________________
१०४
, , ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય. ગમે તે ઘડીએ તેમના પર જુલમના શસ્ત્રોની ઝડી વર્ષવાને સંભવ હિતે. શતકના મધ્યમાં એ દલિત ધર્મપંથના ઉદ્ધારણાર્થે મુખ્યતઃ બુદ્ધિવાદીઓએ લેખો અને પત્રિકાઓ દ્વારા હિલચાલ ઉપાડી, પરંતુ આખરે સુશિક્ષિત કેથલિકેએ પણ એ હિલચાલને ટેકો આપે. આ પ્રવૃત્તિને પરિણામે ૧૭૮૭ની સાલમાં “મતાંતર ક્ષમાનો કાયદો નિકળ્યો અને કેટલાંક જીવનક્ષેત્રે એ પ્રોટેસ્ટંટ માટે બંધ જ રહ્યા છતાં તેમનાં ઘણાં દુઃખો હલવાં થયાં તેમની સ્થિતિ કંઇક સુધરી.
અસહિષ્ણુતા સામેની ઝુંબેશમાં વૈજોર સૌથી પ્રચંડ અને ઉત્સાહી ધો હતો; અને ધર્મને નામે ગુજરતા અન્યાયી જુલમના ચેકખા દાખલા ઉઘાડા પાડીને તેણે સામાન્ય દલીલોથી વળી શકયું તેના કરતાં વધારે અંશે અસહિષ્ણુતા નાબુદ કરી, મતસ્વાતંત્ર્ય સ્થાપિત કરવાનું કામ પાર ઉતાર્યું. આવા અન્યાયી દાખલાઓમાં સૌથી વિશેષ અન્યાયી મુકર્દમે ટુલૂઝના પ્રોટેસ્ટંટ વ્યાપારી પર હતા. એનું નામ ઇન કેલે (Jeean Calais) હતું. એના પુત્રે આપઘાત કર્યો હતો. કેલેના આ પુત્રના મૃત્યુ સંબંધે એવી અફવા ઉડાવવામાં આવી હતી કે એ યુવક કેથલિક ધર્મ અંગીકાર કરવા ચાહતે હતે. પરંતુ એના પ્રોટેસ્ટંટ ધમ માબાપ અને ભાઈએ ધર્મ ઝનુનથી પ્રેરાઈ એક મિત્રની સહાયથી એને ઘાટ ઘડ્યો. આવા આરોપસર, કઈ પણ વાજબી પુરાવા વગર, ધર્મધપણાથી તેમણે એવું કામ કર્યું હેવું જોઈએ એવી માત્ર અટકળથી જ એ ત્રણેને ઝાંઝર પહેરાવવામાં આવ્યા, તેમના પર મુકદમો ચાલ્યો અને આખરે તેમને શિક્ષા થઈ. જીન કેલેના શરીરના ચક્ર પર ચૂરેચૂરા કરવામાં આવ્યા, એના પુત્ર પુત્રીને ધર્મમઠમાં મૂકવામાં આવ્યા અને એની પત્નીને નિરાધાર દશામાં ભૂખે મારવામાં આવી. આ સમયે વૈજોર જીનીવામાં રહેતા હતો. તેણે પ્રયાસ કરી કેલેની વિધવાને પેરિસ જવા સમજાવી, જ્યાં એ સ્ત્રીને સારે સત્કાર કરવામાં આવ્યો અને મોટા પ્રખ્યાત વકીલોની એને મદદ મળી. કેલેના ગુહાની ન્યાયપુર:સર તપાસ કરવામાં
