________________
૫૦
બુધિનિયંત્રણ, પરિપાટી યોજી કાઢી અને ચોથા અને સને ૧૨૫માં એક ધર્મપત્રિકા (Bull) કાઢી એ સભાની સત્તાને પૂર્ણતાએ પહોંચાડી. આ ધર્મપત્રિકા અનુસાર જુલમના પ્રયોગપ્રબંધો પ્રત્યેક શહેર અને રાજ્યનાં સમાજશરીરનાં મુખ્ય અંગે લેખાયાં. ધર્મ વિષયમાં મનુષ્યનું વિચાર સ્વાતંત્ર્ય દાબી દેવા માટેનું આ અતિ બળવાન યંત્ર (Inquisition) ઇતિહાસમાં અદ્વિતીય છે. - ચર્ચ ઉપાડેલા કામને પાર ઉતારવા માટે ધર્મોપદેશકે અસમર્થ હતા, એથી ખ્રિસ્તી ધર્મની સત્તા નીચેના એકે એક જીલ્લામાંથી ગ્ય સાધુઓની પસંદગી કરી, પાખંડીઓને વીણું વણને શોધી કાઢવા માટે પિપ તરફથી તેમને અખત્યાર આપવામાં આવ્યો. આ તપાસ કરનારાઓની સત્તા અમર્યાદિત હતી. નહિ તેમની કશી જવાબદારી કે નહિ તેમના કાર્યનું કોઇ નિરીક્ષક. પાખંડીઓને દમવાની રોમન કેથલિક ધર્મગુરુઓએ આમ અતિ કડક નીતિ છે. પરંતુ એ ગુરુઓના અનેક પ્રયત્નો છતાં લૌકિક રાજકર્તાઓની વણમાગી મદદ વગર સભા સુસ્થાપિત થાત નહિ. સમકાલીન લૌકિક રાજકર્તાઓએ તદ્દન સ્વતંત્ર રીતે પાખંડમત અટકાવનારાં નિર્દય ધારાધોરણો રચ્યાં હતાં. કોઈપણ શાસ્ત્રને ઇશ્વરક્ત નહિ માનનાર–નવીન વિચારક બીજા ફેડરિકે પણ જર્મની અને ઈટલિમાંના પિતાના વિસ્તારવાળા રાજ્ય માટે એવા કાયદા ઘડ્યા હતા કે પાખંડી માત્રને રાજ્યની હદ બહાર કાઢી મૂકવા; એમનામાંના જેઓ પોતાના સિદ્ધાંતનો ઈન્કાર ન કરે તેમને અગ્નિમાં હેમી દેવા અને જેઓ ઈન્કાર કરે તેમને માત્ર કેદમાં પૂરવા. પણ જેઓ વળી પાછા પિતાના જૂના સિદ્ધાંત પ્રમાણે વર્ત તેમને ફાંસીએ લટકાવવા, તેમની માલમિલ્કત જપ્ત કરવી, તેમનાં ઘરે નષ્ટ કરવા તથા તેમના બાળકો જે પોતાના બાપ કે કઈ બીજા પાખંડીને ઉઘાડા ન પાડે તે તેમને બે પેઢી સુધી સારી આવકવાળી પદવીઓ માટે નાલાયક ગણવાં. - ફેડરિકના રાજકાનુને ઘડાયા ત્યારથી પાખંડીઓને દંડવા
