________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યનો ઈતિહાસ.
૧૮૯ માર્કકૃત ચરિત સર્વથી જૂનું છે એવી પણ કંઇક સામાન્ય માન્યતા થઈ છે. એથું ચરિત, જે પહેલાંની માફક નજરે જોનારને હાથે લખાયું છે એમ મનાતું તેના કર્તૃત્વ સંબંધી હજી ઝઘડે ચાલે છે, પણ જેઓ અદ્યાપિ દંતકથાને માન આપે છે તેઓ પણ એટલું તે કબુલે છે જ કે એમાં ઈસુ વિષે જે તર્ક કર્યો છે તે બીજા ચરિત્ર લેખકોના અભિપ્રાયથી અતિભિન્ન છે.
આ બધાનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે ઈસુના જીવનચરિત્ર માટે નજરે જોનારાને પુરાવો છે એવું હવે વધારે વાર કહી શકાય એમ નથી. એનું માર્કે લખેલું સર્વથી જૂનું ચરિત્ર વહેલામાં વહેલું ઇસુના કુશારોહણ પછી ત્રીશ વર્ષે લખાયું હતું. જે આ પુરાવાના આધારે માર્કના લેખમાંના અતિમાનુષી બનાવો સાચા ઠરાવી શકાય તે પછી કહેવાતા, કોઇ પણ અતિમાનુષી બનાવો આપણે શા માટે સાચા ન માની શકીએ ? આના જવાબમાં કઈ કદાચ કહેશે કે. બીજા કહેવાતા અલૌકિક બનાવાની વાત જુદી અને આ ઈસુચરિતની વાત જુદી છે. ત્રીશ વર્ષનું અંતર એ કંઈ બહુ મોટું અંતર ન કહેવાય, એટલા અલ્પકાળમાં કપલ કલ્પિત ગપ્પાઓ ઉભા. કરી શકાય નહિ. આથી, એ લેખમાં ઈસુનાં અલૌકિક કામને જે ઉલ્લેખ છે તેમાં શંકા લાવવી ન જોઈએ. પ્રત્યુત્તરમાં એટલું જ જણાવવાનું કે માત્ર ત્રીસ વર્ષ પછી એ લેખ લખાય તેથી કંઈ. બીજા બનાવો અને એ લેખમાં વર્ણવેલા બનાવમાં કશો જ ફરક થતું નથી. ગપ્પાં ઉભાં થવા માટે ત્રીશ વર્ષની મુદત કંઈ અલ્પ. ગણાય નહિ. પૂર્વના દેશમાં તે તમે ફકત બે દિવસ પર જ બનેલા ચમત્કારની કહાણી સાંભળશે. ધર્મોની ઉત્પત્તિ સદાકાળ દંતકથાઓમાંથી જ છે, દંતકથાઓ જ ધર્મનું મૂળ છે અને જેમ સોલોમન રેઈનેચે (Reinach) કહ્યું છે તેમ જે ખ્રિસ્તી ધર્મની જન્મકથા સાચે ઈતિહાસ નિવડે તે એ ચમત્કારિક વસ્તુ લેખાશે.
પહેલાં ત્રણ ઈસુચરિતના સમદર્શી પરીક્ષણનું બીજું પ્રતિ
