________________
૧૧૨
ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય.
ણેના ફેરફારા કરાવી, પાપને પુનઃ સત્તા અપાવવાના પ્રયાસ કર્યો; એમાં એના હેતુ પાપને પેાતાનું શસ્ત્ર બનાવી, પરાક્ષ રીતે લાક પર પેાતાની ધમ`સત્તા જમાવી, સામ્રાજ્ય સ્થાપવાનું પોતાનું ધ્યેય સહેલાઇથી સિદ્ધ કરવાના હાવા જોઇએ.
ફ્રાન્સના બળવાના કાળમાં ધર્મગુરુઓને લગતી જે ધર્મનીતિ પ્રચારમાં આવી અને બુદ્ધિવાદી વિચારકાના સિદ્ધાંતાના આધારે નવા ધર્મપથા સ્થાપવાના જે અખતરાએ અજમાવવામાં આવ્યા તે સને અવગણીએ તાપણ ખુદ ફ્રાન્સના બળવાજ આપણી પ્રસ્તુત ચર્ચામાં અતિ ઉપયોગના છે; કારણ કે એ બળવા બુદ્ધિને નામે ભિન્ન મતવાળાં પ્રત્યે અક્ષમા દર્શાવનારા સ્વાતંત્ર્ય, ભ્રાતૃભાવ અને સમાનતાના સિદ્ધાંતવાદી ફ્રેન્ચ બળવાખોરાએ જે બુદ્ધિનિગ્રહ અને સખ્તી ચલાવ્યાં તેનાં ઉદાહરણરૂપ છે.
(બળવાના) આગેવાન એમ માનતા હતા કે ફ્રાન્સમાં અમુક સિદ્ધાંતા લાગુ પાડી તેએ ફ્રાન્સને પુનરુદ્ધાર કરી શકે તથા માનવજાતિનું શાશ્વત કલ્યાણ પ્રાપ્ત કરવાને માગ દુનિયાને દર્શાવી શકે. એમણે પેાતાની પ્રવૃત્તિ બુદ્ધિને નામે ચલાવી, પરંતુ એમના સિદ્ધાંતા વાસ્તવિક રીતે ધસિદ્ધાંતા જેવા જ હતા. કાઇ પણ અલૌકિક, ઇશ્વરપ્રેરિત ધર્મોંમતના સિદ્ધાંતાની માફક એમનાં સૂત્રેા પણ એટલાં જ અવિવેકથી અને એટલીજ અંધ શ્રદ્ધાથી સ્વીકારવામાં આવ્યાં હતાં. એમના આવા સિદ્ધાંતેામાંને એક તેા સેાને પેલેા ખાટે સિદ્ધાંત કે મનુષ્ય સ્વભાવથી જ સન અને ન્યાય તથા વ્યવસ્થાને ચાહનારું' પ્રાણી છે એ હતેા. કુદરતથી બધાં મનુષ્યા સમાન છે એવા ભ્રાંતિમય તેમને બીજો સિદ્ધાંત હતા. એ લેાકેામાં એક એવી છેાકરમુદ્ધિવાળી માન્યતા ધુસી ગયેલી કે ધારાધેારણા યાછ કાઢવાથી ભૂતકાળની બધી અસર નાબુદ કરી શકાય તથા સમાજનું સ્વરૂપ મૂળથી પલટાવી શકાય. આદિપ્રચારકના મંતવ્ય ( The Creed of the Apostles) ની માફક · સ્વતંત્રતા, સમાનતા
