / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [53 makarikA- 'ahaM dAva payadissaM, AgamaNaM puNa divvassa AyattaM / rAjA-tarhi yatastra / (makarikA parikAmati) damayantI-- kavijale ! na ko vi dAva samAgado, tA aMteuraM vccaamo| kapiJjalA- bhaTTiNi ! diTThiyA diTThiyA samAgadA myriyaa| (makarikA upasRtya praNamati) damayantI-(saharSamAliGgAya) "mayarie ! anno vi ko vi samAgado, Adu tumaM jjaiva ? makarikA- "anno vi / damayantI--(apavArya) kadhaM rAyA nalo ? makarikA- adhii| damayantI -( satvaram ) kahiM so ? makarikA- 'eso sahayAravIhiyAe / 1. ahaM tAvat prayatiSye, AgamanaM punardaivasya Ayattam / 2. kapiJjale ! na ko'pi tAvat samAgataH, tato'ntaHpuraM vrajAmaH / 3. bhatri ! diSTayA diSTayA samAgatA mkrikaa| 4. makarike ! anyo'pi ko'pi samAgataH, athavA tvameva ? 5.anyo'pi / 6. kathaM rAjA nala: ? 7. atha kim / 8. kva saH ? 9. eSa sahakAravIthikAyAm / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] nalavilAse damayantI - (bhujamutkSipya ) 'mayarie ! eso nalo (punaH sabhayamAtmagatam) mA nAma vilAsiNIloeNa diTThamhi / bhoda evaM dAva ( prakAzam ) mayarie ! edassa vi nAmaM tuma na jANAsi ? NaM tiNaviseso eso nalo / kapiJjalA - (vihasya) saccaM eso nalo, na uNa tiNaviseso, kiMtu tiNavisesIkada avararAjaloo | damayantI-- kaviJjale ! tumaM vaMkabhaNiyAiM jANAsi / rAjA - ( upasarpya) kalahaMsa ! sakhIzaGkAzaGkupraNayaparitApavyasaninI tribhAgAbhogAgraplavana bahalIbhUtazitimA / drumAlokavyAjAd viSamaparipAtA mama vapuH samaM seyaM dRSTirjaDayati ca saMrambhayati ca // 18 // ( vimRsya ) kucakalazayovR ttaM nRttaM bhravamRdutA girI zi taralatA vaktre kAntistanau tanimA tathA / 1. makarike ! eSa nalaH ? mA nAma vilAsinIlokena dRSTAsmi / bhavatu evaM tAvat / makarike ! etasyApi nAma tvaM na jAnAsi ? nanu tRNavizeSa eSa nalaH / 2. satyameSo nalaH, na punastRNavizeSaH, kintu tRNavizeSIkRtApara rAjalokaH / 3. kapiJjale ! tvaM vakrabhaNitAni jAnAsi / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [55 tadidamakhilaM veSazcetasyahaM yadi vallabho dhruvamaparathA doSaH svArthaM jano bahu manyate // 16 // kalahaMsaH-paramArtho'yam / mAMsadRzo guNa-doSau bruvate svAstibhaGgasApekSAH / jJAnadRzastu yathAsthitapadArthavRttAntamanurudhya // 20 // makarikA- 'bhaTTiNi ! pasanA hohi / damayantI- 'mayarie ! ahaM kayA vi kiM appasannA, jaM evaM maMtesi ? makarikA- kahaM nAma na appasannA, jaM hidayavallahaM jaNaM picchiya dUraM ciTThasi ? damayantI- mayarie ! nAhamidisaM kanAjaNassa aNucidaM aNuTThidu sAhasiNI / kiM ca AlAva--hAsa--pariraMbhaNAI pemassa pariyaro eso| pemaM uNa nayaNatibhAgabhUriparigholirA diTThI // 21 // 1. bhatri ! prasannA bhava / 2. makarike ! ahaM kadApi kimaprasannA, yadevaM mantrayase ? 3. kathaM nAma nAprasannA yad hRdayavallabhaM janaM dRSTvA dUraM tiSThasi ? 4. makarike ! nAhamIdRzaM kanyAjanasyAnucitamanuSThAtu sAhasinI / kiJca AlApa-hAsa-parirambhaNAni premNaH parikara eSaH / prema punanayanatribhAgabhUriparighUrNamAnA dRSTiH / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56] nalavilAse annaM ca asarisasiNehaM jaNaM sayamaNusaraMtI kavijalAe vi lajjemi / makarikA-(saroSam ) 'sahayAravIhiyaM pi aNusaraMtI sarisasiNehA, mahArAo uNa vidanbhesu vi samAgado asarisasiNeho ? __damayantI- 'mayarie ! na pAremi tae saha jaMpiduH, tA mayaNapUyAnimittaM kusumAiM uvaciNissaM / (iti sarvA: parikrAmanti) rAjA-kathamito'bhivartate devI ? dRSTe ! draSTumitaH spRhAM kuru puraH putrI vidarbhe zitu natvAgacchati vibhratI smarakarikrIDAvanaM yauvanam / yadvakvenduvilAsasampadamatizraddhAlurAlokitu paulomipatirudvahatyanimiSaM cakSuHsahasraM kila // 22 // kalahaMsa ! upanaya patramekam / kalahaMsaH idam / anyacca, asahazasnehaM jana svayamanusarantI kapiJjalAyA api lajje / 1. sahakAravIthikAmapyanusarantI sadRzasnehA, mahArAjaH punavida bhaiSvapi samAgato'sadRzasnehaH ! 2. makarike ! na pArayAmi tvayA saha jalpitum / tato madana pUjAnimittaM kusumAnyupacepye / - - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [ 57 ( rAjA kimapi patrake likhitvA samarpayati ) damayantI- 'kapiJjale ! kahiM vaNodda se viyaillavalliyAo ciTThati ? makarikA- 'edassi shyaarnigunyce| (damayantI puSpAvacayaM nATayati) rAjA-(upasRtya ) alamalamanucitAcaraNena / nanu lalATantape bhagavati kamalinInAthe paramAnurAgavetanakrIte ca savidhabhAji sarvakarmINe jane ko'yaM svayaM vicakilakalikAvacayaklezopadravaH 1 damayantI-(tiryag vilokya svagatam ) kahamesa sayaM bhayavaM paMcabANo ? ahavA varAyassa aNaMgassa kudo Idiso aMgasohaggapabbhAro ? tA kadattho damayaMtIe aMgacaMgimA / (prakAzam ) kavijale ! ko esa maM vArei ? kapiJjalA- jassa kade tumaM idha samAgadA ? damayantI- 'kassa kade ahaM idha samAgadA / 1. kapiJjale ! kasmin vanoddeze vicakilavallyastiSThanti ? 2. etasmin sahakAranikuJja / 3. kathameSa svayaM bhagavAn paMcabANa: ? athavA varAkasyAnaGgasya kuta IdRzo'GgasaubhAgyaprAgbhAraH ? tat kRtArthaM damayantyA aGgacaGgatvam / kapilale ! ka eSa mAM vArayati ? 4. yasya kRte tvamatra samAgatA / 5. kasya kRte'hamatra samAgatA? Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] nalavilAse kapiJjalA- 'hiyayadaiyassa / damayantI- 'tA kiM bhayavaM maNasijo ? kapiJjalA-(vihasya) bhaTTiNI jANAdi / damayantI- (saroSamiva) haMje ! uvahasesi maM, tA uvaciNissaM, na ciTThissaM / (rAjA mujalatAmAlambya 'alamalam' ityAdi paThati) kalahaMsaH-devi ! durAdAgatasya praNayino janasyAbhyarthanAM nAvajJAtumarhasi / damayantI- "kadhaM kalahaMso ! kalahaMsa! moyAvehi me pANi / kalahaMsaH--devi ! kalahaMsaH pANeAhayitA, na punrmocyitaa| damayantI-- 'hImANahe ! na ko vi maha pakkhapAyaM kredi| rAjA-zAntaM zAntam / he mRgAkSi ! nanvayamasmi tava pksspaatii| samAdiza kRtyam / 1. hRdydyitsy| 2. tat kiM bhagavAn manasijaH ? 3. bhI jAnAti / / 4. hale ! upahasasi mAm, tad upaceSyAmi, na sthAsyAmi / 5. kathaM kalahaMsa ! kalahaMsa ! mocaya me pANim / 6. aho ! na ko'pi mama pakSapAtaM karoti / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [ 56 damayantI -- 'jai evaM tA muMca me pANim / nala:--kathamaparAdhakArI mucyate ? damayantI-- 'kiM ediNA avaraddhaM ? rAjA--anena tvatpratikRtimAlikhyAyamiyati virahAnale paatitH| damayantI-(smitvA) jai evaM tA ahaM pi te pANi gahissaM / tava pANilihideNa paDeNa ahaM pi edAvatthasarIrA jaadaa| rAjA-nanvayaM pANigrahaNArtha eva sarvaH prayAsastadanukUlavAdinyasi nalasya / vidUSakaH- "bhodI ! tae appaNa jjeva appA samappido, tA dANiM na chuTTIyadi / (damayantI sAtvikabhAvAn nATyantyadhomukhI bhavati) rAjA--(vilokya) imau prekhe kau~ vadanamidaminduH sphuttklH| kalaH so'yaM nAdastaruNakalakaNThIkalakalaH / 1. yadyevaM tadA muJca me paannim| 2. kimetenAparAddham ? 3. yadyevaM tadA'hamapi te pANi grahISyAmi, tava pANilikhitena paTenAhamapyetadavasthazarIrA jAta / / 4. bhavati ! tvayA''tmanaivAtmA samarpitastadidAnIM na chuTyate / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] nalavilAse iyaM mallIballIpulamukulAGkA bhujalatA vasantazrIH sAkSAt tvamasi madirAkSi ! dhruvamataH // 23 // ( saharSaM ca - ) candrodyAnasarAMsi sundari ! manaH karSanti tAvad guNaivinetradale tavAsyakamale dRSTine vizrAmyati / tAvat ko'pi kalAlako vijayate khadyotapotatviSAM yAvanAtmakarai dhinoti dharaNiM devaH sudhAdIdhitiH // 24 // damayantI- 'ajjautta ! (punaH salajjam) mahArAya ! athavA idi Age pataMgatAvo, tA virama pANiggahaNAdo / rAjA - ayi kAtarakuraGganetre ! ko'yaM vAG - manasayorvivAdaH / nanu yathAmanasa mevAbhivIyatAmAryaputreti / api ca zata patrapatratalAdi ! yadi pataGgatApAbAdhAsAdhvasena pANigrahaNAd viramAmi, tadAnImanaGgatApo mAM bAdhate / kiJca -- citraM trastaiNazAvAkSi ! tvatpANigrahaNotsavaH / santApasya nihantA naH pratApasya tu kAraNam // 25 // kapiJjalA -- bhaTTiNi ! lajjamujjhiya payaDAgurAyaM kiMpi aNuci / 1. Aryaputra ! mahArAja ! athavA eti devAGga pataGgatApa:, tad virama pANigrahaNAt / 2. bhatri ! lajjAmujjhitvA prakaTAnurAgaM kimapi anutiSTha / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [ 61 damayantI-(saroSamiva) 'haje! tumaM pi kannagAjaNa viruddha kamme maM nijojayasi ? rAjA-ayi candramukhi ! na tvAM kapiJjalA yojayati / kintu kRtamAninImAnabhaGgaH sa bhgvaannnggH| anaGgAdhIno hi kusumAkarodyAne sarvasya sarvo vyaapaarH| (sarvAGgINamavalokya ) kundadati ! kiJcidupAlabhyase / damayantI-(svagatam ) hImANahe ! apANaMmi vi AdidheIkade uvAlaMbho na muMcadi / kapiJjalA--(samayamAtmagatam ) 'kiM mae kiMmavi avaraddhaM? . rAjA-nanu bravImi, upAlabhyase'bhyantaraparijanAparAdhena / damayantI- kahaM viya / rAjAvakranduH smitamAtanodadhigate dRSTI vikAsazriyaM bAhU kaNTakakorakANyavibhRtaM prAptA giro gauravam / kiM nAGgAni tavAtitheyamasRjana svasvApateyocitaM ? samprApte mayi naitadujjhati kucadvandvaM punaH stabdhatAm // 26 // 1, hale ! tvamapi kanyakAjanaviruddha karmaNi mAM niyojayasi ? 2. aho ! Atmanyapi AtitheyIkRte upAlambho na mucyate / 3, ki mayA kimapyaparAddham ? 4. kathamiva ? Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse ( damayantI salajjamadhomukhI bhavati ) yadi vA devi ! zAntam / satyamahamevopAlabhyo yo guNamapi doSamabhidadhAmi / kapiJjalA- 'bhaTTiNi ! kadaM kAlavilaMveNa, rahassaM kiM pi maMtehi / 62 ] damayantI - nAhaM rahassaM maMtidu sikkhidA / rAjA - api smaranAgarike ! kimAtmAnaM vaidagdhyabandhyamAvedayasi 1 api cAhamasmi zikSitaH / kalahaMsa ! darzaya rahasyamasmadIyam / ( kalahaMsaH patramarpayati / damayantI vAcayati ) amIbhiH saMsiktaistava kimu phalaM vAridaghaTe ! yadete'pekSante salilamava Tebhyo'pi taravaH / ayaM yukto vyaktaM nanu sukhayitu' cAtakazizuya eSa grISme'pi spRhayati na pAthastvadaparAt // 27 // damayantI - ( vimRzya svagatam) tvadekazaraNo'hamityuktaM bhavati / (prakAzam ) kalahaMsa ! muddhA khu ahaM, na gUDhabhaNidINamatthaM jANAmi / rAjA -- kimevamabhidadhAsi 1 yataH -- 1. bhatri ! kRtaM kAlavilambena, rahasyaM kimapi mantrayasva | 2. nAhaM rahasyaM mantrayituM zikSitA / 3. kalahaMsa ! mugdhA khalvaham, na gUDhabhaNitInAmarthaM jAnAmi / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'Gka mugdhAGganAnayanapAtavilakSaNAni dakSairapi kSaNamalakSitavibhramANi / AlokitAnyapi natAGgi ! nivedayanti vaidagdhyasampadamananyatamAM bhavatyAH // 28 // yadi vA vyaktamapi vijJapyate / kAntastavAhamadharIkRtavizvarUpaH saundaryavibhramavatI bhavatI priyA me| premAvayoranadhigamyadazAdhirUDhaM jAnIhi naiSa sukaro vidhinApi yogaH // 26 // (pravizya) ceTI- 'bhaTTINi ! devI tumaM hakAredi ? (rAjA sabhayaM bhujamapanIya tirodhatte) damayantI-aMbA maM ANavedi 1 esA samAgacchAmi / (iti sarvAH parikAmanti) rAjA-(saviSAdam ) kalahaMsa ! na ko'pi kAryanivyU haH samabhUt / hA ! hatAH smaH / kuto nAma punarapi raha:saGgamaH vidUSakaH- bho ! ahaM se saMgamaM puNaravi karemi / 1. bhatri ! devI tvAmAhvayati / - 2. ambA mAmAjJApayati ? eSA samAgacchAmi / 3. bhoH ! ahamasyAH saGgamaM punarapi karomi (kaaryaami)| For PL Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] nalavilAse