________________
re
ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય.
ન કરનારા ધ મતેામાં બુદ્ધિવાદના તત્ત્વના સદંતર અભાવ હતા તે આ એકમૂત્તિવાદી સાસાઈનીઅનેામાં એ તત્ત્વ માટા પ્રમાણુમાં હતું.
સેવાયના (રહીશ) Castellion કેસ્ટિલીઅને એક પત્રિકાઠારા સર્વેટસને ખાળવાના કામને વખાડી કાઢીને મતાંતરક્ષમા માટે જાહેર પાકાર ઉઠાવ્યા અને તેમ કરી કૅલ્વિનને તીવ્ર વિરાધ વ્હોરી લીધા. એ બધી સેાસાનીઅન સિદ્ધાંતાની જ અસર હતી. સર્વેટસે ત્રિમૂર્ત્તિવાદના ઈન્કાર કરી ધમ ગુરુઓની નજરે જે ધાર્મિક પ્રમાદ કોં ગણાતા તે સંબંધમાં કૅસ્ટિલીઅને સર્વેટસને નિર્દોષ લેખ્યા. કારણ, ભ્રાંતિ એ દોષાસ્પદ નથી એવું તે કહેતા. પ્રારબ્ધવાદ તથા ત્રિમૂર્ત્તિવાદ જેવા ગૂઢ પ્રશ્નને ધમગુરુઓ જે અગત્ય આપતા તેને તે હસી કાઢતા. “ યહુદી સ્મૃતિ અને ખ્રિસ્તીધર્મશાસ્ત્ર વચ્ચેના અથવા તે વગર માગ્યે પાપાની માફી આપવાના કૃત્ય અને એકની પવિત્રતા બીજાને અપ`વાની ક્રિયા એ એ વચ્ચેને તફાવત ચા એ તે રાજા ધાડેસ્વાર થઈને આવશે કે રથારૂઢ થઈ, અથવા તે। શ્વેત વસ્ત્ર ધારણ કરીને આવશે કે લાલ,-એવા પ્રશ્નાની કાઈ ચર્ચો કરે એના જેવું છે. જો જુલમ ગુજારવા એ ધર્મનું અનિવાર્ય અંગ ગણાતું હેાય તેા ધર્મ, ધર્મ નથી, પણ શાપરૂપ છે.
ચિરકાળ સુધી માત્ર સાસાનીઅન લોકેા અને પેલે ડમાંથી અહિકૃત થતાં સાસાઇનીઅનેાના જર્મની અને હાલેડમાં વસ્યા બાદ તેમની અસર પામેલા લેકે જ મતાંતરક્ષમાની હિમાયત કરનારા હતા. એમની પાસેથી ( Anabaptists ) જળસંસ્કારવિરાધીઆએ એ સિદ્ધાંત ગ્રહણ કર્યાં. આમ હાલેડમાં મતાંતરક્ષમાની હિમાયત શરુ થઇ. પરંતુ એ શરૂઆત ઉપર્યુકત મતાંતરક્ષમાના સિદ્ધાંતના સ્વીકાર કરવા પૂરતી જ ન હતી. હાલેંડમાં તે આ સિદ્ધાંત ઉપરાંત વ્યક્તિના અંતઃકરણના સ્વાતંત્ર્યને સિદ્ધાંત પણુ પ્રતિપાદિત થયા. ‘આંતર વિગ્રહ’ અને ‘પ્રજાતંત્ર’ (Commonwealth)
