________________
૮૪
છુટકારાની આશા.
આવી હતી. અને ૧૮૩૫ ની સાલ સુધી ગેલીલીએનાં પુસ્તકાને પ્રતિષેધ કરવામાં આવ્યા હતા. આ મનાઇ હુકમને લીધે ઇટલિમાં વિજ્ઞાનના અભ્યાસમાં ઘણી ખલેલ પહોંચી હતી.
રામના ધર્માધ્યક્ષાએ બહિષ્કૃત પ્રકાશનની જે યાદી કરી હતી તે વિચારસ્વાતંત્ર્યની લડતમાં મુદ્રણકળાની શેાધ કેટલી અગત્યની હતી એ વાત આપણને યાદ કરાવે છે. એ શેાધને લીધે નવા વિચારાના મ્હાળેા ફેલાવા કરવાનું કામ સહેલું થયું. અધિકાર અને મુદ્િ વચ્ચેની લડતમાં આ કળાની શોધ બુદ્ધિને અત્યંત મદદગાર નિવડે અને તેથી ચ-સંપ્રદાય ધણું જોખમમાં આવી પડે એ વાત ધર્માધિકારી કળી ગયા; એટલે એમણે એ નવી શોધ પર પોતાની સત્તાની રૂઇએ બનતાં અંકુશ મૂકવાનાં પગલાં લેવાં માંડયાં. વગર પરવાનગીએ પ્રસિદ્ધ કરેલાં લખાણી વિરુદ્ધ પેાતાનું ધાર્મિક ફરમાન કાઢીને સને ૧૫૦૧ માં ૬ એલેક્ઝાન્ડર પાપે મુદ્રણનિયતા નીમવાની શરુઆત કરી. કાન્સમાં બીજા હેન્રીએ અધિકારીની પરવાનગી વગર પુસ્તક પ્રકટ કરનારાને માતની શિક્ષા કરવાના હુકમ કાઢવે. જર્મનીમાં ૧૫૨૯ ની સાલમાં મુદ્રણનિયંતાની પછી નિકળી. ઇંગ્લેંડમાં, ઇલિઝામેથના સમયમાં, રાજ્યપરવાનગી વગર પુસ્તકા છાપી શકાતાં નહિ અને લંડન, એક્ષફ અને કેમ્બ્રીજ સિવાય બીજે કાઇ પણ સ્થળે છાપખાનાં કાઢવા દેવામાં આવ્યાં ન હતાં. છાપખાનાંને લગતાં કાયદાકાનુને ધડવા વગેરેને બધા વહીવટ સ્ટાર ચેમ્બર નામની સભાને હાથ હતે!. એગણીસમી સદી સુધી યુરેાપમાં કાઇ પણ સ્થળે છાપખાનાં ખરૂં સ્વાતંત્ર્ય ભાગવતાં નહતાં.
ધર્મ સુધારણાની પ્રવૃત્તિ તેમજ રામનચની પુનઃઘટનાની પ્રવૃત્તિ જો કે પુનઃ પ્રમેાધકાલને પ્રત્યાધાત રૂપ હતી છતાં રેનાસાંને પરિણામે વ્યક્તિવાદ, વિશ્વ પ્રત્યે નવુંજ બૌધિક વલણુ, અને લૌકિક જ્ઞાનની ખીલવણી જેવા જે અતિ અગત્યના ફેરફારા થયા તે સનાતન હતા અને કેથલિક અને પ્રેટેસ્ટંટ ધર્મીઓની પ્રતિસ્પર્ધી અસ
