________________
વિચારસ્વાતંત્રને ઇતિહાસ. ૨૩૫ હોઈ શકે, એનું સારાપણું એના સાચાપણ પર આધાર રાખે છે, એનું જુઠાપણું સિદ્ધ થાય કે પછી એને ખાસ રક્ષણ આપવું જોઈએ, એના મુખ્ય સિદ્ધાંતનું ખંડન કરતી વખતે સભ્ય શબ્દો વાપરવા જોઈએ એવી માગણું કરી શકાય નહિ એમ દલીલ કરવાને ખ્રિસ્તી ધર્મના વિરોધીઓને ન્યાયની દષ્ટિએ એ અધિકાર છે. પણ કાયદો આ વાત લક્ષમાં લે એમ ક્યાં છે ! ખ્રિસ્તી ધર્મ વિરુદ્ધ વિચાર દર્શાવનારે એકદમ કાયદાના ઝપાટામાં આવી જાય છે. આથી ઉલટું કોઈ ખ્રિસ્તીને ઉપદેશ ઈતરધમીને ગમે તેટલે. ગુસ્સે ચઢાવે એ હોય તો પણ કાયદા ખ્રિસ્તી (ના વર્તનસ્વાતંત્ર્ય) ઉપર કશે અંકુશ મૂકતા નથી, માટે કાયદો ગુસ્સે ઉપજાવે એવી ભાષાનો ઉપયોગ અટકાવવાની નિષ્પક્ષપાત અભિલાષા પર
જાયેલો નથી, માટે એ ખ્રિસ્તી ધર્મ સાચે છે એવા તર્ક પર યોજાયેલો છે અને તેથી જ દમન એ એને એક અને અદ્વિતીય સિદ્ધાંત છે.
ધર્મનિંદાને લગતા સામાન્ય કાયદાને હાલ જે રીતે અમલ. થાય છે તે જોતાં માનવજાતિની પ્રગતિને વેગ આપે એવા સમર્થ નાસ્તિકનું સ્વાતંત્ર્ય ભયમાં આવી પડતું નથી એ ખરું, પરંતુ, એનાથી ચર્ચાસ્વાતંત્ર્ય તથા વિચારસ્વાતંત્ર્યના સર્વોપરિ સિદ્ધાંતને ભંગ તે થાય છે જ, એ સામાન્ય કાયદાને આજ જે અમલ થાય છે તેને પરિણામે ભણેલા અને સાવધ લેકે જે બીના વધારે. અસરકારક રીતે, કપટથી અને શિક્ષા થવાના રહેજ પણ ભય વગર કહી શકે છે તેને તેજ બીના બીચારા અભણ અને અણઘડ લોકે એમની પોતાની જ શૈલીમાં પ્રકટ કરે છે તેમાં કાયદે આડે આવે છે. આવા લોકો એમની સરળ, ગામડીઆ ઢબે જ જે કાંઈ કહેવાનું હોય છે તે કહી શકે છે. બીજી દંભી રીતે એ લોકો શીખ્યા નથી. આથી આ લોકો ઘણીવાર કાયદાના પાશમાં આવી જાય છે. ગયા બે વર્ષ દરમ્યાન (૧૯૧૩–૧૧) કારાવાસમાં
