________________
- છુટકારાની આશા. (ચેખલીઆ') ધર્માધ્યક્ષોએ ૧૬ ૩૮ માં એક એવો કાયદો કાઢયો. હતો કે જે કઈ ત્રિમૂર્તિવાદ ઇસુની દિવ્યતા, બાઈબલનું જ્ઞાન ઈશ્વર પ્રેરિત છે એ મત અથવા મરણોત્તર દશાને સિદ્ધાંત ઈન્કારશે તે મતની શિક્ષાને પાત્ર થશે અને આ ઇન્કાર કરવાને પાખંડ સિવાયના બીજા પાખંડમતે ધરાવવાને જેઓ ગુન્હ કરશે તેમને કારાવાસની શિક્ષા થશે. પરંતુ આ કાયદા અનુસાર કોઈને દેહાંત શિક્ષા ફરમાવવામાં આવી ન હતી. .
નાસાના યુગમાં અર્વાચીન વિજ્ઞાનના ઉદ્દભવનાં પ્રથમ ચિહને દૃષ્ટિગોચર થયાં હતાં ખરાં, પરંતુ પ્રાકૃતિક શેપ વિરુદ્ધ મધ્યયુગમાં જે ભૂલભરેલા હેમી વિચારે અસ્તિત્વ ધરાવતા હતા તે સત્તરમી સદી પૂર્વે નાબુદ થયા ન હતા અને ઇટલિમાં તે ત્યાર પછી પણ એ વિચારનું પ્રભુત્વ કાયમ રહ્યું હતું. કોપરનિકસે ૧૫૪૩ માં પૃથ્વીની ગતિ સંબંધી સત્ય પ્રકટ કરનારે પિતાને ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કર્યો તે સમયથી અર્વાચીન ખગોળવિદ્યાને ઇતિહાસ શરુ થાય છે. વિચાર સ્વાતંત્ર્યના ઇતિહાસમાં આ ગ્રંથની પ્રસિદ્ધિ ઘણું અગત્યની છે કારણ કે એ ગ્રંથ (ધર્મ) શાસ્ત્ર અને વિજ્ઞાન (શાસ્ત્ર) વચ્ચે એક અતિસ્પષ્ટ વિવાદવિષય ઉભો કર્યો હતે. એ પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કરવાથી જાહેરમાં ઘણે ઉહાપેહ થશે એવું લાગવાથી એને પ્રકટ કરતી, વખતે એઝીએન્ડરે પ્રસ્તાવનામાં તદન જુદું જ લખ્યું કે પૃથ્વી ફરે છે એ હકીકત માત્ર અટકળ રૂપે મૂકવામાં આવી છે, નિર્ણયપે નહિ. કેથલિક અને સુધારકેએ એ સિદ્ધાંતને તરછોડી કાઢો અને ઈશ્વરવિદ્યાને લગતા ધાર્મિક વહેમની જેમનામાં ગંધ સરખીયે ન હતી એવા બેકન જેવા મનુષ્યને પણ એ સિદ્ધાંતનું સત્ય ગળે ઉતર્યું નહિ. ઈટાલિઅન ખગોળવેત્તા ગેલીલીઓએ યંત્રદ્વારા આકાશી પદાર્થોનાં જે અવલોકન કર્યો તે પરથી કેપનિકસના સિદ્ધાંતનું સત્ય નિર્વિવાદ ઠર્યું. એ :ગેલીલીઓના દુર્બિનથી બહસ્પતિના ઉપગ્રહની શોધ થઈ. અને સૂર્યમાં એણે જે ધાબાં અવલોક્યાં તે