rAjA-(sAdaram ) asmadanurodhena pravartasva / (vidUSakaH kharanAditaM karoti ) damayantI-( AkarNya ) 'kadhaM esa rukkhaMtarido kharo vAmaM vAharadi ? halA mayaNie ! asauNaM me, tAva gaccha tumaM, ahaM puNa sahayAravIhIe gahuya AgamissaM / (madanikA niSkrAntA / damayanto pratinivartate) vidUSakaH- bhodI! na tae me baMbhaNassa satthivAyaNaM dinnaM, tado asauNaM / ____ damayantI--(patrake kimapi likhitvA) edaM de satthivAyaNaM (vidRSakasya prayacchati / rAjAnaM prati) mahArAya ! sude (suve 1) puNo vi saMgamo / rAjAkaNejapaM kSatamudo vipado vacastvaM zvaHsaGgamaH punaratipralayasya zaGkA / tvadviprayogazaraNaM kSaNamapyahaM tu ___ varSANi devi ! kila yAmi paraHzatAni // 30 // 1. kathameSa vRkSAntaritaH kharo vAmaM vyAharati ! hale madanike ! azakunaM me, tAvad gaccha tvam, ahaM punaH sahakAravIthyAM gatvA ''gmipyaami| 2. bhavati ! na tvayA me brAhmaNasya svastivAcanaM dattam, tato 'zakunam / 3. etat te svastivAcanam / mahArAja ! zva: punarapi saGgamaH / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH [ 65 damayantI- 'ao paraM na pAremi cidviduH, tA gamissaM / (niSkrAntA) (rAjA patrakaM vAcayati) saudAminIpariSvaGga muzcantyapi pyomucH| na tu saudAminI teSAmabhiSvaGga vimuJcati // 31 // kalahaMsA-deva ! anayA'pyAtmano'nanyazaraNatvamAveditam / rAjA-nandhayamuttarArdhasyArthaH / kalahaMsaH-pUrvAdhasyArtho'niSTa sUcayati / rAjA-(sabhayam ) kiM tat ? kalahaMsaH-pariNayanAnantaraM damayantIparityAgam / rAjA-zAntam / nanu nalo yadi damayantI parityajati, tadA niSadhAmabhijanaM ca / tadehi ziviraM vrjaamH| (iti niSkrAntAH sarve) // tRtIyo'GkaH // . 1. ataH paraM na pArayAmi sthAtum, tato gamiSyAmi / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse cturtho'ngkH| ( nepathye ) 'Usaledha bho agadaho Usaledha / (tataH pravizati rAjA bhImaratho'mAtyavasudattAdikazca parivAraH) rAjA-amAtya ! darzaya mArga yena svyNvrshobhaamaalokyaamH| vasudattaH-ita ito devaH parikrAmatu / rAjA-amAtya ! vatsApratikRtidarzanenApi vayaM svayaMvaraM vidhAtumISanmanasaH samabhavAma / ghoraghoNavacanavirodhilambastanIvacanena punaH svishessmutsaahitaaH| vasudattaH-deva ! lambastanI kimuktavatI ? rAjA--niSadhAdhipatipatnI damayantI bhaviSyatItyuktavatI / vasudatta:--citrasenapatnIpratipAdakena ghoraghoNavacanena saha sarvathA virudhyate lambastanIvacaH / rAjA-tato'smAbhistadetaM vAviplavamAzaGkamAnaiH svyNvrvidhirnusstthitH| vasudattaH-deva ! kharAdhirohaNakruddhana durAtmanA ghoraghoNena kimapyazraddhayamazrotavyaM ca pratijJAtam / 1. apasarata bhoH ! agrato'pasarata / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH [67 rAjA-(sabhayam ) kiM tat ? vasudattaH---yo damayantI pariNeSyati, tasya rAjyabhrazam (ityokte tUSNImAste) rAjA-zAntaM zAntaM pratihatamamaGgalam, nanu damayaMtIpatistrikhaNDabharatapatiriti munayaH samAdizanti / tataH kathaM sa tApasApasado rAjyabhrazaM kariSyati ? vasudattaH--yadeva jJAnacakSuSaH samAdizanti tadevAstu / (vilokya) ayaM svayaMvaramaNDapaH, idaM sihAsanamAsyatAM devena / rAjA-(tathA kRtvA vilokya ca) amAtya ! samAyAtAH kAzIpatiprabhRtayaH kSoNipatayaH, paramadyApi niSadhAdhipati yAti / ko'tra bhoH ? (pravizya ) puruSaH-Adizatu devH| rAjA-aye maGgalaka ! kusumAkarodyAnAniSadhAdhipatimAkArya zacIpatidizi vinivezite kArtasvarasiMhAsane smupveshy| ('AdezaH pramANam' iti bra vANo maGgalako niSkrAntaH / tataH pravizati maGgalakenAdizyamAnasaraNirnala: kalahaMsa-kharamukhamakarikA''dikazca parivAraH) maGgalakA-ita ito niSadhAdhipatiH / idaM siMhAsanamAsyatAm / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] nalavilAse nala:-(samupavizya svagatam ) AkuJcitaivikasitaizcakitaiH prahRSTa rutkaNThitaiH kuTilitailalitavinItaiH ! Alokita gadRzo vadanapravRtti vRttejito'smi muSito'smi hRto'smi tulyam // 1 // (prakAzam ) kalahaMsa ! kRtamiSazataM yad gacchantyA muhurmuhurIkSitaM yadapi ca sakhIzaGkAmItyA gatA na virAgataH / tadidamanizaM smAraM smAraM kuzIlavavanmano hasati ramate rodityuccairviSIdati sIdati // 2 // (vimRzya ) kIdRzamasya svayaMvarasya nirvahaNaM sambhAvayasi ? kalahaMsaH-patrakazlokavimarzanena nATakasyeva pramadAdbhutarasazaraNaM sambhAvayAmi nirvahaNam / nala:-vayasya kharamukha ! kharanAditena rAjaputroM pratinivartayatA tvayA vayamadhamarNIkRtAH / jAne bhagavatA viraJcena bhavAnetadarthameva gardabhavadanaH kRtH| vidUSakaH-(saroSam ) 'ado jajeva tae kadannucUDAmaNinA kharamuhassa paDika, kdN| 1. ata eva tvayA kRtajJacUDAmaNinA kharamukhasya pratikRtaM kRtam / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH - nalaH - vayasya ! rAjaputrIlalitamImAMsAdurlalitacetobhirasmAbhirna kimapi raMjanAvanusmRtam, tadidAnIM gRhANedaM graiveyakam | vidUSakaH -- 'kuvido mhi, na ginhissaM / nalaH -- makarike ! vayasyamanukUlayAsmAsu / makarikA - are gaddahamuha ! kiM bhaTTiNamavajANAsi ? vidUSakaH - 'A dAsIe dhIe ! maM baMbhaNa mahikkhivasi ? nalaH -- vayasya ! sAmpratamanavasaraH krodhasya / vidUSakaH- jai aNavasaro kohassa, tA ginhissaM pasAdaM / nalaH -- rasabhaGgaH kRtastvayA, tato na vayaM graiveyakaM pratipAdayiSyAmaH / makarikA - (vihasya ) Idisassa jjeva saMmANassa jugyo si / vidUSakaH - 'bho ! paDivAdehi AbharaNaM, na puNo rusissaM / 1. kupito'smi, na grahISyAmi / 2. are ! gardabhamukha ! ki bhartAramavajAnAsi ? 3. AH ! dAsyAH putri ! mAM brAhmaNamadhikSipasi ? 4. yadyanavasaraH krodhasya tad grahISye prasAdam / 5. Izasyaiva sammAnasya yogyo'si / 6. bhoH ! pratipAdaya AbharaNam, na punA ruSiSyAmi / [ 69 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] nalavilAse (nalo graiveyakaM samarpayati) maGgalaka:--(agrataH parikramya ) deva vidarbhAdhipate ! samAyAto niSadhAdhipatiH / rAjA--avaziSyate ko'pi narapatiH ? maGgAlakaH--na ko'pi / rAjA-ko'tra bhoH 1 (pravizya ) kaJcukI-eSo'smi / rAjA-mAdhavasena ! vatsAM damayantIM svayaMvaramaNDape samAnaya / ('AdezaH pramANam' ityabhidhAya mAdhavaseno niSkrAntaH / tataH pravizati kaJcukinA nirdizyamAnamArgA damayantI, gRhItavaramAlA kapiJjalA ca ) kapiJjalA- 'tado pucchidA ahaM rayaNivuttaMtaM mayariyAe, kahiMdo ya me| damayantI-(saroSamiva) kIsa tae ahaM lahuIkadA ? mAdhava senaH-ita ito devI / devi ! ayameSa devo vidarbhAdhipatiH / ete ca varayitAraH kssmaamaarH| 1. tataH pRSTA'haM rajanIvRttAntaM makarikayA, kathitazca mayA / 2. kathaM tvayA'haM laghukIkRtA? Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH [71 kapiJjalA--(apavArya nalaM darzayantI ) 'eso uNa kusumAvacayapaccUhakArI dubbisahaAdhi-vAdhinADayapatthAvaNAsu tahAro sajaNo damayantI-(samantato'valokya, nalaM ca savizeSaM nivaNye svagatam ) kadhaM avalleva godamassa sAveNa edassa dasaNeNa jaDIkadA me UrujuyalI! hImANahe ! kadhaM sayaMvaramaMDave parikamissaM ? kapiJjalA-(svagatam) ammo! kadhaM bhaTTiNIe nalaM picchiuNa UrutthaMbho jAdo ? bhodu evaM dAva (prakAzam) bhaTTiNi ! rayaNisaMbhUdadAhajareNa nIsahAI de aMgAI, tA meM avalaMbiya parikkamasu / nala:- (vilokya) makarike ! keyaM kapiJjalAdattahastAvalambA parikrAmati ? makarikA- 'NaM esA dmyNtii| 1. eSa punaH kusumAvacayapratyUhakArI durviSahAdhi-vyAdhinATaka prastAvanAsUtradhAraH svajanaH / 2. kathamahalyeva gautamasya zApenaitasya darzanena jaDIkRtA me Uruyu galI ! hA ! kathaM svayaMvaramaNDape parikramiSyAmi ? 3. aho ! kathaM bhA nalaM dRSTvA Urustambho jAptaH ? bhavatu, evaM tAvat / bhatri! rajanIsambhUtadAhajvareNa niHsahAni te aGgAni, tato mAmavalambya parikramasva / 4. nanveSA dmyntii| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] nalavilAse nala:---aho! kautUhalaM rAjapathe'pi bhrmH| nanviyaM viSTapadRSTicakorIcandrikA devI damayantI / makarike ! adhikamadhivahantI gaNDayoH pANDimAnaM talinanalinanAlAnyaGgakai starjayantI / alasacaraNapAtairvIkSitaizvAtikAntaH kathaya kathamiyaM naH sAmprataM bhAtyapUrvA ? // 3 // makarikA-(vihasya ) 'bhaTTA jjeva saMtAvamuppAyayaMto apuravattaNe kAraNaM / nala:-(saharSam ) ayi ! rajanivRttAntamavadhArya vadasi ? makarikA- adha iN| nala:-kimajani rajanau devyAH ? makarikA- 'jaM rahaMgaghariNIe / nala:-kaciniSadhAdhipatibhagavatA viraJcena subhagazreNi lambhitaH / (damayantIM vilokya ) makarike ! sAnnidhyAt piturAnataM nRpajanavyAlokalIlonnataM madvaktrekSaNalAlasAt pratimuhuH koNAGkakelIcalam / ArAmasmaraNodgatAdbhutarasaM veSaucitIdarzanavyagraM navyasabhApravezacakitaM cakSuH kuraGgIdRzaH // 4 // 1. bhtev santApamutpAdayan apUrvatve kAraNam / 2. atha kim / 3. yad rathAGgagRhiNyAH / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH [ 73 rAjA -- aye mAdhavasena ! pratyekamavanIbhujAM nayavinaya-krama vikramAnukIrtaya puro vatsAyAH / mAdhavasena: - ( puro bhUtvA damayantIM prati ). smerAkSi ! kSiticakra vizrutabalaH kAzIkSitIzo calaH so'yaM skandhataTe'sya muJca vikacanmallIprasUnasrajam / ucchA spRhayAluzIkarabharavyAsaGgaraGgannage gAge roghAsa saspRhA glapa (plava) yituM ced grISmamadhyandinam ||5|| damayantI- 'ajja ! paravacaNavasaNiNo kAsivAsiNo succati / mAdhavasenaH - na me'smin manoratiriti vyaktamucyatAm / ( parikramya ) ayamavanipatIndubhUpatiH kuGkaNAnAM kalaya valayadhAmnA pANinA pANimasya / adhijaladhigatAnAM gotrazatruma gAti ! kSapayati nahi pakSAn kSmAbhRtAM zaGkito'smAt || 6 || damayantI-- aNi mittarosiro esa, tA na pAremi para pae aNukUlidu / mAdhavasenaH--- kundadati / vayasaiva laghIyasI, saMsAropaniSadvaiduSyeNa garIyasI khalvasi / 1. Arya ! paravaJcanavyasaninaH kAzIvAsinaH zrUyante / 2. animittaroSaNa eSa, tanna pArayAmi pade pade'nukUlayitum / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 / nalavilAse akANDakopino bhatu ranyAsaktezca yoSitaH / prasattizcetasaH katu brahmaNApi na zakyate // 7 // (sarve'grataH parikAmanti) kAzmIrezvara eSa zeSavanitAsaGgItakIrtidviSat kAntAvaktravicitrapatramakarIhavyaikadhRmadhvajaH / etaM kundadati ! tvamAvaha varaM yadyasti kautUhalaM kedAreSu vikAsikuGkumarajApiGgeSu saMkrIDitum // 8 // damayantI-- 'ajjamAdhavaseNa ! tusArasaMbhArapaNayabhIruyaM me sarIrayaM na kiM tumaM jANAsi ? mAdhavasenaH--tahi puro vrajAmi / (parikramya ) kalahaMsagamane! kauzAmbIpatirayamunnatAMsapIThaH zauNDoryAvasathamamu varaM vRNISva / yattejo'nalamasahiSNurutpatiSNuH kSmApAlo vanamabhibhUtavAn na kaskaH // 6 // damayantI- kapiJjale ! adiramaNIyA tumae varamAlA vinnimmidaa| mAdhavasenaH-aprativacanamevAsya bhUpateH prtyaasH| Dosapna - - - 1. Arya mAdhavasena ! tuSArasambhArapraNaya bhIrukaM me zarIraM na ki svaM jAnAsi ? 