________________
ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય.
૧૭૯૫ થી ૧૭૯૯ સુધીમાં સમસ્ત પ્રજાસત્તાક રાજ્યને સ્થાને મધ્યમવર્ગનું પ્રજાશાસન શરુ થયું. આ સરકારની નીતિ કાઇ પણ ધર્મપથની સત્તા અસાધારણ થતી અટકાવી, સ ધ પ થાને સમાન ભૂમિકા પર આણવાની હતી. છતાં રાજના અલિષ્ઠ કેથલિક ધ પ થજે ખીજા ધર્મોને ડૂબાડી દે તથા મધ્યમલેાકસત્તાક સરકારના પાયા પણ હચમાવી મૂકે એવા ભયરૂપ લાગતા તે–વિરુદ્ધ મધ્યમવર્ગ ના પ્રજાસત્તાક રાજ્યનાં શસ્ત્રો ખાસ મંડાયાં હતાં. કેથલિક પથને મુકાબલે અન્યપથા તરફ સરકાર કંઈક પક્ષપાત બતાવતી. બુદ્ધિવાદમાં માનનારા જે નવા પથા ઉભા થતા હતા તેને ઉત્તેજન આપવાને તથા સાંસારિક શિક્ષણપરિપાટી શરુ કરી, ઈશ્વરાકત ધમના પાયા ખાદી નાંખવાની યેાજના હતી. તદનુસાર, ૧૭૯૫ ના બંધારણની રુએ રાજ્ય અને ધર્મનાં ક્ષેત્ર તેખાં કરવામાં આવ્યાં, સધ પ ંથાનું ધર્મ સ્વાતંત્ર્ય પ્રતિપાદિત કરવામાં આવ્યું અને આજસુધી રાજની ત્રિજોરીમાંથી કેથલિક ધર્મગુરુઓને જે પગા મળતા તે બંધ કરવામાં આવ્યા. પ્રાથમિક શાળાઓના અધિકાર મધ્યમવર્ગના લેાકેાને સોંપવામાં આવ્યા. શિક્ષણ વિષયમાં, આમ, ધર્મગુરુઓને સ્થાને મધ્યમવર્ગના લેાકેાનું તંત્ર શરુ થયું. શાળાએ માં (હક્ક પત્રિકા) The Declaration of Rights, ૧૭૯૫ ના રાજબંધારણના કાનુને અને (Republican Morality) પ્રજાસત્તાકને પાયે! દૃઢ થાય એવા નીતિ નિયમેાનું શિક્ષણ અપાવા માંડયું. શિક્ષણનીતિમાંની આ ઉથલપાલ જોઈને એક ઉત્સાહી પુરુષ એવા ઉદ્ગાર કાઢેલા કે અલ્પકાળમાં સોક્રેટિસ, માર્કસ એરિલિઅસ અને સિસેરાને! ધર્મ એ સમસ્ત વિશ્વના ધર્મ ગણાશે.
૧૧૦
વળી, Theophilanthropy થિક્િલેનથ્રોપિ નામનો એક નવા બુદ્ધિવાદી ધમ દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. એ ધમ તે ૧૮ મી સદીના કવિએ અને તત્ત્વજ્ઞાનીઓને, વાસ્તેર અને ઈંગ્લેંડના કેવળેશ્વરવાદીઓને નૈસર્ગિક ધમ' હતા—નહિ કે સેાના વિશુદ્ધ
