________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઈતિહાસ.
૧૦૩ રાજાજ્ઞા રદ કરવામાં આવી અને પ્રોટેસ્ટ ટ પર જુલમ વર્ષાવવાની નીતિને પાયે ચણાવા લાગ્યો.
પ્રેટેસ્ટંટ પર જુલમ વર્ષાવવાની નીતિને કાંસના ધર્મગુરુઓ “તેમને અંદર આવવાની ફરજ પાડે” અર્થાત (ભિન્ન મતવાળાઓને હમારા પંથમાં ભળવા માટે બળાત્કાર કરો). એ મશહુર કૃતિને આધારે તથા સંત ઓગસ્ટાઈનના અભિપ્રાયના આધારથી વાજબી કરાવવા લાગ્યા.રામન કેથોલિક ધર્મગુરુઓની કઢંગી દલીલોથી હેલેંડમાં જઈ છુપાયલ બેઇલ નામને એક ફેન્ચ પ્રોટેસ્ટંટ છેડા અને તેણે ૧૬૮૬માં “તેમને અંદર આવવાની ફરજ પાડે.” એ શ્રુતિપર તાત્વિક વિવેચન” એ નામનો ગ્રંથ પ્રકટ કર્યો. આ ગ્રંથ તે જ સમયે ચાયેલા લોકના ગ્રંથ જેટલો જ ઉપયોગી છે. અને લેખકોની ઘણી દલીલ એક સરખી છે. એક જ સરખાં કારણેસર બને મન કેથલિકને ધર્મસ્વાતંત્ર્યથી વંચિત રાખવાની હિમાયત કરે છે. Bayle બેઈલના પુસ્તકનું વિશિષ્ટ લક્ષણ નીચે મુજબ છે. એ એવી સંશયાત્મક દલીલ કરે છે કે ધર્મબ્રાંતિ (કરનારા)ને બળાત્કારે ઠેકાણે લાવવાને સિદ્ધાંત ગ્ય પ્રમાણુએ તેપણ ધર્મનું કોઈ પણ સત્ય ભાગ્યે જ એટલું બધું સંદેહરહિત હશે કે આપણે ભ્રાંતિને બળાત્કારે અટકાવવાને સિદ્ધાંત ન્યાયપુર:સર અમલમાં મૂકી શકીએ. બુદ્ધિવાદની પ્રગતિમાં આ વિદ્વાન ગ્રંથકર્તાને ફાળો આપણે બીજા પ્રકરણમાં સેંધીશું.
લુઈએ બળાત્કાર અને જુલમ વર્ષાવવામાં કશી મણું ન રાખી, અને પ્રોટેસ્ટંટ ક્રાન્સમાંથી ન્હાસી નિકળ્યાં, છતાં રાજ્યમાંથી પાખંડમતને નિર્મૂળ કરવાની લુઇની યોજના નિષ્ફળ નિવડી. ૧૮મા શતકમાં ૧૫મા લુઈના રાજ્યમાં પ્રોટેસ્ટંટને રાજ્ય રક્ષણમાંથી બાતલ કરવામાં આવ્યા હતા છતાં તેમનાં દર્શનથી તેને ઝેર વ્યાપતું ન હતું. તે પ્રોટેટોને પોતાના રાજ્યમાં રહેવા દેતે. અલબત્ત, પ્રેટેસ્ટેટની લગ્નક્રિયાઓ કાયદાની દષ્ટિએ યોગ્ય મનાતી ન હતી અને
