________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઈતિહાસ થયું. કિડ નામને બીજે નાટયકાર જે એ ગુન્હામાં સામેલ ગણુતે તેને અતિ દુઃખ દેવામાં આવ્યું હતું. એજ સમયે સર વૅલ્ટર રેલે પર પણ પ્રચલિત ધર્મમાં અશ્રદ્ધા રાખવાના ષસર કામ ચલાવવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ તેને ગુન્હેગાર ઠરાવી સજા ફરમાવવામાં આવી ન હતી. બીજાઓ આટલા ભાગ્યશાળી ન હતા. ઈલિઝાબેથના રાજ્યમાં નર્વિચમાં ખ્રિસ્તી ધર્મ વિરુદ્ધ સિદ્ધાંતે પાળવા માટે ત્રણ ચાર માણસેને અગ્નિમાં હોમવામાં આવ્યા હતા. આ પૈકી કેરપસ ક્રિસ્ટી, કેમ્બ્રીજને સભાસદ ફ્રાન્સીસ કેદ્ર પણ હતા, ધર્મને નામે વિપક્ષી પર જુલમ ગુજારવાની બાબતમાં જાતે રસ લેનારા પહેલા જેમ્સના રાજ્યમાં પોપના એલચી બાર્થેલોમ્યુ પર પ્રજાની નીતિને બગાડે એવા હાનિકારક વિચારો ફેલાવવાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો. રાજાએ તેને પિતાની રુબરુમાં બોલાવ્યો હતો અને “તું ઈસુખ્રિસ્તની રોજ પ્રાર્થના કરે છે કે નહિ ?” એવો તેને પ્રશ્ન કર્યો હતે. બાર્થેલેમ્યુએ જવાબ આપ્યો હતો કે “હું અજ્ઞાન હતા ત્યારે મેં તેની પ્રાર્થના કરેલી પરંતુ છેલ્લાં સાત વર્ષમાં મેં તેમ કર્યું નથી.” એટલે જેસે તેને એક લાત મારીને કહ્યું હતું કે “એ દુષ્ટ, નરાધમ ! દૂર થા ! જેણે સામટા સાત વર્ષમાં એક પણ દિવસ અમારા તારણહારની પ્રાર્થના કરી નથી તેવો મનુષ્ય મહાર મહેલમાં રહે છે, રે ! ક્ષણભર પણ થંભે છે, એવું કહેવાય એ હું સાંભળવામાં માગતો નથી.’ બાથી મ્યુને થોડા સમય ન્યુગેટમાં કેદ કરવામાં આવ્યો હતો અને પછી તેને કઈ દિવસ પણ ઠેકાણે ન આવે એવા નઠેર પાખંડી તરીકે જાહેર કરીને ૧૬૧૨ ની સાલમાં સ્મીથફિલ્ડમાં બાળી મૂકવામાં આવ્યો હતો. બરાબર એક મહિના પછી કેનિટ્રના ધર્માધ્યક્ષે ઉલ્હીટમેન (Wightman) નામના માણસને પાખંડમત ધારણ કરવા માટે બાળી મૂકાવ્યો હતે. અશ્રદ્ધાને કારણે ઈગ્લેંડમાં આ ભેગે સૌથી છેલ્લા જ લેવામાં આવ્યા હતા. અલબત્ત, પરધમસહિષ્ણુ યુરિટન
