________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
૨૧૧
દર રવિવારે વ્યાસપીઠ પરથી (ધર્મગુરુઓ) નાસ્તિકતાના ધોધ ચલાવે છે એમ કહીએ તે તેમાં કશું ગેરવ્યાજબી નથી, પણ આમ કરવું એ ભાગ્યેજ સાચા ખ્રિસ્તીને છાજે એવું કવ્ય લેખાય. ખ્રિસ્તી ધને બગાડવાને બધો દોષ ઇશ્વરવિદ્યાવિદ્યાને માથે છે. છેક ગાંડપણ ભર્યાં સ્વેચ્છાચારથી ઇશ્વરનું અસ્તિત્વ પ્રતિપાદિત કરી, અમરત્વને સિદ્ધાંત રજૂ કરી, માનવજાત તથા વિશ્વના કાર્યના નિયંતા કાઇ અપ્રાકૃતિક પુરુષ છે એવા ત` ઉભા કરી તથા “ આઇબલમાંના ઇશ્વર સંબંધી છૂટા છૂટા ઉદ્ગારા એકઠા કરી અને તેમને અક્ષરસઃ સાચા સમજી ઇશ્વરનું કાલ્પનિક વર્ણન આપી, ઇશ્વરવિદ્યાવિદોએ ખ્રિસ્તી ધર્મને ભ્રષ્ટ કર્યાં છે.” ઇશ્વરની પ્રવૃત્તિએ અને ચેાજનાઆ વિષે પ્રાચીન મતવાદીએ પેાતાને જે વિગતવાર નાન હેાવાનું માને છે તેની મેથ્યુ આર્નોલ્ડ સભ્ય કરડાકીથી ટીકા કરે છે અને ઠાવકા માર્મિક શબ્દોમાં એ વાદીઓની માહિતીના દોષ દર્શાવી આપે છે. “પિતા, પુત્ર અને પવિત્ર આત્મા એ ત્રિપુટિની સભામાં જે કાંઇ બન્યું તે પોતે જાણે છે એવું તેએ-પ્રાચીન–મતવાદીએ-સહેલાઇથી માની શકે, રે! એ ત્રિમૂર્ત્તિના સભામંડપમાં શા શા શણગારા હતા તે પણ તેઓ જાણે છે એવું તેએ વગર હરકતે માની શકે.” છતાં બાઇબલ ધર્મનાં ભાવના અને પ્રકાર સાથે ત્રિમૂર્ત્તિ એ શબ્દ કઢ ંગે! અને અયુકત લાગે છે; પણ રખે સેાસીનીઅને આ સાંભળીને મલકાઇ જાય માટે અમે સાથે સાથે એટલું ઉમેરવાની જરૂર ધારીએ છીએ કે આ ત્રિસૂત્તિની માફક વિશિષ્ટ વ્યક્તિત્વવાળુ આદિકારણ એ શબ્દો પણ બાઇબલ ધર્મ વિરુદ્ધ ભાસે છે. બુદ્ધિ જેનું સ પ્રચલિત નિયમપૂર્વક યે!જના રૂપે પ્રતિપાદન કરવા મથે છે અને હૃદય જેતે કલ્યાણ રૂપે અનુભવવા પ્રયાસ કરે છે એવી વ્યવસ્થાનું લગભગ સૂચન કરવા માટે તે ઈશ્વર શબ્દને પ્રયાગ કરે છે અને ઇશ્વર એટલે જે વૃત્તિ દ્વારા બધી વસ્તુઓ પોતપાતાનાં જીવનના ક્રમ પરિપૂર્ણ કરવા પ્રયત્ન કરે છે એ વૃત્તિનેા પ્રવાહ–એવી ઇશ્વર’
