________________
૮૨
છુટકારાની આશા.
હતી. પ્રાચીન અને અર્વાચીન સિદ્ધાંતાની તરફેણુની લીલે। પર કશે! નિણૅય આપવાના ડેાળ કર્યાં સિવાય તેમને એક જ પુસ્તકમાં સાથે સાથે મૂકવાની યુક્તિ અજમાવી ધર્માધિકારીઓ સાથેના ઝધડામાંથી બચી જવાની તેણે આશા બાંધી. એ આશામાં એણે ટાલેમિક અને કાપરનિકસ એ બન્નેની સરણી પર સંવાદરુપે એક પ્રબંધ લખ્યા અને તેની પ્રસ્તાવનામાં લખ્યું કે આ પ્રબંધને હેતુ બન્નેના વિચારેશની વિરુદ્ધની કે તરફેણની લીલા સમજાવવાના છે. આમ શબ્દોમાં ભલે તટસ્થવ્રુત્તિ જાળવવામાં આવી પરંતુ શબ્દના અંતરમાં રહેલા ભાવા પરથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે લેખકનું વલણ કોપરનિકસની સરણી તરફ છે. એ પ્રબંધ પ્રકટ કરવા માટે તેને રિકાર્ડી નામના ગુરુની ચાક્કસ પરવાનગી મળી એમ તેણે માની લીધું અને એ પ્રબંધ ૧૯૩૨ માં પ્રસિદ્ધ થયા. પરંતુ પાપને એ ખુચ્યા. નિયુક્ત અધિકારીઓ દ્વારા પુસ્તકનું પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું અને ગેલીલીઓને તપાસસમિતિ સમક્ષ ખેલાવવામાં આવ્યે.. ગેલીલીએ વૃદ્ અને અસ્વસ્થ હતા અને તપાસસમિતિ સમક્ષ એને જે પારાવાર યાતના ભોગવવી પડી તેની કથા બહુ કરુણાજનક છે. જો તપાસ સમિતિની અદાલતમાં વિજ્ઞાનનું શિક્ષણ પામેલે! (Macolano) મેકાલેના નામને એક ડામીનિકન સભાસદ તરીકે ન હેાત તેા ગેલીલીએ પર કદાચ વધારે સિતમ ગુજાઁ હોત. અદાલતમાં તપાસ દરમ્યાન ગેલીલીએ નામુક્કર ગયા કે સંવાદોમાં મેં પૃથ્વી ફરે છે એ સિદ્ધાંતને પુષ્ટિ આપી જ નથી અને એણે કહ્યું કે પોતાના સિદ્ધાંત ખરા ઠરાવવા માટે કોપરનિકસે જે કારણેા અથવા તાર્કિક મુદ્દાઓ રજૂ કર્યાં છે તે નિયાત્મક નથી એટલુંજ મ્હેં એ સંવાદોમાં પ્રતિપાદિત કર્યું છે. ગેલીલીએને આ બચાવ એના પ્રબંધની પ્રસ્તાવનામાં લખેલી હકીકતને મળતા હતા, પરંતુ એના ઉંડા ઉંડા અંતઃકરણની પ્રીતિથી વિરુદ્ધ હતા. તપાસ સમિતિની આવી વિવેક વિચારશૂન્ય, માધ અદાલત સાથે બાથ ભીડવાના પ્રસંગ ઉભા થાય ત્યારે જે
