Book Title: Dharmbij
Author(s): Tattvanandvijay
Publisher: Vishvakalyan Prakashan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005961/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja munizrI tasvAnaMdavijayajI mahArAja kUtaratnAkara amadAvAda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja [pa pU panyAsajI zrI bhadraMkaravijayajIgaNivarya likhita upoddhata ane pavitratAno saMdeza sAthe maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyazya bhAvanA] siddhAntamahodadhi, prAtaH smaraNIya 50 pU AcAryadeva zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA vidvAn ziSya pa0 pU. zrI bhAnuvijayajI gaNinA ziSya munizrI tattvAnaMdavijayajI mahArAja. prakAzaka : zrataratnAkara 104, sAra5, navajIvana presa sAme, Azrama roDa, amadAvAda-380014 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja munizrI tattvAnaMdavijayajI mahArAja prakAzaka : zrutaratnAkara 104, sArapa, navajIvana presa sAme, Azrama roDa, amadAvAda-380014 prApti sthAna * * zrutaratnAkara 104, sAra5, navajIvana presa sAme, Azrama roDa, amadAvAda-380014 * zrI rAja-sobhAga satsaMga maMDaLa nezanala hAIva-8, sAyalA punarmudraNa - 2013 nakala - 500 mUlya : rU. 140-00 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAja saubhAga satsaMga maMDaLa prastAvanA mumukSu sAdhakone adhyAtma poSaNa maLe ane temano purUSArtha AtmalakSI thAya te mATe pa.pU. bhAIzrI nalInabhAI koThArInI nizrAmAM zrI rAja saubhAga Azrama madhye AkhA varSa daramyAna dasa jeTalI ArAdhanA temaja ekAMta mauna zibironuM Ayojana karavAmAM Ave che. A zibiromAM pa. pU. bhAIzrI koIpaNa eka uttama viSayane laIne potAnI sahaja ane saraLa zailImAM sukSma samajaNa ApatA hoya che ke je mumukSuone atyaMta upakArI nIvaDe che. tArIkha 25/12/2009 thI 31/122009nI sAta divasanI ArAdhanA zibiramAM "dharmabIja" graMthanuM prazikSaNa pU. bhAIzrI e ApyuM hatuM. paradezamAM vaselA mumukSuone paNa te viSayano lAbha maLe mATe jayAre paradeza javAnuM thAya tyAre tyAM paNa te viSayane kendramAM rAkhIne pU bhAIzrIbodha Ape che. A dharmabIja graMthanA lekhaka munizrI tatvAnaMdavijayajI mahArAja sAheba che. A graMthamAM maitrI, pramoda karuNA ane mAdhyastha e cAra bhAvanAone saraLatAthI sahadraSTAMta samajAvI che. AcAra bhAvanA adhyAtmaprasAdanA mukhya cAra sthaMbha samAna che. paramakRpALudeva zrImadrAjacaMdrajI e patrAMka-6ra ane patrAMka-86 mAMcAra bhAvanAone varNavI che, ane lakhyuM che ke dharmadhyAnamAM AcAra bhAvanAothI bhuSita thavuM saMbhave che. sadgagame jo dharmarUpI bIja AtmabhUmimAM vavAya to anukrame jIva Atma vikAsa sAdhI zake che, vItarAga dazA sudhI pahoMcI zake che. A rahasyane pratyeka sAdhaka potAnI dazA pramANe pAmI zake che. sarve ArAdhako sagurunI karuNAmaya, maitrI pUrNa premadhArAmAM ullAsamaya puruSArtha sevI, dharmabIja rUpa sudhArasa pAmI, sAmyabhAvane sAdhI zAzvata, nirAmaya sukhane prApta kare tevI maMgalamaya bhAvanA saha prakAzana samiti zrI rAja saubhAga satsaMga maMDaLa, sAyalA. tA. 18/6/2013 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya dharmabIja pustaka prakAzita karatA ame atyaMta AnaMda ane harSanI lAgaNI anubhavIe chIe. A pustakamAM maitrI, pramoda, karUNA ane mAdhyastha A cAra bhAvanAonuM vizaMda varNana karavAmAM AvyuM che. A cAra bhAvanAo dharmanA pAyAmAM che. ahIM lekhake cAreya bhAvanAne dharmanA bIjanI upamA ApI che. jema bIja vagara vRkSa saMbhave nahIM tema A cAra bhAvanAo vagara dharmavRkSa saMbhave ja nahIM. vaLI bIja vAvavAmAM Ave tyArathI mAMDIne vRkSa svarUpe pariName tyAM sudhI tenI rakSA karavI Avazyaka hoya che, paraMtu vRkSarUpe pariNamI jAya .pachI to te vRkSa upara phaLa AvavA lAge. phaLothI aneka jIvo AnaMdita bane ane vRkSanI chAyAmAM aneka jIvo zAtA anubhave. AthI vRkSa e jIvonuM AzrayasthAna gaNAya che. tevI ja rIte dharmarUpI vRkSanA bIja svarUpe A cAra bhAvanA che. A cAra bhAvanAo prAraMbhika avasthAmAM jIvanamAM Aropita karavI paDe che ane te bhAvanAo jIvanamAM bIjarUpe vAvavI paDe che ane tenuM jatana ane sIMcana karavAmAM Ave to A bhAvanAo jIvanamAM aMkurita thavA lAge che. tenAthI jIvana vadhu ne vadhu samRddha banavA lAge che ane bhAvanAo puSTa banatI jAya che tyArabAda te sva-paranA kalyANamAM upayogI nIvaDe che. Ama karavAthI jIvana dhanya banI jAya che. A cAreya bhAvanAonuM jIvanamAM ghaNuM ja mahattva che. maitrI bhAvanAthI jagatanA jIvo pratyeno abhigama badalAya jAya che. krodhane nAthI zakAya che ane zAMti tathA zAtAno anubhava thavA lAge che. ahiMsAno AdhAra paNa maitrI che. jIvo pratye maitrI na keLavAya to Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ahiMsAnuM pAlana saMbhavI na zake. Aje samagra jagatamAM AMtakavAdano bhaya chavAyelo che. tenuM kAraNa mAnava maitrIbhAva bhUlI vairabhAvane vaza thaI gayo che. maitrIbhAvano abhAva hovAne kAraNe mAnava mAnasika azAMti ane zArIrika rogono bhoga banyo che. maitrIbhAvane puSTa karavA mATe irSyAbhAvane paNa nAthavo jarUrI che. jo IrSyAbhAva jIvanamAM satata ramato hoya to guNo mATenI bhUmikA racAtI nathI. guNono udaya to guNavAno pratyenA sadbhAva, sanmAnathI ja pragaTe che. kahevAyuM che ke 'guNa gAvatAM guNa Ave nIja aMga'. arthAt guNavAnonA guNa gAvAthI ja jIvanamAM guNo pragaTe che. Avo bhAva guNIjano pratye pramoda bhAva rAkhavAthI pragaTe che. guNIjanonA guNo joIne jIvanamAM harSa pragaTe ane guNIjanonA darzanathI jIvanamAM tIrthadarzanano AnaMda anubhavAya to jIvana dhanya banI jAya che tethI pramoda bhAvanA Avazyaka che. duHkhI jIvonA duHkhane dUra karavAnI bhAvanA karUNA che. jagatanA tamAma jIvo karmAdhIna che. karmonA AvaraNane kAraNe jIva sukhaduHkha pAme che. sukha ane duHkha taDakA ane chAMyaDA samAna che. je jIvo du:khI thAya che tene duHkhamukta karavAnI bhAvanA e karUNA bhAvanA che. karUNAthI maitrIbhAva vadhu puSTa thAya che. tethI karUNA bhAvanA dharmanA bIjarUpe grahaNa karavAmAM AvI che. A traNa bhAvanAo uparAMta eka cothI bhAvanA traNeya bhAvanAnA kendramAM rahelI che te mAdhyastha bhAvanA. A bhAvanA bhAvavAthI jIvanamAM mAdhyasthavRtti utpanna thAya che. rAga ane dveSa rahita rahevA abhyAsa keLavAya che. jema jema A cAreya bhAvanA bhavAtI jAya ane aMdaramAM te vadhu ne vadhu ghaTTa banatI jAya ema tema jIvana vadhu ne vadhu suMdara banatuM jAya che. svaparanuM kalyAma sadhAtuM jAya che. AthI A cAreya bhAvanAne dharmanA bIjarUpe grahaNa karela che. A graMthamAM maitrI, pramoda, kArUNA ane mAdhyastha bhAvanAno Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, vivecana, zAstrIya vicAraNA ane vyAvahArika pakSano vistArathI vicAra karavAmAM Avyo che. A cAreya bhAvanAonA dRSTAMto ApavAmAM AvyA che tethI bhAvanAone samajavAnI saraLatA UbhI thAya che. A cAreya bhAvanA mAtra jainadharmanI ja mULabhUta bhAvanAo che tema nathI paraMtu badhA ja dharmoe A cAreya bhAvanAnuM mahattva svIkAryuM che. tethI A cAreya bhAvanAnI sarvavyApakatA paNa siddha thAya che. anya dharmomAM A cAreya bhAvanA vize zuM zuM kahevAyuM che te vize graMthanA aMtimabhAge mULa sAthe anuvAda Avyo che. tethI A graMthanI mahattA khUba ja vadhI che. mAtra jaina ja nahIM jagatanA koI paNa dharmanA loko mATe A pustaka avazya paThanIya che. tenuM ciMtana karavAthI jagatanA jIvo sAtheno vyavahAra samyaka bane che ane AMtarika jIvana saddhara bane che. mATe A graMtha avazya paThanIya banyo A graMthanA prakAzanathI jijJAsuone lAbha thaze. graMtha pragaTa karavAmAM saMsthAnA mitrono sahayoga prApta thayo che te sahuno huM ane AbhAra mAnuM chuM. jitendra zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIpavitrapAtrAya, muditAmodazAline / kRpopekSApratIkSAya, tubhyaM yogAtmane namaH // maitrInA pavitra bhAjanabhUta, muditAthI prApta thayela sadAnaMda vaDe zobhatA ane karuNA tathA mAdhyathya vaDe jagapUjaya banelA, yogasvarUpa che vItarAga ! tamane namaskAra ho. mA kArSItko'pi pApAni, mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / / mucyatAM jagadaSyeSA, matimaitrI nigadyate // ( yogazAstra 4-118) koI paNa jIva pApa na karo, koI paNa jIva duHkhI na thAo ane sarva jIvo, karmathI mukta thAo. A prakAranI bhAvanAne maitrI kahevAmAM Ave che. vadanaprasAdAdibhiH guNAdhikeSu abhivyjymaanaa3 jI anurI : pramotaH | guNAdhika puruSone joIne mukhanI prasannatA dvArA abhivyakta thato AMtarika bhaktirUpa anurAga pramoda che. dIneSvArteSu bhIteSu, yAcanAmeSu jIvitam / prativaraparA ddha, hAthamafpathI te (yojAzAstra pra. 4-420) dIna, Arta, bhayabhIta, ane jIvitane yAcatA (maravA na icchatA) jIvone dainyAdino pratikAra karavAmAM parAyaNa buddhine kAruNya kahela che. kSamI yatkuru te kArya, na tat krodhavazaMvadaH / kAryasya sAdhanI prajJA, sA ca krodhena nazyati // je kArya kSamAvALo (sahanazIla) karI zake che, te krodha karanAra karI zakato nathI, (kAraNa ke) kAryane sAdhanArI prajJA che ane te krodha vaDe nAza thAya che. 2 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama viSaya A. kalApUrNasUri 1 8 prakAzakIya dharmanuM mULa Amukha upodghAta pavitratAno saMdeza ' prAraMbhika vaktavya..... samarpaNa 1. maitrIbhAvanA.... 2. pramodabhAvanA... 8 TO (i 114 3. karuNAbhAvanA.... 4. mAdhyaabhAvanA... pa. pavitratA, AnaMda ane pUjyatAnAM sAdhano 6. abhyAsa aMge keTalIka sUcanAo 7. aMtima vaktavya.. 8. upasaMhAra... 11 7 120 1 2 2 pariziSTa..... 1 25 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMtarika guMjArava maitrI maitrI bhAvanuM pavitra jharaNuM, muja haiyAmAM vahyA kare; zubha thAo A sakaLa vizvanuM, evI bhAvanA nitya rahe. 1. pramoda guNathI bharelA guNI-jana dekhI, haiyuM mAruM nRtya kare; e saMtonA caraNa-kamalamAM, muja jIvananuM ardhya rahe. 2. karuNA dIna, krUra ne dharmavihoNA, dekhI dilamAM darda rahe; karuNAbhInI AMkhomAMthI, azruno zubha srota vahe. 3. mAdhyasthya mArga bhUlelA jIvana-pathikane, mArga cIMdhavA Ubho rahuM; kare upekSA e mArganI, to ye samatA citta dharuM. 4. (eka bhAvanApriya vyaktino A AMtarika guMjArava che.) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. yazavaMtarAya morArajIbhAI mahetAnA AtmAzreyArthe ha. lalitAbena ya. mahetA parivAra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanuM mULa anaMta upakArI zrI tIrthaMkara paramAtmAe upadezelA dharmanuM mULa maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyazya bhAvanA che. A cAre bhAvanAonuM svarUpa jANIne-teno jIvanamAM abhyAsa karavAthI ahiMsA, saMyama ane tapasvarUpa dharma AtmasAt bane che. dharmanI siddhi meLavavAnI cAhanA rAkhanAra sAdhaka mATe maitryAdi bhAvanAothI potAnA cittane sArI rIte bhAvita banAvavuM e atyaMta jarUrI che. jemaNe A bhAvanAo jANI nathI, jANavA chatAM teno abhyAsa karyo nathI temane dharmanI prApti atyaMta durlabha banI jAya che. cAra bhAvo :1. sarva jIvonA hitanuM ciMtana karavuM e maitrIbhAva che. 2. guNI janonA guNonI anumodanA karavI, bIjAnA guNa joIne, jANIne cittamAM pramoda anubhavavo e pramodabhAva che. 3. dIna, du:khI jIvonA duHkhe ArTa banI, temanAM duHkha dUra karavAM e karuNA bhAva che. 4. avinIta, aparAdhI, duSTa jIvo pratye madhyastha rahevuM e mAdhyazmabhAva che. - koIpaNa sAdhakanI dharmabhUmikAno, yoga-bhUmikAno vAstavika prAraMbha maitrI Adi bhAvanAothI ja thaI zake che. te vinA nahi. 1. maitrIbhAvanAH samagra vizvane, vizvanA pratyeka prANI, jIvane mitranI dRSTithI jovuM e maitrIbhAvanA che. jyAM sudhI koI eka jIva pratye paNa cittamAM dveSa ke vairabhAvanI vRtti hoya che, tyAM sudhI yoganI prathama dRSTi"mitrA dRSTi' paNa jIvanamAM prApta thatI nathI, mATe eka paNa jIvane maitrIbhAvathI vaMcita rAkhI zakAya ema nathI. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva jIvo pratye mAtA tulya vAtsalyabhAva rAkhavo ke sva-Atmatulya yA tethI paNa adhika snehabhAva rAkhavo e vidheyAtmaka maitrIbhAva che. mAro koI AtmabaMdhu duHkhI na thAya, pApanuM AcaraNa na kare, karmanA baMdhanathI na baMdhAya, paNa te sarva karma-baMdhanothI mukta bane. A niSedhAtmaka maitrIbhAva che. nAnA-moTA koI paNa jIvane mArAM mana, vacana ane kAyAthI koI paNa prakAranI leza paNa pIDA, takalIpha, duHkha thAya evuM vartana kadI na karavuM. . . A parama maitrIbhAva che, utkRSTa premabhAva che. sAmAyikamAM banne prakAranI maitrInuM pAlana thAya che. sarva jIvo pratye maitrIbhAva rUpa samatAno lAbha, samatAnI prApti te "sAmAyika' kahevAya che. kSamA e maitrInuM phaLa che. kahyuM paNa che - huM sarva jIvone khamAvuM chuM, sarva jIvo pAse huM mArA aparAdhonI kSamA mAguM chuM. sarva jIvo udAra bhAve mane kSamA Ape, mAre sarva jIvo sAthe maitrI che, koI eka paNa jIva sAthe mAre vaira ke virodha nathI. * jIva-maitrInI jIvanamAM atyaMta AvazyakatA che. jema pavana vinA dravya prANo nAza pAme che. tema maitrIbhAva vinA bhAvaprANono paNa nAza thAya che. kSama bhAvaprANa che. maitrI vagere bhAvanAonA abhyAsathI ja kSamAguNa vRddhi pAme che, puSTa bane che, ane krodhAdi kaSAyo nivRtta thAya che. 2. pramoda bhAvanA guNI puruSonA guNo joI sAMbhaLIne haiyuM harSathI nRtya karavA lAge, netromAM AnaMdanuM pUra vahe, ahobhAvathI mastaka namI paDe, dhanya dhanyanI dhvanino nAda guMjato thAya, te pramodabhAvanA che. paramaguNI paramAtmAnI zAMtamudrAnA darzana mAtrathI netro AnaMdathI pulakita bane, zarIra romAMcita thAya, mana pramodathI pUrNa bharAI jAya, prabhunA guNagAna karavA rasanA harSita bane, tathA sadguru-bhagavaMtonA darzanathI paNa ati AnaMda thAya. temane namaskAra karI, sevA-bhaktino lAbha levAnuM mana thAya, saMtonA mukhe dharmakriyA, jIvAdi tattvonuM svarUpa jANI haiyuM harSita bane - e sarva pramoda bhAvanAnA sUcaka che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramoda bhAvanA-guNa bahumAnarUpa, guNa anumodanArUpa che. zrI namaskAra mahAmaMtra vaDe pAMca parameSThI bhagavaMtonA agaNita guNonI anumodanA ati bahumAnapUrvaka karavAmAM Ave che, tethI parameSThI namaskAra e sarva pApapraNAzaka ane sarva maMgalomAM zreSTha maMgala che, jinazAsanano sAra che ane cauda pUrvano temAM saMkSepa thayelo che. tevI rIte pramodabhAvanA paNa guNa bahumAnarUpa hoI sarva pApa praNAzaka ane zreSThamaMgala che. prakRSTa pramodabhAvathI paMca parameSThI bhagavaMto tathA anya sarva guNI puruSonA guNagAna karavAthI jIvanamAM samatAno praveza thAya che, citta atyaMta prasanna bane che tathA kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa Adi guNo nirmaLa bane che. jina uttama guNa gAvatAM, guNa Ave nija aMga. zrI tIrthakara bhagavaMto Adi guNI puruSonA guNonuM gAna karavAthI te guNo ApaNA AtmAmAM paNa pragaTe che, khIle che. 3. karuNA bhAvanAH karuNA e dayA, ahiMsA svarUpa che. zrI prazna vyAkaraNa sUtramAM ahiMsAnuM vistRta svarUpa tenAM 60 (sATha) paryAyavAcI nAmonA nirdeza dvArA batAvyuM che. sarva jIvonA parama baMdhu, karuNAnA sAgara zrI tIrthakara bhagavaMtoe sarva traNa-sthAvara jIvonI kSemakarI ahiMsA batAvI che. - ahiMsA e sarva lokane dvIpa ane dIpakatulya hitakArI che. svaparanI sarva Apattio dUra karI jIvonuM saMrakSaNa kare che. tethI ahiMsA e prANa che ane sarva saMpattione pamADanAro hoI sarva mokSArthI jIvone Azraya Ape che, mATe gati che, zaraNa che ane sarva prakAranAM sukho ane guNo jemAM pratiSThita che, tethI bIjA jIvone bhayamukta banAvavAthI tuM paNa nirbhaya banIza. jIvAstikAyanI akhaMDa ekatA : zrI bhagavatIsUtramAM jIvAstikAyanuM svarUpa batAvatA saMkSepathI tenA pAMca prakAra jaNAvyA che :1. dravyanI apekSAe jIvAstikAya anaMta jIvadravya svarUpa che. arthAt anaMta jIvapradezono samUha e jIvAstikAya che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. kSetranI apekSAe jIvAstikAya lokapramANamAtra che-lokavyApI che. 3. kALanI apekSAe jIvAstikAya traNe kALamAMnI sthiti hoya che, tethI nitya che. 4. bhAvanI apekSAe jIvAstikAya avarNa, agaMdha, arasa, asparzarUpa che. 5. guNanI apekSAe jIvAstikAya upayoga guNavALo che. (guNa eTale kAryanI) tenI apekSAe upayoganA be prakAra che. 1. sAkAra upayogaH sva-para prakAzI jJAna je bhedagrAhaka che, tethI ahiMsA e pratiSThA che. ahiMsA ja sarva jIvone abhaya ApanArI che, zaraNa ane AzvAsana ApanArI che. samatA-samAdhi-sAmAyika-samyakatva-zrutajJAna ane saMyamAdi sarva ahiMsA-karuNA bhAvanAnI viziSTa ArAdhanAnuM ja phaLa che. - zrI AcArAMga sUtramAM paNa kahyuM che : "sarva jIvone Atmatulya mAnI te sarvanuM rakSaNa kara. jema tuM tArA AtmAne duHkhamukta, karmamukta ane sarvabhayamukta banAvavA icche che, tema anya sarva trasa ane sthAvarajIvone duHkhamukta, karmamukta ane bhayamukta banAva. kema ke sarva jIvarAzinI upayoga lakSaNathI ekatA che, tema paraspara upagraha lakSaNathI paNa ekatA che. upayoga e jIvanuM svarUpa-darzaka lakSaNa che, tema paraspara upagraha e jIvarAzinuM saMbaMdhadarzaka lakSaNa che. tethI jyAM upayoga hoya che, tyAM paraspara upagraha paNa hoya ja che. 2. nirAkAra upayoga : sAmAnyagrAhI darzana, je abhedagrAhaka che. A jIvAstikAya anaMtapradeza che. eka jIvane pradezo asaMkhya ja hoya che, paNa ahIM samasta jIvarAzirUpa eka jIvAstikAyanI vivalA hovAthI jIvAstikAyane anaMta pradezI kahyo che. A sUtrathI sarva jIvarAzinI akhaMDa ekatA siddha thAya che. ane tevI ja paraspara upagrAhakatAno saMbaMdha paNa spaSTa samajI zakAya che. jema asaMkhyapradezI dehavyApI eka jIvane potAnA pradezo sAthe tAdAbhya saMbaMdha hovAthI dehavyApI koIpaNa aMga-avayavamAM thatI zAtA ke Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azAtA potAne anubhavAya che. tevI rIte lokavyApI jIvAstikAyanA anaMta pradezomAM paNa paraspara upagraha karavAno sahaja svabhAva hovAthI anya jIvone ke tenA koIpaNa pradeza ke aMga avayavane pIDA ke sukha ApavAthI te ApanArA jIvane paNa pIDA ke sukha avazya prApta thAya che. upayoga lakSaNathI, jIvatva jAtithI jema sarva jIvo eka svarUpa che, tevI rIte paraspara upagraha lakSaNathI paNa paraspara akhaMDa ekatAnuM jJAna e nizcayadayA che. ekatAjJAna nizcayadayA, sadgara tehane bhASe je avikalpa upayogamAM, nija prANane rAkhe. je yogI nirvikalpa cinmAtra samAdhimAM lIna bane che, tene sarva jIvarAzi sattAe zuddha eka akhaMDasvarUpe anubhavAya che. te nizcayadayA che. ane tenA lakSyathI para prANInA prANonI rakSA, te dravyadayA che, ___ jIvavaho appavaho, jIvadayA appaNo dayA hoi / vastutaH jIvono vadha e sva-Atmavadha ja che. ane jIvonI dayA e potAnA AtmAnI ja dayA che. evuM jANIne tuM bIjA jIvo sAthe Atmatulya vartana kara. jaM icchasi appaNo, jaM ca na icchasi appaNo / taM iccha parassa vi etiyamaM jiNasAsaNaM / / jema tuM tArA mATe sukha icche che, duHkhanI icchA kadI karato nathI, tema bIjA jIvonuM paNa sukha, hita ja iccha. ahita kadI icchIza nahIM, tathA AtmAne je pratikULa hoya, tevuM vartana bIjA jIvo sAthe kadI paNa na karavuM e ja jinazAsana che. arthAt dayA, karuNA e ja jinazAsana ane teno sAra che. tAtparya-sarva jIvonI ekatAnuM jJAna meLavI temanI sAthe ucita vartana karavuM e ja AtmAnuM sAcuM hita che. maiyAdi cAra bhAvanAo vaDe sarva jIvo sAthe ucita vartana karI zakAya che, tethI cAra bhAvanAo e dharmanuM bIja che. 4. mAdhyazya bhAvanAH karmAdhIna keTalAya jIvo krUra, tIvra rAga-dveSa yukta hovAthI bhagavAna, sadguru ane dharma pratye prema rAkhatA nathI, paNa temanI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niMdA kare che, hiMsAdi kAryomAM pravRtti kare che. avinIta, doSayukta jIvo pratye paNa kadI tiraskArabhAva na lAvavo, paraMtu maitrI ane karuNAbhAvapUrvaka madhyasthabhAva rAkhavo, te mAdhyazmabhAvanA che. bhaviSyamAM te jIvone paNa karmanI laghutA thatA dharma pratye bahumAna jAgo, saMtono samAgama maLo, bhagavAna pratye bhaktibhAva jAgo. A rIte maunapaNe bhAvakaraNa lAvI, te ayogya jIvonuM paNa hitaciMtana ja karavuM. jema bhagavAna mahAvIradeve aparAdhI saMgama pratye bhAvakaruNA ja bhAvI, jenA pariNAme temanI AMkho azrubhInI thaI. sva-sva karmane vaza jIvo aneka prakAranAM duHkha-sukha anubhave che. paraMtu vivekI kuzaLa puruSo tenA pratye rAga-dveSa karatA nathI paNa madhyastha rahe che, udAsInabhAva dhAraNa kare che. karmajanya viSamatA, vicitratA tarapha udAsIna raho, upayogalakSaNathI sarva jIvonI tulyatA, ekatAnuM bhAvana karavAthI samatA, samAdhi dazAmAM yogI puruSo paramAnaMda anubhave che. jyAM sudhI paravastu ke vyaktinA doSa ke guNa, eTale tenA sArAnarasApaNAno vicAra kare che tyAM sudhI mana sthira thatuM nathI. mATe madhyastha puruSo potAnA manane paramAtmAnA dhyAnamAM ekAgra banAvI AtmaprayatnazIla rahe che. mAdhyazmabhAvanA abhyAsathI samatAnI siddhi thAya che. dharmadhyAnane puSTa banAvavA mATe A bhAvanAo rasAyaNatulya che. SaamaitrI-IrSyA-mAtsaryAdi, doSone dUra karI kSamAdi guNone puSTa banAve che. maitrIbhAvanA krodhanA Avezano nAza kare che, kSamAguNane puSTa kare che. pramodabhAvanA : mAna-madano nAza karI, namratA guNane vikasAve che. karuNAbhAvanAH mAyA-kapaTa-daMbhadoSane dUra karI, saraLatA pedA kare che. mAdhyazya bhAvanA : tRSNA-lobhadazAno nAza karI saMtoSa, samatAguNanI vRddhi kare che. A cAre bhAvanAono satata abhyAsa karavAthI ArtadhyAna ane raudradhyAnano nirodha thAya che ane dharmadhyAna ane zukuladhyAnanI kalA anukrame 14 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha thAya che. tenA prabhAve sadgati ane siddhigati avazya prApta thAya che. sarva koI sAdhakone bhAvanAno abhyAsa avazya karavo jarUrI che. A pustakamAM pU. munirAjazrI tattvAnaMda-vijayajIe cAre bhAvanAonuM svarUpa daSTAnto sAthe saraLa bhASAmAM suMdara rIte samajAvavAno prayatna karyo che. tethI bhAvanAnA abhyAsIone A graMtha atyaMta upakAraka banaze, prathamanI bane AvRttionI prastAvanA pa. pU. paMnyAsapravara zrI bhakaravijayajI ma. ane pa. pU. AcAryazrI bhadraMkara vijayajI ma. e lakhelI che. sarva prathama tenuM mananapUrvaka vAMcana karavAthI saMkSepamAM cAra bhAvanAonuM svarUpa ane tenI upayogitA samajI zakAze. tema ja jIvane te bhAvanAone bhAvita banAvavAnI cAvI maLaze. parama zAMti ane samAdhino mArga prApta karAvanAra A graMthano abhyAsa sahu koI mumukSu AtmAo avazya karaze evI zraddhA. saMsArI jIvo viSayakaSAyamAM Asakta banI vividha prakAranI hiMsAdi pravRttio karI durgatimAM jaI duHkhI thAya che. ahiMsAdi dharmano upadeza ApavA chatAM je jIvo hiMsAdi pApavyApAro choDatA nathI, temanI upara paNa krodha na karavo. kAraNa ke jenI jevI bhavitavyatA hoya, tene koI rokI zakato nathI. A rIte karmavipAka ane bhAvi bhAvavicArane mukhya banAvI te jIvo pratye samatA rAkhavAthI vikalponI jALa zamI jAya che. ane mana, bhItaramAM sadA birAjamAna, sattAe zuddha paramAtma svarUpamAM sthira thaI jAya che jethI zAMta sudhArasanA AsvAdanuM parama sukha maLe che. A metyAdi cAra bhAvanAo e jinazAsananuM mULa che. dharmarUpI kalpavRkSanI utpattinuM mULa kAraNa hovAthI gharmanuM bIja kahevAya che. - saddharma dhyAnanI paraMparA dhArAbaddha pravAha sAthe namra nivedana che ke sarve jIvo A graMthanA ciMtana-manana-abhyAsathI zAMti ane samAdhi pAmavA dvArA sadgati ane siddhigatinA sAdhaka bano e ja eka parama abhilASA! - kalApUrNasUri Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha maityAdi bhAvanAo rUpa amRtakuMDamAM jIva-haMsa satata rame evo vicAra mArA manamAM pAMceka varasathI rahyA karato hato, paNa tadanukUla ciMtananA abhAve te vicAra kevaLa vicArarUpe ja rahI jato hato. gayA 5-6 mahinAmAM bhAvanAonA viSayamAM thoDuM thoDuM lakhavAnuM cAlu karyuM. lakhavAno Azaya eTalo ja hato ke tevA lekhananA nimitte ciMtana vadhe ane te ciMtana bhAvanAone AtmasAt banAvavAmAM sahakArI bane. e lekhana vakhate paNa jo yogazAstra, jJAnasAra, adhyAtmasAra, adhyAtmakalpadruma, zAMta sudhArasa, pAtaMjala yogasUtra vagere graMtho sAme na hota to lakhavAnuM kArya AgaLa vadhata ja nahi. kevaLa potAnA AtmA mATe lakheluM A lakhANa jyAre keTalAka mumukSuonA hAthamAM AvyuM tyAre temane ema lAgyuM ke A vastu bahAra mukAya to ghaNAMne upayogI thAya. te mumukSuonI preraNAthI A lakhANa pragaTa thaI rahyuM che. "upodyata' ane 'pavitratAno saMdeza' A graMthanI upayogitAmAM khUba ja vRddhi karaze, evI AzA che. prAthamika vAcakanI saralatAnI khAtara, TippaNIomAM keTalAka pAribhASika zabdono bhAva mAtra vyakta karyo che; te te zabdonI te zAstrokta vyAkhyAo nathI. atipavitra evI A gurjaragirAno mAro abhyAsa lagabhaga nahivat che, tethI bhASAnI dRSTie A lekhamAM saudarya na hoya, e svAbhAvika che. A graMthane bhASAnI dRSTie na jotAM temAM AvatA sAttvika vicAro tarapha ja lakSya ApavA mumukSuone khAsa bhalAmaNa che. satpaSa-haMso A pustikA rUpa pAtramAMthI kSIranA aMzano AsvAda leze ane nIranA aMzane tajI deze, e AzAe viramuM chuM. - anAhata rAjanagara, yeSTha zuklA trayodazI, 2014 16 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upoddhAta pa. pU. paM. zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya mA kArSIt ko'pi pApAni, mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA, matimaitrI nigadyate // artha : koI paNa prANI pApa na karo, koI paNa prANI duHkhI na thAo, prANI mAtra mokSane pAmo - A prakAranI matine zAstrakAro maitrIbhAvanA kahe che. A jagatamAM icchA kone hotI nathI? saMsArI jIva mAtranA hRdayamAM koI ne koI prakAranI icchA hoya ja che. badhI icchAono samAveza mAtra be ja prakAranI icchAomAM thAya che. "mane potAne jarA jeTaluM paNa duHkha na thAo ane jagatamAM jeTaluM sukha che, te badhuM mane ja maLo." A be prakAranI icchAo saMsArI jIva mAtranA hRdayamAM niraMtara rahyA ja kare che. bIjI badhI icchAonA mULamAM paNa A be prakAranI ja icchAo rahelI hoya che. A baMne jAtanI icchAo kadI paNa pUrNa thatI nathI, e vAta paNa satata lakSamAM rAkhavA jevI che. e kAraNe zAstrakArone e siddhAMta nakkI karavo paDyo che ke "icchA e ja duHkha che ane icchAno abhAva e ja sukha che ! - AhAranI ayogya icchAmAMthI mukta thavA mATe zAstrakAroe tapadharma upadezyo che, artha ane kAmanI ayogya icchAomAMthI mukita meLavavA mATe kramazaH dAna ane zIladharma upadezyo che. jema artha, kAma ane AhArAdinI ayogya icchAo jIvanA duHkhanI vRddhinuM ane sukhanI hAninuM kArya kare che, tema, tethI paNa adhika subahAni ane duHkhavRddhinuM kArya uparyukta be prakAranI azubha icchAo kare Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - "mane ja sukha maLo ane mAruM ja duHkha TaLo." A icchA e sauthI vadhAre kaniSTha koTinI ane sauthI vadhu pIDAkAraka che, chatAM te vAtanuM jJAna ghaNAM thoDAMone ja hoya che. A kaniSTha prakAranI icchA ane temAMthI janma pAmatI kliSTa koTinI pIDAno pratikAra hajAronAM paNa dhanathI, karoDo varSanAM paNa zIlathI, ke koTi janmonAM paNa tapathI thaI zakato nathI. dAna, zIla ane tapa vaDe kramazaH parigraha, maithuna ke AhAranI saMjJAonuM jora ghaTe che ane tethI thatI vividha prakAranI mAnasika tathA zArIrika pIDAothI avazya bacI javAya che. paraMtu te badhI bAdhAo ane pIDAonA saravALA karatAM "mane ekalAne ja sukha thAo ane mArA ekalAnuM duHkha TaLo' e prakAranI ayogya, aghaTita ane azakya icchA vaDe thatI mAnasika ane zArIrika pIDAonA saravALAnI to koI avadhi ja nathI. zAstrakAroe te azakya icchAone pUrNa karavAnA azakya manorathamAMthI utpanna thatAM anaMta kaSTothI UgarI javA mATe zubha bhAvanAno mArga cIMdhyo che ane tene dharmano cotho prakAra kahyo che. e cotho "bhAvadharma koI puNyapuruSane ja devagurunI pUrNa kRpAthI lAdhe che, bIjAone te upAyanI gaMdha paNa prApta thatI nathI. A upAya prApta thavAmAM jIvanI laghukarmitA ke AsannasiddhitA ja mukhya bhAga bhajave che. upAya taddana saraLa che, ane teno bodha thavo paNa sulabha che chatAM pratyakSa anubhava ema kahe che ke, te tarapha koI virala jIvanuM ja lakSya jAya che, athavA koI virala AtmA ja te upAya para yogya vicAra karI tene jIvanamAM utAravA kaTibaddha thAya che. kevaLa potAnAM ja sukhaduHkha saMbaMdhI tIvra saMklezano azubha bhAva TALavAno ekano eka (ananya) upAya A lekhanI AdimAM ja TAMkavAmAM Avyo che. te upAyanuM nAma maitrIbhAvanA che. jema kAMTAthI kAMTo kADhI zakAya ane jherathI jheranuM vAraNa karI zakAya, tema kaniSTha koTIne adhama svArthI bhAvane uttama koTinA maitrIbhAva ke prazasta bhAvathI dUra karI zakAya ane pariNAme icchAmAtrathI rahita thaI zakAya che. dAna-zIla-tapa e traNe prakAranI sAthe A cotho bhAvadharmano 18 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAra bhaLe to ja te lokottara dharmasvarUpa bane ane jIvane saMpUrNa sukhI ane sarva prakAranAM duHkhathI mukta banAve che. jIva jyAre uparyukta maitrI bhAvanAthI bhAvita aMtaHkaraNavALo banIne vidhiyukta dAnAdi dharmonuM sevana kare che, tyAre tenA cittanA kalezo zAMta thatA anubhavAya che. mAtra potAnAM ja sukha ke duHkhanI ciMtA karavAne TevAyelo ane tenA pariNAme tIvra saMklezane anubhavato jIva jyAre bIjAnI hitaciMta rUpa metyAdi vicAraNAothI vAsita thAya che, tyAre te atyaMta zItalatA ane zAMtino cittamAM sAkSAt anubhava kare che. evuM sukha tene bhavacakramAM jANe pahelI ja vAra maLatuM hoya evo tene anubhava thAya che", cittanI zAMti ke sukhano ja nahi paNa pratyeka dharmAnuSThAnanI saphaLatAno AdhAra paNa zAstrakAroe maicAdi prazasta bhAvanAonI dRDhatA para ja avalaMbelo kahyo che; te kAraNe pratyeka dharmAnuSThAnanI pAchaLa A bhAvanAonuM baLa hovuM joIe ane te hoya tyAre ja te te dharmAnuSThAna saphaLa thAya, ema pharamAvyuM che. A uddezane sAme rAkhIne jotAM maithyAdi bhAvanAviSayaka A graMthanuM "dharmabIja" evuM nAma ucita (sArthaka) lAge che. jIva jyAre maitrIbhAvamAM nipuNa bane che, tyAre tenI sAthe saMbaMdhavALA pramoda, kAruNya ane mAdhyastha paNa ApoApa pragaTe che ane e bhAvo sahita dharmAnuSThAno aprazasta icchAone TALI prazasta icchAone pedA kare che. ema duHkhanAM mULamAM rahelI azubha icchAone A bhAvanAonA baLathI bALIne jIva dharmamaya banI zake che. 1."vizvagaMtu, vari sAme, sAmato manasi mAnasa ! maitrI | tatsukhaM paramatraparatrA'pyazruSe na yadabhUttava jAtu // 4 // " - zrI munisuMdarasUrikRta adhyAtmakalpadruma-samatAdhikAra. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavitratAno saMdeza khyapaNe cAra (ethI vadhAre upakAra karanArA pa. pU. paM. zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya 1. parahitaciMtAmagrI : potAnA sivAya bIjAM prANIonuM hita ciMtavavuM te maitrIbhAvanA che. potAnA sivAya bIjAM prANIo mukhyapaNe cAra prakAranAM hoya che : (1) potAnA upara upakAra karanArA (sothI thoDA), (2) potAnAM sagAMvahAlAM (ethI vadhAre), (3), potAnA paricito (ethI paNa vadhAre) ane (4) potAnAthI aparicito (sothI vadhAre), je potAnA upakArIonAM hitanI ciMtA karato nathI, te kRtadana kahevAya che. je potAnA svajanonI hitaciMtA karato nathI, te kRpaNa kahevAya che. je potAnA paricitonI hitaciMtA karato nathI, te svArthI kahevAya che. je duniyAnA koI paNa jIvanI hitaciMtA karato nathI, te udabharI gaNAya che. bIjAonI hitaciMtArUpa maitrIbhAva jenA aMtaramAM sadA ramaNa kare che, tenAmAM kRtanapaNuM, kRpaNapaNuM, svArthIpaNuM ane udaraMbharIpaNuM vagere durguNono nAza thavA sAthe kRtajJatA, udAratA, paropakAritA ane paramArthavRttitA vagere sadguNo pragaTI nIkaLe che. jIva anAdikALathI jema acetana padArtho upara rAgabhAva ane dveSabhAvathI parAdhIna che, tema sacetana padArtho upara paNa rAgabhAva ane dveSabhAvathI baMdhAyelo che. potAnI jAta upara tene eTaluM badhuM mamatva hoya che ke potAnI jAtanA sukhanI khAtara koI paNa prakAranAM pApakAryo karatAM te acakAto nathI. maitrIbhAva tene potAnI jAta uparanA mamatvathI khaseDI paranA sukha mATe ciMtA karanAro banAve che. maitrIbhAva AvyA pahelAM potAnI jAtanuM ja eka mamatva tenA aMtaramAM hovAthI duniyAnAM saghaLAM sukho tene potAne ja maLe" evI anaMta tRSNA tenAmAM chUpI rIte rahelI hoya che. badhAM sukho eka ja AtmAne maLI jAya, evI paristhiti duniyAnI kadI hotI nathI, tethI maitrIbhAvavihIna AtmA haMmezAM atyaMta atRpta ane zokagrasta ja rahe che. je Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukha potAne joIe che, te sukha potAne nahi maLatAM bIjA koIne paNa maLe, tyAre tenA pratye te ISyabhAvavALo banI rahe che. e rIte IrSyA, zoka, atRmi vagere aneka duHkho potAnI ja jAta upara rAgavALA jIvane sadA satAvyA kare che. e badhAM duHkhothI choDAvanAra koI paNa cIja A duniyAmAM hoya to te eka maitrIbhAvanA che. maitrIbhAvanAthI tene potAnI ja ekalI jAta uparano rahelo rAgabhAva nAza pAme che ane potAnA sivAya A duniyAmAM rahelAM bIjAM anaMta prANIonAM hitanI ane sukhanI ciMtA utpanna thAya che. tethI potAnA sivAya bIjAM jeTalAM prANIo sukhane meLavatAM dekhAya che, tene joIne pote te sukhI thanAra prANIo jeTalA ja AnaMdano anubhava kare che ane potAne maLelA thoDA paNa sukhamAM te haMmezAM tRpta rahe che. e AnaMdathI teno IrSAbhAva ane tRptithI teno zokabhAva nAza pAme che. maitrIbhAva TakAvavAnA upAyo vaira ane virodharUpI agnine pragaTAvanArI A duniyAmAM be vastuo che. eka pote karelA bIjAnA aparAdhonI mAphI na mAMgavI ane bIjI, bIjAoe karelA potAnA aparAdhonI mAphI na ApavI, athavA bIjI rIte potAnA ja sukhanI ciMtA karyA karavI ane e sukha khAtara potAnA sivAya bIjAne game teTalI pIDA thAya to paNa tene na gaNavI, athavA trIjI rIte potAnA sivAya bIjAnAM sukhanI ciMtA bilakula na karavI ane tenA upara AvelAM game teTalAM kaSTonuM nivAraNa karavA mATe chatI zaktie bedarakArI batAvavI, e vastune saraLa rIte nIce mujaba samajI zakAya ? (1). potAnAM sukhanI ciMtA karyA karavI. . (2) bIjAnAM sukhanI ciMtA bilakula na karavI. (3) potAnA aparAdhonI mAphI kadI na mAgavI. (4) bIjAonA aparAdhonI mAphI kadI na ApavI. maitrIbhAva TakAvavA mATe A cAra prakAranI vRttione tyajavI . joIe. (1) A mATe potAnA sivAya bIjAonAM sukhanI ciMtA potAnAM sukhanI ciMtA jeTalI ja karavI. (2) bIjAonA upara AvelAM duHkhonuM nivAraNa karavAne mATe potAnAM duHkhanivAraNanA prayatna jeTalo ja prayatna 21 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azakaadhyAya hoya kare che, tethI anAyAtI tene sadA para karavo. (3) potAnI thatI bhUlonI kSamA mAgavA sadA tatpara rahevuM ane (4) bIjAone potAnA taraphathI thatI bhUlonI kSamA ApavA sarvadA tatparatA batAvavI. 2. paraMtu vinArinI varupa : duHkha be prakAranuM che : zArIrika ane mAnasika, zArIrika duHkhone dravyaduHkho kahyAM che ane mAnasika duHkhone bhAvaduHkho kahyAM che. zArIrika duHkhonuM kAraNa azAtA vedanIya karmano udaya che ane mAnasika duHkhonuM kAraNa mohanIya Adi karmono udaya che. mANasane potAnAM duHkhonuM nivAraNa karavAne mATe kudaratI ja lAgaNI hoya che. to paNa tenAM badhAM duHkhonuM nivAraNa azakyaprAyaH hoya che. tethI koI ne koI duHkhanI hayAtI tene sadA pajave che ane tenI zAntimAM bhaMga kare che, tethI akaLAIne AtmA duHkhanivAraNanA vAstavika upAyone choDI avAstavika upAya le che. duHkhanivAraNa karavAno vAstavika upAya potAnA sivAya bIjA AtmAonAM duHkhonuM nivAraNa karavA tatpara rahevuM te che. ethI be jAtanA lAbha thAya che, eka to e puruSArtha karatI vakhate teTalo kALa potAnAM duHkhonuM vismaraNa thAya che. ane bIjuM, bIjAnAM duHkho dUra karavAnA prayatnathI zubhAnubaMdhi karma upArjana thAya che tathA tenA pariNAme uttarottara zAnti ane sukhanI vRddhi anubhavAya che. - karuNAbhAvanAnAM pAtra jIvo paNa cAra prakAranA hoya che : (1) vartamAnamAM duHkhI ane bhaviSyamAM duHkhI thAya tevAM pApamArge ja pravartanArA, (2) vartamAnamAM AhAra, vastra, zayana, Asana, auSadhAdi sAmagrInA abhAve duHkha bhogavanArA, (3) vartamAnamAM sukhI paNa sukha bhogavatAM hiMsAdi pApakarmo karIne durgatinAM duHkho UbhAM karanArAM tathA (4) vartamAnamAM sukhI paNa dharmane nAme mithyAtvAdi pApakarma karIne bhAvi duHkhane utpanna karanArA. e rIte duHkha ane tenA kAraNabhUta pApathI ribAtA jIvone te bannethI choDAvavAnI vRtti te karuNAbhAvanA che. duHkhInuM duHkha dUra thAo ke na thAo paNa duHkha dUra karavAnI bhAvanA ane prayatna karanArane avazya lAbha maLe che. e rItanA prayatnathI nikAcita Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmano udaya na hoya to sAmAnuM duHkha dUra thAya che. dravyadu:kho dUra karavAnA prayatno karatI vakhate te duHkhanAM kAraNabhUta pApakarmothI ene bacAvavAnuM paNa lakSya rahevuM joIe. bhAvadayAnA pariNAma vinA thanArI dravyadayA dharmasvarUpa banavAne badale ghaNI vAra adharmasvarUpa banI jAya che. dravya ane bhAvaduHkhone anya darzanakAroe traNa vibhAgamAM vaheMcyAM che : (1) AdhyAtmika = zarIra ane mana saMbaMdhI duHkho. (2) Adhibhautika = hiMsaka pazu-pakSI Adi prANIo taraphathI prApta thatAM duHkho. (3) Adhidaivika = devatAI upadravo, jevA ke bhUkaMpa, duSkALa, marakI, ativRSTi, anAvRSTi, dAvAnaLa vagere uparanAM duHkhono jainazAsananI rIta mujaba traNa vibhAgamAM samAveza thaI zake che. (1) mithyAtva = kumatanI vAsanA, asarvajJaprarUpita kuzAstromAM nirUpaNa karelA siddhAMto upara majabUta vizvAsa. (2) avirati = prAraMbhamAM sukhadAyI paNa pariNAme kaDavAM evAM viSayanAM sukhonI tIvra abhilASA ane maratAM paNa tene nahi choDavAnAM pariNAma, (3) azAtA vedanIyano udaya = tenAthI kSaya, jvara, bhagaMdara, kuSTha vagere duSTa rogonI pIDAno anubhava. 