2. kapilale ! atiramaNIyA svayA varamAlA vinirmitaa| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH nalaH -- ( kusumacApasantApamabhinIya svagatam ) yasyAM mRgIdRzizoramRtacchaTAyAM deva: smaro'pi niyataM vitatAbhilASaH / etatsamAgamamahotsavabaddhatRSNa mAhanti mAmaparathA vizikhaiH kathaM saH 1 // 10 // mAdhava sena: - - ( parikramya ) sa eSa subhagAgraNIH patiravantibhUmeH kalAkalApakula ketanaM yadarivAma netrAjanaiH / vasadbhiradhiparvataM kimapi parvatIyAdhipa striyo nRpatinAyikAlalitanATakaM zikSitAH // 11 // 1 75 tadakozasahasrapatrapatralAkSi ! pavitraya nijena pANinA pANimasya yadi siprAsrotasi snAnAya spRhayasi / damayantI - 'mAdhava seNa ! vivAhamaMgalasaMgalidabhUritUraravapaDiravajaNidajAgaraNabhiMbhalAI me aMgAI, na tarAmi puNo puNo maMtidu / mAdhavasenaH - ( sabhayamAtmagatam ) kathamavantIpatividveSeNa saroSamAbhASate / bhavatu nRpAntaramutkIrtayAmi / 1. mAdhavasena ! vivAhamaGgalasaGkalitabhUritUrya ravapratiravaja tajAgaraNavihvalAni me'GgAni na zaknomi punaH punarmantrayitum / , Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] nalavilAse ( prakAzama ) kalakaNThIkaNThi ! nyAyaikadhanametamanumanyasva patiM kaliGgAdhipatim / pazya pazya yathA yathA pratApAgnirjvalatyasya mahaujasaH / citra varNAzramArAmAH snigdhacchAyAstathA tathA ||12|| damayantI - ( vilokya) 'tAdasamANavayapariNAmassa namo etassa / mAdhavasenaH - (svagatam ) vArddhakakalaGkaGkilaH satyamanupAsanIya evAyamabhinavayauvanAnAm / bhavatu ( punaH parikrAmati / prakAzam ) mRgAGkamukhi ! darpAmAtavirodhIrakuralIdoHkANDakaNDUklama cchedacchekaparAkramaM patimamu manyasva gauDezvaram / bhrazyadvindutaraGgabhaGgipaTalairyadvAhinIvAraNa zreNIdAna jalairbibharti jagatI kastUrikAmaNDanam // 13 // damayantI - ammo ! IdisaM pi kasiNabhIsaNaM mANusarUvaM bhodi ! ajja ! turidamaggado vaca, vevadi me hridayaM / ( mAdhavasenaH smitvA parikrAmati ) 1. tAtasamAnavayaH pariNAmAya nama etasmai / 2. aho ! IdRzamapi kRSNabhoSaNa manuSyarUpaM bhavati / Arya ! tvaritamagrato vraja, vepate me hRdayam / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH [ 77 nalaH - ( damayantImavalokya kalahaMsaM prati ) pazya pazya kautUhalam / cApalyaM dRzi zAzvataM kuTilatAM cUrNAlakeSu sthirA - mauddhatyaM kucayorananyazaraNaM madhye parAM tucchatAm / vibhrANA'pi vidarbharAjatanayA prItyai satA cetasaH kalahaMsaH - deva ! kimadaH kautUhalam 1 yataH - doSA apyatizerate kvacidapi sthAne prarUDhA guNAn // 14 // mAdhavasenaH - AH ! durvidagdhahRdaye ! revAsIkaravArivepathuvarmAhiSmatIbhUpatiH so'yaM zrIvanitAvilAsavasaterasyAGkazayyAM gatA / zamrmAllAghana gharmaghasmara marunmaitrInipItaklama-svedambhaHkaNikAsape! kSipa zaraccandrAtapAstAH kSapAH // 15 // damayantI - (smRtimabhinIya ) 'aMbahe ! esa aMbAe bhAduNo taNuo vakkaNo / mAdhavasenaH - (malajjaM parikramya) candramukhi ! kAlindIsI karA sArasamparka satatajhaJjhAnilIbhUtavAtaparirambhAsambhAvigrISmamANaM vijayavarmANaM mathurAdhipatiM patimetamanumanyasva, svairaM vihatumutkaNThase yadi vRndAvana pAvanAsu govarddhanAdhi - tyakAsu / 1. aho eSo'mbAyA bhrAtustanujo vakrasenaH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] yAtrAyAM kila yasya sindhuraghaTAprAyaH*prasarpaccamUmUrcchAlAba nilolamUlatarale cAmIkarakSmAbhRti / ghUrNantISu vizRGkhalaM pratikalaM dolAsu daityadviSAM kanyAH kuJcitapANayo vidadhate preGkhAvinodotsavam // 16 // damayantI - 'ajja mAdhavaseNa ! NAhamA rAmabhUruhavihArakohaliNI | nala vilAse mAdhavasenaH-- (svagatam ) ayamapi na me manaH prINayatIti niveditam / bhavatu / agrataH parikramAmi ( parikramya prakAzam ) pakSmalAkSi ! trailokyodaravarttikIrtikadalIkANDaprakANDaprathA pAthodaM dayitaM vidhehi tamamuLe kAcIpatiM bhUpatim / vAhinyA prathitapratApaghanayA yasmin samAkrAmati klAntaH kSoNibhRtaH kuto na niragAt saGgrAmagarvoragaH 1 // 17 // damayantI- 'hImANahe ! parissaMtamhi ediNA sayaMvaramaMDavabhUmiviharaNeNa, kiciraM ajja vi ajjo mAdhavaseNo jaMpissadi 1 vasudatta: - ( rAjAnaM prati ) deva ! pazya 1. Arya mAdhavasena ! nAhamArAmabhUruhavihArakautUhalinI / 2. hA ! parizrAntAsmi etena svayaMvaramaNDapabhUmiviharaNena / kiyacciramadyApyAryo mAdhavaseno jaliSyati ? * prAptaH pra0 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH tArAvilAsaruciraM nayanAbhinandi navyaM narendraduhitumukhamindubimbam / yasyAbhiSaGgarahitAH kaTakaiH sahaiva vicchAyatAM kSitibhRtaH sahasA vrajanti // 18 // ( pravizya sambhrAntaH ) puruSaH- deva vidarbhAdhipate ! lagnaghaTikA vartata iti mauhUrtikA vijJApayanti / rAjA - ( sasambhramam ) aye mAdhavasena ! saMvRNu vAcA - latAM vilambamasahiSNurlagnasamayaH / kapiJjale ! keyamarocakitA vatsAyAH 1 mAdhavasenaH - ( sabhayamagrataH parikramya ) kuDmalAgradati devi ! prakarSapadamantimaM druhiNarUpa zilpazriyaH sa eSa niSadhApatiH subhagakuJjaragrAmaNIH / vilokya kila yaM jagannayana kairavendu cirA damasta parikalpitAM madanadAhavArtAM janaH // 16 // damayantI - ( sAzcaryamAtmagatam ) 'aho ! maNoharadA AgidIe ! ahaha caMgimA aMgasaMnivesANaM ! kaTari sUhavattaNaM ! kaTari vilAsaviyaDUimA ! [ 79 1. aho ! manoharatA''kRtyAH ! ahaha ! caGgatA'GgasaMnivezAnAm ! kari subhagatvam ! kaTari vilAsavaidagdhyam ! Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] nalavilAse rAjA-(vilokya ) kathamadyApi vatsA vilambate ? (punaruccaiHsvaram ) vatse ! . sthiraM kRtvA cetaH sudati ! vRNu rAmaikazaraNaM tametaM bhUpAlaM ya iha nanu navyaH kila nalaH / yadetasyAkrAntAH kSaNamapi kareNAcalaghane vane majjantyAzu sphuTakaTakavantaH kSitibhRtaH // 20 // nala:-(sarvAGgINamAlokyAtmagatam) nayananalinapeyaM zvetimAnaM vahantI zriyamiha vadanendau dantapatre vidantI / yadayamatha dadhAnaH kAlimAnaM vidhatte kuTilacikurabhArastat tu kotUhalaM naH // 21 // damayantI-( sapramodamAtmagatam ) 'hiyaya ! muca kApeyaM / bhodu damayantIyAe sahalaM maNuyaloyAvayaraNaM / __nala:-( samayamAtmagatam ) kamiyaM cirayati ? ki vismRtavatI svayamArAmadattaM saGkatam ? utAho sa bhagavAna vidhirakANDe niSadhAdhipatI kopamupagatavAn / vasudattaH-(uccaHsvaram ) unmIladdalazatapatrapatralAkSi ! kSmApAlaM nalamadhigamya kAmarUpam / / 1. hRdaya ! muJca kA peyam / bhavatu damayantyAH saphalaM manujalokA. vataraNam / - - - - - - Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH saprItismaratanugocarANi tUrNaM lokAnAM saphalaya netrakautukAni // 22 // kapiJjalA- 'devi ! kiM ajja vi vilaMbIyAdi / damayaMtI - (smitvA) kapiJjale ! jaM tumaM bhaNasi taM karemi / ( varamAlAmAdAya nalasya kaNThe vinyasyati ) sarve - ( saharSamuccaiHsvaram ) aho ! suvRttaM suvRttam / nalaH - (saharSaromAJcamAtmagatam ) adyAbhUd bhagavAn virazcirucitavyAsaGganiSNAtadhIdevasyAdya manobhavasya phalavAn kodaNDayogyaklamaH / candrodyAnavasantadakSiNamarunmAlyAdikasyAbhavat kAmotsedhavidhAyino'dya saphalo bhUgolacArazvirAt // 23 // ( prakAzaM janAntikam ) kalahaMsa ! makarike ! phalitaH sa eSa vAM prayAsaH / [ 81 kalahaMsaH - deva ! nAvayoH prayAsaH phalitaH, kintu devasya svapnaH / nala: - - samabhUdidAnIM svapnArthapratyAzA / ( nepathye ) ho rAjalokAH ! pravartyatAM kautukavidhiH, pratirudhyatAM kolAhalaH, avadhIyatAM jhallarIjhAtkAraH / 1. devi ! kimadyApi vilambyate ? 2. kapiJjale ! yat tvaM bhaNasi, tat karomi / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse rAjA - ( sasambhramam ) mAdhavasena ! nIyatAM savarA vatsA devI | 82 ] ( naladamayantyo saparikare mAdhavasenena samaM niSkrAnte) ( nepathye ) bandIvinyasyAbhinavodaye zriyamayaM rAjJi pratApojjhito dyUtasya vyasanIva dhUmarakaraH santruTyadAzAsthitiH / nidrAyaddalalocanAM kamalinIM santyajya madhyevanaM krAmatyambarakhaNDamAtravibhavo dezAntaraM gopatiH // 24 // vasudatta :- ( vimRzya saviSAdam ) deva ! bhraSTarAjyasya svavadhU parityajya varasya dezAntaragamanamAvedayati sandhyAsamayavarNavyAjena mAgadhaH / rAjA -- zAntaM zAntaM svasti stAt / pratihatajagatvayaduritatAntiH sakaladevatAdhicakravartI devaH zrIzAntiH zivatAtirastu vadhUvarasya / amAtyaH -- kRtamaniSTazaGkayA / ehi vivAhakRtyAni cintayitu N vrajAmaH / ( iti niSkrAntAH sarve ) // caturtho'GkaH // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'GkaH pnycmo'ngkH| (tataH pravizati kalahaMsaH) kalahaMsaH-(saviSAdam ) aho ! vikaTasya saMsAranATakasya parasparaviruddharasasamAvezadhairasyam ! zRGgArAdbhutarasanisyandasundaraH ka nAma sa svayaMvaravivAhamahotsavADambaraH, kva caiSa paramakaruNarasaprAvINyapraNayapicchilo durodarapravartito damayantImAtraparikarasya devasya niSadhAvipateH pravAsavaizasopaplavaH ! ahaha ! kimidamanAryoMcitaM kama samAcaritamindukulakRtAvatAreNApi devena ! api khalu pAmaraprakRtayo'pi durodarakamaNo durvipAkamAkalayanti, kiM punaH sarvakarmANabuddhidevo niSadhAdhipatiH / yadi vA-- kRtyAkRtyavido'pi dharmamanaso'pyanyAyato vibhyato'pyazlAghyaM puruSasya devavazatastat kizcidujjambhate / mAhAtmyaM vibhavaH kalA guNagaNaH kIrtiH kulaM vikramaH sarvANyekapade'pi yena parito bhrazyanti mUlAdapi // 1 // na caitadanAtmanInameva karma samAcaritaM devena, kimutAsarvajanInam / na nAma saiMhikeyoparAge savitaiva kevalaM klAmyati, kintu tadadhInAzeSavyavahAravizeSamakhilamapi kAzyapIvalayam / kiM nu purohitaprabhRtipauralokaH zokAkulo dyUta Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] nalavilAse karma nivAraNAya pravRttaH sakalarAjyadamayantIpaNena dIvyatA devena samAvadhIritastadapi na satAM cetazcamatkArakAri / yataH tAvanmatiH sphurati nItipathAdhvanInA tAvat paroktamapi pazyatayA vibhAti / yAvat purAkRtamakarma na sarvaparva - pratyUhakAri paripAkamupaiti jantoH // 2 // api ca sphurantyupAyAH zAntyarthamanukUle vidhAtari / pratikUle punaryAnti te'pyupAyA apAyatAm // 3 // sarvathA vidhirevAtra karmaNyalaGkarmaNatAmagatam / athavA durodaracAturIviniSadhAdhipatiM vijetuM kathamalambhUSNureSa kUcaraH ? khalu kRtvA'tItazocanam / ka ekaH kila vidhivilasitavipAko mImAMsyate / zrutaM ca mayA yathA kharamukha - makarike api puriparisarArAmavartino damayantIsacivasya devasyAntikamadhitiSThataH / tadahamapi gacchAmi / ( iti parikrAmati / vilokya) kimayaM devaH kSoNIpatyapathyapathika nepathyapaGkilastilakatarutale niviSTastiSThati ? ( sAsram ) kathamahametasya duravasthA pAtinaH svAminaH svamAsyaM darzayAmi ? tadita eva sthAnAt pratinivarte / yadi vA pravasantaM svAminamAlapya pAvakapravezena nirantarabhaktisamucitamAcarAmi / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'GkaH (tataH pravizati rAjA, damayantyAdikazca parivAra : ) rAjA - ( sAvaSTambham ) devi ! mA rodI: prazastalakSaNA bhavatI / na khalu te patirabhUtvA bhUpatirvizrAmyati / vyasanopapAtazcAyamanAgatAyAH sampadaH padam / ubhayAbhimukhyabhAjAM sampattyarthaM vipattayaH puMsAm / jvalitAnale prapAtaH kanakasya hi tejaso vRddhayai // 4 // ( damayantI mandaM mandaM roditi ) vidUSakaH - ( vilokya) 'bhaTTA ! kalahaMso paNamadi / rAjA - ( sakhedam ) kharamukha ! bharteti padamanyatra saGkrAntam, tadidAnIM naletyevamAmantraNapadamahami / praNamatItyapyavasthAviruddhamanuccAraNIyam / kalahaMsaH samAyAto'stI tyevameva ramaNIyam / ( kalahaMsaH praNamya sAsra madhomukhastiSThati ) rAjA - ( kalahaMsaM prati ) mA viSIda kRtaM vASpaiH phalaM marpaya karmaNAm / satyaM viSAda- zokAbhyAM na daivaM parivartate // 5 // kalahaMsaH - ( vASpamavadhUya ) deva ! sumahAn mAnabhaGgaH kRtaH kUbareNa / rAjA - ( sAkSepam ) na kUbareNa kRtaH kintu vedhasA / 1. bharta: ! kalahaMsaH praNamati / [ 85 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] nalavilAse ahaMyUnAmahaGkAraM vAridAnAM samunnatim / vinA vidhimRte vAtaM hantu ko nAma karmaThaH // 6 // kalahaMsaH-(praNamya) anuyAnAya mAmanujAnAtu devo vidRSakamapi / rAjA-devImapi mumukSarahaM paramiyamabalA''grahaNa mAmanugacchati / api ca sarvasvapaNena mAM kUbaro jitavAn / tataH pathi pathikavRttyaiva gantumucitam / tadanujAnItAsmAn dezAntaragamanAya / zlathayata snehabandhanam / kuruta nidayaM hRdayam / na kSamAmahe rAjyabhraMzadhUsaraM paricitapaurANAmAsyaM darzayitum / bajAmaH kAmayeko dizam / (agrataH kRtvA) devi ! durviSahavAtazItAtapaklezakArINi prAntarANi / rAjyabhra zena vigataparicchadavAhanA vayam / na zakSyati bhavatI kramitumazikSitapAdacArA karAlavyAlazailasaGkaTAsu vanabhUmiSu / tad vidhehi me vacanamavalambasva dIghadarzitAmihaiva kUbarAntike tiSTha pitRgRhaM vA brj| (sarve tArasvaraM rudanti) kimetena prAkRtaprakRtisabrahmacAriNA ceSTitena ? nanu dhairyamavalambya samayocitamAcarata / damayantI- 'ajjautta ! ahaM idha jjeva ciTThissaM / pANA uNa ajjautteNa samaM AgamissaMti / 1. Aryaputra ! ahami haiva sthAsyAmi / prANA: punarAryaputreNa sama mAgamiSyanti / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'Gka [87 kalahaMsaH--(praNamya) anuvrajatu devI devam / rAjA-anuvrajatu nAma paraM paramaklezamanubhaviSyati / damayantI- 'jaM bhodi taM bhoda, ahaM dAtra AgamissaM / rAjA-kalahaMsa! marSayitavyaM yadasmAbhiH prAbhavAndhaiH kimapyaparAddham / vayasya kharamukha ! sarvadA krIDAsacivo'si naH / tatastvayA'smAkamupahAsAdikaM soDhavyam / makarike ! tvadIyasya damayantIghaTanAprayAsasya tadIdRzamavasAnamabhUt / damayantI-- piyasahi mayarie ! kaMDiNaM gaDUya aMbAe tAdassa ya esa pavAsavutto vinveyvyo| makarikA-(sAsram ) bhaTTiNi ! na sakkemi attaNo muhaM daMsidu, tA kuMDiNaM na gamissaM / damayantI-- "ajja kharamuha ! sahi mayarie ! ahaM tujjhehiM sumaridavyA (kalahaMsaM prati) mahAbhAya ! aNujANAhi maM vaNayari bhvidu| 1. yad bhavati tad bhavatu, ahaM tAvadAgamiSyAmi / 2. priyasakhi makarike ! kuNDinaM gatvA'mbAyAH tAtasya caiSa pravAsavRttAnto vijJapayitavyaH / 3. bhatri ! na zaknomyAtmano mukha darzayitum, tat kuNDinaM na gmissyaami| 4. Arya kharamukha ! sakhi makarike ! ahaM yuSmAmiH smrtvyaa| mahAbhAga ! anujAnIhi mAM vanacarI bhavitum / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse (sarve mandaM rudanti) rAjA-devi ! atikAlo bhavati / prayatasva deshaantrgmnaay| damayantI-(sarabhasamutthAya) 'esamhi pgunniibhuudaa| rAjA-(kalahaMsAdIn prati) anujAnIta mAM sukRtaM duSkRtaM vA'nubhavitum / (sarve sAsra praNamya niSkrAntAH) devi ! kamadhvAnamanutiSThAmi ? damayantI- 'vidabmANujAiNaM / rAjA--ita ito devii| (ubhau parikrAmataH) damayantI-(sAna vicintya) ajjautta ! punvaciMtidaM piccha kahaM savyaM pi anahA jAyaM ! . rAjA-devi ! agdRiSTitayA loko yatheccha vAJchati priyam / bhAgyApekSI vidhidatte tena cintitamanyathA // 7 // maa -- - 1. eSA'smi praguNIbhUtA / 2. vidarbhAnuyAyinam / 3. Aryaputra ! pUrvacintitaM pazya kathaM sarvamapyanyathA jAtam ! Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [89 paMcamo'GkaH api ca devi ! mA sma viSIda sarvamapi zubhodaka bhaviSyati / astamayati punarudayati punarastamupaiti punrudetyrkH| vipado'pi sampado'pi ca satataM na sthAsnavaH prAyaH // 8 // damayantI-(parikramya sakhedam ) 'ajjautta ! parissaMtamhi tA khaNaM vIsamissaM / (rAjA sabASpaM svedAmbhaH pramRjya sicayAJcalena vIjayati) (niHzvasya) ajjautta ! kittiyaM ajja gaMtavvaM ? rAjA-yAvad devi ! samAkramitumalam / (damayantI sakhedamutthAya parikrAmati) (svagatam ) vinodayAmyasyAzcetaH kAntArarAmaNIyakopavarNanena yeneyaM caraNacakramaNakhedaM na vedayati / (prakAzam) devi! pazya pazyaete nirjharajhAtkRtaistumulitaprasthodarAH kSmAdharAH kiJcaite phalapuSpapallavabharai yastAtapAH pAdapAH / cakro'pyeSa vadhUmukhArddhadalitaivRtti vidhatte visaiH * kAntAM mandrarutastathaiSa paritaH pArApato nRtyati // 6 // 1. Aryaputra ! parizrAntAsmi tataH kSaNaM vizramiSyAmi / 2. Aryaputra ! kiyadadya gantavyam ? * kAntAmantaruta0 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] nalavilAse damayantI-- 'ajjautta ! suhAvatthANamede kohalakAriNo, duhAvatthANaM uNa visesado sNtaavkaarinno| rAjA-satyamAha devii| susthe hRdi sudhAsiktaM duHsthe viSamayaM jagat / vastu ramyamaramyaM vA manaHsaGkalpatastataH // 10 // damayantI- ajjautta! parissameNa tisidamhi / rAjA-devi ! udanyA tvAM bAdhate / ko'tra bhoH ? aye ! surabhizItalajalakarakamupanayata (avalokya ) kathaM na ko'pyagrataH pAvato'pi na kazcit ! damayantI-(sAsram ) ajjautta ! kiM nedN| rAjA-(salajjam ) devi ! pUrvasaMskAro mAM viplavayati / (damayantI mandaM mandaM roditi) devi ! ahamidAnI te patizca padAtizca / tad yAvat kuto'pi zItamambhaH samAnayAmi tAvat tilakatarutale tiSTha / ( damayantI tathA karoti) 1. Aryaputra ! sukhAvasthAnAmete kautUhala kAriNaH duHkhAvasthAnAM punavizeSataH santApakAriNaH / 2. Aryaputra ! parizrameNa tRSitA'smi / 3. Aryaputra ! kiM nvetat ! Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'GkaH [61 ( parikramya sakhedAzcaryam ) ka tad bhra vikSepakSipitanRpatikSmApatipadaM va cAvasthA seyaM mRgamithunalIlAyitavatI ! na yo vAcaH pAtraM bhavati na dRzornApi manasa stamapyartha paMsA hatavidhirakANDe ghaTayati // 11 // bhavatu, vilokayAmi kvacidapi payaH / (vilokya sasambhramam ) kathaM tApasAzrama iva ! (samyagavalokya) kathaM tApasaH sadRzastasya lambodaranAmnaH kaapaalinH| yadi vA nAsau saH / ayaM khalu kubjaH khaJjazca / (tataH pravizati tApasaH) tApasA-niviNNo'smi mArgavilokanena / paramadyApi na sa durAtmA samAyAti / avazyAnuSTheyazca gurorAdezaH / taditaH saraHseto sthitvA pratipAlayAmi / (sAzaGkam ) dhruvamasau mAmupalakSayet / bhavatu, veSAntareNa saJcare / (vilokya) kathaM prAptaH pApIyAnatha sA durvinItA ka 1 / bhavatu puro jJAsyAmi / (abhimukhamupasRtya) svAgatamatithaye / rAjA-namo munye| tApasaH-bhadrANi pazya / (apavArya viparItalakSaNayA) mahAbhAga ! vapulakSaNavisaMvAdinI te dazA / tat kathaya ko'si 1 kathaM duHsthAvasthaH ? Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse rAjA - ( savrIDam ) mune ! bhUpaticaro'smi | tApasaH - ( sAdaramiva ) tarhi sutarAmatithayaH stha / tadAvedaya kimAtitheyamanutiSThAmi ? 2] rAjA--bahuddazvAnastapasvinastat kathayata vidarbhapathAbhijJAnAni / etadeva naH sAmpratamAtitheyam / tApasaH - kiM tatra vaH / rAjA -vazurakulaM tatra naH / tApasaH -- tatra vaH sadharmacAriNI ? rAjA - atra naH sadharmacAriNI / < tApasaH - ( savicikitsamiva ) strIsaGganigaDito bhavAn nAhaH kAmacArasya / api ca rAjyabhraMzaH strIsaGgazceti mahatI vyasanaparamparA / rAjA - (svagatam ) satyamAha tApasaH / bhujamAtraparicchaderyatraiva tatraiva yathaiva tathaiva svairamAsyate / strIbaddhAnAM kutaH kAmacAraH 1 tApasaH - anucitaM gRhasthakRtya cintanaM tapasvinaH / tathApi sAptapadInasauhArdopahRtahRdayo mahAbhAgaM kimapyanuzAsmi / rAjA - anugRhNAtu mahAtmA / tApasaH - bhraSTarAjyasya bhavataH zvazurakulagamanamapatrapAkAri pratibhAti / tvamapyadhimanasamAlocaya pAvahaM me yadyayamarthaH samarthaH pradarzayitumaucitIm / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'GkaH [93 rAjA-(svagatam ) idamapyasya vacanaM tathyaM pathyaM ca / tadAnIM svayaMvare tathA camUcakreNa gatvA punaridAnoM damayantImAtraparicchadaH kuNDinaM pravizaMstatratyapaurajanAnAmapi hAsyapAtraM bhaviSyAmi / tadiyameva kA devI jJAtavidarbhapathAbhijJAnA kuNDinamupasarpatu / (prakAzam ) bhagavan / sauhRdasadRzamanuziSTavAnasi / tApasa:-( saharSamAtmagatam ) anuSThitastAvadeko gurogadezaH / paramito dvitIyamanutiSThAmi / ( Udhamavalokya prakAzaM sabhayam ) kathaM lalATantapastapanaH 1 ato vartate sandhyAvidhiH / mahAbhAga ! anujAnIhi mAM madhyAhnasandhyAsevanAya / ayaM cottareNa parvatamakuTilaH kuNDinasya panthAH (ityabhidhAya niSkrAntaH) rAjA---(asmAt sarasaH kamaladalapuTakaiH salilamAharAmi, svayaM ca piyAmi ( sakhedam ) dhig mAM vyasanopapAtavismRtaucityAcaraNam / anupazAntapipAsAyAM devyAM kathamahaM payasyAmi ! bhavatu, jalamAdAya tatra gacchAmi / (nathA kRtvA parikramya) kathamiyaM myaa'phaatvyaa| AH ! jJAtam, nidrAyitAM santyajya vrajAmi / (vilokya) iyaM devI, devi ! idaM cAri upaspRzatu devI / (damayantI upaspRzati) devi ! ayaM te vidarbhaSu vajantyAH (punaH sazaGkam ) ayaM vidarbheSu gacchatAmadhvanInAmakuTilaH panthAH / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse 1 damayantI - ( sabhayamAtmagatam) 'hA ! hadamhi maMdabhAiNI / kiM maM pariccaidukAmo ajjautto, jaM evaM jaMpedi ? ahavA paDihadamamaMgalaM / eyaM khu pivAsAkhinnakaMThassa ajja - uttassa vayaNakhalidaM / rAjA - devi ! yadyapetaparizramA, tadA puraH pracalitu e4 ] yatasva / '' damayantI - ajjautta! niddAyaMti me loyaNAI, tA khaNaM iha jjeva sahassaM / rAjA - ( saharSamAtmagatam ) priyaM naH ( prakAzam ) devi ! prazrAntA'si tad vinodaya nidrayA kSaNaM caGkramaNazramam, ahamapi nidrAsyAmi / damayantI - (svagatam) mA NAma maM pasutaM paricaI kayAi gacche, tA attaNo cIvareNa ajjauktaM pariveDhiya niddAemi / ( tathA kRtvA zayanaM nATayati ) 1. hA ! hatA'smi mandabhAginI / kiM mAM parityaktukAma AyeM putro yadevaM jalpati ? athavA pratihatamamaGgalam / etat khalu pipAsAkhinnakaNThasya Aryaputrasya vacanaskhalitam / 2. Aryaputra ! nidrAyete me locane, tataH kSaNamihaiva zeSye / 3. mA nAma mAM prasuptAM parityajya kadAcid gacchet, tadAtmanazvIvareNa AryaputraM pariveSTya nidrAmi / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamo'GkaH rAjA-(vilokya ) kathaM caraNacaGkramaNagADhaprarUDhagAtraparizrameNa kSaNAdeva nidrAprakarSamadhirUDhA devI / tadArabhyate caNDAlakulAlaGkaraNaM km| ( utthAtumicchati / sAzaGkam ) kathamiti nibiDamApIDya mAmiyaM virahakAtarA zete / tapamvinI mAmavadhArayati mukhamadhuramavasAnadAruNaM kAlakUTaphalam / sarale ! muzca muzca trijagatparitApAvApahetuH sarvabhakSI nalarUpeNAnalo'smi / api ca bhata vatsale ! vizvAsaghAtinamakRtyakaraM zvapAkaM mA mA spRza zlathaya do parirambhamudrAm / asmAdRzAmakaruNaikaziromaNInAM sarvasahA'pi viramatyanuSaGgapApAt // 12 // (zanairdoHparirambhamunmucya sAzaGkam ) kathamambareNa pariveSTito'smi / ( vihasya ) ayi ytnpre| kimIdRzaiH prayatnairuparudhyati krUrakarmapaTIyAn nalaH 1 yastrijagadandhanena premNA na badhyate tasya mRNAlatantupezalamambaraM kimAdadhIta ? eSa taravAriNA cchittvA gacchAmi / (kRpANaM prati ) sakhe! darzaya phalamAtmasannidhAnasya / ( saroSam ) kathaM kRpAluriva vilambase ? kiJca nalasyAsirasi dayAluzceti vyAhataM caritam / api cadhanaM premagranthi sadayamapi ciccheda hRdayaM / kRpA keyaM brUhi sphurati hRdi nistriMza ! bhavataH ? Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse yadadyApi cchetta na sahasi vidarbhendratanayAnitambastambAGkapraNayiparidhAnAMzukamidam // 13 // AH! jJAtam , hastaM sakhAyamapekSate / ( dakSiNahastaM prasArya saroSam ) tvayA tAvat pANiH prasabhamupagUDhaH pariNaye tvamevAsyAH piinstnjghnsaurbhyscivH| tatazchettuM vAsaH kRzakRpa ! kRpANaM kara ! dharaM-- struTanmarmotsaGgaH kathamahaha ! nopaiSi vilayam ? // 14 // api ca-- devInIvicchidAlola ! nirdAkSiNyaziromaNe / savAcyaH sa virizco'pi hasta ! tvAM dakSiNaM sRjana // 15 // (vimRzya ) yadi vA dyUtakArasya na nAmAkRtyamasti te / AH ! gRhANa kRpANaM huM huM vidhehi dvidhAMzukam // 16 // ( aMzukaM dvidhAkRtya zanairutthAya ) bhrAtazcUta ! vayasya kesara ! sakhe punnAga ! yAmo vayaM mA smAsmAkamanAyakAryaparatA jAnIta yUyaM hRdi / itecchA ka ca kUbarasya niSadhAbhatu : ka cAyo vaidarbhItyajanaM ka caiSa nikhilaH kalpaH prasAdo vidheH // 17 // bhavatu, caramaM devIvadanenduvilokanaM kRtvA bajAmi / (vilokya sAsram ) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'GkaH [97 spRzati na maNijyotsnAcchannaM nizAntajuSaH purA suciramanilo'pyaGga yasyA nalAdiva zaGkitaH / vigatazaraNA jhutkSAmAGgI paTacaradhAriNI vanabhuvi hahA ! seyaM zete vidarbhapatiprasUH // 18 // he devi ! eSa karmacaNDAlo nalaH prayAti / (katicit padAni dattvA saroSamAtmAnaM prati ) AH kSatriyApasada ! puruSasArameya ! bhana jAlma ! zvapAkanAyaka ! kRpAzkila ! hatanala ! kathamimAmekAkinImAtmaikazaraNAM sadhamacAriNImasmin gahane vane santyajya pracalito'si ? bhavatu, vanadevatAH zaraNaM kRtvA vajAmi / (pratinivRtya dizo'valokya ) kaJcit kAnanadevatAH ! zRNuta me yasyA vapuH kalpayan jAtaH zilpigaNAgraNoH kamalabhUH seyaM vidarbhAtmajA / asyAH karkazakarmaNA priyatamAbhAsena niSkAraNaM tyatAyAH zaraNaM stha mA sma nalavannistriMzatAM gacchata // 16 // (punaraJjaliM baddhavA ) nidrAcchede va dayita ! gato'sIti tAraM vadantI vinyasyantI dizi dizi dRzaM bASpakallolalolAm / devyaH ! sarvA vanavasatayo mAtaraH ! prArthaye va stata kartavyaM kalayati tathA kuNDinAdhvAnameSA // 20 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] nalavilAse (nepathye) 'ajja ! evaM zizilazalilapUlidaM zalaM, tA ehi satthavAhassa gaDaya kahemi / rAjA-kathaM pakkaNavAsI ko'pyAgacchati (sAzaGkam ) yadi kathamapyeSA zabaramyAsya kolAhalena nidrAmapajahyAt tadA mAmavavadhnIyAt / tad vrajAmyaham / devi ! tadAnI caramamAbhASyase / vanadevatAste zaraNam / eSa pApiSThazreSTho nistriMzaziromaNiH paravaJcanAcaturaH kSatriyApadezena brahmarAkSasaH krUrakarmA cANDAlacakravartI nalaH prayAti / ( ityabhidhAya pUtkurvan niSkrAntaH) (tataH pravizati puruSaH ) puruSaH- ajja ! evaM zizilazalilapUlidaM zalaM ! tA ehi satthavAhassa kahemi (parikramya vilokya ca) kathaM ithikA ! ammo ! adilUviNI ! hImANahe kadhaM allaNe egA1. Arya ! etat zizirasalilapUritaM saraH, tadehi sArthavAhAya gatvA kathayAmi / 2. Arya ! etat zizirasalilapUritaM saraH, tadehi sArthavAhAya kathayAmi / kayaM trI: ! aho ! atirUpavatI, hA ! kathamaraNye ekAkinI ? mainAM ko'pi bubhukSAkarAlo rAkSaso bhakSako vA khAdayet (?) / tadutthApayAmyaham / Arye ! Arye ! uttiSTha uttiSTha / kathamatinidrayA mRteva na zRNoti zabdam ? bhavatu, utpAdayatAmanyatra nayAmi / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [ 99 giNI (sadayam ) mA edaM kevi mukkhAkalAle lakkhase bhikkha se * rA khAe / tA utthAvae hage / ajje ajje ! utthehi utthehi ( saroSam ) kahaM anidAe mudA viva na suNedi za 1 bhodu, uppADiya evaM annattha naemi / ( tathA kRtvA niSkrAntaH ) // paJcamo'GkaH // SaSTho'GkaH / ( tataH pravizati nalaH > nala: - ( damayantImanusmRtya sAnutApam ) rAjyaM hAritavAnahaM nahi nahi vyAdhatta sarva vidhidevIM hA'tyajamasmi tatra vipine yadvA striyo bandhanam / tAM pazyeyamahaM vane'tha gahane tasyAH kutaH prANitaM hI meM no na dayA durodarakRtaH kA vA trapA kA kRpA ? // 1 // ( punaH sakhadem ) nAsmArSa nayamasmi nAdhimanasaM premANamAzizriyaM nAkA kulamujjvalaM hRdi kRpAM pApo na nA'jIgaNam / tAM tasmin gahane vane virahayan karmAcaraM dujaira vig mAM nAhamavekSaNIyavadano nArhAmi paGktiM satAm | 2|| rakkhoe / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] nalavilAsai __ahaha ! kathamanimittazatrudurAtmA'hamAtmaikazaraNAM tA tapasvinImapAkRtavAn / (Urdhvamavalokya ) na prema nApyabhijanaM na guNaM na sevA cittaM dadhatyupakRti kila ye zrayantaH / kiM daiva : naiva nihatA bhavatA hatAste garbhasthitAH prasavamAtrabhRto'tha mAH // 3 // (smRtvA cintam ) sphurati timire ghUkavAte dhanatyatibhairavaM kakubhi kakubhi vyAlAnIke visarpati sadhvanau / caramamacalaM yAte patyo rucAM cakitekSaNA zaraNamadhikaM bhIrudevI kariSyati kiM vane // 4 // (vimRzya ) tAtaniSadhena bhujagarUpamAsthAya samayocitamanuziSTo'smi / idamapya tiramaNIyamAcaritaM tAtena yanmama rUpaM vipa sitam / anupalakSitarUpo hi sukhamevAhamidAnImayodhyAdhipaterabhyaNa spakArAdikarmANyAdadhAnaH sthAsyAmi / (sAzvayam ) ahaha ! pazya kIdRzI surasamasamRddhirAsAditA tAtena / sarvathA bhUbhuvaHsvastraye'pi nAsAdhyamasti tapasAm / ( saviSAdam ) aho ! me mahAn pramAdaH / nanvahaM jIvalakena mahIpatededhiparNasyAjJayA vidarbhAgatabharataiH prayujyamAnaM nATakamavalo Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [ 101 kitumAkArito'smi / tad bajAmi tvaritam / api nAma naTebhyaH kApi damayantIpravRttirapi labhyeta / (parikrAmati / nepadhyamavalokya ) kathama yamikSvAkukulatilako devo dadhiparNaH sapaNenAmnA'mAtyena saha jalpannAste / jIvalako'pyatraiva tiSThati / bhavatu praNamAmi / ( tata: pravizati yathAnirdiSTo rAjA ) rAjA-amAtya ! pazyAkRtiviruddhamasya vAhukanAno vaidezikasya kalAsu kauzalam / kimetasya sarvAGgavakrasya tadidamazvalakSaNavalakSaNyam, so'yaM sUryapAkavidhiH, seyamaparAsvapi kriyAsu cAturI sambhavati / saparNa:-asmin nayanodvegAJjane kalAkalApamAvapatrasaMzayaM virazcintiH / jIvalaka:-deva ! bAhukaH praNamati / rAjA-bAhuka ! ita AsyatAm / ( nalaH praNamyopavizati) (smRtvA) kimayApi cirayanti raGgopajIvinaH ? jIvalaka:-bho bharataputrAH ! prastUyatAM nATyam / (pravizya ) sUtradhAraH-nalAnveSaNanAmapravandhAbhinayAvadhAnAya mahArAjaM dadhiparNamabhyarthaye / / nala:-~-(svagatam ) ko'yaM nalaH ? kimahameva ? yadi cA'pAre jagatpArAvAre na durlabho nAmasaMvAdaH / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] nalavilAse rAjA-eSa sAvadhAno'smi / tataH prastUyatAm / ( nepathye ) 'hA ajjautta ! parittAyAhi maM, bhAyAmi egAgiNI karAlavAlavihure rnkuhre| nala:-(svagatam ) mayeva durAtmanA kenApyekAkinI gahane vane kiM priyA parityaktA ? rAjA-amAtya ! prathame'pi nATyArambhe kaSTamatikaruNo rsH| (nepathye ) aye piGgalaka ! tAmanukUlaya tapasvinI yena sArthavAhAntikaM nyaamH| sUtradhAraH-yadamI damayantI-gandhAra-piGgalakanepathyadhAriNo raGgopajIvinaH saMrabhante, tajjAne pravRttaM nATayam / tadahamapi kAryAntaramanutiSThAmi / ( aJjaliM baddhvA ) jayati sa puruSavizeSo namo'stu tasmai tridhA trisandhyamapi / svapne'pi yena dRSTaM neSTaviyogodbhavaM duHkham // 5 // (ityabhidhAya niSkrAntaH) (tataH pravizati damayantI gandhAraH piGgalakazca ) 1. hA Aryaputra ! paritrAyasva mAM, bibhemi ekAkinI karAlavyA lvidhure'rnnykuhre| - Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [103 gandhAraH-AyeM ! alamatipralapitena / AgacchAcalapurayAyino dhanadevanAmnaH sArthavAhasyAbhyaNam / damayantI- 'ajja ! attaNo bhattAraM gavesaissaM / gandhAraH-Arya ! kaste patiH ? nala:-(sasambhramamAtmagatam) kimeSA'bhidhAsyati ? damayantI-'nisaDhAhivadI nalo / nala:--(svagatam ) A: pApa ! nalahataka ! vilIyasva / kimataH paraM prANiSi 1 dhravamuparatA devI / kathamaparathA nATyeSu tatprativimbena vyvhaarH| piGgAlaka:-(saroSam ) 'zizile ! ki teNa kUlakammaNA caMDAleNa kalissasi 1 tA satyavAhapAsaM phi| rAjA--(saharSam ) sAdhu bho bharata ! sAdhu ! svapne'pyadRzyavadano'sau yeneyamekAkinI parityaktA / nala:-(saroSamiva ) aspRzyo'zrotavyo'grAhyanAmA cetyapyabhidhIyatAm / gandhAraH-tarhi gaveSaya kvApi / . 1 Arya ! Atmano bhartAraM gaveSayiSyAmi / 2. niSadhAdhipatinalaH / 3. zizire ! kiM tena krUrakarmaNA caNDAlena kariSyasi ? tatsArtha vaahpaarvmehi| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] nalavilAse damayantI - 'edasi sare maha nimittaM sasilamA * du gado bhavissadi / tA ittha gavesissaM / I gandhAraH - vAle! mUDhA'si / yastvAM suptAmapajahAti, sa kiM tvannimittamambhaH samAnayati ? damayantI - adha mA evaM bhaNa / ahaM pANehiMto vi ajjauttassa piyadarA / rAjA - parityAgenApyamunA niveditaM tvayi bhartu : prema | damayantI - ( parikramya ) kathaM edaM saro, na uNa ajjautto dIsadi / bhodu edaM cakkavAyagharaNiM pucchAmi / sahi ! cakkavAyadaie ! daiyaM kiM maha na sAhase sahasA ? piyavirahiyANa dukkhaM paccakkhaM tujjhamaNuniccaM // 6 // rAjA - ucitamuktavatI / anubhUtaM na yad yena rUpaM nAvaiti tasya saH / na svatantro vyathAM vetti paratantrasya dehinaH // 7 // 1. etasmin sarasi mama nimitta salilamAnetuM gato bhaviSyati / tadatra gaveSayiSyAmi / 2. atha maMvaM bhaNa | ahaM prANebhyo'pi Aryaputrasya priyatarA / 3. kathametat saro na punarAryaputro dRzyate ? bhavatu etAM cakravAkagRhiNIM pRcchAmi / ? sakhi cakravAkadayite ! dayitaM kiM mama na kathayasi sahasA priya virahitAnAM duHkhaM pratyakSaM tavAnunityam // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [ 105 damayantI-(vimRzya) 'piyapaNayagavidA Na paDivayaNaM paDicchadi / (saroSam ) haMje rahaMgie ! keriso de esa piyapaNayadappo ? ahaM pi puravaM Idisa yAsaM / saMpadaM jjeva aNAhA jAdA / gandhAra:-(sAsram ) Arya ! kimeSA tirazvI varAkI jAnAti ? damayantI- tA annattha pucchissN| (vilokya saMskRtamAzritya ca) bhAtaH kuJjarapatni ! tAta hariNa ! bhrAtaH zikhaNDin ! kRpA kRtvA brUta manAk prasIdata kRto yussmaakmesso'nyjliH| dRSTaH kApi gaveSayaniha vane bhImAtmajA naiSadho bhUpAlaH saraNiM sRjanaviralai;SpormibhiH paGkilAm // 8 // piGgAlakaH- 'ajje, kIsa uNaM teNa padiNA tuma paDicattA si ? damayantI-(sabASpam ) ajja ! dosaM na yANAmi / 1. priyapraNayavitA na prativacanaM pratIcchati / sakhi rathAGgi ! kIdRzasta eSa priyapraNayadarpaH ? ahamapi pUrvamIdRzyAsam / sAmpratamevAnAthA jaataa| 2. tadanyatra prkssyaami| 3. Arye ! kiM punastena patyA tvaM parityaktA'si ? 4. Arya! doSaM na jAne / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse appA samappio paDhamadaMsaNe vaNamiNaM ca saha cliyaa| suvaNemi paI annaM na mahemi tahA vi paricattA hA ahavA paDihadamamaGgalaM / nAhaM ajjautteNa paricattA, kiM tu maha dukkhaviNoyaNatthaM parihAso kdo| (punarAkAze ) 'egAgiNI ahaM bhIlugA ya nimmANusaM ca vnnminnmo| tA ehi ehi piyayama ! alAhi parihAsakIlAe // 10 // (pratiravamAkarNya AkAze) kiM maM vAharasi ? esa AgacchAmi / (sarabhasaM ghAvati) gandhAraH-( savASpam ) AyeM ! pratizrutiriyam / damayantI--(sapadi sthitvA) ajja ! esA par3asuyA ? gandhAra:--eSA pratizrut / AtmA samarpita: prathamadarzane vanamidaM ca saha clitaa| svapne'pi patimanyaM na kAGakSAmi tathApi parityaktA // 9 // athavA pratihatamamaGgalam / nAhamAryaputreNa parityaktA, kintu mama duHkhavinodanArthaM parihAsaH kRtaH / 1. ekAkinyahaM bhIrukA ca nirmAnuSaM ca vanamidam / tadehi ehi priyatama ! alaM parihAsakrIDayA / / 10 / / 2. kiM mAM vyAharasi ? eSa AgacchAmi / 3. Arya ! eSA pratizrutiH ? Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [ 107 damayantI:--(svapraticchAyAmAlokya, sahAsamucaiHsvaram ) 'diTTiyA diTThiyA ajja utta ! dihro si diTTho si kahiM dANiM gacchasi 1 (punaH saramasaM dhAvitvA sasItkAraM ca sthitvA gandhAraM prati sabASpam ) ajja ! dambhaMkurehiM viddho me clnno| tA avaNehi edo ahavA ciTTha sayaM jajeva avaNissaM / nAhaM parapurisaM phusemi / rAjA-(sarabhasamutthAya) bhagavati ! pativrate! namaste / jIvalaka:-deva ! kimidam ? siMhAsanamalaGkriyatAm / nanu kUTanaTaghaTaneyam / ( rAjA savrIDamupavizati ) nala:--( saduHkhamAtmagatam ) zrute ! bAdhiya svaM kalaya vibhRtAM kiJca nayane! yuvAmandhIbhAva drutamanagadaGkAraviSayam / zRNomyasyAstAraM na ruditamahaM yena tadidaM na vA pazyAmyetAM virahahariNoM hArilalitAm // 11 // gandhAraH--( savASpam ) asyAH kSoNi ! vidhervazAda bhanavAM saMzikSayantyAstvayi bhrAnti kiM caraNau cirAdatikharaidarbhAGkuraividhyasi ? 1. diSTayA ! diSTayA ! Aryaputra ! dRSTo'si dRSTo'si, kutredAnIM gacchasi ? Arya ! darbhAGa kuraividdho me caraNaH / tadapanayeto'thavA tiSTha, svayamevApaneSyAmi / nAhaM parapuruSaM spRzAmi / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] nalavilAse vyApattau vanitAsu katu mucitaste pakSapAtaH striyAH pAruSyaM puruSaH sa nAma bibhRtAM kSoNIpatinaiSadhaH // 12 // saparNaH -- ( saroSamutthAya ) AH ! zailUSApasada ! yeneyaM pativratA gahane vane nirnimittamantrAdyanAmnA caNDAlena parityaktA, tamapi pApIyAMsaM kSoNIpatimabhidadhAsi ? rAjA - amAtya | svastho bhava, nATakamidam / ( saparNa: salajjamupavizati ) nalaH -- ( rAjAnaM prati ) enAmaraNyabhuvi muktavato'pi doSonmeSo nalasya na manAgapi kintu teSAm / rAjA -- ( sabhayam ) ye'syA etAmavasthAmavalokayanti ? nahi nahi nala: ---- yaireSa kalmaSamayo na kRtastadAnI - mevAgnisAdapana yairhata lokapAlaiH ||13|| rAjA - ( saroSam ) bAhuka ! vRthA bhagavato lokapAlAnupAlambhase / nanu nalaM pazyanto'pi pApenopalipyante lokapAlAH, kiM punarvyApAdayantaH 1 piGgalakaH - ( sAsram ) 'ajje ! na ya se pAviTTha tuha padI, kiM puNa esA paricchAyA / 1. AyeM ! na ca sa pApiSThastava patiH, kiM punareSA praticchAyA / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH damayantI-- 'ajja ! esA mama janeva paDicchAyA, na uNa ajjautto 1 tA kiM saccakaM jjeva paricattamhi ? ( AtmAnamavalokya sakhedam ) muktAhAra ! vihAramAtanu nanu svairaM kvacit sAmprataM puSpApIDa ! kimadya pIDayasI me sImantasImAGgaNam ? maJjIrANi ! raNanti kiM zravaNayoH puSNItha duHsthAM vyathAM ? tyaktA tena yadarthamarthitavatI yuSmAsu maitrImaham // 14 // rAjA-(sarabhasamutthAya) pativrate ! pativrate ! vizarArUNi prAyeNa zarIripramANi / vizeSatastava tasya bhatu rakulInasya / tadalamamunA gaveSitena / asmAkamabhyaNamupa'hi / itaH prabhRti nastatrabhavatI devatA vA mAtA vA sutA vA / saparNaH-deva ! ko'yaM vyAmohaH ? nanu vijJaptaM mayA devAya naTavibhISikeyam / siMhAsanAlaGkaraNena prasAdaH kriyatAm / (rAjA savilakSamupavizati) nala:---(sakhedamAtmagatam) mAtaH ! prasIda vasudhe ! vihito'Jjaliste pAtAlamUlapathikaM vivaraM prayaccha / 1. Arya ! eSA mameva praticchAyA na punarAryaputraH ? tat ki satyameva parityaktAsmi ? Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] nalavilAse AzIlatAzataghaneSu phaNIndravaktrakoNAzrameSu nanu yena bhavAmi zAntaH // 15 // damayantI-(kiJcit parikramya) 'kathaM majbhaNho vadi ? na sakkami diNesaratAvasaMtAveNa parikkamidu / (Urdhvamavalokya sabASpam ) hA deva diNesara ! kiM dahesi kiraNehi dehadahaNehi ? jai so nisaDhAhivaI adayamaNo kiM tuhaM pi tahA // 16 // rAjA-( sarabhasaM damayantI prati) AH strIratna ! pativrate ! zaThamateH ka rasya duSTAtmanaH patyustasya punaH punaH sakaluSAM mA mA gRhANAbhidhAm / tannAmazravaNAd vayaM ca nikhilA parSacca seyaM naTA zcaite'sau nanu bAhukazca mahatA pApena saMlipyate // 17 // nala:--(saroSam ) kimidamaparijJAtamucyate devena / kra racakravartI nalo'smi, yo'hamakANDe devImekAkinI gahane vane nilajjaH santyajAmi / tasya mahatyapi pApmani kA kilAzaGkAH? 1. kathaM madhyAhno vatate ? na zaknomi dinezvaratApasantApena pari kramitum / hA deva dinezvara ! ki dahasi kiraNairdehadahanaiH ? yadi sa niSadhAdhipati radayamanAH kiM tvamapi tathA ? // 16 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'Gka rAjA - ( sasambhramam ) kastvamasi ? nalaH -- (svagatam ) kathaM viSAdamucchalena mayAsstmA prakAzitaH ! bhavatu, ( prakAzam ) bAhukasUpakAro'smi / rAjA - tat kiM nalo'smItyuktavAnasi ? nala: - kimahaM nalo'smItyuktavAnutAnuktamapi nATyarasAkulitacetA deva evamazRNot iti sandehaH / [ 111 rAjA - dhutra mahamasmi bhrAntaH / aparathA kva sa mahArAjaniSadhasyApatyaM darzanIyarUpo nalaH kva bhavAn sarvAGgavikRtAkRtiH / nalaH -- ( Urdhvamavalokya svagatam ) kalpAntakalpamupakalpya maho dineza ! mAM bhasmasAta kurutarAmacirAya pApam / vizvAsaghAtajanitena na cedanena pApena hanta ! niyataM parigRhyase tvam // 18 // piGgalaka :- 'ajje ! jadi diNezala kilaNehiM adi cilaM saMtAvidA si, tA edammi sahayAlanikuJja paviza / gandhAraH -- ( puro bhUtvA ) ita ita AryA / 1. AyeM ! yadi dinezvara kiraNaM raticiraM santApitA'si, tadetasmin sahakAranikuJje praviza / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] nalavilAse (sarve parikAmanti) ( vilokya sabhayaM nivRtya ca ) AyeM ! nivartasva nivartasva / ciraprarUDhagADhabubhukSAkSAmakukSiH pratinAdamedureNa veDAninAdena samantataH zoSayan vanyastamberamANAM madajalAni karAlajihvAjaTAlavaktrakuharastaruNaguJjApuJjAruNekSaNaH pratikSaNaM lolalAgUladaNDena sATopamAcchoTayanavanipIThamekaH kezarikizoraH sahakAranikuJjAbhyantaramadhivasati / damayantI- 'ajja ! majjhe kesarI ciTThadi ? diDiyA karissadi me dukkhamokkhaM / (piGgalako vilokya sabhayaM nazyati) damayantI- bhodu, uvasappAmi NaM / nala:-(vilokya sasambhramamAtmagatam ) kathaM devoM pazcAnano vyApAdayitumapakrAntaH! hAH! hato'smi / (vimRzya) vIrAgraNIH khalbasau tadamu sAmaprayogeNa vArayAmi / (sa rabhasamutthAya) : ekAkinyavalA viyogavidhurA ghorAntaraprAntarakSoNIpAdavihAraniSThitava pustvagmAMsaraktasthitiH / asyAM kAlakarAlavatrakuhare prasthApitAyAM hare ! kiM zauyaM bhavato'tizAyi bhavitA ko vA bubhukSAkSayaH ? // 16 // 1. Arya ! madhye kesarI tiSThati ?diSTayA kariSyati me duHkhamokSam / 2. bhavatu, upasarpAbhyenam / - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [ 113 ( vilokya ) kathaM sAmnA na viramati 1 bhavatu dAna prayogaM darzayAmi / atha tIvrakSudhA satyamaucityamativartate / muJcainAM tahiM mAM bhuGkSva patito'smi tathA (vA) 'grataH // 20 // ( iti raGgabhUmau patitumicchati ) rAjA - alamalamatisambhrameNa / bAhuka ! nanu nATya midam / nala: - ( salajamAtmagatam ) kimidaM mayA zokavyAkulena vyavasitam ! bhavatu / ( prakAzam ) deva ! karuNArasAtirekeNa vismArito'smi / damayantI - ( upasRtya kaNThIravaM prati ) mA vA prINaya naiSadhasya nRpateH kAJcit pravRttiM dizanAtmAnaM yadi vA divAkarakare bhR STena dehena me / aratee pathAvimau mama manaHprItyai tataste priyaM dvAvapyadya yat puSNAtya cirAt tadAcara hare ! mA smAbhizaGkAM kRthAH // 21 // ( vilokya ) 'kathaM esa parammuho jAdo ! na kiMpi paDivayaNaM payacchadi / rAjA - bAhuka ! dhruvamayaM mRgAriretasyAH pativratAtrataprabhAveNa pratihataH / 1. kathameSa parAGmukho jAto ? na kimapi prativacanaM prayacchati / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] nalavilAse nala:-( svagatam ) diSTayA svayameva pratinivRttamariSTam / tadahamataH paramutthAya nATyaM nivArayAmi / yena me punardevIvinipAtadarzanaM na bhavati / ( sasaMrambhamutthAya sAkSepam ) apAre kAntAre vyasanazatakINe pratidizaM / kiyatkRtvaH satvaM sphurati bhRzamasyAH phalati ca / naTA ! nATya haho ! tadiha khalu kRtvoparamata yato draSTuM strINAM vadhavidhimayogyAH kSitibhujaH // 22 // - saparNa:--(vihasya ) bAhuka ! kimidaM punaH punarAtmano vismrnnm| kathaM nATyamapi sAkSAt pratipadyase 1 tad ythaasthaanmupvish| damayantI- 'kacaM ediNA vina me dukkhamokkho kado ! tA eyammi sahayAre attANaM ubbaMdhiya vAvAemi / (dizo'valokya ) hA ajautta ! esA tae nikAraNanikarujaNa pariccattA asaraNA damayantI vivjdi| aMbAo vaNadeva 1. kathametenApi na me duHkhamokSaH kRtaH ! tadetasmin sahakAra AtmAnamudbadhya vyApAdayAmi / hA! Aryaputra ! eSA tvayA niSkAraNaniSkaruNena parityaktA'zaraNA damayantI vipadyate / ambA vanadevatAH ! kathayatAryaputrAyaitanmama vyavasitam / hA ! amba puSpavati ! hA! tAta bhImaratha ! kutrAsi ? dehi meM prativacanam / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [ 115 yAo ! kadhiha ajjauttassa edaM maha vivasidaM / hA ! aMba pupphavadIe ! hA ! tAya bhImaraha ! kahiM si ? dehi me paDivayaNaM / ( latApAzaM kaNThe badhnAti ) rAjA - ( sarabhasamutthAya ) bhagavati pativrate ! alamAtmano vighAtena / saparNaH -- bAle ! kimidamakRtyAcaraNam 1 jIvalaka:- AyeM ! nAha~si nave vayasi durAtmanaH svapaternimittamakANDe prANAn varityaktum / nala:-( sasambhramamuccaiH svaram ) devi devi ! alamalamatisAhasena / nArhasi mAmAtmano vadhena durAtmAnaM kalaGkayitum / api ca nistriMzasya nirmaryAdasya pApIyasaH patyA - bhAsasya mama kRte vRthA satIcakrAvataMsamAtmAnaM vyApAdayasi / gandhAraH - ( vilokya samayasambhramam ) aye piGgala ! piGgala ! chinddhi chindvi pAzamasyA yAvadiyamadyApi zvasiti / ( piGgalakaH sarabhasaM dhAvitvA latApAzaM chinatti / damayantI mUrcchitA patati ) piGgala ! dhruvamiyamapazyantI priyaM kApi vipatsyate / tadidAnImutpATya sArthavAhAya samarpayAvaH ( tathA kRtvA niSkrAntau ) garbhAGkaH // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] nalavilAse . rAjA-parA kASThAmadhirUDhavAn karuNo rasaH / saparNaH-deva ! rasaprANo nATyavidhiH / varNArthavandhavaidagdhIvAsitAntaHkaraNA ye punarabhinayeSvapi prabandheSu rasamapajahati vidvAMsa eva te na kvyH| na tathA vRttavaicitrI zlAghyA nATye yathA rasaH / vipAkakamramapyAnamudvejayati nIrasam // 23 // rAjA-(smRtvA ) bAhuka ! 'devi ! nAhamAtmano vidhAtena kalaGkayitavyaH' ityabhidadhAno nala iva lakSyase / tat kathaya paramArtha samartheya naH prArthanAm / kastvamasi ? kimarthaM ca dusthAvasthaH.1 (pravizya ) pratIhAraH-deva ! vidarbhAdhipatipreSito bhadrAbhidhAnaH puruSo dvAri vartate / rAjA-(sasambhramam ) zIghra pravezaya / pratIhAraH-yadAdizati devaH / (ityabhidhAya niSkrAntaH / pravizya bhadraHpraNamati) rAjA-bhadra ! kimarthaM bhavatpreSaNenAsmAn vidarbhAdhipatiH pavitritavAn ? ___bhadraH-mahArAja ! bhImarathasya prANebhyo'pi priyA putrI samasti / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH [117 nala:-(sasambhramam ) sA khalu dmyntii|| bhadra:-tatastasyAH prAtaH svayaMvaravidhi vidarbhAdhipatividhAsyati / nala:- (svagatam ) aho ! dhrmviplvH| (punaH saroSam ) AH! kRtAntakaTAkSito mayi prANati damayantoM kaH pariNeSyati ? rAjA-tataH kim ? bhadraH--tathA kathazcana prayatitavyaM yathA zvaH svayaMvaramaNDapamayodhyAdhipatiralaGkaroti / : rAjA-bhadra ! zatayojanapramANamadhvAnaM kimekayaiva triyAmayA vayaM lavayitumalambhUSNavaH ? nala:--(svagatam ) ahaM tatra gatvA dharmaviplavaM nivArayAmi / (prakAzama) deva ! mA bhaiSIH, ahaM te sarva smnyjsmaadhaasyaami| __rAjA-bhadra ! 