________________
વિચારસ્વાત ત્ર્યને ઇતિહાસ.
લાક મૂર્ત્તિ પૂજકાને-ઉત્તર અમેરિકાના ઈન્ડીઅનાપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય આપવાના મતને છે, અને જે ધર્મગુરુઓએ ધ ઝનુનથી ઉશ્કેરાઇ એ નિર્દોષ મૂર્ત્તિપૂજકાને તેમનેા પ્રાચીનધમ ત્યજવાના ખળાત્કાર કર્યાં હતા તેમની તે સખ્ત ઝાટકણી કાઢે છે. પણ ખ્રિસ્તી ધર્માંના વાડા બ્હારના પથાને પણ સ્વાતંત્ર્ય આપવાની લાક હિમાયત કરે છે. છતાં એ જે સ્વાતંત્ર્ય પ્રતિપાદિત કરવા માગે છે તે પૂર્ણ નથી. પ્રથમ તો એ રેશમન કેથિલકાને ધર્માં સ્વાતંત્ર્ય આપવાની વિરુદ્ધ છે. લાક એમને ખાતલ રાખવાની હિમાયત કરે છે એનું કારણુ કાંઇ રામન કેથલિકાના ધર્મસિદ્ધાંતા નથી. લાક કહે છે કે રામન કેલિકા—
૯૭
(૧) પાખડમતધારીએ ( એમનાથી જુદા ધમમતના માણસા) વિશ્વાસ રાખવા લાયક નથી; માટે એમને નાશ કરવા જોઇએ.
(૨) રાજાને ધ પંથમાં બહિષ્કૃત કરી શકાય અને પથભ્રષ્ટ કરવામાં આવેલા રાજાના અધિકાર એની રાજગાદી પરથી કાઢી નાંખી, એનાં રાજ્ય અને ગાદી જપ્ત કરવાં જોઈએ:
એવું ઉપદેશે છે; તથા ત્રીજું, તે
પરદેશી રાજા–પેપ–તે આશ્રય શેાધે છે અને તેની સેવા ઉડાવે છે,-માટે એમને ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્યથી વંચિત રાખવા જોઈએ. આવાં ત્રણ કારણેાસર લેાક રામન કેશિલકાને ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્યમાંથી બાતલ રાખવાની હિમાયત કરે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તેા લાક કેથલિકાને રાજ્યને નુકસાનકર્તો લેખે છે અને તેથી તેમને સ્વાતંત્ર્ય આપવા તૈયાર નથી. ખીજે નંબરે, તે અનીશ્વરવાદીને સ્વાતંત્ર્ય આપવાની વિરુદ્ધ છે. એનું કહેવું એવું છે કે જે કાઈ ઇશ્વરનું અસ્તિત્વ જ સ્વીકારતા ન. હાય તેના આચારવિચારે તરફ ક્ષમાદષ્ટિ રાખવી યાગ્ય નથી. અનીશ્વરવાદીઓને તે। દયે જ છુટકા. એમને તે સખાય જ કેમ ? વચન, કરાર કે સાગંદનામાં જેવાં સામાજીક બંધને અનીશ્વરવાદીને કાઈ રીતે બંધનકારક થાય જ નહિ, જે ઈશ્વરને ધેાળી પીએ તે વચના,
७