3. suvAditA : potAthI bIjAne adhika sukhI athavA guNI dekhIne tenA sukha ke guNa upara IrSyA ke asUyAno bhAva na thavA devo, paNa harSa dhAraNa karavo, e pramodabhAvanAnuM lakSaNa che. IrSyA eTale baLatarA ane asUyA eTale bIjAnA guNomAM doSonuM ulkAvana. pramodabhAvanAvALo bIjAne potAthI adhika sukhI agara guNI dekhIne hRdayamAM baLato nathI, AnaMda dhAraNa kare che ane teonAM sukha ke guNane dUSita karavAne badale tene AgaLa lAvavA prayatna kare che. ' ' | 'guNabahumAnano prabhAva aciMtya che, tathA potAnA karatAM pArakAnAM sukhanI kiMmata ghaNI vadhAre che'. e vastu samajAyA vinA sAcI pramodabhAvanA pragaTI zakatI nathI. guNabahumAnathI nitya navA navA guNonI prApti thAya che, tethI guNano arthI guNa ane guNInuM sanmAna ke bahumAna karyA sivAya rahI zakato nathI. je potAnA sivAya bIjAnA guNane jANato ja nathI, tene jANavA kALajI paNa dharAvato nathI, athavA jANavAmAM AvyA pachI paNa tenuM 23 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmAna karavAnI bhAvanAvALo thato nathI, tene guNanI prApti thavI saMbhavita nathI. e ja rIte je bIjA sukhI AtmAnA sAcA sukhane jANato nathI, jANavAnI darakAra dharAvato nathI, athavA jANavAmAM Ave to paNa hRdayathI rAjI thato nathI, te AtmAne paNa vAstavika sukhanI prApti saMbhavita nathI. guNI AtmAnA bahumAna vinA guNanI prApti zakya nathI, tema sukhInAM sukhane joIne harSita nahi thanArane ke IrSyAgnithI baLanArane paNa sAcA sukhanI prApti sulabha nathI. sukha be prakAranAM che : eka vaiSayika ane bIjuM Atmika. viSayothI . thanAruM sukha apathya AhArathI thanArI tRpti jevuM pariNAme asuMdara che, tethI sva ke paranAM vaiSayika sukhone joIne saMtuSTa thavuM e sAcI pramodabhAvanA nathI. sAcuM sukha to pariNAme suMdara, hita, mita ane pathya AhAranA paribhogathI thanArI cirakAlIna tRpti samAna che. evuM sukha potAne maLatAM je svAbhAvika AnaMda thAya tevo ja AnaMda paranAM sukho dekhIne thavo te sAco pramodabhAva che. Atmika sukhonI parAkASThA to mohAdinA saMpUrNa kSayathI utpanna thanArA avyAbAdha ane zAzvata sukhasvarUpa molamAM che. e mokSasukhane prApta thayelA mahApuruSonAM sukhane joIne hRdayamAM AlAda thavo, eTaluM ja nahi paNa e mokSasukhanA mArge rahelA mahAmunivarothI mAMDIne samyagdaSTi ane mArgAnusArI paryaMtanA jIvonAM guNone ane sukhone dekhIne harSita thavuM, te paNa pramodabhAvanAno viSaya che. e harSa pragaTAvavAnAM mukhya sAdhano mana, vacana ane kAyA che. manathI Adara, vacanathI prazaMsA ane kAyAthI vaMdana namaskArAdi karavAthI pramodabhAva pragaTa thaI zake che. guNI AtmAnI sva-para ubhayakRta vaMdanAdi pUjA joIne sarva indriyothI abhivyakta thato harSa jyAre svabhAvasiddha bane tyAre pramodabhAvanA paripUrNa thAya che. 4. paralopekSaNamulA : doSo be prakAranA hoya che : eka sAdhya ane bIjA asAdhya. asAdhya doSovALA AtmAone dekhIne svAbhAvika rIte ja tenA pratye manuSyane roSa pragaTe che, te vakhate upekSA (mAdhyazma) bhAvanA khAsa hita kare che. upekSAbhAvanA ke mAdhyazmabhAvanA karmanI prabaLatA ane parataMtratAno vicAra karAve che ane tethI Avelo roSa zamAvI de che. 24 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A mAdhyazyabhAva jema asAdhyadoSavALAM prANIo pratye keLavavAno che, tema sukha ApavA mATe sarvathA asamartha evAM viSayanAM sukho pratye paNa keLavavAno che. cAra gatimAM vividha prakAranAM duHkhone anubhavato jIva kvacit manuSya ane devAdi gatione viSe sarva indriyone utsava karAvanArAM tathA manane AhvAda ApanArAM viSayasukhone pAme che, paraMtu te vakhate tenI asAratA ane kSaNavinazvaratAne nahi jANato te tenA bhAgamAM Asakta banI jAya che ane pariNAme anaMta duHkhano adhikArI thAya che. mAdhyazya bhAvanAnA marmane pAmelo AtmA te vakhate viSayasukhonI asAratAne ane kadAcitkatAne (tenuM koIka ja vAra maLavApaNuM ane maLyA pachI turata ja cAlI javApaNuM) jANato hovAthI tenA pratye udAsIna bhAvane dhAraNa karI zake che ane tethI moTI ApattiothI te bacI javA pAme che. mAdhyazmabhAvanAne bhAvanAro ema jANe che ke duniyAnI koI paNa sacetana ke acetana vastu sukha-duHkhanI utpAdaka nathI, paraMtu jIvano te vastu upara rahelo rAgadveSa sukha-duHkhanI kalpanA karAve che. sukhaduHkhanuM kAraNa anya padArtha nathI paNa mohAdikanA vikArathI potAnA AtmAmAM utpanna thato rAgadveSano pariNAma ja che. padArtho to potAnA svarUpamAM rahevAne vyavasthita thayelA che, paNa pote ja potAno svabhAva choDIne rAgadveSa rUpI vibhAvamAM paDe che ane tethI sukhI athavA duHkhI thAya che. e rIte sukhano Azraya padArthone nahi, paNa potAnA AtmAne ja mAnato jJAnI jIva jagatanA tamAma sacetana ke acetana padArtho upara mAdhyazyabhAva dhAraNa karI zake che ane te ja mAdhyazmabhAvanAnI parAkASThA gaNAya che. A cAra bhAvanAo mahApuruSone paNa vAraMvAra abhyAsathI prApta thAya che. aneka janmomAM abhyAsa dRDha thayA bAda A bhAvanAo AtmasAt thAya che. kAraNa ke enI pratipakSI azuddha vRttio jIvane anAdi kALathI lAgelI hoya che. krodha, droha, IrSyA, asUyA Adi vRttio maitrI-pramoda-kAruNya Adi bhAvanAnI pratipakSI che ane te anAdi kALathI jIvane lAgelI hoya che. maitrI asUyAbhAva, karuNAbhAvanA dRDha thavAthI drohabhAva ane mAdhyazmabhAvanA pariNAma prApta thavAthI krodhabhAva cAlyo jAya che. A cAra suMdara bhAvanAothI sahu koI AtmAo potAnA - jIvanane nirmaLa banAvo ! Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraMbhika vaktavya A vizva jIvAjIvAtmaka che. ApaNA AtmAno jIvo ane ajIvo (sacetana-acetana padArtho) sAtheno saMbaMdha anAdikALano che. te saMbaMdhane yogya nyAya na ApavAnAM kAraNe ja ApaNe atyAra sudhI A saMsAramAM paribhramaNa karyuM che. e saMbaMdhanA aucityanuM rahasya maityAdi cAra bhAvanAomAM raheluM che. A rahasyanI samajaNa AvatAM ja AdhyAtmika vikAsa jhaDapI thAya che. maitrI eTale sarva jIvonAM hitanuM ciMtana, pramoda eTale guNono pakSapAta, karuNA eTale duHkhIonAM duHkha dUra karavAnI icchA ane mAdhyazya eTale potAnI viSama paristhiti pratye athavA pApI jano pratye upekSA. A cAra vyAkhyAo sAmAnyathI samajavI; vizeSa vyAkhyAo to te te bhAvanAnA vizeSa vivecana prasaMge karavAmAM Avaze. maitrI bhAvanA sarvajIvo sAtheno ApaNo saMbaMdha kevo hovo joIe, te batAve che. pramodabhAvanA guNavAna puruSo ane dharmanAM zubha AlaMbano (jinapratimAdi) pratyeno ApaNo saMbaMdha kevo hovo joIe, te kahe che. karUNA bhAvanA duHkhI prANIo pratye ApaNo saMbaMdha kevo hovo joIe, te sUcave che. mAdhyazmabhAvanA pApI jano pratye, sarva acetana vastuo pratye ane te vastuonA saMparkamAM AvavAthI utpanna thatA Atmika vibhAvo pratye ApaNo saMbaMdha kevo hovo joIe, te darzAve che. AvI rIte A cAra bhAvanAono viSaya samagra sacetana ane acetana vastuo bane che. A cAra bhAvanAo jIva mATe navI nathI, anAdi kALathI te viparIta (vAsanA) rUpe jIvamAM rahelI che. jIvano pratyeka adhyavasAya (AtmapariNAma) A cAra bhAvanAomAMnI ekAdathI to avazya raMgAyelo hoya che. dharmanI prApti pUrve A cAra bhAvanAono viSaya viparIta hoya che; dharmaprApti pachI te samyaka bane 1. vibhAva = AtmAnI asvasthatA (rAga, dveSa vagere.) 26 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. adhArmika avasthAmAM maitrI (sneha) kevaLa potAnA AtmA jeTalI ja saMkucita hoya che, arthAt AtmA kevaLa potAnA ja sukhanI ciMtA kare che; jyAre ghArmika avasthAmAM te sarvanAM sukhanI (hitanI) ciMtA kare che. prathama avasthAmAM pramoda kevaLa potAnA guNo pratye hoya che, jyAre dvitIya avasthAmAM te pramodanuM sthAna sarva guNI jIvo bane che. pUrvadazAmAM karUNAno viSaya kevaLa vyaktigata duHkha hoya che, arthAt "mAruM duHkha dUra thAo," evI saMkucita icchArUpe hoya che, jyAre uttara dazAmAM karUNA sarva duHkhI jIvonAM duHkha dUra karavA jeTalI vizALa bane che. ajJadazAmAM mAdhyayya(upekSA)nA viSaya dharmAtmAo, dharma ane dharmanAM sAdhano hoya che; jyAre jJAnadazAmAM mAdhyastha pApAtmAo, pApanAM sAdhano ane pApa pratye hoya che. pUrva avasthAmAM bIjAo tenA pratye maitrIne dhAraNa kare, e tene iSTa hoya che; paNa te bIjAo pratye maitrI batAvato nathI. bIjAo potAnA guNone joIne AnaMda pAme, e tene game che; paNa te guNone joIne AnaMda pAme, e tene game che; paNa te guNavAna puruSo pratye pramoda dhAraNa karato nathI. tenA karatAM adhika sukhI AtmAo tenA pratye karuNAne dhAraNa kare che tene ruce che, paNa tenA manamAM duHkhI jIvo pratye karUNA utpanna thatI nathI. tenAthI koI paNa pApAcaraNa thaI jAya tyAre bIjAo te viSayamAM madhyastha (mauna) rahe, e tene game che; paNa bIjAonAM pApa pratye te madhyastha rahI zakato nathI. dharmaprApti pachI A badhI bhUmikAo pharI jAya che. - uparanAM vivecana uparathI samajAze ke maiyAdibhAvo jIvamAM (viparItapaNe) anAdikALathI rahelA ja che, paNa dharmaprApti pachI te bhAvonA viSaya pharI jAya che. A bhAvanAonA viSaya jyAre viparIta hoya che, tyAre teo Arta athavA rodra dhyAnarUpa hoya che, jemake kevaLa potAnA ja sukhanuM ciMtana 1. dhyAna eTale cittanI ekAgratA. jaina zAstromAM dhyAnanAM Arta, raudra, dharma ane zukla ema cAra prakAro batAvavAmAM AvyA che. temAM ArtadhyAna ane raudradhyAna azubha hovAthI heya che, dharmadhyAna ane zukladhyAna pavitra hovAthI anuSThaya che. aprApta anukULatAnA saMyoganuM, prApta anukULatAnA aviyoganuM, aprANa pratikULatAnA asaMyoganuM ane prANa pratikULatAnA viyoganuM ciMtana, te ArtadhyAna che. A ja ArtadhyAna rudra (ugra) 27 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te ArtadhyAna che. bhAvanAonA viSaya jyAre "samyaka bane che, tyAre A bhAvanAo dharmadhyAnanuM aMga banI jAya che, jemake "sarvanA hitanI ciMtA rUpa maitrI e dharmadhyAnanuM eka aMga che. bhAvanAonA viSayanI vicAraNA A rIte paNa karI zakAya che. adhArmika avasthAmAM jIvane anya jIvo pratye IrSA, dveSa, asUyA vagere hoya che, jyAre dhArmika avasthAmAM maitrI Ave che. pUrva avasthAmAM guNIjano pratye upekSA ke tiraskAra hoya che, jyAre uttara avasthAmAM temanA pratye pramoda Ave che. prathama dizAmAM duHkhIonAM duHkha tarapha jugupsA (vRNA) ke upekSA hoya che, jyAre uttara avasthAmAM karuNA hoya che. pUrve ajJadazAmAM - pApIo ane pApanAM sAdhano tarapha pramoda hoya che, jyAre jJAnadazAmAM temanA tarapha mAdhyazya hoya che. tAtparya e che ke je bhAvanAno je viSaya na hoya, tene te bhAvanAno viSaya banAvavo, e "viparItatva' che; jema, keTalAka jIvone dharma pratye aruci hoya che, teo pramoda bhAvanAno viSaya je "dharmamAM tenA pratye upekSA dharAve che. Ane ja bhAvanAnuM "asthAna niyojana" kahevAya. AvuM niyojana ja saMlezonuM mULa che. zrI zAstrakAra bhagavaMto A bhAvanAone dharmanuM mULa kahe che. tenuM tAtparya e che ke, A cAra bhAvanAothI dharmanI zarUAta thAya che, dharma puSTa bane che ane dharmanAM pratyeka aMgamAM A cAra bhAvanAomAMnI ekAda bhAvanA to hoya ja che. ApaNI manobhUmimAM paNa jo "dharma' rUpa kalpavRkSane kAyama rAkhavo hoya, to te kalpavRkSanA mULa rUpa A bhAvanAone ApaNe puSTa karavI ja paDaze. potAnA cittamAM rahelA bhAvanAonAM A vaiparItyane dUra karIne samyaktIne lAvavuM, e sAdhakanuM prathama kartavya bane che. kSayarogavALAne jema vasaMtamAlatI, suvarNa, loha, abhraka vagere rasAyaNo puSTi Ape che, tema A cAra bhAvanAo Arta ane rodradhyAnathI thatA AMtarika kSayano nAza karIne dharmadhyAnarUpa Atmadehane puSTa kare che. banI jyAre hiMsA, asatya, corI vagerenI paraMparAmAM pariName, tyAre te raudradhyAna kahevAya che. dharma saMbaMdhI vicAraNA (jIvAdi tattvavicAraNA, karmasvarUpanI vicAraNA, lokanA svarUpanI vicAraNA vagere) te dharmadhyAna che. dharmadhyAnanI parAkASThA pachI thatA AtmAnubhavane zukladhyAna kahevAya che. 28 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ truTita thayelI dharmadhyAnanI dhArAne A bhAvanAo joDI Ape che. AtmAnaM bhAvayan Abhi: bhAvanAbhirmahAmati: / truTitAmapi saMdhatte vizuddhAM dhyAnasaMtatim / / (yogazAstra. 4. 122.) viveka ane vairAgyathI saMpanna, jitendriya, sthirAzaya, udyamI, prazAMta, dhIra, suprasanna ane apramatta evA mumukSue ayogya padArthomAM jatI manovRttione rokIne A cAra bhAvanAo niraMtara bhAvavI joIe. prAnte A pustikA lakhavAmAM chadmasthapaNAthI upayoga zUnyatAthI ke presadoSa vagere kAraNothI koI bhUla rahevA pAmI hoya athavA zrI jinAjJA viruddha kaMI lakhAyuM hoya teno micchAmi dukkaDaM devA sAthe vAcakone te kSati sudhArI levA vinaMti karIne viramuM chuM. lekhaka : anAhata [siddhAnta mahodadhi kRpAsiMdhu parama pUjya AcArya deva zrI vijayaprema-sUrIzvarajInA vidvAna ziSya pUrva zrI bhAnuvijayajIgaNi ziSya muni tattvAnaMdavijaya.] 29 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalAcaraNa maitrIpavitrapAtrAya muditAmodazAline / kRpopekSApratIkSAya tubhyaM yogAtmane namaH // [zrI vItarAga stotra] maitrInA pavitra bhAjana, muditAthI prApta thayela paramAnaMda vaDe zobhatA, karuNA ane mAdhyasthya vaDe jagapUjya banelA ane yogasvarUpa evA he vItarAga ! tamane trikaraNazuddha namaskAra ho ! 30 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa vyavahAradharmanI viSama ane UMcI-nIcI keDIomAMthI pasAra thatAM paNa jeono nirmaLa vAtsalya pravAha akhkhalita rahyo, jeonI sAhajika maitrIbhAvanAe bhavyajIvomAM sva-para pakSIya dIvAlone toDI nAkhIne nirmaLa pUjyabhAva pragaTAvyo ane tenA phaLarUpe jeonI virahavedanAe jena ajaina AbAlavRddha sarvanAM hRdayane avismaraNIya AMcako Apyo, jeonA pramodapUrNa AzIvAda hajAro AtmAonAM jIvana UrdhvagAmI banAvyAM, jeonI karuNAbharI dRSTi ane dezanAe hajAro bhavyone zrI vItarAgapraNIta mokSa mArganA punita paMthe caDhAvyA ane jeonI karuNAbharI upekSA aneka bhArekarmI jIvonA karmano bhAra haLavo karyo, te dIrghajIvIdIrthasaMyamI, dIrghatapasvI, saMghasthavira parama pUjya svargastha sUrideva zrImadvijaya siddhisUrIzvarajInA upakArone smarIne A pustakanuM sAdara samarpaNa karatAM hRdaya kRtakRtyatAne anubhave che. - muni tattvAnaMdavijaya. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmaLa maitrI bhAvathI, bharapUra che bhagavaMta ! mudita bhAva udita thayo, pUrNa kaLAe saMta. nirmaLa karuNAno jharo, cauda rAja relAya; tenA prabhAve he prabhu! jaga jIva duHkha dhovAya. madhyastha daSTi che ApanI, pakSapAta nahIM leza, dharmabIja" cho he prabhu ! yoga svarUpa vizeSa. evA zrI vItarAgane, trikaraNa zuddha Aja; vaMdana karuM huM bhAvathI, jaya jaya zrI jinarAja. 1. "dharmabIja'= gharmanuM prabhavasthAna: A graMthanuM nAma. 2. traNa karaNo = mana, vacana ane kAyA. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrI bhAvanA' 1. maitrI bhAvanAnI pradhAnatA : cAre bhAvanAomAM maitrIbhAvanAnuM sthAna prathama che, kAraNa ke bIjI bhAvanAo maitrImAM samAI ja jAya che. jema ke pramoda eTale guNIjano pratyenI maitrI-bahumAnathI yukta evuM citta, karuNA eTale du:khI ke guNahIna puruSo pratyenI maitrI-anukaMpAthI yukta evuM citta ane mAdhyasthya eTale nirguNa tathA doSothI bharelA evA avinIta (uddhata) jIvo pratyenI maitrI, upekSAthI yukta evuM citta. A vizvamAM evo koI paNa dharma nathI ke jeNe ochAvattA aMze maitrIno svIkAra na karyo hoya, vastutaH maitrIbhAvanAnA kAraNe ja dharma dharma tarIke oLakhAya che. 2. maitrInI be bAjuo : maitrIbhAvanAnI be bAjuo che. vidheyAtmaka (Positive) ane niSedhAtmaka (Negative). bIjA jIvonA hitanI ciMtA te prathama vidheyAtmaka ane koInA paNa pratye vaira-virodha na rAkhavAM te bIjI niSedhAtmaka maitrI che. A baMne eka ja sikkAnI be bAjuo jevI che, banne maLIne ja maitrI paripUrNa bane che. : 3. maitrInI vyAkhyAo H maitrI eTale vizvaprema. vizvanA sarva AtmAo pratye amaryAda prema rAkhavo, maitrI eTale vizvane mitranI AMkhe jovuM. ApaNe ApaNA parama priya mitrane joIe chIe te ja dRSTithI vizvanA sarva AtmAone avalokavA te maitrI, sarva jIvo para potAnA viSe potAnA AtmA karatAM paNa adhika prema-sneha rAkhavo te maitrI, mAtAne potAnA ekanA eka putra pratye jevo sneha hoya che, tevo ja sneha jIvAtmAo pratye keLavavo te maitrI, ahIM vatsa eTale gAyanuM vAcharaDuM ane tenA pratyeno prema te vAtsalya jANavuM. gAyane pahelI ja vAra janmelA eka divasanA vAcharaDA pratye bahu ja 1. vizvabaMdhutva, vizvavAtsalya, Universal Love, Universal Brother-hood vagere maitrInA paryAya zabdo che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja prema hoya che. Avo ja prema sarva jIvo pratye rAkhavo te sAcuM vizvavAtsalya che. A vidheyAtmaka maitrInI vyAkhyAo thaI. niSedhAtmaka maitrI eTale jenAthI bIjAne koI paNa prakAranuM alpa paNa du:kha thAya tevI mana, vacana ke kAyAnI koI paNa pravRttino tyAga. jema ke koInuM paNa bUruM na ciMtavavuM vagere mAnasika niSedhAtmaka, duHkhakAraka vacano na bolavAM vagere vAcika niSedhAtmaka ane kAyA vaDe koIne paNa pIDA na karavI e kAyika niSedhAtmaka maitrI che. AvA ja prakAro vidheyAtmaka maitrInA paNa svamatithI samajI levA. niSedhAtmaka ane vidheyAtmaka maitrIne A rIte paNa vicArI zakAya, jema ke - -- amaitrIthI AtmAne thatuM nukasAna vicAravuM joIe ane tethI ametrI tarapha cittamAM aNagamo Ubho karavo joIe. A che maitrInI niSedhAtmakatA. maitrIthI thatA cittaprasannatAdi lAbho vicArIne maitrI tarapha AtmAnI saMpUrNa ruci keLavavI te maitrInI vidheyAtmakatA che. 'jIvananI pratyeka avasthAmAM amaitrI sarva rIte nukasAna karanArI che ane maitrI sarva rIte kalyANa karanArI che' evI bhAvanA atyaMta daDha karavI joIe. jema ApaNA jIvanamAM ApaNane vAyu, jala vagere vinA cAlI zakatuM nathI, tema 'maitrI' vinA AtmAnA bhAvaprANo nAza pAmI rahyA che' ema ApaNI samajaNamAM barAbara besI javuM joIe, maitrInA vicArone eTalA badhA dRDha karavA joIe ke koI paNa prasaMgamAM ApaNA mATe maitrI sahaja bane. uparanI vyAkhyAomAM uttarottara sUkSmatA che. kalikAlasarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryajI 'yogazAstra'mAM maitrIbhAvanAnI vyAkhyA karatAM kahe che ke 'koI paNa jIva pApa na karo, koI paNa jIva duHkhI na thAo ane sarva jIvo, karmathI mukta thAo', evI mati te maitrI bhAvanA kahevAya che. A vyAkhyAmAM maitrI bhAvanAnuM paripUrNa svarUpa AvI jAya che. A 1. mA kArSItko'pi pApAni, mA ca bhUt ko'pi du:khita: / mukhyatAM gamaaSleSA, matimaitrI nidyate / / yogazAstra 4-118 / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA vyAkhyAmAM jainadarzananI sarvazreSTha prakriyAne batAve che. pApapravRttithI AtmA podgalika karmathI baMdhAya che ane te karmanA vipAkathI duHkhita thAya che. A prakiyAnI dRSTie "sarva jIvo sukhI thAo evI bhAvanA sAthe "sarva jIvo pApathI mukta thAo evI bhAvanA rUpa sarva jIvonAM sukhanI tAttvika pAramArthika icchA vyakta thAya che. karmasAhitya anyAya'nA viSayamAM ApaNane eka adbhuta cAvI Ape che. jyAre koI ApaNA para anyAya kare tyAre A rIte vicAravuM joIe - sAmAne Aje mAruM bagADavAnuM mana kema thAya che ? tenuM kAraNa e che ke - meM pUrve koInuM bagADyuM che. meM jo tenuM ke bIjAnuM pUrve bagADyuM na hota, to te Aje mAruM bagADatA nahIM. kAraNa vinA kArya zI rIte banI zake ? mArA aparAdha vinA ja sAmo mAruM bagADe che, ema mAnavuM che kAraNa vinA ja kAryanI siddhine mAnavA jevuM che ane te mithyAdaSTi che. tAtparya ke sAmAno anyAya e mArI ja koI bhUlanuM phaLa che, to pachI zA mATe mAre te maitrIpUrvaka na bhogavavuM joIe ? maitrIthI to anyAya karanAranI pAzavI vRttiomAM parivartana thaI jAya che. anyAyanA pratikArano e ja sAco upAya che. athavA "mAruM" bagADanAra AtmA mohanIyakarmanA udayane ane huM asAtavedanIya karmanA udayane parAdhIna chuM. karmanA udayane koNa rokI zake? mATe mAre sahI levuM joIe. e vicAra paNa ApaNane maitrI tarapha laI jAya che. azAntinuM mULaH sAdhanAmAM AgaLa vadhavA mATe parigrahano tyAga karavo paDe e vastu nirvivAda che. A parigraha be prakArano che. 1. bAhya ane 2. atyaMtara. strI, putra, dhana, vagere bAhya parigraha che ane amaitrI vagere mAnasika bhAvo AvyaMtara parigraha che. bAhya parigrahano tyAga karanArA ghaNAM nIkaLaze, paNa AtyaMtara parigrahano tyAga karanAra koIka virala ja hoya che. vastutaH AtyaMtara parigrahanA tyAga pachI kharI sAdhanA zarU thAya che. tAtparya ke koI paNa jIva vize amaitrI te parigraha che, jyAre maitrI e niSparigraha avasthA che. ametrI savikalpa dazA che jyAre maitrI nirvikalpa dazA che. A parigraha arthAt mohanA kAraNe potAnA karatAM adhika sukhI mANasane joIne Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja tenA para sAmAnya mANasane IrSyA thAya che. IrSyA eTale pArakAnuM sukha sahana na karavuM. vAraMvAra thatI A IrSAmAMthI asUyA utpanna thAya che. asUyA eTale bIjAnA guNomAM doSono Aropa, jenA para asUyA thAya che, tenA guNo paNa doSarUpe dekhAya che. IrSALu mANasane 'sAruM thayuM ke tene (sukhIne) sukha maLyuM," evo vicAra sparzato paNa nathI. A IrSyAnuM mULa tene bIjAnA jevuM sukha nathI maLyuM, tenA asaMtoSamAM raheluM che. sAmAnyataH jIvonAM manamAM 'mane ja badhuM sukha maLo, mane ja badhAM sukhanAM sAdhano prApta thAo', evI icchA anAdi kALathI, daDha thayelI hoya che. A icchA jyAre pUrNa thatI nathI, tyAre temAMthI saMkleza (mAnasika duHkhI thAya che. icchAmAMthI janmelo A saMkleza jeTalA pramANamAM adhika, teTaluM ja tenuM jIvana azAMtimaya bane che.. vizvanAM aneka anarthonuM mULa paNa A icchA ja che. badhAne mitranI AMkhe juoH upara batAvelI icchA eka prakAranI kuvAsanA che, tene AtmAno roga kahIe to paNa cAle. tenA pratikAra mATe maitrI bhAvanA paramauSadharUpa che. bIjAne sukhI joI tenA para IrSyA ke asUyA na karatAM, tene ApaNe mitranI AMkhe jovAM joIe. badhA sukhI thAo, koI paNa duHkhI na ja thAo, badhAnuM duHkha dUra thAo, huM sarvano mitra chuM, badhA mArA mitra che, koInI sAthe mAre vaira nathI, koI paNa mAro aparAdhI nathI', ityAdi bhAvanArUpe maitrI e mitranI AMkha che. je rIte ApaNe ApaNA atyaMta priya mitrane joIe chIe, te ja rIte sarva prANIone jotAM zIkhavuM joIe. jema ApaNane ApaNA mitranA sukhanI ciMtA saMdeva rahyA kare che, ApaNA badhA prayatno enuM duHkha dUra karavA mATe hoya che, ApaNane enA guNo ja dekhAya che, enA doSone ApaNe gauNa banAvIe chIe. enI unnati ja ApaNane game che, tema sarva jIvo pratye thavuM joIe. sUrya badhAne samAna rIte prakAza Ape che, tema ApaNe paNa sarva jIvone samAna rIte jotAM zIkhavuM joIe. maitrIthI saMkleza nAza pAme che darekane potAnA AtmA para sneha hoya che, tethI te potAnA ja sukhanI ciMtA kare che. badhAM sukha mane maLe, 1. saMskRtamAM sUryane mitra paNa kahevAya che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA koI paNa duHkha mane na Ave" evI vAsanA jIvane anAdi kALathI hoya che. saharSa anubhavelAM sukhamAMthI "A sukha ane sarvadA prApta che' evI rAgAtmaka cittavRtti (vAsanA) utpanna thAya che. sukhamAM saghaLAM sAdhanonI prAptina thavAthI A rAga cittane vikSita banAvI kaluSita kare che. A vAsanA nIce dabAyelo jIva iSTa vastunA viyogamAM tathA aniSTa vastunA saMyogamAM ArtadhyAnane paravaza bane che. teno saMkleza vadhato ja jAya che. AvI avasthAmAM vyaktigata snehane sarva jIvonAM sukha jeTalo vizALa banAvavo joIe. "sarva jIvo sukhI thAo e bhAvanAmAM potAnAM duHkho vilIna thaI jAya che ane te duHkhanAM kAraNe thatA saMklezo paNa nAza pAme che. duHkhanuM parama auSadha : ApaNane jyAre koI duHkha Ave, tyAre potAnI jAtane bhUlI jaIne bIjAonAM duHkha dUra karavAnI pravRttimAM ApaNAM manane lagADI daIe to parama zAMti maLe. bIjAne sahAya karavI e potAnAM duHkhane TALavAnuM amogha auSadha che. duHkhamAM ApaNe kevaLa ApaNo ja vicAra karyA karIe ane e duHkhane maTADavAnA lAkho upAyo karIe, to paNa ApaNane je zAMti na maLe te pArakAnA hitanI ciMtAthI maLe che. duHkha puNyathI (zAtAvedanIya karmathI) dUra thAya che ane tenI prApti bIjAonAM duHkho dUra karavAthI thAya che. maitrIbhAvanA evuM akhUTa nirmaLa puNya upArjana karAvIne ApaNane anupama zAMti Ape che. AvI ja rIte sukhIonI anISya paNa ApaNA sukhamAM kAraNa bane che. - eka jIva jyAre bIjA jIva para anyAya kare che, tyAre tenuM mana te vyakti pratye vera vALatuM hoya che. AvuM veravALuM mana azAMta ane zyAma bane che. A azAMtinuM mULa cittamAM rahelI malinatA che, malinatAthI citta vivaza bane che ane anyAyI tarapha dveSanAM rUpamAM vahevA lAge che. vaira vaDe vaira kadI paNa zamatuM nathI, parantu vRddhi pAme che. vairAdinA kAraNe manuSyane bIjAnuM bUruM karavAnI icchA jAge che ane A icchA cittane atyaMta vihvaLa banAve che. 1. samastasarvaviSayanne pariNAmo maitrI | sneharUpI Atma adhyavasAyane samastajIvo jeTalo vizALa banAvavo te maitrI che. (yogazAstra 4. 118 TIkA) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja A vairanI vRttiono pravAha ApaNI aneka zaktiono nAza kare che ane puNyane bALI nAkhe che. kevaLa maitrI bhAvanA ja vairanA A pravAhane pheravI zake tema che. maitrIthI zaktiono lAsa aTake che eTaluM ja nahi, kintu navI zaktio maLe che. A zaktio ApaNane paropakArAdi satkAryo mATe vadhu yogya banAve che. maitrIthI thatA lAbho maitrI bhAvanAthI kSamA, namratA, saralatA ane saMtoSanI prApti thAya che. jyAM badhA ja mitro che, tyAM krodha konA para ane zA mATe karavo ? jyAM badhA ja samAna che, tyAM abhimAna zenuM ane zA mATe karavuM ? jyAM mitratA ja varte che, tyAM vaMcanA konI, zA mATe ? ane jyAM sahRdayatA che, tyAM koInI pAsethI kaMI paNa levAnI vRtti zA mATe ? tAtparya ke krodhAdi kaSAyo pavitra bhUmikA para nirbaLa thaI jAya che ane tethI cittavRttio pavitra banatI jAya che. pavitra evI cittavRttionA aciMtya prabhAvathI maitrI bhAvanAno sAdhaka krodha nahi karatAM game tevI paristhitimAM zAMta ja rahe che. te potAnAM rUpa-guNa-aizvaryAdinuM abhimAna karato nathI, paNa nirabhimAnI rahe che. te koI paNa jAtanI mAyA karato nathI, kintu saralatAne ja dhAraNa kare che, tenI pAse koI paNa jAtanI mAla milakata na hoya ke jIvananirvAhanAM sAdhano aparyApta hoya to paNa te saMtoSanuM parama sukha anubhave che. tene koI vAtanuM duHkha hotuM nathI, koI ciMtA hotI nathI, ke koI paNa pratye koI paNa prakArano aNagamo hoto nathI, saghaLI sthitimAM te AnaMda ja anubhave che ane tene sarvatra parama zAMti hoya che. maitrIbhAvanAthI thatA bIjA lAbho paNa dhyAnamAM rAkhavA jevA che. cittamAM rahelA breSAdi malo vastusvarUpanA yathArtha jJAnamAM pratibaMdhaka bane che. maitrIbhAvanAthI e malo dhovAI jatAM nirmaLa bodhanI prApti thAya che. vaLI maitrIbhAvanA vaDe sarva prANIo tenA taraphathI nirbhaya bane che. ane pariNAme tene paNa sArvabhauma nirbhayatA prApta thAya che. maitrIbhAvanA hRdayane komaLa banAve che, puNya meLavI Ape che ane sAdhanAmAM AvatAM vinonI sAme thavA mATe atula baLa Ape che. vadhu zuM kahIe? maitrIbhAvanA tIrthaMkaranI Rddhio paNa apAvavA samartha che. maitrIbhAvanA samyagdarzana, ane samyaphacAritrane adhika adhika nirmala banAve Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA che. paramavatsala zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra prabhunuM zAsana atyaMta gUDha che. te zAsanano divya prakAza te ja AtmAomAM skurAyamAna thAya che ke jeo potAnAM hRdayane maitrIbhAvanAthI atyaMta bhAvita kare che. zrI jaina zAsananA AnaMdarasane teo ja lUMTI zake che ke jeo niSkAmamaitrInA baLe pote prasanna rahe che ane samAgamamAM AvanArAomAM paNa maitrIthI avarNanIya AnaMda jagAve che. have maitrIne AjanA vijJAnanI dRSTie joIe : ApaNe je khorAka laIe chIe temAMthI aneka poSaka tattvo (Vitamins) ApaNA zarIrane maLe che ane tethI Arogya jaLavAI rahe che. jyAre A poSaka tattvo (viTAmIna bI kompaleksa, thIyomIna klorAIDa vagere) zarIrane pUratA pramANamAM nathI maLatAM, tyAre eka prakAranI nabaLAI zarIramAM utpanna thAya che, tenI asara ApaNA svabhAva para paDe che, e svabhAvamAM bIjAo pratyenA dveSanI mAtrA ghaNI vAra vadhI jAya che ane tethI maitrI duHzakya bane che. Hypertension (hRdayanA, raktanA, hojarInA vagere) badhA ja rogo prAyaH amaitrI, tIvra dveSa, tIvra vaira, vageremAMthI utpanna thAya che. amaitrInA pariNAma vakhate jaTharagraMthinA raso, moMnI lALa vagerethI AghAta pahoMce che, tenI asara zarIra para thAya che. krodha, vaira, tiraskAra vagerenA prasaMgomAM phephasAM, magaja, hRdaya vagereno vega vadhe che ane lohI magaja tarapha dhase che, tenA kAraNe zarIranuM Arogya bagaDe che. " mAnasazAstra "Love Your Enemies' tamArA duzmana sAthe prema ko, e bAIbalanA vAkyane davA tarIke mAne che. arthAt maitrI e sarva zArIrika ke mAnasika rogonI davA che. hRdayano humalo dabANa vagere rogo maitrIthI maTe che. maitrIthI mukhanuM sauMdarya vadhe che. vaira ane tiraskAranI kaThora vRttio mukhanI suMdaratAno ghAta kare che. holIvuDanA sitArako uparanA bAIbalanA vAkyane 'Beauty Formula-sauMdaryavardhaka sUtra mAne che. maitrIthI vepAramAM paNa ghaNA lAbho thAya che. zAMta magajavALo mANasa vepAramAM lAbha meLave che, keTalAka Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharmabIja amerikana vepArIo uparanA sUtrano 'vyApAra sUtra' tarIke upayoga kare che. maitrIbhAvanAnI kharI kasoTI upasarga vakhate thAya che. upasarga karanAra pratye paNa jyAre ApaNA cittamAM premano pravAha vahevA lAge che, tyAre ja te maitrI uttama kahevAya che. paNa zramaNa bhagavAna zrI mahAvIradevanI sAdhanAnA kALano prasaMga che. prabhu eka vanamAM kAyotsarga dhyAnamAM UbhA che, eka govALIo temane be baLadiyAone saMbhALavAnuM kahIne gAmamAM cAlyo jAya che, pAcho AvIne jue che tyAre baLadiyAone dekhato nathI, prabhune aneka vakhata pUche che, dhyAnastha prabhu taraphathI eka paNa pratyuttara maLato nathI, pariNAme govALiyAne lAge che ke ANe ja baLadiyA saMtADyA che. tethI khijAya che, teno krodhAgni bhabhUkI UThe che ane prabhunA kAnamAM khIlA Thoke che. kevI kaThora sajA ! ane te paNa kevA niraparAdhI mahAtmAne !! AvI asahya vedanA karanAra pratye paNa prabhunA manamAM kevI adbhuta maitrI? krodhathI dhamadhamato AtmA sAme hoya tyAre maitrIbhAvanAnI parIkSA thAya che. govALiyA pratye leza paNa krodha nathI, zaizava avasthAmAM aMgUThAnA sparzamAtrathI parvatarAja merune paNa kaMpAvanAra prabhu kayAM ane A govALiyo kacAM ? dhAryuM hota to prabhu zuM na karI zakata ? paNa kSamarUpa jalanA svayaMbhUramaNasamudrasamA ane jemanAM hRdayamAM maitrI ramI rahI che evA mahA puruSo kadI paNa bIjAne IjA pahoMcADatA nathI. potAne mRtyunA mukhamAM dhakelanAra pratye paNa teo temanA hRdayamAM to mAtAnuM vAtsalya ja hoya che. 'sAmI vyaktinuM na bagaDo, tenuM kalyANa thAo' evI zubha bhAvanAmAM teo niraMtara ramatA hoya che. nathI joyuM ApaNe ke, upasargo karI karIne thAkI gayelA ane aMte nirAza thaIne pAchA potAnAM sthAna tarapha jatA saMgamane joIne paNa prabhunI AMkho karuNAnAM azruothI UbharAI gaI hatI ! caMDakauzika sarpane pratibodha karavA jatA paNa zramaNa bhagavAna zrI mahAvIradevanA hRdayamAM maitrIbhAvanAnI parAkASThA dekhAya che. dRSTiviSa sarpe krUratAthI potAnI sarvazakti sAthe prabhu para viSamaya jvALAo pheMkI, keTalAya mANasonA prANa enI jvALAoe lIdhA haze, paNa maitrIbhAvanArUpa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA amRtanA samudra evA prabhu zrI vIrane e viSamaya jvALAo kaMI na karI zakI. amRtanI sAme viSanuM zuM cAle? viSa paNa amRta banI jAya ! sarve krodhathI evA DaMkha dIdhA ke prabhunA pagamAMthI rudhiranI dhArA nIkaLI. paNa, e rudhira (lohI) sAmAnya mAnavInA rudhiranI jema rakta (lAla) na hatuM. jenA hRdayamAM sarva jIvo pratye asAdhAraNa vAtsalya che, tenuM rudhira raktavarNa zI rIte hoya ? te to mAtAnA dUdha jevuM sapheda ja hoya ! sarpane dUdha jevA e rudhiramAM mahApuruSanAM darzana thayAM ! prabhunA hRdayamAM rahelI amaryAda maitrIne jANe zvetavarNA rudhiramAM te na joto hoya ! prabhunA hRdayamAM rahelI bhAvanAthI tenI krUratA ogaLI gaI ane hRdayamAM dharmano prakAza thayo. ema sarSe paNa sAdhanA vaDe sadgati sAdhI. lokottara maitrIbhAvanAthI atyaMta bhAvita evA sapuruSonA samAgamathI parivartana kema na thAya ? arjunamALI jevo hatyAro paNa zuM maitrInA parama nidhAna evA prabhunA samAgamamAM AvIne dharmAtmA nahoto banyo? zrI tIrthakara bhagavaMtonAM samavasaraNamAM janmajAta veravALAM prANIo (vAgha-bakarI vagere) paNa sAthe besI zake che, e tIrthakaroe pUrve sevela maitrIbhAvano ja prabhAva che jenuM hRdaya maitrI bhAvanArUpa amRtathI chalochala bhareluM hoya che, tenI samIpamAM AvatAM ja bIjA jIvonA kaSAyo zAMta thaI jAya che, puruSo je raste pasAra thatA hoya, tyAM paNa kalaho zAMta thaI jAya che, zrI tIrthakara bhagavaMtone je je atizayonI prApti thAya che, tenuM mULa kAraNa maitrIbhAvanA che. A vizva para adazyapaNe eka mahAsattA potAnuM kArya karI rahI che, te sarvanuM hita icche che. je puruSo maitrIbhAvanAthI bhAvita thaIne bIjA jIvonAM hitamAM niraMtara rata rahe che, te puruSone te mahAsattA tIrthakaratva jevI ucca padavIo ApIne temanI kadara kare che. bIjA jIvone ApaNA sAmIpyamAM kaSAyonI zAMti maLe to e ApaNAmAM rahelI maitrIbhAvanAne mApavAnuM eka tharmomiTara (mApaka yaMtra) che. bIjA jIvo ApaNAthI jeTalI adhika zAMti meLave, teTalI ApaNI maitrI vikasita samajavI. zrI tIrthakaronuM jIvana vAtsalyarUpa maitrIbhAvanAthI bhareluM hoya che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dharmabIja teonA jIvanaprasaMgo para ciMtana karIne sAdhake potAnA AtmAne maitrIthI bhAvita karatA rahevuM joIe. puruSAdAnIya zrI pArzvanAtha bhagavAnanA pUrvabhavomAM maitrIbhAvanAno kramazaH vikAsa dekhAya che. kamaTha jevo durAtmA jema jema nirdaya banato jAya che tema tema zrI pArzvanAtha bhagavAna jevA lokottama puruSa potAnA hRdayane maitrIbhAvanA dvArA atyanta komaLa banAvatA jAya che. vairanI sAme vairathI nahIM, parantu mitratAthI teo jIta meLave che. zatrunuM paNa kalyANa ja icchanAra evA sapuruSo ja kharekhara A vasuMdharAnAM AbhUSaNo che. zrI zAMtinAtha bhagavAnanA dazamA bhavamAM pArevAno prasaMga paNa maitrIbhAvanAnuM eka alaukika dRSTAMta pUruM pADe che. eka pakSIne bacAvavA mATe potAnA zarIranuM sarva mAMsa potAnA hAthe ja kApI ApanAra megharatha rAjAnI e suMdara maitrIbhAvanAne keTalo dhanyavAda apAya ! anaMtalablinidhAna gaNadhara bhagavAna zrI gautama svAmInA jIvanamAM paNa maitrIbhAvanI siddhi dekhAya che, temaNe pUrva janmomAM maitrIbhAvanAnI suMdara sAdhanA karelI hovI joIe. jenA pratyeka ziSyane kevaLajJAna thAya te vyaktinuM pUrvajIvana vAtsalyapUrNa (maitrIbhAvanAmaya) hoya, emAM Azcarya ja zuM che ? jyAre koI aparicita vyaktine paNa ApaNA pratye prema thAya che, tyAre pUrva bhavomAM ApaNe tenA pratye keLavelo sneha temAM kAraNa hoya che. jeNe pUrva janmomAM maitrIbhAvanAthI potAnA AtmAne bhAvita karelo hoya che, tene jotAM bIjA jIvone paNa AnaMda thAya che. jeNe pUrva janmomAM dveSa keLavelo hoya che te vyakti anya bhavomAM sAmAnyataH dveSI thAya che ane potAne tathA bIjAone paNa udveganuM kAraNa bane che. zrI gautamasvAmI pratye paMdaraso tApasInuM AkarSaNa akasmAtuM thayuM nathI; kintu temAM tApasonA jIvo pratye pUrve keLavelI maitrI ja kAraNa che. pUrvabhavamAM jo te tApasInA jIvo pratye maitrI na keLavI hoya to te tApaso zrI gautamasvAmIthI Ama sahajamAM pratibodha pAmI zake ja nahIM. evA ja Azayane sAme rAkhIne halI-kheDUtane pratibodha karavA zrI vIraprabhue zrI gautamagaNadharane mokalyA hatA. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3 maitrIbhAvanA ApaNe joIe chIe ke ApaNane joIne kAMI badhA jIvo AnaMda pAmatA nathI. e ja batAve che ke pUrvanA bhavomAM ApaNe badhA sAthe sneha keLavyo nathI. A jIvanamAM to ApaNe maitrIbhAvanAnI evI suMdara sAdhanA karIe ke jethI bhavAMtaramAM pratyeka jIva ApaNo mitra bane ! je je ApaNA paricayamAM Ave tenA kaSAyo zAMta thaI jAya ! jemanA mAthA para asahya tApamAM lIlI vAdhara vIMTavAmAM AvI hatI, te zrI metArtha mahAzramaNane smRtipaTa para lAvIne ApaNe pavitra banIe. eka pakSIne bacAvavA khAtara te pakSIe karelA aparAdhane potAnA mAthe vahorI lenAra e mahAmuninI maitrIbhAvanAnI jeTalI prazaMsA karIe teTalI thoDI ja che. "mAruM game te thAo, paNa bIjA jIvane kaSTa na ja thAo,' evI udAtta maitrIthI zramaNonAM hRdaya cauda rAjaloka-samagra jIvarAzi jeTalAM vizALa banelAM hoya che. temane bIjAno AtmA potAnA AtmA karatAM paNa adhika priya lAge che. bIjAnAM kalyANanI khAtara teo potAnuM sarvasva homI detA hoya che. mAthA upara dhagadhagatI sagaDI mUkanAra somila sasarA pratye ananya maitrIne dhAraNa karanAra zramaNaratna gajasukumAlane paNa kema bhulAya? dveSAgninI jvAlAothI prajvalita banIne potAnA jamAIne (gajasukumAlane) bALI nAkhavA mATe udyata banela somila pratye maitrIbhAvarUpa parama zItala jalapravAhane vahevaDAvanAra e mahAmuninuM hRdaya kevuM ane keTaluM vizALa haze? dhyAnastha dazAmAM jemanA para bhUkhyAM ziyALiyAM tUTI paDyAM ane zarIre bacakAM bharI mAMsa khAvA lAgyAM, te kSamAzramaNa zrI avaMtisukumAlanI ' maitrIbhAvanA keTalI ucca haze ? bIjA prasaMgomAM maitrIne TakAvavI saraLa che. kintu maraNAMta upasargomAM tene TakAvavI e loDhAnA caNA cAvavA karatAM paNa kaThina che. jaina zAstrakAro sarva saMsArI jIvonA zatru tarIke karmane oLakhAve che, jemano zatru samAna hoya te badhA mitra kahevAya, e apekSAe sarva saMsArI jIvo paraspara mitra che. karmane khapAvavAmAM je je sahAya kare, tene tene mahAmunio upakAramitra mAne che. jIvaleNa ziyALiyAMone paNa upakAraka (karmane khapAvavAmAM sahAyaka) mAnanAra mahAmuni avaMtisukumAlane maitrIbhAvanAno sAdhaka zI rIte bhUlI zake? Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmabIja guru mahArAjanI AjJAthI kaDavA tuMbaDAnuM zAka paraThavavA mATe taiyAra thayelA mahAmuni dharmaghoSane jyAre te zAkamAMthI telanuM eka TIpuM paraThavatAM aneka jIvonI virAdhanA (hiMsA) dekhAI, tyAre maitrIbhAvanAthI komaLa baneluM temanuM hRdaya raDI UDyuM! jherI zAkanA kAraNe aneka jIvo mare, tene bacAvavA pote ja te zAkanuM azana karIne mRtyune bheTyA ! pAMca mahAvrato maitrIbhAvanAnI siddhi mATe ja che. pAMca mahAvratomAM vidheyAtmaka ane niSedhAtmaka ubhaya prakAranI maitrI rahelI che. vidheyAtmaka maitrInI carama sImA zrI tIrthakara bhagavaMtomAM ane niSedhAtmaka maitrInI parAkASThA caturdaza guNasthAne sarvasaMvara pAmelAmAM hoya che. ahiMsAmAM maitrIbhAvanAnAM sAkSAt darzana thAya che. koI paNa jIvane pIDA na pahoMcADavI e ahiMsA che ane te niSedhAtmaka maitrI ja che. satyAdi mahAvratonA garbhamAM paNa te ja Azaya rahelo che. jainonI sUkSma ahiMsA to jagaprasiddha che. jaina zramaNonuM jIvana saMpUrNa ahiMsAmaya hovAthI te jIvanasparzI AtmA (Practical) maitrImaya hoya che. jenono syAdvAda siddhAMta e to maitrIbhAvanAnuM paramocca zikhara che. temanAM zAstro, vicAro, vacano ane sarvapravRttiomAM syAdvAda jhaLakato dekhAya che. tattvajJAnanI carama sImArUpa syAdvAdane ahIM thoDA ja zabdomAM zI rIte varNavI zakAya? pratyeka vastune aneka dRSTikoNathI jovI te syAdvAda che. pratyeka dRSTikoNa te vastunA judA judA dharmone AgaLa kare che. vastunA sarva dharmo paraspara sApekSa hoya che. dharmonI sApekSatAne sAme rAkhIne sarvadRSTikoNone ucita sthAna ApIne temanA pratye samadaSTi keLavavI e maitrI che. ema syAdvAda koI paNa dRSTine asatya, nirupayogI kahIne tenA pratye anyAya karatAM nathI. paNa te dRSTine ucita sthAna ApIne tenA pratye tAtvika maitrIbhAvane keLave che. A jagatanuM sauthI moTuM akalyANa koIe karyuM hoya to te ekAMta daSTionA paraspara saMgharSe. te saMgharSane samAvIne jagatamAM zAMtinuM sAmrAjya sthApanAra syAdvAda e jIvono parama mitra che ane te syAdvAdane batAvanAra zrI tIrthaMkarabhagavaMto e sarva jIvonA paramathI paNa paramamitra che! jainonuM karmasAhitya paNa vizvamAM ajoDa che. karmasAhitya vidheyAtmaka tema ja niSedhAtmaka baMne jAtanI maitrIne uttejana ApanAruM che. e Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA 15 tenA abhyAsIo sArI rIte jANI zake che. (1) maitrIno sAdhaka pratyeka jIvane AtmAtulya mAne che ane saunuM kalyANa icche che. bIjAne sukhI joIne, "te vadhAre sukhI thAo ema icche che, tenAM sukhanI kadI paNa IrSyA karato nathI ane koIne paNa pIDA pahoMcADato nathI. (2) jema eka vyakti potAnA mitrane atyaMta snehALa hRdayathI nihALe che, tenA guNonI prazaMsA kare che ane tenA doSone gaLI jAya che. tema sAdhaka sarva jIvone mitranI dRSTie athavA mAtAnA hRdaye jue che. temanA guNonI anumodanA kare che, ane temanA doSo pratye (karmodayajanya mAnIne) upekSAvRtti seve che. zakya hoya to te doSone sudhAravAnA sarva prayatno paNa karI chUTe che. (3) maitrIno sAdhaka koInuM bUruM ciMtavato nathI chatAM koInA pratye kadAca kharAba vicAra AvI jAya to tenuM prAyazcitta kare che. te ema mAne che ke koI paNa jIva pratye huM bUruM ciMtavIza to nizcayanayathI huM pote jinAjJAthI bahiSkRta thaIza', sarva jIvonI parama mitratulya jinAjJAno bhaMga na thAya, tenI tene satata kALajI hoya che. kAraNa ke koI paNa jIvanuM bUruM ciMtavavAthI AtmA manogumino bhaMga kare che, tenI manogatithI rahita banelo AtmA nizcaya-nayathI jinAjJAmAM nathI' ema zrI AcArAMgasUtramAM kahyuM che. sAdhaka koInI paNa niMdAmAM paDato nathI. maitrIbhAvanAnA sAdhake niMdArUpa rAkSasIthI sarvadA dUra rahevuM joIe. jenA cittamAM pArakI niMdArUpa viSavRkSanAM mULa hoya che, tenA cittamAM dharmakalpavRkSa kadI paNa UgI zakatuM ja nathI, niMdA karanAra potAnA AtmAne bIjAthI ucca ane bIjAnA AtmAne potAthI nIca mAnavAnuM bhayakaMra pApa kare che ane tenAM phaLa tarIke te A lokamAM tema ja paralokamAM anekagaNI niMdAne pAme che. bhavAntaramAM tenI vAzaktine karmasattA saMharI le che. (5) potAnI niMdA karanAra pratye sAdhaka ananya maMtrIne dhAraNa kare che. 1. mAre mAruM aguma AzAmAM nathI. (4) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dharmabIja aparAdha na hovA chatAM koI tenI viruddha pracAra kare, to paNa te sAmI vyaktinA ahitane kadI paNa icchato nathI, tenuM kalyANa ja icche che. te jANe che ke sarva aniSTa vastuone dUra karavA mATe maitrIbhAvanA dvArA thatI Atmazuddhi jevo bIjo koI paNa upAya nathI. bIjAo taraphathI thatAM vAcika ke kAyika AkramaNono pratikAra te amaitrIyukta vacana ke pravRttithI kadI paNa karato nathI, kAraNa ke teno evo dRDha vizvAsa hoya che ke maitrI dvArA thatI Atmazuddhi e ja sarva vighnono zreSTha ane niravagha pratikAra che. (6) sAdhaka, jenA AtmAnA pradeze pradeze maitrIbhAvanA ekameka thaIne rahelI che evA zrI parameSThibhagavaMtonuM (zrI namaskAra mahAmaMtrAdi dvArA) niraMtara dhyAna kare che. (7) sAdhaka, 'potAnuM kAma bIjAo kare' evuM kadI paNa icchato nathI. bIjAonAM sarva zubha kAryo karI ApavAnI icchA te dhAraNa kare che. potAnuM kAma bIjA pAsethI na karAvavA rUpa niSedhAtmaka maitrIthI ane bIjAonuM badhuM hitakara kAma pote (yathAzakti) karavArUpa vidheyAtmaka maitrIbhAvanAthI vAtAvaraNane te prema ane paropakAranI vAsanAthI suvAsita kare che. tevA vAtAvaraNanI asara sarvatra sArI thAya che. (8) sAdhakanuM jIvana kSamApradhAna hoya che. kSamA e maitrInuM ja eka aMga che. potAnI bhUla thatAM tarata ja tenI bIjA pAsethI kSamA (mAphI) mAgI le che. bIjAnI bhUla thAya to paNa tene tarata kSamA (mAphI) Ape che. 'khAmavAmAM ane khamAvavAmAM ArAdhanA che. evI zraddhA tenA manamAM dRDha thayelI hoya che. sarva vairivarodhanuM mULa kSamAnA abhAvamAM raheluM che. jyAM kSamA che tyAM koI vaivirodha lAMbo kALa TakI zakatA nathI. rAtrinI nidrA pUrve sAdhaka sarva siddhonI sAkSIe jAhera kare che ke mArA manamAM koInA pratye leza paNa vaira nathI. A 1. miyanUM vamAniyantra, no ravamarU tatta atyi ArAhaLA, jo na khamai, tatsa natthi ArAhaNA / ( zrI kalpasUtra ) 2. siddhaha sAkha AloyaNaha mujjhaha vaIra na bhAva / ( porisIsUtra ) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA 17 kabUlAtanA kAraNe vairavirodhane te turata khamAve che ane bhUlI jAya che, pUrvanA vairavirodhane yAda karIne paNa te potAnA cittane kaluSita karato nathI. vairavirodhane vAraMvAra yAda karavAthI ghaNA anartho thAya che. ema te sArI rIte jANe che. (9) koI paNa ThekANe hatyAo thatI hoya athavA bIjA jIvo pIDA pAmatA hoya, to sAdhakanA hRdayamAM tenuM bahu ja duHkha thAya che. te hatyAo ke pIDAomAMthI jIvone bacAvavAnA sarva zakya prayAso kare (10) sAdhaka ema mAne che ke svarUpathI badhA AtmAo samAna che. te pratyeka jIvamAM siddhAtmAnAM darzana karIne (pratyeka jIvane nizcayanayathI siddhasvarUpa mAnIne) tenI sAthe niSkAma maitrIne keLave che. saMsArI AtmAomAM je viSamatA dekhAya che, te to karmajanya che. karmo ja jIva jIva vacce bheda, zatrutA vagere doSone pedA karyA che. zAstro kahe che "koI paNa tamAro zatru nathI. zatru mAnyA vagara na ja cAlatuM hoya to tame karmane ja zatru mAno'. samAna ane paraspara upagrAhaka evA jIvomAM asamAnatA ane apakArakatA utpanna karanAra karma sivAya bIjo koI zatru nathI. athavA unmArgagAmI evA potAnA AtmAne ja tame potAno zatru mAno, - kevI suMdara maitrI ! bIjA koIne paNa zatru na mAnatAM sadoSa evA potAnA AtmAne ja zatru mAnavo, e kAMI sAmAnya vAta nathI. (11) zrI tIrthakarono upadeza paNa maitrI (ahiMsA, kSamAdi) pradhAna che, zrI tIrthakara bhagavaMtoe potAnA upadezamAM sUkSmAtisUkSma ahiMsA ane kSamAne batAvIne tathA potAnA jIvanamAM AcarIne jagatanA jIvomAM sakriya maMtrIne phelAvI che. sAdhaka paNa te ja upadezanuM anukaraNa karIne maitrIbhAvanAnI vRddhi mATe satata pracAra karato hoya che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrInI sAdhanAno krama (1) "jemano mArA para upakAra che temanI sAthe huM mitranI jema ja rahIza, temano droha huM kadI paNa karIza nahi', evI bhAvanA prArambhamAM keLavavI joIe. A bhAvanAthI kRtajJatA guNanI siddhi thAya che. kRtajJanuM kAma karavA mATe sahu koI prerAya che. uparanuM paheluM pagathiyuM siddha thayA pachI badhA ja svajanone ApaNI maitrIbhAvanAno viSaya banAvavA joIe. A bhAvanAthI svajanomAM saMpa thAya che ane tatsaMbaMdhI aneka klezono aMta Ave che. pachI, ApaNI nizrAmAM rahelA (nokara varga vagere) pratye mitratA keLavavI joIe. pazcAta, ApaNA saMbaMdhamAM AvatI sarva vyaktione mitranI AMkhe jovuM joIe, AvI bhAvanAthI sahu koI ApaNI mitratAne icchavA lAge che. (5) tadanaMtara, ApaNI maitrIbhAvanAmAM anukrame sAdharmika, grAmIya, prAMtIya, dezIya ane samagra mAnavajAtano samAveza karavo joIe. (6) aMtamAM, ApaNe sarva jIvonA mitra banavuM joIe. maitrIbhAvanAne anukULa keTalIka vicAraNAo jIvo paraspara upakAraka che, arthAt "eka bIjA para upakAra karavo e jIvono svabhAva che. koI paNa jIva bIjA upara svabhAvathI apakAra karato nathI, kintu karmane parAdhIna banavAthI te bIjA para apakAra karavA mATe prerAya che. A saMyogamAM tene aparAdhI ke zatru zA mATe mAnavo? kSamA, audArya, sajjanatA vagere aneka sadgaNone keLavavA mATe A durlabha mAnava janma che, emAM vaLI krodha, IrSyA, asUyA, vaira vagerene sthAna zA mATe ? 1. "parasparopagraho nIvAnAm tattvArthAdhigama sUtra' a. 5, sUtra-21. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA 3. 4. 5. 19 A bhavamAM karelI vairivarodhanI paraMparA aneka bhavo sudhI cAle che. caMDakauzika vagerenAM dRSTAnto te vAtanuM samarthana kare che. rAvaNa ane lakSmaNanA bhavomAM vAvelAM vairanAM bIja temane hajI paNa narakamAM laDAvI rahyAM che. ema vaira bAMdhanAra AtmA potAnAM ja sukhanA mArgamAM kaMTako vere che, to sujJapuruSe vaivirodhanI paraMparA zA mATe sarjavI ? vaivirodhanA badale maitrIbhAvanAnAM bIja nAkhavAmAM Ave to A jIvanamAM ane AgAmI bhavomAM ApaNane sukha, zAMti, pavitratA, cittanI svasthatA vagere aneka hito thAya che. A saMsAramAM anAdikAlathI bhramaNa karatA sarva jIvo mArI sAthe mAtA, pitA, bhrAtA, bhaginI, patnI, putra, putrI vagere sarva saMbaMdho vaDe joDAyA che, mATe A vizva mAruM kuTuMba che. vasudhaiva chukhyam / to A kuTuMbIjano sAthe IrSyA, asUyA vagereno prayoga karavo zuM yogya che ?1 maitrIbhAvanAne daDha karavA mATe AvI aneka vicAraNAo karI zakAya che. mumukSu AtmAne tevI vicAraNAo svayameva sphure che. pratyeka AtmAmAM rahelA Atmatva pratyeno prema e maitrIbhAvanA che. jIvone madada karavA dvArA, temanuM sarvadA hita icchavA dvArA, temane je je pratikULa che te te na AcaravA dvArA ane je rIte sarvane abhaya maLe tathA saunuM kalyANa thAya evA upadeza dvArA ApaNe ApaNAmAM rahelA Atmatva pratyenA premane vyakta karI zakIe chIe. jJAtmana: pratiAni reSAM na samAjaret 'potAne je pratikULa che, te bIjA pratye na AcaravuM' e sarva zAstrono sAra che. bIjA 1. jeo A vizvane eka sarjanahAranI (jagatpitAnI) kRti mAnI sarva jIvone eka pitAnAM saMtAna mAne che, temanA mate paNa saunI sAthe baMdhutva keLavavuM ghaTe che. eka ja pitAnAM saMtAna sAthe vera virodha zo ? IrSyA ane asUyA kevI ? jeo badhA jIvomAM eka ja brahmane vyAsa mAne che, teo paNa koI jIva sAthe vera virodhamAM kema UtarI zake ? teoe to badhA pratye samadaSTi maitrIbhAva ja keLavavo joIe. jainadaSTie saMgrahanayanA mate AtmA eka ja che. 'i AyA' to pachI vera kevuM ane konI sAthe ? vaMcanA paNa konI ? Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dharmabIja zabdomAM kahIe to A maitrI e ja sarva zAstrono sAra che. pote duHkha veThIne paNa jyAre bIjAnAM sukha mATe athAga prayatna kare che, tyAre te AtmA maitrIbhAvanAmAM khUba ja AgaLa vadhe che. pote bIjAo mATe samajaNa (tattvajJAna) ane AnaMdapUrvaka je duHkha veThe che tenA mATe pariNAme duHkha jevuM kazuM ja rahetuM nathI. sarva jIvonA sukhanI ciMtA evuM sAmarthya dharAve che ke te sAdhakanAM duHkhane paNa sukharUpa banAvI de che. bahArathI kaSTamAM dekhAtA maitrIbhAvanAnA sAdhako aMdarathI anupama AnaMda anubhavatA hoya che. AvuM sukha kevaLa anubhavathI ja gamya che. sUkSmAtisUkSma ane sarva jIvone parama sukha ApanAra evI ahiMsAne batAvanArA zrI tIrthaMkara bhagavaMtonAM hRdayamAM sarva AtmAonA Atmatva pratye athAga prema hoya che. temanA hRdayamAM Avo prema na hoya, to teo AvI suMdara ahiMsAne na ja batAvI zake ! 'sarva' jIvone sarva duHkhomAMthI ugArIne dharma dvArA temane paramasukhanA dhAmarUpa mokSamAM laI jAuM, evo bhavya Azaya sarva tIrthaMkarono hoya che. e Azaya eTale ja divyamaitrI. AvI divyamaitrInA prabhAvathI ja teo zrI tIrthaMkara padavIne vare che ane te padavI dvArA aneka bhavyajIvonAM mukti sukhamAM teo nimittarUpa bane che. zastra, sainya, yuddha vagere zAMti sthApavAnA upAyo nathI, paNa azAMti jagADavAnAM nimitto che. A vAta have jagatanA agragaNya manAtA rAjadvArIpuruSo paNa samajavA lAgyA che, ne tethI jANe ajANe paNa ApaNe badhA bhAIo chIe. ApaNe badhA mitro chIe, aMdara aMdara laDavuM ApaNane na zobhe' vagere vicAro pragaTa thavA lAgyA che. Adhunika jagatamAM aneka jaTila praznonuM samAdhAna maitrIbhAvanAmAM raheluM che. tethI samAdhAnane icchatA vicArakone aMte to sarvahitamayI evI maitrIbhAvanAne samajavI paDaze ane tenuM zaraNa levuM ja paDaze. potAnA AtmAne ane samagra jagatane sukhI banAvavAno amogha upAya maitrIbhAvanA che.' ApaNe saMkalpa karIe ke H 'amArI zakti pahoMce tyAM sudhI amArI pAse je je che te badhuM bIjAonAM kalyANane arthe saharSa ApIzuM, eTaluM ja nahIM, kintu potAnA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA 21 vyaktigata sukha mATe ame jagata pAsethI kaMI paNa icchIzuM nahIM, ke mAgIzuM paNa nahIM, amArI vyaktigata mAlikInuM amArI pAse kazuM ja nathI. je kaMI amArI pAse sAruM che te badhuM zrI vItarAga bhagavaMtanA virATa zAsananuM che. jo badhuM zAsananuM ja che, to pachI tenI sevAmAM tenuM samarpaNa karavAmAM saMkoca zo ?'' A vizvamAM je koI amArA para apakAra karavAnI icchA karaze tenA upara paNa ame sauthI vadhAre karuNA karIzuM, tene ame amAro sAco mitra mAnIzuM, ame koIne duHkha ApIzuM nahi, paNa je koI amane duHkha Apaze, tene sauthI vadhAre sukha ApIzuM.' A vizvamAM je jevuM jevuM ApaNI sAme Ave che, tevuM ja tene ApaNe mAnI laIe chIe, ApaNe brAhmaNane brAhmaNa mAnIne, cAMDAlane cAMDAla mAnIne, dhanIne dhanavAna mAnIne, bhikhArIne bhikhArI mAnIne, ke nokarane nokara mAnIne tenI sAthe tevo vyavahAra karIe te vAjabI che, paNa ApaNA A vyAvahArika vartAvamAM jo rAgadveSa rahelo hoya to ApaNe bhUlIe chIe, ApaNe jene cAMDAlAdi kahIe chIe te zuM tattvataH cAMDAla che ? nA, nA, kadApi nahIM. tenA AtmAmAM to A vizvamAM vilasatuM nirmala caitanya che. jevo nirmala AtmA zrI arihaMta paramAtmAno, zrI siddhaparamAtmAno, ke ApaNo potAno che tevo ja nizcayathI teono paNa che. ApaNe tenI bAhya upAdhione (zarIra, veza, vagerene) joIe chIe tema aMdara rahelA svayaMprakAza, citrUpa ane paramAnaMdatattvane paNa jotAM zIkhIne ane pratyeka prANImAM raheluM te tattvanuM hRdayapUrvaka sanmAna karIe to ApaNA vyavahAramAMnA a Mtva, tucchatva vagere doSo nAza pAme ane pratyeka vyavahAra sva-para upakArI bane. potAnA jevA svarUpane sarvatra joto ApaNo AtmA bIjAone joIne AnaMda pAme, temanA AnaMdamAM vRddhi kare, temane pratikUla evuM kadI paNa na Acare, sauno kalyANamitra bane ane bIjAonAM hitamAMya potAnuM hita che ema samaje ! Avo, ApaNe badhA maLIne roja (nIcenI) maitrIbhAvanAthI ApaNAM hRdayane vizALa ane pavitra banAvIe H huM sarvano mitra chuM, badhA mArA mitra che, koI paNa jIva pApa na Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dharmabIja karo, koI paNa duHkhI na thAo, badhA sukhI thAo, badhA nirAmaya thAo, koInI sAthe paNa mAre vaira nathI, koI paNa mAro aparAdhI nathI, sarvane dharmanAM sAdhanonI prApti thAo, badhA dharmane pAmo, vera, IrSyA, asUyA, apamAna, matsara, droha vagere karanArA prANIonI te te azubhavRttio nAza pAmo, badhAnA rAga-dveSa zamI jAo, badhA pArakAnA hitamAM rata bano, badhAne samatvarUpa mahAamRtanI prApti thAo, badhA jIvo darzana, jJAna ane cAritranI sAdhanAmAM khUba khUba AgaLa vadho, sarvajIvo karmothI mukta thAo ane sarva AtmAo paramakalyANane pAmo." maitrIbhAvanAnuM uparanuM varNana atyaMta sthUla che, atyaMta vizALa evI maitrIne A nAnakaDA prakaraNamAM alpabuddhi vaDe samAvavAno prayAsa karavo e nAnakaDI nAvaDI vaDe mahAsAgarane taravA jevuM duzakya che. chatAM paNa maitrIbhAvanA pratye mArA hRdayamAM rahelA pramodane pragaTa karavAno A mAro alpa prayAsa che. maitrIbhAvanAnI sAdhanAmAM rahela amRtarasane kalamamAM lAvavo azakya che, te amRtarasano AsvAda kevaLa anubhavagamya che. paramapAvanI maitrIbhAvanAnI sAdhanA dvArA sarva jIvo paramocca maitrIne samajo, te bhAvanAmAM lIna bano ane sarva jIvo sahunuM kalyANa karanArA bano, e ja zubha kAmanA. zivamastu sarvajagata: parahitaniratA bhavantu bhUtagaNA: / doSA: prayAntu nAzaM, sarvatra sukhIbhavatu loka: / / 0 0 0 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrInAM dRSTAMto (1) adbhuta maitrI jUnA kALanI vAta che. kozaladezanA rAjAnI "dAnavIra' tarIke khyAti sarvatra prasarI rahI hatI. jemAM mAtAne potAnAM bALako pratye ananya vAtsalya hoya tema te rAjAnA manamAM potAnI prajA pratye apUrva prema hato, duHkhamAM AvI paDelA duHkhI mANaso ene zaraNe AvatA. kozalanI pAse ja kAzInuM rAjya hatuM. kozalarAjanI khyAti kAzIrAja sahI zakyo nahIM. tenA manamAM IrSAno agni saLagavA lAgyo. kAzIdezanuM rAjya moTuM hatuM. kozalanuM nAnuM. kAzInA loko paNa kozalarAjanA guNagAna karatA potAnI prajAnA mukhamAM kozalarAjanuM nAma - kAzIrAja zI rIte sahI zake ? kAzIrAje kozala para caDAI karI. hArelo kozalarAja vanamAM nAsI gayo, prajAmAM hAhAkAra macI gayo, kozalanI prajA kahevA lAgI "amAruM zirachatra cAlyuM gayuM ! kAzIrAjane dhikkAra ho !" prajAnA A dhikkArathI kAzIrAjano IrSyAgni vadhu ne vadhu bhabhUkyo. teNe vicAryuM, "jyAM sudhI kozalarAja jIvato haze tyAM sudhI loko ene bhUlaze nahi ane mArA guNagAna koI gAze nahi, mATe ene khatama karAvI nAkhuM !" - kAzIrAje DhaMDhero piTAvyoH "je koI kozalarAjane jIvato ke marelo pakaDI lAvaze, tene eka hajAra sonAmahoranuM inAma ApavAmAM Avaze. rAjAnA mANaso kozalarAjane zodhavA mATe AkAzapAtALa eka karavA lAgyA. kozaladezanI prajAnI AMkhomAMthI azrudhArAo vahI rahI hatI. kAzIrAjano apayaza Thera Thera gavAto hato. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dharmabIja kozalarAja phATyAM tUTyAM vastro paherI jaMgalamAM rakhaDato hato. eka divasa eka vaTemArga e raste jatAM tene pUchyuM, "bhAI ! kozalano rasto kayo?' kozalarAje tene pUchyuM, "zuM kAma che e abhAgiyA dezanuM, tenuM nAma have zA mATe le che ?" - vaTemArgue kahyuM, "mane vepAramAM moTI khoTa gaI che, have bhIkha mAgIne jIvavuM paDe tema che, kozalarAja dAnezvarI che. tene bAraNethI koI khAlI hAthe pAchuM pharatuM nathI, mAruM duHkha enA vinA koI bhAMge tema nathI'. kozalarAjanuM hRdaya maitrIthI dravita thaI gayuM. teNe potAnI AMkhamAM AvatAM AMsu jarA hasIne chupAvI dIdho ane kahyuM. "bhAI ! tuM paNa duHkhI che. cAla, tane tArI AzA pUrNa thAya tevo mArga batAvuM." tyAMthI baMne jaNe kAzIrAjanA darabAramAM AvyA, kAzIrAje pUchyuM, "kayA kAraNe tamAruM AvavuM thayuM che ? khuzIthI kaho, tamArI manaHkAmanA kAzIrAja avazya pUrNa karaze." taddana phATyAMtUTyAM vastromAM rahela kozalarAje atyaMta svasthatApUrvaka maitrIthI chalakAtA hRdaye kahyuM, "kAzIrAja ! huM kozalarAja chuM, mane pakaDI lAvavA mATe Ape je moTuM nAma jAhera karyuM che te A vepArIne Apo. atyAre e bhAre muzkelImAM che. mArI pAsethI kAMI maLaze, e AzAe te mAro rasto pUchato jato hato, tevAmAM vacce mane maLyo. lyo A mAruM mAthuM, ane tene sahastra dInAra Apo!" parama maitrIbhAvarUpa amRtathI siMcAyelA A kozalarAjAnAM vacano sAMbhaLI Akho darabAra stabdha banI gayo. kAzIrAjanuM paththara jevuM hRdaya paNa pIgaLI gayuM. maitrIbhAvanA amRtapravAhe kozalarAjanA hRdayamAMthI nIkaLI kAzIrAjanA hRdayamAM praveza karyo. "rAjabhaMDAramAMthI A vaNikane joIe teTaluM dhana gaNI Apo.' rAjAe bhaMDArIne AjJA karI ane kozalarAjane potAnA rAjasiMhAsana paraare ! hadaya-siMhAsana para paNa-besADI dIdho ! kozalarAjanA mAthA upara kAzIrAje rAjamugaTa paherAvI dIdho ! Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA 2 5 prajA ekI avAje pokArI UThI, "dhanya! kozala nareza ane dhanya! kAzInareza !! A vArtAnuM tAtparya e che ke, pratyeka jIva para evo apUrva maitrIbhAva keLavo ke tenA khAtara tame tamAruM sarvasva homAvA sadAne mATe taiyAra raho ! [zrI ravIndranAtha TAgora kRta kathAo kAhinI'nA AdhAre (2) Azrita viSayaka maitrI eka divasa eka zeTha bahArathI AvyA ane paga dhovA mATe pANInI rAha jotA AMgaNamAM UbhA rahyA, paNa emano nokara kAmamAM hovAthI tene e vAtano khyAla na rahyo. thoDI ja vAramAM ene khabara paDI ke enA zeTha bahAra pANInI rAha joIne UbhA che; eTale e ekadama rasoDAmAM gayo ane garama pANI laIne utAvaLo utAvaLo bahAra doDI Avyo. utAvaLamAM te garama pANImAM ThaMDuM pANI umeravAnuM bhUlI gayo. teNe bahAra AvIne zeThanA paga upara garama pANI reDavA mAMDyuM. AthI zeThanA paga dAjhI gayA ane cAmaDI lAlacoLa thaI gaI, paraMtu zeTha jarAya roSa karyA vinA vahAla(maitrI)pUrvaka zAMtithI bolyA, "alyA, ATalI - badhI zI utAvaLa! mArA paga dAjhI gayA evuM gAMDA jevuM te A zuM karyuM?' (3) tiryaMca viSayaka maitrI eka vaijJAnike eka kUtaro pALyo hato. eka rAte te vaijJAnika potAnA meja pAse kaMIka lakhato beTho hato. bAjumAM mINabattI saLagatI hatI, evAmAM kUtaro vahAlamAM AvI jaIne meja tarapha dhasyo, tethI mINabattI kAgaLo para paDI gaI ane kAgaLo saLagI gayA, keTalAMya varSonI tanatoDa mahenatane aMte meLavelI mAhitIo temAM lakhelI hatI, paraMtu kUtarAne enI zI khabara ? vaijJAnike kUtarAne potAnI pAse laI vAtsalya(metrI)pUrvaka zAMta avAje kahyuM, "tane kyAMthI khyAla hoya ke Aje teM keTaluM bhAre nukasAna karyuM che?" Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 6 dharmabIja (4) pIDita viSayaka maitrI eka vakhata eka mANase tenA zeTha pAsethI thoDA rUpiyA uchInA lIdhA, paraMtu te mANasanI sthiti sArI na hovAthI ApavAnI mudata pUrI thaI to paNa ghaNA vakhata sudhI te paisA ApI zakyo nahIM. eka vAra te acAnaka mAMdo paDyo ane nANAMnI khUba ja bhIDamAM AvI paDyo, kharca vadhato ja jato hato ane tenI mUMjhavaNano pAra rahyo na hato, tevAmAM eka divasa zeTha tene tyAM AvI caDhyA, pelo mANasa to akaLAI gayo. tene thayuM ke zeTha tenI pAse paisAnI ugharANI karavA AvyA che! te mUMjhAto mUMjhAto kahevA lAgyo, "ApanA rUpiyA.' zeThe tene tarata ja aTakAvIne premALa (maitrIthI paripUrNa) avAje kahyuM, "bhAI ! huM kaMI rUpiyA levA Avyo nathI paraMtu tamArI mAMdagInA samAcAra sAMbhaLI tamane AvI muzkelInA vakhate madadarUpa thAya, eTalA mATe rUpiyA ApavA Avyo chuM. tame mUMjhAzo nahi, ane paisAnI vadhAre jarUra paDe to saMkoca vinA jaNAvajo. pachI zeTha tene rUpiyA ApIne rajA laI potAne ghera gayA. [bodhaka TIkaDIomAMthI traNe thoDA pheraphAra sAthe) nyUyorka zaheranI A vAta che. eka vepArI pAse bAra hajAra DaoNlaranI kiMmatanuM eka mazIna hatuM, te mazInane vecavA mATe te tanatoDa prayatno karI rahyo hato, e ja vakhate bIjo eka harIpha vepArI bajAramAM Ubho thayo. tenI pAse paNa tevI ja jAtanuM mazIna hatuM. A vepArIne paNa mazIna vecavAnuM hatuM. A navA vepArInuM mazIna sAruM ane navuM hatuM. e be vepArIonAM mULa nAma na letAM, ApaNe pUrvanA vepArIne A kahIzuM ane bIjA vepArIne B kahIzuM. A nA manamAM mUMjhavaNa thatI hatI ke jyAM sudhI bIjA vepArInuM navuM Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA 27 mazIna bajAramAM che, tyAM sudhI mAruM mazIna nahi vecAya. A mUMjhavaNanI asara tenI tabiyata para thavA lAgI. AvI paristhitimAM te eka pAdarI (khristI dharma guru) pAse gayo ane tenI salAha mAMgI. te pAdarInuM aMtaHkaraNa khristI dharmamAM kahela Divine Love' maitrIbhAvanAthI bhAvita hatuM. pAdarIe tene salAha ApI, "AjathI tAre e ciMtavavAnuM ke B nuM mazIna mArA mazIna karatAM sAruM che te vecAI jAo! mAruM mazIna bhale paDyuM rahe ! B mazIna vecavA dhAre che tenA karatAM paNa tene vadhu lAbha thAo !" pAdarInI salAha mujaba te roja ciMtavavA lAgyo, je koI tenI pAse pUchavA Ave tene e ja kahe ke B nuM mazIna sAruM che ane te navuM che, mAruM jUnuM che. pachI mazInanA vecANano divasa Avyo tyAre je vepArIne mazIna kharIdavAnuM hatuM tenA mANaso mazInanI parIkSA (Test) mATe B ne tyAM AvyA. have juo, kudaratanA niyamonI vicitratA ! barobara e ja divase B nuM mazIna bagaDI gayuM ! tethI parIkSAmAM te pAsa thayuM nahIM ! kharIdanAra vepArIne mazInanI tAtkAlika jarUra hatI. tenA mANaso A pAse AvyA, enuM mazIna hatuM jUnuM, paNa parIkSAmAM te pAsa thaI gayuM ane tene sAro napho maLyo. ' maitrIbhAvanAthI kudarata badhI rIte anukULa bane che. ane maitrInA abhAvamAM kudarata badhI rIte bagaDe che, evo cokkasa nirNaya manamAM thaI javo joIe. e nirNaya mujaba vartavAthI khUba ja lAbha thAya che. () eka mANasane be dIkarA hatAH eka 10 varasano ane bIjo bAra varasano. e mANasa svArthI hato. ene evI AzA hatI ke bhaviSyamAM A be dIkarA mane bahu ja upayogI thaze, te be dIkarA parano teno sneha Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dharmabIjA kalyANanA gharano na hato, kAraNa ke te chokarAonuM bhaviSyamAM kalyANa thAo, evo teno Azaya ja na hato. te mANasa kevaLa svArthI ja hato eTaluM ja nahIM, bahu ja vahemI ane khaTapaTiyo paNa hato. bIjAnuM sukha joIne te IrSyAthI saMdeva baLato hato. vahemanA kAraNe te be chokarAone paNa potAthI dUra javA deto nahIM. te chokarAo jo bIjAnA paricayamAM AvatA ke bIjA pAsethI hitanI vAta sAMbhaLatA to A mANasane lAgatuM ke sAmo mANasa mArA chokarAne bagADI nAkhaze. ethI bIjAone saMdeva zaMkita dRSTie joto.. tame jANo cho ke tenA svArthe, saMdehe ane khaTapaTiyA svabhAve te mANasane zuM ApyuM? thoDA ja varasomAM te asAdhya daradathI jakaDAI gayo. karmanI gati vicitra che, svArthI mANasa dhAre che kaMI ane thAya che bIjuM ja! pachI be chokArAo tenI pAse javAmAM bhayane pAmavA lAgyA. temAMthI ekane to evuM lAgI gayuM ke huM mArA pitAnI pAse jaIza, to tenA jevA daradano zikAra banI jaIza. tethI te pitA pAse jato ja nahIM. bIjo svabhAvathI paropakArI hato, te pitA pAse jato, tenI sevA karato, paNa sabhayahadayathI, Akhare bALakanuM ja haiyuM ne ! "mANasa svArthI banIne jagata pAsethI je kAMI meLavavA mAgaze, temAM tenAM badhAM pAsAM UlaTAM ja paDavAnAM.' e kadI paNa bhUlatA nahIM ! tame jo niSkAma maitrIthI jagatanuM bhaluM karazo, to tamArI icchA vinA paNa zrI tIrthakara bhagavaMta jevI mahAna samRddhio tamane svayameva varaze ! zuM mANasanI icchAothI ja tane badhuM maLe che ? nA, icchAthI to te vastu tenAthI dUra jAya che ! jene icchA ja nathI, tenI pAse sarva sArI vastuone svayameva AvavuM paDe che, evo A vizvano akADhya niyama che. A niyamane hRdayamAM atyaMta dRDha karIe, ane nirIccha banavAnA sarva prayatnomAM lAgI jaIe. emAM ja ApaNuM kalyANa che ! prasaMgavazAt bIjA paNa eka vizvaniyamane kalyANanI khAtara ahIM joI laIe. kevaLa icchA e sarvastunI prAptimAM kAraNa nathI, savastu to Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 maitrIbhAvanA yogyatAne ja zodhatI hoya che. zrI bhartRharie kharuM ja kahyuM che ke "tramAni saMH | saMpattio pAtra(yogya)nI pAse svayameva kheMcAIne Ave che. zrI tIrthakara bhagavaMtone prApta thayela aSTamahAprAtihAryAdi RddhionuM kAraNa temanI pAtratA che. A pAtratA temane koNe ApI? temanA hRdayamAM rahela vizvanI samagra jIvarAzi pratyenA ananya vAtsalya ! bIjI mAtAo to kevaLa nAmanI mAtAo che. jagatanI sAcI mAtA to zrI tIrthakara bhagavaMta ja che. ! tArkikaziromaNi AcArya bhagavAna zrI siddhasena divAkare zrI arihaMta paramAtmAne uddezIne sAcuM ja kahyuM che ke, raM me mAtA pitA netA.. !' 'tuM ja mArI sAcI mAtA, pitA, netA..... che. Avo ! ApaNe nirIccha banIne kevaLa ApaNI yogyatAne dharma dvArA vikasAvavAnA sarvaprayatno karIe ! saMpattio to ApaNA caraNanI dAsIo che, temanI ciMtA karavI ApaNA jevAne na zobhe, dAsInI pAse jaIne bhIkha mAgavAnI na hoya ! (7) caMdanano vepArI azubha ciMtanathI paraspara vaimanasya jAge che, zubha ciMtanathI maitrI jAge che. eka hato rAjA, navA varasanA prathama divasano darabAra bharAyo. prajA - taraphathI aneka sArI sArI bheTo AvI. eka vepArIe atyaMta sugaMdhI caMdana rAjane bheTaNAmAM dharyuM. tenA suMgadhathI saghaLA sabhAjanonuM citta prasanna thaI gayuM. caMdana te dezamAM durlabha dravya gaNAtuM. rAjA prasanna thayo, te vepArI parano karavero mApha karavAmAM Avyo. vepArIe paNa dUra dezathI caMdanano moTo jaththo maMgAvyo. zarUAtamAM to thoDo mAla khapyo, paNa pAchaLathI gharAkI ghaTI. vepArI moTA jaththAne joIne ciMtAgrasta banyo, tenI ghaNI moTI rakama caMdanamAM rokAI hatI, mAla na khape to moTuM nukasAna thAya tema hatuM. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. - dharmabIja vepArInuM mana azubha vicAromAM bhamavA mAMDyuM. teNe eka vakhata vicAryuM ke rAjA athavA koI rAjakuTuMbI mare to tenI citA mATe thokabaMdha caMdana khape. AvI jAtanA amaitrIbharyA aneka vicAroe tenA manano kabajo lIdho. eka vakhata rAjA rathamAM besIne te vepArInI dukAna pAsethI pasAra thayo, paNa koNa jANe kema? na to e caMdane tene AkaLe ke na e vepArI upara jarA ya umaLako Avyo. vepArIe paNa saMbhramamAM ekadama UbhA thaIne salAma bharI, paraMtu tenA mukha para pUrvanA jevo pUjyabhAva na hato. vepArInI bUrI dAnatano prabhAva jANe rAjAnA aMtara para paDato na hoya, tema rAjAnA manamAM tenA pratye dveSa jAgavA lAgyo. rAjA aneka vakhata tenI dukAna pAsethI pasAra thato, kintu te vepArI pratye aNagamo thato. ema eka varasa pasAra thaI gayuM. punaH navA varasanA prathama divase darabAra bharAyo. prajA judI judI jAtanAM bhedaNAM gharavA lAgI. anukrame caMdananA vepArIno vAro Avyo. te bheTa dharavA gayo ke rAjAe potAnuM mukha pheravI lIdhuM. rAjAnA mukha para kheda chavAI gayo. tenA manamAM evuM thaI gayuM ke vepArIne kaDakamAM kaDaka sajA karuM, paNa guno jANyA vinA nItiparAyaNa rAjA zI rIte sajA karI zake ? mahAmuzkelIthI rAjAe krodha dabAvyo ane upara uparathI prasannatA batAvI. sAMjanA darabAra vikherAI gayo. rAjAe manamAM utpanna thayela vaimanasyane ekAntamAM maMtrI AgaLa vyakta kyuM ane tenuM kAraNa pUchyuM. maMtrIe kahyuM, "cha mahinAmAM huM Apane eno javAba ApIza." pradhAne dhIme dhIme pelA vepArI sAthe meLa sAdhyo ane eka divase vAtavAtamAM teNe vepArInA manamAM jAgelA azubha bhAvone jANI lIdhA. pradhAna udAra hato, tenuM haiyuM dharmamaya hovAthI maitrIthI paripUrNa hatuM. rAjA ke vepArI koIne paNa hAni na thAya te rIte teNe kArya sAdhavA mAMDyuM. rAjAnA rasoiyAne maMtrIe caMdananAM lAkaDAMthI roja rasoI karavAnuM pharamAvyuM. rasoiyo to Adezano cAkara ! kAMI paNa bolyA vinA te tema karavA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA 31 lAgyo. vepArInuM caMdana khapavA mAMDyuM, ethI te prasanna thayo. tenI ciMtA ochI thaI, azubha vicAro nAza pAmyA ane te "AvA sArA rAjA ghaNuM jIvo !" evuM ciMtavavA lAgyo, potAnA jUnA vicAro pratye tene pazcAttApa thayo. A bAju rAjAnA vicAromAM paNa parivartana thaI gayuM. pachI eka divasa koI kAraNasara darabAra bharAyo. vepArI paNa bahu harSabhera tyAM Avyo. A vakhate rAjA ane vepArI bannenAM manamAM ekabIjA pratye pUrNa sadbhAva hato. darabAra ucita samaye vikherAyo. pachI eka divase avasara pAmIne pradhAne rAjAne sAcI vAta karI, tyAre rAjAne Azcarya thayuM ane eka navo vizvaniyama tenA manamAM daDha thayo ke sadaza vicAro sadaza vicArone AkarSe che. jevuM ApaNe bIjAnuM tAkIe tevuM ja te ApaNuM tAke che. ahIM bIjo paNa eka vizvaniyama joI laIe. jevuM ApaNA manamAM hoya che, tevuM ja prAyaH ApaNane jagata dekhAya che. ApaNe je vizvane joIe chIe te prAyaH ApaNA mananuM pratibiMba hoya che. A ja niyamane pheravI nAkhIe to eka navo niyama ApaNane samajAya che. te niyama che ke - bahAranuM vAtAvaraNa mANasanA manane prAyaH kahI Ape che." jema ke ApaNA manamAM koI pratye veranA vicAra hoya, tyAre te ApaNI sAme Ave to tenAmAM ApaNane apAyakArakatA dekhAvAnI. koI vyakti pratye prema hoya, tyAre temAM ApaNane upakArakatA dekhAze. tame ghaNI vAra anubhavyuM haze ke jyAre tamAruM citta asvastha hoya, tyAre bahAranuM vAtAvaraNa tamane gamatuM nathI ane prasanna hoya tyAre bahAranuM vAtAvaraNa paNa tamane sAruM lAge che. je jagyAmAM aneka klezo thatA hoya, mArAmArIo thatI hoya, athavA ekabIjAne paraspara vaira hoya, tyAMnA mANasonAM mana paNa prAyaH Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 2 dharmabIja azubha vicArovALAM hoya che. A thaI bAhya vAtAvaraNanI mana paranI asara. ThIka ja kahyuM che ke "Apa bhalA to jaga bhalA." tame tamArA manamAM eka vakhata maitrIne vikasAvo, pachI juo tenI bAhya jagata uparanI jAduI asaro ! (8) eka DosImA potAnI dIkarI sAthe page cAlIne eka gAmathI bIje gAme jatAM hatAM. rastAmAM sAmenA gAma jato eka ghoDesvAra maLyo. DosIe ghoDesvArane kahyuM ke, "A mArI dIkarI thAkI gaI che, bhAI ane ghoDA upara besADIne sAmenA gAmamAM pahoMcADI daIza?" ghoDesavAra to koI paNa javAba ApyA vinA anAdara karIne AgaLa cAlyo. paNa thoDuMka AgaLa gayo, eTalAmAM tene vicAra Avyo ke jo pelI chokarIne ghoDA para besADI lIdhI hota to tenAM AbhUSaNo mArAM banI jAta." tAtparya ke te chokarIne lUMTI levAno azubha bhAva tenA manamAM jAgyo. te pAcho pharyo, DozImA pAse AvIne teNe kahyuM ke, "lAva mA ! dIkarIne ghoDA para besADIne gAmamAM pahoMcADI dauM !" DosImA vicakSaNa hatAM, ghoDesavAranI bUrI dAnata samajI gayAM ane tene nA kahI dIdhI. kevI vicitra asaro che vicAronI ! sarva bhavya jIvonAM AThe karmo nAza pAmo evI zubhabhAvanAthI prerAIne uparanAM ATha daSTAMto pasaMda karavAmAM AvyAM che, bAkI koI paNa dharmanA graMthomAM tevAM aneka dRSTAnto maLe tema che. mumukSuoe maitrInAM dRSTAtono saMgraha karavo joIe ane tethI potAnA AtmAne bhAvita karatAM rahevuM joIe. maitrI vinAnI sarva sAdhanAo niSphaLa che ane maitrI sahita thayelI alpa paNa sAdhanA anaMta phaladAyaka che, e vAta mumukSue kadI paNa bhUlavI joIe nahIM. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIbhAvanA (saMkSipta) 1. nimitta kAraNa H sukhI ke puNyavAna, athavA sarva jIvo. 2. tenA saMgharSamAM AvatuM upAdAna kAraNaH svArtha, sneha, potAnA vyaktigata sukha uparano rAga, bIjAnuM bUruM karavAnI vRtti, dveSa, sAmA jIve karelA upakAronI vismRti, kRtajJatA, ahaMkAra, ajJAna, moha vagere. 3. upAdAna kAraNarUpa vRttiono AkAra: "mane ja badhAM sukho maLo," duHkha koI paNa na Avo," "mArI sAthe anyAya karanAra duHkhI thAo, "bIjAne sukha na maLo," ityAdi. 4. nimitta ane upAdAnanA saMgharSathI utpanna thatA cittamaloH sukhI para IrSyA, asUyA, dveSa vagere. koI jIva potAnAM sukhamAM bhAga paDAvavA Ave athavA duHkha Ape tyAre krUratA, vaira, krodha vagere. 5. te malomAMthI nIpajatA anartho potAnA tema ja bIjAnA sukhano nAza, kalaha, mArAmArI, khUna, yuddha, azAMti, kleza vagere. 