'ete vayamAgatA eva' iti nivedaya vidarbhAdhipateH / bhadraH-yathAdizati devaH (ityabhidhAya niSkrAntaH) rAjA-(Urdhvamavalokya) kathamastaM gato gabhastInAmadhipatiH 1 kathArasAsvAdopahatacetobhirasyAbhiH sndhyaavidhirpytilvintH| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] nalavilAse ( nepathye ) pravizantI kairaviNIM sandhyArAgAnale virahaduHkhAt / kuvalayapatirayameSa pratiSedhumivolakara eti // 24 // rAjA-kathameSa bandI candrodayaM paThati ? amAtya ! tvaM svaM niyogamazUnyaM kuru / vayamapi sakaladevatAdhicakravartino bhagavato nAbhinandanasya sandhyAsaparyAvidhimanuSThAtuM prtisstthaamhe| ( iti niSkrAntAH sarve ) // SaSTho'GkaH // sptmo'ngkH| ( tataH pravizati rathena rAjA bAhukazca ) rAjA-bAhuka ! prabhAtaprAyA triyAminI / sahasrAMzordhAmnAM dizi dizi tamogarbhitamidaM kulAyebhyo vyoni vrajati kRtanAdaM khagakulam / davIyastAmetAnyapi jahati yugmAni zanake rathAGgAnAmasyAM sapadi varadAyAstaTabhuvi // 1 // api ca yathA puraH prAkAranagarAgArasannivezAH samunmIlanti tathA jAne prAptaH patAkI kuNDinasya parisaram / - nala:-(svagatam ) aho! divyasya tejasaH so'pyapUrvaH prbhaavH| smaraNamantrAbhimantritamAtro'pi tAtastathA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH [ 116 kathazcana vAjino'dhiSThitavAn yathA javena pavanamapi parAjayante / (saharSam ) cirAdadya devI drakSyAmIti harSaprakarSaNa pulakakorakitagAtro'smi / (punaH saviSAdam ) yadi vAsyaktA yad vipine vanecaraghane nidrAlurekAkinI tat tyaktvApi na jIvitaM rahitavAnasmi priyaprANitaH / etenAdbhutakIrtimunnamayatA visphUrjitenorjitaM vaktraM darzayitu zvapAkacaritastasyAH kathaM syAM sahaH // 2 // api ca apakRtyopakAryeSu ye bhavantyarthinaH punaH / teSu manye manuSyatvaM vidhervArdhakavikriyA // 3 // rAjA-bAhuka ! kacidapi pradeze patAkinaM vikRtya mArgazramamapanayAmaH / nala:-( vilokya sAzaGkam ) deva ! kimidaM svayaMvaravidhiviruddhamatikaruNamAlokyate ? tathAhi AkrandaH zrutidurbhagaH pratidizaM bAppAgaNDasthalo ___ lokaH sarvata eSa veSaghaTanA paureSu zokonmukhI / vizrAntAkhilagItavAdyavidhayaH saGgItazAlAbhuvo vArtAkSiptajanasya puJjibhiritaH paryAkulA vIthayaH // 4 // rAjA-(vilokya) vAhuka ! yathA'yaM mandamandaruditaH sasaMrambhamitastataH paridhAvati pauralokastathA jAne sampratyeva ko'pi vipatsyate / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] nalavilAse // itaH prArabhyante nicitacitayaH pazya bhRtakaiH prayAti pratyAzaM viSamatamatUryadhvaniritaH / dvijanmAno'pyete nidhanadhanavicchedacakitAH sasaMrambhaM dhAvantyaparicitazUkAstata itaH // nalaH - deva ! etaM bRddhabrAhmaNaM pRcchAmi / (tataH pravizati gRhItayaSTirgamanAkulacetA vRddho brAhmaNaH ) ( upasRtyoccaiH svaram ) AryArya ! brAhmaNa: - niyojayatu yajamAnaH / nalaH - vaidezikatvAdanabhijJo'smi vRttAntasya tat kathaya kimidamatitarAM karuNam ? brAhmaNa: --- mahAbhAga ! kiM kathayAmi mandabhAgyaH 1 akANDakrodhasaMruddhacetasA vedhasA sarva saMhAraH prArabdho'dya vidarbhapatikuTumbasya | rAjA - kathamiva brAhmaNaH prANebhyo'pi priyA vidarbhabhatu rekaiva putrI / nalaH - (svagatam ) tat kiM devI vipannA ? ataH paramapi vidhirvikAra kiM kimapi darzayiSyati ? ( prakAzam ) tat ki tasyAH ? brAhmaNaH -- adya prAtarekena kenApi vaidezikena rAjakule tat kimapi prakAzitaM yena sA citAmadhirodumadhyavasitA / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH [ 121 pazya puraH purasyAdavIyasi deze nikaSA sahakAratarukhaNDa tasyAzcitirvartate / aparAsvapyetAsu tisRSu tasyA eva parikaralokaH pravekSyati / tadanujAnIhi mAM prANAtyayasamayapravartyamAnadAnapratigrahaNAthemupagantum / rAjA-(savicikitsamAtmagatam) aho! sarvAtizAyI dvijanmanAM nisargasiddho lobhAtireko yadayamantye'pi vayasi vRthA vRddho nidhanadhanapratimahAna viramati / nala:-vrajasva siddhaye / brAhmaNa:-svasti mahAbhAgAya (ityabhidhAya mandaM mandaM niSkrAntaH) rAjA bAhuka ! vipralabdhAH kenApi vayaM svayaMvarasamAhAnena / tad yAvat ko'pyasmAnupalakSayati tAvadita eva sthAnAnivartaya patAkinam / nala:--deva ! kSaNamasminneva sthAne zramo'tivAhyatAm , yAvadahamagrato gatvA samyag nirNayAmi / (rAjA tathA karoti) (parikramya vilokya) kathamiyaM devI prANaparityAgasamayocitanepathyA citAbhyaNe kapiJjalayA saha vartate ! ayamapi kalahaMso'sAvapi kharamukha iyamapi makarikA / (tataH pravizanti yathAnirdiSTAH sarve) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] nalavilAse ___damayantI-(sAsram ) 'kapiJjale ! pajjAlehi jalarNa jeNa me dukkhamokkhaM karedi / kapiJjalA-- madiNi ! vilaMbehiM vilaMbehi kittiyAI pi diyahAI, jAva bhaTTA savaM suddhi lahedi / na hu pahiyajaNasaMkahAo avitahAo havaMti / damayantI-- kapiJjale ! alAhi vilaMbeNa / nahu edaM asudapuvvaM vattaM suNIya pANe dhaNedu sakkemi / avi ya na havaMti aliyAo asuhasasiNIo vttaao| nala:--(svagatam ) kA punarazubhazaMsinI vArtA bhavatu ? pRcchAmi (upasRtya damayantI prati ) AyeM ! kimarthaM trailokyA dbhutabhUtarUpasampattipAvanaM vapurAtmano bahAvAhutIkriyate ? virama viramAsmAdadhyavasAyAt / / damayantI- vedesiga! na saMpadaM avasaro niycridkhnnss| tAjadi de dANeNa icchA tAgiNha, Adu annado vc| 1. kapijale ! prajvAlaya jvalana yena me duHkhamozaM karoti / 2. bhatri ! vilambasva vilambasva kiyato'pi divasAda yAvad bhartI sarvAM zuddhi labheta / na khalu pathikajanasaGkathA avitathA bhavanti / 3. kapiJjale ! alaM klimbena / na khalvetadazrutapUrva vRttaM zrutvA prANAn dhArayituM zaknomi / api ca na bhavantyalIkA azubha zaMsinyo vaartaaH| 4. vaidezika ! na sAmpratamavasaro nijacaritakathanasya / tad yadi te dAnenecchA tad gRhANAthavA'nyato vraja / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH [ 123 kalahaMsa:--( upasRtya ) vaidezika ! maNu vahipravezanimittam / nalaM rantucetastaralamanalaM vA'sya virahe satIbhAvo yasyAmatha ca jagatAM vizrutatamaH / iyaM sA kSIrAkSI tadapi niSadhakSoNipatinA vinA doSonmeSAdadhivanamapAstA kathamapi // 6 // nala:--AH ! kathamadya prAtareva caNDAlacaritasya tasya pApIyaso niSadhAbhatu rabhidhAnaM khayA smArito'smi ! damayantI-(saroSamAtmagatam) 'ko esa dummuho ajjauttaM niMdadi ? (prakAzam ) vaidesiga ! nAhamaraNNe paiNA paricattA, kintu sayaM maggado pribhtttthaa| kapiJjalA--- pahiya ! jaM kalahaMso kahedi taM saccaM / kalahaMsaH---niSadhAdhipatiridAnI vipanna iti zrUyate / tata iyaM devo citAmadhirohati / nala:---bAle yastvAmekAkinImanimittamaraNye tyajati tadarthametat trilokIlocanotsavo vapuragnisAt kriyata iti na me manasi samIcInamAbhAti / api ca mugdhe! kiM pAvakadagdhaH 1. ka eSa durmukha bAryaputraM nindati ? vaidezika ! nAhamaraNye patyA parityaktA, kintu svayaM mArgataH paribhraSTA / 2. pathika ! yat kalahaMsaH kathayati tat satyam / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] nalavilAse sa eva priyaH prApyate ? taistaiH zubhairazubhairvA karmabhibhinnavatinIsazcariSNavaH sarve jantavaH / kalahaMsaH--pAntha ! nAyaM tasyaiva priyasya prAptyarthaM na ca dharmArtha prayatnaH, kintu kSatriyAcArAnucArArtha priyApriyanivRttyarthaM c| nala:---(svagatam ) aho ! kautukam ! etAmahamaraNye vyAlAnAM baliM kRtavAn / iyaM punarmamApriyanivRttyathaM prANAn parityajati / svamekaH pararakSArtha vinihanti vipattiSu / svarakSArtha paraM vanyazcitraM citrA manogatiH // 7 // damayantI--- 'kapiJjale ! uvaNehi huyAsaNaM jeNa cidaM pjjaalemi| kapiJjalA- 'maTTiNi ! ahaM vi huyAsaNamaNusarissaM / damayantI- kapiJjale ! mA evaM bhaNa| tae aMbA saMdhAriyavvA / kapiJjalA- bhaTTiNI pupphavadI vi tuha maggaM aNusaridumicchadi, paraM bhaTTA vAredi / 1. kapiJjale ! upanaya hutAzanaM yena citAM prajvAlayAmi / 2. bhatri ! ahamapi hutAzanamanusariSyAmi / 3. kapijale ! maivaM bhaNa / tvayA'mbA sndhaaryitvyaa| 4. bhI puSpavatyapi tava mArgamanusaritumicchati, paraM bhartA vArayati / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH [ 125 damayantI - 'saMtaM saMtaM paDihadamamaMgalaM / gaM aMbA tAyavuDataNe calaNasusmRsiNI bhavissadi / kapiJjalA-- 'bhaTTA vi tuha dukkheNa thovajIvido sNbhaaviiydi| nala:- (svagatam ) upasthitaH sarvasaMhArastadataH paraM nArhAmi gopayitumAtmAnam / (prakAzam ) bAle ! yadi te patiH kuto'pi sanidhIyate, tadA nivartase sAhasAdasmAt ? damayantI.. 'pahiya ! kiM maM uvahasesi ? natthi me ittiyAI bhAgadheyAI, jehiM puNo vi ajjauttaM picchAmi / kapiJjale ! uvaNehi jalaNaM / (kapiJjalA jvalanamupanayati / damayantI citAM prajvAlayati) kalahaMsaH-devi! prathamamahamAtmAnaM bhasmasAt kromi| kharamukha:-- nahi nahi ahaM paDhamaM / MARAcck. a m L EJanama... 1. zAnta zAnta pratihatamamaGgalam / nanvambA tAtavArdhakye caraNazu. zUSiNI bhaviSyati / 2. bhartApi tava duHkhena stokovitaH sambhAdhyate / 3. pathika ! ki mAmupahasasi ? na santi mamaitAvanti bhAgadheyAni, yaiH punarapyAryaputraM pazyAmi / kaSiJjale ! upanaya jvalanam / 4. nahi nahi ahaM prathamam / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse makarikA- 'ciTThadu savve vi, paDhamaM ahaM cidAe pavisissaM / na sakkemi tumhANa maraNaM picchidu / nalaH -- (svagatam ) uktaM bhujagarUpadhAriNA tAtena 'yadi te svarUpeNa prayojanaM bhavati tadA mAmanusmareH' / ( paTaM prAvRtya smaraNaM nATayati / punarAtmAnaM vilokya ) kathaM nala evAsmi jAtaH / 1 damayanto - 'bhayavaM huyAsaNa | namo de / bhayavaMto lokapAlA ! kadhehiM edaM maha caridaM paralogagayassa aJjauttassa / ( nepathye ) hA vatse ! ka mAmekAkinaM carame vayasi parityajya prayAsi ? hA hariNanayaNe ! mayaMkavayaNe ! sirIsasomAle ! vatse ! kiM attaNo maraNeNa bhImarahaM mAresi ? damayantI -- ( AkarNya ) nUNaM meM vAridu tAdo aMbA ya samAgacchadi, tA lahuM pavisemi / ( citAM pradakSiNIkRtyAdhirodumicchati ) 126 ] * 1. tiSThantu sarve'pi prathamamahaM citAM pravekSyAmi / na zaknomi yuSmAkaM maraNaM draSTum / 2. bhagavan hutAzana ! namaste / bhagavanto lokapAlAH ! kathayatetammama caritaM paralokagatAyAyaM putrAya / 3. hA ! hariNanayane ! mRgAGkavadane ! zirISasukumAre ! vatse ! kimAtmano maraNena bhImarathaM mArayasi ? 