________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
૩૩
ધાસ્તી લાગતી
પૂજકે તે ધૂમ તરફ વ્હેમ અને ધૃતરાષ્ટ્રપૂક જોતા. કેટલીક વાર યહુદી ધમ પાળનારાએ અને રામન રાજ્યાધિકારીઓ વચ્ચે અથડાઅથડી થતી હતી અને ખાટી ભંભેરણીથી રામન રાજ્ય યહુદીધમ પર હુમલેા કરતું, તે પણ સામાન્ય રીતે રામન સમ્રાટે એ ધર્મને છેડતા ન હતા અને યહુદીઓની ધમાધતાથી એમના વિરુદ્ધ જે તિરસ્કાર પ્રકટેલા તેમાંથી તેઓને ઉગારી લેવાની કાયમની નીતિ તેઓ અમલમાં મૂકતા હતા. આજન્મ યહુદી લાકમાં જ જ્યાં સુધી યહુદી ધર્મની અસર રહી ત્યાં સુધી તે। રામન લેાકેા તેને સાંખી રહ્યા, પણ એ યહુદી ધર્મો વિશેષ ફેલાવાની ગઈ તેમ તેમ ધામિક પ્રશ્ન નવું સ્વરૂપ પકડવા લાગ્યા. સમસ્ત વિશ્વમાં સ્થાપિત થયેલા અને પરસ્પરની સહાનુભૂતિથી ખીલતા ધ થાથી તદ્ન ભિન્ન તથા મનુષ્યજાતિના શત્રુરૂપ લેખાતા ઘણા અનુયાયીઓવાળા ધમ હેાળા ફેલાવા પામે એ જોઈ રાજકર્તાએ ભડકે, તેમના હૃદયમાં ગંભીર શંકા અને વ્હેમ જાગૃત થાય એ તદ્દન સંભવિત હતું. યહુદી સિવાયની અન્ય પ્રજાએમાં યહુદી ધર્માં ફેલાય તે તે રાજ્યને જરુર ભયરૂપ નિવડે એમ ભાસતું; કારણ એ ધર્મનું તત્ત્વ રામન સમાજના મૂળ અંધારણને તથા સંપ્રદાયાને પ્રતિકૂળ હતું. સમ્રાટ્ટ ડૅામિશિઅન તે। યહુદીધના પ્રચારમાં રામન સામ્રાજ્યનાં નાશનાં બીજ જોતા હતા એમ લાગે છે. આથી તેણે રામન શહેરીઓને પરધર્મીમાં વટલાતાં અટકાવવા માટે ચાંપતા અને આકરા ઈલાજ અમલમાં મૂકયા. યહુદી વિરૂદ્ મંડાયેલાં તેની સત્તાનાં શસ્ત્રાના કેટલાક ખ્રિસ્તી પણ ભાગ થઈ પડયા હશે. એના વન પરથી એમ લાગતું કે યહુદી અને ખ્રિસ્તી વચ્ચેના ભેદ ભાગ્યે જ તેને ખબર હશે, ને વળી તેની દૃષ્ટિમાં એ એમાં કશા તફાવત હતા જ નહિ. યહુદીધમ તથા તેમાંથી જ જન્મેલેા ખ્રિસ્તી ધમ` એ બન્ને રામન સમાજ પ્રત્યે અસહિષ્ણુતા અને વિરાધ દર્શાવવાની ખાખતમાં એક સરખાંજ હતા. એ મે
૩