6. cittamalanAzaka ane sukhavardhaka upAyo vyaktigata svArthane choDI '. ' badhA sukhI thAo', "koI paNa duHkhI na thAo." "badhA dharmane pAmo," badhAnAM karmono sarvathA kSaya thAo,' vagere zubhabhAvanA, IrSyA, asUyA vagereno tyAga, sarva jIvone mitranI AMkhe athavA mAtAnA hRdaye jovuM, sarva mArA mitra che, koI paNa zatru nathI" vagere bhAvanAono satata abhyAsa, zivamastu sarvanarAta:...', 'ma kArpata kaDapi ni .." vagere zlokonuM vAraMvAra raTaNa, paramacaitrIthI paripUrNa evA zrI parameSThi bhagavaMtonI bhakti, dharmabIja" jevAM pustakonuM manana; paropakAra; bIjAnuM kAma karavAno utsAha, svAvalaMbI jIvana, kSamAyAcanA, saralatA ane namratAne sAdhavAnI vRtti, pUrve batAvelA vizvaniyamomAM pratIti, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dharmabIja dRSTAMtono saMgraha vagere 7. upAyono saMgrAhaka zabda : maitrIbhAvanA 8. TUMkI vyAkhyAH "parahitaciMtA = maitrI' 9. prakAro : upakAriviSayaka, svajanaviSayaka, AzritaviSayaka, paricitaviSayaka, sAdharmikAdiviSayaka, dezaviSayaka, mAnavatAviSayaka ane sarvajIvaviSayaka maitrI vagere 10. daSTAMto zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra, megharatha rAjA, zrI gautamasvAmI ane aMtamAM ApelAM ATha dRSTAMto. 11. keTalIka vicAraNAo : parasparopagraho gIvAnAm aparAdhI karma che, mAnavabhavanI durlabhatA, vairanAM kaTu phaLo, vizvabaMdhutva, vasudhaiva kuTum, nizcayathI sarva jIvonI samAnatA, saMgrahanayathI "AtmA eka ja che', vyavahAra mAneluM vaicitrya karmakRta che, syAdvAda e maitrInuM zreSTha sAdhana che. ahiMsAmaya ane kSamApradhAna jinapravacane maitrImaya che, zrI jinazAsananAM rahasyo mATe maitrI suMdara kSayopazama Ape che vagere. 12. maitrIthI thatA lAbhoH potAnAM tema ja bIjAnAM sukhamAM vRddhi, zAMti, vairanAza, Arogya, nirbhayatA, paropakAritA, kRtajJatA, audArya, vizALatA, sajjanatA, kSamA, saraLatA vagere guNonI khIlavaTa, sattvazIla-prajJAmAM vRddhi, cittanI prasannatA; dharmamAM pragati, duHkhono nAza, sarvano sadbhAva ane zrI tIrthakaratyAdi padavIonI prApti vagere. maitrI bhAvanAne namaskAra maitrI bhAvanA samApta. 0 0 0 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA :: 1. pramodano viSaya : maitrImAM sarva jIvonA hitanI ciMtA- 'sarva jIvo sukhI thAo, koI paNa duHkhI na thAo, ityAdi bhAvanA hatI, jyAre pramodabhAvanAmAM je jIvo tAttvika sukhane pAmyA che, jeone have koI paNa jAtanuM du:kha rahyuM nathI, athavA tAttvika sukhane pamADanAra ane sarva duHkhono kSaya karavAmAM samartha evA mokSamArga para jeo ArUDha thayA che, temane joIne, temane ciMtavIne, temanuM dhyAna karIne ane temanuM nididhyAsana karIne, athavA temanA guNone joIne, vicArIne, te guNone prApta karavAnI icchA rAkhIne ane te guNono potAnA AtmAmAM Aropa karIne, athavA zrI arihaMta paramAtmAe batAvelA mokSamArgane joIne, vicArIne, tenuM manana karIne, tenI jIvanamAM pratIti karIne ane tenAthI thatA lAbho para manane sthira karIne, hRdayamAM AnaMda anubhavavAno che, harSa utpanna karavAno che, prasanna thavAnuM che ane huM dhanya chuM, kRtapuNya chuM vagere vicAravAnuM che. sArAMza e che ke guNI puruSo, temanA guNo ane temaNe batAvelo suMdara dharma, e traNanI jemAM anumodanA che te pramoda bhAvanA che 2. cAra bhAvanAomAM kAryakAraNabhAva : maitrI bhAvanA e kAraNa che ane pramoda, karuNA ane mAdhyasthya e traNa kArya che. jenAmAM sAcI maitrI pragaTI tenAmAM anukrame traNa bhAvanAo pragaTa thavAnI ja. maitrI AvI eTale sarva jIvonA sukhanI icchA pragaTI, tenA prathama phaLa tarIke upara batAvelI pramodabhAvanA, dvitIya phaLa tarIke jeo duHkhamAM che temanA tarapha karuNA ane tRtIya pariNAma tarIke jeo sukhane pAmavAnA ane duHkha ne dUra karavAnA mArga 1. AcArya bhagavAna zrI haribhadrasUrIzvarajIkRta 'SoDazaka'mAM pAtaMjalayogasUtra'mAM 'vizuddhima' vagere bauddhagraMthomAM A bhAvanAne 'muvi' evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. 'visuddhimamma'mAM 'pamovanavA muvitA' evI vyAkhyA karavAmAM AvI che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmabIja pratye upekSAvRttivALA ayogya che, temanA pratye mAdhyastha pragaTavAnuM. A to sAmAnya kAryakAraNa bhAva thayo. keTalIka vAra pramodabhAvanA prathama pragaTe che ane pachI bAkInI traNa Ave che. 3. vRttionI viparItatA : dharmanAM phaLo jIvane game che, paNa dharma karavo gamato nathI. pApanAM phaLo tarapha tene aNagamo che, paNa pApathI dUra rahI zakato nathI. dharmAcaraNa na gamavAnuM kAraNa dharma tarapha upekSA che. dharma pratyenI upekSA gharmI AtmAo pratye jIvane upekSAbhAvavALo banAve che. vAstavika rIte upekSA pApa ane pApIo tarapha hovI joIe, paNa tyAM upekSAne badale pramoda-mAnasika harSa che ane dharma tathA dharmI AtmAone joIne AnaMda thavo joIe, paNa tyAM tene upekSA che. ema upekSAvRtti ane pramodavRtti jIvamAM anAdi kALathI che, paNa te ayogya sthAne goThavAyelI che. tenuM yathAsthAne niyojana karavuM e ja sarva zAstrono uddeza che. mohanA prAbalyathI jIvane bIjAM prANIonA suta tarapha dveSa hoya che. ane tethI sadAcArI puruSomAM rahela sadAcArane joIne tene harSa thato nathI. AvI ja rIte bIjAnuM sukha, bIjAnA guNo ane dharmanAM AlaMbano (jinamaMdirAdi) joIne paNa te AnaMda anubhavI zakato nathI. eTaluM ja nahIM, UlaTamAM ISyabhAvane dhAraNa kare che. potAmAM guNo na hovA chatAM koI tenI prazaMsA kare to tene AnaMda thAya che, jyAre guNI puruSonA chatA guNonI prazaMsA paNa tene gamatI nathI. guNI puruSane joIne tene IrSyA ke asUyA utpanna thAya che. A ISya ane asUyA vaDe tenuM mana adhika kaluSita banatuM jAya che. pArakAnI 1. dharmanAM phaLo batAvatAM AcAryapravara zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja "dharmabiMdu nA prAraMbhamAM ja kahe che keH dhanado dhanArthinAM prokta:, kAminAM sarvakAmadaH / dharma evA'pavargasya, pAramparyeNa sAdhakaH / / dhananA arthIone dhana ApanAra, kAmanA abhilASIone sarva kAmo ApanAra ane paraMparAe mokSano sAdhaka dharma ja che. (kAmo eTale indriyonA zabdAdi viSayo, arthAt prastutamAM dhana ane viSaya evA samajavA ke jenA bhogavaTAmAM parama AhvAda maLe, paNa pApa na baMdhAya) lAge che. 2. dharma, artha, kAma ane mokSa e cAre prakAranA puruSArthono nAza, ane pApanuM phaLa che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA 39 mahattvanI vAta tene sAva tuccha ane potAnI nAnI paNa vAta tene khUba mahatvanI lAge che. pArakAno meru jevaDo guNa tene rAI jevaDo ane potAno rAI jevaDo guNa tene meru jevaDo lAge che. nirguNI evA potAne koI vaMdana kare to tene game che. ane guNI puruSane koI vaMdana karatuM hoya to te tenI mazkarI kare che. guNahIna chatAM te potAnI prazaMsA kare che ane guNavAna puruSonI niMdA kare che. A badhI vRttionA kAraNe te yoganI (mokSamArganI) prAptithI dUra rahI jAya che. 4. vRttionuM kArya azubhavRttio zatrunuM kAma kare che. je potAnI ja zlAghA kare che te lokamAM nindanIya bane che. guNInI anumodanA karato nathI tenI lokamAM paNa prazaMsA thatI nathI. je guNI puruSone namato nathI tene bIjA paNa namatA nathI. ApaNane je satkAra sanmAna maLe che tenuM kAraNa e che ke ApaNe guNI AtmAone Adara ApIe chIe. ApaNI je prazaMsA thAya che temAM ApaNe pUrve karelI guNI puruSonI prazaMsA ane tenAthI prApta thayela zubha adaSTa (puNya) kAraNa che. tIrthakarone je tIrthaMkarapaNuM prApta thAya che. tenuM kAraNa temaNe pUrvanA tIrthakaro pratye pUrvanA janmomAM batAvelo pramoda che. parama prakRSTa puNyaprakRtirUpa je tIrthakaranAM karma che tenA upArjananuM kANa pramodabhAvanAnI parAkASThA che. tIrthaMkara nAmakarma upArjana karanAra pUrvanA tIrthakarAdi pratye utkRSTa pramodabhAvane dhAraNa kare che. AvA pramodanA kAraNe ja te mahAtmA akhila jagatanA pramodano utkRSTa viSaya bane che. 5. pramodanI vyAkhyA : yogazAstranI TIkAmAM kahyuM che ke vadanaprasAdAdibhiH guNAdhikeSu abhivyajyamAnA antarbhakti anurAga pramodaH / guNAdhika puruSone joIne mukhanI prasannatA dvArA abhivyakta thato AMtarika bhaktirUpa je anurAga te pramoda che." pramoda eTale mahAtmAomAM dekhAtA zama, dama, aucitya, dhairya, gAMbhIrya vagere guNo taraphano mAnasika praharSa. A mAnasika praharSa te te mahatmAo pratyenA vinaya, vaMdana, sevA, stuti, varNavAda (prazaMsA) vagere 1. tIrthaMkaranAmakarmane upArjana karanAra mahAtmAne yoganI sarva vibhUtio vare che ane tethI te dharmatIrthanA pravartaka bane che. vizeSa varNana mATe juo karmagranthAdi sAhitya. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dharmabIja kAyika ane vAcika yogothI abhivyakta thAya che. koI mahApuruSane joIne jyAre ApaNuM zarIra romAMca dhAraNa kare, AMkhomAMthI harSanAM azruo vahe kAna temanAM vacana sAMbhaLavA mATe Atura banI jAya, temanA guNagAna karavA jIbha tatpara bane ane bolatAM kaMTha bharAI jAya tyAre samajavuM ke te utkRSTa pramoda che. . "nayasAra'no pramodaH "nayasAranA jIvanamAM ApaNane utkRSTa pramodanAM darzana thAya che. aTavImAM nigraMtha sAdhu mahAtmAone jotAM ja tenuM hRdayakamaLa vikasvara bane che ane Azcarya sAthe sAdhu mahAtmAo ahIM kyAMthI? evo vicAra tene Ave che. pachI prazna pUchatAM te jANe che. teo sArthamAMthI chUTA paDavAne lIdhe ahIM AvI caDyA che, tyAre aTavImAM AvA mahAtmAo mArA atithi bane, e mAruM puNya kevuM ! AvA zubha vicAramAM caDato te jyAre sAdhu mahAtmAone vandana karI nirdoSa AhAra vahorAve che tyAre tenAM netro AnaMdAzruthI chalakAI jAya che, romAMca khaDAM thAya che, temanAM pratye bahumAnathI hRdaya bharAI jAya che ane sahasA vinayayukta madhura vacano tenA mukhamAMthI nIkaLe che. pachI to e nigraMtha mahAtmAonA mukhe dharmadezanA sAMbhaLatAM tenuM hRdaya apUrva ane lokottara AnaMdane anubhave che. Ama uttarottara vadhatA pramodane lIdhe tene samakitanI prApti thAya che. 7. jIrNazreSThIno pramodaH jIrNazreSThIe paNa potAno abhyadaya prabaLa pramodabhAvanAthI sAdhyo hato. nagaranI bahAra AvelA ramaNIya udyAnamAM jyAre zrI mahAvIra prabhune dhyAnastha avasthAmAM joyA, tyAre tenA manamAM pramoda bhAvanAno uchALo Avyo ane 'A mahAtmA mAre tyAM pAraNuM kare', evI suMdara bhAvanAthI prabhune nimaMtraNa karyuM. e rIte cAra mahinA sudhI te nimaMtraNa karato rahyo. prabhune e kALe cAra mahinAnA upavAsa hatA. jyAre pAraNAno divasa Avyo tyAre jIrNazreSThInA AnaMdanI sImA na hatI. prabhune pAraNuM karAvavAnI suMdara pramoda bhAvanAthI teNe zrAvaka dharmanA utkRSTa phaLa tarIke bAramA devalokanuM AyuSya bAMdhyuM. bhavitavyatAnA yoge prabhunuM pAraNuM to bIjA (navA) zreSThine tyAM thayuM ane dAna detAM vasudhArA vagerenI vRSTi thaI. A vRSTino lAbha bhale te navA 1. zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra temanA 27 bhavo paikI prathama bhave mahAvideha kSetranA pRthvIpratiSThAnapuramAM nayasAra nAme grAmaNI hatA. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 pramodabhAvanA zeThane maLyo, paNa bAramA devalokane prAyogya puNyanI prApti to jIrNazreSThine ja thaI. dhanya e jIrNazreSThinI pramoda bhAvanAne ! 8. "amRtavela' nI pramodabhAvanA : guNavAna evI koI paNa vyaktinA guNo pratye ApaNe mAnasika praharSa keLavavo joIe. pU. upAdhyAya bhagavAna zrI yazovijayajI mahArAja "amRtavela'nI sakjhAyamAM kahe che ke - he cetana ! zrAvakomAM je dezaviratapaNuM (AMzika saMyama) raheluM che ane samyakdaSTi AtmAomAM je zraddhArUpa sadAcAra rahelo che, tenI tuM anumodanA kara. he cetana ! ajainomAM paNa jinavacanane aMzataH anusaranArA ahiMsAdi je je guNo hoya, te sarvanI anumodanA kara, kAraNa ke tenI anumodanAthI, pramodathI samyatvanuM bIjAropaNa thAya che. "he cetana ! jeo pApone tIvra bhAvathI (nirdayatAthI) karatA nathI, jemane saMsAranA padArtho para Asakti nathI ane jeo sadA ucita sthitinuM sevana kare che, temanI paNa tuM anumodanA kara. 'he cetana ! bIjAnA thoDA paNa guNa tArA sAMbhaLavAmAM Ave to, e sAMbhaLIne tuM harSa pramoda pAma, te ja rIte tArAmAM thoDo paNa doSa dekhAya, to tuM potAnA AtmAne nirguNa mAna." 9. guNadaSTi H guNadaSTi to AgaLa vadhIne ema paNa batAve che ke A jagatanI sArI narasI badhI vastuothI guNa ja grahaNa karo, jo tamArI pAse uttama guNadaSTi haze to e samaya vizva tamane guNothI bhareluM dekhAze; ane tamArI sRSTi doSagrAhiNI haze to tamane AkhuMya jagata doSothI ja paripUrNa bhAsaze. "jevI dRSTi tevI sRSTi'. eka AMgla lekhake kharuM ja kahyuM che ke - "If you are bad, the whole world is bad for you. If you are good, the whole world is good for you". jo tame narasA cho to AkhuM jagata tamArA mATe narasuM che. jo tame sArA cho to AkhuMya jagata tamArA mATe sAruM che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dharmabIja 10. zrI kRSNa mahArAjanI guNadaSTi H udyAnanA mArga para eka saDeluM kUtaruM maraNa pAmyuM hatuM. tenI durgadha cAre dizAomAM phelAI rahI hatI ane tethI e rastethI jatA sahu koI potAnA nAkane kapaDAthI dabAvatA hatA. evAmAM zrI kRSNa tyAMthI nIkaLyA. temaNe e kUtarAne joIne vicAryuM ke "aho ! A mRta zvAnanA mukhamAM rahela paNa zveta daMtapaMkti muktAvalI jevI keTalI suMdara che." kevI adbhuta guNagrAhakatA ! 11. guNadaSTi saMvararUpa cheH Azravano saMvara karanAra guNadRSTi che ane saMvarane paNa AzravarUpe pheravI nAkhanAra doSadaSTi che. eka smazAnamAM eka rUpavatI yuvatInuM kalevara paDyuM hatuM. eka kUtaruM tyAM AvyuM, tene lAgyuM ke, "aho ! kevuM mAruM bhAgya ! ghaNA divasa pachI Avo sarasa khorAka maLyo." evAmAM tyAM eka tIvra kAmI puruSa AvI caDyo, teNe vicAryuM ke, "A strI jo jIvatI hota, to kevuM sAruM thAta!" tevAmAM bAjunA rastethI eka yogI mahAtmA jatA hatA, temaNe vicAryuM ke kevI kSaNabhaMguratA ane azucitA A dehanI ? A strI je lAvaNyathI madamAM mahAlatI haze, tenI Aje kevI dazA ? vastu mAtra anitya che' ema teo anitya bhAvanAmAM caDyA. AlaMbana to eka ja hatuM- maDaduM. paNa kUtarAne ane kAmIne te AzravanuM kAraNa banyuM, kAraNa ke doSadaSTi hatI, jyAre yogI mahAtmA mATe te ja saMvaranuM sAdhana banyuM, kAraNa ke teo guNadaSTivALA hatA. 12. upamAonA mULamAM rahelI guNadRSTiH jagatanA koI paNa sArA sAhityamAM kahelI upamAo ane rUpako tarapha ApaNe dRSTi karIe to tenA mULamAM rahelI che te lekhakonI ke kavionI guNadRSTi ApaNane dekhAze. bhagavAna zrI mahAvIradevanI sAdhanAkALanuM varNana karatAM kalpasUtrakAra bhagavaMta jaNAve che ke - ___ 'saMkhe iva niraMjaNe, gagaNamiva nirAlaMbaNe, vAucva apaDibaddhe, sArayasalilaM va suddhahiyae, pukkharapattaM va niruvaleve, kumbho iva guttidie, sIho iva durise, maMdaro iva appakaMpe, sAgaro iva gaMbhIre, caMdo iva somalese, sUro iva dittatee, jaccakaNagaM va nAcave.." te vakhate zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra zaMkha jevA niraMjana, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA AkAzanI jema AlaMbana rahita, vAyunI jema apratibaddhagativALA, zaradaRtunA jala jevA zuddhahRdayavALA, kamalapatranI jema leparahita, kAcabAnI jema guptendriya, siMha jevA durdharSa, meruparvatanI jema aprakaMpa, sAgara jevA gaMbhIra, caMdra jevA saumya, sUrya jevA prakhara tejavALA, jAtimAna suvarNanI jema malarahita svarUpavALA hatA. prastutamAM graMthakAranI dRSTi zaMkhAdimAM rahelA niraMjanatAdi guNo tarapha gaI che ! 43 13. sAmAnya jIvo ane mahApuruSo vaccenuM aMtara jIva ajJAnanA kAraNe potAnA AtmAmAM je nathI te guNo paNa bahAranA jagatane dekhADavAnA prayatno kare che, jema ke koI bahu vidvAna na hoya chatAM 'huM vidvAna chuM' ema batAvavAno DoLa kare che. jo ke tenA manamAM mahattvanI tRSA hoya che, 'jagata mane mahattva Ape, huM mahAna gaNAuM, mane anukULatAo maLe' vagere aneka kuvikalpothI tenuM mana bhareluM rahe che, kintu ajJAnane vaza paNa jIva bIjA jIvonA pramodano viSaya bane tevI pravRtti karato hoya che. bIjI bAju te sadaiva evI paNa khevanA rAkhe che ke 'jagata mArA doSone jANI na jAya' e hetuthI te potAnA doSone chupAvavAnA prayatno kare che. ema ajJAnapaNe bIjA jIvonA apramodano paNa viSaya na banavAnI pravRtti karato hoya che. jo ke temAM tenI bhAvanA mahattvAkAMkSAnI hoya che, to paNa tenI pravRtti to pramoda bhAvanAne anusaratI hoya che. kAraNa ke jIva svabhAve ja guNano pakSapAtI che ane guNano pakSa e pramodabhAvanAnuM bIja che. A thaI sAmAnya jIvanI vAta. mahApuruSonA jIvanamAM to tethI UlaTuM dekhAya che. potAnA AtmAmAM je guNa nathI tene to teo kadI paNa dekhADavAnA prayatno karatA nathI, kintu potAnA guNonA viSayamAM paNa teo taddana mauna seve che. aneka guNo hovA chatAM teo potAnA AtmAne nirguNa mAne che ane doSo bahu ja alpa hovA chatAM teo potAnA AtmAne doSothI bharelo mAne che. temanA doSonuM koI varNana kare, temanI koI niMdA kare, to temane AnaMda thAya che. doSo batAvanArano teo mahAna upakAra mAne che. guNo bolanAra tarapha teo upekSA vRttivALA hoya che. 1. hiMdu dharmasAhityamAM guNagrAhakatA upara zrI dattAtreyanuM dRSTAMta prasiddha che. zrI dattAtreye pRthvImAMthI sahanazIlatA, pANImAMthI svacchatA, madhutA ane pavitratA vagere aneka padArthomAMthI viziSTa guNone zodhIne potAnI sAdhanA ujjvaLa banAvI hatI. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dharmabIja temanI A dRSTi paNa viziSTa pramoda bhAvanAno ja eka aMza che. te aMzanA aciMtya prabhAvathI aMte teo sarvaguNasaMpanna ane sarvadoSathI rahita banI jAya che. jyAre potAnA AtmAmAM je guNo nathI te guNone batAvavAno prayatna karanAra aMte to jagatamAM hAsyanuM bhAjana bane che ane potAnA doSo jagata na juve e mATe chupAvanAra to adhogatine pAme che. 14. svaprazaMsA pratye upekSA ane svaniMdA pratye harSa keLavo: jagata ApaNA guNone bole tyAre ApaNe ema vicAravuM joIe ke ApaNI javAbadArI vadhI rahI che, tethI ApaNe vadhAre jAgrata banavuM joIe, koI ApaNI niMdA kare to teno upakAra mAnavo joIe ane ApaNA durguNone kahenArane sAMbhaLIne ApaNe ApaNA durguNone tapAsavA joIe. niMdakane sUkSmadarzaka yaMtranI upamA ApI zakAya. jema sUkSmadarzakayaMtra nAnI vastune moTI batAve che, tema niMdaka ApaNA nAnA doSane jagatanA cogAnamAM moTo karI dekhADe che, tethI te ApaNA AtmAnA hitamAM sahAyaka bane che. jagata ApaNA doSone juve temAM jarA paNa DaravAnuM nathI. UlaTuM ApaNane te doSo dUra karavAnI suMdara taka Ape che, ema mAnIne harSa pAmavAno che. tAtparya ke potAnA guNonI prazaMsA tarapha upekSAbhAvathI ane potAnA doSonI niMdA sAMbhaLI jAgrata thavAthI pramoda bhAvanAthI sAdhanAmAM khUba ja AgaLa vadhI zakAya che ane manamAM paNa apUrva AnaMda vadhe che. 15. AcArya zrI bappabhaTTasUri temanA samayamAM teo prathama paMktinA vidvAna hatA. eka vakhata AmarAjAe temanI prazaMsA karatAM kahyuM ke, "ApazrInI vidvattA agAdha che.' sUrijI potAnI prazaMsA tarapha upekSA vRttivALA hatA tethI teozrIe javAba Apyo, "pUrva maharSionA agAdha jJAnasamudranI tulanAmAM mAruM jJAna eka biMdu jeTaluM paNa nathI." rAjA to Avo suMdara uttara sAMbhaLIne stabdha ja banI gayo. dhanya che teonI laghutAne ! 16. mahAtmA dRDhaprahArIH teonuM caritra to prasiddha che. brAhmaNa, strI, bALaka ane gAya cAranI hatyA karatAM temaNe naraka gatine prAyogya karmo saMcita karyA hatAM, tenA prAyazcitta tarIke cha mahinA sudhI teo cAra Arano tyAga karIne nagaranA pravezadvAra para dhyAnastha avasthAmAM rahyA hatA. lokonAM ToLAo tyAM roja bhegAM thatAM ane niMdA, gALo, prahAro vagerenI varSA e Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA 45 mahAtmA para varasatI, chatAM A badhuM te samatApUrvaka sahana karI dhyAnamAM masta rahetA, AvI jAtanI samatA ane ullAse aMte temanAM sarva karmone bALI nAkhyAM ane kevalajJAna apAvyuM. niMdAmAM samatA dhAraNa karanAra e mahAtmAnI jeTalI anumodanA karIe teTalI thoDI ja che. 17. bIjAnA vikAsa pratye pramoda keLavo H bIjAnA nAnakaDA guNanI paNa koI prazaMsA karatuM hoya to te sAMbhaLIne harSa thavo joIe. A harSathI ApaNAmAM tevA guNo pragaTe che. ApaNI atyaMta nikaTamAM je vyaktio rahetI hoya temanA guNo vizeSe karIne jovA joIe ane dareka vyakti AgaLa vadhe te mATe sarva prayatno karavA joIe, temanA doSo kadI paNa jovA nahIM, kAraNa ke tethI paraspara saMgharSa utpanna thAya che. hA, bIjAnA doSo hitadaSTie jovAya to niSedha nathI. ApaNA vyaktigata vikAsane gauNa karIne jo ApaNe bIjAnA vikAsamAM sahAya karIe chIe to pariNAme kudarata ApaNo vikAsa kare che. paNa jyAre bIjAonA vikAsamAM vyAghAto UbhA karIne ApaNe AgaLa vadhavAnA prayatno karIe chIe tyAre kudarata ApaNA vikAsane roke che. tAtparya e che ke bIjAonA vikAsa pratye pramoda keLavavo joIe. : 18. guNabahumAna samyaktvanuM kAraNa che H sarvaguNonI prApti mATe sarva vyaktiomAM rahela nAnA moTA sarva guNo tarapha pramoda karavo atyaMta Avazyaka che. guNo taraphano pramoda to ja sAco kahevAya ke jo guNI pratye paNa bahumAna hoya. bIjAmAM rahelA guNonI anumodanA nathI tyAM nirmala samyaktva paNa nathI. 19. guNaprAptino rAjamArga : ApaNAmAM je guNa nathI te guNanI prApti mATe pramodabhAvanA e ja rAjamArga che. te guNa jemanAmAM prakAzane pAmyo hoya temanA taraphanuM bahumAna vadhAravuM joIe. ApaNAmAM brahmacarya guNa pragaTAvavo hoya, to abrahmanA mULa kAraNa mohanIya karmanuM jemaNe samUla 1. bhAvathI jinoktapadArthonuM zraddhAna. 2. mohanIya karma : jaina siddhAMta mujaba karma sat che. karmanA aNuo, jJAnAdi Atmika, zaktione Avare che ane bAhya zubhAzubha sAmagrIno yoga karAve che. karma sAhitya A karmanA aNuonI jJAnAvaraNIyAdi 8 skUla vibhAgomAM vaheMcaNI kare che. mohanIya karmanA aNuo AtmAne heyamAM upAdeyanI ane upAdeyamAM heyanI buddhi tathA pravRtti karAve che. vizeSa samaja mATe juo 'karmagraMtha' vagere. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dharmabIjA umUlana karyuM hoya che, evA zrI vItarAga bhagavaMto tarapha ApaNuM citta parama AdaravALuM banAvavuM joIe. A AdarapramodathI yukta evA citta vaDe ApaNane te puNya baMdhAya che ke jenA baLe brahmacaryanI sAdhanAmAM AvatAM vidano sAme ApaNane ja maLe che. te puNya ApaNane patananA prasaMgamAMthI bacAvI le che. guNI puruSo pratyenA Adara vinA guNanI prApti thatI nathI. 20. pramodabhAvathI sAdhanA nirvidana bane che? ApaNe joIe chIe ke ApaNI sAdhanAmAM aneka prakAranAM vidano vAraMvAra Ave che. tenuM kAraNa e che ke ApaNe pUrve pramodabhAvanAnuM sevana sArI rIte karyuM nathI. jo tenuM utkRSTa sevana karyuM hoya to ApaNane vighno Avata ja nahIM, athavA Avata to tene toDI nAkhavAnuM apUrva vIrya ApaNI pAse hota. sauthI prabaLa vidana pramAda che. jyAM sudhI jIvamAM pramAda che tyAM sudhI pramodabhAvanA tene atyaMta Avazyaka che. Aje bhale ApaNI sAdhanAmAM aneka vidano dekhAtAM hoya paNa jo pramodabhAvanA bharapUra haze, to ApaNI bhaviSyanI sAdhanA avazyameva nirvidana banaze. ' , 21. namaskAra mahAmaMtraH pramodabhAvanA jAgrata rahe ane te dvArA ApaNuM puNya vadhatuM ja rahe te mATe zAstrakAro zrI 'namaskAra mahAmaMtra' nuM vAraMvAra smaraNa karavA kahe che. A maMtranuM smaraNa-dhyAna e pramoda bhAvanAnI upAsanAnuM sarvazreSTha sAdhana che. zrI namaskAra mahAmaMtra e pramodabhAvanAno arka che-nicoDa che. tene caudapUrvano sAra kahevAmAM Ave che, arthAt caudapUrvo e zrI "namaskAra mahAmaMtrano vistAra che. A namaskAra mahAmaMtrano sAra pramodabhAvanA che, tethI pramodabhAvane paNa codapUrvono sAra kahI zakAya. jema namaskAra sarva zAstromAM anusmRta - vyApta che, tema pramodabhAvanA paNa sarva zAstromAM vyApta che. "namaskAra mahAmaMtra' mAM rahelA "namas' e mokSanuM bIja che ane te pramodabhAvanAnuM dyotaka che. "namaskAra mahAmaMtra' ne sarva maMgalomAM prathama maMgala ane sarvapApapraNAzaka banAvanAra jo koI hoya to te pramodabhAva che. tethI ja pramodabhAva paNa sarva maMgalomAM prathama maMgala ane sarva pApapraNAzaka che. 1. caudapUrva = samagra jaina vADmaya. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA 47 22. bhAvanamaskAra pramodabhAvarUpa che : namaskAra be prakArano che: 1. dravyanamaskAra ane 2. bhAvanamaskAra. kAyA ane vANInA upacAra vaDe karAya te dravyanamaskAra ane mAnasika vizuddhi ane parama ulAsa vaDe thAya te bhAvanamaskAra che. pApono nAza karavAmAM bhAvanamaskAra mukhya bhAga bhajave che. A bhAvanamaskAra pramodabhAvanArUpa che, e bhUlavAnuM nathI. 23. pramodabhAvanA yogabIja che ? yoganI zarUAta pramodabhAvanAthI thAya che, mATe pramodabhAvanAne zAstrakAro "yogabIja' kahe che. carama pudgala-parAvartamAM jIvane heya bhAvomAM heyabuddhi ane upAdeya bhAvomAM upAdeyabuddhi pragaTe che. jIvanI yogyatA vadhatAM tene jyAre zrI sadguru pratye pUjyabhAva pragaTe che tyAre temanA upadezathI zrI arihaMta paramAtmAnI sAthe teno mAnasika saMbaMdha thAya che. zrI arihaMta paramAtmA pratyeno dveSa TaLI javo, temanA pratye citta prItivALuM banavuM, temane namaskArAdi karavAno bhAva AtmAmAM jAgavo vagere teonI sAtheno mAnasika saMbaMdha samajavo. A mAnasika saMbaMdha te "yogabIja che. arthAt ahIMthI yoganI zarUAta thAya che. A mAnasika saMbaMdha pramodabhAvarUpa hovAthI pramodabhAvane ja yogabIja kahevAmAM Ave to te yuktiyukta che. 24. bhagavadbhakti H bhagavadbhaktine muktinI dUtI mAnavAmAM Ave che. bhakti e muktinuM avaMdhya kAraNa che. te bhaktinAM maMDANa paNa pramodabhAvanA pAyA para ja thAya che. bhagavAnanA svarUpa pratye-guNo pratye hRdayamAM pramoda na hoya to bhakti thAya ja zI rIte ? .. zrI jinezvaronI bhaktithI pUrvasaMcita karmo kharI paDe che. bhaktimAM 1. carama pudgalaparAvarta = dharmanI prAptino kALa. 2. maulAnAtha, manneiva pIrasI ' viveka cUDAmaNi. glo) 32 mokSanI kAraNasAmagrImAM bhakti e ja moTI che. 'sarvAsAmAM siddhinAM, mUrva tArAnam | bhAgavata skaMdha 10. sarva siddhionuM mULa temanAM bhagavAnanAM caraNonI pUjA che. 3. 'malII jiNavarANaM, khijjaMti puvvasaMciA kammA / ' (Avazyaka niryukti gAi 1097) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dharmabIja thatI e apUrva karmanirjarAmAM jo koI ananya kAraNa hoya to te bhAvollAsa che. A bhAvollAsa pramodarUpa hovAthI pramodabhAva ja karmanirjarAnuM prabaLa sAdhana che, ema phalita thAya che. kahyuM che ke - 'kriyA: pratiphalanti na bhAvazUnyAH / bhAvazUnya kriyAo phaLa ApatI nathI. bhAvathI sahita evI nAnI paNa kriyA mahAna phaLane Ape che. rAvaNe aSTApadaparvata upara atyaMta bhAvollAsarUpa parama pramodabhAva sahita zrI jinezvara bhagavaMtanI bhakti karI tenA prabhAvathI teNe zrI tIrthakaranA karma upAmyuM. "mAtra pAMca koDInAM phUlaDAM parama ullAsapUrvaka prabhunAM caraNe caDhAvyAM tethI paramahaMta zrI kumArapAlane aDhAra dezanuM rAjya maLyuM vagere zAstraprasiddha che. rapa. dravyabhakti ane bhAvabhaktiH bhaktinA be prakAra che H 1. dravya ane 2. bhAva. ahIM dravyabhakti eTale bhAvabhaktinuM kAraNa samajavuM. UMcI kiMmatanAM puSpAdi dravyo vaDe karAtAM zrI vItarAga bhagavaMtanAM pUjAdi kAryo dravyabhakti che ane (jinezvarAdi pratye bahumAna, pUjyabhAva, teono guNAnurAga, tathA) tevA bhAvasahita jinAjJAnusAre saMyama(cAritra)nuM pAlana vagere bhAvabhakti che. temAM samaktidaSTi vagerene dravyabhakti hoya che. jyAre nirgatha sAdhu mahAtmAone bhAvabhakti ja hoya che. bhAvabhaktino bhAvanopavIta mAnasA nAmano eka prakAra kahyo che. te gRhasthane paNa hoI zake che. nigraMtha mahAtmAone bhAvabhakti traNa prakAranI hoya che. kAyikI, vAcika ane mAnasikI. temAM jinAjJA pramANe AhAra levo, pAdavihAra karavo, parISaho sahavA vagere nirdoSa kriyAo karavI e zrI arihaMta paramAtmAnI kAyikI; kaMTha dvArA bhagavat stuti, svAdhyAya vagere karavuM te vAcikI ane tattvonI anuprekSA vagere karavuM te mAnasikI bhAvabhakti che. tAtparya ke nigraMtha mahAtmAonuM samagra jIvana e zrI ati paramAtmAnI bhAvabhakti (bhAvapUjA, pramoda bhAvanA) rUpa che. zrI arihaMta paramAtmA potAnI sAdhanAnA kALamAM jevuM suMdara jIvana jIvyA ane temanA je Adarzo 1. A bhakti zuddha sthAnamAM kevaLa mana vaDe ja zrI vItarAga paramAtmAnAM biMbanI kalpavRkSAdinAM puSpo, kSIrasamudranuM jaLa vagere vaDe kalpita pUjA karavAthI thAya che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 pramodabhAvanA hatA, tevuM ja nirdoSa jIvana jIvavAnA prayatno ane tevA ja Adarzo nirprantha mahAtmAo sevatA hoya che. tethI A bhAvabhaktine abhedopAsanA paNa kahevAmAM Ave che. AvI bhAvabhaktinA prabhAvathI AtmA paramAtmAsvarUpa banI jAya che. upara je dravyabhakti kahI, tene bhedopAsanA paNa pramodabhAvanA to kahevAmAM Ave che. dravyabhakti ane bhAvabhakti baMnemAM pramodabhAvanA to hoya ja che. te vinA banne niSprANa che. bhaktinA japa, dhyAna vagere paNa prakAro che. A badhA prakAromAM mukhyatA to pramodanI ja che. japa, dhyAna vagerethI pramodabhAvanA parama vikAsane pAme che. ullasita pramoda vaDe thato japa vagere tattvaprakAzanAM avaya kAraNo che. zukaladhyAna e zrI arihaMta paramAtmAnI paramocca bhAvabhakti che. dharmadhyAnano naMbara tenAthI nIco Ave che. je mumukSune devAdhidevamAM parama bhakti hoya che ane tevI ja sadguru pratye hoya che, tenA ja hradayamAM zrI jinokta tattvono parama prakAza thAya che, tenA abhAvamAM bIjAne tevo prakAza kadApi maLato nathI. 26. dharma mahAsattA H bhAvathI arihaMta, siddha, sAdhu ane dharmane zaraNe javuM, te paNa eka prakAranI suMdara pramoda bhAvanA che. samagra vizva para dharmamahAsattA atyaMta vyavasthita ane askhalita rIte anAdi kALathI potAnuM sAmrAjya calAvI rahI che. tenuM dhyeya che saune paramasukhamaya siddha banAvavAnuM. A mahAsattAnA mahApratinidhi, dharmavaracA turaMta cakravartI evA zrI arihaMta bhagavaMto che. teonA Adeza pramANe e dharmamahAsattAnuM kArya vyavasthita rIte 1. dravyapUjocitA bhedopAsanA gRhamedhinAM / bhAvapUjA tu sAdhUnAmabhedopAsanAtmikA II jJAnasAra pUjASTaka svopajJa Tabo- 'gRhasthone bhedapUrvaka upAsanA sevA karavArUpa dravyapUjA ucita che ane abheda upAsanArUpa bhAvapUjA sAdhune yogya che. jo ke gRhasthane 'bhAvanopavIta mAnasA' nAme bhAvapUjA hoya che, paNa kAyikI (bhAvapUjA) to cAritravaMtane ja hoya, e vizeSatA che.' 2. carca tevuM parA manti:, cathA teve tathA gurau / tasyaite kathitA arthA: prakAzante mahAtmanaH / / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja 50 vahana karanArA zrI sAdhu bhagavaMto che. bAkInA jIvo prajAnA sthAne che ane dharma tenuM zAsana che. jema rAjAnA zaraNane pAmelA mANaso A jagatamAM sukhI manAya che, tema bhAvapUrvaka uparanA cArane zaraNe janArA jIvo traNe lokamAM sukhane pAme ja che. ema vizvamAM dharmamahAsattAnuM je suMdara zAsana cAlI rahyuM che, tene anukULa banavA vaDe ApaNe sahAya karavI joIe. dharmamAM AtmAnuM joDANa karavAthI anukULa thavAya che. A rIte ApaNe anukULa banIne tenA zaraNe jaIe eTale ApaNA uparathI ApaNA yogakSemanI ciMtA UtarI jAya che, te ciMtA dharmamahAsattA kare che. te zaraNe AvelAne ihalaukika ane pAralaukika sukho ApIne aMte paramasukhamaya sthAnamAM laI jAya che. je A mahAsattAne bahu ja anukULa bane tene te potAno mahApratinidhi (zrI arihaMta) paNa banAve che. tAtparya e mahAsattA pratye pramodabhAva dhAraNa karavo, e ApaNA sarva sukhonuM avaMdhya bIja che. e mahAsattAnuM dhyeya saune sukhI karavAnuM che, tethI jo ApaNe saunuM sukha icchIe, saune sukha ApavAnA prayatno karIe, jemane dharmasattAne sukha ApyuM che, temanA pratye pramoda dhAraNa karIe ane je sarvanAM duHkhane dharmasattA dUra karavA mAge che, te sarvanAM du:kha dUra thAo, evI zubhabhAvanAne manamAM dhAraNa karIe, to ApaNe te mahAsattAnA sahAyaka banI zakIe. jo ApaNe 'amuka duHkhI thAo, amuka sukhI na thAo' vagere azubha vikalpo karIe, sukhIonAM sukhanI ane guNIonA guNanI anumodanA na karIe, doSaSTi rAkhIe, bIjAne sukha ApavAnA prayatno na karIe, koIne sukha maLatuM hoya temAM vyAghAto UbhA karIe ane sAmagrI chatAM duHkhane TALavAnA prayatno na karIe, to te mahAsattAnA aparAdhI banIe chIe ane teno daMDa paNa ApaNane maLe ja che. A daMDa paNa ApaNA hitanA arthe hoya che. jema corI karanArane jo rAjA yogya daMDa na Ape to tethI tenuM ane anya prajAnuM ahita thAya che, daMDa ApavAthI tenuM ane anya prajAnuM hita thAya che, tema dharma mahAsattAnA daMDathI ApaNuM ane bIjAonuM hita thAya che. kukarmo dvArA AtmAmAM bhegA thayelAM azubha karmone dUra karavAnA traNa rastAo che H zubha bhAva, zubha AcaraNa ane harSapUrvaka daMDane sahI levo. A traNa vikalpo AcaravAthI dharmamahAsattAnI kRpA ApaNA upara Utare che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA 51 27. anuSThAnomAM rahelI pramodabhAvanA H sarva dharmaanuSThAno pramoda- bhAvathI otaprota che. koI paNa anuSThAnanI zarUAta prAyaH khamAsamaNa thI thAya che, khamAsamaNa' e pramodabhAvanA pradarzita karavAno ja eka prakAra che, kAyotsargamAM jinezvaronuM athavA paMcaparameSThinuM dhyAna hoya che, te paNa pramodabhAvano ja viSaya che. pratyeka kriyA zrI jinezvaradevanI AjJAne lakSyamAM rAkhIne karavAnI che. kriyAnA prAraMbhathI aMta sudhI jenuM citta te kriyAne batAvanAra zrI jinezvaradevanA dhyAnathI alaMkRta hoya tenI ja kriyA bhAvakriyA (amRtakriyA) bane che. kriyAne batAvanArA zrI jinezvaradevanuM praNidhAna e pramodabhAvanA che. kriyAne amRtamaya banAvanAra paNa te ja che. kriyAnI pUrNAhuti pachI paNa thayela sukRtanI anumodanArUpa pramodathI te kriyAnuM phaLa vadhatuM ja jAya che. 28. anuSThAnonA prakAro ane pramodabhAvanAH anuSThAnonA pAMca prakAra che, tenI vyAkhyAonuM sUkSma dRSTie avalokana karavAthI paNa pramodabhAvanAnuM mahattva samajAya tema che. te prakAro viSAnuSThAna, garAnuSThAna, ananuSThAna, taddhatuM anuSThAna ane amRtAnuSThAna che. ilaukika kIrti Adi spRhAthI karavAmAM Ave, te viSAnuSThAna che. pAralaukika divya bhogAdinI jhaMkhanAthI karavAmAM Ave te garAnuSThAna che. gADariyA pravAhanI jema upayoga vinA karAya, te ananuSThAna che. muktinA anurAgathI ane zrI tIrthakarAdi pratye bahumAnapUrvaka karAya, te taddhatu anuSThAna che. A anuSThAna AgaLanA amRta anuSThAnano hetu che. "A sadanuSThAna zrI jinezvara bhagavaMtoe kaheluM hovAthI ekAMte kalyANane karanAruM che." evI zuddha zraddhApUrvaka, tIvra mokSAbhilASapUrvaka mananA parama ullAsasahita ane yathokta rIte karAya te amRta anuSThAna che. A anuSThAnomAM pUrvanAM traNa tyAjya che ane aMtima be AdaravA lAyaka che. chellAM bene AdaraNIya banAvanAra temAM rahelI pramodabhAvanI mAtrA che. taddhatu anuSThAnamAM pramodabhAva saMpUrNa vikasita heto nathI, jyAre amRtAnuSThAnamAM te pUrNa prakarSane pAmelo hoya che. 1. khamAsamaNa-vaMdana kriyA. "juo pratikramaNa sUtra'. 2. kAyotsarga = eka prakAranI dhyAnapUrvakanI mudrA. 3. bhAvakriyA, amRtakriyA = mokSaparyanta laI janAruM sadanuSThAna. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja chellAM be anuSThAnonA prIti, bhakti, vacana, ane asaMgaema cAra prakAro paNa zAstromAM jovAmAM Ave che. temAM paNa kramazaH pramodabhAvano vikAsa che. prIti ane bhakti e nAmo paNa pramodanAM dyotaka che ja. 29. gurukulavAsa : cAritrapAlanamAM gurukulavAsa agatyanuM sthAna dharAve che. gurukulavAsanuM mULa paNa kRtajJabhAva che. ziSyane gurvAdi potAnA upakArako pratye kRtajJabhAva na hoya to guru ziSyabhAva TakI zakato ja nathI. kRtajJatA, vinaya, vaiyAvRtya vagere guNonAM mULamAM paNa pragaTa ke pracchannapaNe pramodabhAvanA ja kAma kare che. gurune ziSyanA guNo pratye ane ziSyane gurunA guNo pratye jo pramoda na hoya to te sAco gurukulavAsa nathI. 30. satkAryonuM mULa jagatamAM je koI satkAryo thAya che, temAM preraka baLa pramodabhAvanA ja che. jinamaMdira vagere dharmasthAno paNa pramodabhAvanAnA pAyA para UbhAM thAya che. jinamaMdirAdi baMdhAvanArane e vicAraNA hoya che ke sarvaguNasaMpanna evA zrI arihaMta paramAtmAno jagata upara mahAna upakAra che, teonI bhakti A jinamaMdiramAM thaze, tethI aneka bhavya AtmAo dharmAbhimukha thaze ane dharmamAM joDAvavAthI aneka guNo temAnAmAM pragaTaze. ahIM 'bhaviSyamAM guNo pragaTaze" vagereno harSa e pramodabhAvano sUcaka che. 1. cAra anuSThAnonI vizeSa samaja mATe "jJAnasAra svopajJa Tabo, aSTaka 27-7 juo. 2. NANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe carite a / dhaMI lAvavA, guruvAsaM na muvaMti | vizeSAvazyaka bhASya. gALa 3459. gurukulavAsamAM rahenAra samyajJAnano bhAgI bane che tathA darzana ane cAritramAM sthira-sthiratara bane che. mATe dhanya puruSo mAvajIva sudhI gurukulavAsane choDatA nathI. 3. karelA upakArane jaNAvo te kRtajJabhAva. 'guru jJAnAdi ApavA dvArA mArA para mahAna upakAra kare che'. evo satata khyAla rahe tene kRtajJabhAva kahevAmAM Ave che. "lalitavistarA" mAM puratuttamAM padanI TIkAmAM zrI jinezvaradevanA AtmAo mATe kRtajJatApatA: evuM eka vizeSaNa vAparyuM che. jagatamAM sarva zreSTha kRtajJatA zrI tIrthakara bhagavaMtanA AtmAomAM zreya che. zrI tIrthakarone tIrthaMkarapadavI apAvanArAM aneka kAraNo che, temAM paramakRtajJabhAva paNa eka kAraNa che. 4. vaiyAvRtya = dharmAcArya vagere pUjyonI sevA. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA 53 31. sarvatra pramodane vikasAvo : je dharmasthAnomAM aneka AtmAo bhegA thAya che. tyAM pramodabhAvanAnAM sAkSAt darzana karanArA mahAnuM AtmAo te kolAhalathI udvega pAmatA nathI, paNa potAnA pramodane vikasAve che. bIjAnI nAnAmAM nAnI dharmakriyA tarapha paNa pramoda dhAraNa karavo joIe. te jIvamAM dekhAtA bhavyatvanAM darzana karavAM joIe. nAnA bALaka munine bhale pUrI samaja vinA vaMdana karato hoya, chatAM tenI nAnI kriyA paNa A bhavasAgaramAM bahu ja thoDA AtmAone prApta thAya che, te kriyA paNa bALakanA bhaviSyanI mahAna unnatinuM kAraNa che, ema vicArI tenI nAnI kriyAnI paNa AMtarika anumodanA karavI joIe. tattvataH A anumodanA te kriyAne batAvanArA zrI arihaMta paramAtmA pratyeno pramodabhAva ja che. - 32. dharmanAM AlaMbano : "jinAlaya vagere dharmanAM AlaMbano saMsAra-sAgarane taravA mATenI naukAo che' ityAdi dharmanAM AlaMbano pratyeno pramoda jIvane azubha AlaMbanothI bacAve che ane jyAM sArAM AlaMbano maLe tyAM janma apAve che. te janmomAM paNa tene zubha AlaMbano joIne pramoda jAge che ane tethI upArjana thatA puNyane yoge uttarottara puNyAnubaMdhI puNyanA hetubhUta zubha AlaMbano maLatAM jAya che. zrI tIrthakaronA samAgama vagere paNa zubha AlaMbano pratyenA pramodanuM phaLa che. keTalAka jIvo aparipakva dazAnA yoge atyaMta upakAraka evA Agama-svAdhyAya vagere zubha AlaMbanonI upekSA karIne kevaLa AtmadhyAnamAM lAgI jAya che. temane ema thaI jAya che ke tatkALa ja mane sarva siddhio prApta thaze, paNa jyAre siddhio dekhAtI nathI ane AtmadhyAna TakatuM nathI, tyAre temanI nirAzAno pAra raheto nathI. AtmadhyAnamAM ArUDha thavA mATe zubha AlaMbano pratyeno Adara upakAraka che. AdarathI vidanono nAza thAya che. A vidananAza thAnAdinA ArohaNa vakhate thatA bhraMzathI bacAve che. 1. puNyAnubaMdhipuNya = dharma ane sukha baMne ApanAruM puNya. A puNyathI uttarottara dharma ane sukha vadhatAM ja jAya che. 2. AlaMbanAdarodbhUta-pratyUhakSayayogata: / dhyAnAdyArohANabhaMzo, yoginAM nopajAyate / / [adhyAtmasAra, dhyAnAdhikAra, 33] Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dharmabIja 33. Atmasthiti viSayaka pramoda : "mane manuSyabhava, AryakSetra, uttamajAti, uttamakula, paMcendriya paripUrNa zarIra, Arogya, dIrgha AyuSya, sadguruno yoga, dharmazravaNa, zraddhA vagere keTalAM badhAM mokSanAM sAdhano maLyAM che. A sAdhanothI rahita evA anaMtAnaMta jIvo A bhavacakramAM aneka duHkhothI pIDAI rahyA che, samyagdaSTi devatAo paNa A sAdhanone jhaMkhI rahyA che, puNyanA yoge huM keTalo UMce Avyo chuM? keTalI keTalI durlabha A mArI vartamAna sthiti ?" vagere vicAraNA e AtmA sthitiviSayaka pramoda che. A pramoda jIvane sAdhanAmAM AgaLa vadhAre che ane sAmAnya jIvone atyaMta duSkara evAM aneka viziSTa anuSThAnone AcaravAnuM apUrva baLa Ape che. 34. bhagavAnanA zAsana mATe AtmIyabhAva H "zrI arihaMta bhagavaMtonuM A zAsana atyaMta uttama che. nizcayathI mAro AtmA paNa arihaMtanA AtmA jevo ja che, tethI temanuM zAsana apekSAe mAruM ja zAsana che. temanAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA mArAM ja che. caturvidha saMgha mAro che' ityAdi vicAraNA paNa eka jAtino pramoda che. AvA pramodathI zAsananA pratyeka aMga tarapha adbhuta Adara ane vAtsalya jAge che, jema mAtA potAnA putronA doSane gauNa banAve che ane guNone joI joIne rAjI thAya che, tema ApaNane paNa sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA vagere badhAnA guNo joIne AnaMda thavo joIe. Avo pramoda parAkASThAne pAme to tethI zrI tIrthaMkaranAma karma upArjana thAya, temAM kazuM ja Azcarya nathI. 35. bIjAnA sukhane joIne saMtuSTa bano: bIjAnA sukhane joI saMtuSTa thavuM e paNa eka prakArano pramoda bhAva che. sAmAnyataH sukha cAra prakAranuM che - (1) ApAtaramya sukhaH je sukha tatkAla ramaNIya lAge, paNa pariNAme 1. sAdhu = saMnyasta saMyamI puruSa sAdhvI = saMnyasta saMyamI strI. zrAvaka = dharmazraddhA pUrvaka AMzika saMyamane svIkAranAra gRhastha. zrAvikA = dharmazraddhApUrvaka AMzika saMyamane dhAraNa karanAra gRhiNI. 2. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA e caturvidha jaina saMgha. 3. 'parasuvaturmuditA ' SoDazaka prakaraNa. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA 55 asuMdara hoya te "ApAtaramya" sukha. jema ke apathya AhArAdithI maLatuM vaiSayika sukha. (2) saddhatu sukhaH je aihika sukha tatkAla ramaNIya ane pariNAme (A loka pUratuM) suMdara hoya te "saddhatu sukha. jema ke svAdiSTa paNa pathya AhAranuM sevana vagere. (3) anubaMdhayukta sukha H dharmanA pAlanathI iha-paralokamAM maLatuM avicchinna sukha. jevuM ke puNyAnubaMdhipuNyathI maLatuM bAhya sukha. (4) parama sukha : mohanIyAdi karmanA kSayathI utpanna thatuM AtmasvabhAvajanya avyAbAdha anaMtuM sukha. AmAM prathamanAM be sukho maitrIbhAvanAnAM ane aMtima be sukho pramodabhAvanAnA viSaya che. bIjAnA sukhamAM saMtuSTa thavAthI mana prasanna bane che ane tethI potAnAM ja sukhanI ciMtArUpa je sarva saMklezonuM mULa ArtadhyAna te nAza pAme che. 36. cinokta pramodabhAvanA paramocca che. bIjI bhAvanAo to anya darzanomAM paNa maLaze, kintu suMdara pramodabhAvanA zrI jinazAsanamAM jevI batAvavAmAM AvI che. tevI bIje kyAMya jovA ke sAMbhaLavA nahIM maLe. dharmanAM traNa aMgo che : karavuM, karAvavuM ane anumodavuM. temAM chelluM aMga pramodabhAvarUpa che. anya darzanomAM karavuM ane karAvavuM be aMgo dekhAya che, kintu anumodanArUpa dharmanI to gaMdha paNa tyAM nathI. jo anumodanA ja nathI to suMdara pramodabhAva tyAM zI rIte hoI zake ? anumodanA rUpa dharmanI zakti aciMtya che, te akhUTa puNyanuM upArjana karAve che. karavuM ane karAvavuM e be aMgonI saphaLatAno AdhAra paNa anumodanA para ja che. 37. pramodabhAvanAM phaLoH pramodabhAvanAnA satata abhyAsathI puNyanuM AkarSaNa vadhatuM jAya che. IrSyA, asUyA vagere azubha mAnasavRttio nAza pAme che, zubhavRttio jAge che, satkAryo karavAno utsAha pravardhamAna bane che. manamAMthI IrSyA, asUyA vagere melo dhovAI javAnA kAraNe vastusvarUpanuM yathArtha jJAna thAya che ane AtmAmAM zuddha AtmasvarUpanuM dhyAna Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dharmabIja (zukladhyAna) dharavA mATenI yogyatA pragaTa thAya che. pramodabhAvanAno abhyAsa vadhato jAya che tema tema mana adhika adhika prasanna ane ekAgra bane che. tethI Atmika AnaMdamAM apUrva vRddhi thAya che. je guNIonA guNo pratye pramodane dhAraNa kare che, tenA para te mahAtmAonI apUrva karuNA Utare che ane tethI anya AtmAonA paNa pramodanuM te pAtra bane che. pramodane vANI dvArA ucita sthAne vyakta karavAthI vANI pavitra bane che. pramodabhAvanAthI guNone zodhavAnI vRtti jAge che. je je rIte ApaNo pramodabhAva vadhe, te te rItano te mATe upayoga karI zakAya che. A pramodabhAvanAnI sAdhanAnA paramotkRSTa sAdhanabhUta zrI namaskAra mahAmaMtrane hRdayamAM saMdeva dhAraNa karavo joIe. pramodabhAvanAsvarUpa zrI namaskAra mahAmaMtra ApaNane zAstromAM te te atigUDha rahasyone samajAvaze ke jenAthI ApaNe zIvrataH paramakalyANanAM bhAjana banIzuM. sarva jIvo pramodabhAvanAthI parAkASThAne pAmIne paramapramodamaya evA muktipadane varo, e zubhecchA ! Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA (saMkSipta) 1. nimitta kAraNo H sukhI, puNyavAnuM ke guNI jIvo, bIjAnuM sukha, bIjAnAM sukhanAM sAdhano, dharmanAM AlaMbano vagere 2. tenA saMgharSamAM AvatAM upAdAna kAraNo : aprazasta rAga, mAna, ahaMkAra, potAnA ja guNono pakSapAta, dharma tarapha aruci, pApa pratye ruci, bIjAnAM sukRta tarapha dveSa, guNIne maLatAM vaMdana, prazaMsA, stuti, bahumAna, Adara, satkAra vagere pratye aNagamo, potAnuM te (vaMdanAdinI prApti) tarapha AkarSaNa, AtmaprazaMsA karavAnI Teva, guNadaSTino abhAva, doSadRSTi potAnI kSullaka vAta mahattvanI lAgavI, bIjAnI mahattvanI vAta tuccha lAgavI vagere azubha vRttio. 3. upAdAna ane nimittakAraNanA saMgharSathI utpanna thatA navA cittamaloH guNavAnane joIne ke tenI prazaMsAdi sAMbhaLIne IrSyA, asUyA, dveSa, niMdA karavAnI vRtti, guNInuM apamAna thatuM jANI te pratye harSa thavo vagere. 4. te cittamalomAMthI udbhavatA anartho guNI puruSo sAme kAvatarAM, temanuM apamAna, temanI mazkarI, temanA hRdayamAM rahelA ApaNA pratyenA vizvAsano nAza, lokamAM niMdA, lokanI aprIti, yogabIjano nAza, durlabha-bodhitA, guNahAni vagere. 5. cittamalanAzaka upAyoH sukhI ke puNyavAnane joIne AnaMda pAmavo, guNono pakSapAta, guNI puruSonuM bahumAna temanI stuti prazaMsA, vaMdana, namana, sevA, vinaya ityAdi karavuM, tIrtha (saMgha), tIrthakaro ane dharmanAM AlaMbano pratye Adara, guNadRSTi, doSadaSTityAga, namaskAra mahAmaMtranuM smaraNa, dhyAna vagere. 6. te upAyone saMgrahanAra zabda pramodabhAvanA. 7. tenI TUMkI vyAkhyAo parasukhatuSTi, guNapakSapAta. 8. tenA prakAro : 1. naikSayikapramoda : guNa ke guNane joIne mAnasika praharSa, anurAga, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dharmabIja antarbahumAna, anumodanA vagere. 2. vyAvahArika pramoda : upara batAvelA AMtarika anurAgAdinI sarva indriyo dvArA abhivyakti, jema ke AMkhamAM harSanAM azruo, romAMca, jivA dvArA stuti vagere ane vinaya, sevA, vaMdana ityAdi. 3. ApAtarammasukha viSayaka pramoda (potAno heya) 4. satasukha viSayaka pramoda (potAno heya) 5. anubaMdhayuktasukhaviSayaka pramoda (upAdeya) 6. AtmasthitiviSayaka pramoda (upAdeya) 7. dharmanAM AlaMbano pratye pramoda (upAdeya) 9. pramoda bhAvanAnAM phaLo H yogabIjanI prApti : satkAryo karavAmAM utsAha, guNavRddhi, guNI puruSonAM hRdayamAM ApaNA pratye mAna, tIrthaMkarapaNuM, lokomAM prazaMsA, Adara vagere sarvaguNasaMpannatA, sarvadoSarahitatA, samyakatvanI nirmalatA, puNyAnubaMdhipuNyanuM upArjana, sattva, zIla, prajJAmAM vRddhi vagere. 10. vizeSa muddAo : * tIrthakarone prApta thayela tIrthakaratvanuM kAraNa temaNe pUrve tIrtho ane tIrthakaro pratye sevelI pramodabhAvanA che. * pramodabhAvanAnI prApti e yogabIjanI prApti che. arihaMtone namaskAra karavAno bhAva e yogabIja che. * pramodano paramotkRSTa viSaya zrI arihaMta paramAtmA che. * pramodabhAvanA e guNaprAptino rAjamArga che. * jIvanAM sarva anuSThAno pramodabhAvanAthI otaprota hovAM ghaTe. * pramoda vinA (zrI tIrthakara bhagavaMtAdi pratye bahumAna vinA) sarva anuSThAno niSphaLa che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 pramodabhAvanA * guru-ziSyabhAva pramodabhAvanA para Take che. * sarva satkAryonAM mULamAM prAyaH pramodabhAvanA hoya che. pramodabhAva paNa cauda pUrvano sAra che. * guNadaSTi keLavo, doSadaSTi tajo. guNadRSTi saMvara che. doSadaSTi Azrava che. * potAnI prazaMsA pratye upekSA ane niMdA pratye harSa keLavavo. * bIjAnA vikAsa pratye pramoda keLavavo. * guNa-guNInuM bahumAna sabhyatvanuM kAraNa che. * pramodabhAvathI sAdhanA nirvidana bane che. * bhagavadbhakti pramodabhAvarUpa che. pramodabhAva vinAnI kriyAo phaLatI nathI. morabasAmathayAM vittava garIcalI | sarva sukhonuM mULa bhaMgavadbhakti che. * nigraMtha sAdhu mahAtmAonuM samagra jIvana zrI arihaMta bhagavaMtonI mahAbhAva pUjArUpa che. * dharmasthAnomAM mUrtimatI pramodabhAvanAne jotAM zIkho. * bIjAo dvArA vyakta thatI pramodabhAvanA pratye pramodabhAva keLavo. * dharmanAM pratyeka AlaMbanane joIne hRdayamAM harSa pAmo. * pramodabhAvanA vinA svarUpamaNatAnI prApti zakya nathI. * pramodabhAvanA dharmamAMthI thatA vinipAtamAMthI bacAve che. * vartamAnamAM je devadurlabha dharmasAmagrI maLI che tenA mahattvane vicArI AnaMdita bano. sarvatra (vizeSa karIne caturvidha saMghanI pratyeka vyaktimAM) guNo jotAM zIkho. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja * "zrI arihaMta bhagavaMtonuM A zAsana atyaMta uttama che. evI bhAvanA punaH punaH karo. zAsana pratyenI AtmIyatAne vikasAvo. * A zAsanamAM jevI suMdara pramoda bhAvanA che, tevI bIje kyAMya jovA nahIM maLe. * zrI arihaMta paramAtmAthI mAMDIne nAnAmAM nAnA paNa guNavAnane joIne AnaMda pAmo. * sarvatra guNadaSTi keLavo, doSadaSTino tyAga karo. * dharmamahAsattAnA zaraNe jAva. * deva ane gurunI bhakti vinA AtmAmAM tattvaprakAza na thAya. * bIjAnAM sukhane joIne saMtuSTa bano. tenA pratyenI IrSyAne choDI do. 11. daSTAMto : nayasAra, jIrNazreSThI, zrI kRSNa mahArAja, rUpavatI strInuM kalevara, datrAtreya, zrI bappabhaTTasUri, daDhaprahArI, rAvaNa, mahArAjA kumArapALa. 'pramodabhAvanAne namaskAra Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtaHkALanI pramoda bhAvanA savAramAM UThatAMnI sAthe ja sauthI prathama nIcenAM vizeSaNothI alaMkRta evA sarva kALanA ane sarva kSetranA arihaMtone namaskAra karavo joIe. te namaskAra vakhate mana pramodathI praphullita ane apAra AnaMdane anubhavatuM hovuM joIe. zarIranAM roma roma vikasvara thavAM joIe. te vakhate te te vizeSaNone anurUpa citra ApaNA manarUpI paDadA para cItaravuM joIe. vizeSaNo H 1. trIjA bhavamAM vIzasthAnaka tapane ArAdhIne jemaNe zrI tIrthakara nAmakarma upAmyuM. 2. cauda mahAsvapnothI sUcita che avatAra jemano.' 3. garbhamAM AvyA tyAre jemanI indra paNa stuti karI. 4. garbhAvasthAthI ja jeo traNa jJAnathI sahita hatA. 5. garbhamAM paNa jeo mahAn yogI jevA hatA. A rIte aneka vakhata bhagavAnane namaskAra karavAnA che. ochAmAM ochA 12 namaskAra, madhyamathI 108 namaskAra athavA utkRSTathI 1008 namaskAra karavA joIe. A rIte je roja pramoda bhAvanA karaze, te sarva sukhonuM bhAjana banaze. ane traNe lokanI samagra Rddhio tene niHsaMzaya varaze. je Asannabhavya haze, te pramodabhAvanA suMdara bhAvI zakaze. 1. ahIM bhagavAnanAM mAtAjI palaMga para sUtelAM che ane cauda mahAsvapnone joI rahyAM che. bhagavAna garbhamAM AvyA che. vagere mahAmaMgala dazya AMkha sAme UbhuM karavAnuM che. AvAM dazyothI ApaNo Akhoya divasa maMgalamaya bane che. 2. ekaso ATha vizeSaNo mATe juo "namaskArasvAdhyAya' nAmanuM graMtha ratna. tenA prAkRtavibhAgamAM pR. 184 para mArI che. A graMtha jaina sAhitya vikAsa maMDala, aMdherI, muMbaI taraphathI prakAzita thayela che. 3. 1008 vizeSaNo mATe tArkika ziromaNi AcArya bhagavAna zrI siddhasenasUrikRta zakastava', kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya kRta "jinasahasranAmastotra' vagere racanAo atyaMta upayogI che. A mahApuruSonuM jJAna agAdha hatuM. temaNe karelAM stotronuM manana ApaNA AtmAmAM pramoda bhAvanAnI jyoti pragaTAvavA mATe ane pragati jyotine cirakAlIna banAvavA mATe anivArya che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodabhAvanA pramodabhAvanA abhyAsa mATe zrI "namaskAra mahAmaMtra'no trisaMdhyA 108 jApa karI zakAya, athavA "arihaMta' e "caturakSarI maMtrAdhirAja'no ochAmAM ocho roja 2000 jApa karavo joIe. AvA jApanA lAbho anirvacanIya che. jApa karanAra te lAbhone svayaM anubhavI zake che. jenI manobhUmimAM nAma, sthApanA, dravya ane bhAva ema cAre prakAranA arihaMtone sthAna maLyuM, te AtmA svayaM arihaMta padavIne vare, emAM kazuM ja Azcarya nathI. pramodabhAvanA samApta Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karUNA bhAvanA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNA bhAvanA 1. vyAkhyA : vastu:vinAzinI|1 karuNAbhAvanA bIjAonAM duHkhanI vinAzaka che. 'duHkhI prANIonAM duHkha dUra thAo' ityAdi bhAvavuM te karuNAbhAvanA che.' kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya mahArAjAe dIna, Artta, bhayabhIta, ane jIvitane yAcatA (maravA na icchatA) jIvone dainyAdino pratikAra karavAmAM parAyaNa evI buddhine kAruNya kaheluM che. 2. samAnArthaka zabdo : karuNA, dayA, anukaMpA, dInAnugraha vagere zabdo samAna arthavALA che, ema zrI 'tattvArthAdhigamasUtra'nA bhASyamAM kahyuM che. bIjAone duHkha na thAya tema vartavuM te dayA che. bIjAnuM duHkha joIne duHkha na thAya tema vartavuM te dayA che. bIjAnuM duHkha joIne hRdayanuM kaMpavuM ane te duHkha dUra karavAnI tIvra icchA thavI te anukaMpA che ane satpuruSonI, dIna jIvone sahAya karavA mATenI sadA tatparatA te temano dInAnugraha che. 1. AvuM lakSaNa 'SoDazaka'mAM karavAmAM AvyuM che. bauddhanA graMthomAM paNa suvApanayanAAravattivALA / ' (visuddhimA pariccheda 9, perA. 94) 'bIjAnAM duHkhane dUra karavA mATenI pravRtti te karuNA che.' evuM lakSaNa te karavAmAM AvyuM che. e ja 'visuddhimagga' mAM karuNAno vyutpattijanya artha pAlIbhASAmAM kahyo che ke - 'padhruvale sati sAdhUna campanuM votIti jA / vizAti vA paravuvavuM, hiMti vinAsetIti La / vijayaMti vA ruvite.....pArayatIti RLA / ' 'bIjAne duHkha hoya tyAre hRdayanuM dhUnana-kaMpana kare che, te mATe karuNA, athavA je para duHkhane kApe che, para duHkhano vinAza kare che, tethI karuNA; athavA je duHkhIAo pratye prasare vistare che tethI karuNA kahI che. 2. dIneSvArtteSu bhIteSu, yAcamAneSu jIvitam / pratikAraparA buddhi, kAruNyamabhidhIyate / / (yogazAstra pra. 4-120) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja 3. dainyAdinA pratikArarUpa karuNA ane tenAM pAtro : dIna eTale potAnAM pApano pratikAra karavAmAM asamartha. 'jagatamAM sauthI moTuM pApa kuzAsrapraNayana che. tethI te pApano pratikAra karavAmAM asamartha evA kuzAstrapraNetAo kharekhara dIna che. 'kuzAstrapraNetAo kumArga praNayanarUpa pApathI kyAre mukta thaze ? marIcinA bhavamAM unmArga dezanArUpa pApa vaDe traNa bhuvananA adhipati evA zrI vIrabhagavAnano jIva paNa jo dIrgha kALa sudhI saMsAracakramAM bhamyo to bIjAonI zI gati ?' vagere karuNAbhAva dainyathI yukta evA kuzAstrapraNetAone anulakSIne karI zakAya. 66 viSayonA saMgathI utpanna thayelAM du:kho jeo bhogavI rahyA che, teo Artta (pIDita) che. saMsArI jIvo viSayone meLavavAmAM ane bhogavavAmAM ja rAcyA mAcyA rahe che. A viSayano bhoga pUrvanA anaMta bhavomAM anaMtAnaMta vAra karyo ane tenAM vividha kaDavAM phaLo bhogavyAM, chatAM teo Aja sudhI te bhogothI nivRtta thatA nathI, 'pUrva A viSayo mane kadI ja maLyA nathI, A viSayo taddana apUrva (navA) che,' evo bhrama temane satata rahe che. AvA jIvo 'viSayaviraktithI thatA prazamarUpa amRtanuM AkaMTha pAna karI cAre tRpta banaze ? teo paramasukhamayI evI vItarAga dazAne kacAre pAmaze ?' e jAtanI karuNA viSayAtta jIvo pratye bhAvavI joIe. A bhavacakramAM bAla, vRddha vagere sarva jIvonI sAme, bhayanAM aneka kAraNo samupasthita thAya che. AvA saMyogomAM temanuM mAnasa satata bhayagrasta rahe che. 'bhayabhIta jIvo sarva prakAranA bhayothI kacAre sarvathA mukta thaze ? sarva bhayothI rahita evI 'jitabhaya' (mokSa) avasthAne teo kacAre pAmaze ?' AvI karuNA, bhayabhIta AtmAone uddezIne karI zakAya. maraNanuM duHkha badhAM duHkhone TapI jAya tevuM che. badhA jIvo jIvana icche che, maraNane koI paNa icchatuM nathI, chatAM jIvana Ayu:karmathI adhika 1. khoTAM zAstronI racanA. 2. khoTo mArga batAvavo. 3. zramaNa bhagavAna zrI mahAvIradevanA 27 bhavomAM trIjA bhave teo zrI bharatacakravartInA putra marIci hatA. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA vadhArI zakAtuM nathI ane maraNa AvyA vinA rahetuM nathI, jyAre maraNa sAme dekhAya che ane te vakhate jenA saMyogamAM pote khUba khUba rAga keLavyo che, evAM ghana, putra, strI vagereno viyoga paNa sAme AvIne Ubho rahe che, tyAre te maraNa ane dhanAdipadArthonA viyogano vicAra jIvane bahu ja pIDA Ape che. AvI pIDAne anubhavanArAM prANIone jinavacanAmRta prApta thAo, te amRta dvArA teo ajara amara bano," vagere karuNA mAraNAnika pIDAne anubhavanArAo pratye karI zakAya. 4. karuNAnA prakAroH karuNAnA laukika ane lokottara, svAtmaviSayaka ane parAtmaviSayaka, vyAvahArika ane naizcayika ema be be prakAro pADI zakAya. 5. laukika karuNA H laukika karuNAnA paNa mohajanya ane duHkhita-darzanajanya ema be vibhAga karI zakAya ane lokottara karuNAne paNa saMvegajanya ane svAbhAvika e be bhedamAM vaheMcI zakAya. temAM bhUkhyAne anna, tarasyAne pANI, vastrahInane vastra, nirAzritane Azraya, glAnane auSadhAdi ApavuM vagere laukika karuNA che. anAthAzramo, sArvajanika auSadhAlayo, pAMjarA poLo vagerenA saMcAlananI pAchaLa paNa prAyaH laukika karUNA kAma kare che. zikSaNa ApatI zALAo vagere paNa A jAtanI bhAvanAnA pAyA upara hoya che. ajJAna e aneka duHkhonuM kAraNa che. te dUra karavA mATe apAtuM laukika samyam nItinuM zikSaNa apekSAe karuNAnuM ja kArya che. ajJAnI ajJAnane poSe te karuNA nathI, ema kahI zakAya. laukika karuNA utpanna thavAnA hetu e che moha ane duHkhitadarzana 1. duHkhIne joyA pachI utpanna thAya che. 2. ajJAnI hita ane ahitane jANI zakato nathI. tethI te aneka prakAranAM duHkhonuM bhAjana bane che. kahyuM che ke - ajJAnaM khalu kaSTaM, dveSAdibhyo sarvadoSebhyaH / artha hitamahitaM vA, na vetti yenAvRtto jIva: / / dveSa Adi sarva doSo karatAM paNa ajJAna e moTuM kaSTa che, kAraNa ke tenAthI AvRtta jIva hitakara ke ahitakara arthane jANI zakato nathI. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dharmabIja glAna mANasa koI apathya vastu mAge tyAre tene te ApI devAnI abhilASA te moha che. ane temAMthI janmelI karuNA te mohajanya laukika karuNA che. bhUkhyAne joIne anna ApavuM vagere duHkhitadarzanajanya laukika karuNA che. A bIjA prakAranI karuNA mArgAnusArI Adi jIvone hoya che. . lokottara karuNAH sarva duHkhonuM mULa kAraNa karma che, te karmano nAza karavAnAM sAdhano batAvavAM, ApavAM te lokottarakaNA che. A karuNA samyagdaSTi vagere jIvone hoya che. dharmadezanA, tIrthapravartana vagere lokottara karuNAnAM kAryarUpa dRSTAnto che. saMvega eTale mokSAbhilASa. temAMthI utpanna thAya te saMvegajanya lokottara karuNA che. A saMvegajanya lokottara karuNA avirata samyagdaSTi, dezavirata ane pramattayatine hoya che.' svAbhAvika karuNA eTale sahaja karuNA. A karuNA sarva jIvo para anugraha karavAmAM parAyaNa evA apramattAdi mahAmunione ja hoya che. jema kuMbhArano cAka zarUAtamAM daMDanA yogathI ane pachI daMDa vinA paNa potAnI meLe ja bhame che, tema saMvegajanya karuNA punaH punaH abhyAsa vaDe svAbhAvika (sahaja) karuNAnI prApti thAya che, tAtparya e che ke mahAmuniono svabhAva ja karuNAmaya banI jAya che. 7. svAtma ane parAtmaviSayaka karuNA : bhaviSyamAM potAnA AtmA para duHkha na Ave tevA dhArmika upAyonI vicAraNA ane te upAyomAM 1. satparuSoe darzAvelA jIvanamArganuM anusaraNa karI rahelA jIvo mArgAnusArI' kahevAya che. tenA zAstraprasiddha 35 guNomAM "dayALu thavuM e paNa eka guNa che. 2. zrI tIrthaMkarAdi dvArA apAto dharmano upadeza. 3. zrI tIrthakara bhagavaMto dvArA thatI gaNadharonI, dvAdazAMgInI ke sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA rUpI caturvidha dharmatIrthanI sthApanA. 4. aviratasamyagdaSTine dharmazraddhA chatAM virati (saMyama) na hoya. dezaviratane AMzika saMyama hoya, pramattayatine pUrNa saMyama hoya paNa te vacce pramAdathI dUSita hoya. jaina zAstronI dRSTie kramazaH A cothuM, pAMcamu ane chaThuM guNasthAnaka kahevAya che, vizeSa mATe juo guNasthAnakamAroha graMtha. 5. apramattamAmuni = pramAdarahita zuddhasaMyamI. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA - 69 pravRtti te svAtma viSayaka karuNA che. bIjAonAM duHkha dUra thAo' ityAdi bhAvanA te parAtmaviSayaka karuNA che. prastutamAM eTaluM lakSamAM rAkhavuM joIe ke potAnAM vartamAna duHkhamAMthI nAsI chUTavAnI ciMtA e karuNA nathI, kintu moha che, ArtadhyAnarUpa che. AgAmI duHkhomAMthI bacavA mATenI vicAraNA e sAco viveka che ane te dharmadhyAnarUpa che. 8. naikSayika ane vyAvahArika karuNA : AtmAno karUNArUpa je zuddha adhyavasAya te naiRyikakaruNA che ane annadAna vagerenI pravRtti te vyAvahArika karuNA che. A baMne prakAranI karuNA eka bIjAne utpanna kare che, arthAt kyAreka adhyavasAyo prathama utpanna thaIne tadanukUla pravRtti karAve che, athavA kyAreka prathama annadAnAdi pravRttinA baLe zubha adhyavasAyo jAge che. A dRSTie bALakamAM nAnapaNathI ja dAna vagerenAM saMskAro pADavA joIe, ke jethI bhaviSyamAM tenuM jIvana dharmamaya bane. 9. cAra prakAranAM dAnaH zrI jinapravacanamAM cAra prakAranuM paNa dAna kahevAmAM AvyuM che. abhayadAna, jJAnadAna, dharmoparaMbhadAna ane anukaMpAdAna. temAM jIvo pratye dayAbhAva rAkhavo te abhayadAna che. A abhayadAnanuM mukhya aMga ahiMsA che. pAramArthika jJAna ApavuM te jJAnadAna che. mumukSu AtmAone upakArI thAya tevA AhArAdinuM dAna karavuM te dharmopaSTabhadAna che. upakhaMbha eTale Teko, AdhAra, vagere sAdhu mahAtmAone AhArAdinuM dAna karavAthI temane saMyamamAM Teko maLe che ane ApaNe upakhaMbhadAna rUpa dharmane sAdhIe chIe. munione zarIra saMyamanuM sAdhana che ane zarIra che tyAM sudhI AhArAdinI AvazyakatA UbhI rahevAnI. tAtparya ke nirdoSa AhArAdi saMyamanI sAdhanAmAM upakhaMbha che. saMyamanI anumodanAmAMthI upakhaMbha dAnano bhAva janme che ane te * 'dAna mahAna lAbhanuM kAraNa bane che. dIna duHkhIne sahAya karavA nimitte je kaMI dAna karAya te anukaMpAdAna che. A dAna anukaMpA buddhithI dInAdine apAya che, emAM pAtrApAtranI vicAraNAne sthAna nathI. dIkSA levAno prasaMga prApta thatAM zrI tIrthakara bhagavaMto paNa eka varSa sudhI satata niyamita dAna Ape che, temAM pAtra-apAtrano vicAra karatA nathI, paraMtu je mAgavA Ave te sarvane Ape che. A cAra prakAranAM dAnathI paraMparAo kramazaH kSAyikadarzana, anaMta jJAna, anaMta cAritra ane anaMta vIryano prAdurbhAva thAya che. abhayadAnathI AtmAne 1. darzana eTale sabhyazraddhA. tenAM avAraka nimitto sarvathA samUla nAza thavAthI pragaTelI samyagazraddhA te kSAyika darzana che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dharmabIja sArvabhauma nirbhayatA maLe che. AvI nirbhayatA kSAyika darzana vinA saMbhavatI ja nathI, tethI pUrve abhayadAnanuM phaLa kSAyika darzana kahyuM che. dIna duHkhIne sahAya karavAmAM potAnuM vIrya phoravanAra AtmAne paraMparAe anaMta vIrya maLe, temAM kaMI Azcarya nathI. 10. svaduHkhane dUra karavAno upAya H "mane kadI paNa duHkha na Avo' ityAdi lAgaNI jIvomAM anAdi kALathI hoya che. A lAgaNI dveSarUpa che ane teno viSaya potAnuM duHkha che. jIva karmane paravaza che, mATe ` tene pratikULa saMyogomAM mUkAvuM paDe che. pratikULa saMyogo e duHkhanAM nimitta che. jIvane potAnAM duHkha pratye dveSa hovAthI tevA saMyogo para paNa tene dveSa thAya che. svaduHkhaviSayaka dveSane zAstrakAro dAhanI upamA Ape che. A dAha jIvane satata bALyA kare che. lagabhaga badhA jIvo duHkhane dUra karavA mATe rAta divasa prayatna kare che. paNa duHkha upara rahelA dveSane dUra karavAno prayatna koIka (virala) mahAtmA ja kare che. vartamAna duHkhane (udayaprApta pApakarmane ) dUra karavuM, e jIvanA hAthamAM nathI paNa te duHkha uparanA dveSane dUra karavAmAM pote svataMtra che. duHkha parano dveSa dUra thatAM ja duHkha e tattvataH duHkha rahetuM nathI, arthAt pIDA karatuM nathI. potAnAM duHkha para rahelA dveSane dUra karavAno sarala upAya karuNAbhAvanA che. karuNAbhAvanA eTale bIjAonuM duHkha dUra karavAnI vRtti. je ApaNane potAnA duHkha upara dveSa thAya che, tene badale bIjAonAM du:kha para dveSa thavo joIe ane te duHkho dUra karavAnI tAlAvelI jAgavI joIe. bIjAonAM du:kho dUra karavAnI ciMtA jAgatAM potAnuM duHkha bhulAI jAya che. potAnAM vartamAna duHkhane bhUlI javAmAM ja sukha-prAptinuM mULa chupAyeluM che. vyaktigata kevaLa sva duHkha pratyenA dveSane sarva duHkhI jIvonA duHkha viSayaka banAvavo, e ja karuNA bhAvanAnuM rahasya che. 'mArAM duHkho nAza pAmo' evI 1. 'zrImad bhAgavata'nA navamA skaMdhanA ekavIsamA adhyAyamAM rAjA raMtidevano prasaMga Ave che. te kahe che. 'na kAmaye'haM gatimIzvarAt parAmaSTardhiyuktAmapunarbhavaM vA / ArtiM prapadye'khiladehabhAjAmantaHsthito yena bhavantyaduHkhAH / / ' 'huM Izvara pAsethI aSTaRddhiyukta uccagati mAgato nathI, tema ja mukti paNa mAMgato Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA vRtti duHkho nAza pAmo,' evI icchA pragaTAvavI joIe. A icchAnA baLathI ApaNA duHkhamAM hetubhUta anyane apakAra karavAnI ApaNI malina cittavRttio ane krodhAdi paNa zamI jAya che. nathI, eTaluM ja cAhuM chuM ke "samasta prANIomAM je duHkha pIDA che, te mane prApta thAo ! jethI teo du:kha rahita thAya', tAtparya ke teo sukhI thAya e ja mAruM sukha che. skaMdapurANa"nA "revAkhaMDamAM 'mahAtmA ApauMbarano prasaMga che. temAM be mAchalIone bacAvavAnI icchAthI teo kahe che - 'dR:khitAnIha bhUtAni, yo na bhUtaiH pRthagvidhaiH / kevalAtmasukhecchAto'vennRzaMsataro'sti ka: ? / / ' kevaLa potAnA sukhane icchato je bIjA bhinna prakAranA svabhAvanA) bhUto dvArA duHkhathI pIDAtAM prANIonuM rakSaNa karato nathI tenAthI vadhAre krUra bIjo koNa che?" 'ze 7 me cAtupAyo hi enAuM TukavitAtmanAm | banA: pravira mUtAnAM mAM sarva: mu' mArA mATe evo kayo upAya che ke jethI huM duHkhita cittavALAM sarva prANIonI aMdara praveza karIne ekalo ja e badhAM duHkho bhogavanAro thAuM ?' 'dRSTvA tAn kRpaNAn vyaGgAnanaGgAn rogiNastathA / nAcate ya sa rakSa kRti me mati: " "teone daridra-kRpaNa, vikla aMgavALA, aMgahIna tathA rogI joIne jenA hRdayamAM dayA utpanna thatI nathI, te manuSya nahi paNa) rAkSasa che, ema mane lAge che. (upara "raMtideva ane ApastaMbanA prasaMgomAM je karUNA batAvI che, te jaina dRSTie sarvathA ucita nathI, kAraNa ke eka ja jIva potAnA deha vaDe A vizvanAM samasta prANIonAM duHkha bhogave e zakya nathI, azakya kalpanA che, chatAM paNa teono te prakArano karuNAbhAva udAtta che, e ja ahIM kahevAnuM che.) vaiSNava jana to tene kahiye, je pIDa parAI jANe re', e zabdomAM paNa karuNAbhAvanAnuM spaSTa pratibiMba che. Izue duniyAnuM duHkha dUra karavAne mATe ja avatAra lIdho hato e khristI dharmanI mAnyatAmAM paNa, duHkhI prANIonAM duHkha dUra karavAM joIe evI karuNAbhAvanA vyakta thAya che. 'jarathuSTra dharmamAM paNa koI prANI pratye guno karyo hoya to teNe tenI mAphI mAgavAno vidhi che, e paNa koI paNa prANIne duHkhI na karavo' evI bhAvanAno svIkAra che. islAma, bauddha, yahUdI vagere dharmomAM paNa karuNAbhAvanAne pAyAmAM sthAna che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja bIjA duHkhInI apekSAe potAne sukhI mAnavAthI 'huM ucca, huM zrImaMta, huM duHkhI, huM rUpavAna, huM baLavAna, vagere chuM' evuM abhimAna-darpa thAya che. A darpa du:khI pratye tiraskAra karAve che. badhAM prANIone Atmatulya mAnIne karuNA bhAvanAne cittamAM sthira karanArano ahaMkAra ogaLI jAya che. 72 pratyeka vastanuM baLa sthAnavizeSane pAmIne ja hAnikara ke hitakara bane che; sthAna bhede ja vastunuM hAnikAraka baLa paNa hitakAraka bane che. viSayono prema e hAnikAraka tattva che, paNa te ja premane jo paramAtmAmAM joDIe to lAbhano pAra na rahe. viSayomAM virakti-upekSA e parama sukhanuM sAdhana che, paNa e ja upekSA jo dharma tarapha thaI jAya to te mahAna duHkhonuM mULa banI jAya. AvI ja rIte potAnAM duHkho pratyeno dveSa e eka evI Aga che ke je AtmAne niraMtara bALe che, paNa te ja Aga jyAre bIjAonAM du:kha pratye vaLe che, tyAre Agane badale zekanuM kAma kare che. jema zeka sojA vagerethI thatAM duHkhane dUra kare che, tema paraduHkhaviSayaka dveSarUpa A karuNA bhAvanA ArtadhyAnarUpa mahArogathI utpanna thatAM ApaNAM aneka duHkhonuM nivAraNa kare che. potAnAM vartamAnakAlIna duHkha upara dveSa karavo te sarva saMklezonuM mULa ane atyaMta saMkucita vRtti che, te vRtti jyAre sarva duHkhI prANIonAM duHkha jeTalI vistRta, arthAt sarva duHkhI prANIonAM duHkha dUra karavAnI bhAvanArUpa bane che tyAre saMklezano nAza thAya che ane citta nirmala bane che. 11. karuNAbhAvanA tIrthaMkara padavInuM kAraNa H jaina siddhAMta mujaba tIrthaMkara nAmakarma upArjana karanArA puNyAtmAomAM uparyuktavRtti muktipUrvenA chellA trIjA bhavamAM vizALatAnI parAkASThAe pahoMce che. 'sarva jIvonAM sarvaduHkhonuM mULakAraNa karma che, tenAthI sarva jIvo mukta thAo', evI vizALa karuNA temane tIrthaMkarapadanI samRddhionuM bhAjana banAve che. A ja sArvabhauma karuNA temanAmAM evI yogyatA pragaTAve che ke jethI teo sarva jIvonAM sarva duHkhonA nAzaka anupama upAyo zIkhavADanAruM parama pavitra tIrtha pravartAve che ane tethI teone mahAgopa, mahAniryAmaka, mahAsArthavAha, 1 1. mahAgopa - gopa eTale rakSaka, jema govALa potAnI nizrAmAM rahelAM pazuonuM pAlana, saMrakSaNa vagere kare che, tema zrI tIrthaMkara bhagavaMto sarva jIvonAM pAlana (dharmapuSTi), adharmathI saMrakSaNa vagere karanArA hovAthI teo mahAgopa che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA vagere zreSTha upamAo prApta thAya che. 73 12. svAtmaviSayaka karuNAnuM mahattva : svAtma viSayaka karuNA (jenI vyAkhyA pUrve batAvavAmAM AvI te) jIvane dharmamArgamAM AgaLa vadhavA mATe apUrva utsAha tathA baLa Ape che ane sAdhanAmAM AvatA upasargo ane parISahone utsavarUpa banAve che. A ja karuNA graMthibhedanuM mukhya sAdhana che'. samyagdarzana prApta thatAM ja jyAre A karuNA zamAdi guNothI yukta bane che tyAre te zubhapariNAmonI (AtmAnA zubha adhyavasAyonI) abhivRddhimAM ati mahattvano bhAga bhajave che. 13. karuNA bhAvanAnuM nimitta duHkha che, te aMge samyagdaSTi AtmAnI vicAraNA : karuNA bhAvanAnuM nimitta duHkha che, tethI karuNA bhAvanAnA abhyAsIne saMsAramAM rahelAM duHkhonuM yathArtha jJAna hovuM joIe. samyagdaSTi AtmA te duHkhonI vicAraNA nIce mujaba kare che - 'A saMsAra janma, vyAdhi, roga, zoka, jarA, mRtyu, vagere aneka duHkhothI bharapUra che. cAra gatimAM evuM eka paNa sthAna nathI ke jyAM emAMnuM koI paNa duHkha na hoya.' 'narakagati'mAM vedanAno pAra nathI. ahIM karatAM anaMtaguNI uSNatA = mahAniryAmaka = niryAmaka eTale sTImarano kaeNpTana, jema kaeNpTana sTImarane samudranA kinAre pahoMcADe che, tema A bhavasamudramAM jIvone dharmarUpa sTImaromAM besADIne mokSarUpa kinAre pahoMcADanAra hovAthI zrI tIrthaMkaro mahAniryAmaka kahevAya che. mahAsArthavAha = pUrvanA kALamAM vepAra vagerenA arthe moTA moTA sArtho (kAphalAo) nIkaLatA. sArthavAha eTale sAtheno AgevAna. sArthavAha sAthenA pratyeka ghaTakanI kALajI rAkhe tema dharmI jIvonA sArthane zrI tIrthaMkara bhagavaMto saMbhALatA hovAthI teo mahAsArthavAha kahevAya che. 1. samyaktva prApta thatAM pahelAM jIva rAga ane dveSanI nibiDa graMthino bheda kare che. tene graMthibheda kahevAmAM Ave che. 2. naraka, tiryaMca, manuSya ane deva, e cAra gatio che. 3. jaina zAstromAM sAta narakonuM varNana che, vaidika saMpradAyamAM paNa sAta narakanI mAnyatA che. bauddha dharmamAM ATha narako mAnavAmAM AvyAM che. aMgrejI sAhityamAM paNa atyaMta du:khadAyI sthAna mATe Hell (naraka) zabdano prayoga karavAmAM Ave che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja ane TADha tyAM hoya che. tyAMnI TADhamAMthI upADIne koI nArakInA jIvane ziyALAmAM himAcaLanA atyacca zikhara para barapha vacce mUke to paNa tene TADha ochI lAgavAthI AhalAda thAya. nArakIo paraspara satata jhaghaDe che. eka bIjA pratye temane sadeva matsara oya che. tyAM jIvane paramadhAmio taraphathI asahya vedanAo sahana karavI paDe che. zAlmalivRkSanA kAMTAo ane asipatravRkSamAM talavAra jevAM pAMdaDAMono sparza, tAMbuM vagere dhAtuonA UkaLatA rasanuM pAna, vaitaraNI nadImAM taravuM vagere aneka prakAranAM duHkhakAraka . nimitto vacce jIvane rahevuM paDe che, tethI eka kSaNa paNa nArakIone sukha nathI. sarvajJa sivAya temanI vedanAne saMpUrNa rIte koNa jANI zake? tiryaMcagatinAM duHkho paNa atyaMta bhISaNa che. ekendriyadi jIvone bhUkha, tRSA, TADha, taDako, chedana, bhedana vagere aneka duHkho satata sahevAM paDe che. pazuo paNa cAbuka, aMkuza vagerenA prahAro, vadha, baMdhana, bhUkha, tRSA vagere asaMkhya duHkhothI niraMtara pIDAI rahyA che. manuSyone yuddha, akasmAt vagerenAM aneka duHkho che, tenI bAlya, yauvana vagere sarva avasthAomAM vividha duHkha che. kahyuM che ke - 'nirvivekatayA bAlyaM, kAmonmAdena yauvanam / vRddhatvaM vikalatvena, sadA sopadravaM nRNAm / / ' bALapaNamAM viveka na hovAthI, yauvanamAM kAmano unmAda hovAthI ane vRddhAvasthAmAM aMgo vikaLa (jarjarita) thavAthI manuSyanI sarva avasthAo sadA upadravovALI che." devone paNa duHkhono pAra nathI. avadhijJAnathI jyAre temane potAnA cyavanakALanuM jJAna thAya che, tyAre temanAM duHkhanI sImA rahetI nathI, "azucithI 1. nArakIone pIDA ApanAra devonI jAti. 2. narakanA A varNanane vizeSa jANavA mATe juo zrI sUyagaDAMga sUtranuM nirayavibhatti adhyayana. 3. avadhijJAnathI bhUta ane bhaviSyakALanA bhAvo, dUra pradezamAMnA bhAvo vagerenuM darzana thAya che. AvuM jJAna devatAone sahaja hoya che ane te UlaTuM paNa hoya che. vizeSa mATe juo zrI naMdisUtra' bhava uparanA ayogya bahumAnane (bhavAbhinaMditAne) kAraNe karmajanya che ane karma e baMdhanarUpa hoI duHkharUpe pariName che." Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA 75 paripUrNa evA mAtRgarbhamAM praveza karavo paDaze', ityAdi vicArothI temane zULI karatAM paNa adhika vedanA thAya che. devatAomAM paNa IrSyA, paraspara kalaha vagere cAlu ja hoya che. devatAne je kAMI sukha che, te madhulisa khaDgadhArAne cATavA jevuM duHkhAnuSaMgI che. paganI nasamAM sojo AvI gayo hoya tyAre koI mAliza kare to sukha lAge che, kintu te sukha tattvataH sukha nathI, du:khano pratikAra mAtra che. AvuM ja sukha devatAonuM hoya che. saMsAramAM helAM aneka duHkhono te anitya pratikAra mAtra che. jIvane A saMsAramAM je kAMI sukha lAge che, te kevaLa uparyukta duHkhonuM ane te dUra karavAnAM sAdhanonuM yathArtha jJAna samyagdaSTa AtmAne ja hoya che, tethI tenI karuNA e ja tAttvika karuNA che. duHkha svarUpa saMsAranuM avalokana karyA pachI samyagdaSTi jIva A pramANe vicAre che. duHkharUpa jalathI paripUrNa evA A bhAvasamudranA pArane sarva jIvo pAmo ane jyAM janma nathI, roga nathI, bhaya nathI, zoka nathI, koI paNa anya vyAbAdhA nathI, niraMtara anupama evuM sukha ja che, te mokSa sarva jIvone prApta thAo. 14. 'yogabiMdu'mAM varabodhisamyagdaSTinI karuNA bhAvanA : mohAnyArAdane, saMsAre du:rivatA vata / sattvA: paribhramantyuccaiH satyasmin dharmatejasi / / 285 / / 'khedanI vAta che ke dharmano prakAza vidyamAna hovA chatAM jIvAtmAo mohanA aMdhakAra vaDe gahana evA saMsAramAM duHkhI banIne paribhramaNa karI rahyA che!'' ahametAn ata: kRcchrAd, yathAyogaM kathaMcana / ananottArayAmIti, varodhisamanvita: - / / 286 / / 'huM A sarva jIvone koI paNa upAya vaDe jema bane tema A bhayaMkara du:khamAMthI ugAruM' ema zreSThabodhithI (samyagdarzanathI) yukta mahAtmA vicAre che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dharmabIja karuNAdiguNopeta:, parArthavyasanI sadA / tathaiva ceSTate dhImAn, vardhamAnamahodaya: / / 287 / / karuNAdi guNovALo, sadA pArakAnAM kAryo karavAmAM tatpara, buddhimAna ane pravardhamAna puNyavALo te, tevA prayatna kare che. tattatkalyANayogena, kurvan sattvArthameva saH / tIrtharUmanoti, paraM sattArthasAdhanam 288 sarva jIvAtmAonA hita mATe te te hitakara kAryone karato, te jIvonAM kalyANanuM parama sAdhana evA tIrthakarapadane pAme che. 15. karuNAnI vyApakatAH jema ApaNane duHkha apriya che, tema sarva jIvone te apriya che. potAne je apriya che, tenuM bIjAo pratye AcaraNa na karavuM e ahiMsA che ane e ja parama dharma che. ahiMsA e karuNAnuM ja phaLa che. e ja rIte satyAdi vrato paNa karUNA bhAvanAmAMthI janme che. sarva sakriyAo, sarva dharmaanuSThAno, sarva AgamavAkyo vagerenI pAchaLa svAtmaviSayaka athavA parAtmaviSayaka karuNA rahelI che. namaskAra mahAmaMtramAM karuNAnA samudra pAMca parameSThionuM ja smaraNa che. pratikramaNanI kriyAmAM pApa karanAra evA potAnA AtmA pratye karUNA rahelI che. 1. 'savvepANA piyAuyA suhasAyA dukkhapaDikUlA, appiyavahA / piyajIviNo jIviukAmA, savvesiM jIviyaM piyaM // (AcArAMga sUtra. a0 2, 92-93) badhAM prANIone AyuSya priya che, sukha priya che, duHkha gamatuM nathI, vadha gamato nathI, jIvavuM game che, jIvavAnI icchA che, badhAne jIvana priya che. 2. 'zAtmanaH pratini reSAM na samAvet | "je potAne pratikULa che, te bIjAo pratye na AcaravuM. yogazAstra TIkA 3. hiMsA paramo dharma | mahAbhArata 4. Atmazuddhi mATe jaina dharmamAM cha kriyAo Avazyaka mAnI che: (1) sAmAyika, (2) caturvizati stava, (3) vaMdana, (4) pratikramaNa, (5) kAyotsarga ane (6) pratyAkhyAna. temAM pApakarmathI pAchA pharavuM ane pApa karanAre potAnA AtmAnI niMdA, gaI karavI, tene pratikramaNa kaheluM che ane tenA aMgabhUta sAmAyikAdi zeSa pAMca Avazyako sahita te karavAnuM hoya che. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA 77 16. gurunI karuNAH jema guNAdhika AtmAo pramodabhAvanAno viSaya che, tema hanaguNa AtmAo paNa karuNAbhAvano viSaya che. ziSyane guru pratye pramodabhAva hoya che. jyAre gurune ziSya pratye karuNAbhAva hoya che. karuNAnA kAraNe ja guru, ziSyane sarva guNonuM bhAjana karavA mATe divasarAta mathe che. sAraNA, vAraNA vagerenI pAchaLa karuNAbhAva ja mukhya kAma kare che. 17. hanaguNa pratye karUNA vinA anuSThAna siddha thatuM nathI ? pote je anuSThAnanI sAdhanA kare che te anuSThAna jeone prApta thayuM nathI tevAo pratye jo karuNA na hoya to potAnA anuSThAnamAM sAdhaka kadI paNa siddhi meLavI zakato nathI. nIcenI bhUmikA para rahelA jIvo pratye jo karuNAbhAva na jAge to samajavuM ke sAdhakane potAnA anuSThAnanuM vAstavika praNidhAna prApta thayuM nathI. SoDazakAdi graMthomAM praNidhAnanA lakSaNamAM ja hanaguNa pratyenI karuNAno samAveza karelo che. hIna guNa pratye karUNA utpanna na thAya temAM keTalIka vAra svotkarSa (bIjA karatAM pote adhika-AgaLa rahevAnI vAsanA) athavA paropakarSa (potAnAthI bIjAone nyUna-pAchaLa rAkhavAnI vAsanA) kAraNa hoya che. svotkarSane sAdhavAmAM jIva pote bIjAo karatAM caDiyAto che." ema ane paropakarSamAM bIjAo mArA karatAM UtaratA che' ema bIjAone dekhADavA mAgato hoya che. jo A vizvamAM sarva AtmAo samAna che te svotkarSa ke paropakarSane icchanArA kudaratane anyAya kare che, tethI tenuM mAthuM phaLa tene maLe ja che. karuNA bhAvanAno sAdhaka A banne prakAranI vRttiothI dUra rahe che. karuNAnA virodhI tiraskAra ane upekSA che. jIvane ajJAnanA kAraNe hanaguNa pratye tiraskAra ane duHkhInAM duHkho pratye upekSA hoya che. je bIjAone tiraskAre che te pote ja tiraskArane pAme che ane je duHkhIonI upekSA kare che tene duHkhavakhate bIjAonI sahAya maLatI nathI. karuNA bhAvanAnA niraMtara abhyAsathI 1. sAraNA, vAraNA, coyaNA, ane paDicoyaNA AcAryanAM e cAra khAsa kartavyo che. potAnI nizrAmAM rahelA sAdhuonI vAraMvAra sAra saMbhALa karavI, temane sadAcAravALA banAvavA ane temanA doSonuM smaraNa karAvavuM te sAraNA kahevAya che. sAdhuonA saMyamamAM doSa lAgato hoya to tenuM nivAraNa karavuM te vAraNA che. sAdhuo pramAdamAM rahetA hoya to temane yogya upAyothI sanmArge vALavA-preraNA karavI te coyaNA ane jarUra paDe vAraMvAra tevI preraNA karatI te paDicoyaNA kahI che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja A tiraskAra ane upekSArUpa azubha cittavRttio ane tenA phaLasvarUpa tiraskAra ane asahAya dazAno vilaya thAya che. tethI karuNAbhAvanAne keLavavI te pratyeka sAdhakanuM parama kartavya che. 18. sarvazreSTha karuNAH hitopadezadAna e sarva zreSTha gaNAya che. jinapravacana hitopadezarUpa che, arthAt karuNAmaya che. zrI tIrthaMkarabhagavaMtonuM mukha puSparAvarta megharUpa che, te meghamAMthI hitopadezarUpa jalanI pracaMDa varSA thAya che. jalavarSA dvArA bhavya jIvone parama zAMtinI prApti thAya che.. 18. glAnanI upekSA na karo: "je glAnanI upekSA kare che, te mArI upekSA kare che evuM zrI jinavacana che. A vacana e batAve che ke karuNAbhAvanAnA pAtra pratye karuNA na karavAthI zrI tIrthakara bhagavaMtanI ja upekSA thAya che. uparanA vAkya parathI e paNa phalita thAya che ke glAnanI sevA e tIrthakaranI ja sevA che, arthAt karuNAmAM tIrthakaranI sevA jeTaluM puNya raheluM che. 20. jinavacanano sAra karuNA che ? dAna, zIla, tapa ane bhAvarUpa caturvidha dharmamAM dAna e svAtmaviSayaka ane parAtmaviSayaka bane prakAranI karUNAmAM laI zakAya evuM che. annadAna, jJAnadAna, abhayadAna vageremAM paranI karuNA to spaSTa che ja paNa e dAna vaDe je puNya vagerenuM upArjana thAya che tenAthI potAnA AtmA para paNa anugraha thato hovAthI dAnane svAtmaviSayaka karuNA paNa kahI zakAya. zIlAdi dharmo adhaHsthAnavartI potAnA AtmAne uparitana sthAna tarapha laI janArA hovAthI te svAtmaviSayaka karuNArUpa che. zIla ane tapanA kAraNe AraMbha, samAraMbha vageremAMthI bacI javAya che, tethI ekendriyAdi aneka jIvone abhayadAna maLe che, mATe te baMne parAtmaviSayaka karuNAmAM paNa laI zakAya. AvI ja rIte 1. nopo natyasmitAdaro vidyate vit | jAdazI tu:vijetA dinAM dharmarAnA II [dharmabiMdu 2. 80] prANIonAM duHkha viccheda karavAthI gharmadazanA jevo upakAra kare che, tevo upakAra A jagatamAM bIjo koIthI thato nathI. 2. zreSTha prakArano eka megha Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAbhAvanA 79 yoganAM yamAdi aMgomAM paNa sva- para karuNA rahelI che, zrAvakadharma ane yatidharma baMnemAM ahiMsA rUpe karuNAbhAvanAnuM prAdhAnya che. uparanI vicAraNA parathI e niSkarSa para AvI zakAya ke karuNAbhAvanA e samagra jinavacanano sAra che. 21. karuNAbhAvanAthI thatA AdhyAtmika lAbho : karuNAbhAvanAnA niraMtara abhyAsathI potAnA saMkleza dUra thAya che, bIjAonAM duHkhanuM nivAraka nirmaLa baLa prApta thAya che ane paropakAra mATenuM sahaja sattva vikase che. karuNAbhAvanAthI svArthavRtti, potAnAM ja duHkhanI ciMtArUpa moha, saMkucitatA, tiraskAra, ahaMkAra, paraduHkhanI upekSA vagere cittamalo nAza pAme che, tethI nirmala baneluM citta saddhodhanuM bhojana bane che. ema A bhAvanAthI pApano kSaya ane puNyanuM upArjana thAya che. pUrve ApaNe joyuM ke jinapravacana e karuNAmaya che. evA karuNAmaya pravacanamAM rahasyo samajavAM hoya to hRdayamAM karuNAbhAva niraMtara ramavI ja joIe. karUNAthI rahita evuM hRdaya paramakAruNika evA zrI jinezvarabhagavaMtane ane temanAM pravacanane zI rIte samajI zake? je hanaguNa AtmAo pratye karuNAne dhAraNa kare che, tenA para adhikaguNa AtmAonI karuNA kudaratI rIte varase che. A karuNA sAdhakanuM adhikaguNavALA AtmAonI sAthe milana karAvI Ape che, jethI sAdhakamAM navA navA guNono prAdurbhAva thAya che. je bIjAnA duHkhane dUra karavAnA upAyone vicAre che, te pariNAme vikAra vinAnuM (avyAbAdha) sukha pAme che. | sarva bhavyajIvo karuNA bhAvanAnA abhyAsanI parAkASThAne pAmIne karuNAsiMdhu' padavIne vare, e ja zubhecchA. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNA bhAvanA (saMkSipta) 1. nimittakAraNaH dIna, Arta, bhIta, jIvitane yAcanAra vagere duHkhI jIvo. 2. nimitta kAraNanA saMgharSamAM AvatuM upAdAna kAraNaH potAnA duHkha taraphano dveSa, potAnuM duHkha dUra karavAnI ciMtA, potAnA sukhanuM abhimAna, pArakAnuM bUruM karavAnI vRtti vagere. 3. upAdAnakAraNarUpa azubhavRttiono AkAra H mAruM duHkha dUra thAo mane kadI paNa duHkha na Avo, huM sukhI chuM, rUpavAnuM chuM, aizvaryavAnuM chuM vagere. 4. nimitta ane upAdAna kAraNanA saMgharSathI utpanna thatA cittamaLo duHkhI tarapha upekSA, nirdayatA, dhRNA, tiraskAra, abhimAna, dveSa, jugupsA vagere. 5. te maLonAM kAraNe thatA anartho duHkhI jIvonAM ane potAnAM duHkhamAM vRddhi, svArthIpaNuM vagere. 6. cittamaLanAzaka upAyoH "sarvanuM duHkha dUra thAo, saMsAra duHkhamaya che." vagere bhAvanA, potAnAM vartamAna duHkhane dUra karavAnI ciMtAne badalI te duHkha pratye rahelA dveSane dUra karavAnA prayatno, potAnAM duHkha dUra karavA jeTalI ke tethI paNa adhika bIjAnAM duHkha dUra karavAmAM tAlAvelI, sarva prANIone Atmatulya mAnavA vagere. 7. upAya saMgrAhaka zabda : karuNAbhAvanA. 8. tenI TUMkI vyAkhyAo :vapradAgechA saTI | paradu:vinAzinI ___ karuNA / hInAdiSu pratIkAparA buddhiH kAruNyam / 9. payAryo karuNA, anukaMpA, dayA, adhRNA, dInAnugraha vagere. 10. prakAro H laukika (mohajanya, duHkhita darzana janya), lokottara (saMvegajanya, samakita dRSTine ane svAbhAvikI, apramattAdi mahA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA munione,) naikSayikI, vyAvahArikI, svAtmaviSayaka parAtmaviSayaka * vagere. 11. phaLo : tIrthakaratva, sva-para du:khanAza, zubhapariNAmavRddhi, ahaMkAranAza, anya para apakAra karavAnI vRttino nAza, ArtadhyAnanAza, dayA, vratomAM siddhi, saMklezanAza, satva, zIla prajJAmAM vRddhi, puNyopArjana, pApakSaya, paropakAra karavA mATe baLanI prApti, adhikaguNI AtmAonI potAnA pratye karUNA, temanI sAthe saMbaMdha vagere. karuNArka hRdaya ja samajI zake. a samyagdaSTinI karuNAbhAvanA. a anuSThAnanI siddhi hanaguNa pratyenI karuNAthI thAya. a hitopadezadAna e sarva zreSTha karuNA che. a glAnanI sevA e tIrthakaranI sevA che. a gurue ziSya pratye karuNA karavI joIe vagere. karuNAbhAvanAne namaskAra Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkaruNA savi jIva karuM zAsana rasI A che zrI tIrthakara bhagavaMtonI mahAkaruNA. "huM mokSamAM jAuM, huM sukha pAmuM, mArAM duHkho dUra thAya" evI kevaLa vyaktigata bhAvanA zrI tIrthakara padavIne apAvatI nathI, kintu "sau mokSamAM jAo, sau sukha pAmo, saunAM duHkho dUra thAo," evI vizvavyApinI mahAkaruNA te padavIne apAve che. "savi jIva karuM zAsana rasI', e bhAvanAnA aMtastala sudhI ApaNe pahoMcavAno prayatna karIe, to temAMthI eka navuM rahasya ApaNA hAthamAM Ave che, te rahasya e che ke jo temAM ApaNe otaprota thaIe, to paramAtmapadavI ApaNA hAthamAM ja che. zAsanamAM rasa kone hoya ? samyagdaSTine. samyagadarzana vinA zAsanano rasa jAge nahIM, sAco rasa tyAM ja hoya ke jyAM zraddhA hoya. jyAM akhUTa, akhaMDa ane avinazvara zraddhA hoya che tyAM rasa paNa tevA ja hoya che. tevI zraddhA samyagradarzana vinA na saMbhave. tAtparya ke tIrthaMkara paramAtmA "saune samyagadarzana pamADuM,' ema mahAbhAvanAmAM caDe che. zuM abhavya kadI samyagadarzana pAmI zake ? nA, kadI paNa nahIM. teno svabhAva ja evo che ke te samyagadarzana na pAme, chatAM zrI tIrthaMkara paramAtmAnI bhAvanA tene (abhavyane) paNa samyagadarzana pamADavAnI che. "savi jIva' mAM bhavyo ane abhavyo saghaLAya Ave. jo potAnI bhAvanAmAM teo abhavyone choDI de, to te bhAvanA sarva jIvaviSayaka na thavAthI te zrI tIrthaMkarapadavInuM kAraNa paNa na bane. jagandhitA zrI tIrthaMkara paramAtmA zuM potAnA bhavya ke abhavya putrane potAnI bhAvanAmAMthI bAda karI zake ? abhavya evA saMgama mATe jemanI AMkhomAMthI azruo sarI paDyAM te jagat pitA zrI mahAvIra bhagavAnanI karuNA keTalI vizALa haze ? sauthI vadhAre nirmala samyagdarzana tIrthakara bhagavaMtonuM hoya che, mATe ja tene "varabodhi' kahevAmAM Ave che. teonuM bodhi-samyagadarzana, vara-zreSTha eTalA mATe che ke teno viSaya sarva jIvo che. samyagdarzananAM pAMca lakSaNo che. Astika, anukaMpA, nirveda, saMvega ane zama, temAM Astikaya eTale Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNAbhAvanA jinokta tattvanI nirAkAMkSa pratipatti-jinokta tattvano niHsaMdeha svIkAra. anukaMpA eTale paraduHkhane dUra karavAnI karuNAnirveda eTale vairAgya. saMvega eTale mokSAbhilASa ane zama eTale dUra kaSAyono anudaya-udaya na thayo hoya te. A to pracalita vyAkhyAo thaI. have te vyAkhyAonA garbhamAM UtarIe. jinokta jIvAdi tattvonuM yathArtha zraddhAna kone hoI zake ? kahevuM paDaze ke jenAmAM Atmasamadarzitva che tene ane Atmasamadarzitva eTale sauno AtmA mArA jevo ja che." evuM sacoTajJAna. eka nAnI kIDImAM rahelA AtmAone paNa je Atmasama na gaNe tenuM jIvatattva saMbaMdhI zraddhAna vAstavika na gaNAya. tethI "jema mane duHkha apriya che ane sukha priya che tema saune duHkha apriya che ane sukha priya che.' evI samajaNa AstikyamAM ja Ave. AvuM Astikya AvyA pachI anukaMpA bIjAonAM duHkha dUra karavAnI lAgaNIrUpa karuNA janme che. vairAgya ane mokSAbhilASa-vinA duHkha dUra thAya nahIM ane sAcuM sukha maLe nahIM. tethI saumAM samAna AtmAne jonAra karuNAnA prabhAve tenAM sAdhana tarIke "saune vairAgyanI, nirvedanI ane mokSAbhilASa saMveganI prApti thAo' ema icche che. vairAgya ane saMvega Avyo eTale krUra kaSAyono udaya Take nahIM, tethI zamanI paNa svAbhAvika prApti thAya. tAtparya ke varabodhi pAmanArA mahAtmAonI bhAvanA e hoya che ke saune Astikya, anukaMpA, nirveda, saMvega ane zamanI prApti thAo ane e ja temanI mahAkaruNA che. zrI tIrthaMkara paramAtmAnAM saMtAna evA ApaNe jo sauno vicAra nahi karIe, to bIjo koNa karaze ? "Atmatulya anya jIvanI (samajaNa) ane "Atmatulya anya jIva pratye vartana e vizvanuM amRta che, te ja dharmamahAprAsAdano pAyo che. e 1.. 'AstikyaM jinoktatattva viSaye nirAkAMkSapratipattiH / zAstravArtA samuccaya, kalpalatA TIkA, stabaka 9 2. 'sa mUgAruM pADyo " sarva bhUtone samAna joto. zrI dazavaikAlika sUtra 3. 'savve pANA suhasAyA dukkhapaDikUlA0 / ' sarva prANIone sukha game che, duHkha gamatuM nathI zrI AcArAMga sUtra 2-3-7. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dharmabIja vinAno dharma e dharma nathI paNa dharmAbhAsa che, AvI samajaNa ane AvuM vartana zrI tIrthaMkara paramAtmAnA jIvanamAM parAkASThAne pAmeluM hoya che. tethI ja teo "lokanAtha' kahevAya che. "Atmatulya parajIva' nI samajaNa e samyagajJAnanuM mULa che. ane "Atmatulya para pratye vartana" e sammacAritranuM mULa che. A rIte vicAraNA karatAM jaNAya che ke vyApaka karuNA bhAvanA vinAnuM darzana, jJAna ke caritra ekeya yathArtha nathI, daDha pAyA vinAnA mahela jevuM che. yogazAstranA bIjA prakAzanA aMtamAM AvatA eka zlokamAM NI dharma ane anyatra "kSahiMsA paramo dharma vagere kahyuM che, te vAkyonuM rahasya paNa upara batAvyuM te ja che. karuNAbhAvanA vinA ahiMsAnuM saMpUrNa pAlana zakya nathI. 'savi jIva karuM zAsana rasI' dvArA zrI tIrthakara bhagavaMtonI mahA bhAvakaruNA vyakta thAya che ane dIkSA pUrvenAM sAMvatsarika dAnamAM temanI mahAdravyakaruNA vyakta thAya che. "samagra vizvamAM rahelI daridratAno samUla nAza karI nAkhuM! evI udAtta karuNAthI prerAIne teo satata eka varSa sudhI pAtra ke apAtrano vicAra karyA vinA, je mAgavA Ave tene icchAdhika dAna Ape che. sarva tIrthakara bhagavaMtonAM jIvanamAM AvI mahA dravyakaruNA paNa hoya che. vizvane e mahA dravya karuNAnAM darzana karAvIne pachI ja mahAbhAvakaruNAnAM darzana karAvavA mATe dharmatIrthane pravartAve che. daridratA be prakAranI cheH (1) dravya daridratA ane (2) bhAvadaridratA. dravyadaridratA eTale Arthika saMkaDAmaNa, dhana vagere jIvanasAmagrIno abhAva. ane bhAvadaridratA eTale AtmAnA zubha (metrI Adi) bhAvono abhAva. dharmatIrtha pravartAvIne zrI tIrthaMkara paramAtmAo jIvone te zubha bhAvo Ape che ke jenAthI temanAM janma, jarA, maraNa vagerenAM sarva duHkho nAza pAme che. A che temanI mahA bhAvakaruNA ! jema sUryamAMthI prakAza, uSmA vagereno pravAha jIvAtmAonA jIvana mATe niyamita vahI rahyo che, tema duHkhothI paripUrNa bharelA A saMsAramAM pIDAtA sakaLa vizvanA jIvone mukta karIne paramasukhamaya sthAna tarapha pahoMcADavA mATe zrI arihaMta bhagavaMtonA AtmAmAMthI A vizvakalyANakAriNI mahAkaruNAno pravAha niraMtara vahI rahyo che. A pravAhane bhavyajIvo zrI arihaMta bhagavaMtonAM nAma, sthApanA, dravya ane bhAva, e cAra prakAranAM AlaMbano dvArA prApta karI zake che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 karuNAbhAvanA pUrvakAlIna anaMta bhavyajIvone A karuNAno pravAha prApta thavAthI ja teo paramapadane pAmyA che. vartamAnakALe paNa je koI AtmAo paramapadanI prApti karI rahyA che ane bhaviSyamAM jeo paramapadane pAmaze te badhAya A karuNAnA pravAhanI asarathI ja. A pravAhanI asara sacetana vastuo para thAya che, tema acetana vastuo upara paNa thAya che. A vizvamAM evo eka paNa paramANu nathI ke je pUrvanA saMyamI mahAtmAonAM vastra- pAtrAdinA upayogamAM anekAneka vAra nA Avyo hoya. arthAt vyavahAranayanI apekSAe vizvanA pratyeka paramANue paramapadane pAmelA AtmAonA saMyamamAM upakaraNAdi tarIke vividha sahAya karI che. bhASAvargaNAnAM, manovargaNAnA vagere pudgalonA viSayamAM paNa A ja satya lAgu paDe che. je je vakhate pudgala paramANu mahAtmAonA saMparkamAM AvyA, te te vakhate te mahAtmAomAM rahelI karuNAnI asarathI te pudgalo paNa vAsita thayA hatA, pudgalomAM AvelI te vAsanA Aje paNa kAma karI rahI che ane bhaviSyamAM paNa kAma karaze. Aje ApaNe joIe chIe ke zrI arihaMta paramAtmAnI aneka pratimAomAMthI nIkaLatA karuNAnA pravAhane bhavya jIvo jhIlI rahyA che, e rIte bhaviSyamAM paNa jhIlaze. girirAja zrI zatruMjayanA pratyeka aNunA viSayamAM paNa A ja satya lAgu paDe che. sUryamAMthI nIkaLatA prakAzAdino lAbha te ja mANasa laI zake che ke je te prakAzAdinA saMparkamAM Ave. gADha aMdhakAramaya bhoMyarAmAM pUrI devAmAM Avelo mANasa te lAbha laI zakato nathI. nAma, sthApanA, dravya, bhAvarUpa caturaMga zrI arihaMta paramAtmAnI mahAkarUNAno lAbha paNa teo ja laI zake che ke jeo tenI sanmukha bane che, jeo moharUpa gADha aMdhakAranA bhoMyarAmAMthI bahAra Ave che. Avo, ApaNe saMsAranA prapaMcomAMthI mukta thaIne ApaNA pavitra mAnavajIvananI pratyeka kSaNane te mahA karuNAne jhIlavAmAM kAme lagADIe. e ja bhakti yoga che, jJAnayoga che, karmayoga che ane e ja rAjayoga paNa che. darzana, jJAna ane cAritra paNa e ja che. te mahAkaNAne jhIlavAnuM sauthI zreSTha saraLa sAdhana nAmajapa che, nAmajapanAM aneka sAdhanomAM "arita e caturakSarI maMtrAdhirAja, 'namo rihaMtA' e saptAkSarI mahAmaMtra vagere sAdhanonI sahAya laI zakAya che. "arihaMta' e cAra Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 dharmabIja akSarone tame jyAre jyAre japo tyAre tyAre A kevaLa akSaro che" ema na samajo, paNa ame sAkSAt nAma-arihaMtanA sAMnidhyamAM chIe, ema vizvAsamAM rAkho. jema jema japa vadhe che, tema tema ApaNe nAma-arihaMtanI vadhu ne vadhu najIkamAM jaIe chIe, temanI mahA-karuNAno dhodha ApaNA para adhikAdhika varase che ane temAM ApaNAM badhAM pApo dhovAI jAya che. japa pUrva ane pachI zrI arihaMtane prArthanA karo ke - mahAkaruNAnA avatAra, he paramAtman ! tamArI karuNAnI zItala varSA saMsAra dAvAnalamAM saLagatA mArA AtmA para paDatI ja rahe ! adhika adhika pramANamAM te paDo ! he nAtha ! A jagatamAM nIcamAM nIca, pApImAM pApI ane durjanamAM durjana koI hoya to huM chuM, mujadInane aMdhakAramAMthI prakAza tarapha laI jAo. prabhu ! A vizvanA sarva duHkhI jIvo para ApanI mahAkaruNAnI evI varSA varaso, ke jethI te badhAMnAM sarva duHkho dhovAI jAya. ane teo parama sukhI bane. nAtha ! ApanA sivAya A kArya bIjo koI paNa karI zake tema nathI. nAtha ! jIvo to bicArA eTalA badhA azakta che ke ApanI karUNAne sanmukha banavAnuM sAmarthya paNa teomAM nathI. he prabho ! te sAmarthya paNa Ape ja ApavAnuM che." AvA prakAranI prArthanA ane japayogathI ApaNe te mahAkaruNAnA saMparkamAM AvavuM joIe. enA jevuM pavitra bIjuM kArya nathI. jenA para te mahAkaruNA varase che, tenAM roga, zoka, bhaya, kheda, ciMtA, rAga, dveSa, moha vagere sarva nAza pAme che ane te svayaM paramAtmarUpa banI jAya che. 'sarvanAM sarva duHkho nAza pAmo, e ja maMgala kAmanA karuNAbhAvanA samApta Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyadhyabhAvanA tsetkhs-p / / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyazyabhAvanA 1. mAdhyazyano karuNA sAthe saMbaMdha ane vyAkhyA karuNAmAM sarva duHkhIonAM duHkhane dUra karavAnI icchA ane te pramANe yathAzakti prayatna che. vizvanA duHkhI jIvomAM keTalAka jIvo evA paNa hoya che ke jemanAM duHkhane dUra karavAnA prayatno ApaNe karIe to UlaTA teo ApaNI sAme thAya cheApaNane apakAraka mAne che. teo aMtarathI ema icche che ke ApaNe temanI vacce na paDIe to sAruM. AvA jIvo prAyaH avinIta nirguNa, viparIta vRttivALA ane hiMsAdi krUra karmomAM niHzaMka hoya che. tevAo pratye vANIthI ane kAyAthI mauna te mAdhyayyara che. manamAM to temanA pratye karUNA ja bhAvavI joIe. ghAtakI kAryo karanArA vinayarahita jIvo pratye udAsIna bhAva te mAdhyathya che. - 2. mAdhyazyanA paryAyo : mAdhyazyanA madhyasthatA, vairAgya, zAnti, upazama, prazama, upekSA, udAsInatA, taTasthapaNuM vagere payAryo che. 3. udAsIna, taTastha ane madhyastha aMgenI eka vicAraNA udAsIna, taTastha ane madhyastha e traNa zabdonA garbhamAM pesavAthI eka navo padArtha ApaNane prApta thAya che. "u" eTale upara" ane "AsIna eTale beThelo, 'Ta' eTale kinAro ane "0" eTale rahelo. "madhya eTale vacce 1. kAyAthI mauna = kAyAthI koI paNa pravRtti-ceSTA na karavI. 2. 'krUrakarmalakSaNAvinIteSUdAsInatAlakSaNAtmapariNAmarUpatvaM mAdhyasthyalakSaNam / ' 'sattesu majjhattAkArappavattilakkhaNA upekkhA / ' (AIdarzanadIpikA 434) jIvo viSe madhyasthapaNe pravRtti te upekSA che. vizuddhimaga 9-96. 3. Early Buddhism(prAcIna bauddhadharma)mAM ane The Path of Purification (vizuddhimagga)mAM upekSA mATe 'Equanimity' zabdano prayoga karavAmAM Avyo che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 - dharmabIja ane "stha' eTale rahelo. ema e traNa zabdonA arthane A pramANe ghaTAvI zakAya - (1) sAMsArika pravRttio te samudra che. jema samudrathI dUra rahelA parvata para besIne koI samudrane jue, tema saMsAra-samudrathI dUra rahelA ane siddhazilA para virAjamAna zrI siddhabhagavaMto A saMsArane jue che, tethI teo parama udAsIna che. (2) jema samudranA kinAre rahelo mANasa samudrane jue, tema bhavastha vItarAga bhagavaMto saMsAra samudranA kinAre saMsArane jonArA hovAthI parama taTastha che. ane (3) jema samudranA madhyabhAgamAM rahelI naukAmAM beThelo mANasa samudrane jue, tema saMyamarUpa bhAvanaukAmAM besIne saMsAra tarapha jonArA apramattAdi mahAmunio parama madhyastha che. bIjI rIte vicArIe to sAMsArika pravRttio karavA chatAM paNa aMtarathI : alipta rahenAro te madhyastha, amuka kALamAM sAMsArika pravRttio kare, amuka kALamAM tethI dUra rahe ane te banne avasthAomAM aMtarathI alipta rahe te taTastha ane koI paNa sAMsArika pravRtti na karatAM aMtarathI alipta rahenAra te udAsIna gaNAya. A apekSAe vicAra karatAM samyagdaSTine madhyastha, dezaviratane taTastha ane sarvaviratane udAsIna kahI zakAya. A to te te zabdonI vyutpatti tarapha najara rAkhIne karelI eka vicAraNA che, tattvathI to uparanA traNe zabdo samAna arthavALA che. 4. mAdhyazyanA prakAro : mAdhyastha nava prakAranuM che : (1) atipApI-viSayaka, (2) ahitaviSayaka, (3) akAlaviSayaka, (4) apamAna viSayaka, (5) sAMsArika sukha viSayaka, (6) duHkhaviSayaka, (7) guNaviSayaka, (8) mokSaviSayaka, ane (9) sarvaviSayaka. (1) atipApIviSayaka mAdhyazya H jeo kuguruonA upadezathI khoTe mArge caDhI gayA che, jemane mithyAdarzana ane ajJAnano tIvra udaya che, 1. mithyAdarzana-atattvane tatva mAnavuM ane tattvane atattva mAnavuM, heyane upAdeya mAnavuM ane upAdeyane heya mAnavuM vagere. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 91 hitopadeza sAMbhaLyA pachI jemane satya tarapha dveSa che, jeo grahaNa, dhAraNa vagere buddhinA guNothI rahita che. jeo abhakSyabhakSaNa, apeyapAna, agamyagamana, munighAta vagere krUra karmomAM kaMpa vinAnA che, jeo vItarAga, sadguru ane saddharmanA niMdaka che, jeo sadoSa evA potAnA AtmAnI prazaMsAmAM magna che, ane jema mudgapASANa` para puSkarAvartamegha niSphaLa nIvaDe tema jemanA para varasAvelI sadupadezanI pracaMDa varSA niSphaLa banI jAya che, evA ati pApI, bhAre karmI, doSapaMkanimagna ane avinIta AtmAonA doSo tarapha upekSA te atipApI viSayaka mAdhyasthya che. (A mAdhyasthya vyavahAranayanuM che. nizcayanayanuM mAdhyasthya 'sarvaviSayaka' mAdhyasthyamAM kahevAze.) ahIM e lakSyamAM rAkhavuM joIe ke je doSono pratikAra (dUra karavuM) zakya che te doSo tarapha upekSA e mAdhyasthya nathI, paNa je doSone dUra karI zakAya tema nathI, tenI upekSA te mAdhyasthya che. krodha na karo : vizvamAM keTalAka AtmAo zikAra vagere mahAhiMsA karIne AnaMda mAnI rahyA che, keTalAkane asatya bolIne bIjAne chetaravAmAM 1. 'zuzruSAM'' zravaLa' vaiva, prAMne dhArAM' tathA| hA` pohovijJAna, tattvajJAnaM 6 dhImuLA: || (1) zAstra sAMbhaLavAnI icchA, (2) zAstra sAMbhaLavuM, (3) grahaNa karavuMsamajavuM, (4) dhArI rAkhavuM, (5) dhArelA viSayanA samarthanamAM tarka ane dRSTAMta vicAravA, (6) sAMbhaLela, grahaNa karela ane dhArela padArthane jevo che, tevo na mAnIe to kayA doSo Ave vagere tarko ane dRSTAMtothI vizeSa vicAravuM, (7) arthanA viziSTa jJAnanI prApti ane (8) 'A vastu AvI ja che.' evo nizcayAtmaka bodha. e buddhinA ATha guNo che. 2. zAsradaSTie mAMsa, kaMdamULa, anyAyopArjita vagere padArtho na bhogavavA yogya che, te padArthone bhogavavA te abhakSyabhakSaNa che. 3. zAsraSTie madirA vagere nahi pIvA yogya pINAMne pIvAM te apeyapAna kahevAya 4. parastrI vagere nahi bhogavavA yogyane bhogavavuM te agamyagamana che. 5. eka jAtino nAno paNa ati kaThina pASANa. 6. zAstrakAroe mAnelA bAra prakAranA megho paikI eka puSkarAvarta nAmano megha. tenI varSA atipracaMDa hoya che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja 92 thAya che. potAnI buddhino upayoga karI rahyA che, keTalAka corI karIne dhana meLavavAmAM majA mAne che, keTalAka parastrIgamana jevAM mahApApa AdarI rahyA che, keTalAka pramANikatAne bAjue mUkIne dhana, dhAnya vagere bheguM karavAmAM paDyA che ane keTalAka krodhAdi aneka pApomAM potAnuM jIvana barabAda karI rahyA che. teonAM te te pApAcaraNo joIne dharmanI prAthamika bhUmikAmAM rahelA jIvone krodha utpanna A krodharUpa cittamalathI thatA apAyone nivAravA mATe pApIviSayaka, mAdhyasthya e suMdara upAya che. jo svArtha sAdhavA mATe paNa krodha karavo yogya nathI, to jyAre koI paNa prakArano svArtha haNAto na hoya, tyAre krodha karavo zuM ucita che ? krodhathI kArya sudharatuM nathI paNa bagaDe che. kahyuM che ke 'kSamA yate vAya, na tat odhavarAvava:| kAryasya sAdhanI prajJA, sA ca krodhena nazyati / / ' - je kArya kSamAvALo (sahanazIla) karI zake che, te krodha karanAra karI zakato nathI, (kAraNa ke) kAryane sAdhanArI prajJA che ane te krodha vaDe nAza thAya che. keTalAka mANaso 'bIjAoe Ama na karavuM joIe, Ama karavuM joIe, pApa kare tene sajA thavI ja joIe' vagere prakAranI krodhanI sUkSma vRttiothI nirarthaka kleza pAmatA hoya che. jANe temanAM mAthe AkhI duniyAne sudhAravAnI javAbadArI AvI paDI hoya. paNa tethI zuM ? Adhunika kAyadAnI kalamo daMDathI bharelI che ja. chatAM tethI gunAnuM pramANa jarAya ghaTatuM nathI. e to saMta mahAtmAonA vAtsalyabharyA karuNAmaya upadezathI ja ghaTe. pUrve kahelI krodhanI vRttionI jALamAM phasAI gayelA jIve vicAravuM joIe ke, 'anaMtabalI zrI tIrthaMkara bhagavaMto paNa jagatane pApathI sarvathA mukta karI zakacA nathI, to mAruM zuM gajuM che ? zrI jinezvara devo paNa baLAtkArathI dharma pravartAvatA nathI to zuM mArA jevAe tema karavuM zreyaskara che ?' AvI jAtanI mAdhyasthyAnukUla vicAraNAthI krodhAgni zamI jAya che ane AtmAne prazamanI zItalatA prApta thAya che. ghaNo upadeza karavA chatAM sAmo pApathI na aTake to paNa ApaNe cittaratnane kaluSita na karavuM joIe. karmavipAka vagerenuM ciMtana (jenuM sAmAnya Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 93 svarUpa AgaLa batAvavAmAM Avaze te) karIne AtmAne madhyastha banAvavo joIe. karmanAM AvaraNo jyAre ochAM thaze tyAre te AtmA potAnI meLe ja hitanuM AcaraNa karaze" vagere vicArIne mauna dhAraNa karavuM joIe. jenA pratye mAdhyasthabhAvanA dhAraNa karavAmAM Ave che te pApamAM vadhAre AgrahI banato nathI. UlaTuM tenA tarapha tiraskAra vagere batAvavAthI bhaviSyamAM tene sudhAravAnI taka khoI besIe chIe. tiraskArAdithI te ApaNA pratye dveSI bane che. koI koI prasaMgamAM to A haiSa tIvra vairamAM paNa pariName che. mAdhyazya bhAvanAthI ApaNA pratyeno teno sadbhAva TakI rahe che ane tethI bhaviSyamAM tene sudhAravAnI taka ApaNA hAthamAM rahe che. (2) ahitaviSayaka mAdhyazya H A mAdhyazya karuNAmAMthI utpanna thAya che, jema ke apadhyasevana karatA rogIne rokavo nahi. jo ke apathyanuM sevana karavAthI rogInuM ahita thAya che, paNa jo te koInuM sAMbhaLavA taiyAra ja na hoya ane potAnI icchA koI paNa rIte pUrI karavAnA tIvra AgrahavALo hoya to mauna sevavuM vagere ahitaviSayaka mAdhyazya che. (3) akAlaviSayaka mAdhyazya : A mAdhyazya bhaviSyanI vicAraNAmAMthI janme che. vartamAnamAM koI kharAba kAmathI aTakato na hoya to te kaTu pariNAma bhogavyA pachI bhaviSyamAM samajaze" vagere samajapUrvaka mauna dhAraNa karavuM te akAlaviSayaka mAdhyazya che. prastutamAM vartamAnakALa tene sudhAravA mATe akALa che. uparyukta traNa mAdhyazya kayAreka paraspara saMkaLAyelAM paNa hoya che, arthAt ekamAM bIjuM samAyeluM hoya che. (4) apamAna viSayaka mAthathya : ghaNAone koI potAnuM apamAna kare te sahana thatuM nathI. apamAna karanAra pratye temanuM mana kuddha bane che ane vera vALavAnI icchA janme che. paNa apamAna karanAra sAme ApaNe 1. jainazAstro mujaba karma satu, sUkSma ane mUrti che. te jIvasvarUpane (jJAnAdi guNone) Avare che. karmanAM AvaraNo gADha hoya tyAre atimAM ane e AvaraNo zithila bane (laghukarmitA Ave) che tyAre hitamAM pravRtti thAya che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dharmabIja cittamAM krodharUpa agnine saLagAvavo na joIe. prastutamAM 'te potAnAM karmanuM phaLa bhogavaze' vagere vicArI madhyastha rahevuM joIe. AvuM mAdhyasthya te apamAnaviSayaka mAdhyasthya che. tenAthI amarSa (veranI icchA) rUpa cittamala nAza pAme che. kAraNa (5) sAMsArika sukha viSayaka mAdhyasthya H bhavasvarUpanAM vijJAnathI ane 'saMsAra nirguNa che.' evA nirvedajanaka jJAnathI, sAMsArika sukhonI icchAne viccheda karanAruM mAdhyasthya pragaTe che, te sAMsArika sukhaviSayaka mAdhyasthya che. vivekI puruSa mATe pratyeka sAMsArika sukha duHkharUpa che, ke cAre gatimAM evuM eka paNa sthAna nathI ke jyAM duHkha na hoya. tattvataH saMsAramAM sukha nathI, kintu sukhAbhAsa arthAt duHkha che, kAraNa ke te madhulisa khagadhArAne cATavA jevuM duHkhAnuSaMgI che. bahutara duHkhathI anuviddha sukha te duHkha ja che. devalokAdimAM maLatuM sukha e tevA duHkhano pratikAra mAtra che. jIvane A saMsAramAM je je sukha lAge che te kevaLa bhava uparanA ayogya bahumAna(bhavAbhinaMditA)ne laIne ja che. paramArthathI te sukha nathI. kAraNa ke te karmajanya che ane karma e duHkhono ja hetu che. 'saMsAra duHkhamaya che' evI bhAvanAthI prathama vairAgyane (vaiSayika sukha pratye udAsabhAvane) daDha karavo joIe. A vairAgya, prazasta manobhAvarUpa hovAthI puNyAnubaMdhi puNyane upArjana karAvI potAnI meLe ja dUra thaI jAya che ane pachI sukha upara mAdhyasthya (rAga ke dveSano abhAva) utpanna thAya che. 'sarva du:vas' e bhAvanA samyagdarzanane pragaTAvanArI che, arthAt sukhaviSayaka mAdhyasthyamAMthI samyagdarzana pragaTe che. (6) duHkhaviSayaka mAdhyasthya : AvI ja rIte duHkhamAM paNa mAdhyasthya keLavavuM joIe. 'duHkha uparano rAga anukULatAnI buddhie karmanirjarA vagerenuM kAraNa che' ema mAnIne duHkha pratye rAga keLavavo joIe. A rAga prazasta manobhAvarUpa hovAthI, duHkhaviSayaka mAdhyasthyane (rAga ke dveSanA abhAvane) utpanna karIne, svayameva nAza pAme che. jo ke sukhaviSayaka ke duHkhaviSayaka mAdhyasthya tattvajJAna vinA na hoya, tethI te tene tattvajJAnajanya sarvaviSayaka mAdhyasthyamAM (jenuM varNana Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA AgaLa karavAnuM che) levuM joIe. chatAM A be prakAro ati upayogI hovAthI pRthar jaNAvyA che. sukha ke duHkhaviSayaka mAdhyazya zrI tIrthakara bhagavaMtonAM jIvanamAM parAkASThAne pAmeluM dekhAya che. zrI zAMtinAtha bhagavAnanA jIvanamAM cakravartIpaNAno bhoga hovA chatAM teo temAM lipta thayA na hatA, e teonuM sukhaviSayaka parama mAdhyacyuM hatuM. A jAtinAM mAdhyathyamAM sarva sAMsArika icchAono viccheda thaI gayelo hoya che. ane pravRtti kevaLa karmanA udayanA kAraNe ja hoya che. A sthitine pAmelA madhyastha mahAtmAonI rati kevaLa zubhavedanIya karmanA udayathI ja hoya che. A mAdhyazmano samAveza "yogadaSTisamuccaya' graMthamAM 'kAntA' nAmanI dRSTimAM karavAmAM Avyo che. tyAM kahevAmAM AvyuM che ke "A dRSTimAM bhogane bhogavatI vakhate paNa Atmazuddhino pralaya (karma baMdha) thato nathI, uparAMta zuddhinI vRddhi (karma nirjarA) thAya che. jema mRgajaLane mRgajaLa tarI jANanAra koI paNa Apatti ke udvega vinA temAMthI pasAra thaI jAya che, tema bhogone svarUpathI mRgajaLa jevA joto ane anAsakta rIte bhogavato evo yogI paramapadane pAme che. "A dRSTimAM AtmAnI gharmazakti prabaLa dAvAnaLa jevI hoya che, tene bhogasaMyogarUpa sAmAnyavAyu zI rIte olavI zake ? A avasthAmAM viSayapravRttino saMkalpa ane viSayanivRttimAM zrama paNa hoto nathI. indriyonA vikArI svabhAvano ahIM vilaya thaI jAya che.' AvuM prakRSTa mAdhyacya zrI tIrthakarone garbhAvasthAthI ja hoya che. 11. jaina darzana 24 tIrthakarane mAne che. temAMnA 16 mA tIrthaMkara. 2. A pravRttine anya darzanakAro "yogamAyA' kahe che. 3. udaya pUrve upArjana karelAM karmanAM phaLano anubhava (vipAka). 4. sukha ke duHkhano anubhava karanAra karmane jaina zAstro anukrame zubha (zAtA) vedanIya ane azubha (azAtA) vedanIya karma kahe che. 5. karmanirjI-karmANuonuM AtmAthI pRthak thavuM. 6. 'asakto hyAcaran karma paramApnoti puruSa: / ' Asakti rahita karma karato puruSa mokSane pAme che. bhagavadgItA 3. 91. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja sarvArthasiddha' vimAnamAM rahelA ekAvatArI mahAtmAo A vizvanA sarvazreSTha vaiSayika sukhamAM svAbhAvika madhyasthatAne dhAraNa karIne potAnA jIvanane dhanya banAve che. jaina zAsana dhannA, zAlibhadra, pRthvIcaMdra, guNasAgara vagere sukhaviSayaka-mAdhyazmadhArI aneka mahApuruSonAM daSTAMtothI zobhI rahyuM che. duHkhaviSayaka mAdhyathyanI sAkSAt mUrti zramaNa bhagavAna mahAvIradeva hatA. sADA bAra varSa uparAMta eka pakhavADiyA jeTalA sAdhanAkALamAM temaNe vividha jAtinA anekAneka parISaNo ane upasargone A mAdhyazthathI sahana karI lIdhA hatA. gajasukumAlI, aMdhakamuni, aMdhakasUrinA pAMcaso ziSyo vagere aneka mahAtmAoe paNa duHkhaviSayaka mAdhyazyathI A zAsanane ujvaLa banAvyuM che. ahIM eTaluM avazya samajI levuM joIe ke sukhaviSayaka prakRSTa mAdhyathya atyaMta durlabha che. "yogadaSTi samuccaya' vageremAM kahelI prathama che dRSTiomAMthI pasAra thaI gayA pachI te Ave che. bALajIvo potAnI yogyatAno zAstradaSTie vicAra kyU vinA "AvuM mAdhyazya mane prApta thaI gayuM che,' ema mAnI bese to te temano bhrama che. A bhrama adhatana bhUmikA tarapha laI janAro hovAthI tenAthI bacavuM, e pratyeka sAdhakanuM kartavya che. (7) guNaviSayaka mAdhyazyaH sukhaviSayaka mAdhyazyanA punaH punaH abhyAsathI guNaviSayaka mAdhyathya utpanna thAya che. ahIM guNa eTale "saMyama' ane 'tapathI utpanna thatI AkAzagAminI vidyA vagere labdhio samajavI. jema 1. cinokta lokasvarUpa mujaba lokanA sarvoparI bhAga upara siddhazilA (mukta jIvonuM adhiSThAna) che. tenA nIce pAMca vizALa devavimAno che. temane anuttara devavimAno kahevAmAM Ave che. tyAM sarvazreSTha devatAI sukha hoya che. A pAMca vimAnomAM vacalA vimAnanuM nAma sarvArtha siddhavimAna che. A vimAnamAM devo phakta eka manuSyano bhava karI mokSane pAme 2. A mahApuruSanAM jIvanacaritro mananIya che. 3. gajasukumAla-dhyAnastha A mahAmuninA mastaka para dhakhadhakhatA aMgArA bharavA chatAM, aMdhakamunine vinA vAMke zarIranI cAmaDI utAravAmAM AvI chatAM, ane khaMdhakasUrinA pAMcaso ziSyone duSTa rAjamaMtrIe ghANImAM pIlavA chatAM, te te pIDAone samabhAvapUrvaka sahana karIne te sarve nirvANane pAmyA. 4. labdhi = yogavibhUti. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97. mAdhyasthabhAvanA ghauM vagere dhAnyane icchanAra ane te icchAnI paripUrti mATe ghauM vagerene vAvanAra puruSane ghauM sAthe ghAsa vagere paNa maLe che, tema mokSa mATe sAdhanA karanArane mokSa to maLe ja che paNa te pUrve aneka labdhio tenA AtmAmAM utpanna thAya che. jema vAvanArane ghAsanI prAptimAM tenA tucchatvano khyAla hovAthI garva thato nathI, tema guNaviSayaka mAdhyathya dhAraNa karanAra mokSArthI mahAmunione te labdhio ahaMkAra mATe thatI nathI. teo vicAre che ke, "A labdhio je bhAvathI pragaTelI che te yopazamabhAva to AtmAnI apUrNatA che. AtmAnI apUrNatAmAM vaLI AnaMda mAnavAno kevo?' (8) mokSaviSayaka mAthathyaH guNaviSayaka mAdhyacyA pachI mokSaviSayaka mAdhyathya utpanna thAya che. A dazamAM "yogaviMzikA' vagere graMthomAM varNavelA asaMgaanuSThAnanI prApti thAya che. A avasthAmAM mokSa pratyeno teno rAga paNa vilIna thaI jAya che. ahIM bhava ane ziva (mokSa) baMne samAna lAge che ane AtmA sahajAnaMdarUpa amRtanA mahAsAgaramAM magna bane che. ' (9) sarvaviSayaka mAdhyazya nizcayanayanA mate zubha ke azubharUpe pariNamelA sarvajIvo ane sarvapudgalomAM rAgadveSarahita pariNati te sarvaviSayaka mAdhyazya che. A zreSTha mAdhyazya zrI kevali (sarvajJa bhagavaMtone hoya che. zrI kevalibhagavaMtoe batAvelAM tattvonuM anekAMta dRSTie ciMtana karanAra mahAtmAone paNa A mAdhyazya svayameva vare che, A mAdhyazkanAM bhAjana teo ja banI zake che ke jeo svapara Agamana pArane pAmelA che ane jemanI buddhi nayonAM rahasyajJAnathI sUkSmAtisUma banI gaI che. A mAdhyathyane dhAraNa karanAra mahAmunio jagatanAM sarvavicAro ane sarvavacano pratye madhyastha hoya che. A mAdhyazmano artha sarvanayAvagrAhI (sarvanayasApekSa) Atma-pariNAma ema karI zakAya, pratyeka vicAro e eka naya (apekSA) rUpa che. vicAro anaMtAnaMta che, mATe nayo paNa anaMtAnaMta che. bALa jIvonA upakAra mATe buddhinidhAna zrI gaNadhara bhagavaMtoe te nayonI sAta sthUla vibhAgomAM vaheMcaNI karI che. pUrve A 1. kSayopazamabhAva = jIvanI zaktiono AMzika AvirbhAva. 2. yogaviMzikAmAM bhakti, prIti, vacana ane asaMga e cAra prakAranAM yogAnuSThAna varNavyAM " che, temAnuM cothuM. 3. gaNadharo - jinavacanane sUtrarUpe graMthanAra mahAjJAnIo. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ' dharmabIja nayajJAnano vistAra khUba ja hato, kAraNa ke te kALe tene dhAraNa karanArA pUrvavid AcAryo hatA, Aje te jJAna parimita che ane jeTaluM jJAna rahyuM che tenAM avagAhanathI zrI jinazAsananAM rahasyone pAmelA puruSo paNa atyaMta alpa saMkhyAmAM che. A mAdhyazyanA eka paNa biMdunA AsvAdathI jIvana dhanya banI jAya che. A mahAmAdhyathya anekAMtanna, zama, dama vagere guNothI yukta evA gurunI nizrAmAM siddha thaI zake tema che. anekAMtavAda zuM che ? nayo zuM che? bhaMgo zuM che ? vagerene samajAvavAnuM A sthAna nathI. jijJAsue te mATe yogya gurunuM avalaMbana levuM joIe, prastutamAM to A mAdhyazyanuM ja thoDuM varNana karIzuM. A mahAmAdhyacya vinA vastutattvanA yathArtha svarUpano nizcaya saMbhavato ja nathI. A mahAmAyathya utsarga ane apavAda, nizcaya ane vyavahAra, vidhi ane niSedha, jJAna ane kriyA vagere sarva joDakAMomAM sApekSatAne dhAraNa kare che. te Agamika padArthono jinAjJAnA AdhAre ane yuktigamya padArthono yuktithI (tarkathI) nirNaya kare che. te anya darzananA sarva padArthono svadarzanamAM samavatAra karI zake che. jema parArdhamAM zata, sahastra vagere AvI jAya, samudranA darzanamAM jaLa, jaLacarAdinuM darzana thaI jAya, tema jaina Agamokta bhAvomAM anya darzanIya Agamokta bhAvo samAI jAya che. bauddhadarzanokta sarvapadArthane nyAya ApavA zrI jenAgamano ekalo Rju sUtranaya basa che. vedAMtamata ane sAMkhyamatarUpa nadIo saMgrahAyarUpa mahAnadImAM samAI jAya che, nyAyadarzana ane vaizeSikadarzanane naigamana saMgrahI le che ane zabda brahmane mAnanArI vaiyAkaraNadRSTi zabdanayanuM ja eka aMga che. mahAnyAyAdhIza athavA mahApitA H A mahAmAdhyazyane dhAraNa karanAra mahAmuni mahAnyAyAdhIza ke mahApitAnI upamA ApI zakAya. jema nyAyAdhIza koI pratye paNa pakSapAta vinAnI nyAyadaSTine anusare che, tema A mahAnyAyAdhIza bhinna bhinna nayarUpa vAdI prativAdIo tarapha pakSapAtarAhata, sarvane hitakara ane syAdvAdarUpa amRtathI ArTa evI nyAyadRSTine dhAraNa kare che. jema pitA potAnA sarva putrone premathI nihALe che, tema A mahApitA sarva nayo pratye vAtsalyane dhAraNa kare che. te potAnA nayaputrone kahe che, 'tame badhA potapotAnA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 99 arthamAM satya cho, huM ja sAco, tame badhA khoTA,' ema kahIne tamArA bIjA bhAIone dhikkAro nahi, tema karavAmAM tamArI satyatAno ja nAza thAya che. A mahApitA kharekhara mahAna che. ekAMtavAdanI prarUpaNA karIne potAnI sAme kAMkarIo pheMkanAra kuzAstrapraNetAo pratye paNa teo niHsIma kAruNyane dhAraNa kare che. mahAmAdhyazyamayI teonI dRSTi te kAMkarIone paNa alaMkAromAM pheravI nAkhe che. arthAt mahAmAdhyazya mATe kuzAstro paNa suzAstro banI jAya che. anekAMtabhAvanArUpa mahAamRtaH te mahA mAdhyasthano pratyeka vicAra anekAMtabhAvanA (sarvatra anekAMtanA ciMtana) rUpa mahAamRtathI atipavitra banelo hoya che. kyA prasaMge kaI dRSTine (kayA nayane) AgaLa karavAmAM sva ane paranuM hita che enuM tene satata lakSya hoya che. tenAM vacano hRdayamAM rahelA mahAmAdhyazyanA kAraNe sAgara karatAM paNa gaMbhIra ane caMdramA karatAM paNa saumya hoya che. vizvamAM rahelA sarva kalonuM samAdhAna tenA aMtaHkaraNamAM raheluM hoya che. A mahAmadhyasthanI pAse jatAM ja cittanI sarva azAMti zamI jAya che, mana eka avarNanIya toSane anubhave che ane sarva AMtarika praznonuM turata nirAkaraNa thaI jAya che. vastuomAM priyatva ke apriyatvanI kalpanA apAramArthika che ? vastuomAM priyatva ane apriyatvanI vyAvahArika kalpanAne te mahAmadhyastha dezavaTo Ape che. "manojJa ke amano jIvAjIvAdi vastuo paramArthanI rAga 11. "pu sArvaju moDu parajAne ! samazIlaM mano yasya sa madhyastho mahAmuniH / / potapotAnA abhiprAyo sAcA ane bIjA nayanI yuktinI apekSAe niSphaLa, evA nayomAM jenuM mana samabhAvane dhAraNa kare che te mahAmuni madhyastha che. (jJAnasAra aSTaka, 16.3) 'niyaniyavayaNijjasaccA savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa Na divasamao vibhayai sacce va alie vA / / ' sarva nayo potapotAnA vaktavyamAM sAcA che, paNa bIjA nayanA vaktavyanuM nirAkaraNa karavAmAM te khoTA che. anekAnta siddhAntano jJAtA te nayono "A sAcA che ane A khoTA che,' evo vibhAga karato nathI. (saMmatitarka, kAM.gA.28) 2. ekAMtavAda koI eka nayano ja Agraha 3. upAdhyAya bhagavAna zrI yazovijayajI mahArAjAe tattvArthasUtra prathama adhyAyanI TIkAmAM anekAMtabhAvanAno nirdeza karyo che. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmabIja ke dveSanI utpAdaka nathI", kintu potAno mohanIya karmano udaya ja teno utpAdaka che. aparAdha vastuono nathI. kintu moha-mUDhatAno che, vastu mAtra potapotAnA svabhAvamAM vyavasthita che, eka vastu tarapha AtmAne amuka vakhata rAga janme che, jyAre bIjI vakhata te ja vastu pratye dveSa thAya che. eka vyaktine amuka vastu amuka apekSAe rAganuM kAraNa hoya che, te ja samaye bIjI vyaktine te ja vastu pratye dveSa hoya che. eka vyaktine amuka vastu amuka apekSAe rAganuM kAraNa hoya che, te ja samaye bIjI vyaktine te ja vastu anya apekSAe dveSanuM nimitta bane che, ema priyatva ke apriyatva apAramArthika che,' vagere nizcayanayAbhipreta bhAvanAthI te mahAmadhyastha vyavahArane pALavA chatAM sarvadA sama rahe che. AvuM samatva ja jJAnayoga che. sarvakAryonI siddhi AtmAmAM che. te mahAmadhyasthane potAnAM sarva kAryonI siddhi ke asiddhi potAnA AtmAmAM ja dekhAya che, "mArI siddhino hetu mArA AtmAmAM rahelI zuddhi ane asiddhino hetu mArA AtmAmAM rahelI azuddhi che, mAro AtmA ja mArA iSTa ke aniSTanA hetu che. ApattimAM mAre mArI Atmazuddhine sAdhanA dvArA, vadhAravI joIe, e zuddhi ja mArI Apatti nivArI zake' vagere naiRRyika bhAvanAo cittamAM ati daDha thayelI hoya che. bAhya vastuo tarapha laI janArA vikalpone tenA manamAM sthAna ja hotuM nathI. lokothI maLatAM namana, vaMdana, stuti, prazaMsA, niMdA vagere rUpa tIvra bANo mAdhyazcabhAvanArUpa mahAkavacane dhAraNa karanAra te mahAmadhyastha muninA marmane vIMdhI zakatAM nathI. jenA hRdayamAM mAdhyazya nathI tevA muninA ja cAritradehane A bANo chinnabhinna karI nAkhe che. AtmAmAM rahe te madhyastha: madhya eTale AtmA. jema vartuLane madhyabiMdu hoya che, tema sarva pravRtticakronuM kendra AtmA che. madhya evA AtmAmAM rahe te madhyasthI tAtparya e che ke mahAmadhyastha sarvadA svarUpamAM ja rame che. kartutva, 1. poDazaka' 13, zloka 10nI TIkAmAM juo tasvasara upekSAnuM viziSTa varNana. 2. 'vaMdijamANA na samukkasaMti, helijjamANA na samujjalaMti / daMteNa citteNa caraMti dhIrA, muNI samugdhAiyarAgadosA / / ' (Avazyaka niyukti.) - vaza karelA manavaDe rAgadveSano nAza karanArA dhIra munivaro koI vaMdana kare tyAre utkarSane dharatA nathI ane koI niMdA kare to gusse thatA nathI, kintu sadA saMyamamAM rame che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 101 bhoknatva vagere bhAvone gauNa karIne A mahAmadhyastha padgalika bhAvono sAkSImAtra rahe che ane draSTA banavAthI te karmothI lapAto nathI. svadarzana pratye paNa rAga nahIM te mahAmadhyasthanuM mAdhyazya eTaluM badhuM ucca banI gayuM hoya che ke tene svadarzana pratye rAga ane paradarzana pratye dveSa paNa hoto nathI. te kevaLa satyano ja Azraya kare che. kalikAla sarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryajI kahe che : 'na zraddhayaiva tvayi ! pakSapAto, na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparIkSayA tu, tvAmeva vIra ! prabhumAzritA: smaH / / ' [ayogavyavaccheda dvAaizikA] he vIra ! amane kevaLa zraddhAthI ApanA upara pakSapAta nathI, tema kevaLa dveSathI anya upara aruci nathI, paNa yathArtha AsapaNAnI parIkSAthI ame ApanuM prabhu tarIke zaraNa svIkAryuM che. cArijIvinI nyAyaH paramamadhyastha zrI vItarAgabhagavaMta sivAya anya devatAone mAnanArA jIvo pratye paNa cArisaMjIvinI nyAyathI te mahA 1 saMjIvinI nAmanI vanaspatino velo carAvatAM pazune manuSya banAvyo te nyAye, A nyAyanuM daSTAMta nIce pramANe che : svastimatI nagarImAM brAhmaNanI eka putrI ane tenI atyaMta prItipAtra sakhI hatI. te baMne saddA sAthe rahetI, parantu vivAha thavAthI judA judA sthaLe rahevAnuM thayuM. eka vAra brAhmaNanI putrI sakhIne maLavA mATe tenA ghare gaI. sakhIe kahyuM ke "mAro pati mAre AdhIna na hovAne kAraNe huM bahuM ja duHkhI chuM. brAhmaNa putrIe sakhIne kahyuM, "tuM ciMtA na kara, huM tArA patine jaDI khavarAvI baLada banAvI daIza." pachI tene bhojana sAthe jaDI khavarAvI baLada banAvI dIdho. pati baLada banavAthI patnI ghaNI duHkhI thaI. te haMmezAM potAnA baLada patine carAvavA laIne jatI hatI ane tenI sevAzruSA karatI hatI. eka divase te vaDanA jhADa nIce besIne baLadane carAvatI hatI, tyAre vidyAdharanuM eka yugala vaDanI zAkhA upara besI ArAma letuM hatuM. vAtacIta karatAM prasaMge vidyAdhara bolyo, "A baLada svAbhAvika nathI, paNa jaDI khavarAvavAthI puruSa maTIne baLada thayelo che. jo tene saMjIvinI nAme jaDI khavaDAvavAmAM Ave to te baLada maTIne punaH puruSa thAya. te saMjIvanI paNa A vaDanI nIce ja che. te sAMbhaLI tenI strIe baLadane saMjIvanI carAvavAno vicAra karyo, paraMtu te saMjIvanIne oLakhatI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dharmabIja madhyastha parama hitakArI evI madhyastha dRSTine dhAraNa kare che. anya devatAonI pUjAmAM paNa te zrI vItarAga bhagavaMtanI pUjAnI yogyatAne jue che. tene sarva sadAcAro, kuladharmo, sArA rItarivAjo vagere jIvone zrI vItarAga bhagavaMta praNIta dharma pratye laI janArAM dekhAya che. niSkAmabhAva H mahAmadhyastha anuSThAnanAM phaLo pratye paNa madhyastha hoya che. te niSkAmabhAve sadanuSThAnI sAdhanA kare che. temAM sarva anuSThAnomAM karmakSaya ke AjJApAlananuM dhyeya hoya che. paradarzanokta IzvarArpaNa jaina darzanamAM A rIte ghaTAvI zakAya. karmakSayane uddezIne thatuM anuSThAna zrI siddhabhagavaMtarUpa Izvarane arpaNa thAya che ane AjJApAlana nimitte karAtuM anuSThAna zrI arihaMtabhagavaMtarUpa paramezvarane arpaNa thAya che. IzvarArpaNa eTale niSkAmabhAva. pratyeka anuSThAnamAM mahAmadhyasthanA cittaratnamAM (smaraNAdirUpe) paramamadhyastha zrI tIrthakara bhagavaMtanuM adhiSThAna hoya che ane tethI tene sarvatra mAdhyasthanI siddhi thAya che. jina pravacananuM lakSya mAdhyastha H vicAra karatAM jaNAya che ke zrI jinapravacana e mAdhyayyarasathI chalochala bhareluM che, kAraNa ke te paramamadhyastha evA zrI jinezvaradevonuM sarjana che. zrI jinapravacananuM pratyeka aMga sAdhakane A mahAmAdhyathya tarapha laI javA jANe mathI rahyuM na hoya. karmasAhityaH jema nayo vagerenuM ciMtana mAdhyazyanuM kAraNa che, tema na hatI. tethI teNe vaDanI nIcenI badhI vanaspati baLadane carAvavA mAMDI, temAM saMjIvinI khAvAmAM AvavAthI te baLada pharIthI manuSya thayo. (jJAnasAra svopajJa TabAnA bhASArthanA saMpAdaka paM. bhagavAnadAsa harakhacaMde lakhelI TippaNInA AdhAre) sarva devatAone samAna mAnI te darekane namanArA keTalAka loko hoya che. teo jema anya devatAone name che, tema zrI vItarAga (jinezvara) bhagavaMtane paNa name che, prastutamAM saMjIvanInA sthAne tevAoe zrI vItarAga paramAtmAne karelA namaskAra samajavo. tevAo anya devatAone name che, to paNa mahAmadhyasthane teo pratye aruci thatI nathI. kAraNa ke te jANe che ke zrI jinezvara bhagavaMtane karAyelanamaskAra saMjIvanI temane avazya upara lAvaze. 1. niSkAmabhAve = phaLanI AzaMsA vinA. kAryanA phaLanI AzaMsA e saMsAravRddhinuM mULa kAraNa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 103 karmasAhitya paNa mahAmAdhyathya pragaTa karavA mATenuM utkRSTa sAdhana che. zrI zAstrakAramaharSio karmavipAkanAM ciMtana para khUba ja bhAra Ape che. jaina siddhAnta mujaba karma e vedAntAdi abhimata mAyAnI jema kAlpanika (a) ke anirvacanIya vastu nathI, kintu paramArtha sat che. jIvanA zuddha svarUpane te kevI rIte Avare che vagere varNana karyaprakRti pramukha graMthothI jANI levuM joIe. "jaina sAhityanA karmasAhityanI joDa jagatamAM nathI' vagere kahevA mAtrathI te sAhityanuM mUlya yathArtha samajAtuM nathI, kintu jyAre tenA ciMtanathI utpanna thatA mahAmAdhyazmano jIvanamAM anubhava thAya che, tyAre ja tenI amUlyatA samajAya che. karmavipAkanuM ciMtana : karmavipAkaciMtanathI jIva madhyastha bane che. potapotAnA bodha mujaba jIvane navuM navuM ciMtana prApta thAya che. sAmAnyataH A rIte tenuM ciMtana karI zakAya : koI paNa vyakti sAme AvatAM ja prathama tenuM rUpa ApaNI dRSTie paDe che. te rUpanuM mULa kAraNa karmanA aNuo che. rUpa jotAM ja vicAravuM joIe ke, "aho! atisUkSma evA karmanA aNuoe kevuM vicitra odArika rUpa nirmANa karyuM che. kyAM rUpAtIta evo jIva ane kyAM A sAme dekhAya che te vicitra prakAranI AMkho, nAka, dADhI, mUcha, hAtha, paga vagere aneka citravicitra avayavothI yukta A "mANasa" vagere jAtithI oLakhAtI AkRti? karme ene kevI vicitra cAla ApI che, te kevI vicitra pravRttio AdarI rahyo che? koI potAnuM moTuM arIsAmAM joI joIne rAjI thAya che, to koI potAnuM kadarUpuM mukha lokothI chupAve che! koInA deha para sArAM sArAM AbhUSaNo che, to koInA deha para ati jIrNa ane malina evuM ekAda vastra paNa pUruM nathI !' e rIte sarvatra vaicitryane jotA te mahAmadhyastha mahAtmAnA aMtaramAM eka adbhuta alaukika evA hAsyarasano anubhava thAya che. anaMtadarzana, anaMtajJAna, ane anaMta cAritranA mahAsvAmI AtmAne kyAreka RSabhanA rUpamAM, to kyAreka UMTanA rUpamAM, kyAreka kIDInA rUpamAM to kayAreka hAthInA rUpamAM ane kayAreka cAMDAlanA rUpamAM, to kayAreka brAhmaNanA rUpamAM joIne tene AdhyAtmika vismaya thAya che. 1 dharmadhyAnano trIjo prakAra vipAkavicaya che. temAM sAdhake karmonA vipAko kevA dAruNa che, te ciMtavavAnuM che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmabIja A badhAM vaicitryamAM te mahAmadhyasthane sAmya paNa atUTa dekhAya che. sarva citravicitra AkRtiomAM jIvasvarUpane nihALI nihALI te apUrva evA AnaMdane anubhave che. ema puNya ane pApanI mahAlIlAne batAvatA A vizvarUpa mahAnATakano te mahApreraka bane che. paramANupuMja : sacetana vastuone viSe upara batAvyuM tema jIvanuM svarUpa, karmavipAka vagere ciMtavavuM joIe. acetana vastuo viSe rAga-dveSa na thAya te mATe anityasvAdi bhAvanAo kahI che, athavA samagra acetana skaMdhonuM mULa kAraNa je paramANu che te tarapha ApaNe ApaNA vicArane laI jaIe to paNa mAdhyazya prApta thAya che. ghara, moTara vagere badhI vastuo paramANuonA puMja che, ema kalpanA karavI joIe. judI judI AkRtione dhAraNa karatA te puMjomAM mahAmadhyasthane rAga ke dveSa thato nathI. AtmajJAna : AtmajJAna vinA ucca prakAranuM sarva viSayaka mAdhyazya kadI paNa pragaTa thatuM nathI. madhyastha banavA icchanAra pratyeka mumukSu mATe AtmajJAna ati Avazyaka hovAthI tenuM thoDuMka svarUpa ame ahIM rajU karIe chIe.' AtmA eka ja che : saMgrahanayanI dRSTie "AtmA eka ja che." saMgrahanaya A vizvane eka "mahAsAmAnya" mAne che. vizva Ama to dharmAstikAyAdi padravyAtmaka che, tathApi AdhyAtmika dRSTie para dravya anupayogI hovAthI A nayanA mate eka AtmA te ja mahAsAmAnya che. vedAnta matanA anuyAyIo brahmAne eka advitIya mAnIne madhyastha banAvavAnA prayatno kare che. eka ja AtmAne mAnavAthI rAga, dveSa vagere konA upara thAya? jyAM vaita che, tyAM ja rAga dveSAdinI kalpanA janme che. AtmA nirvikAra cheH AtmAomAM je bheda dekhAya che, te vyavahAranayane iSTa che. vyavahAranaya ekendriyAdi bhede AtmAone bhinna mAne che. 1. ahIMthI zarU thato viSaya sujJa puruSoe nayadRSTie vicAravo, jene nayonuM jJAna nathI, teNe A viSayamAM bahu UMDA UtaravuM. "adhyAtmasAra'nA "AtmavinizcayAdhikArano AdhAra laIne A viSaya ahIM ApavAmAM Avyo che, jijJAsuoe vizeSa jJAna mATe e viSaya tyAM jovo joIe. A viSaya kevaLa vAMcI javA mATe nathI, paNa AtmAne tenAthI bhAvita karavA mATe che. nirUpaNamAM nizcayadaSTine prAdhAnya che, te yAda rAkhavuM. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 105 nizcayanaya AvA bhedane mAnato nathI. "ekendriyAdi bhedo karme karelA che. te kAMI AtmAno svabhAva nathI. avikArI evA AtmAmAM karmakRta bheda hoI zake nahIM. karma to para dravya che. eka dravya bIjA dravyane viSe kazuM ja karI zakatuM nathI. sarva dravyo svabhAvamAM sthita che. parasvarUpane teo kadI paNa pAmatA nathI. karme karela vikRtiono AtmAmAM Aropa karIne ajJAnIo saMsAramAM bhaTake che." ema zuddha nizcayanaya kahe che. "be sphaTika maNi che, temAMnA eka para rakta vastranuM pratibiMba paDe che ane bIjA para nIla vastranuM. ahIM ajJAnI mANasa upAdhibhede (pratibiMbabhede) eka sphaTikane lAla ane bIjAne kALo kahe che, jJAnI to baMne sphaTikane sarakhA ja mAne che. e nyAye ajJAnI karme karelA bhedane kAraNe jIvone bhinna mAne che. jyAre jJAnI to sarva AtmAone samAna jue che." "bhale AtmA ane kAzmaNa vargaNAo eka ja AkAza pradezomAM rahetA hoya, teTalA mAtrathI kAMI AtmAmAM karma pudgalanA guNo AvI jatA nathI. AtmA to potAnA tathAbhavyatva svabhAvathI sarvadA zuddha ja che. te bIjAnA saMparkathI azuddha banato nathI. jema dharmAstikAyAdi dravyo ane kArpaNa vargaNAo samAna AkAza pradezomAM hovA chatAM kArmaNa vargaNAo dharmAstikAyAdinA svarUpane pheravI zakatI nathI, tema AtmasvarUpane vikRta karavA mATe karma paNa kadApi samartha thatuM nathI.' "Atmadravya pariNAmI nitya che. manuSya, deva vagere paryAyo temAM bhale utpanna thAya ane nAza pAme, chatAM, Atmadravya to sarvakALamAM ekarUpa che, hatuM ane rahevAnuM. sonAnI hAranI baMgaDI banAvavAmAM Ave tyAre hArano nAza thAya che ane baMgaDInI utpatti thAya che, kintu bane avasthAomAM suvarNa to svarUpamAM ja rahe che. evI ja rIte manuSyAdi paryAyone dhAraNa karavA chatAM Atmatattva sadA svarUpamAM avasthita che." 'naradehamAM rahela potAnA AtmAne vyavahArathI mANasa nara mAne che ane tiryaMcanA zarIramAM rahela potAnA AtmAne te tiryaMca mAne che. tathApi zuM tattvataH te mANasa ke tiryaMca che? nA, nA, te to nirvikAra, niraMjana ane cidAnaMdamaya AtmA che." Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmabIja saMsAra kalpanA che? AtmA jo niraMjana che, to pachI A saMsAra zuM che? e prazna upasthita thAya che. tenA samAdhAnamAM nizcayanaya kahe che ke, "saMsAra e kalpanA che. jema svapnamAM joyelA padArtho jAgrata avasthAmAM dekhAtA nathI, tema vyavahAranayane iSTa evA A bhavaprapaMcane jJAnathI nizcayanayane jANanAranI dRSTimAM sthAna nathI, mRgajaLamAM pANI, sthANumAM puruSa, chIpamAM cAMdI, doraDAmAM sarpa athavA AkAzamAM gaMdharvanagaranA jJAna jevuM "A saMsAra che evuM jJAna che. dehamAM AtmatvanI buddhithI saMsAranI kalpanA janme che : dehane AtmA mAnyo eTale tenA nirvAha mATe sukhasagavaDo UbhI karAya che. strI, putra vagere parivAranI racanA thAya che ane e rIte saMsAra vistarato jAya che. jene dehamAM AtmatvanI buddhi ja nathI, tenI koNa strI ane koNa putra? jo deha paNa potAno nathI, to konA baMgalA ane konI moTaro ? AtmA amUrta che. AtmA amUrta che. jene rUpa nathI, rasa nathI, gaMdha nathI, AkAra nathI, te mUrta zI rIte hoI zake ? A AtmA AMkhathI dekhAto nathI, vANIthI bolAto nathI ane manathI ciMtavAto nathI. 'te svayaM prakAza-cirUpa che. to mUrta zI rIte hoya? amUrta evA paNa AtmAmAM mUrtatAnA bhramathI je vyavahAra kare che, te joIne jJAnIne Azcarya thAya che. AtmA akartA, abhoktA che : naigamanaya ane vyavahAranaya AtmAne bAhyakarmano (padgalika karmano athavA doDavuM vagere ceSTAono) kartA ane karma vipAkano bhoktA mAne che, RjusUtranaya AtmAne rAgadveSano kartA ane sukha-duHkhano bhoktA mAne che, zabdanaya AtmAne potAnA zuddha bhAvono kartA ane bhoktA mAne che. jyAre zuddha saMgrahanaya kahe che ke AtmA akartA-abhoktA che. saMgrahanayanI A mAnyatAmAM sAMkhyamAnya nirlepa kUTasthanitya puruSa AvI jAya che. sAMkhyo puruSane tevo mAnIne madhyastha banavAnA prayatno kare che. ApaNe paNa A saMgrahadRSTithI madhyastha banI zakIe chIe. jema kAdavathI AkAza lepAtuM nathI, tema A nayanA mate AtmA karma kAdavathI kadI paNa lapAto nathI." naigamAdi no bhale AtmAne vikRta mAne, paNa temanI A kalpanA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 107 svarUpe zuddha AtmAne kadI paNa vikRta banAvI zakatI nathI, zuddha cAMdImAM koI chIpanA dharmo kalpe teTalA mAtrathI kAMI cAMdI chIparUpa banI jatI nathI." tAtparya ke azuddha nayathI AtmA baddha ane mukta manAya che, zuddha nayathI te baddha paNa nathI ane mukta paNa nathI. AtmA sarva anya dravyothI ane temanA paryAyothI bhinna che, e batAvavA mATe uparanuM nirUpaNa che. AvI jAtanI samajaNa vinA mAdhyacya TakatuM nathI. "AtmA parathI bhinna che'. mananAtmaka jJAnanI mokSamArgamAM mukhyatA che, ema 'mArgaparizuddhi graMthamAM upAdhyAya bhagavAna zrI yazovijayajI mahArAjAe kahyuM che. jIva ane karmanA kathaMcit bhedabhedaH upara je varNana karyuM, temAM zuddha nizcayanayanI pradhAnatA che. syAdvAda zelIe jIva ane karmAdino karthacit bhedabheda saMbaMdha che. syAdvAdane jANanAra puruSa kayA prasaMgomAM bheda ane kayA prasaMgomAM abheda mAnavo te jANI zake che ane tethI te parama mAdhyathyane pAme che. avakAzanA abhAvamAM ahIM A viSayanI carcA zakya nathI. paryAya dRSTiH upara je dRSTi kahI te dravyadRSTi che. paryAyadaSTithI paNa prasaMgomAM madhyastha banI zakAya che. jyAre potAne sukha maLyuM hoya, kIrti maLI hoya, athavA bIjo koI lAbha thayo hoya, tyAre ahaMkAra AvI na jAya te mATe sarva paryAyo kSaNika che. e bhAvanA upayogI thAya che. sarva paryAyo kSaNika hovAthI vartamAna sukhAdi paryAya paNa kSaNika che. kSaNika paryAyomAM moha zA mATe ? evI bhAvanAthI samAdhi maLe che. duHkha AvyuM hoya tyAre paNa te paryAyane kSaNika kalpavAthI samAdhi maLe che. vaLI dravya pote paryAyathI abhinna hovAthI * ApaNe jo ApaNA AtmaparyAyane uttarottara zuddha banAvavAnA prayatno karIe, 1. nAtmano vikRti taSA nanjanA | zuddhasya rajatastheva, zuktidharmaprakalpanA / / (adhyAtmasAra, AtmavinizcayAdhikAra 118) 2. juo zloka 309-10 3. bauddho cAra bhAvanAo mAne che. . sarva , sarva duHvam ! 2. sarva kSa4i, sarva kSazivam 3. sarva zUnya, sarva zUnyam | 4. sarva svakSa, sarva cakSaNam I temAMnI A bIjI bhAvanA che. ApaNe tene anityatva bhAvanA kahIe chIe. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabIja 108 to aMte ApaNuM Atmadravya sarvathA zuddha banI javAnuM. tenA sarva paryAyo zuddha banI jatAM sarvathA zuddha paryAyonI saMtAna te ja mokSa che. tAtparya ke kayA prasaMgamAM kaI daSTine AgaLa karavI te anekAMtajJa sArI rIte jANe che ane tethI sarvatra madhyastha rahI zake che. 5. mAdhyasthanI vyApakatA H anityasvAdi bAra bhAvanAo jIvAdi nava tattvo, sarva yamo, sarva niyamo, sarva kriyAo, sarva Agamo vagerenuM lakSya jIvane madhyastha banAvavAnuM che. zrI vItarAga bhagavaMtanI mUrti paNa mAdhyathyanI dyotaka che. mUrtinI cakSunA madhyamAM rahelI sthira kIkI zuM madhyastha nathI? padmAsana ke kAyotsarga mudrA paNa mAdhyazkanA ja sUcaka che. ullaMgamAM rAmA nathI, arthAt hRdayamAM rAga nathI ane hAthamAM zastra nathI, arthAt hRdayamAM dveSa nathI. A rAga ane dveSano abhAva e ja mAdhyazya. caturdazapUrvano sAra zrI navakAra maMtra paNa mAdhyazyamaya che. kAraNa ke temAM paramamadhyastha evA parameSThione namaskAra che. ApaNe parameSThionuM smaraNa vagere karIe chIe, kAraNa ke teo pUjya che. pUjyatA mAdhyathya vinA AvatI nathI. tAtparya ke parameSThione pUjyapade sthApanA karanArI mAdhyazya bhAvanA che. A rIte mAdhyazmabhAvanA zrI navakArano sAra bane che ane paraMparAe cartudazapUrvano paNa sAra bane che. ahiMsA paNa mAdhyazmano ja eka prakAra che. hiMsArUpI pApa, svArtha, vaira, vagerenAM kAraNe thAya che. mAMsa bhakSaNa vageremAM thatI hiMsAnuM kAraNa je svArtha che, te rAgarUpa che ane vairanAM kAraNe thatAM khUna vagere dveSarUpa che. AvI rIte hiMsA rAga athavA TreSathI thAya che, jyAre ahiMsAmAM rAga paNa nathI ane dveSa paNa nathI te mAdhyazmano ja eka prakAra che. asatyavacananI pAchaLa paNa krodha, lobha, bhaya vagere aneka kAraNo hoya che, te badhAMno samAveza rAga ane dveSamAM thaI jAya che. rAga ke dveSa hoya tyAre ja asatya vacana bolAya che, satya vacana bolavAmAM te baMneno abhAva 1. anityatva, azaraNatva vagere bhAvanAonuM 'zAMta sudhArasa' nAmaka kAvya vageremAM suMdara varNana che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 109 hovAthI satya paNa mAdhyasthyanuM ja eka aMga che. AvI rIte sarva vratomAM, sarva niyamomAM, yoganAM sarva aMgomAM, yoganI sarva dRSTiomAM, sarva AgamomAM ane sarva anuSThAnomAM sarvatra mAdhyasthyane jotAM zIkhavuM joIe. tethI mAdhyasthyabhAvanA adhika adhika dRDha banatI jAya che. 6. mAdhyasthyanI jIvanamAM jarUra : mAdhyasthya vinA zreSTha prakAranuM jIvana saMbhavatuM ja nathI. jANatAM ke ajANatAM lagabhaga badhA mANaso aneka prasaMgomAM mAdhyasthyanuM avalaMbana letA hoya ja che. jyAre ApaNA svAsthyane bAdha na kare tevo (anynAdhika) AhAra ApaNe laIe chIe, tyAre zuM e madhyasthatA nathI ? mAnasika, vAcika ke kAyika baLonuM jyAM jyAM yathArtha rIte samatvapUrvaka niyojana che tyAM paNa sarvatra mAdhyasthya che, ema samajI levuM joIe. 'kama khAva, gama khAva' vagere zabdaprayoga vyavahAramAM ghaNI vAra sAMbhaLavAmAM Ave che. 'kama khAva' e AhAra viSayaka mAdhyasthya che, tene upalakSaNathI sarva viSayonA upabhogaviSayaka mAdhyasthyamAM paNa laI zakAya. 'gama khAva' e kaSAyaviSayaka mAdhyasthyane sUcave che. 7. mAdhyasthyanA bhaMgathI thatAM nukasAno H jyAM jyAM mAdhyasthyano bhaMga thAya che tyAM tyAM roga, zoka, kleza, bhaya vagere aneka aniSTo UbhAM thAya che. jene AhAramAM mAdhyasthya nathI, arthAt je jarUriyAta karatAM adhika ane vRddhipUrvaka AhAra le che, te aneka rogonA zikAra bane che. zakti karatAM adhika bolAya che, tyAre paNa kaMTha vagerenA rogo thAya che, 'A jagatamAM je * kAMI duHkho che te badhAM mAdhyasthyane na jALavavAthI utpanna thAya che' vagere vicArIne vivekI puruSo sadA madhyastha bane che. 8. mAdhyasthyanA lAbho H mAdhyasthya bhAvanAthI ApaNA ane ApaNA saMsargamAM AvanArA aneka jIvonA zArIrika, vAcika ane mAnasika klezo nAza pAme che. Artta ane raudra dhyAnathI bacavAnuM te prabaLa sAdhana che ane te ApaNane dharmadhyAnamAM AgaLa vadhAre che. mAdhyasthya bhAvanAnA abhyAsathI ApaNA vicAro, vacano ane kAyika pravRttio nyAyamArgane Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 - ' dharmabIja anusare che. koI paNa prasaMgane ucita nyAya ApavA mATe ApaNe samartha banIe chIe. ahatva, mamatva vagere sarva duSTa bhAvone mAdhyazya ApaNAthI dUra rAkhe che. rAga ane dveSa jevA prabaLa zatruo paNa mAdhyazyathI Dare che. sukha, duHkha vagere madhyasthane herAna karI zakatAM nathI. mAdhyathya bhAvanAthI pApano kSaya thAya che, ane sattva, zIla tathA prajJAmAM vRddhi thAya che. madhyastha ja sAco nyAya tolI zake che tathA sarvane priya ane pUjya bane che. mAdhyazmabhAvanA e karmanirjarA mATenuM amogha zAstra che. jinapravacana mAdhyastha (anekAMta) rUpa hovAthI jema jema ApaNe mAdhyazmabhAvanAmAM AgaLa vadhIe chIe, tema tema te pravacananAM rahasyo ApaNA mATe khullAM thaI jAya che. madhyasthane iMdriyajaya, samyatva, zAMti, mAdeva, Arjava, saMtoSa, jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya, audArya, dAkSiNya, pApajugupsA, nirmalabodha, janapriyatva, ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha, upazama, saMvega, nirveda, anukaMpA, Astikya, maitrI, pramoda, karuNA vagere sarva guNo svayameva vare che. yoganAM ATha aMgomAM trIjuM aMga Asana che. davAnAdimAM vikAsa sAdhavA mATe Asanano jaya bahu ja Avazyaka che. mAdhyacya na hoya to eka Asane beThA pachI jIvane sthiratA prApta thatI nathI, tenuM mana anyatra bhaTake che ane pariNAme te Asana ja karI zakato nathI. madhyastha puruSa alipta hovAnA kAraNe sthira besI zake che. tAtparya ke mAdhyazyane Asanajaya sahaja bane che. 9. zubhecchA H jinapUjA vagere dravyastavamAM thatI hiMsAne paNa apekSAe ahiMsA kahenAra ane nihantonI ahiMsAne paNa apekSAe hiMsA tarIke oLakhAvanAra mahAmadhyastha evuM jinapravacana ati gaMbhIra che. atigahana evA A jinapravacanamAM paNa mAdhyazmano (anekAMtavAda vagereno) viSaya ati gUDha che. sarva bhavya jIvo jinavacanomAM rahelA gUDhatama mAdhyathyane pAmIne paramamadhyastha (arihaMta, siddha vagere) bano, e ja zubhecchA. mAdhyazyane namaskAra 1. cinokta tattvono AlApa karanArAonI. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthya bhAvanA (saMkSipta) 1. viSaya : (a) AtmapraMzasaka, aprajJApya, avinIta, hiMsAdi krUra karma AcaranAra, unmArgagAmI, ahitasamAcaraNa karanAra, dharmadveSI, apamAna karanAra vagere atipApI jIvo. (ba) iSTa ke aniSTa vastuo. 2. uparyukta viSayanA saMgharSamAM AvatuM upAdAna kAraNa (azubha vRttio): (a) pApI tarapha dveSa, krodha, tiraskAra, duSTane sajA karavAnI vRtti vagere. (ba) iSTa pratye rAga, aniSTa pratye dveSa, anukULatA gamavI, pratikULatA na gamavI vagere. 3. azubha vRttiono AkAra H (a) 'duSTane sajA thavI ja joIe' vagere (ba) 'mane iSTa maLo, aniSTa na maLo' vagere. 4. uparyukta viSayo ane azubha vRttionA saMgharSathI utpanna thatA cittamalo : (a) krodha, dveSa, amarSa vagere (ba) iSTanA saMyogamAM tathA aniSTanA viyogamAM rAga, iSTanA viyogamAM tathA aniSTanA saMyogamAM dveSa, ArtadhyAna-raudradhyAna vagere. 5. te cittamalothI thatA anartho : (a) pApIono potAnA para dveSa, pApIo taraphathI thatA pratyAghAto, temane sudhArI na zakAya vagere (ba) iSTane meLavavA mATe ane aniSTane TALavA mATe kAyika ane vAcika azubha yogo, vibhAvomAM ramaNatA vagere. 6. cittamalanAzaka ane cittasukhavardhaka upAyo : (a) 'pApIo pApathI viramo' evI bhAvanA, pApIo pratye krodha, dveSa vagere na karavAM, teo bhaviSyamAM sudhare evI bhAvanA, mauna vagere arAgadveSavRttitAno abhyAsa, anekAMtavAdano abhyAsa vagere. 7. upAyono saMgrAhaka zabda : mAdhyasthyabhAvanA. 8. paryAyo : mAdhyasthya, audAsInya, upekSA, arAga-dveSavRtti vagere. 9. TUMkI vyAkhyAo : (a) pApipu upekSA (ca) sarvatra saranadveSavRtti: Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmabIja 10. prakAro : atipApI viSayaka ahita. akAla, apamAna, sAMsArika, duHkha, guNa mokSa ane sarvaviSayaka. 11. dRSTAMto : zrI zAMtinAtha bhagavAna, zrI vIra bhagavAna, dhannA zAlibhadra, pRthvIcaMdra, guNasAgara, gajasukumAla, khaMdhakamuni, khaMdhakamuninA 500 ziSyo vagere. 12. phaLo : (a) pApIo taraphathI pratyAghAto thatA nathI, temane sudhArI zakAya che. gAMbhIrya, samatva, pUjyatA, krodha, dveSa tiraskArAdinuM zamana, AtmazAMti vagere (ba) saMklezanAza, ArTaraudradhyAnanAza, dharmadhyAna ane zukla dhyAnanI prApti, nyAyya pravRtti, indriyajaya, Asanajaya, vItarAgatA, karmanirjarA, svasvarUpamAM ramaNatA, sarvaguNa saMpannatA, sattvazIla-prajJAmAM vRddhi, jinapravacanarahasyajJAna vagere. 13. vizeSa muddAo : * je doSonuM dUrIkaraNa asaMbhavita che, tenI upekSA karavI. abatalI evA zrI tIrthaMkara bhagavaMto paNa jagatane pApathI sarvathA mukta karI zakayA nathI, to pachI mAruM zuM gajuM ? vagere sadvicAra. sAMsArika sukha bahutara duHkhathI anuviddha hovAthI duHkha ja che. sarvaviSayaka mAdhyasthya anekAMtajJane hoya che. * jinapravacananuM lakSya 'jIvane' sarvatra madhyastha banAvavo' e che. anekAMtavAda ane nayavAdanuM jJAna. * vastutattvano yathArtha nirNaya. sarva joDakAMo (utsarga-apavAda, jJAna-kriyA, nizcaya-vyavahAra, vidhi-niSedha vagere) pratye sApekSatA. Agamika padArthonA AgamathI ane yuktigamya padArthono tarkathI nirNaya. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyasthabhAvanA 11 3 * anya sarva darzanano jaina darzanamAM samavatAra. * mahAnyAyAdhIza mahApitA. * anekAMtabhAvanA. * mahAmadhyasthanA samIpamAM apUrva zAMti. * sarva praznonuM nirAkaraNa. * vastuomAM priyatva ke apriyatvanI kalpanAno abhAva. * potAnAM sarva kAryonI siddhi ke asiddhimAM anukrame Atmazuddhi ke azuddhi kAraNabhUta che. * stutyAdi ke niMdAdimAM samatva. - paudgalika bhAvono kartA ke bhoktA AtmA (nizcayathI) nathI. te to sAkSImAtra che. * cArisaMjIvinIcAranyAyathI sarvanuM hita. * niSkAmabhAve sadanuSThAnanI sAdhanA. * karmavipAkanuM ciMtana vagere. * saMgrahanayathI AtmA eka, sarvadA ekarUpa, nirvikAra ane amUrta * dravyadRSTi ane paryAyadaSTinuM yathAsthAne niyojana. mAdhyabhAvanA samApta Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavitratA, AnaMda ane pUjyatAnAM sAdhano maitrIpavitrapAtrAya, muditAmodazAline / kRpopekSApratIkSAya, tubhyaM yogAtmane namaH / / [ maitrInA pavitra bhAjanabhUta, muditAthI prApta thayela sadAnaMda vaDe zobhatA ane karuNA mAdhyasthya vaDe jagapUjya banelA,yogasvarUpa che vItarAga ! tane namaskAra ho !] kalikAlasarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrAcArye racelI 'zrI vItarAgastotra' e eka atigaMbhIra kRti che. zrI vItarAgabhagavaMtanI emAM sarvazreSTha stuti che. chaMdazAstra, alaMkArazAstra, nyAyazAstra, yogazAstra vagerenI dRSTie tenuM sthAna mahattvanuM che. zrI stutikAra bhagavaMte jainazAsananAM aneka rahasyone e stutimAM gupta rIte ekatrita karyA che. sAdhaka AtmA jyAre A stotranA ciMtanamAM ekAgra bane che tyAre te rahasyo tene mATe khullAM thAya che. A rahasyonuM jJAna thatAM ja teno AtmA AnaMdathI nAcI UThe che, jema jema teo stutisamudranA UMDANamAM Utare che, tema tame tene navAM adbhuta rahasyaratnonI prApti thAya che. ane zrIstutikAra bhagavaMtanI sarvazAstraviSayaka paripUrNatA para te mugdha bane che. A kathananA samarthana mATe ahIM lekhanI zarUAtamAM mUkelA (e stotranA trIjA prakAzanA aMtima) zloka para vicAraNA karIe. prastuta zlokamAM 'yogAtmane' zabda atimahattvano che. yogAtma eTale yogasiddha, siddhayoga, yogamaya, yogasvarUpa vagere zrI vItarAga bhagavaMtanuM e eka sarva zreSTha vizeSaNa che. zrI arihaMtane ja yogAtmA kahI zakAya, kAraNa ke temane ja yoganI sarva mahAna vibhUtio pratihAryAdi vare che. zrI arihaMta paramAtmAnAM yogAtmatvane batAvavA mATe A zlokanI racanA che. tene zrI stutikAra bhagavaMta pavitra, Amoda ane pratIkSA e traNa zabdo vaDe batAve che. A zabdo zrI arihaMtamAM rahelI parama pavitratA, paramAnaMdatA ane trailokacapUjyatA, e traNa ucca guNone dhvanita kare che ane A guNonAM kAraNe ja teo arihaMta ke yogAtmA che, ema jaNAve che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyatAnAM sAdhano 115 maitrIpavitrapatrAva' pada vaDe zrI stutikAra maharSi eka mahattvapUrNa vizvaniyamane batAvavA mAge che ke maitrI bhAvanAno abhyAsa jIvane zrI arihaMtamAM rahelI pavitratAnuM bhAjana banAvI zake che. pavitratA eTale vairAdi cittamalonA nAza thavAthI pragaTa thato AtmaguNa, jeoe A pavitratAnI prApti karavI hoya teoe maitrIbhAvanAnuM ciMtana, manana, nididhyAsana ane vyavahAramAM upayoga vagere karavA vaDe potAnA AtmAne bhAvita karavo atyaMta Avazyaka che. sarva jIvone parama mitranI AMkhe jonArA zrI arihaMta paramAtmAnI jema ApaNe paNa jagatanA mitra banavuM joIe. mitra jema potAnA mitranI hitaciMtAmAM sarvadA nirata rahe che, tema ApaNe paNa jagatanA sarva jIvonI hitaciMtA mATe AtmAne udyata banAvavo joIe. tAtparya e che ke maitrIbhAvanA pavitratAnI puSTi mATenuM eka apUrva rasAyaNa che. 'muditAno zAchine e padamAM pramodabhAvanA, paramaAnaMda ane zobhA, e traNa arthane anukrame kahenArA "muditA', "Amoda ane "zAli zabdo vaDe zrI stutikAra bhagavaMta bIjA vizvaniyamane rajU kare che ke yogasvarUpa evA zrI arihaMtone je sarvocca zobhA (sauMdaryarUpa prAtihAryAdi yogavibhUtio) prApta thAya che, tenuM kAraNa temano Amoda arthAt paramaprasannatA che. A paramaprasannatA temane muditAbhAvanAnI prakRSTa sAdhanAthI vare che. ApaNane paNa evI zobhA ane evo AnaMda joIto hoya to muditAbhAvanA vaDe hRdayane mudita banAvavuM ja paDaze. bIjAnA guNa joIne je vyakti AnaMda harSa pAme che, tene paramAnaMda svayameva vare che. guNI AtmAonA guNo ane dharmanAM zubha AlaMbano joIne hRdayamAM ati AnaMda pAmanArA AtmAo vinA bIjo koNa zrI tIrthakaranI yogavibhUtionuM bhAjana banI zake ? popekSapratIkSA' A vizeSaNa vaDe zrI stutikAra bhagavaMta e batAve che ke yogasvarUpa evA zrI arihaMta paramAtmAne jagapUjya banAvanArAM karuNA ane mAdhyazya che. je koI A jagatamAM pUjyatAne pAmyA che, te badhAmAM karUNA ane mAdhyazya ochAvattA aMzamAM hatAM ja. bIjAonAM duHkho dUra karanArA ane taTastha rIte jIvana jIvanArA AtmAo bahumAnane pAme che, e ApaNe Aje Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dharmabIja paNa joIe chIe. jenA hRdayamAM A karuNAbhAvanA ane mAdhyasthya carama sImAne pAme, tenI pUjAmAM traNe loka tatpara bane emAM Azcarya ja zuM che ? sArAMza e che ke pavitratA, AnaMda ane pUjyatAnAM sAdhano maitrI, muditA, karuNA, ane upekSA che. A cAra bhAvanAonA niraMtara sevanathI ApaNe ApaNA jIvanane pavitra, AnaMdamaya ane Adarza banAvI zakIe. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa aMge sUcano 1. vahelI savAramAM nidrAno tyAga karIne AtmaciMtananA prasaMge maitryAdi cAra bhAvanAonuM avazya ciMtana karavuM. 2. te vakhate evo dRDha saMkalpa karavo ke A cAra bhAvanAomAM huM avazya niSThA keLavIza, kAraNa ke bhAvanAo vinA jIvana UrdhvagAmI banatuM nathI. 3. zarUAtanA aThavADiyAmAM roja ochAmAM ochuM eka vAra 10 miniTa sudhI ciMtana karavuM. bIjA aThavADiyAmAM zakyatA pramANe samaya vadhAravo ane bIjI vAra paNa ciMtana karavuM. ema anukrame abhyAsa vadhAravo, bIjuM koI kArya karavAnuM na hoya tyAre manane bhAvanAomAM rokI rAkhavuM. 4. divasamAM jeTalI vakhata ciMtana karo teTalAM TapakAM AnI pachI ApelA abhyAsanA koSTakamAM 'ciMtana' nAmanA khAnAmAM mUkavAM. eka vakhata ciMtana karo to eka TapakuM [0] mUkavuM. e pramANe bIjAM khAnAMomAM paNa samajavuM. koSTaka sadaiva pAse rAkhavuM. 5. bhaMga thAya pachI tarata ja dhArela tyAga ke prAyazcitta karavuM. ochAmAM ochA traNa navakAra gaNavA, caturakSarI 'arihaMta' maMtra 108 vAra japavo. 6. roja sAMjanA koSTakanuM siMhAvalokana karavuM ane sAMje bhAvanAomAM keTalI pragati sAdhI te vicAravuM. 7. rAtre nidrA pUrve bhAvanAonuM avazya manana karavuM. 8. A 'dharmabIja' graMthamAMthI je paMktio mahattvanI lAge, tenA para lAla pensilathI nizAnI ane tenI judI noMdha paNa karavI. pachI roja eka vakhata e nizAna ke noMdha para najara pheravI javI. 9. eka varSa sudhI A bhAvanAomAM 'huM satata prayatna karIza' evo dRDha saMkalpa karavo. 10. bImArImAM ke vighnamAM A bhAvanAo avazya ciMtavavI. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dharmabIja 11. ciMtana mATe pUrvanA mahApuruSoe banAvelA zivamastu sarvanati:' vagere zloko bahu ja upayogI che. bane teTalA tevA zloka kaMThastha karavA ane tenuM roja punarAvartana cAlu rAkhavuM. 12. bIjAonA hitanI ciMtA vinA dharmanI sAdhanA zakya nathI ja, e kadI paNa na bhUlavuM. kTa che A Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsanuM koSTaka abhyAsa aMge sUcano maMtrI pramoda : karuNA mAdacazya _| ciMtana | amala bhaMga | ciMtana | amala | bhaMganuM ciMtana | amalabhaMga | ciMtana, amala | | bhaMga ravi soma maMgaLa budha zAka zani maitrI-pramoda-karuNA-mAdhyathyamaya dharmabIja' e ja mArA jIvananuM dhyeya che, e ja mAruM amRta che, e ja mArI sarva zreSTha saMpatti che ane e ja mAruM sarvasva che. 119 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima vaktavya A cAra bhAvanAo atyaMta durlabha che. pUrve aneka janmomAM karelI mArgAnusArI kriyAnA abhyAsathI puNyAnubaMdhipuNyanI prApti thAya che ane te puNyathI yukta AtmA maiyAdi bhAvanAonA abhyAsamAM AgaLa vadhI zake jene jinavacanamAM zraddhA che, jyAre tene anusare che ane jeo yama niyamAdithI saMpanna che, teone A bhAvanAo zIghataH AtmasAt thAya che. rAga, dveSa, IrSA, pArakA para apakAra karavAnI icchA, asUyA, amarSa (vaira vALavAnI vRtti) vagere malothI bharapUra evuM citta ja sAdhanAmAM mahA pratibaMdhaka che. maicAdi bhAvanAonA niraMtara abhyAsathI A malo nAza pAme che ane saujanya, udAratA, gAMbhIrya, hRdayanI vizALatA vagere dharmamAM ati Avazyaka aneka guNono prAdurbhAva thAya che. je maityAdibhAvanAonA abhyAsa vinA ja dhyAnAdi sAdhanAomAM AgaLa vadhavA icche che, te atimalina dIvAlane sApha karyA vagara tenA para suMdara citra kADhavA icche che. maithyAdi bhAvanAone hRdayamAM dhAraNa karyA vinA je dharma ke tenAM phaLone icche che, te laMgaDo chatAM merune oLaMgavA jevuM dussAhasa kare che. maiyAdibhAvanAo dharmarUpa mahAsAgaranI tulanAmAM nAnA sarovara jevI che, sarovarane taravAnI zakti vinAno mahAsAgarane zI rIte tarI zake ? maityAdibhAvanAo e ja parama adhyAtma che. parama yoga che ane parama amRta che. saghaLAya zrI jinapravacananuM rahasya paNa A cAra bhAvanAo che. A cAra bhAvanAo jenA manamAM satata rame che. te pote ane tenA saMparkathI samagra vizva paNa pavitra bane che. - "A cAra bhAvanAo munijanane AnaMda ApavA mATe amRtane 1 jJAnArNava prakaraNa 27mAM kahyuM che ke - 'etA munijanAnaMdasudhAsyandaikacandrikA: / dhvastarAgAdhuruklezA, lokAgrapathadIpikA: / / 15 / / etAbhiranizaM yogI, krIDan atyaMtanirbharam / sukhamAtmotthamatyakSamihaivAskandati dhruvam / / 16 / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima vaktavya 121 jharatI alaukika caMdrajyotsAo che, rAgAdi AMtarika mahAklezone dhvasa karanArI amRta kuMpikAo che ane mokSamArgane batAvanArI dIpikAo che. A cAra bhAvanAonI sAthe aharniza yatheccha rIte ramato yogI atyaMta, sAtizaya ane atIMdriya evA Atmika sukhane A lokamAM ja nizcayataH pAme che. A bhAvanAomAM saMlIna banelo AtmA jagatanA svarUpane jANIne mugdha banato nathI, paNa tethI adhyAtmane nizcayathI (svarUparamaNatAne) pAme che. A bhAvanAo jyAre sArI rIte abhyasta thAya che tyAre yoganidrA(dhyAna)mAM svairya Ave che. mohanidrA dUra thAya che ane tattvano vinizcaya thAya che. jiteMdriya ane jitakaSAya evo yogI jyAre samagra vizvane aharniza A bhAvanAo vaDe jue che, tyAre paramodAsInyane pAmelA te ahIM muktAtmAnI jema vicare che." ema cAra bhAvanAonuM mahattva je je rIte manamAM vadhe te te rIte upAdeya che. A cAra bhAvanAo parama maMgala che, mATe te parama maMgalane sAdhake sadeva cittamAM sthApita karavuM joIe ane potAnA jIvanane maMgalamaya banAvavuM joIe. sAvanAsvAsu saMlIna:, karotyadhyAtmanizcayam / avagamya jagadvRttaM, viSayeSu na muhyati // 17 // yoganidrA sthitiM dhatte, mohanidrA'pasarpati / Asu samyakpraNItAsu, syAnmunestattvanizcayaH // 18 // AbhiryadAnizaM vizvaM, bhAvatyakhilaM vazI / tadaudAsInyamApannazcaratyatraiva muktavat // 19 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra sukha meLavavAnI icchA sarvajIvone svAbhAvika che, kAraNa ke 'saccidAnaMda' teno svabhAva che. pratyeka jIva potAnA te mULa svabhAva tarapha pahoMcavA ja prayANa karato hoya che. A prayANa mATenAM pagalAM e ja tenA paryAyo che. pratyeka pagaluM (paryAya) tene potAnA mULa svarUpamAM pahoMcADavA . zaktimAna hoya che, paNa tene svarUpanuM jJAna na hovAthI teno mArga badalAyelo che. ethI ja tenuM bhavabhramaNa cAlu che. satya mArge cAlavuM tene 'dharma' kahevAya che. A dharma cAritrarUpa che, tenA be prakAro che. eka gRhasthathI pALI zakAya te dezivarita. ane bIjo sAdhu banIne AcarI zakAya te sarvavirati, temAM sAmAyikAdi vizuddha kriyAo dvArA pragaTa thato sarvajIvaviSayaka hitano Azaya ke je amRta tulya hoI pariNAme ajarAmara pada prApta karAvI zake che, A mumukSuno je AtmapariNAma tene sAdhudharma kahelo che. bIjo aNuvratAdithI yAvat zrAvakanI paDimA vahana karavA dvArA pragaTa thato evo ja sAdhu-dharmane prApta karavAnA AzayarUpa AtmapariNAma tene zrAvakadharma kahyo chera. jIvane anAdi mohanI vAsanAnA kAraNe potAnAM ja sukhane meLavavAnI vAsanA hovAthI pratyeka bhavamAM te satata prayatno kare che, paNa anya jIvonA sukha-duHkhano tene vicAra nahi hovAthI te prayatnomAM hiMsA, jaTha, corI vagere aDhAra pApasthAnakone sevato anya jIvonA sukhanA bhoge pote sukhI thavA mathe che. tenA pariNAme hiMsAdi aparAdhothI adhika karmo bAMdhato te adhikAdhika du:khI thAya che. A anAdi bhUlane sudhAravA zrI jinezvara devono Adeza che ke 'sarvajIvone sukhI ane duHkhamukta karavAnI bhAvanApUrvaka te te upAyonI 1. 'sAdhudharmaH punaH sAmAyikAdigatavizuddhakriyA'bhivyaGgayaH sakalasattvahitAzapariNAma eva' 2 'zrAvakadharmo'NuvratAdyupAsakapratimAgatakriyAsAdhyaH sAdhudharmAbhilASarUpa AtmapariNAma:' dhammadayANaM padanI lalitavistarA TIkA. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra 123 hiMsAdi pApone aTakAvI ahiMsAdinA pAlana dvArA sarvajIvone sukhI karanAruM upakArI jIvana jIvI karmabaMdhathI mukta thAo ! e kAraNe teoe upara kahyo te ubhaya prakArano dharma ane tenuM pragaTIkaraNa, rakSaNa, pAlana karavAnA upAyo rUpa gRhasthane samyatvamUla bAra vratothI mAMDIne agiyAra paDimAo sudhInuM kartavya jaNAvyuM che. ahIM samyatva eTale sarvajIvone sukhI karavAnA zubha AtmapariNAma rUpa saddharmanI ruci. jJAna e pariNAmane pragaTAvanAra aNuvratAdi te te upAyo vagereno bodha ane cAritra eTale yathAzakya te upAyonuM sevana samajavuM. sAdhujIvana jIvavAnI yogyatAvALAne sAmAyikacAritranA jJAnapUrvaka tenA prANabhUta aSTapravacanamAtAnA ke pAMca mahAvratonA pAlanarUpa AkarAM kartavyo karavA kahyuM che. mArAM A kartavyonA pAlanathI 'sarva jIvo sukhI thAo, sarvanAM duHkho nAza pAmo' evA Azayane dharma e kAraNe kahevAya che ke ApaNA jIvane pratyeka janmomAM anya jIvoe vividha upakAra karelA che. ethI sarva jIvonuM upakAranuM RNa ApaNA upara caDheluM che. A RNanuM baMdhana e ja saMsArakArAvAsanuM kAraNa che. temAMthI chUTavA RNamukti sivAyanA anya upAya na ghaTe. upara kahyAM te kartavyonA pAlanapUrvaka sarvajIvone sukhI karavAnI bhAvanA e ja teno sAco upAya che. e mArge ja RNamukti thAya. mATe jJAnIoe tene dharma kahyo che. - A Azaya pragaTAvavA maitrIbhAvanA bIjabhUta che ane temAMthI pragaTato te Azaya tenuM phaLa che. pramodAdi bhAvanAo maitrInA ja aMgabhUta che. kAraNa ke tenA abhAve maitrI phaLe nahi ane Take paNa nahi. A graMthamAM maitrIAdi bhAvanAone siddha karavAnA upAyo ane vyatirekathI e bhAvanAo siddha na karavAthI thatI hAnio vagere jaNAvyuM che, te jANyA pachI dharmanA arthIne A graMtha dharma pragaTAvavA mATe dharmanI bALapothI jema Avazyaka ane AdarapUrvaka abhyAsa karavA yogya samajAyA vinA raheze nahi. koI paNa vidvAnane prathama upakAra bALapothI kare che, tema koI paNa dharmIne A graMtha ane temAM batAvelI bhAvanAono abhyAsa upakAra karaze, evI AzA sAthe virAma! 1. 'parasparopagraho jIvAnAm' tattvArthAdhigama, 5-21. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivamastu sarvajagata: parihitaniratA bhavantu bhUtagaNA: / doSA: prayAntu nAzaM, sarvatrasukhI bhavatu loka: // sarve'pi santu sukhinaH, sarve santu nirAmayA: / sarve bhadrANi pazyantu, mA kazcid du:khabhAg bhavet / jyAM sudhI A pRthvItala para sUrya ane caMdra UgaMtA rahe tyAM sudhI A "dharmabIja' saunAM hRdayamAM dharma kalpavRkSane puSTa karatuM rahe, e ja maMgalakAmanA. A graMtha lakhavAthI mArA AtmAe je kAMI puNya ekatra karyuM hoya tenAthI saunuM kalyANa thAo. dharmabIjane namaskAra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa [A vibhAgamAM jenetara sAhityamAMthI maiyAdi bhAvanAviSayaka avataraNone ame rajU karIe chIe. sAdhaka AtmAo temAMthI navI preraNAo meLavI zakaze. A bhAvanAo sarvatra keTalI vyApaka che, teno khyAla paNa A avataraNothI AvI jaze. jene sAhityamAMthI paNa avataraNo ApavAno prathama vicAra hato, paraMtu graMthanuM pramANa bahu vadhI jaze, ema lAgavAthI te vicArane amalI banAvyo nathI. to paNa tenAM keTalAMka avataraNo pUrve AvI gayAM che. ane vizeSa avataraNo mATe nIcenA graMtha jovAnI bhalAmaNa karIe chIe.] - zrI AcArAMga sUtra, zrI sUyagaDAMga sUtra, zrI uttarAdhyayana sUtra, tattvArthAdhigamasUtra-bhASya, SoDazaka, gharmabiMdu yogabiMdu, yogazAstra, adhyAtmakalpadruma, jJAnasAranuM mAdhyasthASTaka, zAMtasudhArasa vagere Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] vaidika saMskRta sAhitya vibhAga. adveSTA sarvabhUtAnAM, maitra: karuNa eva ca / .....co me mavata: same priya: | gItA, a. 12, zloka 13-14 je koI upara paNa dveSa rAkhato nathI, je sauno mitra che, je karuNa che te mAro bhakta mane priya che. pApe'pyapApa: paruSe hAbhidhatte priyANi ca / maitrIdravAnta:karaNastasya mukti: kare sthitA / / viSNupurANa je pApI pratye paNa pApAcaraNa karato nathI ane kaThora pratye paNa priya vacana vyavahAra kare che, te prANImAtra pratye maitrIbhAvathI dravita aMtaHkaraNa-vALAnI mukti potAnA hAthamAM che. mA vidviSAvahai ! -upaniSad ame koInI sAthe paNa dveSa nahi karIe. sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani / TUMkSate yuvattAtmA sarvatra samarzana: | gItA, 6-29 sarvatra samadaSTivALo yogI puruSa sarva jIvomAM potAnA AtmAne ane sarva jIvone potAnA AtmAmAM jue che. vaiSNavonAM lakSaNo : 'karmaNA manasA vAcA paradrohamanicchavaH, dayArdramanasa:, guNeSu parakAryeSu pakSapAtamudAnvitA:, parotsavanijotsavA:, dInAnukampina:, parahitaiSiNaH, upakRtikuzalAH, parakuzalAni nijAni manyamAnAH, paraparibhAvane dayArdA:, zivamanasaH, guNagaNasumukhAH, parasya marmacchAdanaparA:, priyavacasa: sukhduHkhsApa: I' skaMdapurANa, vaiSNavakhaMDa-utkalakhaMDa 10 zloka 101-117 mAMthI cUMTeluM. mana, vacana ane kAyathI paradrohane nahi icchanArA, dayArTa manavALA, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 127 guNomAM pakSapAtavALA ane paranAM hitakArI kAryomAM AnaMdavALA, bIjAnA sukhane potAnuM sukha mAnanArA, dIna-duHkhI para anukaMpAvALA, bIjAnA hitane icchanArA, upakAra karavAmAM bIjAnAM kuzalone potAnAM mAnanArA, bIjA parAbhava karanAra pratye paNa dayArdra manavALA, ziva (pavitra) manavALA, pArakAnA guNo jovAmAM unmukha, bIjAnI guhya vAtane pragaTa nahi karanArA, priya vacana bolanArA, sukhaduHkhamAM samAna vRttivALA vagere. sarve'pi santu sukhinaH, sarve santu nirAmayA: / sarve bhadrANi pazyantu, mA kazcid duHkhabhAg bhavet / / sarva sukhI thAo ! sarva rogarahita thAo ! sarva kalyANane pAmo! koI paNa duHkhI na thAo ! dharmasya vijayo bhUyAd adharmasya parAbhava: / sadbhAvanA prANabhRtAM bhUyAd vizvasya maGgalam / / dharmano vijaya thAo. adharmano parAjaya thAo. prANIone zubhabhAvanA thAo. vizvanuM maMgala thAo ! sahRdayaM sAMmanasyamavidveSaM kRNomi vaH / / anyo anyamamiharyata vatsaM jAtamivAghnyA / / atharvaveda, 3-30-1 huM (atharvaveda) sadupadeza vaDe tamArA saunA hRdayane sahadaya, samAnabhAvavALuM ane vidveSarahita karuM chuM. jema gAya navIna janmela vatsa pratye atyaMta sneha rAkhe che, tema tame sau paraspara rAkho. na rAmAvata: rAtti:, garAntasya suto suram | gItA, 2-66 jenI pAse bhAvanAo nathI tene zAMti na hoya. evA azAntane sukha kayAMthI hoya ? date ! daMda mA mitraca mA, cakSuSA sarvANi bhUtAni samIkSantAm / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 mitrasyAhaM cakSuSA sarvANi, bhUtAni samIkSe cakSuSA samIkSAmahe / / dharmabIja zukla yajurveda he prabhu ! tuM mArA durguNone dUra karIne mane maitrIbhAvanAthI yukta banAva. sarva prANIo mane mitranI AMkhe jue. huM saune mitranI AMkhe jouM. ame sau parasparane mitranI AMkhe joIe. sarvA AzA mama mitraM bhavantu ! (atharvave 18-5-6) sarva dizAo (sarva hizAgata soo) bhArA mitra jano ! mA no dvikSata kazcana / (atharva0 12-1-18) amArA pratye koI paNa dveSa na karo ! saMgacchadhvaM saMvadadhvaM saM vo manAMsi jAnatAm / (Rgve6 10-181-2, atharva0 6-64-1, taittiriiyshraahme| 2-4-4-4) tame sau haLI maLIne raho, premapUrvaka bolo ane saunuM zubha ciMtavo ! uparanA sUtranI 'adhyAtma jyotsnA' vivRttimAMthI nikhila du:khavipannidAnaM kauTilyaM virodhaM ca vihAya sarva saukhyasaMpanmUlAM maitrIM samAzrayata / vizvahitaiSitvaM jagabaMdhutvaM ca parArtheSu svArtha buddhitvaM ca vidhatta / manasA vacasA karmaNA ca yathAzakti parahitameva vitanuta / yad yad Atmana: pratikUlaM tat tat pareSu kadApi kathamapi na samAcarata / yad yad Atmano'nukUlaM tat tat yUyaM anyebhyo'pyabhilaSata / - sukhiteSu duHkhiteSu, puNyakRtsu pApiSThesu ca kramazo maitrIkaruNAmudito- pekSAlakSaNAM bhAvanAcatuSTayIM praNayamadhurAM preyasI sundarImiva samAzliSya saujanyAmRta - sindhavo bhavata / parasukhasampadbhaGgakaraNaM svasukhasampadbhaGgAyaiva bhavati, paradu:khavipatpradAnaM svaduHkhavipatpradAnAyaiva bhavatIti ca manasi vinizcitya parasukhasaMpadmagaM paradu:kha - vipatpradAnaM ca na kadApi karaNIyam / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 129 sarva duHkhonAM ane vipattionAM mUla kAraNabhUta vakratA ane virodhane ' choDIne, sarvasukhonA ane saMpattionAM mULa kAraNabhUta maitrIno tame Azraya karo. tame vizvanuM hita iccho, jagatanA baMdhu bano ane paranAM hitamAM potAnuM hita mAno. mana, vacana, ane kAyAthI yathAzakti paranuM hita ja karo. je je potAne pratikULa che, te te kayAre paNa koI paNa rIte bIjA pratye na Acaro ane je je tamane anukULa che, te te bIjAone prApta thAo, evI kAmanA rAkho! sukhI, duHkhI, puNya karanArA ane pApIo pratye anukrame maitrI, karuNA, muditA ane upekSArUpa bhAvanA catuSTayIne praNayanA kAraNe madhura ane priya evI suMdarIne AliMgana karavAnI jema' AliMgana karIne tame saujanyarUpa amRtanA siMdhu bano. pArakAnAM sukha ane saMpattino bhaMga karavo te potAnAM sukha ane saMpattinA bhaMga mATe ja thAya che ane bIjAone duHkha ane vipatti ApavA te potAnAM duHkha ane vipatti mATe ja thAya che, ema manamAM nirdhAraNa karIne pArakAnAM sukha ane saMpattino bhaMga tathA bIjAne duHkha ane vipattinuM pradAna e kadI paNa na karavAM joIe. mA viyoSTa anyo anyasmai valgu vadanta eta / atharva 3-30-5 - alaga alaga na thAo, eka bIjAne premapUrvaka satya, priya ane hitakara bolatA tema AgaLa vadho ! samAnI va: AkUti: samAnA hRdayAni vaH / samAnamastu vo mano yathA va: susahAsati / / (Rgvada 10-191-4); atharva, 6-64-3, taittirIyabrAhmaNa ra4-4-5) tamArA saunI AkRti (saMkalpa, nizcaya, prayatna ane vyavahAra) samAna (samabhAva-maitrIvALAM) thAo. tamArAM saunAM hRdaya samAna (maitrIvALA) thAo. tamArAM saunAM mana samAna thAo. je rIte tamAro dharma vageremAM vikAsa thAya, te prakAranAM tamArAM AkRti, hRdaya ane mana bano. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 30 dharmabIja sarvabhUteSu yaH pazyed bhagavadbhAvamAtmanaH / bhUtAni bhagavatyAtmanyeSa bhAgavatottamaH / / Izvare tadadhIneSu bAlizeSu dviSatsu ca / premamaitrIkRpopekSA ya: karoti sa madhyamaH / / zrImad bhAgavata 11-2-45-46. je prANImAtramAM potAnA virATa svarUpane ane potAnA virATa svarUpamAM prANImAtrane jue che, te bhAgavatomAM uttama che. Izvara para prema, tenA bhakta pratye maitrI, ajJAnIo para kRpA ane duSTo para je upekSA kare che, te madhyama (bhAgavata) che. paropakAraH puNyAya pApAya parapIDanam paropakAra (maitrI) mATe thAya che ane bIjAone pIDA ApavI te (amaitrI) pApa mATe thAya che. dhyAyantu bhUtAni zivaM miyo dhiyA / prANIo parasparanAM kalyANane aMtaHkaraNa vaDe iccho. maitrIkaruNAmuditopekSaNAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM mAvajAtaziraprasAdanam I (pAtarksala yogasUtra) sukhI jIvo viSe maitrI, duHkhito pratye karuNA, puNyavAno viSe muditA ane niSpayajanone vize upekSAne bhAvavAthI citta prasanna bane che. ayaM nija: paro veti gaNanA laghucetasAm / udAracaritAnAM tu vasudhaiva kuTumbakam / / A mAro athavA A pArako' evI gaNanA zudra janonI hoya che. udAracaritravALA mahAtmAo to samagra vizvane potAnuM kuTuMba mAne che. Atmavat sarvabhUteSu yaH pazyati sa pazyati / / / sarva jIvone viSe je Atmavat jue che, te ja sAco draNa che. pumAn pumAM paripatu vizvata: | Rgvada eka manuSya bIjA manuSyanI sarva rIte rakSA karo. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 131 nahi tyAAt Rzcit durgati tAta gati || gItA. he tAta ! paropakAra karanAra kadI durgatimAM jato nathI. sadayaM hRdayaM yasya, bhASitaM satyabhUSitaM / kAya: parahite yasya, kalistasya karoti kim ? / / jenuM hRdaya dayAvALuM che, bhASA satyathI zobhe che ane kAyA parahitamAM tatpara che, tene kali zuM karI zake ? prANA yathA''tmano'bhISTA bhUtAnAmapi te tathA / Atmaupamyena sarvatra dayAM kurvanti sAdhavaH / / jema ApaNane ApaNA prANo atyaMta priya che, tema anya prANIone paNa potAnA prANo tevA ja priya che, ema potAnA dRSTAntathI satpuruSo sarva para dayA kare che. nIcenAM vedasUtromAM saunAM hitanI sAmudAyika mAgaNI che, te paNa eka prakAranI maitrI che, ApaNe paNa potAnA mATe kAMI paNa na icchatAM saunA mATe icchatAM zIkhavuM. candrA 7: zarma sapratha | Rgveda (1-22-15) he Izvara, amane akhaMDa zAzvata sukho Apo. levAnAM sakhyamupa serimA vacam | Rgveda (1-89-2) ame devatAonI maitrIne prApta karIe. apa na: zosuSam / Rgveda (1-97-3) he bhagavan ! tamArI kRpAthI amArAM sarva pApo nAza pAmo. sumnamaste astu / he paramAtman ! amArAmAM tamArA jevuM mahAna sukha pragaTo. ma madra RtumabApu SaSi| Rgveda (1-123-13) he prabho ! amArAmAM sukha, maMgala, saMkalpa, jJAna ane satkarmano saMcAra karo. svasti panyAnuSarema | Rgveda (5-51-15) he prabho ! ame mokSamArganA pathika banIe. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 32 dharmabIja samrAvada sajvAziSa: satya: / zuklayajurveda (2-10) amArI icchAo saphaLa bano. saM jyotinA mULa | zuklayajurveda (2-25) ame brahmajJAnavALA banIe. laganma jyotiratA samUna | zukla yajurveda (8-52) he prabhu ame tamArI jyotine pAmIne mRtyunA bhayathI mukta banIe. viravaM pu rAme minAturam | zuklayajurveda (16-48) A gAmamAM sarva prANIo rogarahita ane hRSTapuSTa bano. amRtIvo mavastu vizvave. zuklayajurveda (20-51) sarvajJa bhagavAna amArA mATe sukhakArI che. caromAdi devadita thatApu: I zuklayajurveda (25-1) ame paramezvaranI upAsanAmAM jIvana vitAvIe. madrA kata karAtA : | sAmaveda (pUrvArdha 1-12-5) amane kalyANakAraka stutio prApta thAo. saM kRtera memada atharvaveda (1-1-4) ame zrutasaMpanna banIe. garadA: cAma tavA adhIrA: ' atharvaveda (5-3-5) ame rogarahita uttama vIra banIe. tasya te vAMsa sAma atharvaveda (6-79-3) he prabho ! ame tamArA bhakta banIe. nirmaLa ka madhumatI vA atharvaveda (16-2-1) amArI zaktizALI mIThI vANI kadI paNa duSTa svabhAvavALI na bano. jaitu mRtyusamRta na [ ] atharvaveda (18-3-62) amArAthI mRtyu dUra raho, amane mokSa maLo. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] bauddha sAhitya vibhAga. savve pANA savve bhUtA savve puggalA savve attabhAvayapariyApaJjA averA abhyAggA sanISA susI sattA paridaranuM / paTisaMbhidA 2-130 sarva prANIo, sarva bhUto, sarva dehadhArIo, sarva AtmabhAva (vyaktitva) pAmelA (jIvo) vairarahita, duHkharahita ane ciMtArahita tathA sukhI thaIne vicaro. sarve sattA mananuM sunitattA suttanipAta 145 sarva sattvo sukhI aMtaHkaraNavALA thAo. yathA ahaM sukhakAmo, duHkhapaTikUlo, jIvitukAmo, amarittukAmo ca, evaM aJce pi sattA ti attAnaM sakkhiM kattvA aJcasatteSu sitasukhakAmatA 3MMti IF saMyuttanikAya 1-75 jema huM sukhanI kAmanAvALo, duHkhane pratikULa gaNanAro jIvavAnI icchAovALo chuM ane maravAnI icchAvALo nathI, tema bIjAM prANIo paNa evAM che," evI rIte potAne sAkSI banAvatAM anya prANIonAM hitasukhanI kAmanA Upaje che. maitrIbhAvanAnA abhyAsIne nIcenA 11 lAbho thAya che. 1. sutaM supati- sukhe sUI zake che. 2. sutaM vuinnati- sukhe jAgI zake che. 3. ra pApa amane prastAti- pApasvapnane joto nathI. 4. manusAna piro doti- manuSyone priya thAya che. 5. manusa pivo doti- amanuSyone davAdine) priya thAya che. 6. tevatA rAti- devo tenuM rakSaNa kare che. ki che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dharmabIja 7. ra ga gama vA visaMvA satyaM vA kSati- ene agni, viSa ke zastra koI bAdhA pahoMcADI zakatuM nathI. 8. tuvara vitta samApati- mana jaladI zAMta thAya che. 9. musavano pati- mukhanI AkRti prasanna bane che. 10. samUho #AruM roti-saMmoha vinA(samAdhipUrvaka) maraNa pAme che. 11. uttara parivindrano pratikUpano doti- jo ahaMnta (buddha) pada sudhI upara na pahoMce to brahmalokamAM utpanna thAya che. na hi verena verAni, samantIdhaca kadAcana / averena ca saMmanti, esa dhammo sanAtano / / dhammapada, yamakavarga, pa. vaira vaDe vero kadI paNa zamatAM nathI, maitrIthI ja zame che, e sanAtana gharma che. mahAkaruNArambhA devaputra ! bodhisattvAnAM caryA sattvAdhiSThAneti / bodhicaryAvatAra paMjikA. he devaputra ! bodhisattvonI caryA mahAkaruNAthI zarU thAya che, tathA duHkhArta jIvonuM AlaMbana laIne A karuNAnI pravRtti thAya che. katamA bodhisattvAnAM mahAmaitrI ? yatkAyajIvitaM ca sarvakuzalamUlaM ca sarvasattvAnAM niryAtayanti, na ca pratIkAraM kAMkSanti / katamA bodhisattvAnAM mahAkaruNA ? yatpUrvataraM sattvAnAM bodhimicchanti nAtmana iti / zikSAsamuccaya, 7. pra.- bodhisattvonI mahAmaMtrI zuM che ? u- jeomAM A mAmaitrI utpanna thAya che teo potAno deha, potAnuM jIvana ane potAnuM sarva puNya jagatanA jIvone dAnamAM Ape che ane badalAmAM teo kAMI paNa icchatA nathI. mahAkaruNArambha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 135 pra- bodhisattvonI mahAkaruNA zuM che? | u- teo sauthI prathama jagatanA jIvone bodhi maLe ema icche che, potAnA mATe nahIM. yathApi nAma zreSThino vA gRhapatervA ekaputrake guNavati majjAgataM prema, evameva mahAkaruNApratilabdhasya bodhisattvasya sarvasattveSu majjAgataM premeti / zikSAsamuccaya, 16. guNavAna mAtra eka ja putravALA koI zreSThine athavA gRhapatine te putra pratye jevo majjAgata prema hoya che, tevo ja majjAgata prema mahAkAruNika bodhisattvone jagatanA sarva jIvo viSe hoya che. ___ ahaM ca du:khopAdAnaM upAdadAmi / na nivarte, na palAyAmi, notrasyAmi, na saMtrasyAmi, na bibhemi, na pratyudAvarte na viSIdAmi / zikSAsamuccaya, 16. huM saunAM duHkhano bhAra grahaNa karuM chuM, huM kadApi A kAryathI nivRtta thaIza nahIM, bhAgIza nahIM, saMtrAsa pAmIza nahIM, DarIza nahIM. A mArgathI huM kadApi pAcho pharIza nahIM ane huM kheda karIza nahIM. ___mayA sarvasattvA: parimocayitavyA: / mayA sarvajagat samuttArayitavyam jAtikAntArAt, jarAkAntArAt, vyAdhikAntArAt, sarvApattikAntArAt, sarvApAyakAntArAt, ajJAnasamutthitAndhakArakAntArAt / mayA sarvasvA: sarvakAntArebhya: parimocayitavyA: / zikSAsamuccaya, 16. mAre jagatanAM sarva prANIone mukti prApta karAvavI joIe. mAre sarva jagatano uddhAra karavo joIe. janma aTavIthI, jarA aTavIthI, vyAdhi aTavIthI sarva ApattirUpa aTavIthI, sarva apAyarUpa aTavAthI ane ajJAnathI utpanna thayela aMdhakAramaya aTavIthI, ema sarva aTavIothI sarva jIvone mAre mukta karavA joIe. evamAkAzaniSThasya sattvadhAtoranekadhA / / bhaveyamupajIvyo'haM yAvat sarve na nirvRtAH / / bodhicaryAvatAra, 3-21. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dharmabIja AkAzamAM jeTalA jIvaloka che, te badhAmAM jeTalA jIvo che, te badhA jyAM sudhI mukti na pAme, tyAM sudhI huM temanI e ja rIte sevA karato rahIza. parAntakoTiM sthAsyAmi sattvasyaikasya kAraNAt / zikSAsamuccaya, 1. eka prANInA uddhAra mATe paNa sRSTinA anaMta anaMta karoDa varaso sudhI huM A jagatamAM rahIza. mucyamAneSu sattveSu ye te prAmodyasAgarA: / taireva nanu paryAptaM mokSepArasikena kim / / bodhicaryAvatAra, 8-108. jIvone duHkhanAM baMdhanothI mukta thatAM joIne bodhisattvanA hRdayamAM je AnaMdarasano samudra UchaLe che, tenAthI ja saryuM. rasahIna zuSka mokSanuM zuM prayojana che? glAnAnAmasmi bhaiSajyaM, bhaveyaM vaidya eva ca / tadupasthAyakazcaiva, yAvad rogo'punarbhavaH / / kSutpipAsAvyathAM hanyAM, annapAnapravarSagaiH / durbhikSAntarakalpeSu, bhaveyaM pAnabhojanam / / daridrANAM ca sattvAnAM nidhi: syAmahamakSayaH / nAnopakaraNAkArairupatiSTheyamagrataH / bodhicaryAvatAra, 3-7-9. jeo rogI che temanA mATe huM davA ane vaida paNa banuM, jyAM sudhI temano roga sarvathA na jAya tyAM sudhI temano sevaka banuM! anna ane pANIne sArI rIte ApIne prANIonI sudhA ane tRSAne dUra karuM! duSkALamAM tathA lAMbI musApharIomAM temanA mATe annapANI banuMdaridro mATe akSaya dhanabhaMDAra banuM! nAnA prakAranI sAmagrI ApIne huM temanI sevA karuM !' anAthAnAmahaM nAtha: sArthavAhazca yAyinAm / pArepsUnAM ca naubhUta: setuH saMkrama eva ca / / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 137. dIpArthinAmahaM dIpa: zayyA zayyArthinAmaham / / dAsArthinAmahaM dAso bhaveyaM sarvadehinAm / / bodhicaryAvatAra, 3-17-18. huM anAthono nAtha, pathikono sArthavAha pAra UtaravAnI icchAvALA mATe naukA, athavA cAlavAnI icchAvALA mATe pUla, dIpakanA icchuo mATe dIpaka, zayyArthIo mATe zayyA ane dAsanA arthIo mATe dAsa banuM! dRzyante ete nanu sattvarUpAsta eva nAthA: kimanAdaro'tra / zikSAsamuccaya, 7. bhagavAna buddho ja sarva jIvonAM rUpamAM dekhAI rahyA che, te jIvone viSe anAdara kema karAya? tathAgatArAdhanametadeva svArthasya saMsAdhanametadeva / lokasya duHkhApahametadeva tasmAnmamAstu vratametadeva / / bodhicaryAvatAra, 6-127. A jIvasevA ja tathAgatanI - buddhanI ArAdhanA che, svArtha(kalyANa)ne sAdhanArI paNa e ja che ane lokanAM duHkhane dUra karanAra paNa e ja che, tethI jIva-sevA e ja mAruM vrata ho. AdIsakAyasya yathA samantAt, na sarvakAmairapi saumanasyam / sattvavyathAyAmapi tadvadeva, na prItyupAyo'sti dayAmayAnAm / bodhicaryAvatAra, 6-123. jenuM zarIra cAre bAjuthI baLI rahyuM che tene sarva iSTa vastuo maLe to paNa jevI rIte mananI praphullatA prApta na thAya, tevI rIte ja jIvone vyathita karavAthI koI paNa rIte dayAmaya evA buddha bhagavAnonI prIti prApta na thAya. (arthAt jIvone duHkha ApavAthI bhagavAnanI kRpA ApaNA para UtaratI nathI.) hastAdibhedena bahuprakAra: kAyo yathaika: paripAlanIya: / tathA jagad bhinnamabhinnaduHkha-sukhAtmakaM sarvamidaM tathaiva / / bodhicaryAvatAra, 8-91 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 38 dharmabIja hAtha paga vagerenA bhedathI zarIramAM bheda hovA chatAM paNa jema zarIrane eka ja mAnIne tenuM pAlana karIe chIe, tevI ja rIte A jagata bhale judAM judAM rUpomAM dekhAya, paNa tene potAthI abhinna sukha-duHkhAtmaka- samajIne tenuM paripAlana karavuM joIe. aho ! batAtizocyatvameSAM duHkhaughavartinAm / ye nekSante svadau:sthityamevamapyatiduHsthitA: / / / bodhicaryAvatAra, 9-160. aho ! A duHkhapravAhamAM nimagna prANIonI avasthA ati zocanIya che, teo duHkhita hovA chatAM paNa potAnI duHkhI avasthAne joI zakatA nathI. evaM duHkhAgnitaptAnAM zAntiM kuryAmahaM kadA / puNyameghasamudbhUtaiH sukhopakaraNaiH svakaiH / bodhicaryAvatAra, 9-163. A rIte duHkhAgnimAM satata prANIone huM potAnI puNyarAzithI utpanna thayelAM sukhane ApanArAM upakaraNo vaDe kyAre zAnti ApIza? svaprANAnAM jagatprANairnadInAmiva sAgaraiH / anantairyo vyatikarastadevAnantajIvanam // asIma samudranI sAthe nadIonA milananI jema jagatanA anaMta prANIonAM prANonI sAthe potAnA prANonuM bhedarahita je mahAmilana, tenuM ja nAma "anaMtajIvana" che. mAtA yathA nityaM puttaM AyusA ekaputtamanurakkhe / evaM pi savva bhUtesu mAnasaM bhAvaye aparimANaM / / mAtA jema potAnA prANa ApIne potAnA eka mAtra putranI rakSA kare che, tema sarva jIvo pratye amaryAda maitrIbhAvavALuM hRdaya huM dhAraNa karuM ! 1. jagatanAM sukhaduHkhane potAnuM sukha-du:kha samajIne. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa mattaJca savvalokasmiM mAnasaM bhAvaye aparimANaM / uddhaM adho ca tiriyaJca asambAdhaM averaM asapattaM / / 139 upara, nIce, cAre bAju ane sarva jagata pratye aparimeya bAdhArahita, vidveSarahita ane pratidvaMdvarahita evA maitrIbhAvane huM dhAraNa karuM ! tiTTaM caraM nisinno vA sayAno vA yAvatassa vigatamiddho / etaM satiM adhiTheyya, brahmametaM vihAramidhamAhu / ', suttanipAta, mettasutta, 6-8. UbhAM, cAlatAM, besatAM, sUtAM ke jyAM sudhI UMgha na Ave tyAM sudhI, sarva avasthAomAM upara kahela (pUrvanI be gAthAomAM batAvI te) maitrInI smRti kAyama rahevI joIe, ene ja A lokamAM 'brahmavihAra' kahe che. mettA, karuNA, muditA, upekkhA ti ime cattAro brahmavihArA visuddhamagga, nirdeza 3. maitrI, karuNA, muditA ane upekSA e cAra brahmavihAro che (kAraNa ke te brahmanI jema sarva jIvone nirdoSa daSTie jotAM zIkhave che.) Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] zeSasAhitya vibhAga. jIvoMkA kara bhalA / phakIra ainAzAha parahita basa jinhake mana mAhI / tinhakahu~ jaga durlabha kachu nAhIM / kariye sabase prema, prema bhagavata ko pyArA / rAma carita mAnasa saMta sahahiM duHkha parahitalAgI / paraduHkha hetu asaMta abhAgI / rAmacaritamAnasa. kabIrA soI pIra hai, jo jAne para pIDa / / saMta kabIra. nija duHkha girisama raja kari jAnA / mitrako du:kha raja meru samAna / rAmacaritamAnasa / zu konphayuziasa. sarva jIvone Atmatulya samajo. jere pAyata gara vidAnI hAle mora ! hamaco hAle tapta jere pAye pIla / gulistAM zekha sAdI tamArA paga nIce dabAyelI kIDIno tevo ja hAla thAya che ke jevo hAthInA paga nIce dabAyelA tamAro thAya. "albalka IlAlu allAhi phA dubukhalpha IlA allAhi mana hasana IlA IyAlise / hadIsa. sarva prANIo AtmAnA kuTuMbI che, tethI AtmA mATe sarva prANIonI sAthe tevo sAro vartAva karo ke jevo potAnA kuTuMbIo sAthe tame karatA ho. 1 "zuM cInI bhASAno zabda che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa Love your enemies bAibala tamArA zatruo sAthe prema karo. - You are all brothers josepha mejInI tame badhA bhAI cho. - 'ricivara khuda mapasaMdI, bidIgarAM mapasaMda / / ' saadI sevAthI bIjAnA hRdayane jItavuM, e ja moTI jIta che. 'mata raMnA hara visIjo / ' takI mIra koIne paNa pIDA na kara. she she the -- 141 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrataratnAkara amadAvAda