________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યના ઇતિહાસ.
૫૧
માટે લી ચાગ્ય શસ્ત્ર ગણાયું. આ અતિ નિય પ્રકારની મેાતની શિક્ષા સૌથી પહેલાં સને ૧૦૧૭માં એક ફ્રેન્ચ શહેનશાહે પાખડીઓને કરી કહેવાય છે. આપણે યાદ રાખવું જોઇએ કે મધ્યયુગમાં અને ત્યારપછી પણ ઘણાં વર્ષોં સુધી દરેક પ્રકારના ગુન્હા માટે અત્યંત નિર્દય સજા ક્રમાવવામાં આવતી. ઉદાહરણ તરીકે ઈંગ્લેંડમાં આઠમા હેન્નીના રાજ્યકાળમાં ઝેર દેનારાઓને મરતાં સુધી ધીકધીકતા પાણીમાં ઉકાળ્યાની વાત છે. પાખંડ અતિદુષ્ટ ગુન્હો લેખાતે હાવાથી તેને નાબુદ કરવાનું કામ નરકના દારુણુદળને જીતવા અરેાબર–નરકનાં દ્વાર સદા માટે બંધ કરવા સમાન ગણાતું. આથી પાખડીઓ વિરુદ્ધ જે જે ધારાધેારણા થયાં તેને જાહેર પ્રજાને મજજીત ટેકા હતા.
ઇન્ક્વીઝીશનની પૂરી સત્તા જામી ત્યારે પશ્ચિમ તરફની ખ્રિસ્તી આલમમાં તેની જાળ એટલી પથરાઈ કે કેાઈ પણ પાખ’ડી ભાગ્યેજ તેમાંથી ઉગરી શકતા. જુદા જુદા પ્રદેશામાં તપાસ કરનારા પરસ્પર સહચારથી વર્ત્તતા અને એકમેકને સવિસ્તર ખબર પૂરી પાડતા. ઇંગ્લેડેતર યુરાપીય પ્રદેશ–Continental Europeમાં પરસ્પર સંબંધ ધરાવતી અનેક અદાલતા ઉભી થઈ હતી. માત્ર ઇંગ્લેંડ મ્હાર રહ્યું હતું; પરંતુ ત્યાં પણ ચેાથા અને પાંચમા હેન્રીના સમયથી એક ખાસ કાનુનદ્વારા પાખંડીને લીએ ચઢાવી પાખંડમત અટકાવવામાં આવતા હતા. ( આ કાયદો ઘડાયા–૧૪૦૦ માં, રદ થયા ૧૫૩૩ માં. મેરીના સમયથી કરી અમલમાં મૂકાયા હતા—છેવટે ૧૬૭૬ માં સદંતર રદ થયા. )
ઇન્ક્વીઝીશનને નામે મશહુર થયેલી ધર્માંસભા મતૈય સ્થાપવાના કાર્યમાં સ્પેઈનમાં સૌથી વિશેષ સફળ નિવડી. ૧૯મા શતક સુધી હયાતી ભાગવતી સ્પેઇનમાંની સભાએ ઘણાં કાર્યો સાધ્યાં; તેમાં, પેાતાના જૂના ઇસ્લામી રીતિરિવાજો અને ધર્મવિચારાને વાદારીથી વળગી રહેલા ભ્રષ્ટ સૂરલેાકેાને સ્પેઇનમાંથી હાંકી કાઢવાનું