4. nUnaM mAM vArayituM tAto'mbA ca samAgacchati, tallaghu pravizAmi / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH nala:--( sasambhramaM bAhau gRhItvA ) yenAkasmAt kaThinamanasA bhISaNAyAM karAla-vyAlAnAM tvaM vanabhuvi hatenAtitheyIkRtAsi / nirlajjAnamA vikalakaruNo vizvavizvastaghAtI pasyAbhAsaH saralahRdaye ! devi ! so'yaM nalo'smi // 8 // [ 127 ( damayantI pratyabhijJAya parirabhya coccaiH svaraM roditi | lahaMsAdayaH sarve praNamya rudanti ) na prema racitaM citte na cAcAraH satAM smRtaH / svajatA tvAM bane devi ! mayA dAruNamAhitam // 6 // yastavApi premNA na prasAdyate, so'haM sarvathA khalu khalaprakRtirasmi / na prema nauSadhaM nAjJA na sevA na guNo na dhIH / nakulaM na balaM na zrIdurjanasya prazAntaye // 10 // kizva- chinneSu rAvaNe tuSTaH zambhurdazasu mRrddhasu / zate'pi zirasAM chinne durjanastu na tuSyati // 11 // kalahaMsaH -- kimidaM viSAdamucchalenAnaucityapicchalaM vipaThyate devena / na khalu sattAmagraNIniSadhAdhipatiH pralaye'pi khalo bhavitumarhati / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] nala: - devyA api dAkSiNyamadhimanasamanAdadhAnaH kathaM nAsmi khalaH ? nalavilAse parasampatsamutkarSadveSo dAkSiNyahInatA dvayametat khalatvasya prathamaM prANitaM smRtam // 12 // alaM kRtvA vA duSTacaritasmaraNam / kathaya tAvat kenedamamaGgalamAveditam ? kalahaMsaH -- deva ! ekena vaidezikena bhasmakanAmnA khaJjakuNTena muninA / nalaH -- ( sarocam ) taM durAtmAnamihAnayata / ( tataH pravizati niyantritabhujastApasaH ) ( pratyabhijJAya sAkSepam ) AH pApa ! sa evAsi yenAhamaraNye pratArya devIM santyAjitaH / tApasaH -- nAhamaraNye jagAma, na ca tvAM pratArayAmAsa / nala:-- ( saroSam ) are ! apasarpa karNejapa ! AdyUna ! brahmarAkSasa ! atijAlma ! annadAvAnala! sAmpratamapi mAM pratArayasi ? tADayata bhoH ! durAtmAnamenaM kazAbhiH / ( pravizya kazApANayastApasaM tADayanti ) tApasaH -- ( sAkrandamuccaiH svaram ) mA mA tADayata, satyamAvedayAmi | Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH [ 129 nala:-Avedaya / tApasaH-lambodara evAham / mayA vidarbhanirvAsitaH kUbarAntikaM ghoraghoNo niitH| ghoraghoNenaiva kapaTakaitavaM kUbaro'dhyApitastatastvaM praajitH| ghoraghoNopadezena ca mayA tvamaraNye damayantI tyAjitaH / ihAgatya vanmaraNapravAdaH kRtH| nala:--( saroSam ) aye! zUlAmenaM durAtmAnamAropayantu / yadi vA tiSThatu, ghoraghoNena sahAyaM vyApAdayiSyate / kalahaMsaH--deva ! dRSTo durodaravinodavipAkaH ? nala:-tubhyaM zape paramato virato'smi [ tasmAt ] tasmAd durodaravinodakalaGkapaGkAt / yasyAt pravRttamatizAyi viSAdasAda dainyApamAnaghaTanApaTu nATyametat // 13 // devi ! kathaya tAvanmayA tyaktA matI bane kimanubhUtavatyasi ? damayantI- 'jaM mae ranne aNubhUdaM taM ladApAzacchedaperaMtAdo nADayAdo ajjauttaNa ditttt| aNaMtaraM satthavAheNa ayalaure riuvanassa pAse ahaM niidaa| nala:--tatastataH / : 1. yanmayA'raNye'nubhUtaM tallatApAzacchedaparyantAnnATakAd AryaputreNa dRSTam / manantaraM sArthavAhenAcalapura RtuparNasya pArve'haM nItA / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAse damayantI- 'tado kameNa idha samAgadAe mae suNidaM jadhA -- 'dadhivannassa sUvagAro sUriyavAgaM karedi / tado mae citiyaM 'ajjauttaM viNA na anno sUriyavAgavijjaM jANAdi / ' anaMtaraM ajjautta parikkhaNatthaM nADayaM kAUNa kalahaMsakharamuha-mayariyAo pesidAo / 130 ] nala:- kalahaMsa ! kathaya kathaM tvamatrAyAto'si ? kalahaMsaH - devImekAkinIM vidarbheSu samAgatAmAkarNya kharamukha -- makarikAbhyAM sahAhamihAyAto'smi / damayantI- pacchA ajjauttassa ihAgamaNatthaM aliyaM sayaMvarapavAdaM kaDuya puriso paesido / nala: - devi ! kSamasva mayA nirnimittamapAkRtAsi / damayantI -- 'maha nimittaM ghoraghorona IdisamavatthaM NaM ajjautto laMbhido / tA ahaM ajjauttassa avarAhiNI, na uNo maha ajjautto / 1. tataH krameNAtra samAgatayA mayA zrutaM yathA - 'dadhiparNasya sUpakAra: sUryapAkaM karoti' / tato mayA cintitam 'Aryaputra vinA nAnyaH sUryapAkavidyAM jAnAti' / anantaramAryaputra parIkSaNArthaM nATakaM kRtvA kalahaMsa - kharamukha - makarikAH preSitAH / 2. pazcAdAryaputrasyehAgamanArthamalIkaM svayaMvarapravAdaM kRtvA puruSaH preSitaH / 3. mama nimittaM ghoraghoNena IdRzImavasthAM nanvAryaputro lambhitaH / tadahumAryaputrasyAparAdhinI, na punarmamAryaputraH / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH kalahaMsaH-sAdhu devi ! sAdhu pativratAnAmeSa eva vAgvibhavaH / devo'pi devImapahAya kimanubhUtavAn ? nala:-devImapahAya krameNAham 'ehi mahApuruSa ! trAyasva mAm' iti pratimuhuAharantaM davAnalajvAlAjaTAlavapuSamekamAzIviSamadrAkSam / sarva-(sakautukam ) natastataH / nala:-tataH sa davAnalAkRSTo mAM dRSTA vikRtarUpaM kRtavAn / devatArUpaM ca vidhAya 'so'haM tava pitA mahArAjaniSadhastvatkRpayA samAgatavAna' iti vyAharat / damayantI- 'tdo| nala:--'mA bhaiSIrataH paraM dvAdazasu varSesu punaH priyAdarzanaM te bhaviSyati' ityabhidhAya tAvat tiro'bhUt / tato'haM krameNa sUpakAravRttyA dadhiparNAbhyarNa sthitavAn / (nepathye) pravartyantAM maGgalAni, prasAdhyantAM mauktikasvastikaH prAGgaNabhuvaH, pravatyantAM saGgItakAni / nanu manorathAnAmapyabhUmivetsAyAH priyA priyaprAptirabhUt / __ kalahaMsaH-(sasambhramam ) kathaM vidarbhAdhipatirito'bhyeti ? - - - 1. ttH| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] nalavilAse (tataH pravizati puSpavatyA saha rAjA bhImarathaH / sarve sasambhramamutthAya praNamanti) rAjA-(nalaM prati) 'yo damayantI pariNeSyati tasyAhaM rAjyabhrazaM kariSyAmi' iti svapratijJA ghoraghoNena samarthitA / ghoraghoNaH punaH kila kalacuripateTamayantIpariNayanamabhilASukasya citrasenasya meSamukhanAmA praNidhiH / ayamapi ghoraghoNaziSyo lambodarazcitrasenasyaiva koSThakAbhidhAnazcara eva / kalahaMsA-deva ! niSadhAdhipate ! te'mI citrasenameSamukha-koSThakAH, yAn mattamayUrodyAnasthitidevo lekhe dRSTavAn / rAjA-niSadhApate ? pariNatavayaso vayaM dharmakarmAhaH / tad gRhANedamasmadIyaM vidarbhAdhirAjyam / nala:-deva ! ahamAtmIyameva rAjyaM kapaTakaitavahAritamAdAsye / puSpavatI- 'vaccha ! esA damayantI puNo vi tuha samappidA / tAjaM te paDihAdi taM karijjAsu / nalA-ahaM devyA damayantyA pativratAvratenaiva krItastadataH paraM mAmanukUlayantI devI mallikA dhavalayati, dhanasAra surabhayati, mRgAGka zizirayati / 1. vatsa ! eSA damayanto punarapi tubhyaM smrpitaa| tato yat te pratibhAti tat kuryAH / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'GkaH [ 133 kalahaMsaH-kimataH paraM priyatamamAdhIyate devasya ? nala:-kalahaMsa ! ataH paramapi priyamasti ? tvayaiva tAvad devI prathamamasmAsu paramAnurAgamAnItA / bhavataiva kusumAkarodyAne sNghttitaa| tvamevAsmAn naTakapaTadhArI jJAtavAn kimaparaM tvamevAsya damayantIsaGghaTanAnADhakasya sUtradhAraH / kalahaMsA-tathApIdamAzAsyate-- durodarakalaGkataH kRtavirAma candrojjvalA mavApya nijasampadaM padacintyazamazriyaH / yazobhiranizaM dizaH kumudahAsabhAsaH sRjanajAtagaNanAH samAH paramataH svatantro bhava // 14 // (iti niSkrAntAH sarve) / saptamo'GkaH // iti nalavilAsanATakam / kRtiriyaM rAmacandrasya * / * nATakaM samAptaM / cha / kRtiriyaM zrIhemacandrasUriziSyazrIrAmacandrasUriNAM / / cha / / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nalavilAsasthAnAM padyAnAM sUcI / | padyam padyam akANDako pino bhartu : akRtAkhaNDadharmANAM akhilAnAM bisinInAM ajalpyaM jalpAmaH alpantakamanIyaM atha tIvrakSudhA adyAbhUd bhagavAn virazciadhikamadhivahantI adhikA varNanA varNyAt anubhUtaM na yad yena apakRtyopakAryeSu apAre kAntAre appA samapio 134 ahaMyUnAmahaMkAraM kuvitairvikasitaAkrandaH zrutidurbhagaH pRSTe 74 | Agantuko'nurAgaM 4 41 106 abhinabhaH prasRtairnavamallikA 45 62 73 amIbhiH saMsiktaistava ayamavanipatIndurbhUpati: arvA gadRSTitayA loko aviditamarmA karmasu azeSANAM madhye asau pAkhaNDicANDAlo astamayati punarudayati asyAH kSoNi ! 47 29 113 81 72 26 104 119 114 Atmanyapatye ApAkapiJjaraAmantritA vayamataH AlAvahAsapariraMbhaNAI AstAM kSayaM kimiha AstAM marmaparijJAnaM A: ! kiM bhaviSyati 28 A: strIratna ! pativrate ! 110 itaH prArabhyante 120 imau preGgakhe karNau 59 34 47 88 52 16 41 enAmaraNyabhuvi 89 vidhervazAdabhinavAM 107 86 68 116 iha atthi ghoraghogo utkarNayan vanavihAri uttasakautukanavakSataunmIlaDalazata patrapatralAkSi ubhayAbhimukhyabhAjAM ekAkinyabalA triyogavidhurA 112 egAgiNI ahaM bhI lugA ete nirbharajhAtkRtaiH 85 106 86 108 97 64 kazcit kAnanadevatA: karNejapaM kSatamudo kalpAntakalpamupakalpya kavi kAvye rAmaH kAntastavAhamadharIkRta pRSTe 35 11 6 46 55 43 48 kAmaM kAmaM kusuma 46 80 111 1 63 20 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyam pRSTe X mpur0 ururur 54 68 127 135 pRSTe / padyam kAmaM zAThyavyApAhena 31 durodarakalaGkataH kArkazyabhUH stanataTo 27 / duSTasaGgaH kumArasya kAyaM cet sarasaM dRSTe ! draSTumiti spRhAM kAzmIrezvara eSa devAnIvicchidAlola ! kucakalazayovRttaM devIM vAcamavikrayAM kRtamiSazataM yad na gItazAstramarmajJA 48 kRtyAkRtyavido'pi 83 na tathA vRttavaicitrI kauzAmbIpati rayamunnatAMsapIThaH 74 na prema nApyabhijanaM kva tad bhravikSepakSipita- 91 / na prema nauSadhaM nAjJA 127 ghanaM prema granthi sadayamapi 5 | na prema racitaM citte candrodyAnamarAMsi 60 nayananalinapeyaM 80 calakamalavilAsA- 26 nalaM rantucetastaralamAnalaM 123 cApalya dRzi zAzvataM na sa mantro citraM trastaiNazAvAkSi ! nAsmASa nayamAsmi chinneSu rAvaNe tuSTaH 127 nidrAcchede kva dayita ! jana: prajJAprApta nirmAyo yaH kRpAluryaH janminAM pUrva janmApta parasampatsamutkarSadveSo jayati sa puruSavizeSo parimalabhRto vAtAH 44 tArAvilAsaruciraM prakarSapadamantima tAvanmatiH sphurati prabandhA ikSuvat tubhyaM zape paramato prabandhAnAdhAtu tyaktA yad vipine pravIzantI karaviNIM trailokyodaravattikIti priyatamAvadanenduvilokitaiH 46 tvayA tAvat pANi: preGkhAvighaTTanaruSA dadhmAtavirodhivorakuralI 76 | bhajante kAryANi dAtyUhakukkubha 7 bhayataralakuraGgInetra- 52 dAsastasya 16 | sAtazcUta ! vayasya kesara ! 96 128 102 79 84 129 com 48 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyam maJjIrANi raNanti mugdhAGganA nayanapAta yathA mukhyasya saundarya yathA yathA pratApAgniH yadi vA dyUtakArasya yasyAM mRgIdRzi zo - pAtrAyAM kila yasya yenAkasmAt kaThinamanasA rAjyaM hAritavAniyaM revAsIkaravArivepathuvapuH laMbatthaNI tti nAmaM mAMsa zo guNadoSo mAta: kuJjarapatni ! mAtaH prasIda vasudhe ! mAM vA prINaya neSadhasya mA viSIda kRtaM bASpaiH muktAhAra ! vihAramAtanu- 106 85 lAvaNyapuNya - vaktraM candro vatkenduH smitamAtanod vadanazazino viTaceSTayA yayA kila vinyasyAbhinavodaye vizvasya zravaNendriyaM vizvAsaghAtinama kRtya karaM vaidarbhItanuvarNanAM vaidarbhI rItimahaM 136 pRSTe | padyam 25 | zAntAtmA'pi khala: 55 | zubhA vA lokasya 105 | zRGgArasaurabharahasyajuSAM 106 | zauNDIreSu bhayojjvaleSu 113 zrutInAM pIyUSaM zrute ! bAdhiryaM tvaM kalaya saMyoge zrImaMdo sa eSa subhagAgraNIH 63 33 | sakhozaGkAzaGku - 76 saMkhyAyAmiva 78 127 99 pRSTe svidyannitambabharapUra -- 1 hA deva diNesara ! 19 41 49 32 3 107 20 13 66 |same'pi deha dezatve 75 sarvathA ketavaM nindyaM 31 sarveSAmapi santi 49 sahasrAMzodhanAM dizi dizi 118 sahi ! cakkavAyadaie ! 104 75 54 2 80 77 sAnnidhyAt piturAnataM 34 susthe hRdi sudhAsiktaM 16 saudAminIpariSvaGga 16 sthiraM kRtvA cetaH 61 spRzati na maNijyotsnAcchannaM 67 28 | spRhAM lokaH kAvye 49 sphurati timire ghUkavAte 100 82 sphurantyupAyAH zAntyarthaM -- 25 | smerAkSi ! kSiticakravizrutabalaH 73 3 84 95 svamekaH pararakSArtha 124 24 47 110 72 90 65 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SA AMOO00098 00000000000 mudraka:gautama ArTa prinTarsa, maharU geTa bAhara, byAvara (rAja.) Awawwaleelba.org