________________
૧૪૦
બુદ્ધિવાદને વિકાસ આમ કલ્પિત કથાનકે અને માર્મિક ટકા શબ્દોથી વુલ્હન ચમત્યારની વાતને યથાર્થ ઠેરવે છે.
બાઈબલ (ખ્રિસ્તી) Scripture ધર્મશાસ્ત્ર ઈશ્વર પ્રેરિત નથી એવું વુલ્હન જાહેરમાં કદીએ કહેતું ન હતું. શ્રદ્ધાળુ હોવાને ડેળ એણે ત્યાં ન હતું. એ કહે કે બધા ચમત્કારેનાં વર્ણનને વાર્થ જોતાં એ સાચા હોય એમ સંભવી શકતું નથી. પરંતુ એ વર્ણન મનુષ્યના આત્મામાં ચાલતી ઈસુની ગૂઢ અકળ ક્રિયાએનાં રૂપક છે, એ સિદ્ધાંત પ્રચાર પામેલે, અને યુસ્ટન એ સિદ્ધાંત માનવાને ટૅગ કરત. (Origen) ઓરિગન નામના એક સાધારણ ધર્મશ્રદ્ધાળુ ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુએ એ ચમત્કારનાં વર્ણનને રૂપક દ્વારા સમજાવ્યાં હતાં. યુસ્ટન પોતાના અભિપ્રાયોનું સમર્શન કરવા માટે ઓરિગનના લેખો ટાંકે છે. ગુસ્ટનની આકરી ટીકાઓ બધીજ એકસરખી અગત્યની નથી. પરંતુ ઘણે ઠેકાણે એની ટીકાઓના પ્રહાર સચોટ થાય છે. હાલના કેટલાક ટીકાકારે વુલ્સનના લેખોને નીચ અને નફટ લેખી તેમની ઉપેક્ષા કરે છે એ સદંતર ગેરવાજબી છે. વુલ્હનની લેખપત્રિકાઓનો સારે ઉપાડ થએલે અને વલ્સન સારી રીતે જગબત્રીશીએ ચઢેલો. નીચેની રમુજી કથા એની પ્રસિદ્ધિને પુરાવા આપે છે. એક સમય એક વિલાસી યુવતી વેશ્યા ફરતાં ફરતાં એને રસ્તામાં મળી હતી. તે એકદમ વુલ્સનને કહેવા લાગી કે “એ પાકા શઠ, હજી તું ફાંસીને લાકડે ચઢ નથી?” યુસ્ટને જવાબ વાળ્યો. “ ભલી બાઈ, હું આપને એળખતે નથી, પણ જરા કહેવાની કૃપા કરશો કે મેં આપને શે અપરાધ કર્યો છે?” એટલે બાઈએ પ્રત્યુત્તર આપે કે “ શઠ, હું મારા તારણહાર વિરુદ્ધ લેખે ચીતર્યા છે. મારા એ પ્રિય તારણહાર ન હોય તે મારા પાપી આત્માની શી વલે થાય?”
લગભગ એજ સમયે મેથ્ય ટિડેલ નામના લેખકે વધુ સામાન્ય દષ્ટિબિન્દુથી ખ્રિસ્તી શ્રુતિપર હુમલો કર્યો. પોતાના “સૃજન જૂનો ખ્રિસ્તી
