________________
ધાર્મિક સ્વાતંત્ર્ય. ષ્ણુતાથી ત્રાસીને ન્યુ ઇગ્લેંડમાં જઈ વસેલા તેઓ જાતે એંગ્લીકન અને કેથલિક તેમજ બેખિસ્ટ અને કકર પંથે પ્રત્યે અસહિsણુતા દર્શાવવામાં ઈગ્લેંડના ચર્ચ અને રાજ્ય કરતાં કઈ રીતે ઉતરતા ન હતા. એમણે પરદેશમાં ધર્મપાટસ્થ સત્તા સ્થાપના કરી હતી અને તેમાંથી વિધર્મીઓને બાતલ કર્યા હતા. એક રોજર વિલિઅપ્સ નામના માણસે હેલેંડના આર્જિનિયન પક્ષના માણસને રાજ્યસત્તાથી ધર્મસત્તા નોખી કરવાને સિદ્ધાંત ગ્રહણ કર્યો હતે. મ્યુરિટન લોકેને રેજર વિલિઅમ્સના આ નવા વિચારે ચા નહિ. પાખંડમત ફેલાવવાના તેહમતસર તેને મેસેગ્યુસેટ્સમાંથી બહિષ્કૃત કરવામાં આવ્યો એટલે રોજર વિલિઅન્સે મૂરિટન (ચેખલીઆ) સંસ્થાનવાસીઓના જુલમના ભંગ થયેલા માણસેના આશ્રય માટે પ્રેવિડન્સ સંસ્થાનની સ્થાપના કરી. આ સંસ્થાનમાં તેણે બહુશાસન રાજપદ્ધતિ (Democratic constitution) દાખલ કરી. અને આ પદ્ધતિ અનુસાર માજીસ્ટ્રેટેને અધિકાર કેવળ રાજકીય અને સાંસરિક બાબતેને નિકાલ કરવા પૂરતો રહ્યો, ધાર્મિક બાબતમાં તેઓ માથું મારી શકતા નહિ. રેડ (Rhode)ના ટાપુમાં પ્રવિડન્સ ઉપરાંત બીજાં શહેરે સત્વર સ્થપાયાં; રાજા બીજા ચાર્લ્સ એક (Charter) શાસન તંત્રને પટે આપી રજરના રાજ્ય બંધારણને હાલી આપી અને આ રાજપદ્ધતિમાં ગમે તે ખ્રિસ્તી પંથમાં માનનારા શહેરીઓને બધા રાજદ્વારી હક્કા બક્ષવામાં આવ્યા. અહિં ખ્રિસ્તી ધર્મતર પ્રજાને કશી કનડગત કરવામાં આવતી ન હતી, પરંતુ ખ્રિસ્તીઓની માફક તેમને નાગરિકના બધા હકકે આપવામાં આવ્યા ન હતા. આટલે અંશે, આ નવા રાજ્યમાં પૂર્ણ સ્વાતંત્ર્યની ખામી હતી, છતાં યહુદિઓને તુરતજ નાગરિકના પૂર્ણ હકકે બક્ષવામાં આવ્યા હતા એ હકીકત રેડના ટાપુમાંનું વાતાવરણ કેવું સ્વતંત્ર હતું તેની સાક્ષી પૂરે છે. વિધમી પ્રત્યે ક્ષમાશીલ અને ધર્મતંત્રમાં રાજ્યની સત્તા દૂર કરવાના સિદ્ધાંતનું અક્ષરશઃ પાલન કરનારું પ્રથમ આધુનિક રાજ્ય સ્થાપન કરવાનું માન આમ રેજર વિલિઅમ્સને ઘટે છે.
