________________
૧૪૨
બુદ્ધિવાદને વિકાસ પ્રેરિત છે એમાં તે સંદેહ નહિ પરંતુ મનુષ્યને પિતાની ભાવના પ્રમાણે તેમાંથી અર્થ સૂઝે છે. વાંચનારના બેટા અભિપ્રાયો સુધારવાનું કામ કૃતિનું નથી.'
પાદરીની એ દલીલને ટિન્ડેલે નીચે પ્રમાણે જવાબ વાળે ઐતિહાસિક અને પ્રાકૃતિક વિષયમાં મનુષ્યના અભિપ્રાય ઈશ્વર સુધારે નહિ. તેમાં અને સુધારવા ગ્ય વિચારે તે જાતે ધરાવે તેમાં; અથવા તે મનુષ્યનાં તર્ક અને વકતૃત્વકળા જ્યાં જ્યાં ખામી ભર્યા હોય ત્યાં ત્યાં પ્રભુ તેમાં સુધારે ન કરે તેમાં, અને એવા જ ભૂલ ભર્યા તર્ક ઈશ્વર જાતે ચલાવે તેમાં અથવા તો સામાન્ય વિચારેને ઈશ્વર વિરોધ ન કરે તેમાં અને તે વિચારો અનુસાર વાણી ઉચ્ચારી તેમને પુષ્ટિ આપે તેમાં શું કશે. ફરક નથી ?
આવાં અધમ કાર્યોને આશ્રય લીધા વિના શું પ્રભુને લોક પ્રીતિ સંપાદન કરવાની કે ટકાવી રાખવાની બાબતમાં હતાશ થવું પડે એમ છે?
ટિન્ડેલની તીવ્ર ટકેર આટલેથી અટકતી નથી. “નિરાસક મેક્ષ” ના સિદ્ધાંતની ક્રૂરતા તે સારી સફળતાથી ઉઘાડી પાડે છે.
હું પૂછું છું કે જે પુરૂષના અવતાર પહેલાં બુદ્ધિની પ્રેરણુઓને પ્રમાણિકપણે અમલ કરનારા લોકોને માટે સ્વર્ગનાં દ્વાર ખુલ્લાં હતાં, તે પુરુષ તેવાઓ માટે સ્વર્ગનાં દ્વાર બંધ કરવા અવતરે તે તેને પ્રભુએ મનુષ્યના તારણહાર તરીકે મેક છે એમ કહી શકાશે?” આગળ ટીકા કરતાં ટિન્ડેલ જણાવે છે કે (પ્રકૃતિદ્વારા આપણું જાણવામાં આવેલા) પ્રકૃતિગમ્ય પ્રભુના નિષ્પક્ષપાત અને સાર્વત્રિક સસ્વભાવ સાથે જેહવાહ અને તેના પયગમ્બરેનાં કૃત્યો. મેળ બેસાડે અશક્ય છે. ઉદાહરણ તરીકે ઈલીજાએ સાડા ત્રણ વર્ષ સુધી વરસાદને વર્ષાતાં અટકાવ્યો તે કૃત્ય લઈએ. આ કૃત્યથી કુદરતી ક્રમને ભંગ થયો હતો અને તે પણ નિર્દોષ મનુષ્યને દંડવા માટે.
