________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યનો ઇતિહાસ.
૧૭
અલબત્ત એ ગ્રના કર્તાઓને છેડે ઘણે જુલમ ભોગવવો પડે હતા. પાંચ વર્ષ બાદ નોવેટે અને ઉદારમતવાદી મંડળના બીજા કેટલાક સભ્યોએ “સરલમાં સરલ અને સ્પષ્ટ સત્યના પ્રતિપાદનની મના કરનારી જુલમની તિરસ્કરણીય પદ્ધતિની સામે થવાનો નિર્ણય કર્યો, અને ૧૮૬૦ માં છે પાદરીઓ અને બીજો એક એમ મળી સાત લેખકોના હાથનું “નિબંધે અનેઅવલોકનો' નામનું પુસ્તક પ્રકટ થયું. એ પુસ્તકમાં જે વિચારે દર્શાવવામાં આવ્યા છે તે આજની દષ્ટિએ–ચાલુ જમાનાની દૃષ્ટિએ-નરમ લાગે છે અને સુશિક્ષિત પાદરીઓને મોટે ભાગ હાલ એ વિચારમાંના ઘણાને વગર સંકેચે સ્વીકારે. પરંતુ એ પુસ્તક જે સમયે પ્રસિદ્ધ થયું તે સમયે એની અસર ઘણું દુઃખકારક નિવડી. એના લેખકેને “ઈસુના શત્રુઓ'ની ઉપમા આપવામાં આવી હતી. જે રીતે બીજા કોઈ પણ ગ્રંથને અર્થ કરવામાં આવતો હોય તે રીતે બાઇબલનો પણ અર્થ કરવો જોઈએ એવું એ પુસ્તકમાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હતું.
બીજા ગ્રંથને જે સિદ્ધાંતે લાગુ પાડતાં વિદ્યાર્થી સંકોચ પામે તે સિદ્ધાંત બાઈબલને લાગુ પાડવા, સામાન્ય ઈતિહાસના પરીક્ષણ વખતે જે વિરેને ગમે તેમ મેળ બેસાડવાને તે તત્પર ન થાય તે વિધે. શાસ્ત્રના ઇતિહાસમાં માલુમ પડે તો તે ક્ષેત્રમાં તેમને અષ્ટપષ્ટ ખુલાસો આપી ઉપર ઉપરથી સમાધાની કરી એ વિરેાધે શમાવી દેવા, સાદા સરલ શબ્દના બેવડા અર્થો કરવા અને આરંભગુરુઓ તથા ટીકાકારોના તર્કો અને અટકલેને સાચા જ્ઞાન તરીકે સ્વીકારવા એ વિદ્યાર્થીને લાભકારક નથી.” હિબ્રુ ભવિષ્ય કથનમાં ભવિષ્ય વાણીનું તત્ત્વ જ નથી એમ સૂચવવામાં આવ્યું છે. પરસ્પર વિરોધી વૃત્તાંતે અથવા આમ થવું જોઈએ; તેમ થવું જોઈએ, એવી અટકળ દ્વારા સંગત કરાવી શકાય એવી હકીકતે ઈશ્વરપ્રેરિત હોવાને સંભવ નથી. મેથ્ય તથા લ્યુકનાં ઈસુચરિતામાં અથવા તે ઈસુના મૃતદેહના પુનરુત્થાનની કથામાં આપણી ખામીભરી શક્તિઓને
