________________
૧૯૪
બુદ્ધિવાદને વિકાસ તેઓ એવી રીતે સમજાવે છે કે એમાંથી મૃતશરીર ચમત્કારી રીતે ફરી પાછું ઉભું થાય છે એવો અર્થ નિકળતું નથી. તેઓ બાઈબલને પ્રેરણાયુક્ત ગ્રંથ કહે છે ખરા, પણ પ્રેરણ’ શબ્દને પ્રયોગ, જેમ કઈ પ્લેટે પ્રેરિત લેખક હતા એવા વાક્યમાં કરે છે તેમ આ ચક્કસ અર્થમાં–નહિ કે પ્રભુ પ્રેરિત એવા અર્થમાં-કરવામાં આવ્યો છે; અને પ્રેરણા વિષેના આ નવા વિચારની અક્કસતાને સગુણ તરીકે ગણાવવામાં આવી છે. ચમત્કારી વાતમાં સહેજ પણ ન માનનારા ઉદ્દામ વિચારના માણસે અને પ્રાચીનમતાવલંબીઓ વચ્ચે ઘણું જૂદી જૂદી ચઢઉતર માન્યતાઓ ધરાવનારા પંથે છે. ઇંગ્લેંડના આજના ચર્ચામાં ધર્મોપદેશકા તથા સંસ્થાના સભ્યોએ ઓછામાં ઓછી કેટલી બાબતે માનવી આવશ્યક ગણાય છે એ કહેવું મુશ્કેલ થઈ પડે છે. કદાચ એકેએક આગેવાન ધર્મગુરુ આ પ્રશ્નને નવો ન જ ઉત્તર આપશે.
ઈગ્લેંડના ચર્ચામાં બુદ્ધિવાદ કેવી રીતે ઉદય પામે એ કથા રસિક છે અને એ ચર્ચ અને રાજ્ય વચ્ચેનો સંબંધ પ્રકટ કરે છે.
ઇવેન્જલિકેલિઝમને નામે જાણીતી થયેલી અને વિમ્બરફેર્સના પ્રેકટિકલ વ્યુ એવું ક્રિશ્ચિઆનિટિ' નામના પુસ્તકથી અતિ પ્રસિદ્ધિમાં આવેલી ભક્તિપંથી હિલચાલથી ઈગ્લેંડના ચર્ચામાં “મેથેડિઝમની ભાવના દાખલ થઈ; અને તે સમયથી, ગબનના કહેવા પ્રમાણે, મને કમને ધર્મસિદ્ધાંત કબુલ રાખનારા ૧૮ મી સદીના આનંદી ધર્મગુઓની આવૃત્તિ બંધ પડી, સબાથ (પવિત્ર દિવસે)ને દિવસે કામ કરવાની સન્ન મનાઈ ફરી પાછી શરુ થઈ રંગભૂમિ તિરસ્કારપાત્ર બની, મનુષ્ય સ્વભાવ ભ્રષ્ટ છે એ ઉપદેશ મુખ્યત્વે
અપાવે માં અને બાઇબલની અપૂર્વ અંધપૂજાના ગણેશ મંડાયા. કાન્સ વિપ્લવ નાસ્તિકતાને લીધે થયો હતે એવી લોકમાન્યતાથી ઉપર્યુક્ત ધાર્મિક પ્રતિક્રિયાને સારે ટેકે મળે, એ માન્યતા ધાર્મિક પ્રતિક્રિયાની સફળતાનું કારણ ન હતું, છતાં જનસમાજની એવી
