________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
૧૦૭ સ્થાપિત થયું. કાન્સને બળવો જગાડનારામાંના ઘણા નેતાઓ અ૮ એટલે નવીન વિચારો ધરાવતા હતા. ૧૮ મી સદીમાં પ્રચલિત થયેલા બુદ્ધિવાદના વિચારોની સ્પષ્ટ અસર એ નેતાઓના હદયપટ પર પડેલી હતી. એમને બુદ્ધિવાદ ૧૮ મી સદીમાંના બુદ્ધિવાદને મળતું હતું. આ રીતે કાન્સને વિપ્લવ બુદ્ધિવાદને ઉત્પાદક અથવા સહાયક થઈ પડ્ય, સને ૧૭૮૯ માં જાહેર કરવામાં આવેલા (Declaration of Rights) હક્ક પત્રિકાની પ્રસ્તાવનામાં “પરમાત્માના સાન્નિધ્યમાં અને એમની છાયા નીચે' એ શબ્દોમાં કેવળેશ્વરવાદ પ્રતિપાદિત કરવામાં આવ્યો હતો. એ ઢંઢેરામાં એક એવી કલમ હતી કે જ્યાં સુધી કોઈ પણ મનુષ્ય જાહેર પ્રજાનાં સુખ શાંતિમાં ખલેલ ન પહોંચાડે ત્યાં સુધી તેના ગમે તેવા ધર્મમત ખાતર તેને રંજાડી શકાય નહિ. સર્વમત પ્રત્યે સહિષ્ણુતા દર્શાવવી જોઈએ. વળી એ ઢંઢેરા અનુસાર કેથલિક ધર્મને રાજ્યના મુખ્યધર્મ તરીકે કાયમ રાખવામાં આવ્યો હતો અને પ્રોટેસ્ટંટો (યહુદિ નહિ,). ને જાહેર અધિકારની પદવીઓ આપવામાં આવી હતી. એ કાલના એક સર્વશ્રેષ્ઠ રાજનીતિજ્ઞ પુરુષ મીરાબે (Mirabeau) એ પૂત ઢંઢેરામાંના “સહિષ્ણુતા” અને “મુખ્ય” એ બે શબ્દોને સખ્ત વિરોધ કર્યો. મીરાબાએ તે સમયે કહેલું કે;–
સંપૂર્ણ નિરંકુશ ધર્મસ્વાતંત્ર્ય એ મનુષ્ય માત્રને એવો પવિત્ર હક છે કે એ સ્વાતંત્ર્યને “મતાંતરક્ષમા” એવા શબ્દથી પ્રદર્શિત કરવું એ મને એક પ્રકારને જુલમ જ ભાસે છે; કારણ કે જે સત્તા રાજધર્મ વિરુદ્ધ મત ધરાવનારાઓ પ્રત્યે સહિષ્ણુતા દર્શાવે તે જ અસહિષ્ણુતા પણ દર્શાવી શકે. મીરાબાએ “મતાંતરક્ષમા દર્શાવી સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય આપવાનો દાવો કરનારાની દલીલોની પિકળતા ઉઘાડી પાડનારા ઉપરના અસરકારક શબ્દો ઉચ્ચાર્યા ત્યાર પછી બે વર્ષે ટોમસ પેઈન નામના લેખકે “મનુષ્યના હકકે” (રાઈસ એવમેન) એ નામના પોતાના પુસ્તકમાં ઢંઢેરામાંના “સહિષ્ણુતા અને
